Қазақстан Республикасы және Қытай Халық Республикасы мектептеріндегі химияны оқыту ерекшеліктері
КІРІСПЕ
І бөлім БҮКІЛ ӘЛЕМІНДЕГІ МЕКТЕП ХИМИЯСЫН ОҚЫТУ ЕРЕКШЕЛІКТЕР
1.1 Қытай Халық Республикасында химияны оқыту.
1.2 Қазақстан Республикасында химияны оқыту ... ...
ІІ бөлім ОРТА МЕКТЕП ХИМИЯСЫН ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖӘНЕ ҚЫТАЙ ХАЛЫҚ РЕСПУБЛИКАСЫ ОҚЫТУ ЕРЕКШЕЛІКТЕР
2.1 Қазақстан Республикасы мен Қытай Халық Республикасы химияны оқыту әдістемесі.
2.2 Жүргізілген эксперименттің нәтижелері.
ҚОРЫТЫНДЫ
І бөлім БҮКІЛ ӘЛЕМІНДЕГІ МЕКТЕП ХИМИЯСЫН ОҚЫТУ ЕРЕКШЕЛІКТЕР
1.1 Қытай Халық Республикасында химияны оқыту.
1.2 Қазақстан Республикасында химияны оқыту ... ...
ІІ бөлім ОРТА МЕКТЕП ХИМИЯСЫН ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖӘНЕ ҚЫТАЙ ХАЛЫҚ РЕСПУБЛИКАСЫ ОҚЫТУ ЕРЕКШЕЛІКТЕР
2.1 Қазақстан Республикасы мен Қытай Халық Республикасы химияны оқыту әдістемесі.
2.2 Жүргізілген эксперименттің нәтижелері.
ҚОРЫТЫНДЫ
Жаңа есік ашқан ғасыр әлемнің барлық елдерінде экономиканың, ғылымның және мәдениеттің қауырт дамуымен ерекшеленеді, бұл жағдай мемлекетаралық экономикалық бәсеке тікелей жалпы білім беретін мектепте қалыптасатын интеллектуалды ахуалға тәуелді болатынын байқатып отыр. Осыған байланысты қоғамның әрі қарай дамуының қозғаушы күші міндетін білім беру жүйесі атқаратындықтан, үздіксіз білім берудің базалық буыны ретінде жалпы білім беретін мектеп әлеуметтік және экономикалық прогрестің негізін қалайды. Білімді әлемдік деңгейге көтеру білімді және білім беру жүйесін дамытуға тәуелді болды. “Қазақстан республикасындағы білім және ғылым” атты ақпараттық статистикалық материалдар жинағында ел басы айтқандай, XXI ғасырда білімін дамыта алмаған елдердің тығырыққа тірелері анық [1. 4]. Республикамызда білім беру жүйесінің одан әрі дамуының стратегиясы жетілдіру міндеті анық. Білім берудегі жаңа жетістіктердің жүйесін табу тек Қазақстандықтардың емес, әлемдік педагогикалық ғылым саласына ортақ мәселе. Осы ретте Қазақстан Республикасы, әсіресе тәуелсіздік кезеңінен соң әлемдік деңгейден артта қалмау үшін білім беру жүйесінде – әлемдік білім деңгейіне көтерілу, техникалық ғылымдар дамыту, оқытудың жаңа әдістерін қолдану секілді маңызды әрітүбегейлі жаңаша міндеттер қойып отыр. Білім беруді халқаралық стандартты жіктеу үсынымдарына сәйкес кәсіптік білім беру, білім беру жүйесінің материалдық – техникалық базасын нығайту; білім беруді, ғылым мен өндірісте ықпалдастыру; көп деңгейлі үздіксіз білім беру жүйесінде мемлекеттің, қоғамның және жеке тұлғаның мүдделерінің теңдестігінің қамтамазыз ету секілді бір қатар нақты міндеттер қойылып отыр [3].
1. Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы. Астана, 2010.
2. Құсайынов А.Қ. Оқулықтану, өзекті мәселелері. – Алматы, 2000. – 144 б.
3. Құсайынов А.Қ. Әлемдегі және Қазақстандағы білім берудің сапасы. – Алматы, 2013. – 196 б,.
4. Нұрахметов Н.Н. Химия курсы қандай болуы тиіс. // Химия мектепте, 2015, № 1, б. 7-14.
5. Қантарбай С.Е. Оқу әрекетіне танымдық қызығушылықты қалыптастыру. Ақтөбе: Білім, 2010. – 232б.
6. Нұғыманұлы И.Н., Шоқыбаев Ж.Ә., Өнербаева З.О. Химияны оқыту әдістемесі. – Алматы, print-s 2005 ж. – 365 б.
7. Құсайнов А.Қ., Асылов Ұ.Ә. Оқулық жазудың әдістемелік ерекшеліктері. – Алматы: Рауан, - 2000. – 144б.
8. ҚР Президенті Н.Ә. Назарбаев «Қазақстан – 2050» стратегиясы. Егеменді Қазақстан, - 2012 ж. – 2 наурыз, - № 52 (24305).
9. Кузнецова Н.Е. Формирование систем понятий при обучении химии. М.: Просвещение. -1989. –145c.
10. Сорокин В.В. Научно-методические основы обучения на базе деятельной теории учения. РГПУ. М., -1992. – 370c.
11. Мансұров Б.А. Органическая химия. Алтернативный учебник для 10 кл. –Алматы, ғылым – 2001, -170c.
12. 赵宁, <初中化学大钢及教材分析> // 东北师范大学出版,1999,-35-4页
13. 新疆出版社<中学教科书>//九年义务教育.-1999,-2001.
14. ҚХР Шинжаң оқу-білім баспасы химия бөлімі. Тоғыз жылдық міндетті оқу ағарту тізіміндегі үш жылдық орталау мектепке арналған оқулық. // 8-9-10-11-сынып оқулығы, 2000ж. - 56б.
15. Міндетті оқу-ағарту түзіміндегі сабақ өлшемі бойынша құрастырылған сынақ оқулық. Химия: 9- жылдық 2-бөлімге арналған оқулық. – Шинжаң оқу-ағарту баспасы, 2010. 5-басылым.- 9-126б.
2. Құсайынов А.Қ. Оқулықтану, өзекті мәселелері. – Алматы, 2000. – 144 б.
3. Құсайынов А.Қ. Әлемдегі және Қазақстандағы білім берудің сапасы. – Алматы, 2013. – 196 б,.
4. Нұрахметов Н.Н. Химия курсы қандай болуы тиіс. // Химия мектепте, 2015, № 1, б. 7-14.
5. Қантарбай С.Е. Оқу әрекетіне танымдық қызығушылықты қалыптастыру. Ақтөбе: Білім, 2010. – 232б.
6. Нұғыманұлы И.Н., Шоқыбаев Ж.Ә., Өнербаева З.О. Химияны оқыту әдістемесі. – Алматы, print-s 2005 ж. – 365 б.
7. Құсайнов А.Қ., Асылов Ұ.Ә. Оқулық жазудың әдістемелік ерекшеліктері. – Алматы: Рауан, - 2000. – 144б.
8. ҚР Президенті Н.Ә. Назарбаев «Қазақстан – 2050» стратегиясы. Егеменді Қазақстан, - 2012 ж. – 2 наурыз, - № 52 (24305).
9. Кузнецова Н.Е. Формирование систем понятий при обучении химии. М.: Просвещение. -1989. –145c.
10. Сорокин В.В. Научно-методические основы обучения на базе деятельной теории учения. РГПУ. М., -1992. – 370c.
11. Мансұров Б.А. Органическая химия. Алтернативный учебник для 10 кл. –Алматы, ғылым – 2001, -170c.
12. 赵宁, <初中化学大钢及教材分析> // 东北师范大学出版,1999,-35-4页
13. 新疆出版社<中学教科书>//九年义务教育.-1999,-2001.
14. ҚХР Шинжаң оқу-білім баспасы химия бөлімі. Тоғыз жылдық міндетті оқу ағарту тізіміндегі үш жылдық орталау мектепке арналған оқулық. // 8-9-10-11-сынып оқулығы, 2000ж. - 56б.
15. Міндетті оқу-ағарту түзіміндегі сабақ өлшемі бойынша құрастырылған сынақ оқулық. Химия: 9- жылдық 2-бөлімге арналған оқулық. – Шинжаң оқу-ағарту баспасы, 2010. 5-басылым.- 9-126б.
Қазақстан Республикасы және Қытай Халық Республикасы мектептеріндегі химияны оқыту ерекшеліктері
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
5В011200 - Химия
Алматы, 2016
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Абай атындағы Қазақ Ұлттық педагогикалық университеті
Қорғауға жіберілді
Химия кафедрасының
_________ 2016ж
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Қазақстан Республикасы және Қытай Халық Республикасы мектептеріндегі химияны оқыту ерекшеліктері
5В011200 - Химия
ЖАРАТЫЛЫСТАНУ ЖӘНЕ ГЕОГРАФИЯ ИНСТИТУТЫ
ХИМИЯ КАФЕДРАСЫ
Бекітемін
кафедра меңгерушісі
Ахметов Н.К.
__ ______ 2015 ж.
Диплом жұмысқа
ТАПСЫРМА
Студент университет ректорының 12.11.2015 ж. №03-01-01-0315 бұйрығы бойынша Қазақстан Республикасы және Қытай Халық Республикасы мектептеріндегі химияны оқыту ерекшеліктері тақырыбында дипломдық жұмысы бекітілді.
Дипломдық жұмысты аяқтау мерзімі __ _____ 2016 ж.
Дипломдық жұмыста қарастырылатын сұрақтардың тізімі:
1. Қытай Халық Республикасы мен Қазақстан Республикасындағы білім беру жүйесінде қазақ орта мектеріптеріндегі химия пәнін оқыту әдістерін сараптау;
2. Екі елдегі қазақ орта мектептеріндегі химия пәнінің мазмұны мен оны оқыту әдістемесін салыстырып, ерекшеліктерін анықтау;
3.Анықталған сипаттамаларды, мазмұнды, әдістемелерді, ерекшеліктерді пайдалана отырып, жергілікті қазақ мектептерінде химиядан эксперименттік сабсқтарын жүргізу.
Негізгі әдебиеттер тізімі:
1. Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы. Астана, 2010.
2. Құсайынов А.Қ. Оқулықтану, өзекті мәселелері. - Алматы, 2000. - 144 б.
3. Құсайынов А.Қ. Әлемдегі және Қазақстандағы білім берудің сапасы. - Алматы, 2013. - 196 б,.
4. Нұрахметов Н.Н. Химия курсы қандай болуы тиіс. Химия мектепте, 2015, № 1, б. 7-14.
5. Қантарбай С.Е. Оқу әрекетіне танымдық қызығушылықты қалыптастыру. Ақтөбе: Білім, 2010. - 232б.
6. Нұғыманұлы И.Н., Шоқыбаев Ж.Ә., Өнербаева З.О. Химияны оқыту әдістемесі. - Алматы, print-s 2005 ж. - 365 б.
7. Құсайнов А.Қ., Асылов Ұ.Ә. Оқулық жазудың әдістемелік ерекшеліктері. - Алматы: Рауан, - 2000. - 144б.
8. ҚР Президенті Н.Ә. Назарбаев Қазақстан - 2050 стратегиясы. Егеменді Қазақстан, - 2012 ж. - 2 наурыз, - № 52 (24305).
9. Кузнецова Н.Е. Формирование систем понятий при обучении химии. М.: Просвещение. -1989. - 145c.
10. Сорокин В.В. Научно-методические основы обучения на базе деятельной теории учения. РГПУ. М., -1992. - 370c.
11. Мансұров Б.А. Органическая химия. Алтернативный учебник для 10 кл. - Алматы, ғылым - 2001, -170c.
12. 赵宁, 初中化学大钢及教材分析 东北师范大学出版,1999,-35-4页
13. 新疆出版社中学教科书九年义务教育.-1999,-2001.
14. ҚХР Шинжаң оқу-білім баспасы химия бөлімі. Тоғыз жылдық міндетті оқу ағарту тізіміндегі үш жылдық орталау мектепке арналған оқулық. 8-9-10-11-сынып оқулығы, 2000ж. - 56б.
15. Міндетті оқу-ағарту түзіміндегі сабақ өлшемі бойынша құрастырылған сынақ оқулық. Химия: 9- жылдық 2-бөлімге арналған оқулық. - Шинжаң оқу-ағарту баспасы, 2010. 5-басылым.- 9-126б.
Сызба материалдардың тізімі:
1. Сурет-1. ҚР-дағы білім беру жүйесінің қазіргі сұлбасы
2. Сурет-2. ҚР-дағы орта білім беру жүйесінің болашақтағы нұсқасы
3. Сурет-3. Химиялық реакция теңдеуі
4. Сурет-4. Ерітінді тарауынан шағын қорытынды
5. Сурет-5. Игерілген білімнің пайыздық үлесі
6. Сурет-6. Эксперимент және бақылау тобындағы салыстыру диаграммасы
7. Сурет-7. Эксперименттік және бақылау сыныптарындағы пайыздық өлшем деңгейі
8. Кесте 1. - 2011-2012 жылдардағы лицей мен гимназия жайлы мәліметтер
9. Кесте 2. Негізгі мектептердің базалық оқу жоспары
10. Кесте 3. Жаратылыстану бойынша орындалған тестілердің нәтижесі
11. Кесте 4. Екінші кезеңдегі химия пәні
12. Кесте 5. Екінші кезеңдегі химия пәні ,оған бөлінген сағаттық жүктеме
13. Кесте 6. Химия пәні бойынша 8-сыныпқа арналған оқулық
14. Кесте 7. Теориялық деңгейдегі айырмашылық
15. Кесте 8. Бағдарлама бойынша сағат саны
16. Кесте 9. Химия пәні бойынша 9-сыныпқа арналған оқулықтардың мазмұндық ерекшеліктері
17. Кесте 10. Сабақ оқыту барысы
18. Кесте 11. Элементтердің сипаттамасын толтыру кестесі
19. Кесте 12. Білім деңгейін анықтау өлшемдері (%)
20. Кесте 13. Оқушылардың көміртек туралы білімді меңгеру нәтижесі
21. Кесте 14. Оқушылардағы химиялық білімді меңгеру дәрежесі, %
Дипломдық жұмысты орындаудың
КҮНТІЗБЕЛІК КЕСТЕСІ
№
Іс-әрекет түрлері
Мерзімі
Орындалуы туралы белгі
1
Зерттеу жұмысының өзектілігін негіздеу
қыркүйек
2
Диплом жұмысының тақырыбын бекіту
қазан
3
Дерек көздерін жинау және әдебиеттерді іріктеу, оқу, зерделеу өңдеу
қазан
4
Диплом жұмысының ғылыми аппараттарын анықтау
қараша
5
Диплом жұмысының теориялық бөлімін жазу
желтоқсан
6
Зерттеу нәтижелерін апробациялау
а) Студенттердің ғылыми конференциясына қатысу
б) зерттеу тақырыбы бойынша мақала жазу
желтоқсан
7
Тәжірибелік- педагогикалық жұмысты ұйымдастыру және өткізу
қаңтар
8
Дипломдық жұмыстың тәжірибелік бөлімін жазу
ақпан
9
Диплом жұмысын алдын ала қорғау
наурыз
10
Баяндама, демонстрациялық материалдарды дайындау
11
Диплом жұмысын қорғау
мамыр
Тапсырма берілген күн __ ________ 2015 ж.
Ғылыми жетекші:
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3
І бөлім БҮКІЛ ӘЛЕМІНДЕГІ МЕКТЕП ХИМИЯСЫН ОҚЫТУ ЕРЕКШЕЛІКТЕР
1.1 Қытай Халық Республикасында химияны оқыту ... ... ... ... ... ... ... .. ... ..
5
1.2 Қазақстан Республикасында химияны оқыту ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...
16
ІІ бөлім ОРТА МЕКТЕП ХИМИЯСЫН ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖӘНЕ ҚЫТАЙ ХАЛЫҚ РЕСПУБЛИКАСЫ ОҚЫТУ ЕРЕКШЕЛІКТЕР
2.1 Қазақстан Республикасы мен Қытай Халық Республикасы химияны оқыту әдістемесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
19
2.2 Жүргізілген эксперименттің нәтижелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... .
35
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
66
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ...
67
Кіріспе
Зерттеу жұмысының көкейтестілігі. Жаңа есік ашқан ғасыр әлемнің барлық елдерінде экономиканың, ғылымның және мәдениеттің қауырт дамуымен ерекшеленеді, бұл жағдай мемлекетаралық экономикалық бәсеке тікелей жалпы білім беретін мектепте қалыптасатын интеллектуалды ахуалға тәуелді болатынын байқатып отыр. Осыған байланысты қоғамның әрі қарай дамуының қозғаушы күші міндетін білім беру жүйесі атқаратындықтан, үздіксіз білім берудің базалық буыны ретінде жалпы білім беретін мектеп әлеуметтік және экономикалық прогрестің негізін қалайды. Білімді әлемдік деңгейге көтеру білімді және білім беру жүйесін дамытуға тәуелді болды. "Қазақстан республикасындағы білім және ғылым" атты ақпараттық статистикалық материалдар жинағында ел басы айтқандай, XXI ғасырда білімін дамыта алмаған елдердің тығырыққа тірелері анық [1. 4]. Республикамызда білім беру жүйесінің одан әрі дамуының стратегиясы жетілдіру міндеті анық. Білім берудегі жаңа жетістіктердің жүйесін табу тек Қазақстандықтардың емес, әлемдік педагогикалық ғылым саласына ортақ мәселе. Осы ретте Қазақстан Республикасы, әсіресе тәуелсіздік кезеңінен соң әлемдік деңгейден артта қалмау үшін білім беру жүйесінде - әлемдік білім деңгейіне көтерілу, техникалық ғылымдар дамыту, оқытудың жаңа әдістерін қолдану секілді маңызды әрітүбегейлі жаңаша міндеттер қойып отыр. Білім беруді халқаралық стандартты жіктеу үсынымдарына сәйкес кәсіптік білім беру, білім беру жүйесінің материалдық - техникалық базасын нығайту; білім беруді, ғылым мен өндірісте ықпалдастыру; көп деңгейлі үздіксіз білім беру жүйесінде мемлекеттің, қоғамның және жеке тұлғаның мүдделерінің теңдестігінің қамтамазыз ету секілді бір қатар нақты міндеттер қойылып отыр [3]. Қазақстан Республикасының білім жүйесін сапалы түрде реформалау және дүниежүзілік білім жүйесіне ену үшін әлемдік білім жүйесіндегі озық тәжірибелерді жинақтап, сұрыптап, оның тиімді тұстарын енгізу қажет. Әлемде көптеген саяси және әлеуметтік-экономикалық өзгерістер білім беру саласын жетілдіруді талап етеді. Әсіресе, жекеленген мемлекеттердегі оқу-ағарту, білім беру салаларындағы ізденістер мен демократияланған үрдістер, әуелі білім мазмұнын тереңдетіп, қазіргі заман талаптарына сай болуын қажет етіп отыр. Ал, әлемдегі қауымдастықтың бөлінбес бір бөлігі ретінде Қазақстан Республикасы ізгілік білім беру тұжырымдамасында "білім берудің ізгілік сипаты, онда адам тек жай зерттеу объектісі ретінде құдірітті мәдениет үлгілірін дүниеге әкелген әрі өзінің шығармашылыққа деген құлшынысымен оқушыларды баурап алатын субъект ретінде көрінумен белгіленеді" - делінген. Мұндай мақсатқа жету білім мазмұнын жаңартумен қатар, оқытудың әдіс-тәсілдері мен әр алуан құралдарын қолданудың тиімділігін арттыру міндетін жүзеге асыруда, осы салаға байланысты болатын әлемдегі түрлі елдердің жетістіктерінде талдауды керек етеді.
Қазіргі кезде Республикада жұргізіліп жатқан білім реформасы, оның ұйымдастырылуы, экономикалық, құқықтық, құрылымдық және мазмұндық құрамдастардың түбегейлі өзгеруіне бағытталған кешендік шаралар мақсатымен тығыз байланысты. Білім жүйесіне жаңадан енгізілетін мәннің, сипаттың және бағыттылықтың дәйектіде айқындаушы есептері бар: Қазақстан Республикасының егеменді тәуелсіз мемлекет ретінде орнығуы; нарықтық экономика үлгісінде бағытталуы; жеке меншіктің түрлі түрін дамыту; әлемдік білім жүйесіне енуі. Еліміздегі білім жүйесін реформалау үрдісі мен ісінің тимділігі осы айтылған есептермен қатар, оларды қаншалықты терең түсініп, қаншалықты оңтайлы пайдалана алғандыққа да тәуелді болмақ.
Жалпы педагогика тарихына шолу жасағанда салыстырмалы педагогика мен әр түрлі мемлекеттердегі оқыту әдістемесін салыстырудың толық дамымағаны байқалады. Ол әсіресе әлеуметтік-экономикалық және саяси экономика кезеңдерінде әлемнің түрлі елдеріндегі халыққа білім берудің жайын терең зерттеген тұста айқында өткір сезіледі. Ұлыттық білім жүйесін даму тұрғысынан қарастырғанда оның тимді тұстарын пайдалану үшін шет елдің тәрбиесін зерттеген ләзім. Осы орайда ондағы ерекшеліктері еуропалық мемлекеттерде болып өткен буржуазиялық капитализм мен буржуазиялық революция кезеңдерінде зерттеу нысаны болғаны байқалады, оның бастаушылары Париждегі Марк Антуан Жюльен, Сорбон университетінің профессоры Виктор Кузен, неміс педагогтері К.А.Крузе, Фредрих Тирш, Ф.Харкорт, америка педагоктері Г.Мани, Г.Бернард, К.Стоу, Ч.Турбер, А.Флекснер, ағылшындық М.Сэдлер және т.б. Бұған ресейліктер К.Г.Ушинский, Л.Н.Толстой, Н.Даденков, П.Копнист, П.Г.Мижуев, А.Музыченко, М.А.Поспелов және т.б. педагогикалық зерттеулерді жатқызуға болады.
Әдістеме саласы айтарлықтай зерттелініп, әлемдік дәрежеде дамыған болса да, салыстырмалы педагогика саласы өз деңгейінде әлі қалыптаса қойған жоқ. Бұған жоғарыда келтірілген ойлармен қатар олардың даму географиясы да дәлел. Сол сияқты оған әр әлемдегі өркениеті түрлі дәрежеде дамыған мемлекеттер деңгейі мен өзара ықпалдасу үрдісі де, түсінісуі де, тіпті саяси және әлеуметтік-экономикалық жағдайы да себеп болса керек. Сондықтан да әр түрлі елдердегі білім беру мәселелерінің сан-алуан саласы бойынша ықпалдасқан, кіріктірілген мәлімет алу міндеті, педагогикалық білімнің нақ осы саласының үлесіне тиесілі, өйткені бұл сала педагогикалық ілімді әлемдік дәрежеде біріктіре, үйлестіре алатын тарихи кезеңде тұр. Алайда Қазақстандағы педагогика ғылымының даму бағыты мен деңгейін талдаудың нәтижелері көрсетіп отырғанындай, И.Н.Нұғыманов, Н.Н.Нұрахметов, Ж.Ә.Шоқыбаев, А.К.Құсаинов, Г.К.Нұртаева, С.Ж.Жайлау, еңбектерінде қарастырылған. Мұндай жағдай Ресейде де, ТМД елдерінде де сақталуда. Бұл аталмыш тақырыптың көкейкестілігін еселей түсуде. Ал білім жүйесінің әлемдік стандартқа қарай бағыт алу үрдісі, оның қалыптасуы басталып та кеткендіктен, зерттеу жұмысының мағынасы мен мәні, міндеті артуда. Қазірше бұл мәселе Қазақстан Республикасында белгілі деңгейден аспай отырғандықтан, қарама- қайшылық пайда болуда. Екінші жағынан өзгелердің өзгерісі мен жетістігін, республикадағы білім жүйесіне, оны теориялық тұрғыдан талдамай, практикалық сынақтан өткізбей- ақ, механикалық түрде енгізе салу қарама- қайшылыққа әкелуі мүмкін. Осы зерттеу Қытай Халық Республикасы (ҚХР) мен Қазақстан Республикасының (ҚР) қазақ мектептерінде химия пәнін оқытудың мазмұнын, әдістемесін салыстыра зерттеуге арналған бітіру жұмыс және ол оң нәтижені тиімді қолдану мақсатында білім жүйесіндегі ұқсастық пен айырмашылықты айқындауға, оны тұжырымдауға бағытталған. Осы жағдай және жоғарыдағы қарама- қайшылықтар Қазақстан Республикасы және Қытай халық республикасы мектептеріндегі химияны оқыту ерекшеліктері деп бітіру жұмысының тақырыбын таңдауымызға себеп болды.
Зерттеу мақсаты: Қытай Халық Республикасындағы химиядан білім беру жүйесінің мазмұны мен Қазақстан Республикасы мектептеріндегі химияның мазмұнын салыстыру және оның ерекшеліктерін анықтау.
Зерттеудің міндеттері:
- Қытай Халық Республикасы мен Қазақстан Республикасындағы білім беру жүйесінде қазақ орта мектеріптеріндегі химия пәнін оқыту әдістерін сараптау;
- Екі елдегі қазақ орта мектептеріндегі химия пәнінің мазмұны мен оны оқыту әдістемесін салыстырып, ерекшеліктерін анықтау;
- Анықталған сипаттамаларды, мазмұнды, әдістемелерді, ерекшеліктерді пайдалана отырып, жергілікті қазақ мектептерінде химиядан эксперименттік сабсқтарын жүргізу.
Зерттеудің әдістемелік және теориялық негізі: Зерттеу тақырыбына сәйкес химияны оқыту бағдарламаларын салыстыру, білім беру стандарты негізінде, химиядан берілетін білімнің жеке тұлғаны қалыптастыруға қосатын үлесін анық көрсету болып табылады.
Зерттеу нысаны: Қазақстан Республикасы мен Қытай Халық Республикасындағы химия пәнін оқыту процесі.
І бөлім. БҮКІЛ ӘЛЕМІНДЕГІ МЕКТЕП ХИМИЯСЫН ОҚЫТУ ЕРЕКШЕЛІКТЕР
1.1 Қытай Халық Республикасында химияны оқыту
шығыстың ғұлама ғалымы, ойшыл Әл-Фараби "Бақытты болу, камелетке келу, қоғамдық тіршілікті жақсарту - барлығыда білімділікке байланысты. Шын мағынасында білімділік үлкен адамгершілік сипат, зиялылық адамның жақсы мінезінен, білім-дағдысынан, имандылық қасиеттерінен туындайды." - деп көрсетсе, қазақтың педагог-ағартушысы және жазушысы Ыбырай Алтынсарин "Халық үшін қызмет ететін білімді адамдардың қатарын көбейту арқылы қазақ қоғамының мешеулігін жоюға болады, сондықтан жастарды оқып-тәрбиелеу ісінен артық еш нәрсе жоқ." - деп ой түйген, ал заманымыздың заңғар жазушысы Мұхтар Әуезов "Ғылым мен мәдениет барлық дүниенің алтын алқасы болып отыр. Осы күнде ғылыми мәдинет жерді,суды ауаны аспанды ай жұлдызды биледі, "-дейді. Бұл ой иелері өткен он ғасырдың арасында әр түрлі тарихи, әлеуметтік,саяси экономикалық сипаттағы қоғамдық дәуірлерде өмір сүргеніне қарамастан, ол күні бүгінге дейін мәнін жогалтқан жоқ. Мұнын өзі білім жүйесінің мәнгілік мақсатқа қызмет ететінін дәлелдейді.Ал Ата Түрік " Қайрат, ақыл,жүрек үшеуі өнерлерін айтысып, таласып келіп, ғылымға жүгініпті,"-деген, Елбасы Н.Назарбаев "Білім жүйесіне қызмет ету - еліміздің болашағына қызмет ету" деп бағалады. Демек, Елімізді XXI ғасыр дамыған елдермен теңестіріп өркениетті әлемнен орын алуына ықпал етер бірден-бір құдірет - білім, білімді ұрпақ. Оған өткеніміз бен бүгінгіміз осыған орай жүріп жатқан құбылыстар мен қабылдаған заңдармен заң күші бар құжаттар дәләл.[1-15].
Қазақстан-1991 жылының қазан айына өз тәуелдігін жариялаған жас республика. Содан бері Қазақстан мемлекеті БҰҰ-ның, көптеген Халқаралық экономикалық, саяси және мәдени ұйымдардың толық мүшесі болды, бұл еліміздің, әлемдік қауымдастықтың тең құқықты қауымдасы болуына деген ниеті мен ұмтылысын көрсетеді, сол сияқты өз тәуелсіздігін нығайтудағы халқаралық қауымдастықтағы рөлін де айқындайы. Егеменді Қазақстанның барлық салаларды қайта құру мен реформалау ісіндегі білім, ғылым, зиялылық әлеуметінің жиынтығы - аса қуатты жасампаздық факторы. Нақ осы себепкерлер қоғамдық санаға, ой-сезімге ықпал ету арқылы еліміздің нарықтық жүйеге өтуін жеделдетпек. БҰҰ мүше болып қабылданған әрбір мемлекет үшін, олар әркез ұмтылатын бағытты адам құқықтарының жалпыға бірдей декларациясы айқын да нақтылы көрсетеді. Адам құқығы мен олардың орындалу кепілділігі Республиканың жаңа Ата Заңында (конституцияда) бекітілген.
Кешегі Кеңес үкіметі кезінде Қазақстанның білім беру мен ағарту саласындағы жетістігі - сөзсіз керемет, мақтанарлық, бұл дәлелдеуді қажет етпейді. Республикада үйлесімді түрде сауаттылық міндеті шешілді: жиырмасыншы жылдары - жалпы бастауыш білім, сосын жалпы жеті жылдық және сегіз жылдық, соңында 70-ші жылдардан бастап толық жалпы орта білім берілді. Білім жүйесіне мемлекет толық қаржы бөлді және соған сәйкес жүзеге асырылатын жоғарыдан төменге дейін акімшілдік басқару мен саяси тәуелділікте болатын, еуропалық тұрпаттағы кеңестік білім жүйесіне қабылдау мен бітірушілерді орналастыру ісі қолға алынды. Халық шаруашылығының әр саласы мен аймақтардың мамандарға деген сүранысына негізделініп, мемлекеттік тапсырыс түрінде орындалады. Әрине бұл жоспарлы экономика, ол әсіресе, бастапқы кезеңінде өзін ақтады. Жалпы кеңес білім беру жүйесіндегі іргелі білімнің деңгейі жоғары да сенімді болады.
Қалыптасқан білім жүйесінің кемшілігі сол, ол саяси идеологияға, яғни партия мұратына әрі тәуелді, әрі бағынышты болуы мен қатар, бітірушілердің басым көпшілігнің "орташаға" бағытталып, білім алушыны енжарлыққа бастауында. Тағыда бір айтпауға болмайтын кемшіліктің бір түрі, ол сол қоғам өзі дайындаған білім иелерінің деңгейі мен оларды керек етіп отырған қоғам сұранысының әр кез сәйкес болмауы болса керек. Бұған әлемдегі өркениетпен ықпалдасуды жасандылықпен шектеу, жоспар сясатыда енеді. Осы сияқты, тағыда басқа жайлар ресми идеология мен тоталитарлық жүйенің кемшіліктерін қайталайтын, өгеріссіз қабылданған білім жүйесін қалыптастырып қана қоймай, оны нығайта түсті. Ал бұл өз кезегінде қазіргі қайта құру мен жаңаша даму кезеңінде, мендеген жардай өршіп, қайшылықтарға толып кетті. Әрине бұл қоғам үшін де, білім жүйесі үшін де ауыр болды. Ендеше білім зиялы қауымда туындайтын рухы биік өндіріс көзі болумен қатар, ол сондай-ақ кез келген дағдарыстан қоғамды алып шыға алатын экономикалық база тұрғызуға мүмкіндік жасайды.
Біздер Қазақстан Республикасының білім туралы заңдары мен заңдылықтары туралы, заң күші бар түрлі құжаттар жайлы жүргізген жан-жақты талдаулар, олардың көптеген салалардаға өзара қатынасын көрсететін, реттейтін тараулар мен топтамаларда тұратындағын нұсқайды: отбасылық тәрбиелеу; мектепке дейінгі тәрбиелеу; жалпы орта білім; мектептен тыс оқыту және тәрбиелеу; кәсіби-техникалық білім; арнайы орта білім; жоғары білім; жоғары мектептен кейінгі білім; кәсіби мамандықты жоғарлату білімі мен мамандарды қайта дайындау курстары және қосымша білім. Осы топтамалардың әр қайсысы құқықтық нормалармен (ережелермен), бағыттармен сипатталынады; ұйымдық тұрғыдан қамтамасыз етілумен; білім мазмұнын анықтаумен; субъектілердің білім беру үрдісі кезіндегі құқығы мен міндеттерінің тұрақтануымен; мекеменің ішкі оқу тәрбиелеу, ұйымдастыру қатынастарын реттеумен; білім ортасындағы білім алушылар мен қызымет етушілердің материялдық қамтамасыз етіледі. Бұл заңдармен білімнің ең басты міндеті анықталады - оқу орнының типі мен оқу тілін таңдау еркіндігіне, ұлттық және әлемдік, жалпы адамгершілік құндылықтарға негізделген жеке тұлғаның дамуы мен реформалауды жүгізуге қажетті мемлекеттік жағдай жасау. Нәтижеде оқу орындары көптен күткен бағдарламаны, оқытумен тәрбиелеудің әдістері мен түрін өздері таңдап алуға құқық беретін заңдылықтарға ие болды, жоғарыдан берілетінн ұсақ-түйек нұсқаулардан басталады. Реформалау негізіне оқыту мен тәрбиелеуді демократияландыру, білімнің көп бағыттылығы, баламалылығы мен үздіксіздігі, білім беру жүйесінің жіктеле сарапталуы мен жұмылдыруы сияқты ұстанымдар алынған. Бірінші дәрежелік ретінде ізгілікпен ізгілендіруұстанымына негізделген айақтық білім мен мектептердің өзін өзі ұлттық тұрғыдан анықтау мәні берілген.
КСРО-дағы білімді реформалау ісіне деген оймен түжырымның алғы шарты ғылыми-техникалық алға бастаушылықпен (прогреспен), яғни ҒТП- ғылыми-техникалық прогреспен анықталған жәнеде ол 60-шы жылдардағы " жерсерігінің спутниктік толқынында " соның тікелей ықпалымен туындаған.
Өткен асырдығ 70-80-ші жылдары ғылыми-техникалық прогрестің әлемдік дәрежедегі екінші ретті реформалау құбылысы басталды. Ол қоғамдық сан-алуан құбылыстарды қамти отырып, тереңдей жүрді. Ондай ақпараттық ортада дамып келе жатқан қоғамның әлеуметтік-экономикалық және мәдени үрдісін маңызды құрал ретінде ішкі түйсікпен түсіне отырып, білімге деген мақсат пен тәсілдерді өзгертті.
Осы кемшіліктерге қарамастан, әлемнің экономикасы дамыған немесе жаңадан дамып келе жатқан елдерінде, айталық АҚШ, Жапония, Англия, Германия, Франция, Қытай, т.б. білімді реформалау ынталы да жүйелі жүргізіле бастады. Әрине, ірбір жекеленген мемлекеттің өмірге көзқарасы мен саяси, әлеуметтік идеологиялық дайындығы, оларды қаншалықты нәзік сезінуіне, тарихи кезеңдеріне, мемлекетпен қоғамның деңгейіне, олардағы оқыту-тәрбиелеу ісіндегі жаңашылыққа байланысты түрліше реформаланды. Әйтсе де жоғарыда келтірілгендерге қарамастан білім жүйесін рефомалаудың жалпы, бәріне ортақ сипаты байқалады және де біздің ойымызша олар мынадай сияқты:
- Қоғам өміріндегі білімнің рөлі мен мәні жоғарлады, оның нақтылы өндірістік және әлеуметтік күшке айнала бастағаны байқалып, ол "ғылым-техника-адам-өндіріс-мәдение т" жүйесіндегі байланыстырушы өзекті, орталық буынға айналды;
- отбасынан, бала бақшадан бастап, университетке және ересектердің біліміне дейінгі аралықты қамтитын тәрбиелеу мен оқыту жүйесіне керекті бүтіндейде жұмсақ заңдылықтарды, нормативтерді қалыптастырды, мұның құрамына мемлекеттік те, жеке меншік те оқу орындары енеді;
- оқу-әдістемелік базаны түрлендіре отырып, білім мазмұнын жаңарту, болашақтың азаатына керек болатын ғылыми-техникалық прогрестің сұранысы мен жан-жақты дамыуды үйлестіретін кешенді оқу орандарын ашу, екінші жағынан дамылсыз дамып отырған копютер мен аудиотехниканы пайдалану, педагогикалық технологияны, философияның, әлеуметтің, физиологияның, психологияның жаңа жетістіктерін пайдалану;
- жастардың арасында ерекше дарындыларынбарынша ерте және дер кезінде айқындап отырып, орта білім жүйесінің жоғары деңгейін сәтті де ұтымды пайдаланып, жалпы көпшіліктің кәсіби білімін жоғарылатып, осыларға сәйкес білім жүйесін қалыптастыру;
- білімді басқару ұйымдарын демократияландыру мен ізгілендіру, барлық оқу пәндерін ізгілендіру, оқушылардың мәдени дайындығын кең ауқымды қамтамасыз ету тарих, қоғамдық пәндер, экономика, эстетика, дене тәрбиесімен байланыстыра оқыту;
- білімнің қисындылығы мен іргелілігін жоғарлату, қазіргі педагогикалық ойлау жүйесін тұрақтандыру, педагогика мен өз ара қарым-қатынасқа негізделген " оқытушы-оқушы" субъект ретіндегі субъективтік әрекеттесу;
- әлеуметтік-мәдени орталық ретінде болатын оөу орындарының жұмыстарын белсенді ету, ондағы педагогикалық және оқушылар ұжымдарының өзін-өзі басқару жайлы бастамаларын дамыту, мектеп жұмысына ата-ана және басқа да қоғамдарының белсенді қатынасуын арттыру.
ҚХР-ның білім жүйесі өзінің дәстүрлік негізінде тұрақты реформалануда және ол ел өміріндегі экономикалық және қоғамдық қуатты факторға айналды. Қытайдағы білім жүйесің ішінара болса да реформалануына, оның экономикасы жоғары дамыған елдермен бәсекелесуі де шешуші болды.
Білім жүйесін жетілдірудің басты бағыттарының бірі үздіксіз білім тұжырымдамасын өмірге енгізумен байланысқан, өйткені мамандарды дайындаудың қазіргі жүйесі бүгінгі қоғамның сұранысын қанағаттандырмайды, сондықтанда ол қайта құруды қажет етеді. Осы тұста ол негізгі назарды өмір бойы оқу керек сұранысына аудартады, ал мұның өзі еңбек етумен, қойылған міндетті шешу үшін тұрақты өздігінен ізденісте болумен, өздігінен білім алуды дағдыға айналдырумен, сол сияқты қажетті ақпаратпен мәліметті қалайда өз бетінше тауып алу қабілетімен жіне т.б. байланысты.
ҚХР-дағы білім жүйесін жетілдіру ісі, қазіргі кезде реформалау жұмысын жүргізу үшін экономикалық негізделген және материялдық-техникалық базамен қатар қаржылықта қамтамасыз етілукерек екендігін сенімді дәлелдеп отыр.
Білім жүйесін аяқтаушы буын-педагог. Білім беру жүйесін реформалау көрсетіп отырғандай, мұғалім толық мүше ретінде қатынаспаған әрбір қайта құру ешбір оң нәтиже берген емес. Олай болса білім жүйесін реформалау да, оны жетілдіруде басты тұлға да, бунда мұғалім педагогикалық ұғым, өйткені онымен жұмыс жүргізетін солар.
Қазіргі кезде білімді реформалаудың басталуы білім саласы қызыметкерлерінің Республикалық мәжілісінде (1995 жылы 14-15 сәуір) және Қазақстан Республикасы мұғалімдер съезінде, ондағы Қазақстан республикасы Призденті Н.Ә.Назарбаевтің сөйлеген сөзімен бастау алды. Осы және т.б. құжаттар негізіндегі қабылданан жаңа ұлттық білім беру жүйесін реформалау ұстанымдары мына бағыттарға негізделген [45].
- үздіксіз білім жүйесінің барлық буындарына арналған мемлекеттік білім стандартын жасау және оны іске асыру.
- білім беру орнының жұмысын қаржыландыру механизімін жетілдіру, олардың қаржылық және шаруашылық еріктілігін кеңейту, қосыма қаржылындыру көзін пайдалану, олардың иновациялық қыззыметін ынталандыру;
- республикалық, жергілікті мүдделердің оңтайлы ескерілуіне негізделген, білім беру жүйесін аймақтарда бірдей дамыту;
- мемлекеттік нысанадағы, әсіресе жалпы орта білім беру мен арнаулы орта білім беру деңгейіндегі білім беруді дамыту;
- сапалық мемлекеттік басқару құрлым мүшелерімен мықты байланысты қамтамасыз ететін, республикалық және аймақтық деңгейдегі білімдерді басқарудың тиімді жүйесін жасау;
- мамандарға деген болжамдық сұранысқа негізделген, оларды дайындаудың негізгі көрсеткіштері бойынша білім беру орындарын анықтау, жоспарлауды енгізу;
- алған білімдер мен дағдылардың қолданбалық маңыздылығын күшейту негізінде білім беру процесін жетілдіру және жаңарту, білім берудің барлық мазмұнын ізгілендіру, жаңа ақпараттық технологияны ендіру;
- білім беру мекемелері басшыларының құқығы мен жеке жауапкершілігін, олардың ұжым алдындағы келісім шартбойынша жұмыс істеуі мен есеп беруі туралы іс-әрекетін, жұмысын кеңейту;
- әлемдік білім беру кеңістігіне кіріктірілуді қамтамасыз ету, ұлттық білім беру деңгейін халқаралық стандартқа жақындату;
- білім берудің тимді құқықтық базасын жасау.
Айтылған ойлар мен келтірілген дәйектерден байқалатын тұжырымдар бар. Алдымен ғалымдар мен зерттеуші педагогтардың тұжырымдауы мен пікірлері бойынша білім беру жүйесін реформалау объективті қарама-қайшылықтармен байланысқан, оны терең түсіну мен түйсікке түйіндеудің педагогикалық ғылым мен оны іс жүзінде қолдануда орны ерекше болмақ. Білімнің бұл қарама-қайшылығы білім беру жүйесінің тарихи қалыптасқан екі функциясының арасында болды. Үйлесімді дамыған, адамгершілікті жеке тұлғаның толықтай қалыптасуы мен кәсіби және әлеуметтік рөлін атқарушыларды дайындауда, бұл қарапайым функциялар материялдық жағдайлармен еркін де әділ иұраттағы үйлесімді қалыптасқан адамдар арасындағы жалпыланған қарама-қайшылықтарға сүйенеді[31].
Ғылымдағы қарама-қайшылықтар білім жүйесіне деген бүрыннан өзара бәсекелесте болатын екі амал ретінде сипатталынады: экономикалық өсудің факторы сияқты (капиталдың жинақталуы) және адамдардың әлеуметтік жинақталу көзі ретінде (экономикалық және әлеуметтік теңдікке жету).
Қазақстандағы білім беру жүйесін реформалау, республиканың экономикалық нарық үлгісіне бағытталған, егеменді мемлекет ретінде тарихи объективті процестермен байланысты. Ол әрбір диалектикалық процесс сияқты қарама-қайшылықтармен сипатталынады, оны шешу, шетелдердің білім беру жүйесін түсіне ұғынып, оңтайлы пайдалана алумен де өзектес.
Жалпы орат білім беру Қазақстан республикасының негізгі білім жүйесі болып табылады. Оқушылар орта білімді үш сатыдағы мектептерде алады - бастауыш, орта және жоғары. Қазақстан ерекшелігі (елді мекндердің бірінен бірі алыс орналасуы) халқы аз мекендерде мектеп ашуға мәжбүр етеді. Ауылдағы әлеуметтік-экономикалық мәселелерді шешудегі олардың мәнін бағалауы өте қиын. Олар жастардың ауылда қоныстанып қалуына үлкен ықпал етеді. Статистика ауыл мектептерінде республикадағы жастардың басым көпшілігі оқитынын көрсетіп отыр. Қазақстанның білім беру жүйесі оқытудың кең ауқымдылығымен және көп тармақтылығымен, әдістері мен және оның сан-алуан болуымен, оқытушылардың жоғары кәсібилігімен және жеткілікті мәдениеттілігімен өзгешеленеді.
Қазақстан Республикасындағы білім беру жүйесі бастауыш білімді (1-4-сыныптар), жалпы білім беру (5-9-сыныптар), арнаулы орта білім беру (10-11-сыныптар) екені сурет 1 де көрсетілген[17-20].
Жалпы орта білім беру.Қазақстан Республикасындағы білім беру жүйесінің негізгі буыны - жалпы орта білім беру. Ол бұрында айтылғандай, оқушылар жалпы орта білімді үш сатыда алады - бастауыш білім беру (1-4-сыныптар), негізгі білім беру (5-9-сыныптар), және жоғары орта білім беру (10-11-сыныптар).
Арнаулы оқу орындары
11-сынып негізінде
Кәсіби-техникалық училище 11-сынып негізінде
Толымды орта білім беру 10- 11-сынып негізінде
Арнаулы оқу орындары
9-сынып негізінде
Кәсіби-техникалық училище 9-сынып негізінде
Негізгі орта білім беру
5-9 сынып
Бастауыш білім беру
1-4сынып
11-16 жас
7-11 жас
Сурет-1. ҚР-дағы білім беру жүйесінің қазіргі сұлбасы
Бұл ата заңдағы негізгі ұстаныммен үйлесімді және содан туындағандай, яғни Қазақстан Республикасы Кониституциясындағы 30-бапқа сай: " азаматтарға мемлекеттік оқу орындарында тегін орта білім алуға кепілдік беріледі. Орта білім алу міндетті." Демек, Қазақстан Республикасында жалпы орта білім алу, яғни 11-сынып көлемінде анықталған.
Соңғы кезде әрбір елдің даму өлшемі ретінде, сол мемлекеттегі адамдардың даму өлшемі алынып жүр. Ал бұл өлшем, әрбір мемлекетті сипаттайтын экономикалық көрсеткіш ретінде қабылдаған жалпы ішкі өнім көрсеткішінен гөрі ауқымдырақ, өйткені бұл көрсеткіш өзіне алда күтілетін адам өмірінің ұзақтылығын, есейген халықтың сауаттылық деңгейі мен табысын біріктіре кіріктіреді. Ендеше, таңдап алу еркіндігі арнаған елдегі азаматтардың жәрежесі мен деңгейі жетекші орынға шығады және ол кез-келген елдің аса маңызды да басты байлығы.
2012жылы Қазақстан адамдардың даму индексі (АДИ) бойыншы әлемдік 173 елдің арасында 61-ші орынды иеленді. Ал ол бұрынғы КСРО арасында сегізінші орында болып, АДИ бойынша әлемдегі 53-ші орындағы Армениядан кейін орналасты[20]. Сондықтан да міндетті жалпы лрта мен жастарды тегін қамтамасыз ету жайлы мемлекеттің өзіне қабылдаған міндеттемесі еліміздің әлеуметтік-экономикалық даму үрдісіндегі шешуші себептердің бірі.
Көпшілікке арналған жалпы орта білім беретін мектептер үшін Республикалық базалық оқу жоспары мен оған қосымша арнап 28 оқу жоспары нұсқасының жасалуы жалпы білім беретін мектептерді реформалауға бағытталған аса маңызды қадам болды, ал бұл шара болса өз кезегінде республиканың барлық мектептерінде бірдей, бір нүсұадағы оқу жоспарымен жүмыс жүргізуден бас тартуға мүмкіндік береді. Енді әрір мектептің, оқушылардың мүддесі оқу жоспарын немесе ұсынылған нұсқаның бірін не бірнешеуін таңдап алуға құқығы бар.
Кесте 1.
2011-2012жылдардағы лицей мен гимназия жайлы мәліметтер
Мектеп типі
2011
2012
Лицей
146
408
Гимназия
71
159
Педагогикалық практикада мектептердің жаңа типтері пайда болды: салалық-жіктемдік лицейлер, гимназиялар; жекеленген пәндер тереңдетіп оқытатын мектептер; лицей мен гимназияға арналған бағдарламалар бойынша оқитын мектептер.
Жоғарыдағы кесте 1-де 2011-2012 жылдардағы лицей мен гимназия туралы мәлімет келтірілген. Бұған орай республикада 2011 жылы жалпы 8395, бұл жалпы орта білім беретін мектеп, ал 2012 жылы 8393 мектеп болды. Егер 2011 жылы жаңадан ашылған лицей мен гимназияның жалпы орта білім беру саласында өсімшелік үлес 2,6% болса, ал2012 жылы -6,8% болды. Бір жылдағы өсуі 4,2% болу, ол өте жоғары және бұл арта түсуде.
Еліміздегі жалпы орта білім беретін мектептер арасындағы қазақ тілінде оқытылатынтүрлі деңгейдегі мектептер мен сыныптардың саны да, пайыздық үлесі де, сапасы да артып келеді. Бұған алдымен қазақ тілінің Ата Заңда мемлекеттік мәртебеге ие болуы мен мемлекеттің орнығуы мен қалыптасуы басты себеп болса керек. Еліміздің тұңғыш президенті Н.Ә.Назарбаев бастаған мемлекеттік қайраткерлердің, мәжілісі және сенат депутаттарының да, жалпы зиялы қауымның да үлесі мен орны ерекше болып отыр. Нәтижеде қазақ мектептерінің үлгісі тек ауылды жерде ғана емес, ірі қалаларда артуда [16].
Қазақстан Республикасының Конституциясы мен заңдарындағы ережелерді жүмысқа қосып, іске асыру мақсатында Қазақстан Республикасы білім минстрлігінің жанындағы Ы.Алтынсарин атындағы педагогикалық ғылыми-зерттеулер институты ҚР жалпы орта білімдердің Мемлекеттік стандарты жайлы ережені жасады [21]. Осы ережеде стандарттың негізгі өлшемдері мен атқараты функциясы, оның жалпы құрлымы, бекітілуі мен енгізілу реті анықталған. Білім беру стандартының басты міндеті мен функциясы, оның өзіне қосатын тұжырымдамасы мен әдістемелердің құрлымын анықтау. Стандартты құрайтын тұжырымдам болады: Қазақстан Республикасындағы жалпы орты білім беретін мектептің тұжырымдамасы; жалпы орта білімінің тұжырымдамасы; мемлекеттік стандартқа жеткізетін өлшемдерді жасаудың жалпы таламтары. Ал нормативтікті құрайтын объектілер: мемлекеттік базалық оқу жоспары мен базалық білім беру аймақтарының стандарты. Мемлекеттік білім стандартындағы әдістемелерді құрайтындар, ол оқыту үрдісін ұжымдастырудың негізі болады, ад бұл өз ретінде оөушылардың жеке тұлғасын дамытуға бағытталған, оқу-әдістемелік кешен түрінде іске асатын шаруа. Сол сияқты, мұнысен қатар Қазақстан Републикасындағы жалпы білім беретін мектептердің даму тұжырымдамас, жалпы орта білім беру мазмұнының тқжырымдамасы мен Қазақстан Республикасындағы жалпы орта білім беретін мектептерге арналған базалық оқу жоспарлары да жасалды [12,22]. Мұнда көрсетілгендер: жалпы білім беретін мектептердің мәселелері; жалпы білім беретін мектептердің мақсаты мен міндеттері; жалпы білім беретін мектептердің құрлымы; тұжырымды іске асыруға қажетті жағдайлардың негізгі жолдары мен шешуі шарты.
Жалпы орта білім беретін мазмұнның тұжырымдамасы келесі тараулардан түрады: кіріспеден, қазіргі мектептердегі білім мазмұнын жетілдірудің ғылыми негізінен; білім мазмұнын анықтайтын ұстаным негіздерінен; білім мазмұнының құрамы мен құрлымынан.
Қазақстан Республикасындағы жалпы білім беретін мектептердің Базалық оқу жоспарларына енетіндер: бастауыш және негізгі мектептердегі оқу жоспары; негізгі мектептердің Базалық жоспары; салалық мектептердің Базалық оқу жоспары мен бастауыш және негізгі мектептердегі оқу жоспарының тұрақты бөлігінде оқытылатын пәндердің қысқаша сипаттамасы.
Қазіргі кезде жалпы білім беретін мектептерге арналған мемлекеттік білім стандартының құрлымына енетін басқа да қосымша құжаттар жасақталуда. Бұл құжаттардың жүгізілетін сабақтың сапасын жрғарлатуда, оқыту тимділігін, жалпы халықтың сауатын оңтайлы арттыруда маңызды рөл атқаратыны даусыз. Осылай болсада жалпы орта білім берудің басты сауалдары, әлемдегі жетекші елдердің, олардың арасындағы Қытай Халық Республикасының да дамытушылықтағы мағнасымен жарасымды да жалғасымды түйсіктелінуі керек.
Қазақстан Республикасындағы білім беру жүйесінің болашақтағы нұсқасы (Сурет 2) қазіргіден (Сурет 1) айтарлықтай өзгеше. Қазіргі жұмыс істеп тұрған сұлба бойынша негізгі мектепті бітірушілерді арнаулы орта оқу орындарында (9-сынып негізінде), мектептің жоғарғы сатысында (10-11-сыныптарда) және кәсіби техникалық училищелерде (9-сынып негізінде) өз оқуын жалғастыруға мүмкіндігі бар, ал ұсынылып отырған нұсқа бойынша негізгі мектепті бітірушілердің лицейлерде өз оқуын (лицей сыныптарды), гимназияларда (гимназиялық сыныптар) және кәсіби техникалық мектептерде (КТМ) жалғастыра алады.осы арада біздің Қазақстан Республикасының білім тұжырымдамасы бойыншаорта білім алудың міндетті екенін ескеруіміз қажет.
Толымды жалпы орта білім беру
Гимназиялар, гимназиялық сыныптар
Негізгі ората білім беру -5-9 сыныптар
Бастауыш білім беру -1-4 сыныптар
кәсіби-техникалық мектептер
Лицейлер, лицейлік сыныптар
Сурет-2. ҚР-дағы орта білім беру жүйесінің болашақтағы нұсқасы
Қазақстан Республикасындағы жалпы білім беретін мектептердің даму тұжырымдамасында көрсетілген: "Гимназия мен лицей жалпы білім беретін мектептің типі болады және олар оқушылардың жалпы мәдениеттілік пен парасаттылық деңгейін дамыту және таңдаған бағыты бойынша білім тереңдету мүмкіндігі үшін жағдай жасайды. Мектептің бұл типтері жоғары оқу орындаранда білім алуды жалғастыруға база болады. Бәріне бірдей білім беретін мектептерді жасау мақсатында олардағы оқыту бағытын шектеу, ара жігін аша түсу ұсынылады. Оқытудың гуманитарлық-естетикалық бағдарламасын таңдап алған сыныптарды гимназиялық, ал оқытудың ғылыми-жаратылыстану бағытын таңдап алған сыныптарды лицейлік сыныптар дейді. Жалпы білім беретін мектептердің оқушыларды алғашқы кәсіби дайындақ бағытына бейімделген жоғарғы сатысын кәсіби-техникалық мектептер (КТМ) деп атайды. "
Жоғарыда келтірілген құжаттардан [22]зерттеу жұмысының мақсатына орай негізделген мектептегі базалық оқу жоспарын кесте 2 де келтірдік. Онда әрбір сыныптағы жекеленген пәндер жиыны оған керекті апталық жүктемелік сағат саны, оның пайыздық үлесі келтірілген.
Кесте 2.
Негізгі мектептердің базалық оқу жоспары
реті
Білім беретін буындар мен пәндер
Сыныптар
Жиыны
5
6
7
8
9
Сағат саны
%
Білім берудің тұрақты бөлігі
I
Ауызша баяндау
10
9
9
8
7
43
30,9
1
Ана тілі мен әдебиет
6
5
5
4
3
23
2
Мемлекеттік тіл
2
2
2
2
2
10
3
Басқа тілдер
2
2
2
2
2
10
II
Математика
6
6
4
4
6
26
18,7
1
Математика
4
4
4
4
4
2
Информатика
2
2
-
-
-
3
Сызу
-
-
-
-
-
III
Жаратылыстану
2
3
7
10
7
29
20,7
1
Биология
-
1,5
2
2
2
7,5
2
Географи
2
1,5
2
2
-
7,5
3
Физика
-
-
3
3
2
8
4
Химия
-
-
-
3
3
6
IV
Қоғамтану
2
2
3
3
5
15
10,8
1
Тарих
2
2
3
3
2
12
2
Адам және қоғам
-
-
-
-
3
3
V
Өнер
3
3
6
4,3
1
Музыка
1,5
1,5
-
-
-
2
Бейнелеу өнер
1,5
1,5
-
-
-
VI
Дене тәрбие мен еңбекке дайындық
4
4
4
4
4
20
14,4
1
Дене тәрбиесі
2
2
2
2
2
10
2
Еңбек
2
2
2
2
2
10
Тұрақты жүктеме жиыны
27
27
27
29
29
139
100
Білім берудің баламалы бөлігі
Факультативтер
5
5
5
5
5
25
15
Шекті оқу жүктемесінің жиыны
32
32
32
32
34
34
164
Сол сияқты мемлекеттік мекемелердің, яғни арнаулы тәрбие бере отырып, арнаулы бағдарлама бойынша білім беретін мектептердің, мектеп-интарнаттардың болуы өте орында. Олар түрлі себептермен дамуында ауытқушылық болатын, кемтар санатында болатын балаларға арналған. Бұл таиғи да керекті әлеуметтік құбылыс және ол ешбір талас пікір тудырмайтын жағдай.
Еліміздегі және кейбір шетелдегі білім беру жүйесін талдау нәтижесінде туындаған пікірімізді білдіру ләзім. Бала дамуын, оның бойындағы қабілеттілігін барынша ерте байқау мақсатында, оны саралауды 5-6-сыныптарда бастауға болады. Ол үшін негізгі мектептің базалық оқу жоспарын 5-6- және 7-9-сыныптарға арнап, екі бөлуге болса керек және әуелі шартты түрде болса да, сосын оны тәжірибеден өткізіп, мемлекеттік білім стандартына енгізсе. Негізгі мемлекеттің 7-9- сыныптары үшін ең аз дегенде 3 базалық жоспар жасақталуы қажет: гуманитарлық-естетикалық, ғылыми жаратылыстану және жалпы бағыттағы. Бұл жоспардың бәрі де негізгі мектепке арналған базалық оқу жоспарына қосымша қосылатын стандарттың бір түрі, нұсқасы түрінде бекітілуі керек.
Әдістеменің бірсыпыра өзекті проблемаларын зерттеуде салыстыру әдісі пайдаланылады. Салыстыру әдісінің мақсаты - қазіргі таңдағы шетелдік педагогикалық құбылыстарды зерттеп, талдап тәрбие және білім беру ісіндегі жетекші тенденцияларды анықтап тағайындау, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
5В011200 - Химия
Алматы, 2016
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Абай атындағы Қазақ Ұлттық педагогикалық университеті
Қорғауға жіберілді
Химия кафедрасының
_________ 2016ж
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Қазақстан Республикасы және Қытай Халық Республикасы мектептеріндегі химияны оқыту ерекшеліктері
5В011200 - Химия
ЖАРАТЫЛЫСТАНУ ЖӘНЕ ГЕОГРАФИЯ ИНСТИТУТЫ
ХИМИЯ КАФЕДРАСЫ
Бекітемін
кафедра меңгерушісі
Ахметов Н.К.
__ ______ 2015 ж.
Диплом жұмысқа
ТАПСЫРМА
Студент университет ректорының 12.11.2015 ж. №03-01-01-0315 бұйрығы бойынша Қазақстан Республикасы және Қытай Халық Республикасы мектептеріндегі химияны оқыту ерекшеліктері тақырыбында дипломдық жұмысы бекітілді.
Дипломдық жұмысты аяқтау мерзімі __ _____ 2016 ж.
Дипломдық жұмыста қарастырылатын сұрақтардың тізімі:
1. Қытай Халық Республикасы мен Қазақстан Республикасындағы білім беру жүйесінде қазақ орта мектеріптеріндегі химия пәнін оқыту әдістерін сараптау;
2. Екі елдегі қазақ орта мектептеріндегі химия пәнінің мазмұны мен оны оқыту әдістемесін салыстырып, ерекшеліктерін анықтау;
3.Анықталған сипаттамаларды, мазмұнды, әдістемелерді, ерекшеліктерді пайдалана отырып, жергілікті қазақ мектептерінде химиядан эксперименттік сабсқтарын жүргізу.
Негізгі әдебиеттер тізімі:
1. Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы. Астана, 2010.
2. Құсайынов А.Қ. Оқулықтану, өзекті мәселелері. - Алматы, 2000. - 144 б.
3. Құсайынов А.Қ. Әлемдегі және Қазақстандағы білім берудің сапасы. - Алматы, 2013. - 196 б,.
4. Нұрахметов Н.Н. Химия курсы қандай болуы тиіс. Химия мектепте, 2015, № 1, б. 7-14.
5. Қантарбай С.Е. Оқу әрекетіне танымдық қызығушылықты қалыптастыру. Ақтөбе: Білім, 2010. - 232б.
6. Нұғыманұлы И.Н., Шоқыбаев Ж.Ә., Өнербаева З.О. Химияны оқыту әдістемесі. - Алматы, print-s 2005 ж. - 365 б.
7. Құсайнов А.Қ., Асылов Ұ.Ә. Оқулық жазудың әдістемелік ерекшеліктері. - Алматы: Рауан, - 2000. - 144б.
8. ҚР Президенті Н.Ә. Назарбаев Қазақстан - 2050 стратегиясы. Егеменді Қазақстан, - 2012 ж. - 2 наурыз, - № 52 (24305).
9. Кузнецова Н.Е. Формирование систем понятий при обучении химии. М.: Просвещение. -1989. - 145c.
10. Сорокин В.В. Научно-методические основы обучения на базе деятельной теории учения. РГПУ. М., -1992. - 370c.
11. Мансұров Б.А. Органическая химия. Алтернативный учебник для 10 кл. - Алматы, ғылым - 2001, -170c.
12. 赵宁, 初中化学大钢及教材分析 东北师范大学出版,1999,-35-4页
13. 新疆出版社中学教科书九年义务教育.-1999,-2001.
14. ҚХР Шинжаң оқу-білім баспасы химия бөлімі. Тоғыз жылдық міндетті оқу ағарту тізіміндегі үш жылдық орталау мектепке арналған оқулық. 8-9-10-11-сынып оқулығы, 2000ж. - 56б.
15. Міндетті оқу-ағарту түзіміндегі сабақ өлшемі бойынша құрастырылған сынақ оқулық. Химия: 9- жылдық 2-бөлімге арналған оқулық. - Шинжаң оқу-ағарту баспасы, 2010. 5-басылым.- 9-126б.
Сызба материалдардың тізімі:
1. Сурет-1. ҚР-дағы білім беру жүйесінің қазіргі сұлбасы
2. Сурет-2. ҚР-дағы орта білім беру жүйесінің болашақтағы нұсқасы
3. Сурет-3. Химиялық реакция теңдеуі
4. Сурет-4. Ерітінді тарауынан шағын қорытынды
5. Сурет-5. Игерілген білімнің пайыздық үлесі
6. Сурет-6. Эксперимент және бақылау тобындағы салыстыру диаграммасы
7. Сурет-7. Эксперименттік және бақылау сыныптарындағы пайыздық өлшем деңгейі
8. Кесте 1. - 2011-2012 жылдардағы лицей мен гимназия жайлы мәліметтер
9. Кесте 2. Негізгі мектептердің базалық оқу жоспары
10. Кесте 3. Жаратылыстану бойынша орындалған тестілердің нәтижесі
11. Кесте 4. Екінші кезеңдегі химия пәні
12. Кесте 5. Екінші кезеңдегі химия пәні ,оған бөлінген сағаттық жүктеме
13. Кесте 6. Химия пәні бойынша 8-сыныпқа арналған оқулық
14. Кесте 7. Теориялық деңгейдегі айырмашылық
15. Кесте 8. Бағдарлама бойынша сағат саны
16. Кесте 9. Химия пәні бойынша 9-сыныпқа арналған оқулықтардың мазмұндық ерекшеліктері
17. Кесте 10. Сабақ оқыту барысы
18. Кесте 11. Элементтердің сипаттамасын толтыру кестесі
19. Кесте 12. Білім деңгейін анықтау өлшемдері (%)
20. Кесте 13. Оқушылардың көміртек туралы білімді меңгеру нәтижесі
21. Кесте 14. Оқушылардағы химиялық білімді меңгеру дәрежесі, %
Дипломдық жұмысты орындаудың
КҮНТІЗБЕЛІК КЕСТЕСІ
№
Іс-әрекет түрлері
Мерзімі
Орындалуы туралы белгі
1
Зерттеу жұмысының өзектілігін негіздеу
қыркүйек
2
Диплом жұмысының тақырыбын бекіту
қазан
3
Дерек көздерін жинау және әдебиеттерді іріктеу, оқу, зерделеу өңдеу
қазан
4
Диплом жұмысының ғылыми аппараттарын анықтау
қараша
5
Диплом жұмысының теориялық бөлімін жазу
желтоқсан
6
Зерттеу нәтижелерін апробациялау
а) Студенттердің ғылыми конференциясына қатысу
б) зерттеу тақырыбы бойынша мақала жазу
желтоқсан
7
Тәжірибелік- педагогикалық жұмысты ұйымдастыру және өткізу
қаңтар
8
Дипломдық жұмыстың тәжірибелік бөлімін жазу
ақпан
9
Диплом жұмысын алдын ала қорғау
наурыз
10
Баяндама, демонстрациялық материалдарды дайындау
11
Диплом жұмысын қорғау
мамыр
Тапсырма берілген күн __ ________ 2015 ж.
Ғылыми жетекші:
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3
І бөлім БҮКІЛ ӘЛЕМІНДЕГІ МЕКТЕП ХИМИЯСЫН ОҚЫТУ ЕРЕКШЕЛІКТЕР
1.1 Қытай Халық Республикасында химияны оқыту ... ... ... ... ... ... ... .. ... ..
5
1.2 Қазақстан Республикасында химияны оқыту ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...
16
ІІ бөлім ОРТА МЕКТЕП ХИМИЯСЫН ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖӘНЕ ҚЫТАЙ ХАЛЫҚ РЕСПУБЛИКАСЫ ОҚЫТУ ЕРЕКШЕЛІКТЕР
2.1 Қазақстан Республикасы мен Қытай Халық Республикасы химияны оқыту әдістемесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
19
2.2 Жүргізілген эксперименттің нәтижелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... .
35
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
66
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ...
67
Кіріспе
Зерттеу жұмысының көкейтестілігі. Жаңа есік ашқан ғасыр әлемнің барлық елдерінде экономиканың, ғылымның және мәдениеттің қауырт дамуымен ерекшеленеді, бұл жағдай мемлекетаралық экономикалық бәсеке тікелей жалпы білім беретін мектепте қалыптасатын интеллектуалды ахуалға тәуелді болатынын байқатып отыр. Осыған байланысты қоғамның әрі қарай дамуының қозғаушы күші міндетін білім беру жүйесі атқаратындықтан, үздіксіз білім берудің базалық буыны ретінде жалпы білім беретін мектеп әлеуметтік және экономикалық прогрестің негізін қалайды. Білімді әлемдік деңгейге көтеру білімді және білім беру жүйесін дамытуға тәуелді болды. "Қазақстан республикасындағы білім және ғылым" атты ақпараттық статистикалық материалдар жинағында ел басы айтқандай, XXI ғасырда білімін дамыта алмаған елдердің тығырыққа тірелері анық [1. 4]. Республикамызда білім беру жүйесінің одан әрі дамуының стратегиясы жетілдіру міндеті анық. Білім берудегі жаңа жетістіктердің жүйесін табу тек Қазақстандықтардың емес, әлемдік педагогикалық ғылым саласына ортақ мәселе. Осы ретте Қазақстан Республикасы, әсіресе тәуелсіздік кезеңінен соң әлемдік деңгейден артта қалмау үшін білім беру жүйесінде - әлемдік білім деңгейіне көтерілу, техникалық ғылымдар дамыту, оқытудың жаңа әдістерін қолдану секілді маңызды әрітүбегейлі жаңаша міндеттер қойып отыр. Білім беруді халқаралық стандартты жіктеу үсынымдарына сәйкес кәсіптік білім беру, білім беру жүйесінің материалдық - техникалық базасын нығайту; білім беруді, ғылым мен өндірісте ықпалдастыру; көп деңгейлі үздіксіз білім беру жүйесінде мемлекеттің, қоғамның және жеке тұлғаның мүдделерінің теңдестігінің қамтамазыз ету секілді бір қатар нақты міндеттер қойылып отыр [3]. Қазақстан Республикасының білім жүйесін сапалы түрде реформалау және дүниежүзілік білім жүйесіне ену үшін әлемдік білім жүйесіндегі озық тәжірибелерді жинақтап, сұрыптап, оның тиімді тұстарын енгізу қажет. Әлемде көптеген саяси және әлеуметтік-экономикалық өзгерістер білім беру саласын жетілдіруді талап етеді. Әсіресе, жекеленген мемлекеттердегі оқу-ағарту, білім беру салаларындағы ізденістер мен демократияланған үрдістер, әуелі білім мазмұнын тереңдетіп, қазіргі заман талаптарына сай болуын қажет етіп отыр. Ал, әлемдегі қауымдастықтың бөлінбес бір бөлігі ретінде Қазақстан Республикасы ізгілік білім беру тұжырымдамасында "білім берудің ізгілік сипаты, онда адам тек жай зерттеу объектісі ретінде құдірітті мәдениет үлгілірін дүниеге әкелген әрі өзінің шығармашылыққа деген құлшынысымен оқушыларды баурап алатын субъект ретінде көрінумен белгіленеді" - делінген. Мұндай мақсатқа жету білім мазмұнын жаңартумен қатар, оқытудың әдіс-тәсілдері мен әр алуан құралдарын қолданудың тиімділігін арттыру міндетін жүзеге асыруда, осы салаға байланысты болатын әлемдегі түрлі елдердің жетістіктерінде талдауды керек етеді.
Қазіргі кезде Республикада жұргізіліп жатқан білім реформасы, оның ұйымдастырылуы, экономикалық, құқықтық, құрылымдық және мазмұндық құрамдастардың түбегейлі өзгеруіне бағытталған кешендік шаралар мақсатымен тығыз байланысты. Білім жүйесіне жаңадан енгізілетін мәннің, сипаттың және бағыттылықтың дәйектіде айқындаушы есептері бар: Қазақстан Республикасының егеменді тәуелсіз мемлекет ретінде орнығуы; нарықтық экономика үлгісінде бағытталуы; жеке меншіктің түрлі түрін дамыту; әлемдік білім жүйесіне енуі. Еліміздегі білім жүйесін реформалау үрдісі мен ісінің тимділігі осы айтылған есептермен қатар, оларды қаншалықты терең түсініп, қаншалықты оңтайлы пайдалана алғандыққа да тәуелді болмақ.
Жалпы педагогика тарихына шолу жасағанда салыстырмалы педагогика мен әр түрлі мемлекеттердегі оқыту әдістемесін салыстырудың толық дамымағаны байқалады. Ол әсіресе әлеуметтік-экономикалық және саяси экономика кезеңдерінде әлемнің түрлі елдеріндегі халыққа білім берудің жайын терең зерттеген тұста айқында өткір сезіледі. Ұлыттық білім жүйесін даму тұрғысынан қарастырғанда оның тимді тұстарын пайдалану үшін шет елдің тәрбиесін зерттеген ләзім. Осы орайда ондағы ерекшеліктері еуропалық мемлекеттерде болып өткен буржуазиялық капитализм мен буржуазиялық революция кезеңдерінде зерттеу нысаны болғаны байқалады, оның бастаушылары Париждегі Марк Антуан Жюльен, Сорбон университетінің профессоры Виктор Кузен, неміс педагогтері К.А.Крузе, Фредрих Тирш, Ф.Харкорт, америка педагоктері Г.Мани, Г.Бернард, К.Стоу, Ч.Турбер, А.Флекснер, ағылшындық М.Сэдлер және т.б. Бұған ресейліктер К.Г.Ушинский, Л.Н.Толстой, Н.Даденков, П.Копнист, П.Г.Мижуев, А.Музыченко, М.А.Поспелов және т.б. педагогикалық зерттеулерді жатқызуға болады.
Әдістеме саласы айтарлықтай зерттелініп, әлемдік дәрежеде дамыған болса да, салыстырмалы педагогика саласы өз деңгейінде әлі қалыптаса қойған жоқ. Бұған жоғарыда келтірілген ойлармен қатар олардың даму географиясы да дәлел. Сол сияқты оған әр әлемдегі өркениеті түрлі дәрежеде дамыған мемлекеттер деңгейі мен өзара ықпалдасу үрдісі де, түсінісуі де, тіпті саяси және әлеуметтік-экономикалық жағдайы да себеп болса керек. Сондықтан да әр түрлі елдердегі білім беру мәселелерінің сан-алуан саласы бойынша ықпалдасқан, кіріктірілген мәлімет алу міндеті, педагогикалық білімнің нақ осы саласының үлесіне тиесілі, өйткені бұл сала педагогикалық ілімді әлемдік дәрежеде біріктіре, үйлестіре алатын тарихи кезеңде тұр. Алайда Қазақстандағы педагогика ғылымының даму бағыты мен деңгейін талдаудың нәтижелері көрсетіп отырғанындай, И.Н.Нұғыманов, Н.Н.Нұрахметов, Ж.Ә.Шоқыбаев, А.К.Құсаинов, Г.К.Нұртаева, С.Ж.Жайлау, еңбектерінде қарастырылған. Мұндай жағдай Ресейде де, ТМД елдерінде де сақталуда. Бұл аталмыш тақырыптың көкейкестілігін еселей түсуде. Ал білім жүйесінің әлемдік стандартқа қарай бағыт алу үрдісі, оның қалыптасуы басталып та кеткендіктен, зерттеу жұмысының мағынасы мен мәні, міндеті артуда. Қазірше бұл мәселе Қазақстан Республикасында белгілі деңгейден аспай отырғандықтан, қарама- қайшылық пайда болуда. Екінші жағынан өзгелердің өзгерісі мен жетістігін, республикадағы білім жүйесіне, оны теориялық тұрғыдан талдамай, практикалық сынақтан өткізбей- ақ, механикалық түрде енгізе салу қарама- қайшылыққа әкелуі мүмкін. Осы зерттеу Қытай Халық Республикасы (ҚХР) мен Қазақстан Республикасының (ҚР) қазақ мектептерінде химия пәнін оқытудың мазмұнын, әдістемесін салыстыра зерттеуге арналған бітіру жұмыс және ол оң нәтижені тиімді қолдану мақсатында білім жүйесіндегі ұқсастық пен айырмашылықты айқындауға, оны тұжырымдауға бағытталған. Осы жағдай және жоғарыдағы қарама- қайшылықтар Қазақстан Республикасы және Қытай халық республикасы мектептеріндегі химияны оқыту ерекшеліктері деп бітіру жұмысының тақырыбын таңдауымызға себеп болды.
Зерттеу мақсаты: Қытай Халық Республикасындағы химиядан білім беру жүйесінің мазмұны мен Қазақстан Республикасы мектептеріндегі химияның мазмұнын салыстыру және оның ерекшеліктерін анықтау.
Зерттеудің міндеттері:
- Қытай Халық Республикасы мен Қазақстан Республикасындағы білім беру жүйесінде қазақ орта мектеріптеріндегі химия пәнін оқыту әдістерін сараптау;
- Екі елдегі қазақ орта мектептеріндегі химия пәнінің мазмұны мен оны оқыту әдістемесін салыстырып, ерекшеліктерін анықтау;
- Анықталған сипаттамаларды, мазмұнды, әдістемелерді, ерекшеліктерді пайдалана отырып, жергілікті қазақ мектептерінде химиядан эксперименттік сабсқтарын жүргізу.
Зерттеудің әдістемелік және теориялық негізі: Зерттеу тақырыбына сәйкес химияны оқыту бағдарламаларын салыстыру, білім беру стандарты негізінде, химиядан берілетін білімнің жеке тұлғаны қалыптастыруға қосатын үлесін анық көрсету болып табылады.
Зерттеу нысаны: Қазақстан Республикасы мен Қытай Халық Республикасындағы химия пәнін оқыту процесі.
І бөлім. БҮКІЛ ӘЛЕМІНДЕГІ МЕКТЕП ХИМИЯСЫН ОҚЫТУ ЕРЕКШЕЛІКТЕР
1.1 Қытай Халық Республикасында химияны оқыту
шығыстың ғұлама ғалымы, ойшыл Әл-Фараби "Бақытты болу, камелетке келу, қоғамдық тіршілікті жақсарту - барлығыда білімділікке байланысты. Шын мағынасында білімділік үлкен адамгершілік сипат, зиялылық адамның жақсы мінезінен, білім-дағдысынан, имандылық қасиеттерінен туындайды." - деп көрсетсе, қазақтың педагог-ағартушысы және жазушысы Ыбырай Алтынсарин "Халық үшін қызмет ететін білімді адамдардың қатарын көбейту арқылы қазақ қоғамының мешеулігін жоюға болады, сондықтан жастарды оқып-тәрбиелеу ісінен артық еш нәрсе жоқ." - деп ой түйген, ал заманымыздың заңғар жазушысы Мұхтар Әуезов "Ғылым мен мәдениет барлық дүниенің алтын алқасы болып отыр. Осы күнде ғылыми мәдинет жерді,суды ауаны аспанды ай жұлдызды биледі, "-дейді. Бұл ой иелері өткен он ғасырдың арасында әр түрлі тарихи, әлеуметтік,саяси экономикалық сипаттағы қоғамдық дәуірлерде өмір сүргеніне қарамастан, ол күні бүгінге дейін мәнін жогалтқан жоқ. Мұнын өзі білім жүйесінің мәнгілік мақсатқа қызмет ететінін дәлелдейді.Ал Ата Түрік " Қайрат, ақыл,жүрек үшеуі өнерлерін айтысып, таласып келіп, ғылымға жүгініпті,"-деген, Елбасы Н.Назарбаев "Білім жүйесіне қызмет ету - еліміздің болашағына қызмет ету" деп бағалады. Демек, Елімізді XXI ғасыр дамыған елдермен теңестіріп өркениетті әлемнен орын алуына ықпал етер бірден-бір құдірет - білім, білімді ұрпақ. Оған өткеніміз бен бүгінгіміз осыған орай жүріп жатқан құбылыстар мен қабылдаған заңдармен заң күші бар құжаттар дәләл.[1-15].
Қазақстан-1991 жылының қазан айына өз тәуелдігін жариялаған жас республика. Содан бері Қазақстан мемлекеті БҰҰ-ның, көптеген Халқаралық экономикалық, саяси және мәдени ұйымдардың толық мүшесі болды, бұл еліміздің, әлемдік қауымдастықтың тең құқықты қауымдасы болуына деген ниеті мен ұмтылысын көрсетеді, сол сияқты өз тәуелсіздігін нығайтудағы халқаралық қауымдастықтағы рөлін де айқындайы. Егеменді Қазақстанның барлық салаларды қайта құру мен реформалау ісіндегі білім, ғылым, зиялылық әлеуметінің жиынтығы - аса қуатты жасампаздық факторы. Нақ осы себепкерлер қоғамдық санаға, ой-сезімге ықпал ету арқылы еліміздің нарықтық жүйеге өтуін жеделдетпек. БҰҰ мүше болып қабылданған әрбір мемлекет үшін, олар әркез ұмтылатын бағытты адам құқықтарының жалпыға бірдей декларациясы айқын да нақтылы көрсетеді. Адам құқығы мен олардың орындалу кепілділігі Республиканың жаңа Ата Заңында (конституцияда) бекітілген.
Кешегі Кеңес үкіметі кезінде Қазақстанның білім беру мен ағарту саласындағы жетістігі - сөзсіз керемет, мақтанарлық, бұл дәлелдеуді қажет етпейді. Республикада үйлесімді түрде сауаттылық міндеті шешілді: жиырмасыншы жылдары - жалпы бастауыш білім, сосын жалпы жеті жылдық және сегіз жылдық, соңында 70-ші жылдардан бастап толық жалпы орта білім берілді. Білім жүйесіне мемлекет толық қаржы бөлді және соған сәйкес жүзеге асырылатын жоғарыдан төменге дейін акімшілдік басқару мен саяси тәуелділікте болатын, еуропалық тұрпаттағы кеңестік білім жүйесіне қабылдау мен бітірушілерді орналастыру ісі қолға алынды. Халық шаруашылығының әр саласы мен аймақтардың мамандарға деген сүранысына негізделініп, мемлекеттік тапсырыс түрінде орындалады. Әрине бұл жоспарлы экономика, ол әсіресе, бастапқы кезеңінде өзін ақтады. Жалпы кеңес білім беру жүйесіндегі іргелі білімнің деңгейі жоғары да сенімді болады.
Қалыптасқан білім жүйесінің кемшілігі сол, ол саяси идеологияға, яғни партия мұратына әрі тәуелді, әрі бағынышты болуы мен қатар, бітірушілердің басым көпшілігнің "орташаға" бағытталып, білім алушыны енжарлыққа бастауында. Тағыда бір айтпауға болмайтын кемшіліктің бір түрі, ол сол қоғам өзі дайындаған білім иелерінің деңгейі мен оларды керек етіп отырған қоғам сұранысының әр кез сәйкес болмауы болса керек. Бұған әлемдегі өркениетпен ықпалдасуды жасандылықпен шектеу, жоспар сясатыда енеді. Осы сияқты, тағыда басқа жайлар ресми идеология мен тоталитарлық жүйенің кемшіліктерін қайталайтын, өгеріссіз қабылданған білім жүйесін қалыптастырып қана қоймай, оны нығайта түсті. Ал бұл өз кезегінде қазіргі қайта құру мен жаңаша даму кезеңінде, мендеген жардай өршіп, қайшылықтарға толып кетті. Әрине бұл қоғам үшін де, білім жүйесі үшін де ауыр болды. Ендеше білім зиялы қауымда туындайтын рухы биік өндіріс көзі болумен қатар, ол сондай-ақ кез келген дағдарыстан қоғамды алып шыға алатын экономикалық база тұрғызуға мүмкіндік жасайды.
Біздер Қазақстан Республикасының білім туралы заңдары мен заңдылықтары туралы, заң күші бар түрлі құжаттар жайлы жүргізген жан-жақты талдаулар, олардың көптеген салалардаға өзара қатынасын көрсететін, реттейтін тараулар мен топтамаларда тұратындағын нұсқайды: отбасылық тәрбиелеу; мектепке дейінгі тәрбиелеу; жалпы орта білім; мектептен тыс оқыту және тәрбиелеу; кәсіби-техникалық білім; арнайы орта білім; жоғары білім; жоғары мектептен кейінгі білім; кәсіби мамандықты жоғарлату білімі мен мамандарды қайта дайындау курстары және қосымша білім. Осы топтамалардың әр қайсысы құқықтық нормалармен (ережелермен), бағыттармен сипатталынады; ұйымдық тұрғыдан қамтамасыз етілумен; білім мазмұнын анықтаумен; субъектілердің білім беру үрдісі кезіндегі құқығы мен міндеттерінің тұрақтануымен; мекеменің ішкі оқу тәрбиелеу, ұйымдастыру қатынастарын реттеумен; білім ортасындағы білім алушылар мен қызымет етушілердің материялдық қамтамасыз етіледі. Бұл заңдармен білімнің ең басты міндеті анықталады - оқу орнының типі мен оқу тілін таңдау еркіндігіне, ұлттық және әлемдік, жалпы адамгершілік құндылықтарға негізделген жеке тұлғаның дамуы мен реформалауды жүгізуге қажетті мемлекеттік жағдай жасау. Нәтижеде оқу орындары көптен күткен бағдарламаны, оқытумен тәрбиелеудің әдістері мен түрін өздері таңдап алуға құқық беретін заңдылықтарға ие болды, жоғарыдан берілетінн ұсақ-түйек нұсқаулардан басталады. Реформалау негізіне оқыту мен тәрбиелеуді демократияландыру, білімнің көп бағыттылығы, баламалылығы мен үздіксіздігі, білім беру жүйесінің жіктеле сарапталуы мен жұмылдыруы сияқты ұстанымдар алынған. Бірінші дәрежелік ретінде ізгілікпен ізгілендіруұстанымына негізделген айақтық білім мен мектептердің өзін өзі ұлттық тұрғыдан анықтау мәні берілген.
КСРО-дағы білімді реформалау ісіне деген оймен түжырымның алғы шарты ғылыми-техникалық алға бастаушылықпен (прогреспен), яғни ҒТП- ғылыми-техникалық прогреспен анықталған жәнеде ол 60-шы жылдардағы " жерсерігінің спутниктік толқынында " соның тікелей ықпалымен туындаған.
Өткен асырдығ 70-80-ші жылдары ғылыми-техникалық прогрестің әлемдік дәрежедегі екінші ретті реформалау құбылысы басталды. Ол қоғамдық сан-алуан құбылыстарды қамти отырып, тереңдей жүрді. Ондай ақпараттық ортада дамып келе жатқан қоғамның әлеуметтік-экономикалық және мәдени үрдісін маңызды құрал ретінде ішкі түйсікпен түсіне отырып, білімге деген мақсат пен тәсілдерді өзгертті.
Осы кемшіліктерге қарамастан, әлемнің экономикасы дамыған немесе жаңадан дамып келе жатқан елдерінде, айталық АҚШ, Жапония, Англия, Германия, Франция, Қытай, т.б. білімді реформалау ынталы да жүйелі жүргізіле бастады. Әрине, ірбір жекеленген мемлекеттің өмірге көзқарасы мен саяси, әлеуметтік идеологиялық дайындығы, оларды қаншалықты нәзік сезінуіне, тарихи кезеңдеріне, мемлекетпен қоғамның деңгейіне, олардағы оқыту-тәрбиелеу ісіндегі жаңашылыққа байланысты түрліше реформаланды. Әйтсе де жоғарыда келтірілгендерге қарамастан білім жүйесін рефомалаудың жалпы, бәріне ортақ сипаты байқалады және де біздің ойымызша олар мынадай сияқты:
- Қоғам өміріндегі білімнің рөлі мен мәні жоғарлады, оның нақтылы өндірістік және әлеуметтік күшке айнала бастағаны байқалып, ол "ғылым-техника-адам-өндіріс-мәдение т" жүйесіндегі байланыстырушы өзекті, орталық буынға айналды;
- отбасынан, бала бақшадан бастап, университетке және ересектердің біліміне дейінгі аралықты қамтитын тәрбиелеу мен оқыту жүйесіне керекті бүтіндейде жұмсақ заңдылықтарды, нормативтерді қалыптастырды, мұның құрамына мемлекеттік те, жеке меншік те оқу орындары енеді;
- оқу-әдістемелік базаны түрлендіре отырып, білім мазмұнын жаңарту, болашақтың азаатына керек болатын ғылыми-техникалық прогрестің сұранысы мен жан-жақты дамыуды үйлестіретін кешенді оқу орандарын ашу, екінші жағынан дамылсыз дамып отырған копютер мен аудиотехниканы пайдалану, педагогикалық технологияны, философияның, әлеуметтің, физиологияның, психологияның жаңа жетістіктерін пайдалану;
- жастардың арасында ерекше дарындыларынбарынша ерте және дер кезінде айқындап отырып, орта білім жүйесінің жоғары деңгейін сәтті де ұтымды пайдаланып, жалпы көпшіліктің кәсіби білімін жоғарылатып, осыларға сәйкес білім жүйесін қалыптастыру;
- білімді басқару ұйымдарын демократияландыру мен ізгілендіру, барлық оқу пәндерін ізгілендіру, оқушылардың мәдени дайындығын кең ауқымды қамтамасыз ету тарих, қоғамдық пәндер, экономика, эстетика, дене тәрбиесімен байланыстыра оқыту;
- білімнің қисындылығы мен іргелілігін жоғарлату, қазіргі педагогикалық ойлау жүйесін тұрақтандыру, педагогика мен өз ара қарым-қатынасқа негізделген " оқытушы-оқушы" субъект ретіндегі субъективтік әрекеттесу;
- әлеуметтік-мәдени орталық ретінде болатын оөу орындарының жұмыстарын белсенді ету, ондағы педагогикалық және оқушылар ұжымдарының өзін-өзі басқару жайлы бастамаларын дамыту, мектеп жұмысына ата-ана және басқа да қоғамдарының белсенді қатынасуын арттыру.
ҚХР-ның білім жүйесі өзінің дәстүрлік негізінде тұрақты реформалануда және ол ел өміріндегі экономикалық және қоғамдық қуатты факторға айналды. Қытайдағы білім жүйесің ішінара болса да реформалануына, оның экономикасы жоғары дамыған елдермен бәсекелесуі де шешуші болды.
Білім жүйесін жетілдірудің басты бағыттарының бірі үздіксіз білім тұжырымдамасын өмірге енгізумен байланысқан, өйткені мамандарды дайындаудың қазіргі жүйесі бүгінгі қоғамның сұранысын қанағаттандырмайды, сондықтанда ол қайта құруды қажет етеді. Осы тұста ол негізгі назарды өмір бойы оқу керек сұранысына аудартады, ал мұның өзі еңбек етумен, қойылған міндетті шешу үшін тұрақты өздігінен ізденісте болумен, өздігінен білім алуды дағдыға айналдырумен, сол сияқты қажетті ақпаратпен мәліметті қалайда өз бетінше тауып алу қабілетімен жіне т.б. байланысты.
ҚХР-дағы білім жүйесін жетілдіру ісі, қазіргі кезде реформалау жұмысын жүргізу үшін экономикалық негізделген және материялдық-техникалық базамен қатар қаржылықта қамтамасыз етілукерек екендігін сенімді дәлелдеп отыр.
Білім жүйесін аяқтаушы буын-педагог. Білім беру жүйесін реформалау көрсетіп отырғандай, мұғалім толық мүше ретінде қатынаспаған әрбір қайта құру ешбір оң нәтиже берген емес. Олай болса білім жүйесін реформалау да, оны жетілдіруде басты тұлға да, бунда мұғалім педагогикалық ұғым, өйткені онымен жұмыс жүргізетін солар.
Қазіргі кезде білімді реформалаудың басталуы білім саласы қызыметкерлерінің Республикалық мәжілісінде (1995 жылы 14-15 сәуір) және Қазақстан Республикасы мұғалімдер съезінде, ондағы Қазақстан республикасы Призденті Н.Ә.Назарбаевтің сөйлеген сөзімен бастау алды. Осы және т.б. құжаттар негізіндегі қабылданан жаңа ұлттық білім беру жүйесін реформалау ұстанымдары мына бағыттарға негізделген [45].
- үздіксіз білім жүйесінің барлық буындарына арналған мемлекеттік білім стандартын жасау және оны іске асыру.
- білім беру орнының жұмысын қаржыландыру механизімін жетілдіру, олардың қаржылық және шаруашылық еріктілігін кеңейту, қосыма қаржылындыру көзін пайдалану, олардың иновациялық қыззыметін ынталандыру;
- республикалық, жергілікті мүдделердің оңтайлы ескерілуіне негізделген, білім беру жүйесін аймақтарда бірдей дамыту;
- мемлекеттік нысанадағы, әсіресе жалпы орта білім беру мен арнаулы орта білім беру деңгейіндегі білім беруді дамыту;
- сапалық мемлекеттік басқару құрлым мүшелерімен мықты байланысты қамтамасыз ететін, республикалық және аймақтық деңгейдегі білімдерді басқарудың тиімді жүйесін жасау;
- мамандарға деген болжамдық сұранысқа негізделген, оларды дайындаудың негізгі көрсеткіштері бойынша білім беру орындарын анықтау, жоспарлауды енгізу;
- алған білімдер мен дағдылардың қолданбалық маңыздылығын күшейту негізінде білім беру процесін жетілдіру және жаңарту, білім берудің барлық мазмұнын ізгілендіру, жаңа ақпараттық технологияны ендіру;
- білім беру мекемелері басшыларының құқығы мен жеке жауапкершілігін, олардың ұжым алдындағы келісім шартбойынша жұмыс істеуі мен есеп беруі туралы іс-әрекетін, жұмысын кеңейту;
- әлемдік білім беру кеңістігіне кіріктірілуді қамтамасыз ету, ұлттық білім беру деңгейін халқаралық стандартқа жақындату;
- білім берудің тимді құқықтық базасын жасау.
Айтылған ойлар мен келтірілген дәйектерден байқалатын тұжырымдар бар. Алдымен ғалымдар мен зерттеуші педагогтардың тұжырымдауы мен пікірлері бойынша білім беру жүйесін реформалау объективті қарама-қайшылықтармен байланысқан, оны терең түсіну мен түйсікке түйіндеудің педагогикалық ғылым мен оны іс жүзінде қолдануда орны ерекше болмақ. Білімнің бұл қарама-қайшылығы білім беру жүйесінің тарихи қалыптасқан екі функциясының арасында болды. Үйлесімді дамыған, адамгершілікті жеке тұлғаның толықтай қалыптасуы мен кәсіби және әлеуметтік рөлін атқарушыларды дайындауда, бұл қарапайым функциялар материялдық жағдайлармен еркін де әділ иұраттағы үйлесімді қалыптасқан адамдар арасындағы жалпыланған қарама-қайшылықтарға сүйенеді[31].
Ғылымдағы қарама-қайшылықтар білім жүйесіне деген бүрыннан өзара бәсекелесте болатын екі амал ретінде сипатталынады: экономикалық өсудің факторы сияқты (капиталдың жинақталуы) және адамдардың әлеуметтік жинақталу көзі ретінде (экономикалық және әлеуметтік теңдікке жету).
Қазақстандағы білім беру жүйесін реформалау, республиканың экономикалық нарық үлгісіне бағытталған, егеменді мемлекет ретінде тарихи объективті процестермен байланысты. Ол әрбір диалектикалық процесс сияқты қарама-қайшылықтармен сипатталынады, оны шешу, шетелдердің білім беру жүйесін түсіне ұғынып, оңтайлы пайдалана алумен де өзектес.
Жалпы орат білім беру Қазақстан республикасының негізгі білім жүйесі болып табылады. Оқушылар орта білімді үш сатыдағы мектептерде алады - бастауыш, орта және жоғары. Қазақстан ерекшелігі (елді мекндердің бірінен бірі алыс орналасуы) халқы аз мекендерде мектеп ашуға мәжбүр етеді. Ауылдағы әлеуметтік-экономикалық мәселелерді шешудегі олардың мәнін бағалауы өте қиын. Олар жастардың ауылда қоныстанып қалуына үлкен ықпал етеді. Статистика ауыл мектептерінде республикадағы жастардың басым көпшілігі оқитынын көрсетіп отыр. Қазақстанның білім беру жүйесі оқытудың кең ауқымдылығымен және көп тармақтылығымен, әдістері мен және оның сан-алуан болуымен, оқытушылардың жоғары кәсібилігімен және жеткілікті мәдениеттілігімен өзгешеленеді.
Қазақстан Республикасындағы білім беру жүйесі бастауыш білімді (1-4-сыныптар), жалпы білім беру (5-9-сыныптар), арнаулы орта білім беру (10-11-сыныптар) екені сурет 1 де көрсетілген[17-20].
Жалпы орта білім беру.Қазақстан Республикасындағы білім беру жүйесінің негізгі буыны - жалпы орта білім беру. Ол бұрында айтылғандай, оқушылар жалпы орта білімді үш сатыда алады - бастауыш білім беру (1-4-сыныптар), негізгі білім беру (5-9-сыныптар), және жоғары орта білім беру (10-11-сыныптар).
Арнаулы оқу орындары
11-сынып негізінде
Кәсіби-техникалық училище 11-сынып негізінде
Толымды орта білім беру 10- 11-сынып негізінде
Арнаулы оқу орындары
9-сынып негізінде
Кәсіби-техникалық училище 9-сынып негізінде
Негізгі орта білім беру
5-9 сынып
Бастауыш білім беру
1-4сынып
11-16 жас
7-11 жас
Сурет-1. ҚР-дағы білім беру жүйесінің қазіргі сұлбасы
Бұл ата заңдағы негізгі ұстаныммен үйлесімді және содан туындағандай, яғни Қазақстан Республикасы Кониституциясындағы 30-бапқа сай: " азаматтарға мемлекеттік оқу орындарында тегін орта білім алуға кепілдік беріледі. Орта білім алу міндетті." Демек, Қазақстан Республикасында жалпы орта білім алу, яғни 11-сынып көлемінде анықталған.
Соңғы кезде әрбір елдің даму өлшемі ретінде, сол мемлекеттегі адамдардың даму өлшемі алынып жүр. Ал бұл өлшем, әрбір мемлекетті сипаттайтын экономикалық көрсеткіш ретінде қабылдаған жалпы ішкі өнім көрсеткішінен гөрі ауқымдырақ, өйткені бұл көрсеткіш өзіне алда күтілетін адам өмірінің ұзақтылығын, есейген халықтың сауаттылық деңгейі мен табысын біріктіре кіріктіреді. Ендеше, таңдап алу еркіндігі арнаған елдегі азаматтардың жәрежесі мен деңгейі жетекші орынға шығады және ол кез-келген елдің аса маңызды да басты байлығы.
2012жылы Қазақстан адамдардың даму индексі (АДИ) бойыншы әлемдік 173 елдің арасында 61-ші орынды иеленді. Ал ол бұрынғы КСРО арасында сегізінші орында болып, АДИ бойынша әлемдегі 53-ші орындағы Армениядан кейін орналасты[20]. Сондықтан да міндетті жалпы лрта мен жастарды тегін қамтамасыз ету жайлы мемлекеттің өзіне қабылдаған міндеттемесі еліміздің әлеуметтік-экономикалық даму үрдісіндегі шешуші себептердің бірі.
Көпшілікке арналған жалпы орта білім беретін мектептер үшін Республикалық базалық оқу жоспары мен оған қосымша арнап 28 оқу жоспары нұсқасының жасалуы жалпы білім беретін мектептерді реформалауға бағытталған аса маңызды қадам болды, ал бұл шара болса өз кезегінде республиканың барлық мектептерінде бірдей, бір нүсұадағы оқу жоспарымен жүмыс жүргізуден бас тартуға мүмкіндік береді. Енді әрір мектептің, оқушылардың мүддесі оқу жоспарын немесе ұсынылған нұсқаның бірін не бірнешеуін таңдап алуға құқығы бар.
Кесте 1.
2011-2012жылдардағы лицей мен гимназия жайлы мәліметтер
Мектеп типі
2011
2012
Лицей
146
408
Гимназия
71
159
Педагогикалық практикада мектептердің жаңа типтері пайда болды: салалық-жіктемдік лицейлер, гимназиялар; жекеленген пәндер тереңдетіп оқытатын мектептер; лицей мен гимназияға арналған бағдарламалар бойынша оқитын мектептер.
Жоғарыдағы кесте 1-де 2011-2012 жылдардағы лицей мен гимназия туралы мәлімет келтірілген. Бұған орай республикада 2011 жылы жалпы 8395, бұл жалпы орта білім беретін мектеп, ал 2012 жылы 8393 мектеп болды. Егер 2011 жылы жаңадан ашылған лицей мен гимназияның жалпы орта білім беру саласында өсімшелік үлес 2,6% болса, ал2012 жылы -6,8% болды. Бір жылдағы өсуі 4,2% болу, ол өте жоғары және бұл арта түсуде.
Еліміздегі жалпы орта білім беретін мектептер арасындағы қазақ тілінде оқытылатынтүрлі деңгейдегі мектептер мен сыныптардың саны да, пайыздық үлесі де, сапасы да артып келеді. Бұған алдымен қазақ тілінің Ата Заңда мемлекеттік мәртебеге ие болуы мен мемлекеттің орнығуы мен қалыптасуы басты себеп болса керек. Еліміздің тұңғыш президенті Н.Ә.Назарбаев бастаған мемлекеттік қайраткерлердің, мәжілісі және сенат депутаттарының да, жалпы зиялы қауымның да үлесі мен орны ерекше болып отыр. Нәтижеде қазақ мектептерінің үлгісі тек ауылды жерде ғана емес, ірі қалаларда артуда [16].
Қазақстан Республикасының Конституциясы мен заңдарындағы ережелерді жүмысқа қосып, іске асыру мақсатында Қазақстан Республикасы білім минстрлігінің жанындағы Ы.Алтынсарин атындағы педагогикалық ғылыми-зерттеулер институты ҚР жалпы орта білімдердің Мемлекеттік стандарты жайлы ережені жасады [21]. Осы ережеде стандарттың негізгі өлшемдері мен атқараты функциясы, оның жалпы құрлымы, бекітілуі мен енгізілу реті анықталған. Білім беру стандартының басты міндеті мен функциясы, оның өзіне қосатын тұжырымдамасы мен әдістемелердің құрлымын анықтау. Стандартты құрайтын тұжырымдам болады: Қазақстан Республикасындағы жалпы орты білім беретін мектептің тұжырымдамасы; жалпы орта білімінің тұжырымдамасы; мемлекеттік стандартқа жеткізетін өлшемдерді жасаудың жалпы таламтары. Ал нормативтікті құрайтын объектілер: мемлекеттік базалық оқу жоспары мен базалық білім беру аймақтарының стандарты. Мемлекеттік білім стандартындағы әдістемелерді құрайтындар, ол оқыту үрдісін ұжымдастырудың негізі болады, ад бұл өз ретінде оөушылардың жеке тұлғасын дамытуға бағытталған, оқу-әдістемелік кешен түрінде іске асатын шаруа. Сол сияқты, мұнысен қатар Қазақстан Републикасындағы жалпы білім беретін мектептердің даму тұжырымдамас, жалпы орта білім беру мазмұнының тқжырымдамасы мен Қазақстан Республикасындағы жалпы орта білім беретін мектептерге арналған базалық оқу жоспарлары да жасалды [12,22]. Мұнда көрсетілгендер: жалпы білім беретін мектептердің мәселелері; жалпы білім беретін мектептердің мақсаты мен міндеттері; жалпы білім беретін мектептердің құрлымы; тұжырымды іске асыруға қажетті жағдайлардың негізгі жолдары мен шешуі шарты.
Жалпы орта білім беретін мазмұнның тұжырымдамасы келесі тараулардан түрады: кіріспеден, қазіргі мектептердегі білім мазмұнын жетілдірудің ғылыми негізінен; білім мазмұнын анықтайтын ұстаным негіздерінен; білім мазмұнының құрамы мен құрлымынан.
Қазақстан Республикасындағы жалпы білім беретін мектептердің Базалық оқу жоспарларына енетіндер: бастауыш және негізгі мектептердегі оқу жоспары; негізгі мектептердің Базалық жоспары; салалық мектептердің Базалық оқу жоспары мен бастауыш және негізгі мектептердегі оқу жоспарының тұрақты бөлігінде оқытылатын пәндердің қысқаша сипаттамасы.
Қазіргі кезде жалпы білім беретін мектептерге арналған мемлекеттік білім стандартының құрлымына енетін басқа да қосымша құжаттар жасақталуда. Бұл құжаттардың жүгізілетін сабақтың сапасын жрғарлатуда, оқыту тимділігін, жалпы халықтың сауатын оңтайлы арттыруда маңызды рөл атқаратыны даусыз. Осылай болсада жалпы орта білім берудің басты сауалдары, әлемдегі жетекші елдердің, олардың арасындағы Қытай Халық Республикасының да дамытушылықтағы мағнасымен жарасымды да жалғасымды түйсіктелінуі керек.
Қазақстан Республикасындағы білім беру жүйесінің болашақтағы нұсқасы (Сурет 2) қазіргіден (Сурет 1) айтарлықтай өзгеше. Қазіргі жұмыс істеп тұрған сұлба бойынша негізгі мектепті бітірушілерді арнаулы орта оқу орындарында (9-сынып негізінде), мектептің жоғарғы сатысында (10-11-сыныптарда) және кәсіби техникалық училищелерде (9-сынып негізінде) өз оқуын жалғастыруға мүмкіндігі бар, ал ұсынылып отырған нұсқа бойынша негізгі мектепті бітірушілердің лицейлерде өз оқуын (лицей сыныптарды), гимназияларда (гимназиялық сыныптар) және кәсіби техникалық мектептерде (КТМ) жалғастыра алады.осы арада біздің Қазақстан Республикасының білім тұжырымдамасы бойыншаорта білім алудың міндетті екенін ескеруіміз қажет.
Толымды жалпы орта білім беру
Гимназиялар, гимназиялық сыныптар
Негізгі ората білім беру -5-9 сыныптар
Бастауыш білім беру -1-4 сыныптар
кәсіби-техникалық мектептер
Лицейлер, лицейлік сыныптар
Сурет-2. ҚР-дағы орта білім беру жүйесінің болашақтағы нұсқасы
Қазақстан Республикасындағы жалпы білім беретін мектептердің даму тұжырымдамасында көрсетілген: "Гимназия мен лицей жалпы білім беретін мектептің типі болады және олар оқушылардың жалпы мәдениеттілік пен парасаттылық деңгейін дамыту және таңдаған бағыты бойынша білім тереңдету мүмкіндігі үшін жағдай жасайды. Мектептің бұл типтері жоғары оқу орындаранда білім алуды жалғастыруға база болады. Бәріне бірдей білім беретін мектептерді жасау мақсатында олардағы оқыту бағытын шектеу, ара жігін аша түсу ұсынылады. Оқытудың гуманитарлық-естетикалық бағдарламасын таңдап алған сыныптарды гимназиялық, ал оқытудың ғылыми-жаратылыстану бағытын таңдап алған сыныптарды лицейлік сыныптар дейді. Жалпы білім беретін мектептердің оқушыларды алғашқы кәсіби дайындақ бағытына бейімделген жоғарғы сатысын кәсіби-техникалық мектептер (КТМ) деп атайды. "
Жоғарыда келтірілген құжаттардан [22]зерттеу жұмысының мақсатына орай негізделген мектептегі базалық оқу жоспарын кесте 2 де келтірдік. Онда әрбір сыныптағы жекеленген пәндер жиыны оған керекті апталық жүктемелік сағат саны, оның пайыздық үлесі келтірілген.
Кесте 2.
Негізгі мектептердің базалық оқу жоспары
реті
Білім беретін буындар мен пәндер
Сыныптар
Жиыны
5
6
7
8
9
Сағат саны
%
Білім берудің тұрақты бөлігі
I
Ауызша баяндау
10
9
9
8
7
43
30,9
1
Ана тілі мен әдебиет
6
5
5
4
3
23
2
Мемлекеттік тіл
2
2
2
2
2
10
3
Басқа тілдер
2
2
2
2
2
10
II
Математика
6
6
4
4
6
26
18,7
1
Математика
4
4
4
4
4
2
Информатика
2
2
-
-
-
3
Сызу
-
-
-
-
-
III
Жаратылыстану
2
3
7
10
7
29
20,7
1
Биология
-
1,5
2
2
2
7,5
2
Географи
2
1,5
2
2
-
7,5
3
Физика
-
-
3
3
2
8
4
Химия
-
-
-
3
3
6
IV
Қоғамтану
2
2
3
3
5
15
10,8
1
Тарих
2
2
3
3
2
12
2
Адам және қоғам
-
-
-
-
3
3
V
Өнер
3
3
6
4,3
1
Музыка
1,5
1,5
-
-
-
2
Бейнелеу өнер
1,5
1,5
-
-
-
VI
Дене тәрбие мен еңбекке дайындық
4
4
4
4
4
20
14,4
1
Дене тәрбиесі
2
2
2
2
2
10
2
Еңбек
2
2
2
2
2
10
Тұрақты жүктеме жиыны
27
27
27
29
29
139
100
Білім берудің баламалы бөлігі
Факультативтер
5
5
5
5
5
25
15
Шекті оқу жүктемесінің жиыны
32
32
32
32
34
34
164
Сол сияқты мемлекеттік мекемелердің, яғни арнаулы тәрбие бере отырып, арнаулы бағдарлама бойынша білім беретін мектептердің, мектеп-интарнаттардың болуы өте орында. Олар түрлі себептермен дамуында ауытқушылық болатын, кемтар санатында болатын балаларға арналған. Бұл таиғи да керекті әлеуметтік құбылыс және ол ешбір талас пікір тудырмайтын жағдай.
Еліміздегі және кейбір шетелдегі білім беру жүйесін талдау нәтижесінде туындаған пікірімізді білдіру ләзім. Бала дамуын, оның бойындағы қабілеттілігін барынша ерте байқау мақсатында, оны саралауды 5-6-сыныптарда бастауға болады. Ол үшін негізгі мектептің базалық оқу жоспарын 5-6- және 7-9-сыныптарға арнап, екі бөлуге болса керек және әуелі шартты түрде болса да, сосын оны тәжірибеден өткізіп, мемлекеттік білім стандартына енгізсе. Негізгі мемлекеттің 7-9- сыныптары үшін ең аз дегенде 3 базалық жоспар жасақталуы қажет: гуманитарлық-естетикалық, ғылыми жаратылыстану және жалпы бағыттағы. Бұл жоспардың бәрі де негізгі мектепке арналған базалық оқу жоспарына қосымша қосылатын стандарттың бір түрі, нұсқасы түрінде бекітілуі керек.
Әдістеменің бірсыпыра өзекті проблемаларын зерттеуде салыстыру әдісі пайдаланылады. Салыстыру әдісінің мақсаты - қазіргі таңдағы шетелдік педагогикалық құбылыстарды зерттеп, талдап тәрбие және білім беру ісіндегі жетекші тенденцияларды анықтап тағайындау, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz