Болмыс бүкіл шындық дүниені қамтитын шегіне жеткен жалпы ұғым

“Болмыс” ұғымының және болмыс жайындағы ілімнің төңірегінде философида ежелден бері және қазірде де қызу пікірталас болып келеді, өйткені болмыс мәселесі дүниегекөзқарастық және методологиялық басты проблемалардың бірі болып табылады.
Болмыс проблемасының мәні неде? Не себепті көптеген философтар оны өздерінің философиялық ой-пікірлер системасының негізгі мәселесі деп санайды? Не себепті құдайдың болмысы, яғни ол барма, әлде жоқ па? –деген сұрақтың төңірегінде ғылыми көзқарас пен діннің арасында ымырасыз күрес жүріп келеді? Осы және осы сияқты басқа да алуан түрлі сұрақтардың жауабын табу үшін болмыс ұғымының философиялық мән-мазмұнын ашып көрсету қажет.
Ең кең мағынада алғанда, болмыс бүкіл шындық дүниені қамтитын шегіне жеткен жалпы ұғым –философияық катигория болып табылады. Болмыс дегеніміз дүниеде өмір сүретіннің бәрі: материалдық заттар да, құбылыстар мен процестер де, қатынастар мен байланыстар да, яғни бәрі-бәрі. Тіпті адамның қиялы, ертек, аңыздар, ауру адамның сандырағы сияқты рухани өмір көріністері де болмысқа жатады. Болмыс сияқты философиялық катигориялардың барлығы: материя, сана, сапа, сан, құбылыс, кеңістік, уақыт, себеп, салдар т.б. бәрі тілде сөздер арқылы тұжырымдалады. Философиялық катигориялардың оларды білдіретін сөздермен байланысы іштей қайшылықты: бір жағынан алғанда, көтеген ғасырлар бойғы сөйлеу тілінің практикасы философиялық катигорияға сәйкес сөздердің мән-мазмұнын жинақтап, олардың мағынасын түсіндіруге көмектессе, екінші жағынан алғанда, күнделікті сөйлеу тіліндегі сөздер білдіретін философиялық катигорияның ерекше, тек философия ғана анықтайтын ерекше мағынасы болатынын әрдайым естен шығармау қажет. Сондықтан философиялық “болмыс” катигориясының мәнін түсіну үшін оның өзіне ғана тән айрықша мазмұнын және күнделікті сөйлеу практикасы мен байланысын ескерудің маңызы зор.
“Болу” деген етістік өткен шақта да, осы шақ пен болар шақта да ең жиі қолданылатын сөздердің қатарына жатады. “Быть”, “есть” деген етістіктер еуропалық тілдердің де көпшілігінде сөйлемде жиі кездесіп отыратын логикалық байланыс ( неміс тілінде- “ist”, ағылшын тілінде- “is”, француз тілінде- “est” және т.т.). қазақ тілінде “болу”, орыс тілінде “есть” байланысы көбінесе ауызша, жазбаша сөйлеуде айтылмай, ойда тұрады. Мысалы, “Роза – қызыл гүл”, “Бейсен – жігіт” т.б. сөйлемдерде байланыс айтылмаса да ойда түр. Егер бұл сөйлемдерді формальды логика тұрғысынан талдау жасап, толық формасына келтірсеек, (“S дег. P” деп),онда”Роза дегеніміз қызыл гүл”, “Бейсен дегеніміз жігіт” дер едік. Бұл жердегі “S дег. P” деген пікірде “дегеніміз” деген байланыс субъектіге (Роза, Бейсен) предикатта көрсетілген белгі (қызыл гүл, жігіт) тән екенін көрсетеді. Ал бұл пікірлерге диалектикалық логика тұрғысынан талдау жасасақ, онда жеке адамға (Бейсенге) жалпы тектік белгі (жігіттік) тән екні, розаға қызыл гүлдік жалпы белгі тән екені бейнеленіп тұр, яғни осылайша жалпылаудың нәтижесінде таным процесінде жеке мен жалпының арасында байланыс орнатылады, ойлау процесінде біртіндеп түрден текке көше отырып, ең жалпы ұғымдар – катигориялар қорытып шығарылады.