Темір және оның адам ағзасына әсері

Жоспар
Кіріспе

1 Темір . аспан тасы
2 Темірдің физикалық қасиеті
3 Химиялық қасиеті
4 Темірдің қолданылуы
5 Темірдің адам ағзасына әсері

Адамзаттың өмір сүріп өткен отасы, қоғам тарихы темір тарихымен егіз десек артық болмас. Өйткені темірдің дамуына сәйкес қоғам дамығанын біз жақсы білеміз. Олай болса темір тарихы өте тереңнен басталады.
Темірді біздің жыл санауымызға дейінгі II- III мыңжылдықтарда адамзат баласы өз кәдесіне жарата білген. Темір дәуірі деген ұғымды археолог Томсон ХIХ ғасырдың ортасында енгізген болатын.Темір дәуіріне б.э.д VIII-VI ғасырлар кіреді.
Темір алюминийден кейінгі табиғатта ең көп таралған металл. Оның үлесіне жер қыртысының 5,1 пайызы тиеді.
Қазақстанда темірдің бай қоры бар, ол Торғай темір кенді бассейнінде және Орталық Қазақстан-да орналасқан. Қазіргі кезде елімізде темірдің жүздеген кен орындары мен кен жылғалары белгілі болып отыр. Көптеген кен орындарындағы кеннің жер бетіне жақын жатуы оны арзан, ашық әдіспен өндіруге мүмкіндік береді.
Темір сульфат FeSO4 және гидрокарбонат Fe(HCO3)2 түрінде минералды сулардың құрамына кіреді. Темір тұздары теңіз суларында да бар, сол сияқты мұхиттардың түбінде де темірге әжептеуір бай табиғи шөгінділер кездеседі.

Пән: Химия
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

ТЕМІР ЖӘНЕ ОНЫҢ АДАМ АҒЗАСЫНА ӘСЕРІ

Адамзаттың өмір сүріп өткен отасы, қоғам тарихы темір тарихымен
егіз десек артық болмас. Өйткені темірдің дамуына сәйкес қоғам
дамығанын біз жақсы білеміз. Олай болса темір тарихы өте тереңнен
басталады.
Темірді біздің жыл санауымызға дейінгі II- III мыңжылдықтарда
адамзат баласы өз кәдесіне жарата білген. Темір дәуірі деген ұғымды
археолог Томсон ХIХ ғасырдың ортасында енгізген болатын.Темір
дәуіріне б.э.д VIII-VI ғасырлар кіреді.
Темір алюминийден кейінгі табиғатта ең көп таралған металл. Оның
үлесіне жер қыртысының 5,1 пайызы тиеді.
Қазақстанда темірдің бай қоры бар, ол Торғай темір кенді
бассейнінде және Орталық Қазақстан-да орналасқан. Қазіргі кезде елімізде
темірдің жүздеген кен орындары мен кен жылғалары белгілі болып
отыр. Көптеген кен орындарындағы кеннің жер бетіне жақын жатуы оны
арзан, ашық әдіспен өндіруге мүмкіндік береді.
Темір сульфат FeSO4 және гидрокарбонат Fe(HCO3)2 түрінде
минералды сулардың құрамына кіреді. Темір тұздары теңіз суларында да
бар, сол сияқты мұхиттардың түбінде де темірге әжептеуір бай
табиғи шөгінділер кездеседі.
Темірді өсімдіктің қаны десек те болады. Темір хлорофилл,
протоплазма құрамына еніп зат алмасу процесіне қатысады. Темірсіз
өсімдіктің жапырағы сарғайып, қурайды.
Бізге алыстағы планеталардан алынған спектр хабары оның жерден
басқа планеталарда бар екендігінің дәлелі.
Жердің ядросы балқыған темір ядросынан тұрады деген болжам
бар. Ядро ішіндегі қысым 1.3 -1.5 млн атмосфера, температура 4000°С
-5000°С жетіп, сұйық балқыған темір құймасы жер шарының айналу
барысында турбуленттік ағын нәтиже-сінде жер шарының магнит өрісін
туындатады деп есептелінеді.
Темір – аспан тасы.Ерте кезде темір аспан әлемінен түсетін
метеориттерден алынатын болған-дықтан оны аспан тасы деп атаған.
Метеориттің құрамында 90 % темір, 8,5 % никель, 05 % кобальт, ал қалған
1% басқа элементтер екендігі анықталды.
Ең үлкен метеорит Москвадағы музейде сақтау-лы. Ол аспан
әлемінен 1966 жылғы 18-ноябрь күні Қиыр Шығыс өлкесіндегі Богоусловка
селосы маңына түсті. Оның ұшып кеткен екі жаңқасының салмағының
өзі 256кг. Ертеректе түсіп, 1920 жылы Африканың Оңтүстік Батысынан
табылған табылған темір метеориттің салмағы 60 тоннадай.1891 жылы
аризона шөлінде құпия апан табылды. Оның ені 1200м , тереңдігі 175
метрдей.

Соңғы 2 ғасырдағы зерттеулерге қарағанда алыстағы аспан әлемінен
жер бетіне жыл сайын орта есеппен 3000 тоннадай темір метеориті
түседі.
Темір метеориттің басты айырмашылығы:
Оның алмас өтпейтін қаттылығы мен ысқылап жылтырата өңделген бетінде
қышқыл әсерінен түрлі – түсті , әйнектегі қырау секілді өрнек пайда
болуы.
Темірдің физикалық қасиеті. Темір жай зат трүрінде металдық
жылтыры бар. Жылу, электр тогын жақсы өткізеді.1536ºС де балқитын
бірнеше түрлі құрылымда ұшырасады. 759 ºС дейін құрылым тұрақты болып
келеді. Күміс түстес ақ металл, оның тығыздығы- 7,87 гсм³. Темір
иілімді, магниттелетін және оны жоғалтатын қасиеті бар, осыған орай
техникада кеңінен қолданылады.
Химиялық қасиеті.Қосымша топшадағы көптеген металдар сияқты
темір де орташа белсенді металдарға жатады.
Белсенді бейметалдар темірді тотықтырады:
2Fe° +3CI°2 → 2FeCI3
Fe + S → FeS

Қатты қыздырылған темір ұнтағы немесе жоңқасы оттекте темір
татын(тотығу дәрежесі +2 және +3 болатын темір оксидтерінің қоспасы
FeO*Fe2O3)түзіп жанады:
3Fe + 2O2 → Fe3O4 (FeO * Fe2O3)
Құрғақ атмосферада ол қорғағыш оксидті қабыршақпен қапталады. Солай
қыздырып жасанды жолмен алуға болады. Осылайша тат баспайтын болатты
алады.
Қатты қыздырылған темір су буымен әрекеттеседі:
Feº +H2O →FeO + H2↑
Темір қышқылдардағы сутекті тотықсыздандыра-ды, ал өзі +2 тотығу
дәрежесіне дейін тотығады:
Feº + CuCI2 → FeCI2 + Cuº
Темір белсенділігі төмен металдарды олардың тұздарынан
тотықыздандырып, ығыстырып шығарады:
Feº + CuCI2 → FeCI2 + Cu
Темір хлоридін электролизге ұшырату арқылы да таза темір
алынады. Техникалық тұрғыдағы темірді алюмотермиялық немесе
кремнийтермиялық жолмен оның оксидінен алады.
Өте таза темір тотықпайды. Мысалы: Үндістан астанасы дели
қаласының жанында биіктігі 10м болатын таза темір мұнарасы бар.
Қоршаған ортаның ылғалдығына қарамастан, бұл мұнара бірнеше мың
жылдан бері өз қалпын сол күйінде сақтауда. Бұл өте таза темірге
тән қасиет.
Темірдің алынуы: Лабораториялық жағдайда темірді оның оксидін
сутекпен тотықсыздандыру арқылы алуға болады.
Fe2O3 + 3H2→ 2Fe+3H2O
Сонымен қатар қатысынсыз темір пентакарбанилін 140 ºС шамасында
ыдыратып таза темір алуға болады.
Fe(CО)5 → Fе + 5CО
Темір хлоридін электролизге ұшырату арқылы таза темір алынады.
Техникалық тұрғыдағы темірді алюмотермиялық немесе
кремнийтермиялық жолмен оның оксидінен алады.
Fe2O3+ 2Al → Al2O3 + 2Fe
Таза темірді балқыту әдісі арқылы алады. Темір өндіру - шойын
қорыту және болат балқыту өнеркәсібінің негізін құрайды.
Ал темірді қолдан өндіру ертеректен етек жайған. Ол кезде жел
көбірек соғатын жардың қабағынан аңның ініндей қуыс қазып, оны
отынмен, көмірмен және көмір кенімен араластыра толтырады. Қарсы
алдынан үрлеген жел, отты жақсы жандырып темірді балқытатын.
Cыртындағы бұжыр-бұжыр шлактарын балғамен соққылап, керегін жасайтын. Бұл
шамамен біздің эрамызға дейінгі төртінші ғасырдағы дәуір еді.
Мұндай әдіс табиғат құбылысына бағынышты болды. Мұқтажы
көбейген сайын адамдар көп ойланып, көп ізденді. Сол ізденіс
нәтижесінде металлургияның буыны қатайып, бүгінгі халге жетті.
Темірдің магниттелуі.Темір магниттің магнит-телуі сол
материалдағы электрондардың айналуы-мен түсіндіріледі. Табиғи магнит -
магнитті темір (Fe3O4 ) тығыздығы 5000 кгм³, Тбалқу – 1591-1597ºС
қаттылығы 4.9-5.2 болатын, электр тогын жақсы өткізетін нәзік қара
минерал.
Магнит шағын темір заттарды өзіне тартып, ұстап тұра алады
және кейбір заттарды магнит-тейді. Магнит өрісінде күшті магниттелетін
заттарды ферромагнетиктер деп атайды Ферромагнетиктер ферромагниттік
элементтер түзетін түрлі қорытпалардан тұрады. Оларды ферриттер деп
атайды. Ең үлкен магниттелу темірге тән. Темір магниттелу және ол
қасиетін жоғалта алу қабілетіне байланысты техникада көп
қолданылады. Темір электр өлшеуіш приборларда, телефон-дарда, дыбыс
жазу аппараттарында т.б кеңінен қолданыс тауып отыр. Темір 753 ºС
Кюри температурада магниттік қасиетін жоғалтады.
Темірдің қолданылуы. Темірді техникада таза күйінде қолданбайды
деуге де болады.сондықтан өнеркәсіпте темірді шойын және болат
түрінде өніріледі. Шойын, болат қара металдардың өндірісін қара
металлургия дейді.
Болат өндіруде көптеген жұмыстар автоматтандырылуда. Болатқа әр
түрлі металдар қосып, түрлі бөлшектер жасалады.
Егер болатқа хром қосса, онда ол қатты, химиялық қышқылдар
мен негіздерге төзімді болады. Хромды болат ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.