Қасиетті Қарқаралы
Қазақстанның Швейцариясы атанған, қасиетті Қарқаралы жерінің тарихи қазақ елінің тарихымен біте қайнасып жатыр. Неге біз оны екінші Швейцария деуіміз керек? «Қарқаралы, ол ерекше біткен, қадыр дарып, құт қонған киелі мекенң дейді елін сүйген, жерін сүйген қарқаралылықтар. Айтса айтқандай, өзінің қайталанбас көркімен, сұлу табиғатымен талайларды тамсандырып келе жатқан жер жаннаты Қарқаралы ғажайып өлке емес пе?!
Қарқаралы сөзінің шығу тарихы туралы көп айтылып та, жызылып та жүр.
Пікірлер де әртүрлі, дәлелдер де бірнешеу. Бір аңызда Баян сұлу осы маңда қарқарасын түсіріп алып, жердің осылай аталуына себеп болған дейді. Негізге «Қарқараң сөзінің алынуы дұрыс сияқты. Бұл белгі ханды, ел билеген көсемдерді басқалардан ерек қылып көрсету үшін пайдаланған, «қарқараң, «тәжңмағынасын білдіреді. Ендеше, Сарыарқаның сайын даласындағы бұл таулар ханның басына киген алтын тәжі сияқты, қарқарадай болған соң, бұл өңір халық аузында «Қарқаралы өңірң аталып кетуі әбден мүмкін.
Жалпы, бұған кеңінен қарасақ, «Қарқаралың деген сөздің ұғымы, әрине, бұдан әлдеқайда терең, көп қырлы. Қарқаралы дегенде, біз әрине көне қаланың өзін, оны қоршай біткен әсем табиғатты да айтамыз. Жаратушымыз ерекше қылып, бар сұлулық пен әсемдәкті бере салған бұл өңірді талай ақын жырға қосқан. «Атыңнан айналайын, Қарқаралың, - деп Мәди бабамыз жырлап кетсе, ұлы жазушымыз Сәбит Мұқанов «Сұлушашң поэмасын жазған.
Таулар, таулар қашанғы қасқа алыптар,
Мендей сені сезді ме басқа жұрттар.
Ақ шашты әжем секілді тұрып алды
Қарқаралы басында ақша бұлттар, -
Деген жолдармен ұлы ақынымыз сырбай Мәуленов Қарқаралыдан алған әсерін осылай суреттеген.
Алыстан көз тартып, мұнартқан көгілдір таулар, Сарыарқаның төскейіне төге салған маржандардай сұлу көлдерімен бірге, көне заманнан келе жатқан әсем ормандар жер біткеннің жаннатындай! Бұл өлкенің табиғаты әсемдігімен жаныңды жаулап, небір түрлі – түсті формаға енгін құз жартастар қиялдарға жетелейді. Осындай бір таулардың шатқалында кірер аузы үшбұрыштанып келген үлкен «Тас шатыр» үңгірі бар. Атақты Мәліксай қойнауында белгілі «Үш үңгір» бар. Ерте кезде бұл өңірдің орманында аю менен қасқыр жортып, сан алуан құс біткен ұяласа, өлкелерінде түз тағысы құлан, керілген кер марал, құлақтарын қайшылап, елеңдеген ерке елік жайлап, жыртқыштардың әсемі – жолбарыс та жүгірген.
Көк таулардың арасынан ерекшеленіп, көз тартып тұратын осы төңіректің ең биік, әсем шыңы, Қарқаралының символындай болған бір кездері «Жиренсақалң, «Комсомол шыңың деп аталса, бүгін халық «Қарқаралы шыңың деп атайды. Қай жағынан келіп қарасаң да бұл шың әр түрлі формаға еніп, құбылып, кескін келбетін өзгертіп тұрады. Аттары бірінен бір өткен Бұғылы, Шаңкөз, Көктөбе таулары шынында, жер ананың «Қарқарасың сияқты.
Қарқаралының оңтүстік-шығысында Кент таулары, ал одан шығысқа қарай Балқантау сілемдері жатыр. Осылардың барлығы да ғажап сұлулықтың мекені.
Бұғылының басындағы ерекше жаратылған табиғи құбылыс, ол – Шайтанкөл. Бұл көл туралы аңыздар мен өлең – жырлар да көп жазылған.
Сәби коңіл жолдас ертіп қасыңа.
Сонда барда мінәжат қыл тасына.
Көлге айналып бір пұшпағы аспанның
Ағып түскен Қарқаралы басына, -
деп, ұлы ақынымыз Қадыр Мырза Әли жырға қосса, «Шайтанкөл – ғашықтар мекенің – деп, Серік Ақсұңқарұлы әнге қосқан, қасиетті де киелі, жұмбақ құбылыс, - әсем Шайтанкөл - өзінің табиғи жаратылыс ерекшелігімен ертеден әсемдік пен сұлулықты қастерлеген қауымға шабыт берген, құтты мекен.
Шайтанкөл бұл өңірде жалғыз емес. Табиғаттың ғажайып бір жаратылысы ол – Бассейн көлі. Биік таудың басында, қабырғалары тіп – тік болып, қолмен қойғандай жартастармен көмкерілген көл, шынында да табиғи бассейн тәрізді. Шайтанкөл мен Бассейн сияқты көптеген үлкенді – кішілі көлдерді көк таулардың адам аяғы баспаған биік шындарында жиі кездестіруге болады.
Қарқаралының ең көрікті бір жерінде, көгілдір таулар шатқалында, көпшілікке танымал «Кеншің (Шахтер) демалыс үйінің маңында, жарқырап жатқан Самал көлі бар. Бұл көріністі көрген адам өмірі ұмыта алмасы анық.. Бұл сияқты адам жанына рахат сыйлайтын айдындар, Үлкен көл, Жартас, Шортанды көлдері Қарқаралы тауларын көмкере қоршап, ерекше келбет беріп жатыр. Тау сілемін бөктерлей Жарлы өзені ағып жатса, қала ішімен үлкен және кіші Қарқаралы өзендері ағады. Самал жел соққан сайларда бабалар суын ішкен Суық бұлақ, Мәлік сай бұлағы, Тас бұлақ, Тұнық бұлақтардың мөлдір суы қысы – жазы сарқылмай ағып жатады.
Осы ғажайып сұлулықтың ортасында, алтын қазықтай болып, айналасы жүздеген шақырымға нұрын шашып, шапағатын тигізіп келе жатқан құт мекен – қасиетті Қарқаралы қаласы тұр.
Ал бұл өңірдің ең басты байлығы, әрине, ол – адамдар, біздің замандастарымыз, болашақ ұрпақтарымыз және алыс-жақын ата-бабаларымыз.
Қарап тұрсаңыз, адам баласы жер бетінде пайда болған кезде – ақ, Қарқаралы қаласының орнын мекен еткен екен. Бұл туралы деректерді көптеген аңыздар мен әңгімелерден естісек, көрнекті ғалым Әлкей Марғұлан жүргізген қазба жұмыстарының нәтижесінде, қала маңынан, ғалыми тұрғыдан өте құнды болып саналатын, жабайы адамдардың бірнеше мекенінің орны табылған. Енді бірде, орманда жалғыз аяқ жолмен келе жатып, бұл соқпақпен мындаған жылдар бұрын, шоқпарын беліне асқан алғашқы адам жүріп өткені ойыңызға еріксіз елестегендей болады. Бұл мекендер Суық бұлақ басында және Мәліксай маңында табылған. Қоныс тепкен жердің қолайлығына қарасақ, біздің жабайы бабаларымыз өте ақылды болғанын аңғару қиын емес.
Сол заманнан бері неше мың жылдар өтіп, ғасырлар ауысса да, Қарқаралы маңында қашанда қайнаған өмір, қызу тіршілік және үнемі тарихи оқиғалар болып отырған.
Қарқаралы сөзінің шығу тарихы туралы көп айтылып та, жызылып та жүр.
Пікірлер де әртүрлі, дәлелдер де бірнешеу. Бір аңызда Баян сұлу осы маңда қарқарасын түсіріп алып, жердің осылай аталуына себеп болған дейді. Негізге «Қарқараң сөзінің алынуы дұрыс сияқты. Бұл белгі ханды, ел билеген көсемдерді басқалардан ерек қылып көрсету үшін пайдаланған, «қарқараң, «тәжңмағынасын білдіреді. Ендеше, Сарыарқаның сайын даласындағы бұл таулар ханның басына киген алтын тәжі сияқты, қарқарадай болған соң, бұл өңір халық аузында «Қарқаралы өңірң аталып кетуі әбден мүмкін.
Жалпы, бұған кеңінен қарасақ, «Қарқаралың деген сөздің ұғымы, әрине, бұдан әлдеқайда терең, көп қырлы. Қарқаралы дегенде, біз әрине көне қаланың өзін, оны қоршай біткен әсем табиғатты да айтамыз. Жаратушымыз ерекше қылып, бар сұлулық пен әсемдәкті бере салған бұл өңірді талай ақын жырға қосқан. «Атыңнан айналайын, Қарқаралың, - деп Мәди бабамыз жырлап кетсе, ұлы жазушымыз Сәбит Мұқанов «Сұлушашң поэмасын жазған.
Таулар, таулар қашанғы қасқа алыптар,
Мендей сені сезді ме басқа жұрттар.
Ақ шашты әжем секілді тұрып алды
Қарқаралы басында ақша бұлттар, -
Деген жолдармен ұлы ақынымыз сырбай Мәуленов Қарқаралыдан алған әсерін осылай суреттеген.
Алыстан көз тартып, мұнартқан көгілдір таулар, Сарыарқаның төскейіне төге салған маржандардай сұлу көлдерімен бірге, көне заманнан келе жатқан әсем ормандар жер біткеннің жаннатындай! Бұл өлкенің табиғаты әсемдігімен жаныңды жаулап, небір түрлі – түсті формаға енгін құз жартастар қиялдарға жетелейді. Осындай бір таулардың шатқалында кірер аузы үшбұрыштанып келген үлкен «Тас шатыр» үңгірі бар. Атақты Мәліксай қойнауында белгілі «Үш үңгір» бар. Ерте кезде бұл өңірдің орманында аю менен қасқыр жортып, сан алуан құс біткен ұяласа, өлкелерінде түз тағысы құлан, керілген кер марал, құлақтарын қайшылап, елеңдеген ерке елік жайлап, жыртқыштардың әсемі – жолбарыс та жүгірген.
Көк таулардың арасынан ерекшеленіп, көз тартып тұратын осы төңіректің ең биік, әсем шыңы, Қарқаралының символындай болған бір кездері «Жиренсақалң, «Комсомол шыңың деп аталса, бүгін халық «Қарқаралы шыңың деп атайды. Қай жағынан келіп қарасаң да бұл шың әр түрлі формаға еніп, құбылып, кескін келбетін өзгертіп тұрады. Аттары бірінен бір өткен Бұғылы, Шаңкөз, Көктөбе таулары шынында, жер ананың «Қарқарасың сияқты.
Қарқаралының оңтүстік-шығысында Кент таулары, ал одан шығысқа қарай Балқантау сілемдері жатыр. Осылардың барлығы да ғажап сұлулықтың мекені.
Бұғылының басындағы ерекше жаратылған табиғи құбылыс, ол – Шайтанкөл. Бұл көл туралы аңыздар мен өлең – жырлар да көп жазылған.
Сәби коңіл жолдас ертіп қасыңа.
Сонда барда мінәжат қыл тасына.
Көлге айналып бір пұшпағы аспанның
Ағып түскен Қарқаралы басына, -
деп, ұлы ақынымыз Қадыр Мырза Әли жырға қосса, «Шайтанкөл – ғашықтар мекенің – деп, Серік Ақсұңқарұлы әнге қосқан, қасиетті де киелі, жұмбақ құбылыс, - әсем Шайтанкөл - өзінің табиғи жаратылыс ерекшелігімен ертеден әсемдік пен сұлулықты қастерлеген қауымға шабыт берген, құтты мекен.
Шайтанкөл бұл өңірде жалғыз емес. Табиғаттың ғажайып бір жаратылысы ол – Бассейн көлі. Биік таудың басында, қабырғалары тіп – тік болып, қолмен қойғандай жартастармен көмкерілген көл, шынында да табиғи бассейн тәрізді. Шайтанкөл мен Бассейн сияқты көптеген үлкенді – кішілі көлдерді көк таулардың адам аяғы баспаған биік шындарында жиі кездестіруге болады.
Қарқаралының ең көрікті бір жерінде, көгілдір таулар шатқалында, көпшілікке танымал «Кеншің (Шахтер) демалыс үйінің маңында, жарқырап жатқан Самал көлі бар. Бұл көріністі көрген адам өмірі ұмыта алмасы анық.. Бұл сияқты адам жанына рахат сыйлайтын айдындар, Үлкен көл, Жартас, Шортанды көлдері Қарқаралы тауларын көмкере қоршап, ерекше келбет беріп жатыр. Тау сілемін бөктерлей Жарлы өзені ағып жатса, қала ішімен үлкен және кіші Қарқаралы өзендері ағады. Самал жел соққан сайларда бабалар суын ішкен Суық бұлақ, Мәлік сай бұлағы, Тас бұлақ, Тұнық бұлақтардың мөлдір суы қысы – жазы сарқылмай ағып жатады.
Осы ғажайып сұлулықтың ортасында, алтын қазықтай болып, айналасы жүздеген шақырымға нұрын шашып, шапағатын тигізіп келе жатқан құт мекен – қасиетті Қарқаралы қаласы тұр.
Ал бұл өңірдің ең басты байлығы, әрине, ол – адамдар, біздің замандастарымыз, болашақ ұрпақтарымыз және алыс-жақын ата-бабаларымыз.
Қарап тұрсаңыз, адам баласы жер бетінде пайда болған кезде – ақ, Қарқаралы қаласының орнын мекен еткен екен. Бұл туралы деректерді көптеген аңыздар мен әңгімелерден естісек, көрнекті ғалым Әлкей Марғұлан жүргізген қазба жұмыстарының нәтижесінде, қала маңынан, ғалыми тұрғыдан өте құнды болып саналатын, жабайы адамдардың бірнеше мекенінің орны табылған. Енді бірде, орманда жалғыз аяқ жолмен келе жатып, бұл соқпақпен мындаған жылдар бұрын, шоқпарын беліне асқан алғашқы адам жүріп өткені ойыңызға еріксіз елестегендей болады. Бұл мекендер Суық бұлақ басында және Мәліксай маңында табылған. Қоныс тепкен жердің қолайлығына қарасақ, біздің жабайы бабаларымыз өте ақылды болғанын аңғару қиын емес.
Сол заманнан бері неше мың жылдар өтіп, ғасырлар ауысса да, Қарқаралы маңында қашанда қайнаған өмір, қызу тіршілік және үнемі тарихи оқиғалар болып отырған.
Қасиетті Қарқаралы.
Қазақстанның Швейцариясы атанған, қасиетті Қарқаралы жерінің тарихи
қазақ елінің тарихымен біте қайнасып жатыр. Неге біз оны екінші Швейцария
деуіміз керек? Қарқаралы, ол ерекше біткен, қадыр дарып, құт қонған киелі
мекенң дейді елін сүйген, жерін сүйген қарқаралылықтар. Айтса айтқандай,
өзінің қайталанбас көркімен, сұлу табиғатымен талайларды тамсандырып келе
жатқан жер жаннаты Қарқаралы ғажайып өлке емес пе?!
Қарқаралы сөзінің шығу тарихы туралы көп айтылып та, жызылып та жүр.
Пікірлер де әртүрлі, дәлелдер де бірнешеу. Бір аңызда Баян сұлу осы маңда
қарқарасын түсіріп алып, жердің осылай аталуына себеп болған дейді. Негізге
Қарқараң сөзінің алынуы дұрыс сияқты. Бұл белгі ханды, ел билеген
көсемдерді басқалардан ерек қылып көрсету үшін пайдаланған, қарқараң,
тәжңмағынасын білдіреді. Ендеше, Сарыарқаның сайын даласындағы бұл таулар
ханның басына киген алтын тәжі сияқты, қарқарадай болған соң, бұл өңір
халық аузында Қарқаралы өңірң аталып кетуі әбден мүмкін.
Жалпы, бұған кеңінен қарасақ, Қарқаралың деген сөздің ұғымы, әрине,
бұдан әлдеқайда терең, көп қырлы. Қарқаралы дегенде, біз әрине көне қаланың
өзін, оны қоршай біткен әсем табиғатты да айтамыз. Жаратушымыз ерекше
қылып, бар сұлулық пен әсемдәкті бере салған бұл өңірді талай ақын жырға
қосқан. Атыңнан айналайын, Қарқаралың, - деп Мәди бабамыз жырлап кетсе,
ұлы жазушымыз Сәбит Мұқанов Сұлушашң поэмасын жазған.
Таулар, таулар қашанғы қасқа алыптар,
Мендей сені сезді ме басқа жұрттар.
Ақ шашты әжем секілді тұрып алды
Қарқаралы басында ақша бұлттар, -
Деген жолдармен ұлы ақынымыз сырбай Мәуленов Қарқаралыдан алған әсерін
осылай суреттеген.
Алыстан көз тартып, мұнартқан көгілдір таулар, Сарыарқаның төскейіне
төге салған маржандардай сұлу көлдерімен бірге, көне заманнан келе жатқан
әсем ормандар жер біткеннің жаннатындай! Бұл өлкенің табиғаты әсемдігімен
жаныңды жаулап, небір түрлі – түсті формаға енгін құз жартастар қиялдарға
жетелейді. Осындай бір таулардың шатқалында кірер аузы үшбұрыштанып келген
үлкен Тас шатыр үңгірі бар. Атақты Мәліксай қойнауында белгілі Үш үңгір
бар. Ерте кезде бұл өңірдің орманында аю менен қасқыр жортып, сан алуан құс
біткен ұяласа, өлкелерінде түз тағысы құлан, керілген кер марал, құлақтарын
қайшылап, елеңдеген ерке елік жайлап, жыртқыштардың әсемі – жолбарыс та
жүгірген.
Көк таулардың арасынан ерекшеленіп, көз тартып тұратын осы төңіректің
ең биік, әсем шыңы, Қарқаралының символындай болған бір кездері
Жиренсақалң, Комсомол шыңың деп аталса, бүгін халық Қарқаралы шыңың деп
атайды. Қай жағынан келіп қарасаң да бұл шың әр түрлі формаға еніп,
құбылып, кескін келбетін өзгертіп тұрады. Аттары бірінен бір өткен Бұғылы,
Шаңкөз, Көктөбе таулары шынында, жер ананың Қарқарасың сияқты.
Қарқаралының оңтүстік-шығысында Кент таулары, ал одан шығысқа қарай
Балқантау сілемдері жатыр. Осылардың барлығы да ғажап сұлулықтың мекені.
Бұғылының басындағы ерекше жаратылған табиғи құбылыс, ол – Шайтанкөл.
Бұл көл туралы аңыздар мен өлең – жырлар да көп жазылған.
Сәби коңіл жолдас ертіп қасыңа.
Сонда барда мінәжат қыл тасына.
Көлге айналып бір пұшпағы аспанның
Ағып түскен Қарқаралы басына, -
деп, ұлы ақынымыз Қадыр Мырза Әли жырға қосса, Шайтанкөл – ғашықтар
мекенің – деп, Серік Ақсұңқарұлы әнге қосқан, қасиетті де киелі, жұмбақ
құбылыс, - әсем Шайтанкөл - өзінің табиғи жаратылыс ерекшелігімен ертеден
әсемдік пен сұлулықты қастерлеген қауымға шабыт берген, құтты мекен.
Шайтанкөл бұл өңірде жалғыз емес. Табиғаттың ғажайып бір жаратылысы ол –
Бассейн көлі. Биік таудың басында, қабырғалары тіп – тік болып, қолмен
қойғандай жартастармен көмкерілген көл, шынында да табиғи бассейн тәрізді.
Шайтанкөл мен Бассейн сияқты көптеген үлкенді – кішілі көлдерді көк
таулардың адам аяғы баспаған биік шындарында жиі кездестіруге болады.
Қарқаралының ең көрікті бір жерінде, көгілдір таулар шатқалында,
көпшілікке танымал Кеншің (Шахтер) демалыс үйінің маңында, жарқырап жатқан
Самал көлі бар. Бұл көріністі көрген адам өмірі ұмыта алмасы анық.. Бұл
сияқты адам жанына рахат сыйлайтын айдындар, Үлкен көл, Жартас, Шортанды
көлдері Қарқаралы тауларын көмкере қоршап, ерекше келбет беріп жатыр. Тау
сілемін бөктерлей Жарлы өзені ағып жатса, қала ішімен үлкен және кіші
Қарқаралы өзендері ағады. Самал жел соққан сайларда бабалар суын ішкен Суық
бұлақ, Мәлік сай бұлағы, Тас бұлақ, Тұнық бұлақтардың мөлдір суы қысы –
жазы сарқылмай ағып жатады.
Осы ғажайып сұлулықтың ортасында, алтын қазықтай болып, айналасы
жүздеген шақырымға нұрын шашып, шапағатын тигізіп келе жатқан құт мекен –
қасиетті Қарқаралы қаласы тұр.
Ал бұл өңірдің ең басты байлығы, әрине, ол – адамдар, біздің
замандастарымыз, болашақ ұрпақтарымыз және алыс-жақын ата-бабаларымыз.
Қарап тұрсаңыз, адам баласы жер бетінде пайда болған кезде – ақ, Қарқаралы
қаласының орнын мекен еткен екен. Бұл туралы деректерді көптеген аңыздар
мен әңгімелерден естісек, көрнекті ғалым Әлкей Марғұлан жүргізген қазба
жұмыстарының нәтижесінде, қала маңынан, ғалыми тұрғыдан өте құнды болып
саналатын, жабайы адамдардың бірнеше мекенінің орны табылған. Енді бірде,
орманда жалғыз аяқ жолмен келе жатып, бұл соқпақпен мындаған жылдар бұрын,
шоқпарын беліне асқан алғашқы адам жүріп өткені ойыңызға еріксіз
елестегендей болады. Бұл мекендер Суық бұлақ басында және Мәліксай маңында
табылған. Қоныс тепкен жердің қолайлығына қарасақ, біздің жабайы
бабаларымыз өте ақылды болғанын аңғару қиын емес.
Сол заманнан бері неше мың жылдар өтіп, ғасырлар ауысса да, Қарқаралы
маңында қашанда қайнаған өмір, қызу тіршілік және үнемі тарихи оқиғалар
болып отырған.
Бүгінгі күнге дейін жұмбақ болып келе жатқан – Қарқаралының оңтүстік
күнбатыс жақ сыртындағы көне қалмақ қорғаның. Өткен заманнан жеткен аңыз
бен ертегілерде, бұл қорғанның ені үш метр, биіктігі екі метрлік тас дуал
болса, ұзындығы төрт-бес шақырымға жетеді. Көне Мысырдың перғауындар
пирамидалары сияқты, бұл заңғар дуалдарды кім тұрғызған? Қашан тұрғызған?
Неге тұрғызған? Тылсым табиғаттың әлі ашылмаған құпиялары көп қой. Кім
біледі, мүмкін жер қайысқан қолымен бұл маңнан Еділ батыр өткен шығар?
Мүмкін, Шыңғысхан мен оның ұрпақтарының ордалары өтті ме екен.? Ал
жоңғарлардың бұл өңірден өткені анық. Екі ел арасында тыныштық орнаған
кездер де болған. Сол бір заманда Қарқаралы жерінен пана тапқан, ғашықтар
мекені - әйгілі Қызыл Кент сарайы – тарих пен сәулет және мәдениеттің
ескерткіші болып саналады. Иә, бұл жерлерге кімдер келіп, кімдер кетпеген!
Бірақ, әрқашан бұл өңір қазақ елінің ежелгі тарихи мекені болғаны анық.
Қазақтың үш жүзінің басын қосқан жиынында, Қарқаралы – Қазылық
Қайыңсауда, Абылайды хан сайлуға ұсынылған үлкен мәжіліс өтіп, Ақ Орданың
алғашқы қазығы Қарқаралының қалың орманды Қарақоқты алаңында қадалған деген
деректер де бар.
Біздің өңір, әлемнің ұлы кемеңгері – ойшылы, үш бидің бірі болған,
мемлекет істеріне елеулі ықпал етіп отырған қабырғалы би, ұлағатты сөздері
ұрпақтан ұрпққа жеткен Қаздауысты Қазыбек биді берген.
Бәлкім, Ай, Абылай, Абылай,
Сен мен көргенде,
Тұрымтайдай ұл едің,
Түркістанда жүр едің, -
деп Абылайға ақылшы болған, арқалы жырау, Бұқар жырау Қалқаманұлы болуы да
мүмкін ғой.
Қарқаралы жері – шертпе күйдің атасы Тәттімбеттің, Шөже ақынның, от
ауызды, орақ тілді Кенже бидің елі.
Ел басына күн туған заманда, бабалары жоңғар шапқыншыларымен айқасып өткен,
Қарқаралы қаншама қазақтың аптал азаматтарының есімдерімен байланысты.
Сондықтан, осы қасиетті жерді басып жүрген бүгінгі ұрпақ, ұлылар мен
алыптар туған жердің топырағынмен тағдырлас болған бақытты ұрпақ.
Тарихи деректерге сүйенсек, тау сілемдерінің етегін ала ағып жатқан шағын
өзеннің табанында орналасқан елді мекен үстінен Орта Азия мен Сібір
аралығындағы ұлы керуен жолы өткен.
Ең алғаш Қарқаралының іргетасы 1824 жылы бекініс болып қаланған.
Қарқаралының негізі 1824 жылы қаланған деп санауымыз бір жағынан дұрыс
емес, ал бір жағынан тарихи дерекке қарасақ, Қарқаралы туралы ең алғашқы,
ресми дерек 1824 жылдың 8 сәуірі, Қарқаралы округі мен приказының
салтанатты ашылған күні болып табылады. Сол жылдың 24 шілдесінде бұл оқиға
үкімет Сенатының Указымен бекітілген.
Ал 1827 жылдан бастап Қарқаралы казак станицасы болады. Сол уақыттарда
Қарқаралы өзенінің оң қабағында көптеген тұрғын үйлер мен су диірмендер
салынады.
1868 жылы Қарқаралы Семей облысының құрамындағы уездік қала болып
бекиді. Уез орталығының әкімшілік-басқару органы жұмыс атқарған әсем де
әдемі ақ үйде бүгінде тарихи-өлкетану мұражайы орналасқан. Сөйте келе
қарқаралы ірі қоғамдық және саяси орталыққа айналады. Жұмбағы көп жұмақ
өлкеге жан-жақтан көптеген саяхатшылар ағыла бастайды.
Бұл өңірді аралап, тамаша қолжазбаларында естелік қалдырған қазақтың
біртуар ұлы, тұңғыш этнограф, зерттеуші-ғалымы, Орыс Географиялық қоғамының
мүшесі, Абылай ханның шөбересі, Шоқан Уәлиханов тамаша табиғаттың
әсемдігіне керемет сүйсінген екен. Шоқанның Қарқаралыға екі рет келгені
белгілі. Біздің өлкеде жүргізген баға жетпес зерттеу жұмыстары туралы
естеліктерін ғалымның шығармалар жинағынан оқуға болады.
Белгілі ғалым Семенов-Тяньшанскийдің редакторлығымен 1865 жылы басылып
шыққан Ресей империясының географиялық – статистикалық анықтамалық
сөздігің Қарқаралының атағын асқақтата түседі.
Қарқаралы өңірі туралы көп құнды деректер қалдырып кеткен поляктың
белгілі демократы А. Янушкевич ұлы Абайдың әкесі Құнанбайды алғаш көргенде,
аға сұлтанның, табиғатынан асқан ойшылдық пен кемеңгерліктің, үлкен ақылдың
иесі екенін бірден аңғарған ғой.
Құнанбай қажы – Қарқаралыда көктөбелі, күмбезді мешіт салдырып, өз
атын ұрпақтарына мәңгілік ескерткіш қылып қалдырып кеткен кемеңгер.
Ұлы жазушы Мұхтар Әуезов Абай жолы эпопеясында бұл туралы көркем де
тартымды сипат берген. Бұл мешіт мұсылмандардың діни орталығы болып көп
жылдар қызмет етті. Кеңес өкіметі дәуірінде бұл ғимарат өз қызметін
тоқтатып, кейіннен мүлдем құлап қалған еді. Тек тәуелсіздік таңымен келген
демократиялық өзгерістердің арқасында Құнанбай қажы мешіті қаз қалпына
келтіріліп, бой түзеп, кезінде Құнанбай өз көзімен көргендей боп
безендіріліп, бүкіл мұсылман қауымы мен тарих тағылымдарын қастерлей білген
барлық адамдарға есігін айқара ашты. Бүгінде Қарқаралыға ат басын тіреген
ірі мемлекет қайраткерлерінен бастап, өнер мен мәдениет саласының
майталмандары, кәсіпкерлер, жалпы қонақ болып келген мұсылман қауым мешітке
соғып мінажат етіп кетеді.
Қарқаралының тарихы Абайдың есімімен тығыз байлансыты.
Қарқаралыдағы Абай тоқтап түскен үй өңдеу-жөндеу жұмыстары жүргізілгеннен
соң, түрленіп, әсем қалпына енді. Бұл ғимарат та тарихи-мәдени,
архитектуралық ескерткіш ретінде мемлекет қорғауына алынған.
Қарқаралыда өнерлі, іскер шеберлер көп болған. Халық өнерін өте жақсы
бағалай білген данышпан Абай күміспен қапталған ағаш ерді осы Қарқаралыдан
әкетіпті. Абайдың өсіп, ер жетіп қалыптасуына Қарқаралы қазақтарының да
халық шығармашылығы мен ауыз өнері ықпал жасағанын Мұхтар Әуезов Абай
жолында жазған. Шынында да, ақын Дулат, Кемпірбай, Шөже, Әсет, Балта,
Нарманбеттермен таныс болған Абай, ұлы дала өнерінен молынан сусындаған
еді.
Қаланың мәдениті мен экономикасының өсіп нығаюына Қоянды жәрмеңкесі зор
ықпал еткен. Ата-бабамыздан жеткен әңгіме-аңыздарға сүйенсек, атақты Қоянды
жәрмеңкесіне айдалып келген малдан жер қайысып, қымыз көл – көсір боп
ағады екенң. Қоянды жәрмеңкесі, қазақ ұлттық мәдениетінің рухани орталығына
айналады.
Орыстың тамаша саяхатшы, жазушысы М.М. Пришвин ең алғаш Қозы – Көрпеш
– Баян сұлу қиссасын Қарқаралы қаласына 1909 жылы келген сапарында осы
төңіректе естіп, жазып алған. Саяхатшы Қара арабң, (Черный арабң)
очеркінде осы өлкеден естіген жұлдыздар туралы аңыздарын ерекше, сүйсіне
сипаттайды. Сол жұлдыздар көрген адаммен жол бойы еріп отырады екен. Кім
біледі, күндердің бір күнінде, Нева даңғылымен келе жатып, мен дәл сол
жұлдыздарды мүмкін, тағы көрермінң, - деп, саяхатшы сағына жазған екен.
Орыстың саяхатшысы Г.Н. Потанин өзінің жолжазба естеліктерінде бұл
өңірде, көпес Рязанцевтің үйінде тоқтағанын жазған. Сол заманның қалың
оқырман қауымы, алғаш рет Қарқаралының сұлулығы туралы, әлі де зерттелмеген
үңгірлер мен қорғандарының құпиялары туралы оқып, естіп, ынтыға түседі. Бұл
ғимарат бүгінгі ұрпаққа сол қалпында жетті. Бүгінде бұл ғимаратта аудандық
кітапхана орналасқан.
Қазақ әндерін тамсана зерттеп, нотаға түсіріп, жинақтаған Александр
Затаевич те бұл өңірде болған. Өзінің жалпы жинаған әндерінің 154-ін осы
Қарқаралы өңірінен жазып алған. Қазақ әндерінен алған әсері соншалық,
француздың атақты жазушысы Ромен Ролланға жазған хатында: Даланың
әсемдігін, әсіресе атақты Қарқаралы даласының сұлулығын мен өзімнің нашар
французшаммен сізге жеткізуге батылым бармай отырң, - деген екен А.
Затаевич.
Қарқаралының тағдырында, заманымыздың заңғар жазушысы Мұхтар Әуезовтің
алар орны ерекше. Ұлы жазушы Мұқаңның Қарқаралыға келген әрбір сапары
белгілі бір оқиғалармен тығыз байланысты болған. Қазақстанның Республика
болып құрылуының бір жылдық мерекесін тойлауды ұйымдастырушылардың бірі
болған Мұхаң, Қарқаралыға сүйсініп, тамашалай жүріп, мүмкін, болашақ
романға негіз болар көп ойларды осы жерде түйген де шығар. Ұлы жазушы
өзінің Абай жолың романында: Қарқаралыдан шыққан адамдардың арасында көп
оқымыстылар бар екенң деген сөзді Абайдың ауызымен айтады. Заманның
талабына қарай, ашып айта алмаса да, кімдер туралы айтып отырғаны белгілі
еді.
Ол қазақ халқының мақтанышы, сол заманның білімді адамдарының бірі,
публицист, қоғам және саяси қайраткер, Алашң көсемдерінің бірі Әлихан
Бөкейханов еді. Қиын да қайғылы ғұмыр кешкен Әлекең 30-шы жылдары ... жалғасы
Қазақстанның Швейцариясы атанған, қасиетті Қарқаралы жерінің тарихи
қазақ елінің тарихымен біте қайнасып жатыр. Неге біз оны екінші Швейцария
деуіміз керек? Қарқаралы, ол ерекше біткен, қадыр дарып, құт қонған киелі
мекенң дейді елін сүйген, жерін сүйген қарқаралылықтар. Айтса айтқандай,
өзінің қайталанбас көркімен, сұлу табиғатымен талайларды тамсандырып келе
жатқан жер жаннаты Қарқаралы ғажайып өлке емес пе?!
Қарқаралы сөзінің шығу тарихы туралы көп айтылып та, жызылып та жүр.
Пікірлер де әртүрлі, дәлелдер де бірнешеу. Бір аңызда Баян сұлу осы маңда
қарқарасын түсіріп алып, жердің осылай аталуына себеп болған дейді. Негізге
Қарқараң сөзінің алынуы дұрыс сияқты. Бұл белгі ханды, ел билеген
көсемдерді басқалардан ерек қылып көрсету үшін пайдаланған, қарқараң,
тәжңмағынасын білдіреді. Ендеше, Сарыарқаның сайын даласындағы бұл таулар
ханның басына киген алтын тәжі сияқты, қарқарадай болған соң, бұл өңір
халық аузында Қарқаралы өңірң аталып кетуі әбден мүмкін.
Жалпы, бұған кеңінен қарасақ, Қарқаралың деген сөздің ұғымы, әрине,
бұдан әлдеқайда терең, көп қырлы. Қарқаралы дегенде, біз әрине көне қаланың
өзін, оны қоршай біткен әсем табиғатты да айтамыз. Жаратушымыз ерекше
қылып, бар сұлулық пен әсемдәкті бере салған бұл өңірді талай ақын жырға
қосқан. Атыңнан айналайын, Қарқаралың, - деп Мәди бабамыз жырлап кетсе,
ұлы жазушымыз Сәбит Мұқанов Сұлушашң поэмасын жазған.
Таулар, таулар қашанғы қасқа алыптар,
Мендей сені сезді ме басқа жұрттар.
Ақ шашты әжем секілді тұрып алды
Қарқаралы басында ақша бұлттар, -
Деген жолдармен ұлы ақынымыз сырбай Мәуленов Қарқаралыдан алған әсерін
осылай суреттеген.
Алыстан көз тартып, мұнартқан көгілдір таулар, Сарыарқаның төскейіне
төге салған маржандардай сұлу көлдерімен бірге, көне заманнан келе жатқан
әсем ормандар жер біткеннің жаннатындай! Бұл өлкенің табиғаты әсемдігімен
жаныңды жаулап, небір түрлі – түсті формаға енгін құз жартастар қиялдарға
жетелейді. Осындай бір таулардың шатқалында кірер аузы үшбұрыштанып келген
үлкен Тас шатыр үңгірі бар. Атақты Мәліксай қойнауында белгілі Үш үңгір
бар. Ерте кезде бұл өңірдің орманында аю менен қасқыр жортып, сан алуан құс
біткен ұяласа, өлкелерінде түз тағысы құлан, керілген кер марал, құлақтарын
қайшылап, елеңдеген ерке елік жайлап, жыртқыштардың әсемі – жолбарыс та
жүгірген.
Көк таулардың арасынан ерекшеленіп, көз тартып тұратын осы төңіректің
ең биік, әсем шыңы, Қарқаралының символындай болған бір кездері
Жиренсақалң, Комсомол шыңың деп аталса, бүгін халық Қарқаралы шыңың деп
атайды. Қай жағынан келіп қарасаң да бұл шың әр түрлі формаға еніп,
құбылып, кескін келбетін өзгертіп тұрады. Аттары бірінен бір өткен Бұғылы,
Шаңкөз, Көктөбе таулары шынында, жер ананың Қарқарасың сияқты.
Қарқаралының оңтүстік-шығысында Кент таулары, ал одан шығысқа қарай
Балқантау сілемдері жатыр. Осылардың барлығы да ғажап сұлулықтың мекені.
Бұғылының басындағы ерекше жаратылған табиғи құбылыс, ол – Шайтанкөл.
Бұл көл туралы аңыздар мен өлең – жырлар да көп жазылған.
Сәби коңіл жолдас ертіп қасыңа.
Сонда барда мінәжат қыл тасына.
Көлге айналып бір пұшпағы аспанның
Ағып түскен Қарқаралы басына, -
деп, ұлы ақынымыз Қадыр Мырза Әли жырға қосса, Шайтанкөл – ғашықтар
мекенің – деп, Серік Ақсұңқарұлы әнге қосқан, қасиетті де киелі, жұмбақ
құбылыс, - әсем Шайтанкөл - өзінің табиғи жаратылыс ерекшелігімен ертеден
әсемдік пен сұлулықты қастерлеген қауымға шабыт берген, құтты мекен.
Шайтанкөл бұл өңірде жалғыз емес. Табиғаттың ғажайып бір жаратылысы ол –
Бассейн көлі. Биік таудың басында, қабырғалары тіп – тік болып, қолмен
қойғандай жартастармен көмкерілген көл, шынында да табиғи бассейн тәрізді.
Шайтанкөл мен Бассейн сияқты көптеген үлкенді – кішілі көлдерді көк
таулардың адам аяғы баспаған биік шындарында жиі кездестіруге болады.
Қарқаралының ең көрікті бір жерінде, көгілдір таулар шатқалында,
көпшілікке танымал Кеншің (Шахтер) демалыс үйінің маңында, жарқырап жатқан
Самал көлі бар. Бұл көріністі көрген адам өмірі ұмыта алмасы анық.. Бұл
сияқты адам жанына рахат сыйлайтын айдындар, Үлкен көл, Жартас, Шортанды
көлдері Қарқаралы тауларын көмкере қоршап, ерекше келбет беріп жатыр. Тау
сілемін бөктерлей Жарлы өзені ағып жатса, қала ішімен үлкен және кіші
Қарқаралы өзендері ағады. Самал жел соққан сайларда бабалар суын ішкен Суық
бұлақ, Мәлік сай бұлағы, Тас бұлақ, Тұнық бұлақтардың мөлдір суы қысы –
жазы сарқылмай ағып жатады.
Осы ғажайып сұлулықтың ортасында, алтын қазықтай болып, айналасы
жүздеген шақырымға нұрын шашып, шапағатын тигізіп келе жатқан құт мекен –
қасиетті Қарқаралы қаласы тұр.
Ал бұл өңірдің ең басты байлығы, әрине, ол – адамдар, біздің
замандастарымыз, болашақ ұрпақтарымыз және алыс-жақын ата-бабаларымыз.
Қарап тұрсаңыз, адам баласы жер бетінде пайда болған кезде – ақ, Қарқаралы
қаласының орнын мекен еткен екен. Бұл туралы деректерді көптеген аңыздар
мен әңгімелерден естісек, көрнекті ғалым Әлкей Марғұлан жүргізген қазба
жұмыстарының нәтижесінде, қала маңынан, ғалыми тұрғыдан өте құнды болып
саналатын, жабайы адамдардың бірнеше мекенінің орны табылған. Енді бірде,
орманда жалғыз аяқ жолмен келе жатып, бұл соқпақпен мындаған жылдар бұрын,
шоқпарын беліне асқан алғашқы адам жүріп өткені ойыңызға еріксіз
елестегендей болады. Бұл мекендер Суық бұлақ басында және Мәліксай маңында
табылған. Қоныс тепкен жердің қолайлығына қарасақ, біздің жабайы
бабаларымыз өте ақылды болғанын аңғару қиын емес.
Сол заманнан бері неше мың жылдар өтіп, ғасырлар ауысса да, Қарқаралы
маңында қашанда қайнаған өмір, қызу тіршілік және үнемі тарихи оқиғалар
болып отырған.
Бүгінгі күнге дейін жұмбақ болып келе жатқан – Қарқаралының оңтүстік
күнбатыс жақ сыртындағы көне қалмақ қорғаның. Өткен заманнан жеткен аңыз
бен ертегілерде, бұл қорғанның ені үш метр, биіктігі екі метрлік тас дуал
болса, ұзындығы төрт-бес шақырымға жетеді. Көне Мысырдың перғауындар
пирамидалары сияқты, бұл заңғар дуалдарды кім тұрғызған? Қашан тұрғызған?
Неге тұрғызған? Тылсым табиғаттың әлі ашылмаған құпиялары көп қой. Кім
біледі, мүмкін жер қайысқан қолымен бұл маңнан Еділ батыр өткен шығар?
Мүмкін, Шыңғысхан мен оның ұрпақтарының ордалары өтті ме екен.? Ал
жоңғарлардың бұл өңірден өткені анық. Екі ел арасында тыныштық орнаған
кездер де болған. Сол бір заманда Қарқаралы жерінен пана тапқан, ғашықтар
мекені - әйгілі Қызыл Кент сарайы – тарих пен сәулет және мәдениеттің
ескерткіші болып саналады. Иә, бұл жерлерге кімдер келіп, кімдер кетпеген!
Бірақ, әрқашан бұл өңір қазақ елінің ежелгі тарихи мекені болғаны анық.
Қазақтың үш жүзінің басын қосқан жиынында, Қарқаралы – Қазылық
Қайыңсауда, Абылайды хан сайлуға ұсынылған үлкен мәжіліс өтіп, Ақ Орданың
алғашқы қазығы Қарқаралының қалың орманды Қарақоқты алаңында қадалған деген
деректер де бар.
Біздің өңір, әлемнің ұлы кемеңгері – ойшылы, үш бидің бірі болған,
мемлекет істеріне елеулі ықпал етіп отырған қабырғалы би, ұлағатты сөздері
ұрпақтан ұрпққа жеткен Қаздауысты Қазыбек биді берген.
Бәлкім, Ай, Абылай, Абылай,
Сен мен көргенде,
Тұрымтайдай ұл едің,
Түркістанда жүр едің, -
деп Абылайға ақылшы болған, арқалы жырау, Бұқар жырау Қалқаманұлы болуы да
мүмкін ғой.
Қарқаралы жері – шертпе күйдің атасы Тәттімбеттің, Шөже ақынның, от
ауызды, орақ тілді Кенже бидің елі.
Ел басына күн туған заманда, бабалары жоңғар шапқыншыларымен айқасып өткен,
Қарқаралы қаншама қазақтың аптал азаматтарының есімдерімен байланысты.
Сондықтан, осы қасиетті жерді басып жүрген бүгінгі ұрпақ, ұлылар мен
алыптар туған жердің топырағынмен тағдырлас болған бақытты ұрпақ.
Тарихи деректерге сүйенсек, тау сілемдерінің етегін ала ағып жатқан шағын
өзеннің табанында орналасқан елді мекен үстінен Орта Азия мен Сібір
аралығындағы ұлы керуен жолы өткен.
Ең алғаш Қарқаралының іргетасы 1824 жылы бекініс болып қаланған.
Қарқаралының негізі 1824 жылы қаланған деп санауымыз бір жағынан дұрыс
емес, ал бір жағынан тарихи дерекке қарасақ, Қарқаралы туралы ең алғашқы,
ресми дерек 1824 жылдың 8 сәуірі, Қарқаралы округі мен приказының
салтанатты ашылған күні болып табылады. Сол жылдың 24 шілдесінде бұл оқиға
үкімет Сенатының Указымен бекітілген.
Ал 1827 жылдан бастап Қарқаралы казак станицасы болады. Сол уақыттарда
Қарқаралы өзенінің оң қабағында көптеген тұрғын үйлер мен су диірмендер
салынады.
1868 жылы Қарқаралы Семей облысының құрамындағы уездік қала болып
бекиді. Уез орталығының әкімшілік-басқару органы жұмыс атқарған әсем де
әдемі ақ үйде бүгінде тарихи-өлкетану мұражайы орналасқан. Сөйте келе
қарқаралы ірі қоғамдық және саяси орталыққа айналады. Жұмбағы көп жұмақ
өлкеге жан-жақтан көптеген саяхатшылар ағыла бастайды.
Бұл өңірді аралап, тамаша қолжазбаларында естелік қалдырған қазақтың
біртуар ұлы, тұңғыш этнограф, зерттеуші-ғалымы, Орыс Географиялық қоғамының
мүшесі, Абылай ханның шөбересі, Шоқан Уәлиханов тамаша табиғаттың
әсемдігіне керемет сүйсінген екен. Шоқанның Қарқаралыға екі рет келгені
белгілі. Біздің өлкеде жүргізген баға жетпес зерттеу жұмыстары туралы
естеліктерін ғалымның шығармалар жинағынан оқуға болады.
Белгілі ғалым Семенов-Тяньшанскийдің редакторлығымен 1865 жылы басылып
шыққан Ресей империясының географиялық – статистикалық анықтамалық
сөздігің Қарқаралының атағын асқақтата түседі.
Қарқаралы өңірі туралы көп құнды деректер қалдырып кеткен поляктың
белгілі демократы А. Янушкевич ұлы Абайдың әкесі Құнанбайды алғаш көргенде,
аға сұлтанның, табиғатынан асқан ойшылдық пен кемеңгерліктің, үлкен ақылдың
иесі екенін бірден аңғарған ғой.
Құнанбай қажы – Қарқаралыда көктөбелі, күмбезді мешіт салдырып, өз
атын ұрпақтарына мәңгілік ескерткіш қылып қалдырып кеткен кемеңгер.
Ұлы жазушы Мұхтар Әуезов Абай жолы эпопеясында бұл туралы көркем де
тартымды сипат берген. Бұл мешіт мұсылмандардың діни орталығы болып көп
жылдар қызмет етті. Кеңес өкіметі дәуірінде бұл ғимарат өз қызметін
тоқтатып, кейіннен мүлдем құлап қалған еді. Тек тәуелсіздік таңымен келген
демократиялық өзгерістердің арқасында Құнанбай қажы мешіті қаз қалпына
келтіріліп, бой түзеп, кезінде Құнанбай өз көзімен көргендей боп
безендіріліп, бүкіл мұсылман қауымы мен тарих тағылымдарын қастерлей білген
барлық адамдарға есігін айқара ашты. Бүгінде Қарқаралыға ат басын тіреген
ірі мемлекет қайраткерлерінен бастап, өнер мен мәдениет саласының
майталмандары, кәсіпкерлер, жалпы қонақ болып келген мұсылман қауым мешітке
соғып мінажат етіп кетеді.
Қарқаралының тарихы Абайдың есімімен тығыз байлансыты.
Қарқаралыдағы Абай тоқтап түскен үй өңдеу-жөндеу жұмыстары жүргізілгеннен
соң, түрленіп, әсем қалпына енді. Бұл ғимарат та тарихи-мәдени,
архитектуралық ескерткіш ретінде мемлекет қорғауына алынған.
Қарқаралыда өнерлі, іскер шеберлер көп болған. Халық өнерін өте жақсы
бағалай білген данышпан Абай күміспен қапталған ағаш ерді осы Қарқаралыдан
әкетіпті. Абайдың өсіп, ер жетіп қалыптасуына Қарқаралы қазақтарының да
халық шығармашылығы мен ауыз өнері ықпал жасағанын Мұхтар Әуезов Абай
жолында жазған. Шынында да, ақын Дулат, Кемпірбай, Шөже, Әсет, Балта,
Нарманбеттермен таныс болған Абай, ұлы дала өнерінен молынан сусындаған
еді.
Қаланың мәдениті мен экономикасының өсіп нығаюына Қоянды жәрмеңкесі зор
ықпал еткен. Ата-бабамыздан жеткен әңгіме-аңыздарға сүйенсек, атақты Қоянды
жәрмеңкесіне айдалып келген малдан жер қайысып, қымыз көл – көсір боп
ағады екенң. Қоянды жәрмеңкесі, қазақ ұлттық мәдениетінің рухани орталығына
айналады.
Орыстың тамаша саяхатшы, жазушысы М.М. Пришвин ең алғаш Қозы – Көрпеш
– Баян сұлу қиссасын Қарқаралы қаласына 1909 жылы келген сапарында осы
төңіректе естіп, жазып алған. Саяхатшы Қара арабң, (Черный арабң)
очеркінде осы өлкеден естіген жұлдыздар туралы аңыздарын ерекше, сүйсіне
сипаттайды. Сол жұлдыздар көрген адаммен жол бойы еріп отырады екен. Кім
біледі, күндердің бір күнінде, Нева даңғылымен келе жатып, мен дәл сол
жұлдыздарды мүмкін, тағы көрермінң, - деп, саяхатшы сағына жазған екен.
Орыстың саяхатшысы Г.Н. Потанин өзінің жолжазба естеліктерінде бұл
өңірде, көпес Рязанцевтің үйінде тоқтағанын жазған. Сол заманның қалың
оқырман қауымы, алғаш рет Қарқаралының сұлулығы туралы, әлі де зерттелмеген
үңгірлер мен қорғандарының құпиялары туралы оқып, естіп, ынтыға түседі. Бұл
ғимарат бүгінгі ұрпаққа сол қалпында жетті. Бүгінде бұл ғимаратта аудандық
кітапхана орналасқан.
Қазақ әндерін тамсана зерттеп, нотаға түсіріп, жинақтаған Александр
Затаевич те бұл өңірде болған. Өзінің жалпы жинаған әндерінің 154-ін осы
Қарқаралы өңірінен жазып алған. Қазақ әндерінен алған әсері соншалық,
француздың атақты жазушысы Ромен Ролланға жазған хатында: Даланың
әсемдігін, әсіресе атақты Қарқаралы даласының сұлулығын мен өзімнің нашар
французшаммен сізге жеткізуге батылым бармай отырң, - деген екен А.
Затаевич.
Қарқаралының тағдырында, заманымыздың заңғар жазушысы Мұхтар Әуезовтің
алар орны ерекше. Ұлы жазушы Мұқаңның Қарқаралыға келген әрбір сапары
белгілі бір оқиғалармен тығыз байланысты болған. Қазақстанның Республика
болып құрылуының бір жылдық мерекесін тойлауды ұйымдастырушылардың бірі
болған Мұхаң, Қарқаралыға сүйсініп, тамашалай жүріп, мүмкін, болашақ
романға негіз болар көп ойларды осы жерде түйген де шығар. Ұлы жазушы
өзінің Абай жолың романында: Қарқаралыдан шыққан адамдардың арасында көп
оқымыстылар бар екенң деген сөзді Абайдың ауызымен айтады. Заманның
талабына қарай, ашып айта алмаса да, кімдер туралы айтып отырғаны белгілі
еді.
Ол қазақ халқының мақтанышы, сол заманның білімді адамдарының бірі,
публицист, қоғам және саяси қайраткер, Алашң көсемдерінің бірі Әлихан
Бөкейханов еді. Қиын да қайғылы ғұмыр кешкен Әлекең 30-шы жылдары ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz