Банкілік қызмет анықтамасы және оның құқықтық жағдайлары
ЖОСПАР
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3.6
І. БАНКІЛІК ҚЫЗМЕТ АНЫҚТАМАСЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ ЖАҒДАЙЛАРЫ
1.1 Банкілік қызметтің теориялық негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7.10
1.2 Азаматтық құқықтағы банктік қызмет көрсету шарттары ... ... ... .11.14
1.3 Банктік шот шарты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .14.20
1.4 Ақша аудару туралы шарт ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .20.30
ІІ. БАНК ҚЫЗМЕТІ ТУРАЛЫ БАНКТІҢ ҚҰҚЫҚТЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ПРАКТИКАЛЫҚ МӘСЕЛЕЛЕРІ
2.1 Банк жүйесіндегі банктік құқықтық қатынастар ... ... ... ... ... ... ... .31.34
2.2 Банктік қызмет: экономикалық және азаматтық . құқықтық нормалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .35.37
2.3 Банктік құқықтың пәні, әдістері, жүйесі, қайнар көздері ... ... ... ...38.43
2.4 Банктік заннама: мәні.маңызы және банктік қызметті ұйымдастыру және реттеу: қазіргі заманғы үрдістері,тәсілдері, құқықтық негіздері ... ...44.54
2.5 Банктік қызметті пруденциалдық реттеу ерекшеліктері ... ... ... ... 54.56
ІІІ. ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ БАНК ҚЫЗМЕТІНІҢ АЯСЫНДАҒЫ АЗАМАТТЫҚ . ҚҰҚЫҚТЫҚ НОРМАЛАР ЖҮЙЕСІНДЕГІ БАНКТІК МІНДЕТТЕМЕЛЕР
3.1 Қазақстанның Ұлттық банкі қызметінің аясындағы банктік құқықтық қатынастар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 57.62
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .63.68
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .69.70
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3.6
І. БАНКІЛІК ҚЫЗМЕТ АНЫҚТАМАСЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ ЖАҒДАЙЛАРЫ
1.1 Банкілік қызметтің теориялық негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7.10
1.2 Азаматтық құқықтағы банктік қызмет көрсету шарттары ... ... ... .11.14
1.3 Банктік шот шарты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .14.20
1.4 Ақша аудару туралы шарт ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .20.30
ІІ. БАНК ҚЫЗМЕТІ ТУРАЛЫ БАНКТІҢ ҚҰҚЫҚТЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ПРАКТИКАЛЫҚ МӘСЕЛЕЛЕРІ
2.1 Банк жүйесіндегі банктік құқықтық қатынастар ... ... ... ... ... ... ... .31.34
2.2 Банктік қызмет: экономикалық және азаматтық . құқықтық нормалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .35.37
2.3 Банктік құқықтың пәні, әдістері, жүйесі, қайнар көздері ... ... ... ...38.43
2.4 Банктік заннама: мәні.маңызы және банктік қызметті ұйымдастыру және реттеу: қазіргі заманғы үрдістері,тәсілдері, құқықтық негіздері ... ...44.54
2.5 Банктік қызметті пруденциалдық реттеу ерекшеліктері ... ... ... ... 54.56
ІІІ. ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ БАНК ҚЫЗМЕТІНІҢ АЯСЫНДАҒЫ АЗАМАТТЫҚ . ҚҰҚЫҚТЫҚ НОРМАЛАР ЖҮЙЕСІНДЕГІ БАНКТІК МІНДЕТТЕМЕЛЕР
3.1 Қазақстанның Ұлттық банкі қызметінің аясындағы банктік құқықтық қатынастар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 57.62
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .63.68
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .69.70
КІРІСПЕ
Диплом жұмысының өзектілігі. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев өзінің «Қазақстан-2030» атты халыққа жолдауында үшінші ұзақ мерзімді басымдық ретінде шетел инвестицияларының деңгейі жоғары, дамыған нарықтық экономикаға негізделген экономикалық өсуді көрсетеді. Бұл басымдықты жүзеге асыру ҮШІН инфляцияны қолайлы деңгейге түсіре отырып, стратегиялық КҮШТІ ілгерілуге бағытталу көрсетіледі. Бұл орайда, таяудағы жылдарда біз назарымызды экономиканың нақты секторына, оны сауықтыруға, фискальды және монетарлық қатаң шектеулер жағдайындағы өсу мен КҮШТІ әлеуметтік саясатқа аударамыз деп көрсетілген.
Қазақстандағы банктік қызмет аясын реттеуге бағытталған заңдардың жүзеге асу процессі өтпелі нарықтық кезеңдегі күрделі экономикалық реформалар мен ұзаққа созылатын мемлекеттік бағдарламалар ауқымында жүзеге асырылуда. Сонымен қатар банктік қызмет аясын реттеуге ба-ғытталған заңдардың тек осы саланы ғана емес, сонымен қатар мемлекеттің қаржы, валюта, ақша-несие, жалпы экономиканың кез-келген саласына қатысты болатындығын естен шығармаған дұрыс.
Бүгінгі таңда нарықтық қатынастардың дамуына орай аса көңіл бөлетін мәселелердің қатарына банктік қызмет саласын реттейтін заңдарды дамыту жатады. Ал банктік қызмет аясының жоғарғы деңгейде дамып, халықаралық деңгейге сәйкес болуы осы саланы реттеуге арналған заңдардың тиімді түрде жүзеге асуымен тығыз байланысты. Елімізде банктік қызмет аясын реттеуге арналған заң актілерінің қатарына ең алдымен республикамызда құқықтың негізгі қайнар көзі болып табылатын Қазақстан Республикасының Конституциясын, «Қазақстан Республикасының Президенті туралы» Қазақстан Республикасының Заңын, «Қазақстан Республикасының Парла-менті туралы» Қазақстан Республикасының Заңын және т.б. заң актілерін жатқызсақ болады. Сонымен қатар Конституцияның нормаларынан республикамызда құқықтың қайнар кезі ретінде халықаралық құқық нормаларының да қолданылатынын көреміз. Қазақстан Республикасының Конституциясының нормаларына сәйкес Қазақстан Республикасында қолданылатын құқық Конституцияның, соған сәйкес заңдардың, өзге де нормативтік құқықтық актілердің, Республиканың халықаралық шарттық және өзге де міндеттемелерінің, сондай-ақ Република Конституциялық Кеңесінің және Жоғарғы Соты нормативтік қаулыларының нормалары болып табылады.
Банктік қызмет аясын реттеуге арналған арнайы заң актілерінің қатарына кешендік құрылысы бойынша мынандай актілерді жатқызамыз: «Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі туралы», «Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі туралы», «Қазақстанның Даму Банкі туралы», «Қазақстан Республикасының үй құрылысы жинақ банкі туралы», «Ақша төлемі мен аударымы туралы», «Қазақстан Республикасының Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау жөніндегі агенттігі туралы», «Қаржы лизингі туралы», «Бағалы қағаздар рыногы туралы», «Инвестициялар туралы», «Валюталық реттеу туралы» және т.б. Қазақстан Республикасының Заңдарын жатқызамыз.
Батыстағы банк жүйелері мен олардың құқықтық негіздері ғасырлар бойы қалыптасса, Қазақстанда және Ресейде бұл үрдіс тым жылдам жүріп жатыр. Алайда банк ісінің дәстүрлері жоғалған, өзіндік тәжірибе ұмытылған, ал еліміз үшін бүгінгі таңда қандай банктік жүйе және қандай банк заңнамасы қажет екендігін ортақ (бірдей) түсіну жоқ болған жағдайдағы қарқынды өсіп жатқан инновациялар ағымын басқару аса қиын. Нәтижесінде банк жүйесінің құрылымы да, банк қызметін реттейтін заңнама да қалыптасып үлгермей-ақ, ескіріп кетеді және өз кезегінде экономикалық реформа барысын тежей түседі.
1987 жылға дейін банк жүйесі үш монополист — банкті қамтыды; КСРО-ның Мемлекеттік банкі, КСРО-ның Құрылыс банкісі және КСРО-ның Сыртқы сауда банкісі. Мұнымен қатар мемлекеттік-еңбектік жинақтаушы кассаларының жүйесі де әрекет еткен. Банк жүйесіндегі үстемдік жағдайына КСРО-ның Мемлекеттік банкісі ие болды. Ол эмиссиялық институт бола отырып, сонымен бір мезгілде қысқа мерзімді несиелеу, шаруашылыққа кассалық және есеп-айырысу қызметтерді көрсету орталығы болды. Эмиссиялық функциялар мен клиенттерге есептік-несиелік қызмет көрсету функцияларын біріктіру, оларды бір банкке монопольдық бекітіп беру КСРО-ның Мемлекеттік банктік мемлекеттік басқару және бақылау органына айналдырады. Экономиканы басқарудың әміршіл-әкімшіл жүйесі жағдайында несие ресурстары формальды сипатта болғандықтан Мемлекеттік банк іс жүзінде, несие ресурстарына шектелмеген монополияға ие болды. Оның шоттарында мемлекеттік несиелік қорды қалыптастыра отырып барлық бос ақша қаражаттары жиналды. Банк мекемелері болса клиенттердің емес, жоғары тұрған ұйымдардың алдында жауапты болды.
Нарыққа өту жағдайында экономиканы басқаруды орталықсыздандыру экономиканы басқару механизміндегі банк жүйесінің рөлін өзгертуді талап етті. Оны қайта ұйымдастыру 1987 жылғы КПСС ОК және КСРО Министрлер кабинетінің 1987 жылғы 17 шілдедегі № 82110 қаулысы қабылдауымен басталды. Банк жүйесінің ұйымдық құрылымын өзгерту, банктердің рөлін арттыру, олардың халық шаруашылығының дамуына ықпалын күшейту, несиені әсерлі экономикалық тетікке айналдыру көзделді.
1988 жылғы 26 мамырда қабылданған КСРО-ның «КСРО-дағы кооперация туралы» заңы ерекше маңызды болды. «КСРО-дағы кооперация туралы» заңды, оның елде басталған экономикалық қайта құрулары, оның
Диплом жұмысының өзектілігі. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев өзінің «Қазақстан-2030» атты халыққа жолдауында үшінші ұзақ мерзімді басымдық ретінде шетел инвестицияларының деңгейі жоғары, дамыған нарықтық экономикаға негізделген экономикалық өсуді көрсетеді. Бұл басымдықты жүзеге асыру ҮШІН инфляцияны қолайлы деңгейге түсіре отырып, стратегиялық КҮШТІ ілгерілуге бағытталу көрсетіледі. Бұл орайда, таяудағы жылдарда біз назарымызды экономиканың нақты секторына, оны сауықтыруға, фискальды және монетарлық қатаң шектеулер жағдайындағы өсу мен КҮШТІ әлеуметтік саясатқа аударамыз деп көрсетілген.
Қазақстандағы банктік қызмет аясын реттеуге бағытталған заңдардың жүзеге асу процессі өтпелі нарықтық кезеңдегі күрделі экономикалық реформалар мен ұзаққа созылатын мемлекеттік бағдарламалар ауқымында жүзеге асырылуда. Сонымен қатар банктік қызмет аясын реттеуге ба-ғытталған заңдардың тек осы саланы ғана емес, сонымен қатар мемлекеттің қаржы, валюта, ақша-несие, жалпы экономиканың кез-келген саласына қатысты болатындығын естен шығармаған дұрыс.
Бүгінгі таңда нарықтық қатынастардың дамуына орай аса көңіл бөлетін мәселелердің қатарына банктік қызмет саласын реттейтін заңдарды дамыту жатады. Ал банктік қызмет аясының жоғарғы деңгейде дамып, халықаралық деңгейге сәйкес болуы осы саланы реттеуге арналған заңдардың тиімді түрде жүзеге асуымен тығыз байланысты. Елімізде банктік қызмет аясын реттеуге арналған заң актілерінің қатарына ең алдымен республикамызда құқықтың негізгі қайнар көзі болып табылатын Қазақстан Республикасының Конституциясын, «Қазақстан Республикасының Президенті туралы» Қазақстан Республикасының Заңын, «Қазақстан Республикасының Парла-менті туралы» Қазақстан Республикасының Заңын және т.б. заң актілерін жатқызсақ болады. Сонымен қатар Конституцияның нормаларынан республикамызда құқықтың қайнар кезі ретінде халықаралық құқық нормаларының да қолданылатынын көреміз. Қазақстан Республикасының Конституциясының нормаларына сәйкес Қазақстан Республикасында қолданылатын құқық Конституцияның, соған сәйкес заңдардың, өзге де нормативтік құқықтық актілердің, Республиканың халықаралық шарттық және өзге де міндеттемелерінің, сондай-ақ Република Конституциялық Кеңесінің және Жоғарғы Соты нормативтік қаулыларының нормалары болып табылады.
Банктік қызмет аясын реттеуге арналған арнайы заң актілерінің қатарына кешендік құрылысы бойынша мынандай актілерді жатқызамыз: «Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі туралы», «Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі туралы», «Қазақстанның Даму Банкі туралы», «Қазақстан Республикасының үй құрылысы жинақ банкі туралы», «Ақша төлемі мен аударымы туралы», «Қазақстан Республикасының Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау жөніндегі агенттігі туралы», «Қаржы лизингі туралы», «Бағалы қағаздар рыногы туралы», «Инвестициялар туралы», «Валюталық реттеу туралы» және т.б. Қазақстан Республикасының Заңдарын жатқызамыз.
Батыстағы банк жүйелері мен олардың құқықтық негіздері ғасырлар бойы қалыптасса, Қазақстанда және Ресейде бұл үрдіс тым жылдам жүріп жатыр. Алайда банк ісінің дәстүрлері жоғалған, өзіндік тәжірибе ұмытылған, ал еліміз үшін бүгінгі таңда қандай банктік жүйе және қандай банк заңнамасы қажет екендігін ортақ (бірдей) түсіну жоқ болған жағдайдағы қарқынды өсіп жатқан инновациялар ағымын басқару аса қиын. Нәтижесінде банк жүйесінің құрылымы да, банк қызметін реттейтін заңнама да қалыптасып үлгермей-ақ, ескіріп кетеді және өз кезегінде экономикалық реформа барысын тежей түседі.
1987 жылға дейін банк жүйесі үш монополист — банкті қамтыды; КСРО-ның Мемлекеттік банкі, КСРО-ның Құрылыс банкісі және КСРО-ның Сыртқы сауда банкісі. Мұнымен қатар мемлекеттік-еңбектік жинақтаушы кассаларының жүйесі де әрекет еткен. Банк жүйесіндегі үстемдік жағдайына КСРО-ның Мемлекеттік банкісі ие болды. Ол эмиссиялық институт бола отырып, сонымен бір мезгілде қысқа мерзімді несиелеу, шаруашылыққа кассалық және есеп-айырысу қызметтерді көрсету орталығы болды. Эмиссиялық функциялар мен клиенттерге есептік-несиелік қызмет көрсету функцияларын біріктіру, оларды бір банкке монопольдық бекітіп беру КСРО-ның Мемлекеттік банктік мемлекеттік басқару және бақылау органына айналдырады. Экономиканы басқарудың әміршіл-әкімшіл жүйесі жағдайында несие ресурстары формальды сипатта болғандықтан Мемлекеттік банк іс жүзінде, несие ресурстарына шектелмеген монополияға ие болды. Оның шоттарында мемлекеттік несиелік қорды қалыптастыра отырып барлық бос ақша қаражаттары жиналды. Банк мекемелері болса клиенттердің емес, жоғары тұрған ұйымдардың алдында жауапты болды.
Нарыққа өту жағдайында экономиканы басқаруды орталықсыздандыру экономиканы басқару механизміндегі банк жүйесінің рөлін өзгертуді талап етті. Оны қайта ұйымдастыру 1987 жылғы КПСС ОК және КСРО Министрлер кабинетінің 1987 жылғы 17 шілдедегі № 82110 қаулысы қабылдауымен басталды. Банк жүйесінің ұйымдық құрылымын өзгерту, банктердің рөлін арттыру, олардың халық шаруашылығының дамуына ықпалын күшейту, несиені әсерлі экономикалық тетікке айналдыру көзделді.
1988 жылғы 26 мамырда қабылданған КСРО-ның «КСРО-дағы кооперация туралы» заңы ерекше маңызды болды. «КСРО-дағы кооперация туралы» заңды, оның елде басталған экономикалық қайта құрулары, оның
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1.Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев өзінің «Қазақстан-2030» атты халыққа жолдауы, 122 б.
2. ҚР Конституциясы
3. Гарегин Тосунян. Банковское дело и банковское законодательство в России: опыт, проблемы, перспективы. М.: «Дело ЛТД», 1995, 12-бет
4. 1988 жылғы 26 мамырда қабылданған КСРО-ның «КСРО-дағы кооперация туралы» заңы ерекше маңызды болды. «КСРО-дағы кооперация туралы» заңы
5. Олейник О.М. Основы банковского права: Учебник. М.: Юрист, 1994. С.16.
6. Кристиан Гавальда, Жын Стуфле. Банковское право: Учебник. Париж, 1992. С.117.
7. Закон СССР «О кооперации в СССР» 26 мая 1988 г. № 8998-6 ведомости ВС СССР. 1988 № 22, 355-бет
8. Олейник О.М. Основы банковского права. Учебник. М.: Юрист, 1994. С.26.
9. Гавальда Кристиан, Стуфле Жан. Банковское право: Учебник. Париж, 1992. С.П7.
10. "Банктер және банкілік қызмет туралы" 31.08.1995 жылы қабылданған Қазақстан Республикасы Президентінің заң күші бар Жарлығы
11. Закон СССР «О кооперации в СССР» 26 мая 1988 г. № 8998-6 ведомости ВС СССР. 1988 № 22, 355-бет).
12. "Банктер және банкілік қызмет туралы" Қазақстан Республикасы Президентінің заң күші бар Жарлығы. 31.08.1995 жыл. 26-бап.
13. Аралбаева Д.А. Қазақстанның Ұлттық банкі қызметінің аясындағы банктік құқықтық қатынастар (Қаржылық – құқықтық аспектісі) Банктік құқықтық қатынастар// Заң және заман, № 12-2005, 40-43 б.
