Конституциялық құқықтағы билік бөліну қағидасы

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3

1. БИЛІКТІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕМЕСІ ... ... 5
1.1 Биліктің түсінігі ... ... ...5
1.2 Биліктің түрлері ... ... ... ... 8

2. КОНСТИТУЦИЯЛЫҚ ҚҰҚЫҚТЫҢ БИЛІК ТҮСІНІКТЕМЕСІНІҢ БӨЛІНУ ҚАҒИДАЛАРЫ ... ... ... .10
2.1 Заң шығарушы билігінің конституциясының құқықтық негіздері ... ...10
2.2 Атқарушы биліктің конституциялық құқықтың өкілетіліг ... ... ... ... ... ... 16
2.3 Сот биліктің конституциялық құқықтың мәртебесі...19

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ..23

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... 25

Конституциямыздың 3-бабының 4-тармағына сәйкес, Республикадағы мемлекеттік билік біртұтас және ол Конституция мен заңдар негізінде заң шығарушы, атқарушы және сот тармақтарына бөліну, олардың тежемелік әрі тепе-теңдік жүйесін пайдалану арқылы, өзара іс-қимыл жасау принципіне сәйкес жүзеге асырылуы тиіс деп белгіленді.
Сот билігінің заң шығару және атқару билігімен бір деңгейде тұру демократиялық мемлекеттің белгісі. Сот билігін басқа мемлекеттік биліктік құрылымдардан бөлу, мемлекеттің құқықтық жоғарлығы принципін, соның ішінде бостандық пен әділдік идеясын жүзеге асыруға нақты түрде жылжуын көрсетеді
Жұмыстың өзектілігі. Тәжірибемен айналысатын заңгерлер өзінің күнделікті қызметте өзінің өрісін ұлттық құқықтың шеңберімен шектелуі мүмкін. Өзінің ой өрісі өзінің ұлттық құқығына бейімделген тәжірибелік-заңгері аталған сұраққа жауап ретінде әртүрлі мемлекеттерде әртүрлі нормалар қабылданады және қолданылады деп айтады.
Аталған мәселеге біз прагматиялық жағынан және маңызды белгілерін қысқаша тоқтатылуы арқылы қазіргі әлемде үш негізгі құқықтық жүйелердің топтарына: романо-германдық құқықтық жүйесіне, жалпы құқық жүйесіне және кеңестік құқықтық жүйесіне тоқаталамыз.
Шетел мемлекеттерінің азаматтық және сауда құқығы – деп қоғамда қалыптасқан мүліктік және жеке мүліктік емес қатынастарды реттеуші нормалар жүйесі. Осыған байланысты азаматтық сауда құқығы жеке меншікті қорғай отырып онымен байланысты экономикалық қатынастарды реттейді.

1. Сапарғалиев Ғ. Қазақстан Республикасының Конституциялық құқығы. Алматы: Жеті жарғы, 2008.-536 бет.
2. Баққұлов С. Құқық негіздері. Алматы, 2004.-248 бет.
3. Оспанов Қ. Құқық негіздері. Алматы: Жеті жарғы, 2006.-296 бет.
4. Баянов Е. Қазақстан Республикасының мемлекеті мен құқығының негіздері. Алматы, 2003.-692 бет.
5. Қазақстан Республикасының Конституциясы. Түсініктеме.Ред басқарған Ғ.Сапарғалиев. – Ауд. С.Бақтыгерейұлы.- Алматы «Жеті жарғы» 1999 – 424 бет.
6.Амандыкова С.К. Конституционное право Республики Казахстан. Астана., 2000 – 429 бет.
7.Сагиндикова А.Н Конституционное прова РК – Алматы Білім, 1999 – 424 бет
8. Рябов В.В. Хаванов Е.И. Общественный интерес, общественне движения и политические партии.1991 – 280 бет.
9.Cман А. Паолитичксие права граждан РК их состаяние и перспективы развития в законодательстве.Саясат. 2001 – 256 бет.
10.Ащеулов.А.Т., Караев.А.А Конституционное прова Республика Казахстан. Учебно – методическое пособие. – Алматы 2004 – 254 бет.

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 24 бет
Таңдаулыға:

Тақырыбы: Конституциялық құқықтағы билік бөліну қағидасы

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3

1. БИЛІКТІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕМЕСІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.1 Биліктің түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2 Биліктің түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8

2. КОНСТИТУЦИЯЛЫҚ ҚҰҚЫҚТЫҢ БИЛІК ТҮСІНІКТЕМЕСІНІҢ БӨЛІНУ ҚАҒИДАЛАРЫ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
2.1 Заң шығарушы билігінің конституциясының құқықтық негіздері ... ...10
2.2 Атқарушы биліктің конституциялық құқықтың өкілетіліг ... ... ... ... ... ... 1 6
2.3 Сот биліктің конституциялық құқықтың мәртебесі ... ... ... ... ... ... .. ... ...19

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .23

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ..25

КІРІСПЕ

Қурстық жұмыстың жалпы сипаттамасы. Конституциямыздың 3-бабының 4-тармағына сәйкес, Республикадағы мемлекеттік билік біртұтас және ол Конституция мен заңдар негізінде заң шығарушы, атқарушы және сот тармақтарына бөліну, олардың тежемелік әрі тепе-теңдік жүйесін пайдалану арқылы, өзара іс-қимыл жасау принципіне сәйкес жүзеге асырылуы тиіс деп белгіленді.
Сот билігінің заң шығару және атқару билігімен бір деңгейде тұру демократиялық мемлекеттің белгісі. Сот билігін басқа мемлекеттік биліктік құрылымдардан бөлу, мемлекеттің құқықтық жоғарлығы принципін, соның ішінде бостандық пен әділдік идеясын жүзеге асыруға нақты түрде жылжуын көрсетеді
Жұмыстың өзектілігі. Тәжірибемен айналысатын заңгерлер өзінің күнделікті қызметте өзінің өрісін ұлттық құқықтың шеңберімен шектелуі мүмкін. Өзінің ой өрісі өзінің ұлттық құқығына бейімделген тәжірибелік-заңгері аталған сұраққа жауап ретінде әртүрлі мемлекеттерде әртүрлі нормалар қабылданады және қолданылады деп айтады.
Аталған мәселеге біз прагматиялық жағынан және маңызды белгілерін қысқаша тоқтатылуы арқылы қазіргі әлемде үш негізгі құқықтық жүйелердің топтарына: романо-германдық құқықтық жүйесіне, жалпы құқық жүйесіне және кеңестік құқықтық жүйесіне тоқаталамыз.
Шетел мемлекеттерінің азаматтық және сауда құқығы - деп қоғамда қалыптасқан мүліктік және жеке мүліктік емес қатынастарды реттеуші нормалар жүйесі. Осыған байланысты азаматтық сауда құқығы жеке меншікті қорғай отырып онымен байланысты экономикалық қатынастарды реттейді.
Берілген курстық жұмыстың мақсаты - қоғамның мүшелерін кез келген бассыздықтан қорғау, яғни басқа азаматтардың бассыздығынан, мемлекеттің, оның органдары мен лауазымды тұлғалардың теріс әрекеттерінен қорғау болып табылады. Мұндай қызметті жүргізбей мемлекет құқықтық деп есептелінбейді. Қоғамда пайда болатын даулардың құқық негізінде шешілуін қаматамасыз ете отырып, қоғамдық өмірдің барлық субьектілерінің заңға бағынуы, сот билігінің заң шығару мен атқару биліктерінен оқшаулануында және олардың қызметіне құқықтық қадағалауды жүзеге асыруында маңызды роль атқарады. Егер де сот билігі Конституцияға сәйкес заң шығару мен атқару билігінің қызметтерін бағалау мүмкіндігі болса, бұл функция нәтиже береді. Тақырыптың өзектілігі. Қазақстанның мемлекеттік құрылысының жаңаша қалыптасуы, дамуы кезеңінде келістілік жағдайында қызмет етудің басты құралы - мемлекеттік биліктің барлық тармақтарының үйлесімді қызмет атқару жүйесін жаңаша оқып-үйрену, зерттеу қажеттігі туындайды. Сондықтан, заң ғылымының кезек күттірмес мәселелерінің бір бөлігі - сот құрылысы, сотта іс жүргізу, мемлекеттегі сот төрелігі дамуы принциптерінің ғылыми-құқықтық, теориялық-тәжірибелік өзекті мәселелері және олардың мән-мағынасын зерттеу болып табылады.
Курстық жұмыстың мақсатына орай оның алдына келесі міндеттер қойылады:
- Биліктің түсінігін зерттеу.
- Биліктің үш тармаққа бөлінуін талдау.
- Заң шығарушы билігінің конституциясының құқықтық негіздерін талдау.
- Атқарушы биліктің конституциялық құқықтың өкілетілігін зерттеу.
-Сот биліктің конституциялық құқықтың мәртебесі субъектілерін анықтау.
Курстық жұмыстың басты мақсаты - қазіргі таңдағы Қазақстан Республикасындағы атқаратын Парламенттің конституциялық құқықтық мәртебесін анықтап, олардың заң шығару үрдісіндегі рөліне бет бұру болып табылады.
Аталған курстық жұмыстың міндеттері келесідей:
oo Қазақстандағы парламентаризмнің даму тарихына шолу жасау;
oo Қазақстан Республикасындағы парламент палаталары құрылуының құқықтық негіздерін айқындау;
oo Парламент құру тәртібі және құрылымын, депутаттарының өкілеттілігін, заң шығару үрдісі мен Парламентті тарату үрдісіне талдама жасау.
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Қазақстан Республикасының Конституциялық құқықтағы билік бөліну қағидасы тақырыбына жазылған курстық жұмыста қазіргі таңда Қазақстан Республикасында Биліктің үш тармаққа бөлінуі қандай өкілеттілігі бар болуына олардың жалпылама сипаты қарастырылған. Сапарғалиев Ғ. Баққұлов С. Сагиндикова А. Амандыкова С.
Курстық жұмыстың объектісі - Қазақстан Республикасының билік бөліну қағидасы.
Курстық жұмыстың пәні - Қазақстан Республикасы Конституциялық құқықтың билік бөліну қағидасы қайнар көздері.
Курстық жұмыстың құрылымы. Қазақстан Республикасының Конституциялық құқықтың билік бөліну қағидасы тақырыбына жазылған курстық жұмыстың көлемі кіріспеден, екі бөлімнен, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1. БИЛІКТІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕМЕСІ

0.1 Биліктің түсінігі

Биліктің өзіндік қызметтері болады оған жататындар: қоғамның саяси жүйесін калыптастыру; оның саяси өмірін ұйымдастыру (ол мемлекет пен коғам, таптар мен топтар, ассоциациялар, саяси институттар, мемлекеттік басқару органдары мен аппараттары, партиялар, азаматтар және т. б. арасындағы қатынастарды қамтиды); әр түрлі деңгейдегі қоғам мен мемлекеттің істерін басқару; өкімет органдары, саяси емес процестерге басшылық жасау; саяси және басқа катынастарды бақылау және түптеп келгенде, белгілі бір қоғамға сәйкес басқарудың түрін, саяси тәртіпті және мемлекеттік құрылысты (монархиялык, республикалық), ашық не жабық (басқа мемлекеттерден окшауланып, қоршауланып алған, автаркиялық) қоғамды кұру, қоғамдык тәртіп пен тұрақтылықты қолдау; дау-дамай, шиеленістерді ашып, оларға шек қою және дер кезінде шешу; қоғамдық келісімге, мәмілеге келу және т. б. Қоғамда билік өзара тығыз байланыстағы 3 деңгейде ұйымдастырылып, жұмыс істейді: 1) жоғары орталық саяси институттар, мемлекеттік мекемелер мен ұйымдар, саяси партиялар мен коғамдық ұйымдарды басқару органдары кіретін өте ірі деңгей; 2) орта буынды аппараттар мен мекемелерді қамтитын және аймақтық, облыстық, аудандық шеңбердегі жергілікті әкімшілік билік (әр түрлі мекемелер, агенттіктер, комиссиялар, кеңестер, префектуралар және т. б. мекемелер) кіретін орта деңгей; 3) адамдар, кішігірім топтар, ұйымдар, одақтар, өндіріс және басқа ұжымдар арасындағы қоғамдық қатынастардың негізі, арқауы болып табылатын, саяси және қоғамдык өзін-өзі басқару өрісін құрайтын кіші деңгей. Билік мәселесін қарастырғанда саяси биліктің субъектісі және иелік етуші деген ұғымдарға назар аударуға тура келеді [6,189.б].
Субъект деп іс-әрекетті жасаушы, объекті өзгертуші жеке адам, әлеуметтік топ, тап, партия, мемлекетті айтады. Саяси билікті жүзеге асыру үшін арнайы ұйымдар мен мекемелер құрылып, субъект оларға өкілдік береді. Олар билікті колданушы, корғаушы, иелік етуші болып есептеледі. Баска сөзбен айтқанда, субъект билікті иелік етушілер арқылы жүргізеді. Сондықтан мұны түсінбейтін адамдар билікке иелік етушілерді биліктің өзімен шатастырады немесе иелік етушілерді билік субъектісінен тәуелсіз деп санайды. Олардың іс-әрекеттері туралы шағым арыз беруге болмайтын сияқты көрінеді. Мұндай түсінік субъекті енжарлыкқа, керенаулыққа әкеліп соқтырады, биліктен шеттетіледі. Олар өз тағдырын белсенді түрде өзі шешетін мүмкіншілігіне сенімі азаяды. Биліктің субъектісіне жеке адам немесе партиялар, ұйымдар және т. б. жатады дедік. Бірақ олар бәрі бірдей билік жүргізе алмайды. Сондықтан мұндай кұкық адамдардың, ұжымдардың, партиялардың, таптардың, топтардың белгілі бір бөлігіне ғана беріледі. Бұдан келіп билік етуге сенім білдіру мәселесі туады. Демократиялык саяси жүйе ойдағыдай өз ісін атқаруы үшін, әдетте, мемлекеттік билікті заң шығарушы, атқарушы, сот билігі етіп үш тармаққа бөледі. Оның негізін салушы ағылшын ойшылы Джон Локк (1632 -- 1704) пен француз ғалымы Ш. Л. Монтескье (1689-1753) болды. Заң шығарушы билік (парламент) заң шығарумен, оны бекіту, өзгерту немесе жоюмен айналысады. Ол заң қабылдайды, салық салуды анықтайды, үкіметті тағайындайды, бюджетті бекітеді, соғыс ашып және армияны қамтамасыз етеді, сауданы реттейді, сотты ұйымдастырады, халықаралық келісімшарттарды қабылдайды, саясаттың маңызды ішкі және сыртқы бағытын айқындайды. Атқарушы билікке үкімет, әкімшілік жатады. Оларды заң шығарушы өкілдік органдар қалыптастырады [7,147.б].
Атқарушы заң шығарушы биліктің бақылауында болып, олардың алдында есеп береді. Оның жұмысы заңға негізделіп, заң шеңберінде іс істеуі керек. Сырттай қарағанда ол заң шығарушы билікке тәуелді. Бірақ іс жүзінде ол саяси жүйенің маңызды бөлігіне айналған және қоғамдық өмірде зор рөл атқарады. Үкімет саяси шешімдер қабылдайды (бірақ олар конституция шеңберінде болуы және заңға негізделуі керек). Ал әкімшілік ол шешімдерді жүзеге асырады [1,349б.].
Соттық билік адамдардың құқығын қорғайды, занды бұрмалаушылықтан сақтайды, парламент не президент қабылдаған заңдардың, конституциялық жарғылардың сәйкестігін анықтайды. Оны халық немесе өкілетті мекемелер қалыптастырады. Ол шығарушы немесе атқарушы билікке тәуелсіз. Өз жұмысында тек занды ғана басшылыққа алады. Егер жоғарғы сот мемлекеттік органның немесе қызмет адамының шешімін конституцияға қарсы десе, ол шешім толығымен күшін жояды. Соттың маңызды принциптеріне жариялылық, айыпкердің өзін қорғауға және сот үкімін бұздыру туралы шағым арыз беруге кұкығы жатады. Біраз елдерде соттың тәуелсіздігін және әділдігін қамтамасыз ету үшін ант берген әділ сот құрылады. Мұндай жағдайда сот процесінде судьяларға тәуелсіз, арнаулы ант берген азаматтардан тұратын қазылар алқасы қатысады. Олар айыпкердің ісі жөнінде шешім қабылдайды. Соның негізінде судьялар үкім шығарады.
Қазіргі кезде биліктің үш тармағы жөнінде саясатшы ғалымдардың арасында әр түрлі көзқарастар бар. Олардың кейбіреуі билік санын көбейткісі келсе, екіншілері кеміткісі келеді. Билік санын көбейткісі келгендер төртінші билік деп ақпарат құралдарын атайды. Олардың қазіргі кезде, өмірдің демократияланып жатқан дәуірінде алар орны зор. Әсіресе, сөз, баспасоз бостандығы шын мәнінде беріліп, радио мен теледидарды пайдалану мүмкіндігі қамтамасыз етілген елдерде азаматтардың өзіндік санасының өсуіне, коғамның ісіне белсеңді араласуына, адамдардың басшылығы мен жауапкершілігін тәрбиелеуде ақпарат құралдарының мүмкіншілігі ерекше. Мұнда сайлаушылардың еркі, талап-тілектерімен қатар кейбір елдерде сайлаушылар сот да бар. Алтыншыға бақылау билігін жатқызады. Қайсыбір елдерде қарамағында аппараты бар Бас бақылаушы да болады.
Мұнда билікті жүргізіп отырған басқарушы партия туралы сөз болып отыр. Кейбіреулер биліктің ерекше түрі деп әскери билікті атап жүр. Сонымен қатар мемлекеттік билік санын қысқартқысы келетіндер де бар. Мысалы, француздың белгілі саясаткерлері Р. Арон, Ж. Бюрдо және тағы басқалар мемлекетте екі-ақ билік, атап айтқанда, заң шығарушы және оған бағынышты әкімшілік билік болады дейді.
Сот билігін жоққа шығармайды, бірақ оны әкімшілік билікке қосады. Дегенмен, дүние жүзінің алдыңғы қатарлы елдерінде үш тармақты билік қалыптасқан. Мемлекетті баскару ыңғайлы болу үшін ол биліктер орталық (жоғары) және жергілікті билік болып бөлінеді. Биліктің кейпін, сырт бейнесін, қоғамдағы рөлін, жұмысын және болашағын бағалау үшін оны жүйелеп, топтастырудың мәні зор. Әр түрлі билік өзара байланысты бірқатар белгілермен өзгешеленеді [8,193.б].
Атап айтқанда: 1) институционалданған (өзінің басқарушы және тәуелді құрылым деңгейі бар әр түрлі мекемелер түрінде ұйымдасқан, төмен шенділердің жоғары шенділерге ба-ғынышты болып, араларында билеу-бағыну қатынастары орнаған) және институционалданбаған (биресми, басқарушы және атқарушы топтар анық, ашық көрсетілмеген) биліктің түрі (мәселен, саяси ассоциациялардағы билік, биресми топтарды және т. б. басқару); 2) жұмыс істеу саласына байланысты билік саяси және саяси емес болып бөлінеді. Мысалы, соңғысына экономикалық, ата-аналар, корпорациялар және т. б. билігі жатады; 3) құқықтық шегіне, құдіретінің мөлшері мен саласына қарай билік мемлекеттік, ассоциативтік (партиялық, топтық, жергілікті әкімшіліктің және т.б. билігі) болып, сыртқы саясат қатынастарындағы, дүниежүзілік ұйымдар мен одақтардың халықаралық билігі болып жіктеледі; 4) биліктің субъектісі бойынша парламенттік, үкіметтік, соттық, дербес, ұжымдық болып топталады.
Саяси билік әлеуметтік институттар арқылы жұмыс істейді. Ол ұйымдар, мекемелер, техникалық, информациялык, адамдык. жайттар, қоғамдық қатынастарды ұйымдастыру мен реттеуді камтамасыз ететін ережелер арқылы іске асады. Биліктің қайнар көзі, бастауына бедел, күш, байлық, қан, адамның қоғамдағы алатын орны, ұйым, мүдде, білім және хабарлама акпараттар жатады. Билікті жүзеге асырғанда құқық, бедел, сендіру, әдет-ғұрып, дәстүр, амал-айла, қулық, күштеу, зорлау, еріксіз көндіру сияқты әдіс-амалдар пайдаланылады. Оны жүзеге асырудың түрлеріне үстемдік жүргізу, басшылық ету, үйлестіру, ұйымдастыру, бақылау жатады [2,161.б]
1.2 Биліктің түрлері

Қоғамда билік тығыз байланыстағы үш деңгейде ұйымдастырылып, жұмыс істейді: 1) жоғары ортақ саяси институттар, мемлекеттік мекемелер мен ұйымдар, саяси партиялар мен қоғамдық ұйымдарды басқару органдары кіретін өте үлкен деңгей; 2) орта буынды аппараттар мен мекемелерді қамтитын және аймақтық, облыстық, аудандық шеңбердегі жергілікті әкімшілік билік кіретін орта деңгей; 3) адамдар, кішігірім топтар, ұйымдар, одақтар, өндіріс және басқа ұжымдар арасындағы қоғамдық қатынастардың негізі, арқауы болып табылатын, саяси және қоғамдық өзін-өзі басқару өрісін құрайтые кіші деңгей.
Билік мәселесін қарастырғанда саяси биліктің "субъектісі" және "иелік етуші" деген ұғымдар кездеседі.
Субъект деп іс-әрекетті жасаушы, объекті өзгертуші жеке адам, әлеуметтік топ, тап, партия, мемлекетті айтады. Саяси билікті жүзеге асыру үшін арнайы ұйымдар мен мекемелер құрылып, субъект оларға өкілдік береді. Олар билікті қолданушы,қорғаушы, "иелік етуші" болып есептелінеді.
Заң шығарушы билік (парламент) заң шығарумен, оны бекіту, өзгерту немесе жоюумен айналысады. Ол заң қабылдайды, салық салуды анықтайды, үкіметті тағайындайды, бюджетті бекітеді, соғыс ашып армияны қамтамасыз етеді, сауданы реттейді, сотты ұйымдастырады, халықаралық келісім-шарттарды қабылдайды, саясаттың маңызды ішкі және сыртқы бағытын айқындайды.
Атқарушы билікке үкімет пен әкімшілік жатады. Олар заң шығарушы өкілдік органдар қалыптастырады. Атқарушы билік заң шығарушы биліктің бақылауында болып, олардың алдында есеб береді.
Соттық билік адамдардың құқығын қорғайды, заңды бұрмалаушылықтан сақтайды, парламент немесе президент қабылдаған заңдардың, конституциялық жарғылардың сәйкестігін анықтайды. Оны халық немесе өкілетті органдар қалыптастырады.
Кейде төртінші билік деп ақпарат құралдарын айтады. Олардың кәзіргі кезде, өмірдің демократияланып жатқан дәуірінде алатын орны зор.
Саяси билік таптық, топтық жеке адамның саясатта тұжырымдалған өз еркін жүргізу мүмкіндігін білдіреді. Ал мемлекеттік билікке барлық адамдарға міндетті заңдарды шығаруға жеке дара құқығы бар заңдар мен ұйымдарды сақтау үшін ерекше күштеу аппаратына сүйенетін саяси биліктің түрі жатады.
Саяси билік қайсыбір белгілермен сипатталады:
1. жариялылық - жалпыға ортақ және өзгешеліксіз, әдетте, ол барлық азаматтарға арналады;
2. істерге араласушылық - саяси биліктің барлық қоғамдық процестерге және қоғамның тіршілік қызметтерінің барлық салаларына араласушылығы;
3. бір орталықтық - шешімдер қабылдаудың бірыңғай орталығының болуы;
4. ресурстардың саналуандығы - мұның биліктің басқа түрлерінен айырмашылығы болады, өйткені ол билік ресурстарының барлық түрлерін пайдаланады.
Саяси биліктің негізгі міндеттері:
1. қоғамды басқарудың стратегиясын жасау;
2. қоғам дамуының негізгі бағыттары бойынша нақты шешімдер әзірлеп, қабылдау;
3. қоғамдық процестерді жедел басқару мен реттеу;
4. қоғам дамуының тұрақтылығы мен бағытының аса маңызды өлшемдерін бақылау.
Саяси биліктің дамуындағы негізгі үрдістер:
1. билікті демократияландыру процесі;
2. билікти интернационалдыру, яғни нақты саяси бимлікке халықаралық проблемалар әсерінің артуы, жекелеген елдердің заңнамалары;
3. саяси билікті бөлшектеу;
4. биліктің әр-түрлі тармақтары арасында жанжалдардың өршуі;
5. билік аппараты төрешілдігінің жоғарғы қарқындары.
Мемлекеттік биліктің заңдылығы оның легитимдігінен білінеді. Легитимдік дегеніміз халықтың үстемдік етіп отырған саяси билікті мойындауы, оның заңдылығы мен шешімдерін растауы.
Әдет - ғұрыптық легитимдік. Ол сонау ерте заманан бастап халықтың санасына сінген, әбден бойлары үйреніп, дұрыс деп тапқан салт - дәстүрлерге сүйенеді.
Хоризматикалық легитимдік. Мұна өзінің ерекше батырлығымен, адалдығымен немесе басқа үлгі қабілет-қасиеттермен көзге түскен адамды басшы етіп жариялап, соның соңынан ереді.
Ақыл-парасаттың, құқықтың легитимдігі. Онда саяси билік сат-дәстүрге немесе тарихи тұлғаға байланысты емес, қазіргі саяси құрылым орнатқан құқықтық ережелерге, тәртіптің ақыл-ойға сыйымдылығына негізделеді.

2. ҚР БИЛІК ТҮСІНІКТЕМЕСІНІҢ КОНСТИТУЦИЯСЫНЫҢ
ҚҰҚЫҚТЫҢ ЕРЕКШЕЛІГІ

2.1 Заң шығарушы билігінің конституциясының құқықтық негіздері

Ең жоғарғы заң шығарушы орган -- парламент, ол екі палатадан тұрады Сенат пен Мәжіліс. Сенаттың қызмет ету мерзімі - 6 жыл, оны жарты құрамы әрбір 3 жыл сайын қайта сайланып тұрады. Сенаттың 47 мүшесінің 32-сі облыстардың, Республика астанасы мен республикалық маңызы бар қалалардың өкілетті органдарының мүшелерінен сайланады (әрбір әкімшілік аумақтан 2 адамнан), ал 15-ін ел президенті тағайындайды. Мәжіліс (107 депутат) жалпы сайлау нәтижесінде 5 жыл мерзімге сайланады: 98 - бірмандатты аумақ бойынша және 9 - Қазақстан Халықтары Ассмаблеясымен. Парламент президенттің ұсынысымен конституцияға өзгерістер енгізеді, бюджетті, үкіметтің бағдарламалары мен есептемелерін бекітеді, заңдарды қабылдайды (берілген дауыстың үштен екісін жинаған кезде президент ветосынан асып өте алады), соғыс пен бітімгершілік сұрақтарын шешеді, референдумдарды енгізеді, халықаралық келісімдерді ратификациялайды және т.с.с. Сонымен қатар Сенат президенттің ұсынысымен Жоғарғы сотты белгілейді, президент тағайындаған бас прокурорды және Ұлттық Қауіпсіздік комитетінің төрағасын бекітеді, жергіікті үкіметтік органдарды таратады.
Жоспарлау заң шығару саясатын жүйелі жүзеге асырудың маңызды құралы болып табылады, заңдарды әзірлеу қызметін Конституцияда, Құқықтық саясат тұжырымдамасында және басқа да бағдарламалық құжаттарда қалыптасқан мемлекеттік және қоғамдық ұзақ мерзімді мақсаттарға, заңнамалық басымдықтарға бағыттауға, сондай-ақ көрсетілген мақсаттар мен басымдықтарға тиімді қол жеткізудің мерзімдері мен дәйектілігін айқындауға мүмкіндік береді
Жоспарлар заң шығару жұмысына жүйелі сипат беруге, ондағы басты бағытты бөліп көрсетуге, жаңа заң шығару шешімдерінің тиімділігін ғылыми болжамдау үшін қажетті жағдайлар жасауға мүмкіндік береді. Заң шығару қызметін жоспарлаудың заң жобаларын әзірлеудің ұтымдылығы мен ғылыми негіздемесін, оларды қарауды қамтамасыз ету, сайып келгенде қабылданатын заңдардың сапасын арттыру үшін маңызы зор [10,144.б].
Жоспарлау ұғымын кеңірек алатын болсақ, бұл ұйымдастырудың мақсаттары мен міндеттерін айқындауға, сондай-ақ алға қоған міндеттерді іске асыруға арналған ресурстарды бөлуге және қайта бөлуге бағытталған қызмет.
Қаралып отырған тұрғыдан заңнамалық жұмыстарды жоспарлау деп заң жобасының тақырыбы, әзірлеуші мемлекеттік орган және әзірлеу, келісу және Парламентке ұсыну мерзімі көрсетілетін арнайы құжаттарды (ағымдағы немесе алдағы жоспарларды) жасау және бекіту процесі түсініледі.
Қазақстан Республикасы Президентінің 2009 жылғы 24 тамыздағы № 858 Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасының 2010 жылдан 2020 жылға дейінгі кезеңге арналған құқықтық саясатының тұжырымдамасы
Үкіметтің заң жобалары жұмыстарының перспективалық және жыл сайынғы жоспарларын, Республиканың нормативтік құқықтық актілерінің жобаларын әзірлеу үшін халықаралық стандарттарды, сондай-ақ Парламент ратификациялаған конвенцияларды ескере отырып, жаңа ұрпақтың заң шығаруы үшін негіз болып табылады. Мемлекеттің норма түзушілік процесін жаңа сапалы деңгейге көтеруге мүмкіндік беретін, олардың қатарында: заң жобалары қызметін перспективті жоспарлау да бар мемлекеттік шараларды қабылдауы Қазақстан Республикасының 2002 жылғы құқықтық саясатының тұжырымдамасын іске асыру қорытындыларының біріне айналды.
Заңнамалық жұмыстарды жоспарлаудың заңнамалық процестің жүйелілігі мен ашықтығы үшін маңызы зор. Заң шығару бастамашылығы құқығы субъектілерінің жоспарларын жариялау заң жобалары жұмыстарының барысы туралы қоғамдық бірлестіктерді, ғылыми мекемелерді, азаматтарды дер кезінде хабардар етуге мүмкіндік береді. Сонымен бірге, заңнамалық жұмыс жоспарларын жариялау олардың орындалуын қоғамдық бақылауға, неғұрлым маңызды жобаларды бұқаралық ақпарат құралдарында, ғылыми конференцияларда жұртшылықтың талқылауын ұйымдастыруға мүмкіндік береді. Бұл шаралар азаматтарда заң шығару жұмысына қатыстылығын сезінуге жәрдемдеседі, мұның Конституцияның халықтың мемлекеттік мәселелерді шешуге қатысуы туралы ережелерін іске асыру кезінде маңызы зор болады. [6,344.б].
Академик Г.С. Сапарғалиев те заң жобалау жұмысында олқы жерлер бар екенін атап өтті, заң шығару бастамашылығы құқығы субъектілері негізінен депутаттар емес пе, олардың Конституция бойынша жоспарда көзделмеген заң жобаларын енгізуге құқығы бар ғой. Осының үстіне басқа мәселе туындайды. Депутаттық заң жобалары Үкіметтің оң қорытындысын алуға тиіс. Ал Үкімет өздерінің қаржы жағдайларына қарай заң жобаларын алдын ала жоспарлайды . Жоспарлаудың тиімділігі де қосымша жоспардан тыс заң жобаларына байланысты біршама азаяды [1,445.б].
Заңнамалық процесті ұйымдастыру мен заң шығару қарқыны заңнамалық қызметті жоспарлауды дамытудың маңызды факторларының бірі болып табылады. Жалпы үрдіс заң шығару бастамашылығы құқығы субъектісі бірінің әдетте, Үкіметтің монополиялау дәрежесі жоғары болған сайын, Парламентте заң шығару жұмысын жоспарлау рөлі солғұрлым төмен болатындығында болып отыр. Заң шығару қарқыны тым жоғары болған және заң шығару бастамашылығы саны көп болған кезде осы қағидадан ерекшелік туындауы мүмкін (мәселен, егемен мемлекеттің бастапқы заңнамалық базасын, конституциялық реформаны және т.б. жасау кезінде ерекшелік берілуі мүмкін). Жоспарлау басымдықты заң жобаларына шоғырландыруды қамтамасыз етуі мүмкін. Тұтастай алғанда заң шығару қызметін жоспарлау депутаттар үшін өзекті мәселе болып табылмайды, өйткені Парламенттің және оның Палаталарының регламентінде Қазақстан Республикасы Парламентінің заң шығару қызметін жоспарлау мәселелері регламенттелмейді.
Қазақстан Республикасындағы заң шығару процесі кезең-кезеңімен жүзеге асырылады және Қазақстан Республикасының 1998 жылғы 24 наурыздағы № 213 Заңымен регламенттеледі, Нормативтiк құқықтық актiлердiң жобаларын дайындауды жоспарлау деген 2-тарау жоспарлауға арналған.
Аталаған Заңның 7-бабына сәйкес нормативтiк құқықтық актiлердiң жобаларын дайындау жоспарлары бiр жылға жасалатын ағымдағы және неғұрлым ұзақ мерзiмге жасалатын перспективалық жоспарлар болып бөлiнедi.
Перспективалық жоспарларда неғұрлым маңызды нормативтiк құқықтық актiлердi, сондай-ақ дайындау уақыты бiр жылдан астам мерзiмге жоспарланатын нормативтiк құқықтық актiлердi әзiрлеу көзделедi.
Нормативтiк құқықтық актiлердiң жобаларын дайындау жоспарларын тиісті актілерді қабылдауға құзыретті мемлекеттік органдар жасап, бекітеді. Нормативтiк құқықтық актiлердiң жобаларын дайындау жоспарларын жасау кезінде мемлекеттік және өзге де органдар мен ұйымдардың ұсыныстары, оның ішінде ғылыми ұйымдардың, сондай-ақ өзге де мүдделі тұлғалардың ұсыныстары ескеріледі.
Осы баптың талаптары Қазақстан Республикасы Президентінің заң шығару бастамашылығы тәртібімен Қазақстан Республикасы Парламентінің Мәжілісіне енгізілетін заңнамалық актілердің жобаларын дайындауға қолданылмайды.
Сонымен бірге заңнама Қазақстан Республикасының Президентi шығаратын нормативтiк құқықтық актiлер жобаларын дайындауды жоспарлауды регламенттейді. (Нормативтiк құқықтық актiлер туралы Заңның 8-бабы).
Аталған Заңның 9-бабы Қазақстан Республикасы Парламентінің заңнамалық актілерін дайындауды жоспарлауды регламенттейді.
Қазақстан Республикасының Парламентi қабылдайтын заң актiлерiнiң жобаларын дайындауды жоспарлаудың тәртiбi мен нысандарын Парламент пен оның Палаталары Қазақстан Республикасының Конституциясы 61-бабының 3-тармағында белгiленген өз құзыретiне сәйкес айқындайды. Мәселен, Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің 2010 жылғы 22 қыркүйектегі № 1403-ІҮ қаулысымен Төртінші сайланған Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің өкілеттігін іске асырудың төртінші сессияға арналған негізгі іс-шаралар жоспары бекітілген, алайда бұл құжатта депутаттардың бастамашылығымен әзірленетін заң жобаларының тізбесі жоқ [7,177.б].
Аталған Заңның 10-бабында Қазақстан Республикасы Үкiметi заң жобасы жұмыстарының перспективалық және жыл сайынғы жоспарларын жасайды. Көрсетілген жоспарлардың жобаларын Қазақстан Республикасының Әдiлет министрлiгi әзiрлейдi және ол Қазақстан Республикасының Президентiмен келiсiледi.
Заң шығару бастамашылығы құқығына ие үш субъектіден заңнамалық қызметті жоспарлауды Қазақстан Республикасының Үкіметі жүзеге асырады.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2002 жылғы 10 желтоқсандағы
№1300 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасы Үкіметінің Регламентінде Үкіметтің заңнамалық қызметі деген 6-бөлім, 6.1-бөлімше заң шығару қызметіне арналған.
Үкіметтегі заң шығару қызметін жоспарлауды қарастырып көрейік. Үкіметтің заң шығару қызметі Үкіметтің заң жобалау жұмыстарының жоспарына сәйкес жүзеге асырылады. Үкіметтің заң жобалау жұмыстарының ағымдағы және перспективті жоспарларын қалыптастыру Президенттің тапсырмалары мен жыл сайынғы жолдаулары, Конституциялық Кеңестің нормативтік қаулылары, Үкімет бекітетін мемлекеттік бағдарламалар мен бағдарламалар, мемлекеттік бағдарламаларды іске асыру жөніндегі іс-шаралар жоспарлары, сондай-ақ Премьер-Министрдің шешімдері ескеріле отырып жүзеге асырылады.
Жоспар заң жобаларының тізбесін, оның ішінде заң жобаларын әзірлеуші мемлекеттік органдар, нақты заң жобаларын Әділет министрлігіне, Үкіметке және Қазақстан Республикасының Парламентіне енгізу мерзімдері, сондай-ақ заң жобаларын әзірлеу мен енгізу үшін жауапты лауазымды тұлғалар көрсетіле отырып, қолданыстағы заңнамалық актілерге өзгерістер жәненемесе толықтырулар енгізуді көздейтін заң жобаларының тізбесін білдіреді.
Алдағы жылға арналған Жоспардың жобасын Әділет министрлігі, жыл сайын 1 шілдеге дейін Әділет министрлігіне жолданатын мемлекеттік органдар мен Қазақстан Республикасы Үкіметінің жанындағы Заң жобалау қызметі мәселелері жөніндегі ведомствоаралық комиссия ұсыныстарының негізінде жасайды және жыл сайын 1 қазанға дейін Үкімет қаулыларының жобаларын енгізу үшін белгіленген тәртіппен Үкіметке ұсынады. Бұл ретте Әділет министрлігі Жоспардың жобасына енгізілген әрбір заң жобасын әзірлеу қажеттігінің негіздемесін қамтитын анықтаманы қоса береді.
Ведомствоаралық комиссияның оң қорытындысы Жоспарға қандай да бір заң жобасын енгізу үшін міндетті шарт болып табылады [6,155.б].
Жоспарда көзделген заң жобаларын ұсыну мерзімін ауыстыру туралы, сондай-ақ заң жобаларын ағымдағы жылдың Жоспарынан алып тастау немесе оған қосымша заң жобаларын енгізу туралы мәселелер Үкіметтің тиісті қаулыларын қабылдау жолымен шешіледі. Мұндай қаулылардың жобалары әзірлеуші мемлекеттік органның қолдаухаты бойынша Ведомствоаралық комиссияның отырысында алдын ала қаралады. Ведомствоаралық комиссияның оң қорытындысы болған кезде әзірлеуші тиісті жобаны осы Регламентте белгіленген тәртіппен Кеңсеге енгізеді, бұл ретте жобаға түсіндірме жазбада осы мәселе бойынша Ведомствоаралық комиссияның негіздемесі мен шешімі міндетті түрде көрсетіледі.
Мемлекет басшысының немесе Қазақстан Республикасының Президенті Әкімшілігінің тапсырмалары;
Қазақстан Республикасы Үкіметінің тапсырмалары қабылданған Жоспарға заң жобаларын қосу негіздері болып табылады.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің тапсырмалары;
алып тастауға ұсынылатын заң жобасы бойынша Республикалық бюджет комиссиясының теріс қорытындысы;
бірнеше заң жобаларын бір реттеу нысаны бойынша біріктіру қабылданған Жоспардан заң жобаларын алып тастау негіздері болып табылады.
Мемлекеттік және өзге де бағдарламаларға қоғамдық қатынастарды заңнамалық реттеудің жаңа тетіктерін енгізу Заң жобалары жұмысының перспективті жоспарға өзгерістер және толықтырулар енгізумен бірге жүргізілуге тиіс [6,356.б].
Перспективалы және ағымдағы жоспарлардың орындалуын жалпы бақылауды Әділет министрлігі жүзеге асырады.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің заң жобалары жұмыстарының жоспарларын ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.