Педагогикалық үдеріс бойынша дәрістер
1.тақырып. Біртұтас педагогикалық үдерістің мәні мен қозғаушы күштері
Жоспар:
1. «Педагогикалық үдеріс», «тұтас педагогикалық үдеріс» ұғымдарының мән.мағынасы.
2. Педагогикалық үдерістің қозғаушы күштері.
2. тақырып. Біртұтас педагогикалық үдерістің негізгі заңдылықтары мен ұстанымдары
Жоспар:
1. Педагогикалық үдерістің заңдылықтары мен принциптері.
2. Педагогикалық үдерістің құрылымдық компоненттері (мақсаттық, мазмұндық, іс.әрекеттік, нәтижелік).
3 . тақырып: Педагогикалық үдерістегі мұғалімнің кәсіби қарым.қатынас жүйесі
Жоспар:
1. Оқу.тәрбие жұмысындағы мұғалімнің қызметі.
2. Кәсіби.педагогикалық қарым.қатынас және оның функциясы.
3. Педагогикалық қарым.қатынас жүйесі.
4. Оқушы тұлғасын қалыптастырудағы педагогикалық іс.әрекеттер . қарым.қатынас құралы ретінде.
4 . тақырып. Біртұтас педагогикалық үдерісте жеке тұлғаны қалыптастыру
Жоапар:
1. Жеке адамның дамуы мен қалыптасуына әсер ететін факторлар.
2. Жеке тұлға туралы түсінік. Оқушы тұлғасының дамуы мен қалыптасуында тәрбиенің ролі.
3. Біртұтас педагогикалық үдерісте жеке тұлғаны әлеуметтендіру.
5 . тақырып. Біртұтас педагогикалық үдеріс пен оған қатысушылардың іс.әрекетін басқару
Жоспар:
1. Мектеп . педагогикалық жүйе және басқару нысаны.
2. Мектепшілік басқару және мектепшілік менеджмент.
3. Мектепті басқарудың ғылыми.педагогикалық негіздері.
6 . тақырыбы: Біртұтас педагогикалық үдерісте ұстаздың жобалау әрекетінің маңызы
Жоспар:
1. Жобалау әрекеті теориясының мәні.
2. Білім беру жүйесін басқарудың жаңа жүйелері.
3. Біртұтас педагогкалық үдерісті басқаруда жобалау әрекетін тиімді қолдану.
7 . тақырып. Біртұтас педагогикалық үдерісте тұлғаға бағдарлы оқыту технологиясын тиімді қолдану
Жоспар:
1. Тұлғаға бағдарлы оқыту технологиясының мәні.
2. 12 жылдық білім беру жүйесінде тқұлғаға бағдарлы технологиясының орны.
3. Тұлғаға бағдарлы оқыту технологиясының негізгі тұғырлары.
8 . тақырып. Мұғалім мен оқушы іс әрекетінде қашықтықтан оқыту технологиясының ерекшеліктері
Жоспар:
1. Мұғалім мен оқушы іс әрекетінде қашықтықтан оқыту технологиясы.
2. Қашықтықтан оқыту технологиясының мәні.
3. Қашықтан оқыту түрлері.
9 . тақырып. Педагогикалық үдерістегі мұғалімнің кәсіби шеберлігінің маңызы
Жоспар:
1. Педагогикалық үдерісті басқаруда ұстаз шеберлігінің маңызы.
2. Ұстаз бідіктілігін арттырудың тәсілдері.
3. Ұстаздың шеберліктің негізгі сипаттары.
10 . тақырып. Мұғалім мен оқушы іс әрекетінде қашықтықтан оқыту технологиясының ерекшеліктері
Жоспар:
1. Қашықтықтан оқыту технологиясының мәні.
2. Қашықтан оқыту түрлері.
3. ҚО қазіргі білім беру жүйесіндегі тиімді мүмкіндіктері.
11 . тақырып. Педагогикалық үдерістегі мұғалімнің кәсіби шеберлігінің маңызы
Жоспар:
1. Педагогикалық үдерісті басқаруда ұстаз шеберлігінің маңызы.
2. Ұстаз бідіктілігін арттырудың тәсілдері.
3. Ұстаздың шеберліктің негізгі сипаттары.
12 . тақырып. Мұғалім іс әрекетінде педагогикалық портфолионың мүмкіндіктері
Жоспар:
1. Педагог портфолисоның ерекшеліктері.
2. Педагог портфолиосының мазмұны.
3. Портфолионы дайындау технологиясына сипаттама.
4. Педагог портфолиосын бағалау өлшемдері.
13 . тақырып. Педагогикалық процесті басқарудағы әлеуметтік институттардың өзара әрекеттестігі
Жоспар:
1. Сынып жетекшісінің негізқы қызметі.
2. Ата.аналармен жұмысты ұйымдастырудың түрлері.
3. Оқушылардың өзіндік жұмысын ұйымдастыру шарттары.
14 . тақырып. 12 жылдық білім беру жүйесінде мұғалімнің кәсіби деңгейін арттыру жолдары
Жоспар:
1. 12 жылдық білім беру жүйесінің басты ерекшеліктері.
2. 12 жылдық білім беруде мұғалімнің негізгі құзыреттіліктері.
3. Кәсіби құзыреттілікті арттырудың критерийлері.
15. тақырып. Біртұтас педагогикалық үдерісте сынып жетекшісінің ата аналармен жұмысын ұйымдастыру түрлері
Жоспар:
1. Сынып жетекшісінің негізқы қызметі.
2. Ата.аналармен жұмысты ұйымдастырудың түрлері.
16 . тақырып. Педагогикалық үдерісте ұстаздардың педагогикалық қызмет жүйесін диагностикалау
Жоспар:
1. Мұғалімнің педагогикалық іс тәжірибиесін зерттеу.
2. Мұғалім жұмысын жан жақты тексеру.
3. Мұғалімге қойылатын әдістемелік талаптар.
17 . тақырып. Біртұтас педагогикалық үдерісте мұғалімнің іс әрекетін бағалау
Жоспар:
1. Мұғалім іс әрекетін бағалау индикаторлары.
2. Мұғалімнің инновациялық іс әрекеті.
Жоспар:
1. «Педагогикалық үдеріс», «тұтас педагогикалық үдеріс» ұғымдарының мән.мағынасы.
2. Педагогикалық үдерістің қозғаушы күштері.
2. тақырып. Біртұтас педагогикалық үдерістің негізгі заңдылықтары мен ұстанымдары
Жоспар:
1. Педагогикалық үдерістің заңдылықтары мен принциптері.
2. Педагогикалық үдерістің құрылымдық компоненттері (мақсаттық, мазмұндық, іс.әрекеттік, нәтижелік).
3 . тақырып: Педагогикалық үдерістегі мұғалімнің кәсіби қарым.қатынас жүйесі
Жоспар:
1. Оқу.тәрбие жұмысындағы мұғалімнің қызметі.
2. Кәсіби.педагогикалық қарым.қатынас және оның функциясы.
3. Педагогикалық қарым.қатынас жүйесі.
4. Оқушы тұлғасын қалыптастырудағы педагогикалық іс.әрекеттер . қарым.қатынас құралы ретінде.
4 . тақырып. Біртұтас педагогикалық үдерісте жеке тұлғаны қалыптастыру
Жоапар:
1. Жеке адамның дамуы мен қалыптасуына әсер ететін факторлар.
2. Жеке тұлға туралы түсінік. Оқушы тұлғасының дамуы мен қалыптасуында тәрбиенің ролі.
3. Біртұтас педагогикалық үдерісте жеке тұлғаны әлеуметтендіру.
5 . тақырып. Біртұтас педагогикалық үдеріс пен оған қатысушылардың іс.әрекетін басқару
Жоспар:
1. Мектеп . педагогикалық жүйе және басқару нысаны.
2. Мектепшілік басқару және мектепшілік менеджмент.
3. Мектепті басқарудың ғылыми.педагогикалық негіздері.
6 . тақырыбы: Біртұтас педагогикалық үдерісте ұстаздың жобалау әрекетінің маңызы
Жоспар:
1. Жобалау әрекеті теориясының мәні.
2. Білім беру жүйесін басқарудың жаңа жүйелері.
3. Біртұтас педагогкалық үдерісті басқаруда жобалау әрекетін тиімді қолдану.
7 . тақырып. Біртұтас педагогикалық үдерісте тұлғаға бағдарлы оқыту технологиясын тиімді қолдану
Жоспар:
1. Тұлғаға бағдарлы оқыту технологиясының мәні.
2. 12 жылдық білім беру жүйесінде тқұлғаға бағдарлы технологиясының орны.
3. Тұлғаға бағдарлы оқыту технологиясының негізгі тұғырлары.
8 . тақырып. Мұғалім мен оқушы іс әрекетінде қашықтықтан оқыту технологиясының ерекшеліктері
Жоспар:
1. Мұғалім мен оқушы іс әрекетінде қашықтықтан оқыту технологиясы.
2. Қашықтықтан оқыту технологиясының мәні.
3. Қашықтан оқыту түрлері.
9 . тақырып. Педагогикалық үдерістегі мұғалімнің кәсіби шеберлігінің маңызы
Жоспар:
1. Педагогикалық үдерісті басқаруда ұстаз шеберлігінің маңызы.
2. Ұстаз бідіктілігін арттырудың тәсілдері.
3. Ұстаздың шеберліктің негізгі сипаттары.
10 . тақырып. Мұғалім мен оқушы іс әрекетінде қашықтықтан оқыту технологиясының ерекшеліктері
Жоспар:
1. Қашықтықтан оқыту технологиясының мәні.
2. Қашықтан оқыту түрлері.
3. ҚО қазіргі білім беру жүйесіндегі тиімді мүмкіндіктері.
11 . тақырып. Педагогикалық үдерістегі мұғалімнің кәсіби шеберлігінің маңызы
Жоспар:
1. Педагогикалық үдерісті басқаруда ұстаз шеберлігінің маңызы.
2. Ұстаз бідіктілігін арттырудың тәсілдері.
3. Ұстаздың шеберліктің негізгі сипаттары.
12 . тақырып. Мұғалім іс әрекетінде педагогикалық портфолионың мүмкіндіктері
Жоспар:
1. Педагог портфолисоның ерекшеліктері.
2. Педагог портфолиосының мазмұны.
3. Портфолионы дайындау технологиясына сипаттама.
4. Педагог портфолиосын бағалау өлшемдері.
13 . тақырып. Педагогикалық процесті басқарудағы әлеуметтік институттардың өзара әрекеттестігі
Жоспар:
1. Сынып жетекшісінің негізқы қызметі.
2. Ата.аналармен жұмысты ұйымдастырудың түрлері.
3. Оқушылардың өзіндік жұмысын ұйымдастыру шарттары.
14 . тақырып. 12 жылдық білім беру жүйесінде мұғалімнің кәсіби деңгейін арттыру жолдары
Жоспар:
1. 12 жылдық білім беру жүйесінің басты ерекшеліктері.
2. 12 жылдық білім беруде мұғалімнің негізгі құзыреттіліктері.
3. Кәсіби құзыреттілікті арттырудың критерийлері.
15. тақырып. Біртұтас педагогикалық үдерісте сынып жетекшісінің ата аналармен жұмысын ұйымдастыру түрлері
Жоспар:
1. Сынып жетекшісінің негізқы қызметі.
2. Ата.аналармен жұмысты ұйымдастырудың түрлері.
16 . тақырып. Педагогикалық үдерісте ұстаздардың педагогикалық қызмет жүйесін диагностикалау
Жоспар:
1. Мұғалімнің педагогикалық іс тәжірибиесін зерттеу.
2. Мұғалім жұмысын жан жақты тексеру.
3. Мұғалімге қойылатын әдістемелік талаптар.
17 . тақырып. Біртұтас педагогикалық үдерісте мұғалімнің іс әрекетін бағалау
Жоспар:
1. Мұғалім іс әрекетін бағалау индикаторлары.
2. Мұғалімнің инновациялық іс әрекеті.
Ең алдымен «педагогикалық үдеріс», «тұтас педагогикалық үдеріс» ұғымдарының мән-мағынасына тоқталайық.
«Үдеріс» (лат. процесусс – алға басу) деген ұғым мынаны білдіреді:
1) жағдайлардың даму деңгейлерінің бірізді өзгеруі;
2) белгілі бір нәтижеге жету мақсатындағы бірізді әрекеттердің жиынтығы.
Педагогикалық үдерістің мәні екі жақты сипатталады: ең әуелі жұмыс істеп тұрған
1) әлеуметтік жүйе ретінде; 2) өзіндік ерекшелігі бар жүйе ретінде.
1. Әлеуметтік жүйенің белгілері:
- жүйе жалпы мақсатқа ие болады, оның жұмысы сол мақсатқа бағытталады;
- өзара байланысты элементтерден (бөліктерден) тұрады;
- жүйені шектеуге әкелетін қоршаған ортада өмір сүреді;
- оның жұмысын қамтамасыз ететін белгілі бір қорға ие болады;
- жүйе өзінің ішкі қарама-қайшылықтарына байланысты дамуға қабілетті;
- ұйымдастыру орталығы арқылы басқарылады.
Мұғалімді даярлаудың кәсіби теориялық негізінің дамуы, педагогикалық үдерістің мәнін түсінумен тікелей байланысты. Яғни, педагогикалық үдеріс теориясының қалыптасуы мұғалімнің кәсіби дайындығын одан әрі дамытудың шарты болады.
Педагогикалық үдерістің мәні туралы түсінік бірден қалыптасқан жоқ, ол біртіндеп, зерттеушілердің бірнеше ұрпақтарының күш салу нәтижесінде бірқатар жинақталған материалдар негізінде жасалды.
Педагогикалық үдерістің мәнін әлеуметтік-педагогикалық жалпы түсіну бағыты Э.И.Моносзон, Г.Н.Филоновтың еңбектерінде көрсетілген.
Педагогикалық үдеріс теориясының дамуы педагогика ғылымының жетістіктерімен тікелей байланысты. Кеңес кезеңінде педагогикалық үдеріске (ХIХ ғас.) алғаш анықтама берген П.Ф.Каптерев болды. Ол педагогикалық үдерістегі оқыту мен тәрбие біртұтастықтың кейбір бөлшегі ретінде өмір сүреді деген.
М.А.Данилов өзінің «Педагогикалық үдеріс – педагогикалық теорияның объектісі» деген еңбегінде, ең бастысы әртүрлі педагогикалық құбылыстарды зерттеу негізінде педагогика теориясының одан әрі жетілдірілуі айқындалады.
Ю.И.Бабанскийдің жүргізген зерттеуі нәтижесінде, оқыту үдерісін оптимизациялау біртұтас педагогикалық үдерістің ішінде қамтамасыз етілуі тиісті деген қорытынды жасалды. В.С.Ильин де оқушылардың білімге деген құштарлығын қалыптастыру мәселесін зерттеу нәтижесінде, дәл сондай қорытындыға келді. Қазақстанда педагогикалық процесті алғаш зерттегендердің бірі Н.Д.Хмель.
2. Педагогикалық үдеріс – біртұтас объект ретінде өзіне тән интегративтік қасиеттерінен туындайтын өзіндік ерекшеліктеріне ие болады.
«мұғалім - оқушы» жүйесінің біртұтастығы мақсат пен нәтижелердің бірлігімен, педагогикалық үдерістің әртүрлі деңгейдегі жүйелерінің өзара әрекеттері арқылы анықталады. Демек, педагогикалық үдерістің негізгі интегративтік сапасы деп өзара қиылысқан қосалқы жүйелердің оқушылардың қалыптасуына ететін ықпалын айтамыз. Ол – үдеріске қатысушы барлық субъектілердің бірлескен іс-әрекеттерін анықтайды, олар: әртүрлі реттегі қосымша жүйенің функциялық арнайы бағытта мамандануы; субъектілердің өзара әрекеттері нәтижесінде пайда болатын әртүрлі қатынастардың қосындысы.
«Үдеріс» (лат. процесусс – алға басу) деген ұғым мынаны білдіреді:
1) жағдайлардың даму деңгейлерінің бірізді өзгеруі;
2) белгілі бір нәтижеге жету мақсатындағы бірізді әрекеттердің жиынтығы.
Педагогикалық үдерістің мәні екі жақты сипатталады: ең әуелі жұмыс істеп тұрған
1) әлеуметтік жүйе ретінде; 2) өзіндік ерекшелігі бар жүйе ретінде.
1. Әлеуметтік жүйенің белгілері:
- жүйе жалпы мақсатқа ие болады, оның жұмысы сол мақсатқа бағытталады;
- өзара байланысты элементтерден (бөліктерден) тұрады;
- жүйені шектеуге әкелетін қоршаған ортада өмір сүреді;
- оның жұмысын қамтамасыз ететін белгілі бір қорға ие болады;
- жүйе өзінің ішкі қарама-қайшылықтарына байланысты дамуға қабілетті;
- ұйымдастыру орталығы арқылы басқарылады.