14. Банковское право (отв. ред. А.А.Травкин). -М., Юристъ, 2005. -С.36.
15. Банковское право (отв. ред. А.А.Травкин). -М., Юристъ, 2005. -С.36.
16. Глушкова Н.Б. Банковское дело. -М., Академический Проект; Альма Матер, 2005. -С.21.
17. Алексеева Д.Г., Пыхтин С.В., Хоменко Е.Г. Банковское право. -М., Юристъ, 2003. -С.46, 55.
18. Финансовое право (отв. ред. Е.Ю. Грачева, Г.П. Тол-стопятенко). -М., ТК Велби, 2004. -С.20, 336-337.
19. «Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі туралы» ҚР Заңы («Қазақстан Республикасының кейбір заңнамапық актілеріне қаржы нарығын реттеуді жүзеге асыратын мемлекеттік органдар қызметінің мәселелері бойынша өзгерістер мен талықтырулар енгізу туралы» 2005 ж. шілденің 8-індегі ҚР заңына сай өзгерістер мен толықтырулар енгізілген), 30 наурыз, 1995 ж., 8, 29-30, 52-1, 58 және 61 -62 баптар.
20. «Валюталық реттеу және валюталық бақылау туралы» ҚР Заңы, 13 маусым, 2005 ж., 5-бабтың 4-тармағы.
21. Большой экономический словарь /Под ред. А.Ж.Азрилияна. М„ 1997. С.125.
22. Жүнісов Ж.С. Банкілік қызмет анықтамасы және оның банкілік істен айырмашылығы//ҚазҰУ Хабаршысы, Халықаралық қатынастар және халықаралық құқық сериясы// №1-2003
23. Оралбаева Д. Қазақстанның ұлттық банкі қызметінің аясындағы банктік құқықтық қатынастар (қаржылық-құқықтық аспектісі)//АльПари, 2005
24. Жайлин Ғ.А: Азаматтық құқық//Ерекше бөлім, ІІ том, Алматы, 2005
25. Мақыш С.Б. «Валюталық операциялар және валюталық мәмілелер», Хабаршы – N 1-2004, 19 б.
26. Найманбаева С. «Валюталық құқықтың жүйесі», Заң және заман,
N 9- 2005
27. Худяков А.И. Финансовое право Республики Казахстан (особенная часть) Алматы, НОРМА-К, 2002. -С.24.; Худяков А.И. Налоговое право Республики Казахстан (общая часть). -Алматы, НОРМА-К, 2003. -С.222.
28. Қазақстан Республикасының Парламентінің Жаршысы, N 9 – 2005
30. Супугалиева Г.И. «Шетел тәжірибесіндегі банктердің есеп айырысу түрлері», Қаз НУ, Хабаршы – 2005, N 2
31. Сақыпова Қ.Е. «Коммерциялық банктердің операцияларының экономикалық мазмұны», Қаз ЭУ Хабаршысы, 2005- N 1
32. Алимова М. «ҚР- дағы банктік заңдар: жүйесі, жетілдіру проблемалары», Заң – 2005, N 7
1.Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев өзінің «Қазақстан-2030» атты халыққа жолдауы, 122 б.
2. ҚР Конституциясы
3. Гарегин Тосунян. Банковское дело и банковское законодательство в России: опыт, проблемы, перспективы. М.: «Дело ЛТД», 1995, 12-бет
4. 1988 жылғы 26 мамырда қабылданған КСРО-ның «КСРО-дағы кооперация туралы» заңы ерекше маңызды болды. «КСРО-дағы кооперация туралы» заңы
5. Олейник О.М. Основы банковского права: Учебник. М.: Юрист, 1994. С.16.
6. Кристиан Гавальда, Жын Стуфле. Банковское право: Учебник. Париж, 1992. С.117.
7. Закон СССР «О кооперации в СССР» 26 мая 1988 г. № 8998-6 ведомости ВС СССР. 1988 № 22, 355-бет
8. Олейник О.М. Основы банковского права. Учебник. М.: Юрист, 1994. С.26.
9. Гавальда Кристиан, Стуфле Жан. Банковское право: Учебник. Париж, 1992. С.П7.
10. "Банктер және банкілік қызмет туралы" 31.08.1995 жылы қабылданған Қазақстан Республикасы Президентінің заң күші бар Жарлығы
11. Закон СССР «О кооперации в СССР» 26 мая 1988 г. № 8998-6 ведомости ВС СССР. 1988 № 22, 355-бет).
12. "Банктер және банкілік қызмет туралы" Қазақстан Республикасы Президентінің заң күші бар Жарлығы. 31.08.1995 жыл. 26-бап.
13. Аралбаева Д.А. Қазақстанның Ұлттық банкі қызметінің аясындағы банктік құқықтық қатынастар (Қаржылық – құқықтық аспектісі) Банктік құқықтық қатынастар// Заң және заман, № 12-2005, 40-43 б.
14. Банковское право (отв. ред. А.А.Травкин). -М., Юристъ, 2005. -С.36.
15. Банковское право (отв. ред. А.А.Травкин). -М., Юристъ, 2005. -С.36.
16. Глушкова Н.Б. Банковское дело. -М., Академический Проект; Альма Матер, 2005. -С.21.
17. Алексеева Д.Г., Пыхтин С.В., Хоменко Е.Г. Банковское право. -М., Юристъ, 2003. -С.46, 55.
18. Финансовое право (отв. ред. Е.Ю. Грачева, Г.П. Тол-стопятенко). -М., ТК Велби, 2004. -С.20, 336-337.
19. «Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі туралы» ҚР Заңы («Қазақстан Республикасының кейбір заңнамапық актілеріне қаржы нарығын реттеуді жүзеге асыратын мемлекеттік органдар қызметінің мәселелері бойынша өзгерістер мен талықтырулар енгізу туралы» 2005 ж. шілденің 8-індегі ҚР заңына сай өзгерістер мен толықтырулар енгізілген), 30 наурыз, 1995 ж., 8, 29-30, 52-1, 58 және 61 -62 баптар.
20. «Валюталық реттеу және валюталық бақылау туралы» ҚР Заңы, 13 маусым, 2005 ж., 5-бабтың 4-тармағы.
21. Большой экономический словарь /Под ред. А.Ж.Азрилияна. М„ 1997. С.125.
22. Жүнісов Ж.С. Банкілік қызмет анықтамасы және оның банкілік істен айырмашылығы//ҚазҰУ Хабаршысы, Халықаралық қатынастар және халықаралық құқық сериясы// №1-2003
23. Оралбаева Д. Қазақстанның ұлттық банкі қызметінің аясындағы банктік құқықтық қатынастар (қаржылық-құқықтық аспектісі)//АльПари, 2005
24. Жайлин Ғ.А: Азаматтық құқық//Ерекше бөлім, ІІ том, Алматы, 2005
25. Мақыш С.Б. «Валюталық операциялар және валюталық мәмілелер», Хабаршы – N 1-2004, 19 б.
26. Найманбаева С. «Валюталық құқықтың жүйесі», Заң және заман,
N 9- 2005
27. Худяков А.И. Финансовое право Республики Казахстан (особенная часть) Алматы, НОРМА-К, 2002. -С.24.; Худяков А.И. Налоговое право Республики Казахстан (общая часть). -Алматы, НОРМА-К, 2003. -С.222.
28. Қазақстан Республикасының Парламентінің Жаршысы, N 9 – 2005
30. Супугалиева Г.И. «Шетел тәжірибесіндегі банктердің есеп айырысу түрлері», Қаз НУ, Хабаршы – 2005, N 2
31. Сақыпова Қ.Е. «Коммерциялық банктердің операцияларының экономикалық мазмұны», Қаз ЭУ Хабаршысы, 2005- N 1
32. Алимова М. «ҚР- дағы банктік заңдар: жүйесі, жетілдіру проблемалары», Заң – 2005, N 7
ЖОСПАР
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3-6
І. БАНКІЛІК ҚЫЗМЕТ АНЫҚТАМАСЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ ЖАҒДАЙЛАРЫ
1.1 Банкілік қызметтің теориялық
негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ..7-10
1.2 Азаматтық құқықтағы банктік қызмет көрсету шарттары ... ... ... .11-
14
1.3 Банктік шот
шарты ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..14-20
1.4 Ақша аудару туралы
шарт ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..2 0-30
ІІ. БАНК ҚЫЗМЕТІ ТУРАЛЫ БАНКТІҢ ҚҰҚЫҚТЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ПРАКТИКАЛЫҚ
МӘСЕЛЕЛЕРІ
2.1 Банк жүйесіндегі банктік құқықтық
қатынастар ... ... ... ... ... ... . ... 31-34
2.2 Банктік қызмет: экономикалық және азаматтық – құқықтық
нормалары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...35-37
2.3 Банктік құқықтың пәні, әдістері, жүйесі, қайнар
көздері ... ... ... ...38-43
2.4 Банктік заннама: мәні-маңызы және банктік қызметті ұйымдастыру
және реттеу: қазіргі заманғы үрдістері,тәсілдері, құқықтық
негіздері ... ...44-54
2.5 Банктік қызметті пруденциалдық реттеу
ерекшеліктері ... ... ... ... 54-56
ІІІ. ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ БАНК ҚЫЗМЕТІНІҢ АЯСЫНДАҒЫ АЗАМАТТЫҚ – ҚҰҚЫҚТЫҚ НОРМАЛАР
ЖҮЙЕСІНДЕГІ БАНКТІК МІНДЕТТЕМЕЛЕР
3.1 Қазақстанның Ұлттық банкі қызметінің аясындағы банктік құқықтық
қатынастар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...57-62
ҚОРЫТЫНДЫ-------------------------- ----------------------------------- ------
------63-68
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .69-
70
КІРІСПЕ
Диплом жұмысының өзектілігі. Қазақстан Республикасының Президенті
Н.Ә.Назарбаев өзінің Қазақстан-2030 атты халыққа жолдауында үшінші ұзақ
мерзімді басымдық ретінде шетел инвестицияларының деңгейі жоғары, дамыған
нарықтық экономикаға негізделген экономикалық өсуді көрсетеді. Бұл
басымдықты жүзеге асыру үшін инфляцияны қолайлы деңгейге түсіре отырып,
стратегиялық күшті ілгерілуге бағытталу көрсетіледі. Бұл орайда, таяудағы
жылдарда біз назарымызды экономиканың нақты секторына, оны сауықтыруға,
фискальды және монетарлық қатаң шектеулер жағдайындағы өсу мен күшті
әлеуметтік саясатқа аударамыз деп көрсетілген.[1]
Қазақстандағы банктік қызмет аясын реттеуге бағытталған заңдардың
жүзеге асу процессі өтпелі нарықтық кезеңдегі күрделі экономикалық
реформалар мен ұзаққа созылатын мемлекеттік бағдарламалар ауқымында жүзеге
асырылуда. Сонымен қатар банктік қызмет аясын реттеуге ба-ғытталған
заңдардың тек осы саланы ғана емес, сонымен қатар мемлекеттің қаржы,
валюта, ақша-несие, жалпы экономиканың кез-келген саласына қатысты
болатындығын естен шығармаған дұрыс.
Бүгінгі таңда нарықтық қатынастардың дамуына орай аса көңіл бөлетін
мәселелердің қатарына банктік қызмет саласын реттейтін заңдарды дамыту
жатады. Ал банктік қызмет аясының жоғарғы деңгейде дамып, халықаралық
деңгейге сәйкес болуы осы саланы реттеуге арналған заңдардың тиімді түрде
жүзеге асуымен тығыз байланысты. Елімізде банктік қызмет аясын реттеуге
арналған заң актілерінің қатарына ең алдымен республикамызда құқықтың
негізгі қайнар көзі болып табылатын Қазақстан Республикасының
Конституциясын, Қазақстан Республикасының Президенті туралы Қазақстан
Республикасының Заңын, Қазақстан Республикасының Парла-менті туралы
Қазақстан Республикасының Заңын және т.б. заң актілерін жатқызсақ болады.
Сонымен қатар Конституцияның нормаларынан республикамызда құқықтың қайнар
кезі ретінде халықаралық құқық нормаларының да қолданылатынын көреміз.
Қазақстан Республикасының Конституциясының[2] нормаларына сәйкес Қазақстан
Республикасында қолданылатын құқық Конституцияның, соған сәйкес заңдардың,
өзге де нормативтік құқықтық актілердің, Республиканың халықаралық шарттық
және өзге де міндеттемелерінің, сондай-ақ Република Конституциялық
Кеңесінің және Жоғарғы Соты нормативтік қаулыларының нормалары болып
табылады.
Банктік қызмет аясын реттеуге арналған арнайы заң актілерінің қатарына
кешендік құрылысы бойынша мынандай актілерді жатқызамыз: Қазақстан
Республикасының Ұлттық Банкі туралы, Қазақстан Республикасындағы банктер
және банк қызметі туралы, Қазақстанның Даму Банкі туралы, Қазақстан
Республикасының үй құрылысы жинақ банкі туралы, Ақша төлемі мен аударымы
туралы, Қазақстан Республикасының Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын
реттеу мен қадағалау жөніндегі агенттігі туралы, Қаржы лизингі туралы,
Бағалы қағаздар рыногы туралы, Инвестициялар туралы, Валюталық реттеу
туралы және т.б. Қазақстан Республикасының Заңдарын жатқызамыз.
Батыстағы банк жүйелері мен олардың құқықтық негіздері ғасырлар бойы
қалыптасса, Қазақстанда және Ресейде бұл үрдіс тым жылдам жүріп жатыр.
Алайда банк ісінің дәстүрлері жоғалған, өзіндік тәжірибе ұмытылған, ал
еліміз үшін бүгінгі таңда қандай банктік жүйе және қандай банк заңнамасы
қажет екендігін ортақ (бірдей) түсіну жоқ болған жағдайдағы қарқынды өсіп
жатқан инновациялар ағымын басқару аса қиын. Нәтижесінде банк жүйесінің
құрылымы да, банк қызметін реттейтін заңнама да қалыптасып үлгермей-ақ,
ескіріп кетеді және өз кезегінде экономикалық реформа барысын тежей
түседі.[3]
1987 жылға дейін банк жүйесі үш монополист — банкті қамтыды;
КСРО-ның Мемлекеттік банкі, КСРО-ның Құрылыс
банкісі және КСРО-ның Сыртқы сауда банкісі. Мұнымен қатар мемлекеттік-
еңбектік жинақтаушы кассаларының жүйесі де әрекет еткен. Банк жүйесіндегі
үстемдік жағдайына КСРО-ның Мемлекеттік банкісі ие болды. Ол эмиссиялық
институт бола отырып, сонымен бір мезгілде қысқа мерзімді несиелеу,
шаруашылыққа кассалық және есеп-айырысу қызметтерді көрсету орталығы болды.
Эмиссиялық функциялар мен клиенттерге есептік-несиелік қызмет көрсету
функцияларын біріктіру, оларды бір банкке монопольдық бекітіп беру КСРО-ның
Мемлекеттік банктік мемлекеттік басқару және бақылау органына айналдырады.
Экономиканы басқарудың әміршіл-әкімшіл жүйесі жағдайында несие ресурстары
формальды сипатта болғандықтан Мемлекеттік банк іс жүзінде, несие
ресурстарына шектелмеген монополияға ие болды. Оның шоттарында мемлекеттік
несиелік қорды қалыптастыра отырып барлық бос ақша қаражаттары жиналды.
Банк мекемелері болса клиенттердің емес, жоғары тұрған ұйымдардың алдында
жауапты болды.
Нарыққа өту жағдайында экономиканы басқаруды орталықсыздандыру
экономиканы басқару механизміндегі банк жүйесінің рөлін өзгертуді талап
етті. Оны қайта ұйымдастыру 1987 жылғы КПСС ОК және КСРО Министрлер
кабинетінің 1987 жылғы 17 шілдедегі № 82110 қаулысы қабылдауымен басталды.
Банк жүйесінің ұйымдық құрылымын өзгерту, банктердің рөлін арттыру, олардың
халық шаруашылығының дамуына ықпалын күшейту, несиені әсерлі экономикалық
тетікке айналдыру көзделді.
1988 жылғы 26 мамырда қабылданған КСРО-ның КСРО-дағы кооперация
туралы заңы ерекше маңызды болды. КСРО-дағы кооперация туралы заңды,
оның елде басталған экономикалық қайта құрулары, оның ішінде, банк жүйесін
реформалауды тереңдетудегі рөлі тұрғысынан бағалай отырып, мынаны атап
өткеніміз жөн.[4]
Кеңес билігінің бүкіл тарихы бойына жаңа экономикалық саясаттан кейін
алғаш рет заң жүзінде жеке тұлғаның еңбек аясындағы еркіндік дәрежесі
айтарлықтай кеңейтілді. Енді заң азаматтарға, олардың қалауы және
қабілеттілігіне сәйкес кооперативтерге бірігуге және заңмен тыйым
салынғандардан басқа қызметтің кез келген түрлері мен айналысу үшін
кедергісіз шығуға рұқсат берді. (Закон СССР О кооперации в СССР 26 мая
1988 г. № 8998-6 ведомости ВС СССР. 1988 № 22, 355-бет). Мұнымен қатар заң
мемлекеттік және кооперативтік органдарға кооперативтің шаруашылық
қызметіне араласуға қатаң тыйым салынады, осылайша, кооперативке өндірісті
жоспарлау және оны жүзеге асырудан бастап, өндірілген өнімді бөлу және сату
және кооператив мүшелерінің еңбегін төлеу мәселелерін шешу арқылы көрініс
тапқан толық шаруашылық дербестік берілді (Бұл да сонда 23-бап, 5-
тармақ).[6, 355 б.]
Осымен бір мезгілде заң азаматтарға берілген құқықтарды іс жүзінде
жүзеге асырудың әсерлі механизмін де қарастырды. Атап айтқанда
кооперативтік меншікті және кооперативтердің сәтті қызмет етуінің
жағдайларын нығайту және дамытудың заңдық кепілдіктері көзделді. Осы
жағдайлардың қатарына елде кооперативтік банктерді құру туралы мәселені заң
деңгейінде шешуде жатқызылады.
Заңның 23-бабына сәйкес, кооперативтердің одақтары (бірлестіктері)
шаруашылық-есептік салалық немесе аумақтық кооперативтік банктер құруға
құқылы болды.
Сонымен қатар осы заңның бірқатар ережелері, әсіресе кооперативті
банктерді және жалпы кооперативтерді құруға қатысты ережелері жедел жүзеге
аса бастады және КСРО-дағы мемлекеттік емес банктер жүйесінің қалыптасуына
және мемлекеттің банк қызметіне қатысты монополиясын жоюға бастау болды.
Осының барлығы кәсіпорындар мен ұйымдардың, олардың жоғарыдан
жоспарланбаған қаржылық қаражаттарға деген қажеттілікті тудыра отырып,
шаруашылық дербестігін күшейтті. Нәтижесінде, елде орын алған несие
механизмі мен бүкіл банк жүйесінің жетілмегендігі барынша айқын сезіле
бастады.
Осылайша, КСРО-дағы кооперация туралы заңының қабылдануы елде
кооперативтік және коммерциялық банктердің туындауына мүмкіндік туғызса,
ақша-несие қатынастары аясында жиналған проблемаларды шешудің күттірмес
қажеттілігі бұл мүмкіндікті шындыққа айналдырады.
Уақыты брйынша соңғы болған, КСРО-ның мемлекеттік мамандандырылған
банктерінің қызметін түбегейлі жақсартуға ұмтылыс 1989 жылдың басында
жасалды. Ол кезде наурызда КСРО-ның мемлекеттік мамандандырылған банктерін
толық шаруашылық есепке және өз-өзін қаржыландыруға еткізу туралы
үкіметтік қаулы қабылданды. (Е.В.Осипов-мл научный сотрудник НИЦентра
частного права Каз ГУЮ: Понятие банка и банковской деятельности в
Республике Казахстан. Юрист справочная система. Юрист 4,0).
Сонымен қалыптасып жатқан, нарықтық қатынастарға бара-бар ақша —
несиелік реттеу жүйесін қалыптастыру мақсатында Мемлекеттік банктің
мәртебесі мен оның ел экономикасындағы рөлі өзгертілді.
Диплом жұмысының мақсаты. Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің
жалпы бөлімінің күшіне енуіне және оның ерекше бөлімінін қабылдауға
дайындығына байланысты, жаңа Азаматтық кодекс банк қызметіне байланысты
шарттардың жеке түрлерін реттеуге бағытталған. Тиісті тараулар заем және
кредит, банк салымы және шот есеп шарттарын реттеуге арналған. Кодекс
кредиторларын құқын қорғауды күшейтудегі принциптік ерекшеліктерден тұрады:
құқықты бұзған емес, құқығы бар тарап қорғалады. Екінші ерекшелігі кодекс
нормасы және олардың бұзылған нормаларымен коллизиясы мүмкін арақатынасты
көрсетеді. Тағы бір ерекшелігі кодекс нормалары және басқа заң не
нормативті құқық актілеріне енгізілген нормаларымен олардың коллизиясы
мүмкін арақатынастар. Банк заңдылығы Азаматтық кодекстен, заң күші бар
Қазақстан Республики президентінің жарлықтары “Ұлттық банк туралы”
“Қазақстан Республикасы банктер және банк қызметі туралы” және басқа
актілерден тұрады. Сондықтан диплом жұмысының мақсаты – банк қызметі туралы
азаматтық – құқықтық нормалар жүйесіндегі банктік міндеттемелерді зерттей
отырып, осы мәселелерді қарастыру.
Диплом жұмысының міндеттері. Диплом жұмысына қойылған мақсаттарға
байланысты мынадай міндеттер қарастырылды:
- банк қызметі туралы мәліметтер жинақтау;
- банкілік қызмет анықтамасы және оның құқықтық жағдайларын
қарастыру,
- банк жүйесіндегі банктік құқықтық қатынастарды зерттеу;
- банктік қызмет: экономикалық және азаматтық – құқықтық нормаларын
қарастыру;
- банктік заннама: мәні-маңызы және банктік қызметті ұйымдастыру және
реттеу: қазіргі заманғы үрдістері,тәсілдері, құқықтық негіздері
- Қазақстандағы банк қызметінің аясындағы азаматтық – құқықтық
нормалар жүйесіндегі банктік міндеттемелер т.б.
Диплом жұмысының құрылымы. Диплом кіріспеден, үш бөлімнен, қорытынды
және пайдаланылған әдебиеттерден тұрады.
І. БАНКІЛІК ҚЫЗМЕТ АНЫҚТАМАСЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ ЖАҒДАЙЛАРЫ
1.1 Банкілік қызметтің теориялық негіздері
Нарықтық экономика жағдайында. кәсіпкерліктің дамуында ел экономикасы
үшін пікірдің атқаратын қызметі өте зор. Қай шеттегі болмасын банктер өз
қызметтерін толық жүзеге асырып отырады. Ал екінші деңгейдегі банктер өз
қызметтерін пайда табу мақсатында жүзеге асырады. Бұл банктер өз шеттерін
операциялар мен мәмілелер жасаудың жүзеге асыратыны белгілі. Енді осы биік
қызметке, банкілік қызмет түрлеріне жеке сипаттама беріп өтейік.
Әкімшілік немесе пәндік критерий банкілік іске айрықша ерекшеліктер
беріп, оның мәні мен мазмұнын анықтайды. Банкілік қызметті анықтау үшін ек
алдымен банкілік құқық құқықтарымен реттелетін қоғамдық қатынастардың
шектерін, түсінігін білу керек. Осылармен қатар тағы бір ескере кететін
жағдай. банкілік құқық құралдарымен реттеу арқылы жүзеге асырылатын
қызметтермен байланысты субъектілер тобы тек банк шегінен ғана шыға алады.
Негізінен заңдарды алсақ, банкілік қызметті банктер мен несие
ұйымдарының нақты бір немесе басқа да әрекеттерді ақша, бағалы қағаздар
және валюталық құндылықтар ретінде қаржылық құралдармен жүзеге асыру арқылы
түсіндіреді. Осы аталған объектілер банкілік құқықтың түсінігі мен
мазмұнына өзіндік ерекшеліктер беріп, түрліше әсер етеді.
Француз ғалымдары К. Гавальда мен Жан Стуфле банкілік қызметті
келесідей жолдармен түсіндірген. Банкілік қызмет клиенттермен немесе басқа
несие ұйымдарымен жасалған шарт нысанында көрініс табады.[5] Бұл жерде
француздық ғалымдар банктер клиенттермен тікелей шарт жасасу арқылы
операцияларды орындай отырып, өз қызметтерін жүзеге асырады деп
түсіндірген.
Сонымен банкілік қызметке теориялық тұрғыдан берілген анықтамаларға
тоқтала келіп, келесідей тұжырымдар жасауға болады. Субъектілік немесе
объектілік критерийлерді қарастыра келе, банкілік қызметті осы қызмет
түрлерімен айналысатын субъектілердің әрекеттері, қоғамдық қатынастардың
банкілік қызметке байланысты шегі, яғни банкілік қызметтің қоғамдық
қатынастарда алатын орны, сондай-ақ қаржылық құралдар ретінде ақша, бағалы
қағаздар немесе валюталық құндылықтар арқылы түсіндіруге болады.
Енді кезекте банкілік қызметті құқықтық тұрғыдан түсіндіріп өтейік.
Банкілік қызмет теориялық тұрғыдан субъектілер әрекеті, қоғамдық қатынастар
және тағы басқа да факторлар арқылы түсіндірілсе, құқықтық тұрғыдан заңдар
мен құқықтық актілер арқылы түсіндіріледі. Нақтырақ айтсақ. осы заңдық
актілерде банкілік қызмет анықтамасы, банкілік қызметті жүзеге асыруды
құқықтық реттеу, банкілік қызмет түрлері (операциялар) және тағы басқа да
мәселелер қарастырылған.
"Банктер және банкілік қызмет туралы" 31.08.1995 жылы қабылданған
Қазақстан Республикасы Президентінің заң күші бар Жарлығында банкілік
қызметке келесідей анықтама берілген (30-бап): Банкілік қызмет — банктердің
банкілік операиияларды, сондай-ақ осы заңда көрсетілген басқа да
операцияларды жүзеге асыруы. Бұл операциялар тізімі заңның осы бабында
көрсетілген.[6]
Ресей ғалымдары банкілік қызметке түрлі анықтамалар береді. О. М.
Олейник банкілік қызметті екі мағынада қарастырып өткен. Тар мағынада,
операциялар жинақталып жүзеге асырылғанда ғана банкілік қызметті құрайды.
Яғни. кез келген ұйымның негізінде үш қағидадан құралған операцияларды
жүзеге асырған кезде ғана мемлекет тарапынан банкті тіркеу туралы талап қою
құқығы пайда болады. Шектеу ретінде үш қағиданың біреуінсіз, мысалы есеп
жүргізу қызметі ұйымдарға банк құрмай-ақ ақшалай операцияларды жүргізу мен
несие беруге мүмкіндік береді. Банк қызметтерді несие ұйымдары, ссуда
жинақтаушы кассалар және тағы басқа ұйымдар жүзеге асырады. Бұл жердегі
операциялар үшін берілетін үш қағида, олар: қайтарымдылығы, төлемділігі
және тездігі.
Ал кең мағынада банкілік қызмет туралы мәселе тек заңмен көрсетілген
банкілік операциялар осы банктің өзімен, сондай-ақ несие ұйымдарымен жүзеге
асырылғанда ғана қозғалады. Кең мағынада банкілік қызметке осы
операциялармен қатар шетел валютасын сатып алу-сату, есеп айырысуды
жүргізу, ақша қаражаттарын инкассалау, ақша қаражаттарын сенімді басқару,
лизинг операциялары және басқа да операцияларды енгізуге болады. Басқа
сөзбен айтқанда, банкілік қызмет кең мағынада айналым, жинақтау және тауар
құралдары ретінде ақша және басқа да қаржылық құралдар бойынша арнайы
субъект болып табылатын коммерциялық банктер мен несие ұйымдарының банкілік
операцияларды жүзеге асыруы. Бұл қызмет сандық және сапалық сипатқа ие,
уақыт пен кеңістікте таралады немесе пайда не шығын алып келуі мүмкін.
Бұл анықтамалардан келесідей тұжырымды жасауға болады. Банкілік
қызметті тек банктік операциялар жиынтығы деп қана түсініп қою, сонымен
қатар қызмет пен операцияның анықтамасын да беріп өтейік. Қызмет ретінде
адамдар мүддесіне қарай қоршаған ортаның толық өзгеруі мен қайта құрылуын
түсіну керек, операциялар ретінде біртұтас стратегиялық жоспарлар мен оған
бағынышты мақсаттар; жүзеге асыруға бағытталған әрекеттерді немесе жеке бір
мақсатты орындауды, жеке істерді өнім, мекемелер мен кәсіпорындардағы жеке
актілер түсінуге болады.
Сонымен банкілік қызметті жалпы мақсатты біріктірілген ақша және басқа
да қаржылық құралдар бойынша операциялар түрін тұрақтандыру немесе жүйелі
түрде жүзеге асырылуының жиынтығы ретінде түсінуге
болады. Банктік операциялар жиынтығы банкілік қызметте келесі белгілер
болғанда ғана көрініс табады:
-жүзеге асырылу жүйелілігі, яғни жай асырылатын әрекеттерді
біріктіретін белгілер болуы;
- тұрақтылық, операцияларды жүзеге асыру қызметі, яғни нақты
операциялар ұзақ уақытша немесе нақты белгіленбеген уақытта жүзеге
асырылады;
- барлық операцияларды тұтас алғандағының бағыттылығы.
Тағы бір қарастыра кететін мәселе, банктік қызметтің өзіне тән
ерекшеліктері болып табылады. Банкілік қызмет кәсіпкерлік қызметтің бір
түрі болып танылғандықтан, оның өзіне тән ерекшеліктері де болады.
Кәсіпкерлік қызметтің пайда табу, өз мүлкі шегінде жауап беру,
тәуекекелдікке бару секілді ерекшеліктерге ие болғандығын банкілік
қызметтің келесідей ерекшеліктерінің 5 түрін көрсетуге болады. Олар:
- өздерінің ғана емес, сонымен қатар құрал-қаражаттармен тәуекел ету
арқылы айналымнан пайда түсіру;
- мемлекеттің болуы мен оның қамтамасыз ету шарты болып табылатын
қаржылық құралдар айналымынан пайда табу;
- алғашқы екі ерекшеліктің болуымен бірінші кезекте жалпы мүддені, одан
кейін мүдделер балансын қамтамасыз ету мақсаты кәсіпкерлік қызметтің осы
түріне байданысты мемлекеттік реттеудің болуы.
Банкілік қызметте өзіне тән құқықтық режимдері болады. Бұл жерде
құқықтық режим ретінде банкілік операциялар мен мәмілелерді жүзеге асыруды
және бекітілген ережелерді сақтамаудың салдары туралы айтып өтуге болады.
Банкілік қызметтегі ерекше шектеулер өндірістік, сауда және сақтандыру
қызметтеріне тыйым салу болып табылады. Бұл дегеніміз -ұйымы ретіндегі кез
келген заңды тұлғаның қабілеттігінің шектелуі болып табылады.
Банкілік қызмет теориялық тұрғыдан алғанда фактілердің әрекеті мен
әлеуметтік-экономикалық өмір ортасы болады. Ал құқықтық жағынан алсақ,
банкілік қызмет банктердің операцияларды, сондай-ақ банктер туралы
көрсетілген басқа да операцияларды іске асыруы болып табылады.
Мұндай анықтамалар "Банктер және банкілік қызмет Заңның 30-бабында
көрсетілген. Олар:
■ депозиттер қабылдау мен несие беру операциялары;
■ кассалық операциялар;
■ ақша аудару операциялары;
• сейфтік операциялар;
•.ломбарттық операциялар;
• төлем карточкалары мен чек кітапшаларын жүргізу операциялары.
Сондай-ақ банктер бағалы қағаздар рыногында дилерлік, клирингтік
қызметтермен де алады. Ескере кететін жағдай, банктер қызмет түрлерімен
айналысу үшін Ұлттық банктің арнайы лицензиясын алуы керек.
Келесі кезекте банкілік іске анықтама беріп өтейік. Экономикалық
сөздікте көрсетілгендей, банкілік іс— 6ұл банкілік жүйені, банкілік
саладағы мемлекет саясатын, банкілік реттеу жүйесін, нақты банкілік
қызметті, теория мен жинақталған тәжірибені біріктіретін жиынтық.
Бұл жерде банкілік іс анықтамасынан байқайтынымыз, банкілік іс:
банкілік жүйе — бірінші және екінші деңгейдегі банктерден; банкілік
саладағы мемлекет саясаты — ақша айналымы, банктер арасындағы ақша аударуды
жүзеге асыру, банктер мен клиенттер арасындағы қатынастарды, Қазақстанның
экономикалық дамуы мен әлемдік экономиканың интеграциясы мақсатында
ұйымдастыру, жүргізу; банкілік жүйені реттеу — банктерді ашу, олардың
қызметін тоқтата тұру және жабу, лицензия беру, банк қызметін реттеуді
жүргізу; банкілік қызмет — банктердің банкілік операциялар жүргізіп, қызмет
көрсетуі секілді бірнеше ұғымдар жиынтығынан тұрады.
Банкілік қызмет дегенде түсінетініміз, банкілік операциялар мен қызмет
көрсетулер ғана, ал банкілік іс дегенде— банкілік саладағы мемлекет
саясаты, банкілік жүйе, банкілік қызмет және банкілік жүйені реттеу туралы
мәселе қозғалады. Бүл жерден шығаратын тұжырымдамамыз келесідей: банкілік
қызмет салыстырмалы түрде тар мағынада айтылса, ал банкілік іс кең мағыналы
ұғым. Сонымен банкілік қызмет тек банкілік операцияларды ғана қарастырса,
банкілік іс жалпы банкілік жүйені, соның ішінде банкілік саясатты, банкілік
қызметті құқықтық реттеуді және жинақталған тәжірибені қарастырады.
1.2 Азаматтық құқықтағы банктік қызмет көрсету шарттары
ҚР АК-ң 38-тарауында банктік қызмет көрсету туралы жалпы ережелер
жинақталған. Бұл шарттың мәнісі: Бір тарап (банк) екінші тараптың
(клиенттің) тапсырмасы бойынша банктік қызмет көрсетуге, ал клиент, егер
шартта өзгеше көзделмесе, осы көрсетілген қызметке ақы төлеуге
міндеттенеді. Осьшайша, банктік қызмет көрсету шарты, жалпы ереже бойынша,
консенсуалды және ақылы шарт болып табылады.
Біздің заңнама банктік қызмет көрсетуге қатысты жалпы нормаларды бекіте
отырып алға қарай кезекті қадам жасады және осы бағытта ол кейбір көршілес
мемлекеттердің азаматтық заңнамаларының алдында келеді. Мысалы, мұндай
нормалар Қырғыз Республикасының Ресей Федерациясының Азаматтық
кодекстерінде жоқ. Болашақта аралас шарттардың жекелеген топтарын
қалыптастыру кезінде әрқашан да олардың өздеріне тән белгілерін ажырата
отырып, жалпы түрде азаматтық заңнамада бекіткен орынды болады. Бұл жалпы
құқықтық реттеу сапасына да оңды әсер етеді.
Банктік қызмет көрсету шартын ажыратудың маңыздылығы - оны жүзеге асыру
барысында банк пен шаруашылық жүргізуші субъектілер арасындағы есеп айырысу
несие қатынастарының кем дегенде бір қатысушысының өзара қарым-
қатынастарының мәселелері шешілетіндігінде. Осылайша, бұл шарттар есеп
айырысу және несие қатынастарының алғы шарттары болып табылады және
бірқатар жағдайларда оларды жүзеге асьтрудың тікелей тәртібін де анықтайды.
ҚР Азаматтық кодексі банктік қызмет көрсету шарттарының төмендегідей
түрлерінің тізімін келтіреді:
1) Банктік шот шарты;
2) ақша аудару шарты;
3) банк салымы шарты, ол негізінен несиелік қатынастарды қамтамасыз
ететін болғандықтан жоғарыда қарастырылып өткен;
4) заңнамамен немесе тараптар келісімімен көзделген өзге де шарт
түрлері.
Өз қаражаттарына меншік құқығын жүзеге асыру мүмкіндігін клиенттің
кедергісіз жүзеге асыру кепілдігін құрған жағдайда банк шоттағы ақшаны
пайдалана алады және төлем айналымына жәрдемдесетін шарттарды жүзеге асыру
барысында несиелік сипаттағы қатынастар пайда болады.
Есеп айырысу қызметтерін көрсету бойынша шарттарға төлем
тапсырыстарымен есеп айырысу шартын, тек шартын, аккредитивтермен есеп
айырысу шартын, төлем тапсырыстарымен, талаптар мен инкассалық бөліктермен
есеп айырысу жүзеге асатын қарыздыңталаптарды инкассациялау шартын жатқызу
қажет. Бұл топқа банк аралық есеп айырысумен байланысты шарттар да жатады:
корреспонденттік қатынастар орнату туралы шарт, клирингтік төлемдерде есеп
айырысу шарты.
Банктік шоттармен байланысты шарттардан басқа, төлем айналымына
жәрдемдесу бойынша банктік шарттарға металдық шоттарды жүргізу кезінде
бекітілетін металлдық шот шартын жатқызу қажет. Оның мәнісі -сақталатын
құндылықтардың құнын клиенттік есепке алудан көрінеді. Сондай-ақ, бағалы
қағаздар нарығында клирингтік операциядан көрінеді.
Сондай-ақ бағалы қағаздар нарығында клирингтік операцияларды жүзеге
асырумен байланысты шарттарды да еске салған жөн.
Аталған шарттардың кейбіреулерін кейінірек қарастырамыз. Төлем
айналымына әсер ететін банкті қызмет көрсету туралы жалпы ережелер біздің
курс заңнама құрылымына негізделетіндіктен қарастырылады. Осы орайда банк
пен клеинттің әрекеттестігі жүзеге асырылатын түпкілікті мәселелерді
айқындау орынды болып табылады.
Азаматтық-құқықтық және есеп айырысу көзделген өзге де қатынастардың
әртүрлі субъектілері арасында есеп айырысуды жүзеге асыруға мүмкіндік
туғыза отырып, банктер банктік қызмет көрсету туралы шарттар бекітілген
тұлғалардың мүдделерін сақтауға тиіс. Банктер клиенттердің шарттарындағы
ақша қаражаттарына иелік етуді тек қылмыстық іс жүргізушілік және азаматтық
іс жүргізушілік заңнаманың нормаларына сәйкес сот шешімі, тергеу, анықтау
органдарының және сот шешімдерін атқаратын органдардың қаулылары бойынша
ғана шектей алады. Ақша қаражаттарына иелік етуге тыйым салуды шектеу
мерзімдері қылмыстық іс жүргізушілік және азаматтық іс жүргізушілік
заңнамамен көзделген мерзімдерден аспауға тиіс. Тергеу мен анықтау
органдарының клиенттің ақшасына тыйым салу туралы шешімдеріне заң
актілерінде белгіленген тәртіппен сотқа шағым жасалуы мүмкін.
Заңды тұлғалар мен азаматтардың ақша қаражаттарын олардың келісімінсіз
алып қоюға тек соттың заңды күшіне енген үкімнің немесе шешімнің немесе сот
бұйрығының негізінде ғана жол беріледі.
Банк қандай да бір негіздер бойынша ақша қаражаттарьгн аудара отырып,
төлеу жөніндегі барлық талаптарды қанағаттандыру үшін клиенттердің
шоттарындағы қаражаттардың жеткілікгігін ескеруге міндетті. Клиенттің
немесе өзге тұлғалардың төлеу жөніндегі өкімдерін атқара отырып, банк
олардың келу кезектілігін (күнтізбелік кезектілігін) басшылыққа алады.
Клиенттің банктегі ақшасы клиентке қойылған кезекті талапты қанағаттандыру
үшін жеткіліксіз болған жағдайларда, Қазақстан Республикасының заң
актілерінде көзделген жағдайларды қоспағанда, банк аталған талапты
қанағаттандыруға жеткілікті соманы клиенттің пайдасына түсетін ақша
есебінен жинақтайды. Егер клиентке бірнеше талап қойылса, банк оларды
қанағаттандырудың тиісті кезектілігін сақтайды. Бұл жағдайда банктік есеп
айырысуды реттейтін нормалар заңды тұлғалар мүмкін, олар таратылған кезде,
өндіруге жүгіну кезектілігін белгілейтін Азаматтық кодекстің жалпы бөлімнің
нормаларына сәйкестендірілген.
Бірінші кезекте адам өмірі мен денсаулығына келтірілген зиянды өтеу
туралы талаптарды, сондай-ақ алименттерді өтеу жөніндегі талаптарды
қанағаттандыруды көздейтін атқарушы құжаттар бойынша ақша алу жүзеге
асырылады.
Екінші кезекте еңбек шарты бойынша, оның ішінде келісім-шарт бойынша
жұмыс істейтін адамдармен демалыс жәрдемақылары мен еңбекақы төлеу бойынша,
авторлық шарт жөніндегі сыйақы төлеу бойынша есеп айырысу үшін ақша алуды
көздейтін атқарушы құжаттар бойынша ақша алу жүргізіледі.
Үшінші кезекте клиенттің бюджет алдындағы міндеттемелері бойынша ақша
алу жүргізіледі.
Төртінші кезекте басқа да ақшалай талаптарды қанағаттандыру көзделген
атқарушы құжаттар бойынша ақша беру жүргізіледі.
Бесінші кезекте клиентке қойылған басқа да талаптарды қанағаттандыру
үшін күнтізбелік кезектілік тәртібімен ақша алу жүргізіледі. Осылайша
атқарушылық күші бар құжаттарға негізделген талаптарға азаматтық-құқықтық
міндеттемелер бойынша несие берушілерден және клиенттердің өздерінен
шыгатын төлеу туралы өкімдер алдында басымдық берілген.
Бір кезектілікке жататын талаптар бойынша ақша алу атқарушы құжаттардың
(төлеу туралы өзге де өкімдердің) түсу уақыты бойынша кезектілікпен жүзеге
асырылады.
Клиент болып табылатын заңды тұлға тараған кезде кредит берушілердің
талабын қанағаттандыру ҚР АК-ң 51-бабында тікелей көзделген кезектілікпен
жүргізіледі (ҚР АК-ң 742-6 Зт.).
Банк құпиясын жария етпеуге банк кепілдік береді. Банк құпиясы - бұл
банк депозиторлары, клиенттері мен корреспондеттері шоттарының бар-жоғы,
олардың иелері мен нөмірлері туралы, сол шоттар мен банктің өз шоттарындағы
ақшалай қаражаттың қалдығы мен қозғалысы туралы, банк операциялары туралы
(банк операцияларын жүргізудің жалпы шарттарынан басқа), сондай-ақ
клиенттердің банктің сейф жәшіктерінде шкафтары мен үй-жайларында сақтаулы
жатқан мүлкінің бар - жоғы, олардың иелері, сипаты мен құны туралы
мәліметтердің қатаң құпиялығының режимі. Тарату процесіндегі банкпен
берілген несиелер туралы мәліметтер банк құпиясына жатпайды.
Банк құпиясын құрайтын міндеттерді беру тәртібі, сондай-ақ олар берілуі
мүмкін субъектілер аясы Қазақстан Республикасының "Қазақстан
Республикасындағы банктер мен банк қызметі туралы" Заңының 50-бабына сәйкес
анықталады.
Банктік қызмет көрсетудің кейбір түрлерін банктік қызметтің жекелеген
түрлерін жүзеге асыратын ұйымдар жүргізуге құқылы, мысалы олар клиринг
операцияларын жүргізе алады. Осындай ұйымдармен банктік қызметтердің
жекелеген түрлерін көрсету Азаматтық кодекспен және банктік заңнамамен
көзделген тәртіпте жүзеге асырылады.
Азаматтық кодекстің 746-бабында банктік қызмет көрсету бойынша барлық
жекелеген шарттар үшін маңызды болатын шартты тиісті түрде атқармағаны үшін
жауапкершілік туралы норма көзделген. Ол банк жауапкершілігіне қатысты.
Банк клиенттің шотына оның атына түскен ақшаны дер кезінде қабылдамаса, не
оларды шоттан заңсыз алып тастаса, сондай-ақ клиенттің шоттан ақшаны аудару
туралы, не шоттан беру туралы нұсқауларын тиісті түрде орындамаса немесе
мүлдем орындамаса, банк әрбір кешіктірілгені күн үшін осы сомалардың 0,5
пайызын төлеуге және пайыздармен жабылмаған шығын бөлігін өтеуге міндетті.
Клиенттің жауапкершілігі азаматтық құқықтағы жауапкершілік туралы жалпы
ережелерге, арнайы заңнамаға, сондай-ақ нақты шарттық нормаларға сәйкес
анықталатын болады.
1.3 Банктік шот шарты
Банктік шот шарты бұл - кешенді есеп айырысу міндеттемелерінің құрамына
кіретін құқықтық қатынас. Онда осы шарттық қатынаспен қатар әрқашан да
төлемдерді жүзеге асырумен байланысты құқықтық қатынастар да туындайды.
Яғни, есеп айырысу міндеттемелерін жүзеге асыру әрқашан осы қатынастардың
орын алуына тәуелді болады.
Қазақстан Республикасының "Төлемдер және ақша аударулары туралы"
Заңында банктік шот банк пен клиент арасында салым (депозитті) қабылдау
бойынша шарттық қатынастарды көрсететін тәсіл ретінде және банктің төменде
корсетілген операцияларды жүзеге асыруымен байланысты анықталады:
1) Клиентке тиесілі ақшалардың болуы мен пайдалануын банктің қамтамасыз
етуімен байланысты;
2) Клиент пайдасына ақшаны қабылдаумен байланысты;
3) Банктік шот шартымен немесе банк салымы шартымен көзделген тәртіпте
ақшаны үшінші тұлғалардың пайдасына аудару туралы клиенттің өкімін
орындаумен байланысты;
4) Егер бұл банк салымы не банктік шот шартымен көзделмесе, клиент
ақшасын алу туралы үшінші тұлғалардың өкімін орындаумен байланысты;
5) Банктік шот немесе банк салымы шартымен көзделген тәртіпте қолма-қол
ақшаны клиенттен қабылдауды және оған беруді жүзеге асырумен байланысты;
6) Банктік шот немесе банк салымы шартымен көзделген тәртіпте, банктегі
клиенттің ақша сомасы және жүргізілген операциялар туралы ақпаратты
клиенттің талап етуі бойынша берумен байланысты;
7) банктік шот немесе банк салымы шартымен анықталатын мөлшер мен
тәртіпте сыйақыны төлеумен байланысты;
8) Клиентке шартта, заңнамада немесе банктік тәжірибеде қолданылатын
іскерлік айналым дағдыларында көзделген өзге де банктік қызмет көрсетуді
жүзеге асырумен байланысты. Банктік шоттар банк пен клиент банктік шот
немесе банк салымы шартын бекіткен кезде ашылады.
Қазақстан Республикасының "Қазақстан Республикасындағы банктер және
банк қызметі туралы" Заңының 20-бабында көрсетілгендей заңды және жеке
тұлғалардың банктік шоттарын, банк операцияларының жекелеген түрлерін
жүзеге асыратын банктер мен ұйымдардың корреспонденттік шоттарын ашу мен
жүргізу банктердің операцияларына жатқызылады.
Банктік шот шарты бойынша бір тарап (банк) екінші тараптың (клиенттің)
пайдасына түсетін ақшаны қабылдауға, клиенттің клиентке немесе үшінші
тұлғаларға ақшаның тиісті сомаларын аудару (беру) туралы өкімдерін
орындауға және банктік шот шартында көзделген басқа да қызметтерді
көрсетуге міндеттенеді.
Банктік шот шарты консенсуалды сипатқа ие. Ол оның барлық мәнді
жағдайлары бойынша тараптар келісімге келген кезде жасалды деп есептеледі.
Банктік шот шартының мәнді жағдайларына мыналар жатады: пәні туралы, банкте
орналасқан ақшаны басқару тәртібі туралы, банкпен қызмет көрсету және
оларға ақы төлеу тәртібі туралы жағдайлар. Банктік шот шартының қосымша
жағдайлары заңнамада көзделуі мүмкін. Банктік қызмет көрсету аясында
бекітілетін шарттардың ерекшелігі - оның жағдайлары, соның ішінде банктік
шот жүргізу жағдайында, банк заңнамаларымен анықталатындығында. Бұған қоса,
банктер Қазақстан Республикасының "Қазақстан Республикасындағы банктер және
банк қызметі туралы" Заңының 31-бабының 1-тармағына сәйкес сол бір немесе
өзге операцияларды тек оларды жүргізудің жалпы ережелерін анықтайтын
ережелер және ішкі ережелер болған кезде ғана жүзеге асыруға құқылы.
Бірақ бұл айтылған сөз клиенттер таңдау мүмкіндігінен айырылады дегенді
білдірмейді. Банктер клиенттің бірінші талабы бойынша операци-яларды
жүргізудің жалпы жағдайлары туралы Ережелерді беруге міндетті. Тиісінше
болашақ клиент ең алдымен банктің шотты жүргізу жағдайла-рымен танысуға
тиіс және алдағы уақытта олар банк пен клиент келісімінің аясымен
қамтылатын болады. Шартпен және банк клиент келісімінің аясымен қамтылатын
тараптардың құқықтары мен міндеттері азаматтық және банк заңнамасына сәйкес
анықталады. Мәселен, банктік шот операциялары Қазақстан Республикасы Ұлттық
Банк басқармасының 2 маусым 2000 жылғы № 266 қаулысымен бекітілген
Қазақстан Республикасының банктерінде клиенттердің банктік шоттарын ашу,
жүргізу және жабу тәртібі туралы нұсқаумен реттеледі. Занды тұлғалар мен
азаматтар қызмет көрсету үшін банкті өздері дербес таңдайды және банктік
шот шарттарын бір және бірнеше банктермен бекітуге құқылы. Банктік шот
шарттында құқықтар мен міндеттер шарттың екі тарабында да туындайды,
сондықтан ол екі жақты шарт ретінде қарастырылады. Банктік шот шарты
банктік қызмет көрсету шарттарына жататын болғандықтан, ол, жалпы ереже
бойынша шот иесі (клиент) үшін ақылы болып табылады. Клиенттің ақша
қаражаттарын пайдаланғаны үшін сыйақыны банк төлейді. ҚР Азаматтық
кодексінің 751 -бабына сәйкес банк шартпен анықталады, бірақ сыйақыны төлеу
күнінде ҚР Ұлттық банктің қайта қаржыландыруының ресми ставкасынан кем емес
мөлшер мен тәртіпте сыйақы төлейді.
Банктік шот шарты жазбаша нысанда жасалуға тиіс. Банктік шот шартының
жазбаша нысанын сақтамау осы шарттың жарамсыздығына әкеп соғады.
Шарт элементтері. Шарт тараптары: банк және клиент - бұл кез келген
заңды немесе жеке тұлға. Банк салымдарын енгізу кәмелетке толмағандардың
әрекет қабілеттілігімен қамтылатын болғандықтан. Банктік шот шарты бойынша
шот иелері ретінде кәмелетке толмағандар да бола алады. Әрекет етуші
заңнамада жеке және заңды тұлғалар шоттарының режимі арасында түпкілікті
айырмашылық көрсетілмеген, тек осы шоттарды ашу тәртібінде ғана айырмашылық
байқалады. Операцияларды жүргізу клиенттің кұқық, әрекет қабілеттілігінің
көлеміне сәйкес жүзеге асырылатын болады.
Шарт пәнін (ақша қаражаттарын) ақша (теңге немесе шетел валютасы)
құрайды.
Бантік шот шарты бойынша банк тиісті шот ашуға тиіс. Жеке және заңды
түұғалардың ағымдағы шоттары, сондай-ақ банктердің корреспонденттік шоттары
көзделеді. Жоғарыда аталған операциялар жүзеге асырыла алмайтын шоттар,
сондай-ақ банктерде бухгалтерлік есептің бағыттарын шоттар, баланстық
шоттың бөліктері болып табылатын дербес шоттар, (суббағыттар) соның ішінде
ссудалық шоттар банктік болып табылмайды. Банктегі ақшасын өндіріп алуға
жүгінгенде мұндай өндіріп алу клиенттердің банктік шоттарынан ғана
жүргізіледі (29 наурыз 2000 жылғы басылымдағы ҚР-ң "Төлемдер және ақша
аударулары туралы" Заңының 6-бабы).
Банктік шот шарты бойынша клиентке немесе ол көрсеткен тұлғаға ақшаны
есепке алу мақсаттары үшін, тараптардың келісімге келуі жағдайында, бір
ізге түсірілген дербес код беріледі. Банк клиенттің шоттарындағы ақшаның
есебін жүргізуге міндетті. Код беру мен ақша есебін жүргізудің тәртібі банк
заңнамасымен анықталады.
Банк шарт жағдайларына, заңнама талабына және іскерлік айналым
дағдыларына сәйкес жоғарыда аталған операцияларды атқаруға міндетті.
Банк клиенттің пайдасына келіп түскен ақшаны қабылдауға, сондай-ақ
клиенттің ақшасын алып қоюды немесе оның ақшасын беруді, егер заң
актілерінде және соларға сәйкес Қазақстан Республикасьшың Ұлттық Банкі
шығарған нормативтік құқықтық актілерде өзге мерзімдер көзделмесе, оның бір
ізге түсірілген дербес коды бойынша тиісті нұсқаумен банкке келіп түскен
күннен кейінгі келесі күннен кешіктірмей, сондай операцияларды көрсете
отырып жүргізуге міндетті.
Банктік шоттар бойынша көшірмелер беруді банктер шартқа сәйкес
жүргізеді. Банк клиенттерге олардың шоттары бойынша көшірмені элек-
электрондық тәсілмен не, егер ол шартта көзделсе, қолма-қол беру (жеткізу)
бойынша қызмет көрсетуге құқылы.
Егер заңнамада немесе банктік шот шартында өзгеше көзделмесе, банк
клиенттің ақшаны пайдалану бағытын белгілеу мен бақылауға және оның өз
қалауынша ақшаға билік ету құқығына заңнамада көзделмеген шек қоюға құқығы
жоқ. Клиент банктік шотты ашу үшін қажетті құжаттарды беруге міндетті. Оның
тізімі Қазақстан Республикасының резидент - заңды тұлғалары үшін, Қазақстан
Республикасының резидент - жеке тұлғалары үшін, шаруа қожалықтары үшін,
резидент емес заңды және жеке тұлғалар үшін, филиалдар мен өкілдіктер үшін
шот ашу кезінде, мемлекеттік мекемелер үшін әртүрлі болып табылады.
Филиалдар құқықтық дербес субъектілері болып табылмайды және соған
байланысты, олар не банктік шот шартының тарабы, не олардың иесі бола
алмайды. Сонымен бірге олардың өздері немесе олар үшін заңды тұлғалар ашқан
шот филиалдың (өкілдіктің) қызметін қамтамасыз ету үшін арналады.
Резидент - заңды тұлғалардың шотын ашу үшін қол және мөр таңбалары бар
құжаттар, клиенттің салық есебіне алыну фактісін куәландыратын салық
қызметі органымен берілген құжаттың тұп нұсқасы, заңды тұлғаны мемлекеттік
тіркеуге алу туралы құжаттың көшірмесі беріледі. Заңды тұлғаның
филиалдарының (өкілдіктерінің) шотын ашу кезінде филиал (өкілдік) басшысына
заңды тұлғамен берілген сенімхаттың көшірмесін, жарғының не филиалдың
(өкілдіктің) үлгілі жарғы негізінде қызмет ету фактісін куәландыратын
құжаттың нотариалды куәландырылған көшірмесін қосымша беру қажет.
Мемлекеттік мекемелерге шот ашу үшін Қазақстан Республикасы Қаржы
Министрлігінің рұқсаты қажет. Қазақстан Республикасының резидент заңды
тұлғаларының сияқты, басқа да субъектілердің шоттарын ашу үшін қажет
құжаттардың тізімі "Қазақстан Республикасының банктерінде клиенттердің
банктік шоттарын ашу, жүргізу және жабу тәртібі туралы" нұсқаудың 10-
тармағымен анықталады.
Клиент бір банкте (оның филиалдары мен өкілдіктерінде) бірнеше шоттар
ашқан жағдайда банк клиенттер шот ашу үшін көзделген құжаттарды қайта
беруді талап етпеуге құқылы. Бірақ бұл ереже клиенттер - заңды тұлғалар
үшін қол және мөр таңбалары бар құжаттарға қатысты, клиенттер - жеке
тұлғалар үшін қолтаңбасы бар құжат пен жеке басын куәландыратын құжатқа
қатысты қолданылмайды. Бұл банк филиалдарында (бөлімшелерінде) жаңа
шарттарды ашуға ғана емес, сонымен қатар шот басқа банкте ашылған және
бірінші шот ашылған банктен, соның ішінде қолда бар құжаттарды электрондық
тәсілмен беру жолымен расталған жағдайда да қолданылады. Растау тәртібін
банктің өзі дербес анықтайды.
Сондай-ақ, клиенттің міндеттерін шот бойынша операцияларды жүргізу
кезінде банктік ережелерді сақтау және шот бойынша операцияларды жүргізуге
банк шығындарын өтеу жатады.
Клиент шоттағы ақшаны өз қалауынша жұмсауға құқылы. Ол шоттағы ақшаға
меншік құқығынан айырылады. Бірақ, оның орнына ақшамен байланысты сол бір
немесе өзге операцияларды жасауды банктен талап етудің міндеттемелік
құқығына ие болады.
Егер ақша азаматпен енгізілсе, онда банктегі ақшаға билік етуге сол
азаматтың өзі не ол осындай құқықты сеніп тапсырған тұлға құқылы болады,
Егер ақша заңды тұлгамен енгізілсе, онда банктегі ақшаға билік ету
құқығын осы заңды тұлғаның басшысы және (немесе) ол уәкілдік берген
тұлғалар, мәселен, бас бухгалтер пайдаланады. Клиенттің атынан банктегі
ақшаға билік етуді жүзеге асырып жатқан тұлғалардың құқықтары клиентпен
заңнамада немесе шартта көзделген құжаттарды банкке беру жолымен расталады.
Клиент, егер заңнаманы немесе шартпен өзгеше көзделмесе, кез келген
уақытта банктік шот шартын бір жақты түрде бұзуға құқылы. Бұл жағдайда
банктік шот жабылады, клиенттің ісінде шотты жабу негізі көрсетілуге тиіс.
Банктік шотты оған қатысты орындалмаған талаптар болған кезде жабуға тыйым
салынады. Бұған клиент-заңды тұлғаның таратылуы немесе қайта құрылуына не
заңды тұлға шотында 1 жылдан астам уақыт, ал жеке тұлға шотында 3 жылдан
астам уақыт ақша болмауға байланысты шот жабу жағдайлары кірмейді.
Банктік шот шартын бұзу клиенттің бір ізге түсірілген дербес кодын жою
үшін негіз болып табылады. Егер банкте ақша қалып қойса, онда банк ол
ақшаны клиентке беруге немесе оның нұсқауы бойынша үшінші тұлғалардың
пайдасына аударуға міндетті.
Жалпы банктерге және банктік емес ұйымдарға жатпайтын жеке және заңды
тұлғалардың банктік шоттарын жүргізуте қатысты бұл ережелер арнайы
заңнамамен, соның ішінде, Қазақстан Республикасының нормативті-құқықтық
актілерімен көзделген ерекшеліктермен банктердің өздерінің банктік
шоттарына да таралады. Мұнда клиенттердің шоттарына ақша қабылдаумен және
олардың шотынан ақшаны клиент көрсеткен шотқа одан әрі аударумен байланысты
банктік міндеттемелерді, сондай-ақ банктік қызмет көрсету бойынша басқа да
операцияларды қамтамасыз ету үшін ашылатын банктердің корреспонденттік
шоттары туралы сөз болып отыр.
Корреспонденттік шоттарды ашумен және жүргізумен байланысты
қатынастардың тәртібі корреспонденттік шот шартымен белгіленеді. Ол, өз
кезегінде нормативтік реттелуде Азаматтық кодекстен, Қазақстан
Республикасының "Төлемдер мен ақша аударулары туралы" Заңынан және өзге
нормативтік актілерден басқа жоғарыда аталған Қазақстан Республикасының
екінші деңгейлі банктері арасында, сондай-ақ Қазақстан Республикасынын
екінші деңгейлі банктері мен банктік операциялардың жекелеген түрлерін
жүзеге асыратын үйымдар арасында корреспонденттік қатынастарды орнату
Ережелеріне сүйенеді. Банктер мен банктік емес ұйымдардың Ұлттық банкпен
корреспонденттік қатынастарын реттеуде басымдық банктік заңнамаға беріледі.
Банктер мен банктік емес ұйымдардың резидент емес банктермен
корреспонденттік қатынастары олардың арасындағы тиісті шарттар және банктік
тәжірибеде қабылданған іскерлік айналым дағдыларымен реттеледі.
Корреспонденттік шот қатынастарының тәртібі корреспонденттік шот
шартына сәйкес қызмет көрсету бойынша қызмет көрсететін банк (банктік емес
ұйым) және өзге банк (банктік емес ұйым) арасындағы шартпен белгіленді.
Тараптардың қатынастары негізінен клиент пен қызмет көрсетуші банк
қатынастары сияқты құрылады (банктік шот шартына ұқсас жолмен).
Бұл жағдайда жалпы банктік шот шартының негізгі белгілері яғни оның
юнсенсуалдығы, ақылылығы, екі жақтылығы сақталады. Корреспонденттік шот
шарты кәсіпкерлік қызмет субъектілері арасында бекітілетін болғандықтан,
оның нысаны жазбаша болуға тиіс.
Жоғарыда атап өткеніміздей, банктік шот шартының субъектілік құрамы -
елеулі түрде ерекшеленеді, өйткені онда екі жақтан да арнайы ұйымдар
(банктер мен банктік емес ұйымдар) ретінде әрекет ететін заңды тұлғалар
қатыса алады. Шарт тараптары корреспондент жэне респондент деп аталады.
Корреспондент - бұл басқа банкке (банктік емес ұйымға) корреспонденттік шот
ашатын банк немесе банктік емес ұйым. Банктер мен банктік емес ұйымдардың
корреспонденттік шоттарын ашумен жүргізу кұқығына тек корреспонденттік
шоттарды ашу мен жүргізуге Қазақстан Республикасы Ұлггық Банктің лицензиясы
бар банктер мен банктік емес ұйымдар ғана ие болады.
Бұл шарт кәсіпкерлік болғандықтан және ол өздері үшін бизнес жүргізу
қаупі елеулі болып табылатын банктер (банктік үйымдар) арасында бекітілетін
болғандықтан юрреспонденттік шот шарты да, сөзсіз, қауіптілік сипатқа ие.
Заңнамалық шешуде мұны есепке алу респондент шарт бекіте отырып, өз
тарапынан, корреспонденттің қаржылық жай-күйін талдауы мен өзінің уәкілді
органның шешімі негізінде ғана корреспонденттік шот ашуынан көрінеді.
Банктік шот шарты азаматтық-құқықтық мәнісі бар бірқатар жағдай-ларды
қамтуға тиіс. Оларға шарт пәні, корреспонденттік қызмет көрсету шарттары
мен оларға ақы төлеу тәртібі, респонденттің ақшасына билік ету тәртібі,
төлем құжаттарын беру тәртібі мен төлемдер және (немесе) ақша аударулары
туралы ақпаратпен алмасу тәсілдері жатады. Шартта, сонымен қатар,
корреспонденттің респондентке әр тоқсан сайын қаржылық есеп беру тәртібі де
көрсетілуге тиіс. Ол белгілі бір құжаттарды да қамтуы мүмкін. Мәселен,
бухгалтерлік баланс, қаржы-шаруашылық қызметінің нэтижелері туралы есеп,
ақшаның қозгалыстары туралы есеп және қажет болған жағдайда қаржылық
есептіліктің өзге де нысандары солардың негізінде респондент несиелік және
жою қауіптерін бақылау мен азайту мақсаттарында корреспонденттің қаржылық
жай-күйін талдай алады.
Шартта корреспонденттің корреспонденттік шоттарды ашу мен жүргізуге
ұлттық банктің лицензияны қайтып алуы туралы респондентті өз уақытысында
хабарландырмағаны үшін жауапкершілік жағдайы көрсетілуге тиіс. Сондай-ақ
шарттық әрекет ету мерзімі мен оны бұзу тәртібі, дауларды шешу тәртібі де
көзделуге тиіс. Корреспондеиттік шот шартында Қазақстан Республикасының
заңнамасына қайшы келмейтін өзге де жағдайлар қамтылуы мүмкін.
Корреспонденттік шот шартына сәйкес респондент өз шоты бойынша
Қазақстан Республикасының заңнамасына қайшы келмейтін операцияларды жүзеге
асыруға құқылы.
Корреспондент респонденттік корреспонденттік шоты бойынша банктік
операцияларды корреспонденттік шарттарды ашу мен жүргізудің ішкі
ережелеріне сәйкес жүзеге асырады. Бұл ережелер корреспонденттің уәкілді
органымен бекітіледі.
Корреспонденттік қатынастарды орнату Ережелерінің 18-тармағында
корреспонденттік шоттарды жабу тәртібі, яғни шартты тоқтату көзделген.
Респондент шотты жабу туралы мэлімдемені беру жолымен кез келген
уақытта шарттан бас тарта алады.
Шарттың әрекет етуі заңнамада немесе шарттың өзінде көзделген негіздер
бойынша, соның ішінде, шарт бекітілген мерзімнің өтуі бойынша,
корреспондештік шот шарты әрекетінің тоқтатылуы байланыстырылатын жағдайдың
туындауы бойынша және т.с.с. тоқтатылуы мүмкін. Егер корреспонденттен
корреспонденттік шот ашу мен жүргізуге Ұлттық банктік лицензиясы қайтып
алынатын болса, сондай-ақ егер ол банк болған жағ-дайда респонденттен
банктік операцияларды жүргізуге Ұлттық банктің лицензиясы қайтып алынатын
болса корреспонденттік шот жабылады. Мүндай шотты жабуға негіз болып,
респондент банктік емес ұйым болғанда, одан аудару операцияларын жүргізуге
ұлттық банк лицензиясын қайтып алу табылады. Заңнамамен немесе шартпен
корреспонденттік шотты жабудың басқа да негіздері көзделуі мүмкін.
1.4 Ақша аудару туралы шарт
Әдетте, банктік шоттар кәсіпкерлік қызметпен айналысатын су-бъектілер
үшін қажет. Оларға заңды түлғалар да, жеке кәсіпкерлер де ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3-6
І. БАНКІЛІК ҚЫЗМЕТ АНЫҚТАМАСЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ ЖАҒДАЙЛАРЫ
1.1 Банкілік қызметтің теориялық
негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ..7-10
1.2 Азаматтық құқықтағы банктік қызмет көрсету шарттары ... ... ... .11-
14
1.3 Банктік шот
шарты ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..14-20
1.4 Ақша аудару туралы
шарт ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..2 0-30
ІІ. БАНК ҚЫЗМЕТІ ТУРАЛЫ БАНКТІҢ ҚҰҚЫҚТЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ПРАКТИКАЛЫҚ
МӘСЕЛЕЛЕРІ
2.1 Банк жүйесіндегі банктік құқықтық
қатынастар ... ... ... ... ... ... . ... 31-34
2.2 Банктік қызмет: экономикалық және азаматтық – құқықтық
нормалары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...35-37
2.3 Банктік құқықтың пәні, әдістері, жүйесі, қайнар
көздері ... ... ... ...38-43
2.4 Банктік заннама: мәні-маңызы және банктік қызметті ұйымдастыру
және реттеу: қазіргі заманғы үрдістері,тәсілдері, құқықтық
негіздері ... ...44-54
2.5 Банктік қызметті пруденциалдық реттеу
ерекшеліктері ... ... ... ... 54-56
ІІІ. ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ БАНК ҚЫЗМЕТІНІҢ АЯСЫНДАҒЫ АЗАМАТТЫҚ – ҚҰҚЫҚТЫҚ НОРМАЛАР
ЖҮЙЕСІНДЕГІ БАНКТІК МІНДЕТТЕМЕЛЕР
3.1 Қазақстанның Ұлттық банкі қызметінің аясындағы банктік құқықтық
қатынастар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...57-62
ҚОРЫТЫНДЫ-------------------------- ----------------------------------- ------
------63-68
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .69-
70
КІРІСПЕ
Диплом жұмысының өзектілігі. Қазақстан Республикасының Президенті
Н.Ә.Назарбаев өзінің Қазақстан-2030 атты халыққа жолдауында үшінші ұзақ
мерзімді басымдық ретінде шетел инвестицияларының деңгейі жоғары, дамыған
нарықтық экономикаға негізделген экономикалық өсуді көрсетеді. Бұл
басымдықты жүзеге асыру үшін инфляцияны қолайлы деңгейге түсіре отырып,
стратегиялық күшті ілгерілуге бағытталу көрсетіледі. Бұл орайда, таяудағы
жылдарда біз назарымызды экономиканың нақты секторына, оны сауықтыруға,
фискальды және монетарлық қатаң шектеулер жағдайындағы өсу мен күшті
әлеуметтік саясатқа аударамыз деп көрсетілген.[1]
Қазақстандағы банктік қызмет аясын реттеуге бағытталған заңдардың
жүзеге асу процессі өтпелі нарықтық кезеңдегі күрделі экономикалық
реформалар мен ұзаққа созылатын мемлекеттік бағдарламалар ауқымында жүзеге
асырылуда. Сонымен қатар банктік қызмет аясын реттеуге ба-ғытталған
заңдардың тек осы саланы ғана емес, сонымен қатар мемлекеттің қаржы,
валюта, ақша-несие, жалпы экономиканың кез-келген саласына қатысты
болатындығын естен шығармаған дұрыс.
Бүгінгі таңда нарықтық қатынастардың дамуына орай аса көңіл бөлетін
мәселелердің қатарына банктік қызмет саласын реттейтін заңдарды дамыту
жатады. Ал банктік қызмет аясының жоғарғы деңгейде дамып, халықаралық
деңгейге сәйкес болуы осы саланы реттеуге арналған заңдардың тиімді түрде
жүзеге асуымен тығыз байланысты. Елімізде банктік қызмет аясын реттеуге
арналған заң актілерінің қатарына ең алдымен республикамызда құқықтың
негізгі қайнар көзі болып табылатын Қазақстан Республикасының
Конституциясын, Қазақстан Республикасының Президенті туралы Қазақстан
Республикасының Заңын, Қазақстан Республикасының Парла-менті туралы
Қазақстан Республикасының Заңын және т.б. заң актілерін жатқызсақ болады.
Сонымен қатар Конституцияның нормаларынан республикамызда құқықтың қайнар
кезі ретінде халықаралық құқық нормаларының да қолданылатынын көреміз.
Қазақстан Республикасының Конституциясының[2] нормаларына сәйкес Қазақстан
Республикасында қолданылатын құқық Конституцияның, соған сәйкес заңдардың,
өзге де нормативтік құқықтық актілердің, Республиканың халықаралық шарттық
және өзге де міндеттемелерінің, сондай-ақ Република Конституциялық
Кеңесінің және Жоғарғы Соты нормативтік қаулыларының нормалары болып
табылады.
Банктік қызмет аясын реттеуге арналған арнайы заң актілерінің қатарына
кешендік құрылысы бойынша мынандай актілерді жатқызамыз: Қазақстан
Республикасының Ұлттық Банкі туралы, Қазақстан Республикасындағы банктер
және банк қызметі туралы, Қазақстанның Даму Банкі туралы, Қазақстан
Республикасының үй құрылысы жинақ банкі туралы, Ақша төлемі мен аударымы
туралы, Қазақстан Республикасының Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын
реттеу мен қадағалау жөніндегі агенттігі туралы, Қаржы лизингі туралы,
Бағалы қағаздар рыногы туралы, Инвестициялар туралы, Валюталық реттеу
туралы және т.б. Қазақстан Республикасының Заңдарын жатқызамыз.
Батыстағы банк жүйелері мен олардың құқықтық негіздері ғасырлар бойы
қалыптасса, Қазақстанда және Ресейде бұл үрдіс тым жылдам жүріп жатыр.
Алайда банк ісінің дәстүрлері жоғалған, өзіндік тәжірибе ұмытылған, ал
еліміз үшін бүгінгі таңда қандай банктік жүйе және қандай банк заңнамасы
қажет екендігін ортақ (бірдей) түсіну жоқ болған жағдайдағы қарқынды өсіп
жатқан инновациялар ағымын басқару аса қиын. Нәтижесінде банк жүйесінің
құрылымы да, банк қызметін реттейтін заңнама да қалыптасып үлгермей-ақ,
ескіріп кетеді және өз кезегінде экономикалық реформа барысын тежей
түседі.[3]
1987 жылға дейін банк жүйесі үш монополист — банкті қамтыды;
КСРО-ның Мемлекеттік банкі, КСРО-ның Құрылыс
банкісі және КСРО-ның Сыртқы сауда банкісі. Мұнымен қатар мемлекеттік-
еңбектік жинақтаушы кассаларының жүйесі де әрекет еткен. Банк жүйесіндегі
үстемдік жағдайына КСРО-ның Мемлекеттік банкісі ие болды. Ол эмиссиялық
институт бола отырып, сонымен бір мезгілде қысқа мерзімді несиелеу,
шаруашылыққа кассалық және есеп-айырысу қызметтерді көрсету орталығы болды.
Эмиссиялық функциялар мен клиенттерге есептік-несиелік қызмет көрсету
функцияларын біріктіру, оларды бір банкке монопольдық бекітіп беру КСРО-ның
Мемлекеттік банктік мемлекеттік басқару және бақылау органына айналдырады.
Экономиканы басқарудың әміршіл-әкімшіл жүйесі жағдайында несие ресурстары
формальды сипатта болғандықтан Мемлекеттік банк іс жүзінде, несие
ресурстарына шектелмеген монополияға ие болды. Оның шоттарында мемлекеттік
несиелік қорды қалыптастыра отырып барлық бос ақша қаражаттары жиналды.
Банк мекемелері болса клиенттердің емес, жоғары тұрған ұйымдардың алдында
жауапты болды.
Нарыққа өту жағдайында экономиканы басқаруды орталықсыздандыру
экономиканы басқару механизміндегі банк жүйесінің рөлін өзгертуді талап
етті. Оны қайта ұйымдастыру 1987 жылғы КПСС ОК және КСРО Министрлер
кабинетінің 1987 жылғы 17 шілдедегі № 82110 қаулысы қабылдауымен басталды.
Банк жүйесінің ұйымдық құрылымын өзгерту, банктердің рөлін арттыру, олардың
халық шаруашылығының дамуына ықпалын күшейту, несиені әсерлі экономикалық
тетікке айналдыру көзделді.
1988 жылғы 26 мамырда қабылданған КСРО-ның КСРО-дағы кооперация
туралы заңы ерекше маңызды болды. КСРО-дағы кооперация туралы заңды,
оның елде басталған экономикалық қайта құрулары, оның ішінде, банк жүйесін
реформалауды тереңдетудегі рөлі тұрғысынан бағалай отырып, мынаны атап
өткеніміз жөн.[4]
Кеңес билігінің бүкіл тарихы бойына жаңа экономикалық саясаттан кейін
алғаш рет заң жүзінде жеке тұлғаның еңбек аясындағы еркіндік дәрежесі
айтарлықтай кеңейтілді. Енді заң азаматтарға, олардың қалауы және
қабілеттілігіне сәйкес кооперативтерге бірігуге және заңмен тыйым
салынғандардан басқа қызметтің кез келген түрлері мен айналысу үшін
кедергісіз шығуға рұқсат берді. (Закон СССР О кооперации в СССР 26 мая
1988 г. № 8998-6 ведомости ВС СССР. 1988 № 22, 355-бет). Мұнымен қатар заң
мемлекеттік және кооперативтік органдарға кооперативтің шаруашылық
қызметіне араласуға қатаң тыйым салынады, осылайша, кооперативке өндірісті
жоспарлау және оны жүзеге асырудан бастап, өндірілген өнімді бөлу және сату
және кооператив мүшелерінің еңбегін төлеу мәселелерін шешу арқылы көрініс
тапқан толық шаруашылық дербестік берілді (Бұл да сонда 23-бап, 5-
тармақ).[6, 355 б.]
Осымен бір мезгілде заң азаматтарға берілген құқықтарды іс жүзінде
жүзеге асырудың әсерлі механизмін де қарастырды. Атап айтқанда
кооперативтік меншікті және кооперативтердің сәтті қызмет етуінің
жағдайларын нығайту және дамытудың заңдық кепілдіктері көзделді. Осы
жағдайлардың қатарына елде кооперативтік банктерді құру туралы мәселені заң
деңгейінде шешуде жатқызылады.
Заңның 23-бабына сәйкес, кооперативтердің одақтары (бірлестіктері)
шаруашылық-есептік салалық немесе аумақтық кооперативтік банктер құруға
құқылы болды.
Сонымен қатар осы заңның бірқатар ережелері, әсіресе кооперативті
банктерді және жалпы кооперативтерді құруға қатысты ережелері жедел жүзеге
аса бастады және КСРО-дағы мемлекеттік емес банктер жүйесінің қалыптасуына
және мемлекеттің банк қызметіне қатысты монополиясын жоюға бастау болды.
Осының барлығы кәсіпорындар мен ұйымдардың, олардың жоғарыдан
жоспарланбаған қаржылық қаражаттарға деген қажеттілікті тудыра отырып,
шаруашылық дербестігін күшейтті. Нәтижесінде, елде орын алған несие
механизмі мен бүкіл банк жүйесінің жетілмегендігі барынша айқын сезіле
бастады.
Осылайша, КСРО-дағы кооперация туралы заңының қабылдануы елде
кооперативтік және коммерциялық банктердің туындауына мүмкіндік туғызса,
ақша-несие қатынастары аясында жиналған проблемаларды шешудің күттірмес
қажеттілігі бұл мүмкіндікті шындыққа айналдырады.
Уақыты брйынша соңғы болған, КСРО-ның мемлекеттік мамандандырылған
банктерінің қызметін түбегейлі жақсартуға ұмтылыс 1989 жылдың басында
жасалды. Ол кезде наурызда КСРО-ның мемлекеттік мамандандырылған банктерін
толық шаруашылық есепке және өз-өзін қаржыландыруға еткізу туралы
үкіметтік қаулы қабылданды. (Е.В.Осипов-мл научный сотрудник НИЦентра
частного права Каз ГУЮ: Понятие банка и банковской деятельности в
Республике Казахстан. Юрист справочная система. Юрист 4,0).
Сонымен қалыптасып жатқан, нарықтық қатынастарға бара-бар ақша —
несиелік реттеу жүйесін қалыптастыру мақсатында Мемлекеттік банктің
мәртебесі мен оның ел экономикасындағы рөлі өзгертілді.
Диплом жұмысының мақсаты. Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің
жалпы бөлімінің күшіне енуіне және оның ерекше бөлімінін қабылдауға
дайындығына байланысты, жаңа Азаматтық кодекс банк қызметіне байланысты
шарттардың жеке түрлерін реттеуге бағытталған. Тиісті тараулар заем және
кредит, банк салымы және шот есеп шарттарын реттеуге арналған. Кодекс
кредиторларын құқын қорғауды күшейтудегі принциптік ерекшеліктерден тұрады:
құқықты бұзған емес, құқығы бар тарап қорғалады. Екінші ерекшелігі кодекс
нормасы және олардың бұзылған нормаларымен коллизиясы мүмкін арақатынасты
көрсетеді. Тағы бір ерекшелігі кодекс нормалары және басқа заң не
нормативті құқық актілеріне енгізілген нормаларымен олардың коллизиясы
мүмкін арақатынастар. Банк заңдылығы Азаматтық кодекстен, заң күші бар
Қазақстан Республики президентінің жарлықтары “Ұлттық банк туралы”
“Қазақстан Республикасы банктер және банк қызметі туралы” және басқа
актілерден тұрады. Сондықтан диплом жұмысының мақсаты – банк қызметі туралы
азаматтық – құқықтық нормалар жүйесіндегі банктік міндеттемелерді зерттей
отырып, осы мәселелерді қарастыру.
Диплом жұмысының міндеттері. Диплом жұмысына қойылған мақсаттарға
байланысты мынадай міндеттер қарастырылды:
- банк қызметі туралы мәліметтер жинақтау;
- банкілік қызмет анықтамасы және оның құқықтық жағдайларын
қарастыру,
- банк жүйесіндегі банктік құқықтық қатынастарды зерттеу;
- банктік қызмет: экономикалық және азаматтық – құқықтық нормаларын
қарастыру;
- банктік заннама: мәні-маңызы және банктік қызметті ұйымдастыру және
реттеу: қазіргі заманғы үрдістері,тәсілдері, құқықтық негіздері
- Қазақстандағы банк қызметінің аясындағы азаматтық – құқықтық
нормалар жүйесіндегі банктік міндеттемелер т.б.
Диплом жұмысының құрылымы. Диплом кіріспеден, үш бөлімнен, қорытынды
және пайдаланылған әдебиеттерден тұрады.
І. БАНКІЛІК ҚЫЗМЕТ АНЫҚТАМАСЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ ЖАҒДАЙЛАРЫ
1.1 Банкілік қызметтің теориялық негіздері
Нарықтық экономика жағдайында. кәсіпкерліктің дамуында ел экономикасы
үшін пікірдің атқаратын қызметі өте зор. Қай шеттегі болмасын банктер өз
қызметтерін толық жүзеге асырып отырады. Ал екінші деңгейдегі банктер өз
қызметтерін пайда табу мақсатында жүзеге асырады. Бұл банктер өз шеттерін
операциялар мен мәмілелер жасаудың жүзеге асыратыны белгілі. Енді осы биік
қызметке, банкілік қызмет түрлеріне жеке сипаттама беріп өтейік.
Әкімшілік немесе пәндік критерий банкілік іске айрықша ерекшеліктер
беріп, оның мәні мен мазмұнын анықтайды. Банкілік қызметті анықтау үшін ек
алдымен банкілік құқық құқықтарымен реттелетін қоғамдық қатынастардың
шектерін, түсінігін білу керек. Осылармен қатар тағы бір ескере кететін
жағдай. банкілік құқық құралдарымен реттеу арқылы жүзеге асырылатын
қызметтермен байланысты субъектілер тобы тек банк шегінен ғана шыға алады.
Негізінен заңдарды алсақ, банкілік қызметті банктер мен несие
ұйымдарының нақты бір немесе басқа да әрекеттерді ақша, бағалы қағаздар
және валюталық құндылықтар ретінде қаржылық құралдармен жүзеге асыру арқылы
түсіндіреді. Осы аталған объектілер банкілік құқықтың түсінігі мен
мазмұнына өзіндік ерекшеліктер беріп, түрліше әсер етеді.
Француз ғалымдары К. Гавальда мен Жан Стуфле банкілік қызметті
келесідей жолдармен түсіндірген. Банкілік қызмет клиенттермен немесе басқа
несие ұйымдарымен жасалған шарт нысанында көрініс табады.[5] Бұл жерде
француздық ғалымдар банктер клиенттермен тікелей шарт жасасу арқылы
операцияларды орындай отырып, өз қызметтерін жүзеге асырады деп
түсіндірген.
Сонымен банкілік қызметке теориялық тұрғыдан берілген анықтамаларға
тоқтала келіп, келесідей тұжырымдар жасауға болады. Субъектілік немесе
объектілік критерийлерді қарастыра келе, банкілік қызметті осы қызмет
түрлерімен айналысатын субъектілердің әрекеттері, қоғамдық қатынастардың
банкілік қызметке байланысты шегі, яғни банкілік қызметтің қоғамдық
қатынастарда алатын орны, сондай-ақ қаржылық құралдар ретінде ақша, бағалы
қағаздар немесе валюталық құндылықтар арқылы түсіндіруге болады.
Енді кезекте банкілік қызметті құқықтық тұрғыдан түсіндіріп өтейік.
Банкілік қызмет теориялық тұрғыдан субъектілер әрекеті, қоғамдық қатынастар
және тағы басқа да факторлар арқылы түсіндірілсе, құқықтық тұрғыдан заңдар
мен құқықтық актілер арқылы түсіндіріледі. Нақтырақ айтсақ. осы заңдық
актілерде банкілік қызмет анықтамасы, банкілік қызметті жүзеге асыруды
құқықтық реттеу, банкілік қызмет түрлері (операциялар) және тағы басқа да
мәселелер қарастырылған.
"Банктер және банкілік қызмет туралы" 31.08.1995 жылы қабылданған
Қазақстан Республикасы Президентінің заң күші бар Жарлығында банкілік
қызметке келесідей анықтама берілген (30-бап): Банкілік қызмет — банктердің
банкілік операиияларды, сондай-ақ осы заңда көрсетілген басқа да
операцияларды жүзеге асыруы. Бұл операциялар тізімі заңның осы бабында
көрсетілген.[6]
Ресей ғалымдары банкілік қызметке түрлі анықтамалар береді. О. М.
Олейник банкілік қызметті екі мағынада қарастырып өткен. Тар мағынада,
операциялар жинақталып жүзеге асырылғанда ғана банкілік қызметті құрайды.
Яғни. кез келген ұйымның негізінде үш қағидадан құралған операцияларды
жүзеге асырған кезде ғана мемлекет тарапынан банкті тіркеу туралы талап қою
құқығы пайда болады. Шектеу ретінде үш қағиданың біреуінсіз, мысалы есеп
жүргізу қызметі ұйымдарға банк құрмай-ақ ақшалай операцияларды жүргізу мен
несие беруге мүмкіндік береді. Банк қызметтерді несие ұйымдары, ссуда
жинақтаушы кассалар және тағы басқа ұйымдар жүзеге асырады. Бұл жердегі
операциялар үшін берілетін үш қағида, олар: қайтарымдылығы, төлемділігі
және тездігі.
Ал кең мағынада банкілік қызмет туралы мәселе тек заңмен көрсетілген
банкілік операциялар осы банктің өзімен, сондай-ақ несие ұйымдарымен жүзеге
асырылғанда ғана қозғалады. Кең мағынада банкілік қызметке осы
операциялармен қатар шетел валютасын сатып алу-сату, есеп айырысуды
жүргізу, ақша қаражаттарын инкассалау, ақша қаражаттарын сенімді басқару,
лизинг операциялары және басқа да операцияларды енгізуге болады. Басқа
сөзбен айтқанда, банкілік қызмет кең мағынада айналым, жинақтау және тауар
құралдары ретінде ақша және басқа да қаржылық құралдар бойынша арнайы
субъект болып табылатын коммерциялық банктер мен несие ұйымдарының банкілік
операцияларды жүзеге асыруы. Бұл қызмет сандық және сапалық сипатқа ие,
уақыт пен кеңістікте таралады немесе пайда не шығын алып келуі мүмкін.
Бұл анықтамалардан келесідей тұжырымды жасауға болады. Банкілік
қызметті тек банктік операциялар жиынтығы деп қана түсініп қою, сонымен
қатар қызмет пен операцияның анықтамасын да беріп өтейік. Қызмет ретінде
адамдар мүддесіне қарай қоршаған ортаның толық өзгеруі мен қайта құрылуын
түсіну керек, операциялар ретінде біртұтас стратегиялық жоспарлар мен оған
бағынышты мақсаттар; жүзеге асыруға бағытталған әрекеттерді немесе жеке бір
мақсатты орындауды, жеке істерді өнім, мекемелер мен кәсіпорындардағы жеке
актілер түсінуге болады.
Сонымен банкілік қызметті жалпы мақсатты біріктірілген ақша және басқа
да қаржылық құралдар бойынша операциялар түрін тұрақтандыру немесе жүйелі
түрде жүзеге асырылуының жиынтығы ретінде түсінуге
болады. Банктік операциялар жиынтығы банкілік қызметте келесі белгілер
болғанда ғана көрініс табады:
-жүзеге асырылу жүйелілігі, яғни жай асырылатын әрекеттерді
біріктіретін белгілер болуы;
- тұрақтылық, операцияларды жүзеге асыру қызметі, яғни нақты
операциялар ұзақ уақытша немесе нақты белгіленбеген уақытта жүзеге
асырылады;
- барлық операцияларды тұтас алғандағының бағыттылығы.
Тағы бір қарастыра кететін мәселе, банктік қызметтің өзіне тән
ерекшеліктері болып табылады. Банкілік қызмет кәсіпкерлік қызметтің бір
түрі болып танылғандықтан, оның өзіне тән ерекшеліктері де болады.
Кәсіпкерлік қызметтің пайда табу, өз мүлкі шегінде жауап беру,
тәуекекелдікке бару секілді ерекшеліктерге ие болғандығын банкілік
қызметтің келесідей ерекшеліктерінің 5 түрін көрсетуге болады. Олар:
- өздерінің ғана емес, сонымен қатар құрал-қаражаттармен тәуекел ету
арқылы айналымнан пайда түсіру;
- мемлекеттің болуы мен оның қамтамасыз ету шарты болып табылатын
қаржылық құралдар айналымынан пайда табу;
- алғашқы екі ерекшеліктің болуымен бірінші кезекте жалпы мүддені, одан
кейін мүдделер балансын қамтамасыз ету мақсаты кәсіпкерлік қызметтің осы
түріне байданысты мемлекеттік реттеудің болуы.
Банкілік қызметте өзіне тән құқықтық режимдері болады. Бұл жерде
құқықтық режим ретінде банкілік операциялар мен мәмілелерді жүзеге асыруды
және бекітілген ережелерді сақтамаудың салдары туралы айтып өтуге болады.
Банкілік қызметтегі ерекше шектеулер өндірістік, сауда және сақтандыру
қызметтеріне тыйым салу болып табылады. Бұл дегеніміз -ұйымы ретіндегі кез
келген заңды тұлғаның қабілеттігінің шектелуі болып табылады.
Банкілік қызмет теориялық тұрғыдан алғанда фактілердің әрекеті мен
әлеуметтік-экономикалық өмір ортасы болады. Ал құқықтық жағынан алсақ,
банкілік қызмет банктердің операцияларды, сондай-ақ банктер туралы
көрсетілген басқа да операцияларды іске асыруы болып табылады.
Мұндай анықтамалар "Банктер және банкілік қызмет Заңның 30-бабында
көрсетілген. Олар:
■ депозиттер қабылдау мен несие беру операциялары;
■ кассалық операциялар;
■ ақша аудару операциялары;
• сейфтік операциялар;
•.ломбарттық операциялар;
• төлем карточкалары мен чек кітапшаларын жүргізу операциялары.
Сондай-ақ банктер бағалы қағаздар рыногында дилерлік, клирингтік
қызметтермен де алады. Ескере кететін жағдай, банктер қызмет түрлерімен
айналысу үшін Ұлттық банктің арнайы лицензиясын алуы керек.
Келесі кезекте банкілік іске анықтама беріп өтейік. Экономикалық
сөздікте көрсетілгендей, банкілік іс— 6ұл банкілік жүйені, банкілік
саладағы мемлекет саясатын, банкілік реттеу жүйесін, нақты банкілік
қызметті, теория мен жинақталған тәжірибені біріктіретін жиынтық.
Бұл жерде банкілік іс анықтамасынан байқайтынымыз, банкілік іс:
банкілік жүйе — бірінші және екінші деңгейдегі банктерден; банкілік
саладағы мемлекет саясаты — ақша айналымы, банктер арасындағы ақша аударуды
жүзеге асыру, банктер мен клиенттер арасындағы қатынастарды, Қазақстанның
экономикалық дамуы мен әлемдік экономиканың интеграциясы мақсатында
ұйымдастыру, жүргізу; банкілік жүйені реттеу — банктерді ашу, олардың
қызметін тоқтата тұру және жабу, лицензия беру, банк қызметін реттеуді
жүргізу; банкілік қызмет — банктердің банкілік операциялар жүргізіп, қызмет
көрсетуі секілді бірнеше ұғымдар жиынтығынан тұрады.
Банкілік қызмет дегенде түсінетініміз, банкілік операциялар мен қызмет
көрсетулер ғана, ал банкілік іс дегенде— банкілік саладағы мемлекет
саясаты, банкілік жүйе, банкілік қызмет және банкілік жүйені реттеу туралы
мәселе қозғалады. Бүл жерден шығаратын тұжырымдамамыз келесідей: банкілік
қызмет салыстырмалы түрде тар мағынада айтылса, ал банкілік іс кең мағыналы
ұғым. Сонымен банкілік қызмет тек банкілік операцияларды ғана қарастырса,
банкілік іс жалпы банкілік жүйені, соның ішінде банкілік саясатты, банкілік
қызметті құқықтық реттеуді және жинақталған тәжірибені қарастырады.
1.2 Азаматтық құқықтағы банктік қызмет көрсету шарттары
ҚР АК-ң 38-тарауында банктік қызмет көрсету туралы жалпы ережелер
жинақталған. Бұл шарттың мәнісі: Бір тарап (банк) екінші тараптың
(клиенттің) тапсырмасы бойынша банктік қызмет көрсетуге, ал клиент, егер
шартта өзгеше көзделмесе, осы көрсетілген қызметке ақы төлеуге
міндеттенеді. Осьшайша, банктік қызмет көрсету шарты, жалпы ереже бойынша,
консенсуалды және ақылы шарт болып табылады.
Біздің заңнама банктік қызмет көрсетуге қатысты жалпы нормаларды бекіте
отырып алға қарай кезекті қадам жасады және осы бағытта ол кейбір көршілес
мемлекеттердің азаматтық заңнамаларының алдында келеді. Мысалы, мұндай
нормалар Қырғыз Республикасының Ресей Федерациясының Азаматтық
кодекстерінде жоқ. Болашақта аралас шарттардың жекелеген топтарын
қалыптастыру кезінде әрқашан да олардың өздеріне тән белгілерін ажырата
отырып, жалпы түрде азаматтық заңнамада бекіткен орынды болады. Бұл жалпы
құқықтық реттеу сапасына да оңды әсер етеді.
Банктік қызмет көрсету шартын ажыратудың маңыздылығы - оны жүзеге асыру
барысында банк пен шаруашылық жүргізуші субъектілер арасындағы есеп айырысу
несие қатынастарының кем дегенде бір қатысушысының өзара қарым-
қатынастарының мәселелері шешілетіндігінде. Осылайша, бұл шарттар есеп
айырысу және несие қатынастарының алғы шарттары болып табылады және
бірқатар жағдайларда оларды жүзеге асьтрудың тікелей тәртібін де анықтайды.
ҚР Азаматтық кодексі банктік қызмет көрсету шарттарының төмендегідей
түрлерінің тізімін келтіреді:
1) Банктік шот шарты;
2) ақша аудару шарты;
3) банк салымы шарты, ол негізінен несиелік қатынастарды қамтамасыз
ететін болғандықтан жоғарыда қарастырылып өткен;
4) заңнамамен немесе тараптар келісімімен көзделген өзге де шарт
түрлері.
Өз қаражаттарына меншік құқығын жүзеге асыру мүмкіндігін клиенттің
кедергісіз жүзеге асыру кепілдігін құрған жағдайда банк шоттағы ақшаны
пайдалана алады және төлем айналымына жәрдемдесетін шарттарды жүзеге асыру
барысында несиелік сипаттағы қатынастар пайда болады.
Есеп айырысу қызметтерін көрсету бойынша шарттарға төлем
тапсырыстарымен есеп айырысу шартын, тек шартын, аккредитивтермен есеп
айырысу шартын, төлем тапсырыстарымен, талаптар мен инкассалық бөліктермен
есеп айырысу жүзеге асатын қарыздыңталаптарды инкассациялау шартын жатқызу
қажет. Бұл топқа банк аралық есеп айырысумен байланысты шарттар да жатады:
корреспонденттік қатынастар орнату туралы шарт, клирингтік төлемдерде есеп
айырысу шарты.
Банктік шоттармен байланысты шарттардан басқа, төлем айналымына
жәрдемдесу бойынша банктік шарттарға металдық шоттарды жүргізу кезінде
бекітілетін металлдық шот шартын жатқызу қажет. Оның мәнісі -сақталатын
құндылықтардың құнын клиенттік есепке алудан көрінеді. Сондай-ақ, бағалы
қағаздар нарығында клирингтік операциядан көрінеді.
Сондай-ақ бағалы қағаздар нарығында клирингтік операцияларды жүзеге
асырумен байланысты шарттарды да еске салған жөн.
Аталған шарттардың кейбіреулерін кейінірек қарастырамыз. Төлем
айналымына әсер ететін банкті қызмет көрсету туралы жалпы ережелер біздің
курс заңнама құрылымына негізделетіндіктен қарастырылады. Осы орайда банк
пен клеинттің әрекеттестігі жүзеге асырылатын түпкілікті мәселелерді
айқындау орынды болып табылады.
Азаматтық-құқықтық және есеп айырысу көзделген өзге де қатынастардың
әртүрлі субъектілері арасында есеп айырысуды жүзеге асыруға мүмкіндік
туғыза отырып, банктер банктік қызмет көрсету туралы шарттар бекітілген
тұлғалардың мүдделерін сақтауға тиіс. Банктер клиенттердің шарттарындағы
ақша қаражаттарына иелік етуді тек қылмыстық іс жүргізушілік және азаматтық
іс жүргізушілік заңнаманың нормаларына сәйкес сот шешімі, тергеу, анықтау
органдарының және сот шешімдерін атқаратын органдардың қаулылары бойынша
ғана шектей алады. Ақша қаражаттарына иелік етуге тыйым салуды шектеу
мерзімдері қылмыстық іс жүргізушілік және азаматтық іс жүргізушілік
заңнамамен көзделген мерзімдерден аспауға тиіс. Тергеу мен анықтау
органдарының клиенттің ақшасына тыйым салу туралы шешімдеріне заң
актілерінде белгіленген тәртіппен сотқа шағым жасалуы мүмкін.
Заңды тұлғалар мен азаматтардың ақша қаражаттарын олардың келісімінсіз
алып қоюға тек соттың заңды күшіне енген үкімнің немесе шешімнің немесе сот
бұйрығының негізінде ғана жол беріледі.
Банк қандай да бір негіздер бойынша ақша қаражаттарьгн аудара отырып,
төлеу жөніндегі барлық талаптарды қанағаттандыру үшін клиенттердің
шоттарындағы қаражаттардың жеткілікгігін ескеруге міндетті. Клиенттің
немесе өзге тұлғалардың төлеу жөніндегі өкімдерін атқара отырып, банк
олардың келу кезектілігін (күнтізбелік кезектілігін) басшылыққа алады.
Клиенттің банктегі ақшасы клиентке қойылған кезекті талапты қанағаттандыру
үшін жеткіліксіз болған жағдайларда, Қазақстан Республикасының заң
актілерінде көзделген жағдайларды қоспағанда, банк аталған талапты
қанағаттандыруға жеткілікті соманы клиенттің пайдасына түсетін ақша
есебінен жинақтайды. Егер клиентке бірнеше талап қойылса, банк оларды
қанағаттандырудың тиісті кезектілігін сақтайды. Бұл жағдайда банктік есеп
айырысуды реттейтін нормалар заңды тұлғалар мүмкін, олар таратылған кезде,
өндіруге жүгіну кезектілігін белгілейтін Азаматтық кодекстің жалпы бөлімнің
нормаларына сәйкестендірілген.
Бірінші кезекте адам өмірі мен денсаулығына келтірілген зиянды өтеу
туралы талаптарды, сондай-ақ алименттерді өтеу жөніндегі талаптарды
қанағаттандыруды көздейтін атқарушы құжаттар бойынша ақша алу жүзеге
асырылады.
Екінші кезекте еңбек шарты бойынша, оның ішінде келісім-шарт бойынша
жұмыс істейтін адамдармен демалыс жәрдемақылары мен еңбекақы төлеу бойынша,
авторлық шарт жөніндегі сыйақы төлеу бойынша есеп айырысу үшін ақша алуды
көздейтін атқарушы құжаттар бойынша ақша алу жүргізіледі.
Үшінші кезекте клиенттің бюджет алдындағы міндеттемелері бойынша ақша
алу жүргізіледі.
Төртінші кезекте басқа да ақшалай талаптарды қанағаттандыру көзделген
атқарушы құжаттар бойынша ақша беру жүргізіледі.
Бесінші кезекте клиентке қойылған басқа да талаптарды қанағаттандыру
үшін күнтізбелік кезектілік тәртібімен ақша алу жүргізіледі. Осылайша
атқарушылық күші бар құжаттарға негізделген талаптарға азаматтық-құқықтық
міндеттемелер бойынша несие берушілерден және клиенттердің өздерінен
шыгатын төлеу туралы өкімдер алдында басымдық берілген.
Бір кезектілікке жататын талаптар бойынша ақша алу атқарушы құжаттардың
(төлеу туралы өзге де өкімдердің) түсу уақыты бойынша кезектілікпен жүзеге
асырылады.
Клиент болып табылатын заңды тұлға тараған кезде кредит берушілердің
талабын қанағаттандыру ҚР АК-ң 51-бабында тікелей көзделген кезектілікпен
жүргізіледі (ҚР АК-ң 742-6 Зт.).
Банк құпиясын жария етпеуге банк кепілдік береді. Банк құпиясы - бұл
банк депозиторлары, клиенттері мен корреспондеттері шоттарының бар-жоғы,
олардың иелері мен нөмірлері туралы, сол шоттар мен банктің өз шоттарындағы
ақшалай қаражаттың қалдығы мен қозғалысы туралы, банк операциялары туралы
(банк операцияларын жүргізудің жалпы шарттарынан басқа), сондай-ақ
клиенттердің банктің сейф жәшіктерінде шкафтары мен үй-жайларында сақтаулы
жатқан мүлкінің бар - жоғы, олардың иелері, сипаты мен құны туралы
мәліметтердің қатаң құпиялығының режимі. Тарату процесіндегі банкпен
берілген несиелер туралы мәліметтер банк құпиясына жатпайды.
Банк құпиясын құрайтын міндеттерді беру тәртібі, сондай-ақ олар берілуі
мүмкін субъектілер аясы Қазақстан Республикасының "Қазақстан
Республикасындағы банктер мен банк қызметі туралы" Заңының 50-бабына сәйкес
анықталады.
Банктік қызмет көрсетудің кейбір түрлерін банктік қызметтің жекелеген
түрлерін жүзеге асыратын ұйымдар жүргізуге құқылы, мысалы олар клиринг
операцияларын жүргізе алады. Осындай ұйымдармен банктік қызметтердің
жекелеген түрлерін көрсету Азаматтық кодекспен және банктік заңнамамен
көзделген тәртіпте жүзеге асырылады.
Азаматтық кодекстің 746-бабында банктік қызмет көрсету бойынша барлық
жекелеген шарттар үшін маңызды болатын шартты тиісті түрде атқармағаны үшін
жауапкершілік туралы норма көзделген. Ол банк жауапкершілігіне қатысты.
Банк клиенттің шотына оның атына түскен ақшаны дер кезінде қабылдамаса, не
оларды шоттан заңсыз алып тастаса, сондай-ақ клиенттің шоттан ақшаны аудару
туралы, не шоттан беру туралы нұсқауларын тиісті түрде орындамаса немесе
мүлдем орындамаса, банк әрбір кешіктірілгені күн үшін осы сомалардың 0,5
пайызын төлеуге және пайыздармен жабылмаған шығын бөлігін өтеуге міндетті.
Клиенттің жауапкершілігі азаматтық құқықтағы жауапкершілік туралы жалпы
ережелерге, арнайы заңнамаға, сондай-ақ нақты шарттық нормаларға сәйкес
анықталатын болады.
1.3 Банктік шот шарты
Банктік шот шарты бұл - кешенді есеп айырысу міндеттемелерінің құрамына
кіретін құқықтық қатынас. Онда осы шарттық қатынаспен қатар әрқашан да
төлемдерді жүзеге асырумен байланысты құқықтық қатынастар да туындайды.
Яғни, есеп айырысу міндеттемелерін жүзеге асыру әрқашан осы қатынастардың
орын алуына тәуелді болады.
Қазақстан Республикасының "Төлемдер және ақша аударулары туралы"
Заңында банктік шот банк пен клиент арасында салым (депозитті) қабылдау
бойынша шарттық қатынастарды көрсететін тәсіл ретінде және банктің төменде
корсетілген операцияларды жүзеге асыруымен байланысты анықталады:
1) Клиентке тиесілі ақшалардың болуы мен пайдалануын банктің қамтамасыз
етуімен байланысты;
2) Клиент пайдасына ақшаны қабылдаумен байланысты;
3) Банктік шот шартымен немесе банк салымы шартымен көзделген тәртіпте
ақшаны үшінші тұлғалардың пайдасына аудару туралы клиенттің өкімін
орындаумен байланысты;
4) Егер бұл банк салымы не банктік шот шартымен көзделмесе, клиент
ақшасын алу туралы үшінші тұлғалардың өкімін орындаумен байланысты;
5) Банктік шот немесе банк салымы шартымен көзделген тәртіпте қолма-қол
ақшаны клиенттен қабылдауды және оған беруді жүзеге асырумен байланысты;
6) Банктік шот немесе банк салымы шартымен көзделген тәртіпте, банктегі
клиенттің ақша сомасы және жүргізілген операциялар туралы ақпаратты
клиенттің талап етуі бойынша берумен байланысты;
7) банктік шот немесе банк салымы шартымен анықталатын мөлшер мен
тәртіпте сыйақыны төлеумен байланысты;
8) Клиентке шартта, заңнамада немесе банктік тәжірибеде қолданылатын
іскерлік айналым дағдыларында көзделген өзге де банктік қызмет көрсетуді
жүзеге асырумен байланысты. Банктік шоттар банк пен клиент банктік шот
немесе банк салымы шартын бекіткен кезде ашылады.
Қазақстан Республикасының "Қазақстан Республикасындағы банктер және
банк қызметі туралы" Заңының 20-бабында көрсетілгендей заңды және жеке
тұлғалардың банктік шоттарын, банк операцияларының жекелеген түрлерін
жүзеге асыратын банктер мен ұйымдардың корреспонденттік шоттарын ашу мен
жүргізу банктердің операцияларына жатқызылады.
Банктік шот шарты бойынша бір тарап (банк) екінші тараптың (клиенттің)
пайдасына түсетін ақшаны қабылдауға, клиенттің клиентке немесе үшінші
тұлғаларға ақшаның тиісті сомаларын аудару (беру) туралы өкімдерін
орындауға және банктік шот шартында көзделген басқа да қызметтерді
көрсетуге міндеттенеді.
Банктік шот шарты консенсуалды сипатқа ие. Ол оның барлық мәнді
жағдайлары бойынша тараптар келісімге келген кезде жасалды деп есептеледі.
Банктік шот шартының мәнді жағдайларына мыналар жатады: пәні туралы, банкте
орналасқан ақшаны басқару тәртібі туралы, банкпен қызмет көрсету және
оларға ақы төлеу тәртібі туралы жағдайлар. Банктік шот шартының қосымша
жағдайлары заңнамада көзделуі мүмкін. Банктік қызмет көрсету аясында
бекітілетін шарттардың ерекшелігі - оның жағдайлары, соның ішінде банктік
шот жүргізу жағдайында, банк заңнамаларымен анықталатындығында. Бұған қоса,
банктер Қазақстан Республикасының "Қазақстан Республикасындағы банктер және
банк қызметі туралы" Заңының 31-бабының 1-тармағына сәйкес сол бір немесе
өзге операцияларды тек оларды жүргізудің жалпы ережелерін анықтайтын
ережелер және ішкі ережелер болған кезде ғана жүзеге асыруға құқылы.
Бірақ бұл айтылған сөз клиенттер таңдау мүмкіндігінен айырылады дегенді
білдірмейді. Банктер клиенттің бірінші талабы бойынша операци-яларды
жүргізудің жалпы жағдайлары туралы Ережелерді беруге міндетті. Тиісінше
болашақ клиент ең алдымен банктің шотты жүргізу жағдайла-рымен танысуға
тиіс және алдағы уақытта олар банк пен клиент келісімінің аясымен
қамтылатын болады. Шартпен және банк клиент келісімінің аясымен қамтылатын
тараптардың құқықтары мен міндеттері азаматтық және банк заңнамасына сәйкес
анықталады. Мәселен, банктік шот операциялары Қазақстан Республикасы Ұлттық
Банк басқармасының 2 маусым 2000 жылғы № 266 қаулысымен бекітілген
Қазақстан Республикасының банктерінде клиенттердің банктік шоттарын ашу,
жүргізу және жабу тәртібі туралы нұсқаумен реттеледі. Занды тұлғалар мен
азаматтар қызмет көрсету үшін банкті өздері дербес таңдайды және банктік
шот шарттарын бір және бірнеше банктермен бекітуге құқылы. Банктік шот
шарттында құқықтар мен міндеттер шарттың екі тарабында да туындайды,
сондықтан ол екі жақты шарт ретінде қарастырылады. Банктік шот шарты
банктік қызмет көрсету шарттарына жататын болғандықтан, ол, жалпы ереже
бойынша шот иесі (клиент) үшін ақылы болып табылады. Клиенттің ақша
қаражаттарын пайдаланғаны үшін сыйақыны банк төлейді. ҚР Азаматтық
кодексінің 751 -бабына сәйкес банк шартпен анықталады, бірақ сыйақыны төлеу
күнінде ҚР Ұлттық банктің қайта қаржыландыруының ресми ставкасынан кем емес
мөлшер мен тәртіпте сыйақы төлейді.
Банктік шот шарты жазбаша нысанда жасалуға тиіс. Банктік шот шартының
жазбаша нысанын сақтамау осы шарттың жарамсыздығына әкеп соғады.
Шарт элементтері. Шарт тараптары: банк және клиент - бұл кез келген
заңды немесе жеке тұлға. Банк салымдарын енгізу кәмелетке толмағандардың
әрекет қабілеттілігімен қамтылатын болғандықтан. Банктік шот шарты бойынша
шот иелері ретінде кәмелетке толмағандар да бола алады. Әрекет етуші
заңнамада жеке және заңды тұлғалар шоттарының режимі арасында түпкілікті
айырмашылық көрсетілмеген, тек осы шоттарды ашу тәртібінде ғана айырмашылық
байқалады. Операцияларды жүргізу клиенттің кұқық, әрекет қабілеттілігінің
көлеміне сәйкес жүзеге асырылатын болады.
Шарт пәнін (ақша қаражаттарын) ақша (теңге немесе шетел валютасы)
құрайды.
Бантік шот шарты бойынша банк тиісті шот ашуға тиіс. Жеке және заңды
түұғалардың ағымдағы шоттары, сондай-ақ банктердің корреспонденттік шоттары
көзделеді. Жоғарыда аталған операциялар жүзеге асырыла алмайтын шоттар,
сондай-ақ банктерде бухгалтерлік есептің бағыттарын шоттар, баланстық
шоттың бөліктері болып табылатын дербес шоттар, (суббағыттар) соның ішінде
ссудалық шоттар банктік болып табылмайды. Банктегі ақшасын өндіріп алуға
жүгінгенде мұндай өндіріп алу клиенттердің банктік шоттарынан ғана
жүргізіледі (29 наурыз 2000 жылғы басылымдағы ҚР-ң "Төлемдер және ақша
аударулары туралы" Заңының 6-бабы).
Банктік шот шарты бойынша клиентке немесе ол көрсеткен тұлғаға ақшаны
есепке алу мақсаттары үшін, тараптардың келісімге келуі жағдайында, бір
ізге түсірілген дербес код беріледі. Банк клиенттің шоттарындағы ақшаның
есебін жүргізуге міндетті. Код беру мен ақша есебін жүргізудің тәртібі банк
заңнамасымен анықталады.
Банк шарт жағдайларына, заңнама талабына және іскерлік айналым
дағдыларына сәйкес жоғарыда аталған операцияларды атқаруға міндетті.
Банк клиенттің пайдасына келіп түскен ақшаны қабылдауға, сондай-ақ
клиенттің ақшасын алып қоюды немесе оның ақшасын беруді, егер заң
актілерінде және соларға сәйкес Қазақстан Республикасьшың Ұлттық Банкі
шығарған нормативтік құқықтық актілерде өзге мерзімдер көзделмесе, оның бір
ізге түсірілген дербес коды бойынша тиісті нұсқаумен банкке келіп түскен
күннен кейінгі келесі күннен кешіктірмей, сондай операцияларды көрсете
отырып жүргізуге міндетті.
Банктік шоттар бойынша көшірмелер беруді банктер шартқа сәйкес
жүргізеді. Банк клиенттерге олардың шоттары бойынша көшірмені элек-
электрондық тәсілмен не, егер ол шартта көзделсе, қолма-қол беру (жеткізу)
бойынша қызмет көрсетуге құқылы.
Егер заңнамада немесе банктік шот шартында өзгеше көзделмесе, банк
клиенттің ақшаны пайдалану бағытын белгілеу мен бақылауға және оның өз
қалауынша ақшаға билік ету құқығына заңнамада көзделмеген шек қоюға құқығы
жоқ. Клиент банктік шотты ашу үшін қажетті құжаттарды беруге міндетті. Оның
тізімі Қазақстан Республикасының резидент - заңды тұлғалары үшін, Қазақстан
Республикасының резидент - жеке тұлғалары үшін, шаруа қожалықтары үшін,
резидент емес заңды және жеке тұлғалар үшін, филиалдар мен өкілдіктер үшін
шот ашу кезінде, мемлекеттік мекемелер үшін әртүрлі болып табылады.
Филиалдар құқықтық дербес субъектілері болып табылмайды және соған
байланысты, олар не банктік шот шартының тарабы, не олардың иесі бола
алмайды. Сонымен бірге олардың өздері немесе олар үшін заңды тұлғалар ашқан
шот филиалдың (өкілдіктің) қызметін қамтамасыз ету үшін арналады.
Резидент - заңды тұлғалардың шотын ашу үшін қол және мөр таңбалары бар
құжаттар, клиенттің салық есебіне алыну фактісін куәландыратын салық
қызметі органымен берілген құжаттың тұп нұсқасы, заңды тұлғаны мемлекеттік
тіркеуге алу туралы құжаттың көшірмесі беріледі. Заңды тұлғаның
филиалдарының (өкілдіктерінің) шотын ашу кезінде филиал (өкілдік) басшысына
заңды тұлғамен берілген сенімхаттың көшірмесін, жарғының не филиалдың
(өкілдіктің) үлгілі жарғы негізінде қызмет ету фактісін куәландыратын
құжаттың нотариалды куәландырылған көшірмесін қосымша беру қажет.
Мемлекеттік мекемелерге шот ашу үшін Қазақстан Республикасы Қаржы
Министрлігінің рұқсаты қажет. Қазақстан Республикасының резидент заңды
тұлғаларының сияқты, басқа да субъектілердің шоттарын ашу үшін қажет
құжаттардың тізімі "Қазақстан Республикасының банктерінде клиенттердің
банктік шоттарын ашу, жүргізу және жабу тәртібі туралы" нұсқаудың 10-
тармағымен анықталады.
Клиент бір банкте (оның филиалдары мен өкілдіктерінде) бірнеше шоттар
ашқан жағдайда банк клиенттер шот ашу үшін көзделген құжаттарды қайта
беруді талап етпеуге құқылы. Бірақ бұл ереже клиенттер - заңды тұлғалар
үшін қол және мөр таңбалары бар құжаттарға қатысты, клиенттер - жеке
тұлғалар үшін қолтаңбасы бар құжат пен жеке басын куәландыратын құжатқа
қатысты қолданылмайды. Бұл банк филиалдарында (бөлімшелерінде) жаңа
шарттарды ашуға ғана емес, сонымен қатар шот басқа банкте ашылған және
бірінші шот ашылған банктен, соның ішінде қолда бар құжаттарды электрондық
тәсілмен беру жолымен расталған жағдайда да қолданылады. Растау тәртібін
банктің өзі дербес анықтайды.
Сондай-ақ, клиенттің міндеттерін шот бойынша операцияларды жүргізу
кезінде банктік ережелерді сақтау және шот бойынша операцияларды жүргізуге
банк шығындарын өтеу жатады.
Клиент шоттағы ақшаны өз қалауынша жұмсауға құқылы. Ол шоттағы ақшаға
меншік құқығынан айырылады. Бірақ, оның орнына ақшамен байланысты сол бір
немесе өзге операцияларды жасауды банктен талап етудің міндеттемелік
құқығына ие болады.
Егер ақша азаматпен енгізілсе, онда банктегі ақшаға билік етуге сол
азаматтың өзі не ол осындай құқықты сеніп тапсырған тұлға құқылы болады,
Егер ақша заңды тұлгамен енгізілсе, онда банктегі ақшаға билік ету
құқығын осы заңды тұлғаның басшысы және (немесе) ол уәкілдік берген
тұлғалар, мәселен, бас бухгалтер пайдаланады. Клиенттің атынан банктегі
ақшаға билік етуді жүзеге асырып жатқан тұлғалардың құқықтары клиентпен
заңнамада немесе шартта көзделген құжаттарды банкке беру жолымен расталады.
Клиент, егер заңнаманы немесе шартпен өзгеше көзделмесе, кез келген
уақытта банктік шот шартын бір жақты түрде бұзуға құқылы. Бұл жағдайда
банктік шот жабылады, клиенттің ісінде шотты жабу негізі көрсетілуге тиіс.
Банктік шотты оған қатысты орындалмаған талаптар болған кезде жабуға тыйым
салынады. Бұған клиент-заңды тұлғаның таратылуы немесе қайта құрылуына не
заңды тұлға шотында 1 жылдан астам уақыт, ал жеке тұлға шотында 3 жылдан
астам уақыт ақша болмауға байланысты шот жабу жағдайлары кірмейді.
Банктік шот шартын бұзу клиенттің бір ізге түсірілген дербес кодын жою
үшін негіз болып табылады. Егер банкте ақша қалып қойса, онда банк ол
ақшаны клиентке беруге немесе оның нұсқауы бойынша үшінші тұлғалардың
пайдасына аударуға міндетті.
Жалпы банктерге және банктік емес ұйымдарға жатпайтын жеке және заңды
тұлғалардың банктік шоттарын жүргізуте қатысты бұл ережелер арнайы
заңнамамен, соның ішінде, Қазақстан Республикасының нормативті-құқықтық
актілерімен көзделген ерекшеліктермен банктердің өздерінің банктік
шоттарына да таралады. Мұнда клиенттердің шоттарына ақша қабылдаумен және
олардың шотынан ақшаны клиент көрсеткен шотқа одан әрі аударумен байланысты
банктік міндеттемелерді, сондай-ақ банктік қызмет көрсету бойынша басқа да
операцияларды қамтамасыз ету үшін ашылатын банктердің корреспонденттік
шоттары туралы сөз болып отыр.
Корреспонденттік шоттарды ашумен және жүргізумен байланысты
қатынастардың тәртібі корреспонденттік шот шартымен белгіленеді. Ол, өз
кезегінде нормативтік реттелуде Азаматтық кодекстен, Қазақстан
Республикасының "Төлемдер мен ақша аударулары туралы" Заңынан және өзге
нормативтік актілерден басқа жоғарыда аталған Қазақстан Республикасының
екінші деңгейлі банктері арасында, сондай-ақ Қазақстан Республикасынын
екінші деңгейлі банктері мен банктік операциялардың жекелеген түрлерін
жүзеге асыратын үйымдар арасында корреспонденттік қатынастарды орнату
Ережелеріне сүйенеді. Банктер мен банктік емес ұйымдардың Ұлттық банкпен
корреспонденттік қатынастарын реттеуде басымдық банктік заңнамаға беріледі.
Банктер мен банктік емес ұйымдардың резидент емес банктермен
корреспонденттік қатынастары олардың арасындағы тиісті шарттар және банктік
тәжірибеде қабылданған іскерлік айналым дағдыларымен реттеледі.
Корреспонденттік шот қатынастарының тәртібі корреспонденттік шот
шартына сәйкес қызмет көрсету бойынша қызмет көрсететін банк (банктік емес
ұйым) және өзге банк (банктік емес ұйым) арасындағы шартпен белгіленді.
Тараптардың қатынастары негізінен клиент пен қызмет көрсетуші банк
қатынастары сияқты құрылады (банктік шот шартына ұқсас жолмен).
Бұл жағдайда жалпы банктік шот шартының негізгі белгілері яғни оның
юнсенсуалдығы, ақылылығы, екі жақтылығы сақталады. Корреспонденттік шот
шарты кәсіпкерлік қызмет субъектілері арасында бекітілетін болғандықтан,
оның нысаны жазбаша болуға тиіс.
Жоғарыда атап өткеніміздей, банктік шот шартының субъектілік құрамы -
елеулі түрде ерекшеленеді, өйткені онда екі жақтан да арнайы ұйымдар
(банктер мен банктік емес ұйымдар) ретінде әрекет ететін заңды тұлғалар
қатыса алады. Шарт тараптары корреспондент жэне респондент деп аталады.
Корреспондент - бұл басқа банкке (банктік емес ұйымға) корреспонденттік шот
ашатын банк немесе банктік емес ұйым. Банктер мен банктік емес ұйымдардың
корреспонденттік шоттарын ашумен жүргізу кұқығына тек корреспонденттік
шоттарды ашу мен жүргізуге Қазақстан Республикасы Ұлггық Банктің лицензиясы
бар банктер мен банктік емес ұйымдар ғана ие болады.
Бұл шарт кәсіпкерлік болғандықтан және ол өздері үшін бизнес жүргізу
қаупі елеулі болып табылатын банктер (банктік үйымдар) арасында бекітілетін
болғандықтан юрреспонденттік шот шарты да, сөзсіз, қауіптілік сипатқа ие.
Заңнамалық шешуде мұны есепке алу респондент шарт бекіте отырып, өз
тарапынан, корреспонденттің қаржылық жай-күйін талдауы мен өзінің уәкілді
органның шешімі негізінде ғана корреспонденттік шот ашуынан көрінеді.
Банктік шот шарты азаматтық-құқықтық мәнісі бар бірқатар жағдай-ларды
қамтуға тиіс. Оларға шарт пәні, корреспонденттік қызмет көрсету шарттары
мен оларға ақы төлеу тәртібі, респонденттің ақшасына билік ету тәртібі,
төлем құжаттарын беру тәртібі мен төлемдер және (немесе) ақша аударулары
туралы ақпаратпен алмасу тәсілдері жатады. Шартта, сонымен қатар,
корреспонденттің респондентке әр тоқсан сайын қаржылық есеп беру тәртібі де
көрсетілуге тиіс. Ол белгілі бір құжаттарды да қамтуы мүмкін. Мәселен,
бухгалтерлік баланс, қаржы-шаруашылық қызметінің нэтижелері туралы есеп,
ақшаның қозгалыстары туралы есеп және қажет болған жағдайда қаржылық
есептіліктің өзге де нысандары солардың негізінде респондент несиелік және
жою қауіптерін бақылау мен азайту мақсаттарында корреспонденттің қаржылық
жай-күйін талдай алады.
Шартта корреспонденттің корреспонденттік шоттарды ашу мен жүргізуге
ұлттық банктің лицензияны қайтып алуы туралы респондентті өз уақытысында
хабарландырмағаны үшін жауапкершілік жағдайы көрсетілуге тиіс. Сондай-ақ
шарттық әрекет ету мерзімі мен оны бұзу тәртібі, дауларды шешу тәртібі де
көзделуге тиіс. Корреспондеиттік шот шартында Қазақстан Республикасының
заңнамасына қайшы келмейтін өзге де жағдайлар қамтылуы мүмкін.
Корреспонденттік шот шартына сәйкес респондент өз шоты бойынша
Қазақстан Республикасының заңнамасына қайшы келмейтін операцияларды жүзеге
асыруға құқылы.
Корреспондент респонденттік корреспонденттік шоты бойынша банктік
операцияларды корреспонденттік шарттарды ашу мен жүргізудің ішкі
ережелеріне сәйкес жүзеге асырады. Бұл ережелер корреспонденттің уәкілді
органымен бекітіледі.
Корреспонденттік қатынастарды орнату Ережелерінің 18-тармағында
корреспонденттік шоттарды жабу тәртібі, яғни шартты тоқтату көзделген.
Респондент шотты жабу туралы мэлімдемені беру жолымен кез келген
уақытта шарттан бас тарта алады.
Шарттың әрекет етуі заңнамада немесе шарттың өзінде көзделген негіздер
бойынша, соның ішінде, шарт бекітілген мерзімнің өтуі бойынша,
корреспондештік шот шарты әрекетінің тоқтатылуы байланыстырылатын жағдайдың
туындауы бойынша және т.с.с. тоқтатылуы мүмкін. Егер корреспонденттен
корреспонденттік шот ашу мен жүргізуге Ұлттық банктік лицензиясы қайтып
алынатын болса, сондай-ақ егер ол банк болған жағ-дайда респонденттен
банктік операцияларды жүргізуге Ұлттық банктің лицензиясы қайтып алынатын
болса корреспонденттік шот жабылады. Мүндай шотты жабуға негіз болып,
респондент банктік емес ұйым болғанда, одан аудару операцияларын жүргізуге
ұлттық банк лицензиясын қайтып алу табылады. Заңнамамен немесе шартпен
корреспонденттік шотты жабудың басқа да негіздері көзделуі мүмкін.
1.4 Ақша аудару туралы шарт
Әдетте, банктік шоттар кәсіпкерлік қызметпен айналысатын су-бъектілер
үшін қажет. Оларға заңды түлғалар да, жеке кәсіпкерлер де ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz