Табиғи және қолдан сұрыптау

Жоспар
Кіріспе

1 Табиғи сұрыпталу
2 Организмдердің бейімделушілігінің пайда болуы
3 Бейімделушіліктің салыстырмалы сипаты

Табиғи сұрыпталу арқылы организмдердің белгілі бір орта жағдайларына толық бейімделген даралары ғана ұрпақ беріп көбейе алады. Кез келген түрдің қалыпты тіршілігі үшін, оның топтарының (популяцияларының) үнемі ұрпақ жалғастырып отыруы қажет. Табиғи сұрыпталу нәтижесінде, табиғи ортаға бейімделе алатын организмдеодің гендер жиынтығы үнемі ұрпақтарына беріліп отырады. Ал орта жағдайларына бейімделе алмаған даралардың гендер жиынтығы популяциялардағы дараларға берілмейді.
Қазір биология ғылымында табиғи сұрыпталудың бірнеше түрлерін ажыратады. Дегенмен де популяцияларда жүретін табиғи сұрыпталудың басты үш түрі табиғатта жиі кездеседі.
Тұрақтандырушы сұрыпталу. Бұл кезде популяцияда бұрыннан қалыптасқан орташа белгілер немесе қасиеттер сақталады. Мысалы, Солтүстік Америкада қатты қарлы бораннан соң, ұзын және қысқа қанаттары бар шымшықтар көптеп қырылатыны анықталды. Ал қанаттарының ұзындығы орташа шымшықтар төзімділік көрсеткен. Тұрақтандырушы сұрыпталуды көбіне «қатардағы даралардың сақталып қалуы» деп те атайды.

Пән: Биология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 3 бет
Таңдаулыға:

Табиғи және қолдан сұрыптау.
Табиғи сұрыпталу арқылы организмдердің белгілі бір орта жағдайларына толық
бейімделген даралары ғана ұрпақ беріп көбейе алады. Кез келген түрдің
қалыпты тіршілігі үшін, оның топтарының (популяцияларының) үнемі ұрпақ
жалғастырып отыруы қажет. Табиғи сұрыпталу нәтижесінде, табиғи ортаға
бейімделе алатын организмдеодің гендер жиынтығы үнемі ұрпақтарына беріліп
отырады. Ал орта жағдайларына бейімделе алмаған даралардың гендер жиынтығы
популяциялардағы дараларға берілмейді.
Қазір биология ғылымында табиғи сұрыпталудың бірнеше түрлерін ажыратады.
Дегенмен де популяцияларда жүретін табиғи сұрыпталудың басты үш түрі
табиғатта жиі кездеседі.
Тұрақтандырушы сұрыпталу. Бұл кезде популяцияда бұрыннан қалыптасқан
орташа белгілер немесе қасиеттер сақталады. Мысалы, Солтүстік Америкада
қатты қарлы бораннан соң, ұзын және қысқа қанаттары бар шымшықтар көптеп
қырылатыны анықталды. Ал қанаттарының ұзындығы орташа шымшықтар төзімділік
көрсеткен. Тұрақтандырушы сұрыпталуды көбіне қатардағы даралардың сақталып
қалуы деп те атайды.
Қозғаушы сұрыпталу кезінде популяциядаға орташа маңызы бар белгілер немесе
қасиеттер шеттетіліп, бірте-бірте жойылады. Мысалы, жыландардың аяқтарының
жойылуы немесе ұшпайтын құстардың қанаттарының қысқаруы, тақтұяқты
жануарлардың саусақтар санының азаюы және т.б. жатады.
Дизруптивті (лат. Disruptus- жеке топтарға бөлінген) сұрыпталу. Бұл кезде
популяцияға тән екі немесе бірнеше белгілер не қасиеттер қалыпты жағдайдан
ерекше ауытқиды. Соның нәтижесінде популяция ішінде қалыпты жағдайдан
өзгеше жеке топтар пайда болады. Сұрыпталудың бұл түрі – нағыз
бейімделушілік сипатты көрсетеді. Тіршілігін сақтап қалу үшін кез келген
түрдің орта жағдайларына бейімделуі – эволюциялық процестің негізгі
нәтижесі болып саналады.
Бейімделушілік – табиғи сұрыпталу әрекетінің нәтижесі. Табиғи сұрыпталудың
нәтижесінде кез келген организмдердің құрылысы мен қызметі өзінің мекен
еткен (тіршілік еткен) табиғи ортасына бейімделеді.
Бейімделушілік арқылы – организмдердің тіршілік етуі кезінде орта
жағдайларына қарай жаңа белгілер мен қасиеттер пайда болады. Бейімделушілік
– организмдердің тек сыртқы белгілерінен ғана білінбей, сонымен бірге ішкі
мүшелерінің құрылысы да, қызметі де бейімделушілікке ыңғайланады. Мысалы,
күйіс қайтаратың жұптұяқтылардың өсімдікпен қоректенетін түрлерінің
қарынының құрылысы күрделі және ішектері ұзын болады. Бейімделушілікке де
алғаш ғылыми түсінік берген Ч.Дарвин.
Организмдердің бейімделушілігінің пайда болуы. Тірі организмдердің
тіршілік ортасына түрліше бейімделуінің пайда болуына негізгі себепші
фактор табиғи сұрыпталу. Мысалы, құр орман құсы екені белгілі. Оның мекен
ету ортасына қарай әр түрлі бейімделушілік пайда болған. Ол жазда жидектер
мен тұқымдарды жапырақ төсеніштерінің арасынан, ал қыста қар үстінен
шоқып-теріп жеуіне байланысты тұмсығы қысқа. Күртік қарда оның жеңіл жүруі
үшін саусақтарының жиегі мүйізді желбірлермен көмкерілген, т.б. мұндай
бейімделушілік құрдың ата тегінде болмаған. Оның мекен ету ортасының
өзгеруі орман ішінде қыстап, ұя салып қоректенуіне мәжбүр еткен. Табиғи
сұрыпталу кезінде жаңа жағдайда бейімделе алған құрлар ғана қарқынды
көбейіп, ұрпақ қалдырып популяциядағы саны өсіп отырған. Ұрпақтан-ұрпаққа
пайдалы тұқым қуалайтын өзгергіштіктер жинақталып, олар орманның ең
төменгі қабатында (ярус) тіршілік етуге бейімделген.
Өсімдіктердің жемістері мен тұқымдарында әр түрлі ілмешектер, тікенектер,
жабысқақ түктердің болуы жануарлармен таралуға бейімделгендігін білдіреді.
Өсімдіктер мен жануарларда қандай да болмасын бейімделушіліктің пайда болуы
барлық организмдерге ортақ белгі болып есептелінеді. Барлық жағдайда да
бейімделушілік бірден пайда болмайды, ерекше белгілері біліне бастаған
жеке даралардың сұрыпталуы арқылы эволюция процесінде ұзақ жылдар бойы
қалыптасады.
Жануарлардың құрылысындағы, реңіндегі және мінез-қылығындағы
бейімделушілік ерекшкліктеріне мысал келірейік. Дене пішіндерінің
бейімделушілікке қарай өзгеруі, су жануары - киттектестер отрядына жататын
дельфиннен айқын байқалады. Оның денесі сүйір, суда өте тез әрі кез келген
бағытқа қарай еркін жүзеді, қозғалу жылдамдығы сағатына 40 км. Құстарда
қауырсын жамылғасының болуы, құлақ қалқаны мен тістерінің болмауы,
сүйектерінің жеңіл болуы, қарында астың тез қорытылуы ұшүға
бейімделушілігінің белгісі екендігі байқауға болады. Көп жануарлардың мекен
еткен орта жағдайларына бейімделгендіктері соншалықты, оларды орта
жағдайынан ажырату қиынға соғады. Мысалы, қалың балдырлардың арасындағы
балықтар мен жәндіктердің сыртқы реңі, дене пішіні тіршілік еткен орта
жағдайына өте ұқсас болып келеді. Сондықтан да олар өз жауларына
байқалмайды.
Бейімделушілктің түрлері:
1. бүркеніш (жасырушы) рең.
2. сақтандырушы рең.
3. қызықтырушы рең.
4. қауіп төндіруші рең.
5. еліктеуші рең (мимикрия)
6. түйсік-сезімдік бейімделу.
7. ұрпағына қамқорлық.
8. физиологиялық бейімделу.
1. Бүркеніш (жасырушы) рең және оның турлері. Бүркеніш рең – жауы тез
байқайтын ашық жерде тіршілік ететін организмдердің жауынан қорғануы үшін
қажет болып табылатын бейімделушілік. Жерге ұя салып балапан басатын (шіл,
құр, бөдене, сайрауық т.б.) құстардың реңі мекен ететін орта жағдайына
ұқсас. Соңдықтан олар жұмыртқа басып ұясында қозғалмай жатқан кезде жауына
байқалмайды. Тіпті жұмыртқаларының қабығындағы (сыртындағы) секпілді
дақтары да, жұмыртқаны жарып шыққан балапандарының түсе де тіршілік ететін
орта жағдайна ұқсас болып келеді.
Ұяларына ешкім бара алмайтын өте биік құз жартастарға ұя салатын ірі
жыртқыш құстар мен жұмыртқаларын жерге көметін құстардың жұмыртқа қабығында
теңбіл дақтар болмайды.
Көбелектердің жапырақтағы жұлдызқұрттары жапырақтың түсіндей жасыл,
қабықтағылары сұрғылт-қоңыр (қабық түсіне ұқсас) болады. Шөлде тіршілік
ететін жануарлардың сыртқы түсі құмға ұқсас сарғыш болып келеді. Біркелкі
бүркеніш рең жәндіктерге (көк қасқа шегіртке), кесірткелерге,
ақбөкендерге, арыстандарға да тән. Жыл маусымының өзгеріуне байланысты
жануарлардың түгінің түсі де өзгереді. Мысалы, ақ түлкі, ақкіс, аққоян, ақ
шіл – қыста ақ түсті (қардың түсіндей) болады.
Күндіз ұшатын көбелектердің бүркеніш реңі қанаттарының астыңғы жағында
(қанат асты түрлі түсті) болғандықтан қонғанда қанаттары жайылмай бір-
біріне беттесіп жиналып тұрады. Ал түн көбелектерінің ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.