Мұғалімді даярлаудың кәсіби теориялық негізінің дамуы, педагогикалық үдерістің мәнін түсінумен тікелей байланысты. Яғни, педагогикалық үдеріс теориясының қалыптасуы мұғалімнің кәсіби дайындығын одан әрі дамытудың шарты болады.
Педагогикалық үдерістің мәні туралы түсінік бірден қалыптасқан жоқ, ол біртіндеп, зерттеушілердің бірнеше ұрпақтарының күш салу нәтижесінде бірқатар жинақталған материалдар негізінде жасалды.
Педагогикалық үдерістің мәнін әлеуметтік-педагогикалық жалпы түсіну бағыты Э.И.Моносзон, Г.Н.Филоновтың еңбектерінде көрсетілген.
Педагогикалық үдеріс теориясының дамуы педагогика ғылымының жетістіктерімен тікелей байланысты. Кеңес кезеңінде педагогикалық үдеріске (ХIХ ғас.) алғаш анықтама берген П.Ф.Каптерев болды. Ол педагогикалық үдерістегі оқыту мен тәрбие біртұтастықтың кейбір бөлшегі ретінде өмір сүреді деген.
М.А.Данилов өзінің «Педагогикалық үдеріс – педагогикалық теорияның объектісі» деген еңбегінде, ең бастысы әртүрлі педагогикалық құбылыстарды зерттеу негізінде педагогика теориясының одан әрі жетілдірілуі айқындалады.
Ю.И.Бабанскийдің жүргізген зерттеуі нәтижесінде, оқыту үдерісін оптимизациялау біртұтас педагогикалық үдерістің ішінде қамтамасыз етілуі тиісті деген қорытынды жасалды. В.С.Ильин де оқушылардың білімге деген құштарлығын қалыптастыру мәселесін зерттеу нәтижесінде, дәл сондай қорытындыға келді. Қазақстанда педагогикалық процесті алғаш зерттегендердің бірі Н.Д.Хмель.
2. Педагогикалық үдеріс – біртұтас объект ретінде өзіне тән интегративтік қасиеттерінен туындайтын өзіндік ерекшеліктеріне ие болады.
«мұғалім - оқушы» жүйесінің біртұтастығы мақсат пен нәтижелердің бірлігімен, педагогикалық үдерістің әртүрлі деңгейдегі жүйелерінің өзара әрекеттері арқылы анықталады. Демек, педагогикалық үдерістің негізгі интегративтік сапасы деп өзара қиылысқан қосалқы жүйелердің оқушылардың қалыптасуына ететін ықпалын айтамыз. Ол – үдеріске қатысушы барлық субъектілердің бірлескен іс-әрекеттерін анықтайды, олар: әртүрлі реттегі қосымша жүйенің функциялық арнайы бағытта мамандануы; субъектілердің өзара әрекеттері нәтижесінде пайда болатын әртүрлі қатынастардың қосындысы.
Негізгі әдебиет:
1. Педагогика: Курс лекций, Алматы «Print-S», Алматы,2005.-364с.
2. Хмель Н.Д. Педагогический процесс в общеобразовательной школе. - Алма-Ата: Мектеп, 1984.
3. Жалпы педагогика. Бабаев С.Б., Оңалбек Ж.К. «Заң әдебиеті». Алматы, 2006. -228б.
4. Бордовская Н.В.,Реан А.А.Педагогика.Серия учебник нового века», Санкт-Петербург,2000.
Қосымша әдебиеттер:
1. Вульфов В.З., Иванов В.Д. Основы педагогики в лекциях, в ситуациях, в первоисточниках. Уч.пособие. - М., 1997.-288 с.
2.Педагогика. Уч.пособие./ Под ред. П.И.Пидкасистого. М., 1996.-602 с.
3. Подласый И.П. Педагогика.- Минск, 1996.-631 с.
1. Педагогика: Курс лекций, Алматы «Print-S», Алматы,2005.-364с.
2. Хмель Н.Д. Педагогический процесс в общеобразовательной школе. - Алма-Ата: Мектеп, 1984.
3. Жалпы педагогика. Бабаев С.Б., Оңалбек Ж.К. «Заң әдебиеті». Алматы, 2006. -228б.
4. Бордовская Н.В.,Реан А.А.Педагогика.Серия учебник нового века», Санкт-Петербург,2000.
Қосымша әдебиеттер:
1. Вульфов В.З., Иванов В.Д. Основы педагогики в лекциях, в ситуациях, в первоисточниках. Уч.пособие. - М., 1997.-288 с.
2.Педагогика. Уч.пособие./ Под ред. П.И.Пидкасистого. М., 1996.-602 с.
3. Подласый И.П. Педагогика.- Минск, 1996.-631 с.
ДӘРІСТІК КЕШЕН
1-тақырып. Біртұтас педагогикалық үдерістің мәні мен қозғаушы күштері
Жоспар:
1. Педагогикалық үдеріс, тұтас педагогикалық үдеріс ұғымдарының мән-мағынасы.
2. Педагогикалық үдерістің қозғаушы күштері.
Ең алдымен педагогикалық үдеріс, тұтас педагогикалық үдеріс ұғымдарының мән-мағынасына тоқталайық.
Үдеріс (лат. процесусс - алға басу) деген ұғым мынаны білдіреді:
1) жағдайлардың даму деңгейлерінің бірізді өзгеруі;
2) белгілі бір нәтижеге жету мақсатындағы бірізді әрекеттердің жиынтығы.
Педагогикалық үдерістің мәні екі жақты сипатталады: ең әуелі жұмыс істеп тұрған
1) әлеуметтік жүйе ретінде; 2) өзіндік ерекшелігі бар жүйе ретінде.
1. Әлеуметтік жүйенің белгілері:
- жүйе жалпы мақсатқа ие болады, оның жұмысы сол мақсатқа бағытталады;
- өзара байланысты элементтерден (бөліктерден) тұрады;
- жүйені шектеуге әкелетін қоршаған ортада өмір сүреді;
- оның жұмысын қамтамасыз ететін белгілі бір қорға ие болады;
- жүйе өзінің ішкі қарама-қайшылықтарына байланысты дамуға қабілетті;
- ұйымдастыру орталығы арқылы басқарылады.
Мұғалімді даярлаудың кәсіби теориялық негізінің дамуы, педагогикалық үдерістің мәнін түсінумен тікелей байланысты. Яғни, педагогикалық үдеріс теориясының қалыптасуы мұғалімнің кәсіби дайындығын одан әрі дамытудың шарты болады.
Педагогикалық үдерістің мәні туралы түсінік бірден қалыптасқан жоқ, ол біртіндеп, зерттеушілердің бірнеше ұрпақтарының күш салу нәтижесінде бірқатар жинақталған материалдар негізінде жасалды.
Педагогикалық үдерістің мәнін әлеуметтік-педагогикалық жалпы түсіну бағыты Э.И.Моносзон, Г.Н.Филоновтың еңбектерінде көрсетілген.
Педагогикалық үдеріс теориясының дамуы педагогика ғылымының жетістіктерімен тікелей байланысты. Кеңес кезеңінде педагогикалық үдеріске (ХIХ ғас.) алғаш анықтама берген П.Ф.Каптерев болды. Ол педагогикалық үдерістегі оқыту мен тәрбие біртұтастықтың кейбір бөлшегі ретінде өмір сүреді деген.
М.А.Данилов өзінің Педагогикалық үдеріс - педагогикалық теорияның объектісі деген еңбегінде, ең бастысы әртүрлі педагогикалық құбылыстарды зерттеу негізінде педагогика теориясының одан әрі жетілдірілуі айқындалады.
Ю.И.Бабанскийдің жүргізген зерттеуі нәтижесінде, оқыту үдерісін оптимизациялау біртұтас педагогикалық үдерістің ішінде қамтамасыз етілуі тиісті деген қорытынды жасалды. В.С.Ильин де оқушылардың білімге деген құштарлығын қалыптастыру мәселесін зерттеу нәтижесінде, дәл сондай қорытындыға келді. Қазақстанда педагогикалық процесті алғаш зерттегендердің бірі Н.Д.Хмель.
2. Педагогикалық үдеріс - біртұтас объект ретінде өзіне тән интегративтік қасиеттерінен туындайтын өзіндік ерекшеліктеріне ие болады.
мұғалім - оқушы жүйесінің біртұтастығы мақсат пен нәтижелердің бірлігімен, педагогикалық үдерістің әртүрлі деңгейдегі жүйелерінің өзара әрекеттері арқылы анықталады. Демек, педагогикалық үдерістің негізгі интегративтік сапасы деп өзара қиылысқан қосалқы жүйелердің оқушылардың қалыптасуына ететін ықпалын айтамыз. Ол - үдеріске қатысушы барлық субъектілердің бірлескен іс-әрекеттерін анықтайды, олар: әртүрлі реттегі қосымша жүйенің функциялық арнайы бағытта мамандануы; субъектілердің өзара әрекеттері нәтижесінде пайда болатын әртүрлі қатынастардың қосындысы.
Педагогикалық үдерістің нәтижелі болуы, оның ішкі қозғаушы күшіне байланысты. Педагогикалық үдерістің қозғаушы күші деп - қойылатын талаптар мен оларды орындауға оқушылардың мүмкіншілігі арасындағы қайшылықты айтады. Егер, қойылатын талап оқушылардың мүмкіншілігіне, яғни даму деңгейіне сай келсе, онда қайшылық даму үдерісінің көзіне айналады.
Оқушы өзінің даму барысында әлеуметтік тәжірибені меңгеруі керек, ал бұл іс-әрекетсіз мүмкін емес. Яғни қарама-қайшылық адам жүйесінде пайда болады да, адам-адам жүйесі арқылы шешіледі.
Мұғалім педагогикалық үдерісте маңызды орын алады. Ол оқушының басқа да жүйелермен байланысын жанастырады, ол қажетті іс-әрекеттерді және оқушылардың өзара әрекеттерін ұйымдастыру арқылы осы байланыстарға ықпал етеді..
Қоғамның экономикалық мүмкіншілігі өскен сайын тұлғаны әржақты дамытуға үлкен жағдай жасалады, мектептің оқу-материалдық базасы жақсарады, тәлім-тәрбие, білім беру жұмыстарының сапасы жоғарылайды.
Педагогикалық үдерістің басты идеясы - оқыту мен тәрбие жұмысында мақсаттың, міндеттердің, принциптерінің, заңдылықтарының, мазмұнының, әдістері мен формаларының бірлігі, тұтастығы және өзара байланыстылығы.
Үдеріс деген ұғымның мағынасы педагогикалық үдерісте түпкі нәтижеге жету қозғалысы - бірізді әрекеттердің жиынтығы арқылы қандай нақтылы әрекеттер керектігін және қандай жағдайды өзгерту қажеттілігін ұстаздар жақсы білуі керектігін талап етеді. Бұл сұрақтарға жауап педагогикалық үдерістің құрылымын (мақсат, мазмұн, форма, әдіс-тәсілдер, құралдар, ұйымдастыру, тапсырма, нәтиже) білумен тікелей байланысты болады.
Педагогикалық үдеріс - оқытушылар мен оқушылардың білім алу мақсатына қарай бірге қадам басқан іс-әрекеті.
Тұтас педагогикалық үдерісте кешенді ықпал жасау - іс-әрекеттерді нақты жоспарлау, әртүрлі жұмыстарды табиғи бірлікте жүзеге асыру.
Мұғалім оқушының жеке басының дамуын, қалыптасуын, білім беру және оқыту үдерісін басқарады. Сондықтан, мұғалімнен жан-жақты терең ғылыми білім, жоғары педагогикалық шеберлік, идеялы шыныққандық, табанды ерік-жігер, парасатты мінез-құлық талап етіледі.
Мұғалім іс-әрекетінің объектісі - педагогикалық үдеріс болып табылады. Тұтас педагогикалық үдеріс теориясы - мұғалімнің шеберлігін ұтымды қалыптастыруға мүмкіндік беретін негіз. Мұғалім еңбегі өзінің мақсаты, мазмұны және қоғамдағы алатын орны жағынан ең құрметті болып танылған. Себебі, ол қабілеті мен белсенділігі, қызығушылығы, мінез-құлқы мен әдеп-ғұрпы, түсінігі мен көзқарасы әр деңгейдегі жасөспірімдерді тәрбиелейді. Олардың әрқайсысының өзіндік жекелеген ерекшеліктерін дамытады, ынтымақты, тату, жарасымды ұжымға топтастырады.
Мұғалімнің негізгі міндеттерінің бірі - оқушыларға оқу пәнінің мазмұнынан әлеуметтік тәжірибені алуға үйрету, адамзаттың жинақтаған барлық мәдениет байлығын меңгерту болып табылады. Белгілі бір уақытқа дейін оқушы әлеуметтік тәжірибені өз бетімен меңгере алмайды, сондықтан ол мұғалім-оқушы жүйесінің элементі болады. Оқушы өзін-өзі бағалай алмайды және өзімен жұмыс істей алмайды, ол басқа адамдармен қатынаста болуы керек, сондықтан, бұдан басқа жүйе пайда болады.
Мұғалім мұғалім-оқушы жүйесін қалай басқару керек екендігін білу үшін, оның іс-әрекеті объектісін теориялық біліммен қамтамасыз ету қажет.
Мұғалім оқушының басқа да жүйелермен байланысын жанастырады, ол қажетті іс-әрекеттерді және оқушылардың өзара әрекеттерін ұйымдастыру арқылы осы байланыстарға ықпал етеді. Мұғалім-оқушылар жүйесінің біртұтастығы - мақсат пен нәтиженің бірлігімен, педагогикалық үдерістің әртүрлі деңгейдегі жүйелерінің өзара әрекеттері арқылы анықталады.
Демек, педагогикалық үдерістің негізгі интегративтік сапасы деп өзара қиылысқан қосалқы жүйелердің оқушылардың қалыптасуына ететін ықпалын айтамыз. Ол үдеріске қатысушы барлық субъектілердің бірлескен іс-әрекеттерін анықтайды. Тұтас педагогикалық үдерісте мұғалім мен оқушылардың өзара байланыстылығы олардың іс-әрекеттерімен сипатталады.
Негізгі әдебиет:
1. Педагогика: Курс лекций, Алматы Print-S, Алматы,2005.-364с.
2. Хмель Н.Д. Педагогический процесс в общеобразовательной школе. - Алма-Ата: Мектеп, 1984.
3. Жалпы педагогика. Бабаев С.Б., Оңалбек Ж.К. Заң әдебиеті. Алматы, 2006. -228б.
4. Бордовская Н.В.,Реан А.А.Педагогика.Серия учебник нового века, Санкт-Петербург,2000.
5. Құлшанова С. Мектеп педагогикасы. Оқу құралы, Алматы, 2005ж.
Қосымша әдебиеттер:
1. Вульфов В.З., Иванов В.Д. Основы педагогики в лекциях, в ситуациях, в первоисточниках. Уч.пособие. - М., 1997.-288 с.
2. Педагогика. Уч.пособие. Под ред. П.И.Пидкасистого. М., 1996.-602 с.
3. Подласый И.П. Педагогика.- Минск, 1996.-631 с.
Студенттердің оқытушылармен өздік жұмыс тапсырмалары
(СОӨЖ):
Педагогикалық үдерістің қозғаушы күштері
* Педагогикалық үдерістегі мұғалім іс-әрекеті
* Субъект-субъект қарым-қатынасты жүзеге асырудағы мұғалімнің ықпалы
Әдебиеттер:
4. Лернер И.Я. Процесс обучения и его закономерности. - М., 1980.
5. Махмутов М.И. Современный урок. Вопросы теории. - М., 1981..
6. Педагогическая технология.Сост. Н.Е.Щуркова. - М., 1992.
7. Селевко Г.К. Современные образовательные технологии. - М., 1998.
Студенттердің өздік жұмыс тапсырмалары (СӨЖ):
1. Біртұтас педагогикалық үдеріс заңдылықтарының мұғалімнің тәжірибиелік іс әрекетіндегі ролі.
2. Педагогикалық үдерістің заңдылықтарына сипаттама және мұғалім іс әрекетінде басшылыққа алу
2- тақырып. Біртұтас педагогикалық үдерістің негізгі заңдылықтары мен ұстанымдары
Жоспар:
1. Педагогикалық үдерістің заңдылықтары мен принциптері.
2. Педагогикалық үдерістің құрылымдық компоненттері (мақсаттық, мазмұндық, іс-әрекеттік, нәтижелік).
Жеке тұлға тек тұтас педагогикалық үдерісте ғана қалыптасады, онда педагогикалық ықпалдың үйлесімділігі қамтамасыз етілуі керек.
Тұтастық және ортақтық негізде оқытудың, тәрбиелеудің, дамытудың бірлігін қамтамасыз ету - бұл педагогикалық үдерістің негізгі мәнін құрайды. Білім беру мен тәрбие міндеттерін толық шешу үшін әр сабақты тәрбиемен үйлестіріп өткізу - оқу-тәрбие үдерісінің басты шарты.
Тұтас педагогикалық үдеріс - оқыту, білім беру, тәрбие бірлігінің негізі. Педагогиканың екі категориясы - оқыту мен тәрбие бір-бірімен өзара байланысып, тұтас педагогикалық үдеріске айналады.
Орта білім беретін оқу оындарында, жоғары оқу орындарында (ЖОО), мектептен тыс мекемелер жүйесінде білім беру мен тәрбие мақсатын жүзеге асыру үдерісін - тұтас педагогикалық үдеріс немесе оқу-тәрбие процесі дейді.
Педагогикалық үдерістің заңдылықтары:
1) педагогикалық үдерістің қозғалыста болуы (оқушының күнделікті нәтижесі жоғары болса, жалпы жетістігі жоғары балады);
2) педагогикалық үдерістегі жеке тұлғаның дамуы (жеке тұлғаның даму темпі - тұқым қуалаушылыққа, тәрбиеге және ортаға, педагогикалық үдерістегі әдіс-тәсілдерге тәуелді болады);
3) оқу-тәрбие үдерісін басқару (педагогикалық ықпалдың әсерлілігі - мұғалім мен оқушы арасындағы кері байланыстың интенсивтілігіне, тәрбиеленушілерге корректировка жасауға, т.с.с. тәуелді);
4) сыртқы әрекет ету әсерінің (педагогикалық, моральдық, материалдық т.б.) өз уақытысында болуына тәуелді;
5) сезім, логика және практиканың бірлігі (оқу-тәрбие үдерісінің әсерлілігі - сезім, қабылдау сапасы, әсерлілігіне; түсінгенді практикада қолдануына тәуелді);
6) ішкі (таным) және сыртқы (педагогикалық) іс-әрекеттердің бірлігі;
7) педагогикалық үдерістің оқу-тәрбие үдерісінің барысы мен нәтижесі - қоғам және жеке тұлғаның қажеттілігімен; қоғамның мүмкіндіктерімен (материалдық, техникалық, экономикалық т.б.); үдерістің өту жағдайларымен (моральдық-психологиялық, санитарлық-гигиеналық, эстетикалық т.б.) келістілігі.
Педагогикалық үдерістің принциптері:
1) гуманистік принцип (оқушылардың мұғаліммен адамгершілік қарым-қатынасы, тәрбиеленушілердің азаматтық құқығын қорғау, құрметтеу);
2) тұтастық принцип - педагогикалық үдерістің барлық компоненттерінің бірлікте, байланыста болуы;
3) демократияландыру принципі - педагогикалық принципке қатысушылардың өзін-өзі дамытуы, реттеуі;
4) оқушының барлық саладағы іс-әрекеттерінің арасындағы байланысты орнату;
5) кәсіби мақсаттылық принципі - кәсіптік бағдар беруді, кәсіптік дайындықты қамтамасыз ету;
6) политехникалық принцип - өндірістік мамандар, кең профильды жұмысшылар дайындауға мүмкіндік беру;
7) бағыттылық принцип - жеке адамның жан-жақты дамуына, оқыту және тәрбие үйлесімділігіне ықпал жасайды;
8) психологиялық принципі (сана мен іс-әрекеттердің бірлігі) - адам мәдениет байлығымен қатынаста болып әлеуметтік тәжірибені игереді (мәдениеттілік - өзін-өзі анықтау, оқыту, тәрбиесіне жағдай жасау).
Педагогикалық үдерістің үш құрылымы болады: педагогикалық, психологиялық, әдістемелік.
1. Педагогикалық үдерістің құрылымы: мақсат, принциптер, мазмұн, әдістер, құралдар, түрлер, іс-әрекеттер, нәтижелер.
Оқытудың мақсаттылығы - мұнда мұғалімнің өтілетін тақырыптың мақсат-міндеттерін айқын қарастыруы көзделеді. Мақсат - ұстаз бен шәкірт арасындағы педагогикалық қатынастардың нәтижесі. Оқыту - екі жақты сипатта болады. Ол мұғалім мен оқушылар арасында оқытудың мақсат-міндеттерін жүзеге асыруға байланысты бір мезгілде өзара қарым-қатынастары мен оқу әрекеттерінен тұрады. Оқыту әрекеті - мұғалімдер тарапынан білім беру қызметіне басшылық болса, ал оқу - оқушылар тарапынан білімдерді белсенді түрде меңгеруі, таным әрекеті. Мұғалім оқушыларға білім беруде қаншалықты белсенділік танытқанымен, егер ондай белсенділік оқушылар тарапынан қолдау таппаса оқыту нәтижелі болмайды.
Принциптер - мақсатқа жету жолдарын анықтайды.
Мазмұнда мақсат пен міндеттердің мәні, мағынасы көрсетіледі.
Мазмұн - мақсатқа жету жолында оқушыларға берілген тұлғалар тәжірибесінің бөлігі.
Әдістер - мұғалім мен оқушының мазмұнды қабылдауға арналған іс-әрекеттері.
Оқыту формалары мен тәсілдері - оқыту мазмұнын қандай амал-тәсілдермен, нақтылы практикалық жолдармен меңгеруді баяндайды.
Құралдар - мазмұнмен жұмыс жасайтын материалдық тәсілдер мен әдістер.
Іс-әрекеттер - оқытушы мен оқушының қарым-қатынасы, бірге жұмыс істеуі.
Нәтижелік - қойылған мақсатқа байланысты қол жеткен жетістіктердің әсерлілігін және сапасын көрсету.
Оқыту нәтижесін талдау және бағалау - мұғалімнің және оқушының оқу әрекетінің құрылымын бірлесе отырып сараптама жұмыстарын жүргізуі, оқушылардың оқу әрекетінің сапасына көзқарасын білдіріп, бағалап және білім деңгейін тексеріп отыруы. Оқушылардың өзін-өзі қадағалап, тексеріп отыруы.
Талдау - педагогикалық шеберліктің шыңына қарай жүретін дұрыс жол.
2. Психологиялық үдерістің құрылымы: танымдық үдерістер (қабылдау, түйсік, ойлау, ұғыну, есте сақтау, меңгеру, бекіту); оқуға қызығушылық (оқуға қызығуды, қабілетті, ынтаны айқындау); қуат (көтеріңкі не түсіңкі дене мен күш-қуаты, белсенділік, еңбекқорлық не шаршау динамикасы).
Оқыту, білімдер жүйесін оқушылардың меңгеруі белгілі бір дидактикалық буындардан немесе кезеңдерден тұрады:
1) оқушыға берілетін білім мақсаты мен қажетін түсіндіру және оларды әрекетке бағыттайтын мотивтерді туғызу. Осыған орай оқу міндеттерін (тапсырмаларды) анықтау;
2) оқушыға жаңа берілетін білімді баяндау және оны қабылдауға жағдай туғызу;
3) оқушының білімді қабылдауы және оның санасында жаңа білімнің қорытылып, ғылыми ұғымдар мен тұжырымдардың қалыптасуына мүмкіндік беру;
4) берілген білімді бекітуге басшылық ету;
5) білімді практикада қолдануға қаракет ету;
6) оқушының білімі мен дағдысының сапасы және деңгейін есепке алу, тексеру және бағалау;
7) оқыту үдерісінде мұндай басқару жүйесі оқушылардың білім алудағы таным әрекетінің ерекшеліктеріне байланысы, білімді жүйелі түрде ұғынуға мүмкіндік туғызады;
Демек, білімді бекіту кезінде жаңа білімді қайталау, жаттығу, практикада қолдану т.б. оқыту үдерісінің элементтері қолданылады. Ұйымдастыру кезінде дидактикалық әр кезеңнің өзіне тән ерекшелігі болатынын ұмытпаған жөн.
Білім алудың мотиві мен мақсатын анықтау - белгілі бір мақсатқа жетуге бағытталады. Сөйтіп, ол оқушының білім алудағы әрекеті де мотив пен мақсатқа сәйкес іске асады. Түрткі - әрекеттің себебін, оны неге жасау керектігін анықтайды. Мақсат - әрекеттің нәтижесі қандай болуға тиісті екенін анықтайды.
Баланың оқудағы негізгі түрткісінің бірі - қызығу. Оқу жұмысының жемісті болуы, ең алдымен балада білімге деген қызығушылықтың нәтижесі болып табылады. Бала өзі оқуға талпынбаса, күшпен зорлап оқыту мүмкін емес. Қызығуды туғызу үшін оқушыларға берілетін білімнің мақсаты мен қажетін түсіндіріп, оларға нақты оқу міндеттерін үйрету керек. Қызығуды туғызудың шарттары мен амалдарының мынандай негізгі үш түрін атап көрсетуге болады:
1) Оқу материалының мазмұны (ондағы жаңалықтар, қазіргі ғылым мен техникадағы жаңа табыстар, оның практика үшін пайдасы т.б.);
2) Оқуды ұйымдастыру, басқару үдерісінің ерекшеліктері (оның әдістері мен формалары т.б.). Мысалы, оқытудың проблемалық сипаты, оқушылардың шығармашылық және практикалық жұмыстарды өздігінен орындауы, көрнекі құралдар мен техникалық құралдар т.б.
3) Мұғалім мен оқушылар арасындағы қарым-қатынастың ерекшеліктері. Мысалы, сабақта мұғалім мен оқушылар арасында жылы шырайлы педагогикалық қарым-қатынастың болуы, еркін, жағымды ерекше жағдай, мұғалімнің көңіл-күйі, ақжарқын болуы, оқушылардың бір-біріне көмек беруі, өзара ойын-жарыс ұйымдастыру т.б.
3. Педагогикалық үдерістің әдістемелік жүйесін жасау үшін мақсат бірнеше міндеттерге бөлінеді, ал әрбір міндет оқытушы мен оқушы іс-әрекеттерінің кезеңдерін анықтайды: дайындық, негізгі, қорытынды.
Дайындық кезеңінде: мақсат қою, негіздеу, диагностикалау, болжау, жоспарлау т.б. жұмыстары жүргізіледі. Педагогикалық үдерістің кезеңдері : дайындық, негізгі, қорытынды - бұл үдерістің даму реті.
1) дайындық кезеңінде мынандай мәселелер шешіледі: үдерістің даму барысында мақсат қою, негіздеу, жағдайларды диагностикалау, болжау, жобалау, жоспарлау, педагогикалық үдеріске жағдай жасау ;
2) негізгі кезеңге кіретін бір-бірімен байланысты элементтер: алдыда тұрған істің мақсаты мен міндеттерін белгілеу және түсіндіру, оқытушы мен оқушылардың қарым-қатынасы, педагогикалық үдерістің белгіленген әдіс-тәсілдерін, түрлерін қолданып, ыңғайлы жағдайлар тудыру, педагогикалық үдерістің басқа үдерістермен байланысын қамтамасыз ету, оқушылардың іс-әрекеттеріне ықпал жасаудың түрлі әдіс-тәсілдерін жүзеге асыру;
3) педагогикалық үдеріс қол жеткізген нәтижені талдаумен аяқталады. (Мысалы, сабақтың әдістемелік құрылымы: сабаққа дайындалу, сабақты өткізу, сабақты талдау; Ал, экскурсияның әдістемелік құрылымы: дайындық, керекті объектіге бару, бақылау, теорияның практикалық көрінісін табу ( көргенді бекіту), көрген нәтижені талдау).
Педагогикалық үдерістің диагностикасы (грек сөзі гнозис - білім) - педагогикалық үдеріс өтетін жағдайлар мен шарттарды анықтауға бағытталған зерттеу процедурасы. Оның мақсаты - белгіленген нәтижелерге жетуге көмектесетін және кедергі жасайтын себептер жайында анық көрініс алу. Диагностика (анықтау) - үдерісінде мұғалімдер мен оқушылардың нақты мүмкіншіліктері, дайындық алдындағы олардың деңгейі, үдерістің және т.б. жағдайлардың өту шарттары жайында барлық қажетті ақпараттар жиналады.
Педагогикалық үдерістің компоненттерінің арасындағы байланыстар:
1) ақпараттық, ұйымдастырушылық, іс-әрекеттік, коммуникативтік байланыстар;
2) басқару және өзін-өзі басқару байланыстар (регуляция, өздік регуляция) байланыстары;
3) себеп-салдар байланыстар (кеткен қателіктерді келешекте жібермеуді жобалау);
4) генетикалық байланыстар (жаңа педагогикалық үдерістерді жобалауда тарихи тенденцияларды, әдет-ғұрыптарды анықтап оқу-тәрбие жұмысында қабылдап қолдану);
5) функциялық байланыстар (педагогикалық жүйелердің объектілері арасындағы байланыс).
Негізгі әдебиет:
1. Педагогика: Курс лекций, Алматы Print-S, Алматы,2005.-364с.
2. Хмель Н.Д. Педагогический процесс в общеобразовательной школе. - Алма-Ата: Мектеп, 1984.
3. Жалпы педагогика. Бабаев С.Б., Оңалбек Ж.К. Заң әдебиеті. Алматы, 2006. -228б.
4. Бордовская Н.В.,Реан А.А.Педагогика.Серия учебник нового века, Санкт-Петербург,2000.
5. Құлшанова С. Мектеп педагогикасы. Оқу құралы, Алматы, 2005ж.
Қосымша әдебиеттер:
1. Вульфов В.З., Иванов В.Д. Основы педагогики в лекциях, в ситуациях, в первоисточниках. Уч.пособие. - М., 1997.-288 с.
1. Педагогика. Уч.пособие. Под ред. П.И.Пидкасистого. М., 1996.-602 с.
2. Подласый И.П. Педагогика.- Минск, 1996.-631 с.
Студенттердің оқытушылармен өздік жұмыс тапсырмалары
(СОӨЖ):
Мұғалім мен оқушының өзара әрекетінде мұғалімнің ықпалы.
* Педагогикалық үдерістің құрылымы
* Біртұтас педагогикалық үдерістің компоненттері
Әдебиеттер:
3. Лернер И.Я. Процесс обучения и его закономерности. - М., 1980.
4. Махмутов М.И. Современный урок. Вопросы теории. - М., 1981..
5. Педагогическая технология.Сост. Н.Е.Щуркова. - М., 1992.
6. Селевко Г.К. Современные образовательные технологии. - М., 1998.
Студенттердің өздік жұмыс тапсырмалары (СӨЖ):
Біртұтас педагогикалық үдеріске қатысушылардың өзара әрекет ықпалы
3 - тақырып: Педагогикалық үдерістегі мұғалімнің кәсіби қарым-қатынас жүйесі
Жоспар:
1. Оқу-тәрбие жұмысындағы мұғалімнің қызметі.
2. Кәсіби-педагогикалық қарым-қатынас және оның функциясы.
3. Педагогикалық қарым-қатынас жүйесі.
4. Оқушы тұлғасын қалыптастырудағы педагогикалық іс-әрекеттер - қарым-қатынас құралы ретінде.
Мұғалім мамандығына қойылатын талаптардың бірі - оның өз тарапынан оқушымен, ата-аналармен, әріптестерімен демократиялық, гуманитарлық, жариялылық принциптер негізінде қарым-қатынас жасау арқылы педагогикалық ынтымақтастықты жүзеге асыра білуі. Мұғалімнің осындай ынтымақтастығы педагогикалық үдерістің тиімді болуының кепілі болып табылады. Ынтымақтастық - бір-бірінің жан дүниесіне үңілетін гуманистік идея. Оның стратегиялық негізі педагогтың - оқушылардың білімге құштарлығы мен өмірге, өмірлік мүдделерін ынталандыру және оларға бағыт беру идеясы. К.Д.Ушинский мектепті - қоғамдық тәрбиенің орталығы, ал мұның ең маңызды тұлғасы - мұғалім деп бағалайды.
Мұғалімнің қызметі - таным-білім сипатында болады. Білім бере отырып мұғалім балалардың сол білімді алу үстіндегі мүмкіндіктерін зерттейді, қиындықтарды көре біліп, оны жою жолдарын іздейді. Сабаққа дайындала отырып, теориялық, әдістемелік дәрежесін арттырады. Нақ осындай жұмыс үдерісінде педагогтың даралық стилі және шығармашылық беті қалыптасады.
Педагогикалық қарым-қатынас субъектілері - адамдардың жоғарыда қарастырылған жас, тұлғалық ерекшеліктерімен, өмірлік тәжірибесімен, ұстанымдарымен сәйкес ерекше сипатқа ие педагогикалық қарым-қатынасты ұйымдастыру міндеті оқытушының кәсіби, әлеуметтік, психологиялық мәдениетінің жоғары болуын ғана емес, тұлғалық кемелденуін де талап етеді.
Педагогикалық, психологиялық зерттеулерде (В.А.Кан-Калик, Г.А. Ковалев т.б.) педагогикалық қарым-қатынас тұлғаның қалыптасуы онсыз жүзеге аспайтын тұтас категория ретінде қарастырылады.
Тұлғааралық қарым-қатынастың аналитикалық моделі негізінде біз ересектер арасындағы педагогикалық қарым-қатынастың перцептивтік, коммуникативтік, интерактивтік компоненттерден және олардың әрқайсысын айғақтайтын өлшемдер мен көрсеткіштерден түзілетін құрылымдық-мазмұндық моделін жасадық. Перцептивтік компонент педагогикалық қарым-қатынас субъектілерінің өзара түсінісуінің негіздемесі ретінде бір-бірінің психологиялық бейнесін қалыптастыра отырып, бірін-бірі тану, қабылдау үдерісі болып табылады. Коммуникативтік компонент вербалды, вербалды емес қарым-қатынас құралдарын қолдана білуді білдіреді. Коммуникативтік техникаларды ұтымды қолдана білу арқылы ақпарат жүрісі ғана орындалып қалмайды, педагогикалық қарым-қатынас субъектілері арасында өзара сенім туындайды. Интерактивтік компонент қарым-қатынас субъектілері үшін ортақ іс-әрекетті ұйымдастырып, жүзеге асыру мақсатымен бір-бірімен әрекеттесуін білдіреді. Өзара әрекет барысында қарым-қатынас субъектілері бір-біріне белгілі бір ықпал жасайды.
Қарым-қатынас - жеке адамдар арасындағы өзара әрекеттің ерекше формасы.
Қарым-қатынас жалпы қоғамның да, әрбір адамның да мәнін сипаттайды, себебі қоғамның бөлігі - қарым-қатынастағы адам. Демек, әрбір жеке индивидтің дамуы, онымен қарым-қатынаста болатын басқа да индивидтердің дамуына тәуелді болады. Қарым-қатынас адамдардың қоғамдық қарым-қатынастарды жүзеге асыру барысында бір-бірінің санасына ықпал ету іс-әрекеттері арқылы олардың жүріс-тұрысын өзгерту және үйлестіру мақсатына бағытталады. Қарым-қатынас барлық болмысты қамтиды.
Жеке тұлға - жалпы қоғамдық қатынастардың жиынтығы; ол өзін-өзі және қоршаған ортаға, адамға қатынасын түсіну нәтижесінде, өзінің Менін түсінеді. Демек, қарым-қатынас - коммуникативтік қызметті жүзеге асырады, яғни әрбір жеке индивидтің дамуы онымен қарым-қатынаста болатын басқа да индивидтердің дамуына тәуелді болады.
Мектеп пен әлеуметтік ортаның ықпалдарымен оқушылардың мақсаттары, алға талпынушылығы қалыптасады. Бірақ оқушы тек әлеуметтік орта арқылы ғана тәрбиеленбейді, ол ортадан өзінің дамуына қажетті талабына, нышанына сай құрылыс материалдарын алады. Оқушы - ата-ана, мұғалімдер, семья мүшелері, жолдастарымен т.б. әр салалы қатынас орнатады. Міне, осы қатынастар оның қалыптасуында шешуші роль атқарады.
Педагогикалық процесті қарым-қатынас арқылы қамтамасыз ете аламыз. Педагогикалық үдерістің даму барысындағы адамның жеке тұлғасын қалыптастыру мүмкіншіліктерін, оның қоғамға қажетті азаматтық қасиеттерін тәрбиелеуде, мұғалімнің нақтылы заттың негізінде қарым-қатынастарды ұйымдастыру арқылы ықпалына байланысты болады.
Оқушылардың ең жақсы қасиеттерін қалыптастыру мен айқындау үшін тұрақты микро қарым-қатынас жасау - мұғалімнің қолынан келетін, шығармашылық міндет болады.
Мұғалім жай қарым-қатынас емес, кәсіптік іскерлікпен қарым-қатынас жасау керек. Баламен өте оңтайлы қарым-қатынас жасай білу көп жағдайда оқу - тәрбие үдерісінің тиімділігін қамтамасыз етеді. Қарым-қатынас жасауда педагогикалық әдеп негіздерін білу қажет.
Педагогикалық қарым-қатынас оқытудың - оқу, тәрбиелік, дамытушы функциясын атқарады.
1. Оқытудың оқу функциясы былай жүзеге асырылады:
- мұғалімнің оқушымен психологиялық байланысы;
- мұғалімнің оқыту үдерісін оқушылардың оқу әрекетіне айналдырады;
- оқытудың қолайлы жағдайын қалыптастыру;
- оқу үдерісінде оқушы өзінің шығармашылық ойын айқындауы тиіс.
2. Тәрбиелік функциясы: мұғалім мен оқушының психологиялық байланысы негізінде тәрбие қарым-қатынас жүйесін орнату:
- оқушыға тұтасты кешенді тәрбие ықпалын жүзеге асырудың мүмкнішілігі;
- оқушылар ұжымындағы өзара қарым-қатынасты ойдағыдай қалыптастыру.
3. Дамытушы функциясы: оқу әрекетінде жеке адамның жан-жақты тұтастай дамуының әлеуметтік-психологиялық негізін орнату:
- жеке адамның дамуының қозғаушы күші ретінде көрінетін қарама-қайшылықтың диалектикалық жүйесін орнату;
- жеке адамның дамуына ықпал ететін, мүмкіндік беретін психологиялық жағдай орнату;
- қарым-қатынас үдерісінде жеке адамның дамуына бөгет жасайтын әлеуметтік-психологиялық факторларды меңгеру.
Педагогикалық қарым-қатынас жүйесі:
1. Педагогикалық қарым-қатынас кезеңдері: 1) қарым-қатынасты модельдеу (жоспарлау, психологиялық жағдай туғызу, т.б.);
2) сыныппен бастапқы байланыс кезеңіндегі - тікелей қарым-қатынасты ұйымдастыруды бөлек қарастыру қажет (оқыту тәсілдерін жүзеге асыру); табысқа жеткізетін қарым-қатынастар; бастапқы байланысты жедел ұйымдастыру.
Сыртқы коммуникативтік түрлері: ұқыптылықты, жинақылықты, белсенділікті, тілектестікті жарқын жүзділікпен қамтамасыз ету; өзара әрекеттің сөздік және жазбаша құралдарын жүзеге асыру (мимика, көзқарас байланысы т.б.); балаға деген оң көзқарасыңды, тілектестігіңді көрсете білу; оқушыларды көңіл мен түсінісе білу; пікір алысу, т.б.;
3) қарым-қатынасты меңгеру - мұнда толып жатқан коммуникативтік міндеттерді шешеді, мәселен, қарым-қатынас арқылы зейінділікті меңгереді.
4) жүзеге асырылған қарым-қатынасты талдау. Қарым-қатынастан алған әсерді түсіне білуге, өзгертулер енгізуге, қарым-қатынас жоспарын құра білуге тиіс.
2. Адамдармен қарым-қатынас жасаудың әдісі немесе ұйымдастыру типі: өзіңнен және өзгеден (қарым-қатынасты өзі және өзге ұйымдастырады). Педагогикалық қарым-қатынасты ұйымдастыруда: 1) объектінің жан дүниесіне енуі; 2) мұғалімнің оқу материалын баяндауы; 3) кері байланыс (ынтымақтастық орнату) қажет.
3. Педагогикалық қарым-қатынас стилі - мұғалім мен оқушылардың әлеуметтік-психологиялық өзара әрекетіндегі - дербес-психологиялық ерекшеліктері деп түсінеміз. Қарым-қатынас стилінде мынандай көріністер байқалады: мұғалімнің коммуникативті мүмкіндіктерінің ерекшеліктері; тәрбиеші мен тәрбиеленушінің өзара қарым-қатынасындағы жеткен деңгейі; ұстаздың шығармашылық дербестігі; оқушылар ұжымының ерекшеліктері.
Мұғалім мен оқушының қарым-қатынас стилі - бұл маңызды әлеуметтік және өнегелі категория.
Қарым-қатынас стилі:
1) бірлескен шығармашылық қызметке әуестену негізіндегі қарым-қатынас;
2) достық ықылас негізінде құрылған қарым-қатынас стилі; Татулық - қарым-қатынастың маңызды реттеушісі.
3) дистанциялық (алыстан) қарым-қатынас стилі (мұғалім жетекші ретінде көрінеді);
4) қорқыту арқылы қарым-қатынас (пайдасы жоқ);
5) әзіл-қалжың арқылы қарым-қатынас;
Педагогикалық қарым-қатынас стилі дұрыс табылғанда - кешенді міндеттерді шешуге мүмкіндік туады.
Жеке тұлға дамуы мен қалыптасуында ықпал жасаушы әсерлер екі топқа бөлінеді: ішкі және сыртқы. Қоршаған орта, тәрбие - сыртқы әсерлер. Сыртқы әсерлерінен пайда болатын сезімдер мен толғаныстардың жиынтығы - ішкі әсерлерге жатады. Жеке тұлғаның дамуы мен қалыптасуы - осы екі фактордың байланысынан пайда болады.
Негізгі әдебиет:
1. Педагогика: Курс лекций, Алматы Print-S, Алматы,2005.-364с
2. Хмель Н.Д. Педагогический процесс в общеобразовательной школе. - Алма-Ата: Мектеп, 1984.
3. Жалпы педагогика. Бабаев С.Б., Оңалбек Ж.К. Заң әдебиеті. Алматы, 2006. -228б.
4. Бордовская Н.В.,Реан А.А.Педагогика.Серия учебник нового века, Санкт-Петербург,2000.
5. Құлшанова С. Мектеп педагогикасы. Оқу құралы, Алматы, 2005ж.
Қосымша әдебиеттер:
1. Вульфов В.З., Иванов В.Д. Основы педагогики в лекциях, в ситуациях, в первоисточниках. Уч.пособие. - М., 1997.-288 с.
2. Педагогика. Уч.пособие. Под ред. П.И.Пидкасистого. М., 1996.-602 с.
3. Подласый И.П. Педагогика.- Минск, 1996.-631 с.
Студенттердің оқытушылармен өздік жұмыс тапсырмалары
(СОӨЖ):
Педагогикалық үдерісте мұғалімнің ұйымдастырушылық қабілеті қарым-қатынасты жүзеге асырудың құралы ретінде.
* кәсіби іс-әрекет, шығармашылық, қарым-қатынас жүйесі, типі, стилі.
Әдебиеттер:
4. Лернер И.Я. Процесс обучения и его закономерности. - М., 1980.
5. Махмутов М.И. Современный урок. Вопросы теории. - М., 1981..
6. Педагогическая технология.Сост. Н.Е.Щуркова. - М., 1992.
7. Селевко Г.К. Современные образовательные технологии. - М., 1998.
Студенттердің өздік жұмыс тапсырмалары (СӨЖ):
Мұғалімнің педагогикалық үдерісті басқарудағы ұйымдастырушыық қабілеті.
4 - тақырып. Біртұтас педагогикалық үдерісте жеке тұлғаны қалыптастыру
Жоапар:
1. Жеке адамның дамуы мен қалыптасуына әсер ететін факторлар.
2. Жеке тұлға туралы түсінік. Оқушы тұлғасының дамуы мен қалыптасуында тәрбиенің ролі.
3. Біртұтас педагогикалық үдерісте жеке тұлғаны әлеуметтендіру.
Баланың (жеке адамның) дамуы мен қалыптасуына ықпал ететін негізінде үш фактордың: тұқым қуалаушылық, орта, тәрбиенің ықпалдарын талдап, салыстыру нәтижесінде тәрбиенің ең күшті де, жан-жақты әсер ететін фактор екендігін көрсетеді.
Тәрбие - баланың дамуына ықпал ететін фактор. Оның басқа факторлардан айырмашылығы - мақсат көздеп, ықпал ету болып табылады.
Тәрбиенің негізгі мақсаты - жеке тұлғаны қалыптастыру және оның жан-жақты дамуын қамтамасыз ету. Бұл міндеттердің шешімін беру - жеке тұлғаның дамуы қалай өтетінін және оның қалыптасуына қандай жағдайлар ықпал ететінін білумен байланысты. Ол үшін жеке адам түсінігін айқындап алайық.
Адам дамуында бір-біріне байланысты екі өзек байқалады: 1) биологиялық; 2) әлеуметтік .
1. Адам өзіне тән биологиялық құбылысы бар тіршілік иесі, сондықтан табиғат заңдары оның дамуына да әсер етеді, қоршаған ортаға бейімделіп, өз тіршілігі үшін дайын заттарды пайдаланатын жануарларға қарағанда, адам өзіне керектіні өз қолымен жасайды. Адам табиғатының зор табысы сонда, оның үлкен ми сыңарлары икемді келеді, соның нәтижесінде күрделі байланыстар, қатынастар жасайды.
Биологиялық нышандар мен қасиеттердің дамуы адамның өмір бойы мүшелік пісіп-жетілуі және қалыптасуы үдерісінің сипатын көрсетіп отырады. Адамның биологиялық кемелдену және өзгеру процесі, оның дамуының жастық сатылары мен мінез-құлығында көрініп, осыдан балалық, жасөспірімдік, ересектік және қариялық бітістерін ажыратамыз.
2. Адамның табиғи дамуы әлеуметтік сапалар мен қасиеттерді қабылдауымен тығыз байланыста бірге дамиды, бұл адамды қоғамдық тіршілік иесі ретінде сипаттайды. Мысалы, нәрестенің жақын адамды танып күлімсіреуі, тілге келуі, тік жүру қаблетін игеруі т.б. Өсе келе ол білім игереді, жұмыс істеуге ептіліктер мен дағдыларды қалыптастырады және өмір барысында дамып отырады.
Табиғи мүмкіншіліктер адамның әлеуметтік өмір әрекеттерінің барысында дамиды. Адамның өмір сүру ортасы болмаған жағдайда табиғи нышандардың, қабілеттіліктер мен бейімділіктердің де күші жойылады.
Адам дамуында орта - негізгі фактор - сырттай ықпал етеді. Орта дегеніміз - адамның өмір сүретін әлеуметтік қоршауы.
Адам табиғатының өзгеруі адам өмірінің әлеуметтік жағдайларының әсерінен болады, адамның тектілігі тек биология жағынан ғана емес, сонымен қатар, тарихи дамуы нәтижесінде пайда болады. Бірақ, адамның табиғи дамуы көпсанды, әрі сан алуан әлеуметтік салалар мен қасиеттерді қабылдауымен тығыз байланыста бірге дамиды, бұл адамды қоғамдық тіршілік иесі ретінде сипаттайды.
Даму, қалыптасу түсініктері нені білдіреді?
Даму дегеніміз әртүрлі факторлардың мерзімді уақытта еткен әсерлері нәтижесінде адам ағзасында болатын сандық және сапалық өзгерістер жүйесі.
Адамның туған күннен бастап дене құрылымы мен мүшелері ұлғаяды (сөйлей бастайды, сөздік қоры молаяды, көптеген тұрмыстық, рухани ептіліктер мен еңбектік дағдыларды және әдеттерді игереді).
Бірақ, адамның жеке адам болып дамуындағы басты белгі - ондағы өзгерістердің бәрінен адамның анатомиялық-физиологиялық кемелденуіндегі жүйке жүйесі мен психикасының және танымдық пен шығармашылық іс-әрекетінің жетілуіндегі дүниетанымдық, имандылық, қоғамдық-саяси көзқарастары мен нанымдарындағы бір-біріне кіріге байланысқан сандық және сапалық өзгерістер үдерісін білеміз.
Қалыптасу түсінігіне келетін болсақ, ол жеке адам дамуының нәтижесі ретінде оның кемелденуін мен тұрақты сапалар мен қасиеттерді иемденуін білдіреді.
Адам, жеке адам түсініктерінің сипаттамасы даралық түсінігімен толықтырылады.
Даралық түсінігі бір адамды 2-шісінен айырып, оған өзіндік қайталанбас сән беретін жалпылық және жалқылық қасиеттерді білдіреді. Даралық бір адамның екіншісіне ұқсамайтын өзіндік ерекшелігі мен өзгешелігін сипаттайды.
Даралық, әдетте, мінез бен темпераменттің айрықша бітістері, шығармашылық іс-әрекет және қабілетінің ерекшеліктерінің өзіндік көріністерімен бөлектенеді.
Адамның қоғамдық тіршілік иесі сипатының толықтығы үшін индивид түсінігін де білген жөн. Бұл латын сөзі - жекелік деген мағынаны білдіреді. Әрбір ақыл-есі дұрыс, ойлау, сөйлеу қаблеті бар тіршілік иесі - индивид болады .
Жеке тұлға - адамның анатомиялық-физиологиялық пісіп-жетілуі, оның жүйке және психикалық жүйесінің жетілуі, сонымен бірге танымдық және шығармашылық іс-әрекетті, дүниетанымдық, қоғамдық-саяси көзқарастарды, наным-сенімдерді байытудағы сандық және сапалық өзгерістердің өзара байланысу процесі.
Жеке тұлға даралығы - индивидтің тұлғасының және психологиялық өзіндік ерекшелігі, қайталанбастығы, оның темпераментінен, мінез-құлықтарынан, интеллектуалдық саласынан, қаблеттерінен көрініс береді.
Адамды табиғи жаратылысынан ескеріп, оны алдымен - биологиялық индивид ретінде қарастырып, сонан кейін ғана - қоғамдық тұлға ретінде тәрбиелеудің әдістерін әдіснамалық арна етіп алған жөн.
Оқушы - тәрбиенің объектісі ғана емес, сонымен қатар, тәрбиенің субъектісіне айналуы керек. Себебі: 1) ол өзін қоршаған ортаны (объектіні) танушы, білуші; 2) өзінің белсенді іс-әрекет арқылы сол ортаға өз тарапынан ықпал жасайтын адам.
Тәрбие - адамның дамуына әрқашан да мақсат көздеп, ықпал ету болып табылады. Тәрбие мен қоршаған ортаның арасында күрделі байланыс бар. Мысалы, тәрбие ең алдымен әлеуметтік ортамен өзара әрекеттестікке түседі. Тәрбие әрқашан да әлеуметтік-экономикалық қатынастардың сипатына сай келеді, оқушының дамуын қоғам талаптарына сәйкес бағыттап отырады: белгілі бағытта баланың өмірі мен іс-әрекеттерін ұйымдастырады;
Мектептегі тәрбие жаппай ықпал етудің, мемлекет қолындағы барлық құралдардың (баспасөз, кино, радио, теледидар т.б.) оқушыларға тәрбие берерлік ықпалымен нығайтылады, сондай-ақ бұлар мемлекеттің саясатын жүргізуші болып табылады.
Тәрбие ортадан дамуына қажетті материалды іріктейді; жағымсыз ықпалдардан аластайды; оқушының мүмкіншілігін анықтайды, ашады, табиғи нышандарының дамуына жағдай жасайды. Тәрбие - бала дамуын бағыттайды, басқарады, сондықтан да тәрбие - баланы қалыптастырудағы негізгі күш. Егер тәрбие жеткіліксіз, әлсіз болса, баланың қалыптасуына кері әсер етеді.
Қазір тәрбие проблемаларын педагогтар, психологтар, медицина қызметкерлері зерттеуде.
Жеке тұлғаның әлеуметтенуі В.А.Соковиннің көрсеткеніндей үш деңгейде жүзеге асады:
1) қоғамның жалпы индивидке ықпалы, қоғам өз байлығын және әлеуметтік құндылықтарын, арман-мұратын, мақсатын қарым-қатынас арқылы - оның әлеуметтік ұйымдастырылған құрылымы арқылы береді.
2) жалпы қарым-қатынас үрісінде жеке тұлғаға ықпал ету жалпы ақпарат құралдары арқылы жүзеге асады.
3) жеке топта ішінде қоғамға ықпал ету түйіскен қарым-қатынас арқылы жүзеге асады.
Кіші түйіскен топта қарым-қатынас әрбір индивидтің шығармашылық өсуіне қосымша мүмкіндіктер жасайды. Мысалы, өз идеяларын, көзқарастарын әсерлерін тексеруге; өзін-өзі түсінуге, өз жетістіктері мен қателектерін бағалауға көмектеседі.
Әлеуметтендіру дегеніміз -
- баланы немесе жеке тұлғаны қоғамда өмір сүруге бейімдеп, даярлау;
- қарым-қатынас жасай білетін;
- өмірлік және адамгершілік құндылықтарды ұстанатын;
- өзінің қажеттілігі мен қызығушылықтарын қоғам талаптарына сәйкес шектей білетін тұлғаны қалыптастыру.
Жеке тұлғаны әлеуметтендіруде басшылыққа алатын қағидалар:
* Әлеуметтік бейімділікке үйрету;
* Әлеуметтік өзін-өзі ұйымдастырушылыққа үйрету;
* Әлеуметтік белсенділікке үйрету;
* Әлеуметтік жауапкершілікке үйрету;
* Әлеуметтік экономикалық еріктілікке үйрету;
* Ақпараттық біліктілікке үйрету
* Этномәдени, саяси әлеуметтік сәйкестілік, т.б
Негізгі әдебиет:
1. Педагогика: Курс лекций, Алматы Print-S, Алматы,2005.-364с.
2. Хмель Н.Д. Педагогический процесс в общеобразовательной школе. - Алма-Ата: Мектеп, 1984.
3. Жалпы педагогика. Бабаев С.Б., Оңалбек Ж.К. Заң әдебиеті. Алматы, 2006. -228б.
4. Бордовская Н.В.,Реан А.А.Педагогика.Серия учебник нового века, Санкт-Петербург,2000.
5. Құлшанова С. Мектеп педагогикасы. Оқу құралы, Алматы, 2005ж.
Қосымша әдебиеттер:
1. Вульфов В.З., Иванов В.Д. Основы педагогики в лекциях, в ситуациях, в первоисточниках. Уч.пособие. - М., 1997.-288 с.
2. Педагогика. Уч.пособие. Под ред. П.И.Пидкасистого. М., 1996.-602 с.
3. Подласый И.П. Педагогика.- Минск, 1996.-631 с.
Студенттердің оқытушылармен өздік жұмыс тапсырмалары
(СОӨЖ):
Педагогикалық мәліметтер мен педагогикалық міндеттер педагогикалық үдеріске қатысушылардың іс әрекеттерін жоспарлау
Адам, индивид, даралық, жеке тұлға категорияларының өзара байланыс,
тұлғаны дамытудың, қалыптастырудың қозғаушы күштері.
Тәрбие - әлеуметтік құбылыс ұғымының мәнін ұғыну.
Студенттердің өздік жұмыс тапсырмалары (СӨЖ):
Педагогикалық міндеттерді жүзеге асыруда мұғалім мен оқушы қарым қатынасын жүзеге асыруды тиімді жоспарлау.
5 - тақырып. Біртұтас педагогикалық үдеріс пен оған қатысушылардың іс-әрекетін басқару
Жоспар:
1. Мектеп - педагогикалық жүйе және басқару нысаны.
2. Мектепшілік басқару және мектепшілік менеджмент.
3. Мектепті басқарудың ғылыми-педагогикалық негіздері.
Педагогикалық жүйе дербес дамитын және тұтас басқарылатын бірнеше компоненттерден құралады. Педагогикалық жүйені басқару бір жағынан, оның тұтастығын сақтаса, екінші жағынан, оның жекелеген компоненттеріне ықпал жасауға, өзгертуге мүмкіндік береді.
Мектеп - жүйе құраушы факторлардың жиынтығы болып табылады, оның құрылымдық компоненттері - басқарушы (педагогикалық ұжым) және басқарылушы (оқушылар ұжымы) жүйелері, педагогикалық әрекеттің мазмұны, құралы, формалары, әдістерінен түзіледі. Қызметтік компоненттерді - педагогикалық талдау, мақсат қою және жоспарлау, ұйымдастыру, бақылау, қадағалау және түзету т.б. құрайды. Қызмет ету шарттары: әлеуметтік-педагогикалық және уақытша шарттар.
Мектепті педагогикалық жүйені басқару нысаны ретінде қарастыру: білім беруді басқару, басшылар, мұғалім мен оқушылардың бірдей дәрежеде мақсат қойып, нәтижеге қол жеткізуге ұмтылудың, педагогикалық және оқушылар ұжымын қалыптастыруға қолайлы жағдай жасап, оқу-тәрбие жұмысының құралдары мен әдістерін таңдап пайдалануын білдіреді. Мұндай жағдай педагогикалық жүйеге оң ықпал жасайды.
Жалпы басқару дегеніміз - шешім қабылдауға бағытталған, белгіленген мақсатқа сәйкес басқару нысанын ұйымдастыру, қадағалау, реттеу, алынған ақпарат негізінде талдау жасап, нәтижесінің қорытындысын шығару әрекеті.
Басқару нысаны биологиялық, техникалық, әлеуметтік жүйелер болуы мүмкін.
Әлеуметтік жүйенің бірі - ауыл, аудан, обылыс, мемлекеттік көлемін қамтитын білім беру жүйесі деп білеміз. Бұл жерде білім беру жүйесі ретінде ҚР білім және ғылым министрлігі, облыстық білім департаменті, аудандық білім бөлімдерін атаймыз. Ал орта мектеп - әлеуметтік жүйе ретіндегі мектепшілік басқарудың нысаны болады.
Мектепшілік басқару дегеніміз тұтас педагогикалық үдеріске қатыстылардың барынша жоғары нәтижеге жетуді көздеген мақсатты, сапалы өзара әрекеттесуі.
Мектепшілік басқару бөліктеріне: тұтас педагогикалық үдеріс жүйесі, сынып сабақтар жүйесі, тарбие жұмысының жүйесі, оқушыға эстетикалық тәрбие, кәсіптік баға беру жүйесі т.б. жатады.
Тұтас педагогикалық үдеріске қатысушылардың өзара әрекеті мынандай бірізді, өзара байланысты әрекеттер мен қызметтердің тізбегінен тұрады, олар: педагогикалық талдау, мақсат қою, жоспарлау, ұйымдастыру, бақылау, реттеу және түзету.
Қазір мектепшілік басқаруда жаңа ұғымдар өзара әрекеттесу, ынтымақтасу, рефлексивті басқару т.б. қолдануда.
Сол сияқты мектепті басқару теориясы мектепшілік менеджмент теориясымен толығуда. Менеджмент латынның манус - қол деген, яғни басқару көзқарасы, әдісі, құралы мен түрінің жиынтығы.
Педагогикалық менеджмент - оқу-тәрбие үдерісін тиімді ұйымдастырудың әдіс-тәсілдері, формалары, технологиясы.
Менеджмент теориясы басшы қызметінің өзара құрметке, қарамағындағы қызметкерлерге сенім білдіруді, олардың табысты еңбек етуіне қолайлы жағдай туғызуымен ерекшеленеді. Мектепшілік менеджменттің негізгі заңдылығы: талдағыштық, мақсатқа сәйкестік, ізгілік, басқарудағы демократиялық т.б. компоненттерді қамтиды.
Осы заңдылықтардан мектеп директорының, менеджердің оқу-тәрбие жүйесін басқарудағы басшылыққа алатын негізгі қағидалары туындайды. Олар мыналар: педагогикалық жүйені демократияландыру және ізгілендіру; орталықтандыру және орталықсыздандырудың (децентрализация) парасатты үйлесімі; жеке билік пен алқалы биліктің бірлігі; педагогикалық жүйені басқару ақпараттарының объективтілігі және толықтылығы т.б. Менежменттің осы қырлары мектепшілік басқару ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1-тақырып. Біртұтас педагогикалық үдерістің мәні мен қозғаушы күштері
Жоспар:
1. Педагогикалық үдеріс, тұтас педагогикалық үдеріс ұғымдарының мән-мағынасы.
2. Педагогикалық үдерістің қозғаушы күштері.
Ең алдымен педагогикалық үдеріс, тұтас педагогикалық үдеріс ұғымдарының мән-мағынасына тоқталайық.
Үдеріс (лат. процесусс - алға басу) деген ұғым мынаны білдіреді:
1) жағдайлардың даму деңгейлерінің бірізді өзгеруі;
2) белгілі бір нәтижеге жету мақсатындағы бірізді әрекеттердің жиынтығы.
Педагогикалық үдерістің мәні екі жақты сипатталады: ең әуелі жұмыс істеп тұрған
1) әлеуметтік жүйе ретінде; 2) өзіндік ерекшелігі бар жүйе ретінде.
1. Әлеуметтік жүйенің белгілері:
- жүйе жалпы мақсатқа ие болады, оның жұмысы сол мақсатқа бағытталады;
- өзара байланысты элементтерден (бөліктерден) тұрады;
- жүйені шектеуге әкелетін қоршаған ортада өмір сүреді;
- оның жұмысын қамтамасыз ететін белгілі бір қорға ие болады;
- жүйе өзінің ішкі қарама-қайшылықтарына байланысты дамуға қабілетті;
- ұйымдастыру орталығы арқылы басқарылады.
Мұғалімді даярлаудың кәсіби теориялық негізінің дамуы, педагогикалық үдерістің мәнін түсінумен тікелей байланысты. Яғни, педагогикалық үдеріс теориясының қалыптасуы мұғалімнің кәсіби дайындығын одан әрі дамытудың шарты болады.
Педагогикалық үдерістің мәні туралы түсінік бірден қалыптасқан жоқ, ол біртіндеп, зерттеушілердің бірнеше ұрпақтарының күш салу нәтижесінде бірқатар жинақталған материалдар негізінде жасалды.
Педагогикалық үдерістің мәнін әлеуметтік-педагогикалық жалпы түсіну бағыты Э.И.Моносзон, Г.Н.Филоновтың еңбектерінде көрсетілген.
Педагогикалық үдеріс теориясының дамуы педагогика ғылымының жетістіктерімен тікелей байланысты. Кеңес кезеңінде педагогикалық үдеріске (ХIХ ғас.) алғаш анықтама берген П.Ф.Каптерев болды. Ол педагогикалық үдерістегі оқыту мен тәрбие біртұтастықтың кейбір бөлшегі ретінде өмір сүреді деген.
М.А.Данилов өзінің Педагогикалық үдеріс - педагогикалық теорияның объектісі деген еңбегінде, ең бастысы әртүрлі педагогикалық құбылыстарды зерттеу негізінде педагогика теориясының одан әрі жетілдірілуі айқындалады.
Ю.И.Бабанскийдің жүргізген зерттеуі нәтижесінде, оқыту үдерісін оптимизациялау біртұтас педагогикалық үдерістің ішінде қамтамасыз етілуі тиісті деген қорытынды жасалды. В.С.Ильин де оқушылардың білімге деген құштарлығын қалыптастыру мәселесін зерттеу нәтижесінде, дәл сондай қорытындыға келді. Қазақстанда педагогикалық процесті алғаш зерттегендердің бірі Н.Д.Хмель.
2. Педагогикалық үдеріс - біртұтас объект ретінде өзіне тән интегративтік қасиеттерінен туындайтын өзіндік ерекшеліктеріне ие болады.
мұғалім - оқушы жүйесінің біртұтастығы мақсат пен нәтижелердің бірлігімен, педагогикалық үдерістің әртүрлі деңгейдегі жүйелерінің өзара әрекеттері арқылы анықталады. Демек, педагогикалық үдерістің негізгі интегративтік сапасы деп өзара қиылысқан қосалқы жүйелердің оқушылардың қалыптасуына ететін ықпалын айтамыз. Ол - үдеріске қатысушы барлық субъектілердің бірлескен іс-әрекеттерін анықтайды, олар: әртүрлі реттегі қосымша жүйенің функциялық арнайы бағытта мамандануы; субъектілердің өзара әрекеттері нәтижесінде пайда болатын әртүрлі қатынастардың қосындысы.
Педагогикалық үдерістің нәтижелі болуы, оның ішкі қозғаушы күшіне байланысты. Педагогикалық үдерістің қозғаушы күші деп - қойылатын талаптар мен оларды орындауға оқушылардың мүмкіншілігі арасындағы қайшылықты айтады. Егер, қойылатын талап оқушылардың мүмкіншілігіне, яғни даму деңгейіне сай келсе, онда қайшылық даму үдерісінің көзіне айналады.
Оқушы өзінің даму барысында әлеуметтік тәжірибені меңгеруі керек, ал бұл іс-әрекетсіз мүмкін емес. Яғни қарама-қайшылық адам жүйесінде пайда болады да, адам-адам жүйесі арқылы шешіледі.
Мұғалім педагогикалық үдерісте маңызды орын алады. Ол оқушының басқа да жүйелермен байланысын жанастырады, ол қажетті іс-әрекеттерді және оқушылардың өзара әрекеттерін ұйымдастыру арқылы осы байланыстарға ықпал етеді..
Қоғамның экономикалық мүмкіншілігі өскен сайын тұлғаны әржақты дамытуға үлкен жағдай жасалады, мектептің оқу-материалдық базасы жақсарады, тәлім-тәрбие, білім беру жұмыстарының сапасы жоғарылайды.
Педагогикалық үдерістің басты идеясы - оқыту мен тәрбие жұмысында мақсаттың, міндеттердің, принциптерінің, заңдылықтарының, мазмұнының, әдістері мен формаларының бірлігі, тұтастығы және өзара байланыстылығы.
Үдеріс деген ұғымның мағынасы педагогикалық үдерісте түпкі нәтижеге жету қозғалысы - бірізді әрекеттердің жиынтығы арқылы қандай нақтылы әрекеттер керектігін және қандай жағдайды өзгерту қажеттілігін ұстаздар жақсы білуі керектігін талап етеді. Бұл сұрақтарға жауап педагогикалық үдерістің құрылымын (мақсат, мазмұн, форма, әдіс-тәсілдер, құралдар, ұйымдастыру, тапсырма, нәтиже) білумен тікелей байланысты болады.
Педагогикалық үдеріс - оқытушылар мен оқушылардың білім алу мақсатына қарай бірге қадам басқан іс-әрекеті.
Тұтас педагогикалық үдерісте кешенді ықпал жасау - іс-әрекеттерді нақты жоспарлау, әртүрлі жұмыстарды табиғи бірлікте жүзеге асыру.
Мұғалім оқушының жеке басының дамуын, қалыптасуын, білім беру және оқыту үдерісін басқарады. Сондықтан, мұғалімнен жан-жақты терең ғылыми білім, жоғары педагогикалық шеберлік, идеялы шыныққандық, табанды ерік-жігер, парасатты мінез-құлық талап етіледі.
Мұғалім іс-әрекетінің объектісі - педагогикалық үдеріс болып табылады. Тұтас педагогикалық үдеріс теориясы - мұғалімнің шеберлігін ұтымды қалыптастыруға мүмкіндік беретін негіз. Мұғалім еңбегі өзінің мақсаты, мазмұны және қоғамдағы алатын орны жағынан ең құрметті болып танылған. Себебі, ол қабілеті мен белсенділігі, қызығушылығы, мінез-құлқы мен әдеп-ғұрпы, түсінігі мен көзқарасы әр деңгейдегі жасөспірімдерді тәрбиелейді. Олардың әрқайсысының өзіндік жекелеген ерекшеліктерін дамытады, ынтымақты, тату, жарасымды ұжымға топтастырады.
Мұғалімнің негізгі міндеттерінің бірі - оқушыларға оқу пәнінің мазмұнынан әлеуметтік тәжірибені алуға үйрету, адамзаттың жинақтаған барлық мәдениет байлығын меңгерту болып табылады. Белгілі бір уақытқа дейін оқушы әлеуметтік тәжірибені өз бетімен меңгере алмайды, сондықтан ол мұғалім-оқушы жүйесінің элементі болады. Оқушы өзін-өзі бағалай алмайды және өзімен жұмыс істей алмайды, ол басқа адамдармен қатынаста болуы керек, сондықтан, бұдан басқа жүйе пайда болады.
Мұғалім мұғалім-оқушы жүйесін қалай басқару керек екендігін білу үшін, оның іс-әрекеті объектісін теориялық біліммен қамтамасыз ету қажет.
Мұғалім оқушының басқа да жүйелермен байланысын жанастырады, ол қажетті іс-әрекеттерді және оқушылардың өзара әрекеттерін ұйымдастыру арқылы осы байланыстарға ықпал етеді. Мұғалім-оқушылар жүйесінің біртұтастығы - мақсат пен нәтиженің бірлігімен, педагогикалық үдерістің әртүрлі деңгейдегі жүйелерінің өзара әрекеттері арқылы анықталады.
Демек, педагогикалық үдерістің негізгі интегративтік сапасы деп өзара қиылысқан қосалқы жүйелердің оқушылардың қалыптасуына ететін ықпалын айтамыз. Ол үдеріске қатысушы барлық субъектілердің бірлескен іс-әрекеттерін анықтайды. Тұтас педагогикалық үдерісте мұғалім мен оқушылардың өзара байланыстылығы олардың іс-әрекеттерімен сипатталады.
Негізгі әдебиет:
1. Педагогика: Курс лекций, Алматы Print-S, Алматы,2005.-364с.
2. Хмель Н.Д. Педагогический процесс в общеобразовательной школе. - Алма-Ата: Мектеп, 1984.
3. Жалпы педагогика. Бабаев С.Б., Оңалбек Ж.К. Заң әдебиеті. Алматы, 2006. -228б.
4. Бордовская Н.В.,Реан А.А.Педагогика.Серия учебник нового века, Санкт-Петербург,2000.
5. Құлшанова С. Мектеп педагогикасы. Оқу құралы, Алматы, 2005ж.
Қосымша әдебиеттер:
1. Вульфов В.З., Иванов В.Д. Основы педагогики в лекциях, в ситуациях, в первоисточниках. Уч.пособие. - М., 1997.-288 с.
2. Педагогика. Уч.пособие. Под ред. П.И.Пидкасистого. М., 1996.-602 с.
3. Подласый И.П. Педагогика.- Минск, 1996.-631 с.
Студенттердің оқытушылармен өздік жұмыс тапсырмалары
(СОӨЖ):
Педагогикалық үдерістің қозғаушы күштері
* Педагогикалық үдерістегі мұғалім іс-әрекеті
* Субъект-субъект қарым-қатынасты жүзеге асырудағы мұғалімнің ықпалы
Әдебиеттер:
4. Лернер И.Я. Процесс обучения и его закономерности. - М., 1980.
5. Махмутов М.И. Современный урок. Вопросы теории. - М., 1981..
6. Педагогическая технология.Сост. Н.Е.Щуркова. - М., 1992.
7. Селевко Г.К. Современные образовательные технологии. - М., 1998.
Студенттердің өздік жұмыс тапсырмалары (СӨЖ):
1. Біртұтас педагогикалық үдеріс заңдылықтарының мұғалімнің тәжірибиелік іс әрекетіндегі ролі.
2. Педагогикалық үдерістің заңдылықтарына сипаттама және мұғалім іс әрекетінде басшылыққа алу
2- тақырып. Біртұтас педагогикалық үдерістің негізгі заңдылықтары мен ұстанымдары
Жоспар:
1. Педагогикалық үдерістің заңдылықтары мен принциптері.
2. Педагогикалық үдерістің құрылымдық компоненттері (мақсаттық, мазмұндық, іс-әрекеттік, нәтижелік).
Жеке тұлға тек тұтас педагогикалық үдерісте ғана қалыптасады, онда педагогикалық ықпалдың үйлесімділігі қамтамасыз етілуі керек.
Тұтастық және ортақтық негізде оқытудың, тәрбиелеудің, дамытудың бірлігін қамтамасыз ету - бұл педагогикалық үдерістің негізгі мәнін құрайды. Білім беру мен тәрбие міндеттерін толық шешу үшін әр сабақты тәрбиемен үйлестіріп өткізу - оқу-тәрбие үдерісінің басты шарты.
Тұтас педагогикалық үдеріс - оқыту, білім беру, тәрбие бірлігінің негізі. Педагогиканың екі категориясы - оқыту мен тәрбие бір-бірімен өзара байланысып, тұтас педагогикалық үдеріске айналады.
Орта білім беретін оқу оындарында, жоғары оқу орындарында (ЖОО), мектептен тыс мекемелер жүйесінде білім беру мен тәрбие мақсатын жүзеге асыру үдерісін - тұтас педагогикалық үдеріс немесе оқу-тәрбие процесі дейді.
Педагогикалық үдерістің заңдылықтары:
1) педагогикалық үдерістің қозғалыста болуы (оқушының күнделікті нәтижесі жоғары болса, жалпы жетістігі жоғары балады);
2) педагогикалық үдерістегі жеке тұлғаның дамуы (жеке тұлғаның даму темпі - тұқым қуалаушылыққа, тәрбиеге және ортаға, педагогикалық үдерістегі әдіс-тәсілдерге тәуелді болады);
3) оқу-тәрбие үдерісін басқару (педагогикалық ықпалдың әсерлілігі - мұғалім мен оқушы арасындағы кері байланыстың интенсивтілігіне, тәрбиеленушілерге корректировка жасауға, т.с.с. тәуелді);
4) сыртқы әрекет ету әсерінің (педагогикалық, моральдық, материалдық т.б.) өз уақытысында болуына тәуелді;
5) сезім, логика және практиканың бірлігі (оқу-тәрбие үдерісінің әсерлілігі - сезім, қабылдау сапасы, әсерлілігіне; түсінгенді практикада қолдануына тәуелді);
6) ішкі (таным) және сыртқы (педагогикалық) іс-әрекеттердің бірлігі;
7) педагогикалық үдерістің оқу-тәрбие үдерісінің барысы мен нәтижесі - қоғам және жеке тұлғаның қажеттілігімен; қоғамның мүмкіндіктерімен (материалдық, техникалық, экономикалық т.б.); үдерістің өту жағдайларымен (моральдық-психологиялық, санитарлық-гигиеналық, эстетикалық т.б.) келістілігі.
Педагогикалық үдерістің принциптері:
1) гуманистік принцип (оқушылардың мұғаліммен адамгершілік қарым-қатынасы, тәрбиеленушілердің азаматтық құқығын қорғау, құрметтеу);
2) тұтастық принцип - педагогикалық үдерістің барлық компоненттерінің бірлікте, байланыста болуы;
3) демократияландыру принципі - педагогикалық принципке қатысушылардың өзін-өзі дамытуы, реттеуі;
4) оқушының барлық саладағы іс-әрекеттерінің арасындағы байланысты орнату;
5) кәсіби мақсаттылық принципі - кәсіптік бағдар беруді, кәсіптік дайындықты қамтамасыз ету;
6) политехникалық принцип - өндірістік мамандар, кең профильды жұмысшылар дайындауға мүмкіндік беру;
7) бағыттылық принцип - жеке адамның жан-жақты дамуына, оқыту және тәрбие үйлесімділігіне ықпал жасайды;
8) психологиялық принципі (сана мен іс-әрекеттердің бірлігі) - адам мәдениет байлығымен қатынаста болып әлеуметтік тәжірибені игереді (мәдениеттілік - өзін-өзі анықтау, оқыту, тәрбиесіне жағдай жасау).
Педагогикалық үдерістің үш құрылымы болады: педагогикалық, психологиялық, әдістемелік.
1. Педагогикалық үдерістің құрылымы: мақсат, принциптер, мазмұн, әдістер, құралдар, түрлер, іс-әрекеттер, нәтижелер.
Оқытудың мақсаттылығы - мұнда мұғалімнің өтілетін тақырыптың мақсат-міндеттерін айқын қарастыруы көзделеді. Мақсат - ұстаз бен шәкірт арасындағы педагогикалық қатынастардың нәтижесі. Оқыту - екі жақты сипатта болады. Ол мұғалім мен оқушылар арасында оқытудың мақсат-міндеттерін жүзеге асыруға байланысты бір мезгілде өзара қарым-қатынастары мен оқу әрекеттерінен тұрады. Оқыту әрекеті - мұғалімдер тарапынан білім беру қызметіне басшылық болса, ал оқу - оқушылар тарапынан білімдерді белсенді түрде меңгеруі, таным әрекеті. Мұғалім оқушыларға білім беруде қаншалықты белсенділік танытқанымен, егер ондай белсенділік оқушылар тарапынан қолдау таппаса оқыту нәтижелі болмайды.
Принциптер - мақсатқа жету жолдарын анықтайды.
Мазмұнда мақсат пен міндеттердің мәні, мағынасы көрсетіледі.
Мазмұн - мақсатқа жету жолында оқушыларға берілген тұлғалар тәжірибесінің бөлігі.
Әдістер - мұғалім мен оқушының мазмұнды қабылдауға арналған іс-әрекеттері.
Оқыту формалары мен тәсілдері - оқыту мазмұнын қандай амал-тәсілдермен, нақтылы практикалық жолдармен меңгеруді баяндайды.
Құралдар - мазмұнмен жұмыс жасайтын материалдық тәсілдер мен әдістер.
Іс-әрекеттер - оқытушы мен оқушының қарым-қатынасы, бірге жұмыс істеуі.
Нәтижелік - қойылған мақсатқа байланысты қол жеткен жетістіктердің әсерлілігін және сапасын көрсету.
Оқыту нәтижесін талдау және бағалау - мұғалімнің және оқушының оқу әрекетінің құрылымын бірлесе отырып сараптама жұмыстарын жүргізуі, оқушылардың оқу әрекетінің сапасына көзқарасын білдіріп, бағалап және білім деңгейін тексеріп отыруы. Оқушылардың өзін-өзі қадағалап, тексеріп отыруы.
Талдау - педагогикалық шеберліктің шыңына қарай жүретін дұрыс жол.
2. Психологиялық үдерістің құрылымы: танымдық үдерістер (қабылдау, түйсік, ойлау, ұғыну, есте сақтау, меңгеру, бекіту); оқуға қызығушылық (оқуға қызығуды, қабілетті, ынтаны айқындау); қуат (көтеріңкі не түсіңкі дене мен күш-қуаты, белсенділік, еңбекқорлық не шаршау динамикасы).
Оқыту, білімдер жүйесін оқушылардың меңгеруі белгілі бір дидактикалық буындардан немесе кезеңдерден тұрады:
1) оқушыға берілетін білім мақсаты мен қажетін түсіндіру және оларды әрекетке бағыттайтын мотивтерді туғызу. Осыған орай оқу міндеттерін (тапсырмаларды) анықтау;
2) оқушыға жаңа берілетін білімді баяндау және оны қабылдауға жағдай туғызу;
3) оқушының білімді қабылдауы және оның санасында жаңа білімнің қорытылып, ғылыми ұғымдар мен тұжырымдардың қалыптасуына мүмкіндік беру;
4) берілген білімді бекітуге басшылық ету;
5) білімді практикада қолдануға қаракет ету;
6) оқушының білімі мен дағдысының сапасы және деңгейін есепке алу, тексеру және бағалау;
7) оқыту үдерісінде мұндай басқару жүйесі оқушылардың білім алудағы таным әрекетінің ерекшеліктеріне байланысы, білімді жүйелі түрде ұғынуға мүмкіндік туғызады;
Демек, білімді бекіту кезінде жаңа білімді қайталау, жаттығу, практикада қолдану т.б. оқыту үдерісінің элементтері қолданылады. Ұйымдастыру кезінде дидактикалық әр кезеңнің өзіне тән ерекшелігі болатынын ұмытпаған жөн.
Білім алудың мотиві мен мақсатын анықтау - белгілі бір мақсатқа жетуге бағытталады. Сөйтіп, ол оқушының білім алудағы әрекеті де мотив пен мақсатқа сәйкес іске асады. Түрткі - әрекеттің себебін, оны неге жасау керектігін анықтайды. Мақсат - әрекеттің нәтижесі қандай болуға тиісті екенін анықтайды.
Баланың оқудағы негізгі түрткісінің бірі - қызығу. Оқу жұмысының жемісті болуы, ең алдымен балада білімге деген қызығушылықтың нәтижесі болып табылады. Бала өзі оқуға талпынбаса, күшпен зорлап оқыту мүмкін емес. Қызығуды туғызу үшін оқушыларға берілетін білімнің мақсаты мен қажетін түсіндіріп, оларға нақты оқу міндеттерін үйрету керек. Қызығуды туғызудың шарттары мен амалдарының мынандай негізгі үш түрін атап көрсетуге болады:
1) Оқу материалының мазмұны (ондағы жаңалықтар, қазіргі ғылым мен техникадағы жаңа табыстар, оның практика үшін пайдасы т.б.);
2) Оқуды ұйымдастыру, басқару үдерісінің ерекшеліктері (оның әдістері мен формалары т.б.). Мысалы, оқытудың проблемалық сипаты, оқушылардың шығармашылық және практикалық жұмыстарды өздігінен орындауы, көрнекі құралдар мен техникалық құралдар т.б.
3) Мұғалім мен оқушылар арасындағы қарым-қатынастың ерекшеліктері. Мысалы, сабақта мұғалім мен оқушылар арасында жылы шырайлы педагогикалық қарым-қатынастың болуы, еркін, жағымды ерекше жағдай, мұғалімнің көңіл-күйі, ақжарқын болуы, оқушылардың бір-біріне көмек беруі, өзара ойын-жарыс ұйымдастыру т.б.
3. Педагогикалық үдерістің әдістемелік жүйесін жасау үшін мақсат бірнеше міндеттерге бөлінеді, ал әрбір міндет оқытушы мен оқушы іс-әрекеттерінің кезеңдерін анықтайды: дайындық, негізгі, қорытынды.
Дайындық кезеңінде: мақсат қою, негіздеу, диагностикалау, болжау, жоспарлау т.б. жұмыстары жүргізіледі. Педагогикалық үдерістің кезеңдері : дайындық, негізгі, қорытынды - бұл үдерістің даму реті.
1) дайындық кезеңінде мынандай мәселелер шешіледі: үдерістің даму барысында мақсат қою, негіздеу, жағдайларды диагностикалау, болжау, жобалау, жоспарлау, педагогикалық үдеріске жағдай жасау ;
2) негізгі кезеңге кіретін бір-бірімен байланысты элементтер: алдыда тұрған істің мақсаты мен міндеттерін белгілеу және түсіндіру, оқытушы мен оқушылардың қарым-қатынасы, педагогикалық үдерістің белгіленген әдіс-тәсілдерін, түрлерін қолданып, ыңғайлы жағдайлар тудыру, педагогикалық үдерістің басқа үдерістермен байланысын қамтамасыз ету, оқушылардың іс-әрекеттеріне ықпал жасаудың түрлі әдіс-тәсілдерін жүзеге асыру;
3) педагогикалық үдеріс қол жеткізген нәтижені талдаумен аяқталады. (Мысалы, сабақтың әдістемелік құрылымы: сабаққа дайындалу, сабақты өткізу, сабақты талдау; Ал, экскурсияның әдістемелік құрылымы: дайындық, керекті объектіге бару, бақылау, теорияның практикалық көрінісін табу ( көргенді бекіту), көрген нәтижені талдау).
Педагогикалық үдерістің диагностикасы (грек сөзі гнозис - білім) - педагогикалық үдеріс өтетін жағдайлар мен шарттарды анықтауға бағытталған зерттеу процедурасы. Оның мақсаты - белгіленген нәтижелерге жетуге көмектесетін және кедергі жасайтын себептер жайында анық көрініс алу. Диагностика (анықтау) - үдерісінде мұғалімдер мен оқушылардың нақты мүмкіншіліктері, дайындық алдындағы олардың деңгейі, үдерістің және т.б. жағдайлардың өту шарттары жайында барлық қажетті ақпараттар жиналады.
Педагогикалық үдерістің компоненттерінің арасындағы байланыстар:
1) ақпараттық, ұйымдастырушылық, іс-әрекеттік, коммуникативтік байланыстар;
2) басқару және өзін-өзі басқару байланыстар (регуляция, өздік регуляция) байланыстары;
3) себеп-салдар байланыстар (кеткен қателіктерді келешекте жібермеуді жобалау);
4) генетикалық байланыстар (жаңа педагогикалық үдерістерді жобалауда тарихи тенденцияларды, әдет-ғұрыптарды анықтап оқу-тәрбие жұмысында қабылдап қолдану);
5) функциялық байланыстар (педагогикалық жүйелердің объектілері арасындағы байланыс).
Негізгі әдебиет:
1. Педагогика: Курс лекций, Алматы Print-S, Алматы,2005.-364с.
2. Хмель Н.Д. Педагогический процесс в общеобразовательной школе. - Алма-Ата: Мектеп, 1984.
3. Жалпы педагогика. Бабаев С.Б., Оңалбек Ж.К. Заң әдебиеті. Алматы, 2006. -228б.
4. Бордовская Н.В.,Реан А.А.Педагогика.Серия учебник нового века, Санкт-Петербург,2000.
5. Құлшанова С. Мектеп педагогикасы. Оқу құралы, Алматы, 2005ж.
Қосымша әдебиеттер:
1. Вульфов В.З., Иванов В.Д. Основы педагогики в лекциях, в ситуациях, в первоисточниках. Уч.пособие. - М., 1997.-288 с.
1. Педагогика. Уч.пособие. Под ред. П.И.Пидкасистого. М., 1996.-602 с.
2. Подласый И.П. Педагогика.- Минск, 1996.-631 с.
Студенттердің оқытушылармен өздік жұмыс тапсырмалары
(СОӨЖ):
Мұғалім мен оқушының өзара әрекетінде мұғалімнің ықпалы.
* Педагогикалық үдерістің құрылымы
* Біртұтас педагогикалық үдерістің компоненттері
Әдебиеттер:
3. Лернер И.Я. Процесс обучения и его закономерности. - М., 1980.
4. Махмутов М.И. Современный урок. Вопросы теории. - М., 1981..
5. Педагогическая технология.Сост. Н.Е.Щуркова. - М., 1992.
6. Селевко Г.К. Современные образовательные технологии. - М., 1998.
Студенттердің өздік жұмыс тапсырмалары (СӨЖ):
Біртұтас педагогикалық үдеріске қатысушылардың өзара әрекет ықпалы
3 - тақырып: Педагогикалық үдерістегі мұғалімнің кәсіби қарым-қатынас жүйесі
Жоспар:
1. Оқу-тәрбие жұмысындағы мұғалімнің қызметі.
2. Кәсіби-педагогикалық қарым-қатынас және оның функциясы.
3. Педагогикалық қарым-қатынас жүйесі.
4. Оқушы тұлғасын қалыптастырудағы педагогикалық іс-әрекеттер - қарым-қатынас құралы ретінде.
Мұғалім мамандығына қойылатын талаптардың бірі - оның өз тарапынан оқушымен, ата-аналармен, әріптестерімен демократиялық, гуманитарлық, жариялылық принциптер негізінде қарым-қатынас жасау арқылы педагогикалық ынтымақтастықты жүзеге асыра білуі. Мұғалімнің осындай ынтымақтастығы педагогикалық үдерістің тиімді болуының кепілі болып табылады. Ынтымақтастық - бір-бірінің жан дүниесіне үңілетін гуманистік идея. Оның стратегиялық негізі педагогтың - оқушылардың білімге құштарлығы мен өмірге, өмірлік мүдделерін ынталандыру және оларға бағыт беру идеясы. К.Д.Ушинский мектепті - қоғамдық тәрбиенің орталығы, ал мұның ең маңызды тұлғасы - мұғалім деп бағалайды.
Мұғалімнің қызметі - таным-білім сипатында болады. Білім бере отырып мұғалім балалардың сол білімді алу үстіндегі мүмкіндіктерін зерттейді, қиындықтарды көре біліп, оны жою жолдарын іздейді. Сабаққа дайындала отырып, теориялық, әдістемелік дәрежесін арттырады. Нақ осындай жұмыс үдерісінде педагогтың даралық стилі және шығармашылық беті қалыптасады.
Педагогикалық қарым-қатынас субъектілері - адамдардың жоғарыда қарастырылған жас, тұлғалық ерекшеліктерімен, өмірлік тәжірибесімен, ұстанымдарымен сәйкес ерекше сипатқа ие педагогикалық қарым-қатынасты ұйымдастыру міндеті оқытушының кәсіби, әлеуметтік, психологиялық мәдениетінің жоғары болуын ғана емес, тұлғалық кемелденуін де талап етеді.
Педагогикалық, психологиялық зерттеулерде (В.А.Кан-Калик, Г.А. Ковалев т.б.) педагогикалық қарым-қатынас тұлғаның қалыптасуы онсыз жүзеге аспайтын тұтас категория ретінде қарастырылады.
Тұлғааралық қарым-қатынастың аналитикалық моделі негізінде біз ересектер арасындағы педагогикалық қарым-қатынастың перцептивтік, коммуникативтік, интерактивтік компоненттерден және олардың әрқайсысын айғақтайтын өлшемдер мен көрсеткіштерден түзілетін құрылымдық-мазмұндық моделін жасадық. Перцептивтік компонент педагогикалық қарым-қатынас субъектілерінің өзара түсінісуінің негіздемесі ретінде бір-бірінің психологиялық бейнесін қалыптастыра отырып, бірін-бірі тану, қабылдау үдерісі болып табылады. Коммуникативтік компонент вербалды, вербалды емес қарым-қатынас құралдарын қолдана білуді білдіреді. Коммуникативтік техникаларды ұтымды қолдана білу арқылы ақпарат жүрісі ғана орындалып қалмайды, педагогикалық қарым-қатынас субъектілері арасында өзара сенім туындайды. Интерактивтік компонент қарым-қатынас субъектілері үшін ортақ іс-әрекетті ұйымдастырып, жүзеге асыру мақсатымен бір-бірімен әрекеттесуін білдіреді. Өзара әрекет барысында қарым-қатынас субъектілері бір-біріне белгілі бір ықпал жасайды.
Қарым-қатынас - жеке адамдар арасындағы өзара әрекеттің ерекше формасы.
Қарым-қатынас жалпы қоғамның да, әрбір адамның да мәнін сипаттайды, себебі қоғамның бөлігі - қарым-қатынастағы адам. Демек, әрбір жеке индивидтің дамуы, онымен қарым-қатынаста болатын басқа да индивидтердің дамуына тәуелді болады. Қарым-қатынас адамдардың қоғамдық қарым-қатынастарды жүзеге асыру барысында бір-бірінің санасына ықпал ету іс-әрекеттері арқылы олардың жүріс-тұрысын өзгерту және үйлестіру мақсатына бағытталады. Қарым-қатынас барлық болмысты қамтиды.
Жеке тұлға - жалпы қоғамдық қатынастардың жиынтығы; ол өзін-өзі және қоршаған ортаға, адамға қатынасын түсіну нәтижесінде, өзінің Менін түсінеді. Демек, қарым-қатынас - коммуникативтік қызметті жүзеге асырады, яғни әрбір жеке индивидтің дамуы онымен қарым-қатынаста болатын басқа да индивидтердің дамуына тәуелді болады.
Мектеп пен әлеуметтік ортаның ықпалдарымен оқушылардың мақсаттары, алға талпынушылығы қалыптасады. Бірақ оқушы тек әлеуметтік орта арқылы ғана тәрбиеленбейді, ол ортадан өзінің дамуына қажетті талабына, нышанына сай құрылыс материалдарын алады. Оқушы - ата-ана, мұғалімдер, семья мүшелері, жолдастарымен т.б. әр салалы қатынас орнатады. Міне, осы қатынастар оның қалыптасуында шешуші роль атқарады.
Педагогикалық процесті қарым-қатынас арқылы қамтамасыз ете аламыз. Педагогикалық үдерістің даму барысындағы адамның жеке тұлғасын қалыптастыру мүмкіншіліктерін, оның қоғамға қажетті азаматтық қасиеттерін тәрбиелеуде, мұғалімнің нақтылы заттың негізінде қарым-қатынастарды ұйымдастыру арқылы ықпалына байланысты болады.
Оқушылардың ең жақсы қасиеттерін қалыптастыру мен айқындау үшін тұрақты микро қарым-қатынас жасау - мұғалімнің қолынан келетін, шығармашылық міндет болады.
Мұғалім жай қарым-қатынас емес, кәсіптік іскерлікпен қарым-қатынас жасау керек. Баламен өте оңтайлы қарым-қатынас жасай білу көп жағдайда оқу - тәрбие үдерісінің тиімділігін қамтамасыз етеді. Қарым-қатынас жасауда педагогикалық әдеп негіздерін білу қажет.
Педагогикалық қарым-қатынас оқытудың - оқу, тәрбиелік, дамытушы функциясын атқарады.
1. Оқытудың оқу функциясы былай жүзеге асырылады:
- мұғалімнің оқушымен психологиялық байланысы;
- мұғалімнің оқыту үдерісін оқушылардың оқу әрекетіне айналдырады;
- оқытудың қолайлы жағдайын қалыптастыру;
- оқу үдерісінде оқушы өзінің шығармашылық ойын айқындауы тиіс.
2. Тәрбиелік функциясы: мұғалім мен оқушының психологиялық байланысы негізінде тәрбие қарым-қатынас жүйесін орнату:
- оқушыға тұтасты кешенді тәрбие ықпалын жүзеге асырудың мүмкнішілігі;
- оқушылар ұжымындағы өзара қарым-қатынасты ойдағыдай қалыптастыру.
3. Дамытушы функциясы: оқу әрекетінде жеке адамның жан-жақты тұтастай дамуының әлеуметтік-психологиялық негізін орнату:
- жеке адамның дамуының қозғаушы күші ретінде көрінетін қарама-қайшылықтың диалектикалық жүйесін орнату;
- жеке адамның дамуына ықпал ететін, мүмкіндік беретін психологиялық жағдай орнату;
- қарым-қатынас үдерісінде жеке адамның дамуына бөгет жасайтын әлеуметтік-психологиялық факторларды меңгеру.
Педагогикалық қарым-қатынас жүйесі:
1. Педагогикалық қарым-қатынас кезеңдері: 1) қарым-қатынасты модельдеу (жоспарлау, психологиялық жағдай туғызу, т.б.);
2) сыныппен бастапқы байланыс кезеңіндегі - тікелей қарым-қатынасты ұйымдастыруды бөлек қарастыру қажет (оқыту тәсілдерін жүзеге асыру); табысқа жеткізетін қарым-қатынастар; бастапқы байланысты жедел ұйымдастыру.
Сыртқы коммуникативтік түрлері: ұқыптылықты, жинақылықты, белсенділікті, тілектестікті жарқын жүзділікпен қамтамасыз ету; өзара әрекеттің сөздік және жазбаша құралдарын жүзеге асыру (мимика, көзқарас байланысы т.б.); балаға деген оң көзқарасыңды, тілектестігіңді көрсете білу; оқушыларды көңіл мен түсінісе білу; пікір алысу, т.б.;
3) қарым-қатынасты меңгеру - мұнда толып жатқан коммуникативтік міндеттерді шешеді, мәселен, қарым-қатынас арқылы зейінділікті меңгереді.
4) жүзеге асырылған қарым-қатынасты талдау. Қарым-қатынастан алған әсерді түсіне білуге, өзгертулер енгізуге, қарым-қатынас жоспарын құра білуге тиіс.
2. Адамдармен қарым-қатынас жасаудың әдісі немесе ұйымдастыру типі: өзіңнен және өзгеден (қарым-қатынасты өзі және өзге ұйымдастырады). Педагогикалық қарым-қатынасты ұйымдастыруда: 1) объектінің жан дүниесіне енуі; 2) мұғалімнің оқу материалын баяндауы; 3) кері байланыс (ынтымақтастық орнату) қажет.
3. Педагогикалық қарым-қатынас стилі - мұғалім мен оқушылардың әлеуметтік-психологиялық өзара әрекетіндегі - дербес-психологиялық ерекшеліктері деп түсінеміз. Қарым-қатынас стилінде мынандай көріністер байқалады: мұғалімнің коммуникативті мүмкіндіктерінің ерекшеліктері; тәрбиеші мен тәрбиеленушінің өзара қарым-қатынасындағы жеткен деңгейі; ұстаздың шығармашылық дербестігі; оқушылар ұжымының ерекшеліктері.
Мұғалім мен оқушының қарым-қатынас стилі - бұл маңызды әлеуметтік және өнегелі категория.
Қарым-қатынас стилі:
1) бірлескен шығармашылық қызметке әуестену негізіндегі қарым-қатынас;
2) достық ықылас негізінде құрылған қарым-қатынас стилі; Татулық - қарым-қатынастың маңызды реттеушісі.
3) дистанциялық (алыстан) қарым-қатынас стилі (мұғалім жетекші ретінде көрінеді);
4) қорқыту арқылы қарым-қатынас (пайдасы жоқ);
5) әзіл-қалжың арқылы қарым-қатынас;
Педагогикалық қарым-қатынас стилі дұрыс табылғанда - кешенді міндеттерді шешуге мүмкіндік туады.
Жеке тұлға дамуы мен қалыптасуында ықпал жасаушы әсерлер екі топқа бөлінеді: ішкі және сыртқы. Қоршаған орта, тәрбие - сыртқы әсерлер. Сыртқы әсерлерінен пайда болатын сезімдер мен толғаныстардың жиынтығы - ішкі әсерлерге жатады. Жеке тұлғаның дамуы мен қалыптасуы - осы екі фактордың байланысынан пайда болады.
Негізгі әдебиет:
1. Педагогика: Курс лекций, Алматы Print-S, Алматы,2005.-364с
2. Хмель Н.Д. Педагогический процесс в общеобразовательной школе. - Алма-Ата: Мектеп, 1984.
3. Жалпы педагогика. Бабаев С.Б., Оңалбек Ж.К. Заң әдебиеті. Алматы, 2006. -228б.
4. Бордовская Н.В.,Реан А.А.Педагогика.Серия учебник нового века, Санкт-Петербург,2000.
5. Құлшанова С. Мектеп педагогикасы. Оқу құралы, Алматы, 2005ж.
Қосымша әдебиеттер:
1. Вульфов В.З., Иванов В.Д. Основы педагогики в лекциях, в ситуациях, в первоисточниках. Уч.пособие. - М., 1997.-288 с.
2. Педагогика. Уч.пособие. Под ред. П.И.Пидкасистого. М., 1996.-602 с.
3. Подласый И.П. Педагогика.- Минск, 1996.-631 с.
Студенттердің оқытушылармен өздік жұмыс тапсырмалары
(СОӨЖ):
Педагогикалық үдерісте мұғалімнің ұйымдастырушылық қабілеті қарым-қатынасты жүзеге асырудың құралы ретінде.
* кәсіби іс-әрекет, шығармашылық, қарым-қатынас жүйесі, типі, стилі.
Әдебиеттер:
4. Лернер И.Я. Процесс обучения и его закономерности. - М., 1980.
5. Махмутов М.И. Современный урок. Вопросы теории. - М., 1981..
6. Педагогическая технология.Сост. Н.Е.Щуркова. - М., 1992.
7. Селевко Г.К. Современные образовательные технологии. - М., 1998.
Студенттердің өздік жұмыс тапсырмалары (СӨЖ):
Мұғалімнің педагогикалық үдерісті басқарудағы ұйымдастырушыық қабілеті.
4 - тақырып. Біртұтас педагогикалық үдерісте жеке тұлғаны қалыптастыру
Жоапар:
1. Жеке адамның дамуы мен қалыптасуына әсер ететін факторлар.
2. Жеке тұлға туралы түсінік. Оқушы тұлғасының дамуы мен қалыптасуында тәрбиенің ролі.
3. Біртұтас педагогикалық үдерісте жеке тұлғаны әлеуметтендіру.
Баланың (жеке адамның) дамуы мен қалыптасуына ықпал ететін негізінде үш фактордың: тұқым қуалаушылық, орта, тәрбиенің ықпалдарын талдап, салыстыру нәтижесінде тәрбиенің ең күшті де, жан-жақты әсер ететін фактор екендігін көрсетеді.
Тәрбие - баланың дамуына ықпал ететін фактор. Оның басқа факторлардан айырмашылығы - мақсат көздеп, ықпал ету болып табылады.
Тәрбиенің негізгі мақсаты - жеке тұлғаны қалыптастыру және оның жан-жақты дамуын қамтамасыз ету. Бұл міндеттердің шешімін беру - жеке тұлғаның дамуы қалай өтетінін және оның қалыптасуына қандай жағдайлар ықпал ететінін білумен байланысты. Ол үшін жеке адам түсінігін айқындап алайық.
Адам дамуында бір-біріне байланысты екі өзек байқалады: 1) биологиялық; 2) әлеуметтік .
1. Адам өзіне тән биологиялық құбылысы бар тіршілік иесі, сондықтан табиғат заңдары оның дамуына да әсер етеді, қоршаған ортаға бейімделіп, өз тіршілігі үшін дайын заттарды пайдаланатын жануарларға қарағанда, адам өзіне керектіні өз қолымен жасайды. Адам табиғатының зор табысы сонда, оның үлкен ми сыңарлары икемді келеді, соның нәтижесінде күрделі байланыстар, қатынастар жасайды.
Биологиялық нышандар мен қасиеттердің дамуы адамның өмір бойы мүшелік пісіп-жетілуі және қалыптасуы үдерісінің сипатын көрсетіп отырады. Адамның биологиялық кемелдену және өзгеру процесі, оның дамуының жастық сатылары мен мінез-құлығында көрініп, осыдан балалық, жасөспірімдік, ересектік және қариялық бітістерін ажыратамыз.
2. Адамның табиғи дамуы әлеуметтік сапалар мен қасиеттерді қабылдауымен тығыз байланыста бірге дамиды, бұл адамды қоғамдық тіршілік иесі ретінде сипаттайды. Мысалы, нәрестенің жақын адамды танып күлімсіреуі, тілге келуі, тік жүру қаблетін игеруі т.б. Өсе келе ол білім игереді, жұмыс істеуге ептіліктер мен дағдыларды қалыптастырады және өмір барысында дамып отырады.
Табиғи мүмкіншіліктер адамның әлеуметтік өмір әрекеттерінің барысында дамиды. Адамның өмір сүру ортасы болмаған жағдайда табиғи нышандардың, қабілеттіліктер мен бейімділіктердің де күші жойылады.
Адам дамуында орта - негізгі фактор - сырттай ықпал етеді. Орта дегеніміз - адамның өмір сүретін әлеуметтік қоршауы.
Адам табиғатының өзгеруі адам өмірінің әлеуметтік жағдайларының әсерінен болады, адамның тектілігі тек биология жағынан ғана емес, сонымен қатар, тарихи дамуы нәтижесінде пайда болады. Бірақ, адамның табиғи дамуы көпсанды, әрі сан алуан әлеуметтік салалар мен қасиеттерді қабылдауымен тығыз байланыста бірге дамиды, бұл адамды қоғамдық тіршілік иесі ретінде сипаттайды.
Даму, қалыптасу түсініктері нені білдіреді?
Даму дегеніміз әртүрлі факторлардың мерзімді уақытта еткен әсерлері нәтижесінде адам ағзасында болатын сандық және сапалық өзгерістер жүйесі.
Адамның туған күннен бастап дене құрылымы мен мүшелері ұлғаяды (сөйлей бастайды, сөздік қоры молаяды, көптеген тұрмыстық, рухани ептіліктер мен еңбектік дағдыларды және әдеттерді игереді).
Бірақ, адамның жеке адам болып дамуындағы басты белгі - ондағы өзгерістердің бәрінен адамның анатомиялық-физиологиялық кемелденуіндегі жүйке жүйесі мен психикасының және танымдық пен шығармашылық іс-әрекетінің жетілуіндегі дүниетанымдық, имандылық, қоғамдық-саяси көзқарастары мен нанымдарындағы бір-біріне кіріге байланысқан сандық және сапалық өзгерістер үдерісін білеміз.
Қалыптасу түсінігіне келетін болсақ, ол жеке адам дамуының нәтижесі ретінде оның кемелденуін мен тұрақты сапалар мен қасиеттерді иемденуін білдіреді.
Адам, жеке адам түсініктерінің сипаттамасы даралық түсінігімен толықтырылады.
Даралық түсінігі бір адамды 2-шісінен айырып, оған өзіндік қайталанбас сән беретін жалпылық және жалқылық қасиеттерді білдіреді. Даралық бір адамның екіншісіне ұқсамайтын өзіндік ерекшелігі мен өзгешелігін сипаттайды.
Даралық, әдетте, мінез бен темпераменттің айрықша бітістері, шығармашылық іс-әрекет және қабілетінің ерекшеліктерінің өзіндік көріністерімен бөлектенеді.
Адамның қоғамдық тіршілік иесі сипатының толықтығы үшін индивид түсінігін де білген жөн. Бұл латын сөзі - жекелік деген мағынаны білдіреді. Әрбір ақыл-есі дұрыс, ойлау, сөйлеу қаблеті бар тіршілік иесі - индивид болады .
Жеке тұлға - адамның анатомиялық-физиологиялық пісіп-жетілуі, оның жүйке және психикалық жүйесінің жетілуі, сонымен бірге танымдық және шығармашылық іс-әрекетті, дүниетанымдық, қоғамдық-саяси көзқарастарды, наным-сенімдерді байытудағы сандық және сапалық өзгерістердің өзара байланысу процесі.
Жеке тұлға даралығы - индивидтің тұлғасының және психологиялық өзіндік ерекшелігі, қайталанбастығы, оның темпераментінен, мінез-құлықтарынан, интеллектуалдық саласынан, қаблеттерінен көрініс береді.
Адамды табиғи жаратылысынан ескеріп, оны алдымен - биологиялық индивид ретінде қарастырып, сонан кейін ғана - қоғамдық тұлға ретінде тәрбиелеудің әдістерін әдіснамалық арна етіп алған жөн.
Оқушы - тәрбиенің объектісі ғана емес, сонымен қатар, тәрбиенің субъектісіне айналуы керек. Себебі: 1) ол өзін қоршаған ортаны (объектіні) танушы, білуші; 2) өзінің белсенді іс-әрекет арқылы сол ортаға өз тарапынан ықпал жасайтын адам.
Тәрбие - адамның дамуына әрқашан да мақсат көздеп, ықпал ету болып табылады. Тәрбие мен қоршаған ортаның арасында күрделі байланыс бар. Мысалы, тәрбие ең алдымен әлеуметтік ортамен өзара әрекеттестікке түседі. Тәрбие әрқашан да әлеуметтік-экономикалық қатынастардың сипатына сай келеді, оқушының дамуын қоғам талаптарына сәйкес бағыттап отырады: белгілі бағытта баланың өмірі мен іс-әрекеттерін ұйымдастырады;
Мектептегі тәрбие жаппай ықпал етудің, мемлекет қолындағы барлық құралдардың (баспасөз, кино, радио, теледидар т.б.) оқушыларға тәрбие берерлік ықпалымен нығайтылады, сондай-ақ бұлар мемлекеттің саясатын жүргізуші болып табылады.
Тәрбие ортадан дамуына қажетті материалды іріктейді; жағымсыз ықпалдардан аластайды; оқушының мүмкіншілігін анықтайды, ашады, табиғи нышандарының дамуына жағдай жасайды. Тәрбие - бала дамуын бағыттайды, басқарады, сондықтан да тәрбие - баланы қалыптастырудағы негізгі күш. Егер тәрбие жеткіліксіз, әлсіз болса, баланың қалыптасуына кері әсер етеді.
Қазір тәрбие проблемаларын педагогтар, психологтар, медицина қызметкерлері зерттеуде.
Жеке тұлғаның әлеуметтенуі В.А.Соковиннің көрсеткеніндей үш деңгейде жүзеге асады:
1) қоғамның жалпы индивидке ықпалы, қоғам өз байлығын және әлеуметтік құндылықтарын, арман-мұратын, мақсатын қарым-қатынас арқылы - оның әлеуметтік ұйымдастырылған құрылымы арқылы береді.
2) жалпы қарым-қатынас үрісінде жеке тұлғаға ықпал ету жалпы ақпарат құралдары арқылы жүзеге асады.
3) жеке топта ішінде қоғамға ықпал ету түйіскен қарым-қатынас арқылы жүзеге асады.
Кіші түйіскен топта қарым-қатынас әрбір индивидтің шығармашылық өсуіне қосымша мүмкіндіктер жасайды. Мысалы, өз идеяларын, көзқарастарын әсерлерін тексеруге; өзін-өзі түсінуге, өз жетістіктері мен қателектерін бағалауға көмектеседі.
Әлеуметтендіру дегеніміз -
- баланы немесе жеке тұлғаны қоғамда өмір сүруге бейімдеп, даярлау;
- қарым-қатынас жасай білетін;
- өмірлік және адамгершілік құндылықтарды ұстанатын;
- өзінің қажеттілігі мен қызығушылықтарын қоғам талаптарына сәйкес шектей білетін тұлғаны қалыптастыру.
Жеке тұлғаны әлеуметтендіруде басшылыққа алатын қағидалар:
* Әлеуметтік бейімділікке үйрету;
* Әлеуметтік өзін-өзі ұйымдастырушылыққа үйрету;
* Әлеуметтік белсенділікке үйрету;
* Әлеуметтік жауапкершілікке үйрету;
* Әлеуметтік экономикалық еріктілікке үйрету;
* Ақпараттық біліктілікке үйрету
* Этномәдени, саяси әлеуметтік сәйкестілік, т.б
Негізгі әдебиет:
1. Педагогика: Курс лекций, Алматы Print-S, Алматы,2005.-364с.
2. Хмель Н.Д. Педагогический процесс в общеобразовательной школе. - Алма-Ата: Мектеп, 1984.
3. Жалпы педагогика. Бабаев С.Б., Оңалбек Ж.К. Заң әдебиеті. Алматы, 2006. -228б.
4. Бордовская Н.В.,Реан А.А.Педагогика.Серия учебник нового века, Санкт-Петербург,2000.
5. Құлшанова С. Мектеп педагогикасы. Оқу құралы, Алматы, 2005ж.
Қосымша әдебиеттер:
1. Вульфов В.З., Иванов В.Д. Основы педагогики в лекциях, в ситуациях, в первоисточниках. Уч.пособие. - М., 1997.-288 с.
2. Педагогика. Уч.пособие. Под ред. П.И.Пидкасистого. М., 1996.-602 с.
3. Подласый И.П. Педагогика.- Минск, 1996.-631 с.
Студенттердің оқытушылармен өздік жұмыс тапсырмалары
(СОӨЖ):
Педагогикалық мәліметтер мен педагогикалық міндеттер педагогикалық үдеріске қатысушылардың іс әрекеттерін жоспарлау
Адам, индивид, даралық, жеке тұлға категорияларының өзара байланыс,
тұлғаны дамытудың, қалыптастырудың қозғаушы күштері.
Тәрбие - әлеуметтік құбылыс ұғымының мәнін ұғыну.
Студенттердің өздік жұмыс тапсырмалары (СӨЖ):
Педагогикалық міндеттерді жүзеге асыруда мұғалім мен оқушы қарым қатынасын жүзеге асыруды тиімді жоспарлау.
5 - тақырып. Біртұтас педагогикалық үдеріс пен оған қатысушылардың іс-әрекетін басқару
Жоспар:
1. Мектеп - педагогикалық жүйе және басқару нысаны.
2. Мектепшілік басқару және мектепшілік менеджмент.
3. Мектепті басқарудың ғылыми-педагогикалық негіздері.
Педагогикалық жүйе дербес дамитын және тұтас басқарылатын бірнеше компоненттерден құралады. Педагогикалық жүйені басқару бір жағынан, оның тұтастығын сақтаса, екінші жағынан, оның жекелеген компоненттеріне ықпал жасауға, өзгертуге мүмкіндік береді.
Мектеп - жүйе құраушы факторлардың жиынтығы болып табылады, оның құрылымдық компоненттері - басқарушы (педагогикалық ұжым) және басқарылушы (оқушылар ұжымы) жүйелері, педагогикалық әрекеттің мазмұны, құралы, формалары, әдістерінен түзіледі. Қызметтік компоненттерді - педагогикалық талдау, мақсат қою және жоспарлау, ұйымдастыру, бақылау, қадағалау және түзету т.б. құрайды. Қызмет ету шарттары: әлеуметтік-педагогикалық және уақытша шарттар.
Мектепті педагогикалық жүйені басқару нысаны ретінде қарастыру: білім беруді басқару, басшылар, мұғалім мен оқушылардың бірдей дәрежеде мақсат қойып, нәтижеге қол жеткізуге ұмтылудың, педагогикалық және оқушылар ұжымын қалыптастыруға қолайлы жағдай жасап, оқу-тәрбие жұмысының құралдары мен әдістерін таңдап пайдалануын білдіреді. Мұндай жағдай педагогикалық жүйеге оң ықпал жасайды.
Жалпы басқару дегеніміз - шешім қабылдауға бағытталған, белгіленген мақсатқа сәйкес басқару нысанын ұйымдастыру, қадағалау, реттеу, алынған ақпарат негізінде талдау жасап, нәтижесінің қорытындысын шығару әрекеті.
Басқару нысаны биологиялық, техникалық, әлеуметтік жүйелер болуы мүмкін.
Әлеуметтік жүйенің бірі - ауыл, аудан, обылыс, мемлекеттік көлемін қамтитын білім беру жүйесі деп білеміз. Бұл жерде білім беру жүйесі ретінде ҚР білім және ғылым министрлігі, облыстық білім департаменті, аудандық білім бөлімдерін атаймыз. Ал орта мектеп - әлеуметтік жүйе ретіндегі мектепшілік басқарудың нысаны болады.
Мектепшілік басқару дегеніміз тұтас педагогикалық үдеріске қатыстылардың барынша жоғары нәтижеге жетуді көздеген мақсатты, сапалы өзара әрекеттесуі.
Мектепшілік басқару бөліктеріне: тұтас педагогикалық үдеріс жүйесі, сынып сабақтар жүйесі, тарбие жұмысының жүйесі, оқушыға эстетикалық тәрбие, кәсіптік баға беру жүйесі т.б. жатады.
Тұтас педагогикалық үдеріске қатысушылардың өзара әрекеті мынандай бірізді, өзара байланысты әрекеттер мен қызметтердің тізбегінен тұрады, олар: педагогикалық талдау, мақсат қою, жоспарлау, ұйымдастыру, бақылау, реттеу және түзету.
Қазір мектепшілік басқаруда жаңа ұғымдар өзара әрекеттесу, ынтымақтасу, рефлексивті басқару т.б. қолдануда.
Сол сияқты мектепті басқару теориясы мектепшілік менеджмент теориясымен толығуда. Менеджмент латынның манус - қол деген, яғни басқару көзқарасы, әдісі, құралы мен түрінің жиынтығы.
Педагогикалық менеджмент - оқу-тәрбие үдерісін тиімді ұйымдастырудың әдіс-тәсілдері, формалары, технологиясы.
Менеджмент теориясы басшы қызметінің өзара құрметке, қарамағындағы қызметкерлерге сенім білдіруді, олардың табысты еңбек етуіне қолайлы жағдай туғызуымен ерекшеленеді. Мектепшілік менеджменттің негізгі заңдылығы: талдағыштық, мақсатқа сәйкестік, ізгілік, басқарудағы демократиялық т.б. компоненттерді қамтиды.
Осы заңдылықтардан мектеп директорының, менеджердің оқу-тәрбие жүйесін басқарудағы басшылыққа алатын негізгі қағидалары туындайды. Олар мыналар: педагогикалық жүйені демократияландыру және ізгілендіру; орталықтандыру және орталықсыздандырудың (децентрализация) парасатты үйлесімі; жеке билік пен алқалы биліктің бірлігі; педагогикалық жүйені басқару ақпараттарының объективтілігі және толықтылығы т.б. Менежменттің осы қырлары мектепшілік басқару ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz