Мемлекеттің фискалдық саясаты

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3

І. ЭКОНОМИКАНЫ МЕМЛЕКЕТТІК РЕТТЕУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
I. 1. Экономиканы мемлекеттік реттеудің қажеттілігі мен ұйымдық. методологиялық негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 4
I. 2. Өтпелі экономика кезеңіндегі макроэканомикалық процестерді мемлекеттік реттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
I. 3. Мемлекеттің фискалдық саясаты ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...13

ІІ. ФИСКАЛДЫҚ САЯСАТТЫҢ ШЕТЕЛДІК ТӘЖІРИБЕСІ ... ... .. ... ... ... ...17
II. 1. АҚШ . та соңғы уақытта қазыналық саясаттың жүргізілуі ... ... ... ... ... 17
II. 2. Шығыс Еуропа мен оңтүстік Шығыс Азия елдеріндегі нарықтық қатынастарды дамыту және экономиканы мемлекеттік реттеу ... ... ... ... ... ...19
II. 3. Қазақстан жағдайында шетелдік макроэкономикалық реттеу тәжірибесін пайдалану мәселелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23

ІІІ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БЮДЖЕТ САЛЫҚ САЯСАТЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..27
III. 1 Бюджет жүйесі және бюджет құрылысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...27
III. 2. Мемлекеттік бюджет кірістерінің көлемі мен құрылымы ... ... ... ... ... ...36

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...45

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .46

КІРІСПЕ
Мемлекеттің фискалдық саясаты атты курсттық жұмыста мынадай мәселелерге тоқталып кетеміз: Экономиканы мемлекеттік реттеу тарауында экономиканы мемлекеттік реттеудің не екенін біліп, оның толықтай мән – мағынасын ашамыз. Экономиканы реттеудің негізгі бағыттары мен бастапқы қалпын, әдістерін қарастырамыз. Несие ақша саясаты, бағаны және табысты реттеу саясаты, мемлекеттің фискалдық саясатын оның ішінде дискрециялық және дискрециялық емес саясатты, қазыналық экспансия мен қазыналық шектеуді толықтай қарастырып өтеміз. Фискалдық саясаттың шетелдік тәжірибесін яғни нақтырақ айтқанда АҚШ – та соңғы уақытта фискалдық саясаттың жүргізілуін талдаймыз. Шығыс Еуропа мен оңтүстік Шығыс Азия елдеріндегі нарықтық қатынастардың дамыуын және экономиканы мемлекеттік реттеуін және Қазақстан жағдайында шетелдік макроэкономикалық реттеу тәжірибесін пайдалану мәселелеріне тоқталып кетеміз. Қазақстан Республикасының бюджет жүйесі құрылысын қарастырамыз. Федеративтік және унитарлық мемлекеттерде қандай бюджет жүйесі қолданылатынын тоқталып кетеміз. Республикалық және жергілікті бюджетті, республиканың бюджет кірістерінің көлемі мен құрылымын қарастырамыз.

ЭКОНОМИКАНЫ МЕМЛЕКЕТТІК РЕТТЕУ

I. 1 Экономиканы мемлекеттік реттеудің қажеттілігі мен ұйымдық- методологиялық негіздері

Мемлекеттік реттеу қажеттілігінің обьективті негіздерін қарастыруға кіріспестен бұрын, ең алдымен осы түсініктің өзіне ғылыми анықтама беру қажет. Себебі білімнің кез келген саласы “оның тәжірибемен дәлелденген бастапқы аксиомалары жасалып, құрастырылғаннан кейін ғана ғылым саласына айналады” Біздің ойымызша, экономиканы мемлекеттік реттеу әлеуметтік-шаруашылық процестеріне олардың тиімді теңгермешілігі мен макроэкономикалық тұрақтылығын қамтамасыз ету мақсатында мемлекеттің әкімшілік - экономикалық және ұйымдық - құқықтық негізде араласуын білдіреді.

Мемлекеттік реттеудің обьективті қажеттілігін анықтайтын факторлардың мәнісін қарастыруға кіріспестен бұрын оларды, былайша айтқанда, ұғымдық түрде анықтап алу керек. Ең алдымен мәселе “таза қоғамдық тауарлар”, яғни нарықтық қатынастар механизмдерінің әсерін қабылдамайтын тауарлар жөнінде болмақ.

Адамзат тарихы мемлекеттердің пайда болуы мен даму барысы, сондай-ақ, олардың арақатынасы бейбіт іс - әрекеттермен қатар, күштеу жолымен де анықталатындығын айқын көрсетіп отыр. Соңғы жағдай, яғни күштеу іс-әрекеттері обьективті түрде белгілі бір материалдық - техникалық және интелектуалдық қорларды елдің қорғаныс қабілетін қажетті деңгейде қамтамасыз ету үшін бөлуіне мемлекетті мәжбүр етті. Оған қоғамның барлық мүшесі де мүдделі.

Мемлекеттік реттеу қажеттілігін айқындауға мүкіндік беретін келесі маңызды түсінік - тауарларды өндірушілер мен оларды тұтынушылардың нарықтық өзара қатынастарының күшеюі мен тығыздылығынығ “сыртқы әсерлері” болып табылады. Адамдардың өндірістік тұтыну қызметінің сыртқы әсері ретінде пайда болатын бұл мәселенің шешімі ең алдымен мемлекеттің араласуын талап етеді. Сонымен, мемлекеттік реттеудің обьективті қажеттілігі қандай?

Белгілі шарттылықпен алғанда өзара байланысты экономикалық көрсеткіштер жүйесін ескере отырып, бұл жүйенің негізін - микраэкономикалық, ал жоғарғы деңгейін макроэкономикалық көрсеткіштер құрайтын пирамида түрінде елестетуге болар еді. Макро және микроэкономикалық көрсеткіштердің бірқалыпты түйісуі пирамиданың орталық бөлігінде жүзеге асады, бұл тұста халық шаруашылығын басқарудың аймақтық салалық оргондарының шаруашылық қызметінің көрсеткіштері басым болып келеді.

Бәрінен бұрын, экономиканы реттеу - мемлекеттің макроэкономикалық тұрғыда қолданатын іс - әрекетіекендігін атап өту керек. Бұл-үкіметтің болжамы емес, оның обьективті қажеттілігі, өйткені ерікті кәсіпкерлік жүйесі мен нарықтық қатынастар тиімді теңгермешілік жағдайындағы

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1. “Макроэкономика” авторлары: Н.Қ Мамыров, М.Ә Тілеужанова

2. “Қаржы” авторы: Ілиясов

3. “Экономиканы мемлекеттік реттеудің өзекті мәселелері” авторлары:

Ж.О Ихданов, Ә.О Орманбеков

4. “Экономикс авторлары” авторлары: К.Р Макконелл, С.Л Брю

5. “Жалпы экономикалық теория” авторлары: Шеденов Ө.Қ, Сағындықов Е.Н

6. “Экономикалық теория”авторлары: С.С Мәуленов, С.Қ Бекмолдин,

Е.Қ Құдайбергеновhttp://referat.resurs.kz/

Пән: Салық
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 41 бет
Таңдаулыға:

Мемлекеттің фискалдық саясаты

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3

І. ЭКОНОМИКАНЫ МЕМЛЕКЕТТІК РЕТТЕУ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 4

I. 1. Экономиканы мемлекеттік реттеудің қажеттілігі мен ұйымдық-
методологиялық
негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... 4

I. 2. Өтпелі экономика кезеңіндегі макроэканомикалық процестерді
мемлекеттік
реттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ..11

I. 3. Мемлекеттің фискалдық саясаты ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13

ІІ. ФИСКАЛДЫҚ САЯСАТТЫҢ ШЕТЕЛДІК ТӘЖІРИБЕСІ ... ... .. ... ... ... ...17

II. 1. АҚШ – та соңғы уақытта қазыналық саясаттың
жүргізілуі ... ... ... ... ... 17

II. 2. Шығыс Еуропа мен оңтүстік Шығыс Азия елдеріндегі нарықтық
қатынастарды дамыту және экономиканы мемлекеттік реттеу ...
... ... ... ... ...19

II. 3. Қазақстан жағдайында шетелдік макроэкономикалық реттеу тәжірибесін
пайдалану
мәселелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ..23

ІІІ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БЮДЖЕТ САЛЫҚ
САЯСАТЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 27

III. 1 Бюджет жүйесі және бюджет
құрылысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27

III. 2. Мемлекеттік бюджет кірістерінің көлемі мен құрылымы ... ... ... ...
... ...36

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ...45

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..46

КІРІСПЕ

Мемлекеттің фискалдық саясаты атты курсттық жұмыста мынадай мәселелерге
тоқталып кетеміз: Экономиканы мемлекеттік реттеу тарауында экономиканы
мемлекеттік реттеудің не екенін біліп, оның толықтай мән – мағынасын
ашамыз. Экономиканы реттеудің негізгі бағыттары мен бастапқы қалпын,
әдістерін қарастырамыз. Несие ақша саясаты, бағаны және табысты реттеу
саясаты, мемлекеттің фискалдық саясатын оның ішінде дискрециялық және
дискрециялық емес саясатты, қазыналық экспансия мен қазыналық шектеуді
толықтай қарастырып өтеміз. Фискалдық саясаттың шетелдік тәжірибесін яғни
нақтырақ айтқанда АҚШ – та соңғы уақытта фискалдық саясаттың жүргізілуін
талдаймыз. Шығыс Еуропа мен оңтүстік Шығыс Азия елдеріндегі нарықтық
қатынастардың дамыуын және экономиканы мемлекеттік реттеуін және Қазақстан
жағдайында шетелдік макроэкономикалық реттеу тәжірибесін пайдалану
мәселелеріне тоқталып кетеміз. Қазақстан Республикасының бюджет жүйесі
құрылысын қарастырамыз. Федеративтік және унитарлық мемлекеттерде қандай
бюджет жүйесі қолданылатынын тоқталып кетеміз. Республикалық және
жергілікті бюджетті, республиканың бюджет кірістерінің көлемі мен құрылымын
қарастырамыз.

ЭКОНОМИКАНЫ МЕМЛЕКЕТТІК РЕТТЕУ

I. 1 Экономиканы мемлекеттік реттеудің қажеттілігі мен ұйымдық-
методологиялық негіздері

Мемлекеттік реттеу қажеттілігінің обьективті негіздерін қарастыруға
кіріспестен бұрын, ең алдымен осы түсініктің өзіне ғылыми анықтама
беру қажет. Себебі білімнің кез келген саласы “оның тәжірибемен
дәлелденген бастапқы аксиомалары жасалып, құрастырылғаннан кейін ғана
ғылым саласына айналады” Біздің ойымызша, экономиканы мемлекеттік реттеу
әлеуметтік-шаруашылық процестеріне олардың тиімді теңгермешілігі мен
макроэкономикалық тұрақтылығын қамтамасыз ету мақсатында мемлекеттің
әкімшілік - экономикалық және ұйымдық - құқықтық негізде араласуын
білдіреді.

Мемлекеттік реттеудің обьективті қажеттілігін анықтайтын факторлардың
мәнісін қарастыруға кіріспестен бұрын оларды, былайша айтқанда,
ұғымдық түрде анықтап алу керек. Ең алдымен мәселе “таза қоғамдық
тауарлар”, яғни нарықтық қатынастар механизмдерінің әсерін қабылдамайтын
тауарлар жөнінде болмақ.

Адамзат тарихы мемлекеттердің пайда болуы мен даму барысы, сондай-ақ,
олардың арақатынасы бейбіт іс - әрекеттермен қатар, күштеу жолымен де
анықталатындығын айқын көрсетіп отыр. Соңғы жағдай, яғни күштеу іс-
әрекеттері обьективті түрде белгілі бір материалдық - техникалық және
интелектуалдық қорларды елдің қорғаныс қабілетін қажетті деңгейде
қамтамасыз ету үшін бөлуіне мемлекетті мәжбүр етті. Оған қоғамның
барлық мүшесі де мүдделі.

Мемлекеттік реттеу қажеттілігін айқындауға мүкіндік беретін келесі маңызды
түсінік - тауарларды өндірушілер мен оларды тұтынушылардың нарықтық өзара
қатынастарының күшеюі мен тығыздылығынығ “сыртқы әсерлері” болып
табылады. Адамдардың өндірістік тұтыну қызметінің сыртқы әсері
ретінде пайда болатын бұл мәселенің шешімі ең алдымен мемлекеттің
араласуын талап етеді. Сонымен, мемлекеттік реттеудің обьективті
қажеттілігі қандай?

Белгілі шарттылықпен алғанда өзара байланысты экономикалық көрсеткіштер
жүйесін ескере отырып, бұл жүйенің негізін - микраэкономикалық, ал жоғарғы
деңгейін макроэкономикалық көрсеткіштер құрайтын пирамида түрінде
елестетуге болар еді. Макро және микроэкономикалық көрсеткіштердің
бірқалыпты түйісуі пирамиданың орталық бөлігінде жүзеге асады, бұл тұста
халық шаруашылығын басқарудың аймақтық салалық оргондарының шаруашылық
қызметінің көрсеткіштері басым болып келеді.

Бәрінен бұрын, экономиканы реттеу - мемлекеттің макроэкономикалық тұрғыда
қолданатын іс - әрекетіекендігін атап өту керек. Бұл-үкіметтің болжамы
емес, оның обьективті қажеттілігі, өйткені ерікті кәсіпкерлік жүйесі
мен нарықтық қатынастар тиімді теңгермешілік жағдайындағы тұрақтылықты
қамтамасық ету мәселесін мемлекетке қалдырады. “Макроэкономикалық
тұрақтылық” түсінігі де толықтыруды талап етеді. Оның мағынасы - макро
көрсеткіштердің өзара байланысқан жүйесі экономиканың өткен кезеңге
қарағанда ілгерлеуін сипаттайды.

Қазіргі уақытқа дейін әлеуметтік – экономикалық дамудың ғылымы негізделген
мақсаттарына қол жеткізуін қарастырып отырған құралдар құрамына халық
шаруашылықтың басымдықтары дәл осындай ғылыми негіздеу қажетті орнын
алмағандығын еркше атап өту керек. Бұл құралдың басқалардан қағидалы
түрдегі ерекшелігіне көңіл аударғымыз келеді: Ол экономика дамуының мақсаты
мен оны мемлекеттік реттеу арасында аралық жағдайды қамтиды. Осы тұста
мақсатқа экономикалық басымдылықтар бағынышты сипат алады және оныңмәнісін
білдіреді, ол мемлекеттік реттеуге қатысты – бастапқы орында болады. Бұл
реттеудің көптеген механизмдері, алдын ала белгілі экономикалық
басымдықтарды қамтамасыз ету арқылы мақсатқа жетуге қызмет ететіндігін
білдіреді.

Осылайша, жоғарыда айтылғандарды негізге ала отырып, мемлекеттік реттеудің
бастапқы қалпы мен оның негізгі бағыттарын бейнелейтін келесі суретті
ұсынуға болар еді (1 сурет). Онда да оны айтарлықтай жеңілдету мақсатымен
реттеу мехпнизмдері толықтай көрсетілмеген.

Айта кететін бір жағдай, жалпы нарық бірнеше механизмдермен реттеледі.
Бірінші – нарықтық өзін-өзі реттеу механизмі. Оған сұраныс пен ұсыныс және
Адам Смидтің айтуы бойынша “нарықтың көрінбейтін қолы” – бәсекелестік
жатады. Екінші – фирмалық, фирмааралық реттеу мезанизмі. Бұл жағдайда
экономика фирмалардың өзара келісім – шарт жасауы арқылы реттеледі. Үшінші
- мемлекеттік реттеу механизмі туралы осы оқулықта сөз болып отыр.
Төртінші мемлекет аралық реттеу механизмі. Мемлекет басқа мемлекеттермен
бірлесіп экономикалық қоғамдастық немесе одақ құрған жағдайда, қоғамдық
басқару органы қабылдаған шешім мемлекеттің экономикасы үшін міндетті болып
табылады.

Экономиканы мемлекеттік реттеу методологиясына оның концепциясы,
қағидалары, механизмдері мен әдістері де енеді. Экономиканы мемлекеттік
реттеу әдістерін шартты түрде тікелей (әкімшілік) және жанама
(экономикалық) деп екі топқа бөлуге болады.

Тікелей реттеу әдістері көбінесе экономикалық процестердің өзіне және оның
шамасын әсер етумен байланысты. Олар, әдетте, белгілі бір адрестік сипаты
болады, яғни белгілі бір обьектіге бағытталған. Бұл, негізінен, экономиканы
шамадан тыс монополизациялауды шектейтін, бәсекелестікті дамытатын,
тұрғындардың төлем қабілеті бар жағдайларын қолдайтын, әлеуметтік қорғау
саясатын жүзеге асыратын шараларды қамтиды.

Нарықты жанама реттеу әдістері негізінен адрессіз, бірақ барлық шаруашылық
субьектілер үшін міндетті болып табылады. Олардың қызметі көбінесе
экономикалық қарекеттің шарттары нәтижесіне әсер етумен байланысты (2-
сурет).

2- сурет Экономиканы мемлекеттік реттеу әдістері

Енді экономикалық процестерде әсер ету үшін мемлекет әдістерінің
кейбіреуін қалай қолданады, осыған тоқтала кетейік:

Қазыналық саясат – мемлекеттік бюджет жағдайын, салық салуды және
мемлекеттік шығындардың өзгерісін реттеу мақсатында үкімет тарапынан
жүргізілетін шаралар. Бұл шаралар жұмыспен толық қамтылуды, төлем
балансының тепе – теңдігін және экономиканың өсуін қамтамасыз ету
мақсатында жүргізіледі.

Несие ақша саясаты. Мемлекет нақты салалық және аймақтық проблемаларды
шешу, ерекше мемлекеттік бағдарламаларды жүзеге асыру үшін мақсатты
жеңілдікпен пайдаланатын несие береді. Сонымен бірге ол бюджеттен тыс
ерекше даму қорын да құра алады. Несие және ақшалық реттеудің жиі
қолданылатын түрлеріне мыналар жатады:

а) несиенің пайыз нарқының өзгеруі. Мысалы, өндіріс салаларын дамыту үшін
пайдаланылатын несиелік қаражаттарға осы пайыз төмен деңгейімен болғаны
абзал;

ә) эмиссиялық банктің есептеу нарқын өзгерту. Есептеу нарқы (дисконттық) -
бұл банк вексельднрін, яғни жеке адамдар мен мекемелердің қысқы мерзімді
міндеттемелерін сатып алған жағдайда банктен өндіріа алынатын қарыз
пайызының нормасы.

б) эмиссиялық банкке ақша салудың міндетті минимумын арттыру. Эмиссиялық
банктегі коммерциялық банктердің депозиттері ақша салымдарынанжәне міндетті
ақша салымдарынан тұрады. Орталық банк, міндетті ақша салымдарының мөлшерін
арттыра отырып жеке банктердің несие қаражаттарын шектейді, ал олардың
мөлшерін азайту арқылы жеке банктердің несие экспансиясына мүмкіндік
туғызады;

в) “ашық нарықтағы операциялар”. Бұл жағдайда мемлекет өзінің
облигацияларын сатуға немесе сатып алуға тырысады. Бірінші жағдайда жеке
несие жүйесінің қарыз капиталының қаражаттары алынады, ол ұдайы өндіріс
процесін қиындатады. Екінші жағдайда, керісінше, несие жүйесі қосымша
қаражаттармен толтырылады, ал ол ұдайы өндіріс процесін көтермелейді.

Бағаны және табысты реттеу саясаты. Фискалдық және несие саясаты көп
жағдайда баға мен табыстарды реттеудің құралы бола алмайды. Сондықтан
мемлекет барынша түкелей әсер ету құралдарын қолдануға тырысады. Осы
мақсатта мемлекет баға мен табыстардың өсуінің жоғарғы шегін белгілейді,
кейде олардың өсуіне тыйым салынады. Дегенмен тікелей шектеулер табыстың
пайда немесе дивиденд сияқты түрлеріне тартылмайды.

Әкімшілік реттеулер. Оларға кейбір әдейі ерекшеленген салалар, мысалы
қоғамдық пайдалану салаларына (электроэнергетика, көлік) бақылау шаралары,
қор биржаларының үстінен қойылатын әкімшілік бақылау, әділ бәсеке күресі
деп аталатын тәртіпті сақтауға бағыттылған бақылау және басқа да осы
секілді істер кіреді.

Қысқа мерзімдік реттеулер.Оның мақсаты - бірнеше нәтиже алуға есептелген
ұдайы өндіріс процесіне әсер ету болып табылады. Бұл жерде әңгіме
экономикалық дағдарыстың қанат жаюын шектеу, бәсеңдету, жандану кезеңінің
басталуын жеделдету, өндірістік өрлеу кезеңін тұрақтандыру немесе одан ары
қарай созу туралы болып тұр.

Нарыққа өту жағдайында қысқа мерзімді реттеулер бағаның шамадан тыс өсуімен
күрес немесе инфлцияны тоқтату үшін қолданылады. Қысқа мерзімді реттеудің
бұндай бағыты дефляциялық сасат деп аталады.

Ұзақ мерзімді реттеу– бірнеше жыл бойынша нәтиже алуға есептелген ұдайы
өндіріс процесіне мақсаты бағытта әсер ету болып табылады. Оған белгілі бір
уақыт кезеңі бойынша экономиканың даму қарқынын ұстап тұру, кейбір
салаларды артықшылықпен дамыту арқылы қоғамдық өндірістің құрылымын
өзгерту, технологиялық қайта құру, ғылыми –техникалық прогресті дамыту
мақсатында жедел амортизоциялау сасатын жүргізу жатады.

Экономиканы мемлекеттік реттеуді ұйымдастырудың теориялық аспектісі оның
экономикалық және әкімшілік әдістерінің арақатынасы мәселелерін де қамтиды,
Бұл мәселелер мемлекеттік реттеу көбінесе әкімшілік басқару түсінігімен
байланыстырылатындығынан, ал басқарудың экономикалық әдістері нарықтың
реттейтін өрісінің кеңеюіне мүмкіндік беретіндіктен обьективтік сипатқа ие
болады.

Экономиканы реттеу жөніндегі маңызды жалпымемлекеттік шаралардың бірі-
өндіргіш күштерді орналастыру мәселесін де қамтитын құрылымдық-
инвестициялық саясатты жүзеге асырылуы экономиканы құрылымдық қайта құру
концепциясы ғылыми негіздеуден басталады.

Макроэкономикалық реттеу жөніндегі жалпымемлекеттік шаралар арасында
қаржылай - бюджеттік рөлді атқарады. Бұл жерде мемлекеттік және жергілікті
бюджеттердің кіріс бөлігін орындаудағы шиеленісушілік әлеуметтік сала мен
ғылымның дамуына жұмсалатын бюджет шығындарын шектеуге негіз бола
алмайтындығын атап өту керек.

I. 2 Өтпелі экономика кезеңіндегі макроэканомикалық процестерді
мемлекеттік реттеу.

Нарықтық экономика кезенінде макроэкономикалық процестерді мемлекеттің
реттеуі тікелей және жанама тәсіл арқылы жүргізіледі.

Өтпелі экономика кезінде мемлекеттік реттеудің обьектілеріне экономиканы
тұрақтандыру саясаты немесе антициклдық саясат, ақша айналымын, инфляцияны,
мемлекеттік бюджетті бақылау, тұрғындарды жұмыспен қамту саясаты,
антимонополиялық саясат, яғни нарықтық бәсекелестік жағдайын бақылау,
тұрғындарды әлеуметтік қорғау саясаты жатады.

Халықаралық тәжірибе көрсеткендей, тікелей тәсіл – мемлекеттік экономикалық
бағдарламаны жасау мен өткеру арқылы жүргізіліп, қысқа, орта, ұзақ мерзімді
міндеттерді шешуге ат салысады. Бұдан басқада, қалыпты және төтенше
бағдарламалар жасалады.

Бұған ұқсас бағдарлама ретінде, соғыстан кейін Оңтүстік Кореядағы
экономиканы орынынан тұрғызуға қабылданған төтенше бағдарламаны, ал
Жапонияда Автомобиль жолын салудағы төтенше шаралар заңын айтуға болады.
Жапонияда мемлекеттің 10 – нан астам институттары нарық дамуының жоспары
мен бағдарламасын жасайды.

Жалпы қабылданғандай, қазіргі жағдайда мемлекеттің кез – келген реттеушілік
шараларының негізінде ақша айналымы жатады. Өтпелі экономикада ақша
айналымы мемлекет бақылауынан шықпауы керек. Бұл макроэкономикалық
деңгейіндегі мемлекеттің ең маңызды реттеуші қызметі болып табылады. Бұл
жағдай экономикалық құлпырыс жасаған мемлекеттер - Жапония, Оңтүстік
Корея, Тайвань – тәжірибесімен расталады. Бұл елдерде ең қиын – 1970 - 80
– ші жылдары өнеркәсіп құрылымының қайта құру мен реформалау кезінде ақша
айналымы, инфляция, мемлекееттік бюджнттің тапшылығы тұрақты түрде
мемлекеттің қатаң бақылауында болды олардың бәсеңдеуі мен күйреу салдарын
жоққа шығарды.

Ал, Қазақстан республикасы нарыққа өту кезеңінде (1990 ж.) бастапқы
шарттарда басқаша түрде болды. Республика экономикасы осы кезде КСРО халық
шаруашылығы кешенімен тығыз интегацияда болды. Ақшалай табыстың өсуі
өндіріс құлдырауына қарағанда тауар массаымен (мөлшерімен) қамтамасыз
етілмеді. Тұрғындардың 1990 жылғы салым қалдықтары шамамен 13 млрд рубьлден
асып кетті немесе жылдық тауар айналымы мен ақылы қызмет көрсетудің 76 %
астамын құрады. Жасырын инфляция ашыққа ұласып, қаржы жүйесі бақылаудан
шығып кетті.

Қазақстан реформаны өз бетінше 1993 жылы қараша айында ұлттық валютаны
ендіргеннен бастап жүргізе бастады, шын мәнінде 1994 жылдан бастады.

Мерзімді басылымның көрсеткеніндей, реформаны жүзеге асырған жылдары
инфляция деңгейі 13250 ретке өскен, өнддірістің құлдырауы 1991 – ші жылғы
деңгейге қарағанда 50 % жеткен. Қазақстан үкіметі қабылдаған дағдарысқа
қарсы шаралар бағдарламасы (1993 – 1995 жж.) және (1994 – 1995 жж.)
өндіріс құлдырауы мен инфляциялық процестіңі дамуын тоқтата алмады.
Макроэкономикалық тұрақтандыру мен өндірістің құлдырауын тоқтату үшін
Қазақстан Республикасы үкімет қаржы – бюджеттік және ақша – несие саясатын
қатаңдау ұстап, сыртқы экономикалық қызметі либерализациялауда салық жайлы
жаңа заңдар шараларын қабылдайды. Меншікті жекешелендірудің батыл түріне
көшіп, экспорттық сектордағы кәсіпорынды шетел фирмаларының басқаруына
берді және келесі кезеңде кәсіпорынның бақылау пакет акциясын оларға
сатады. Мемлекеттік кәсіпорынның 16 мыңы жекешелендірілді, оның ішінде
экономиканың экспорттық секторын құрайтын ең ірі өнеркәсіп кәсіпорындары
бар. Жапония, Оңтүстік Кореядағы өтпелі экономика тәжірибесі көрсеткендей,
жақсы бағдарламаның болуы жеткіліксіз. Бұл жерде осы бағдарламаны қатаң
түрде жүзеге асыру үшін мемлекеттің араласуы қажет. Әңгіме жоспарлы қайту
туралы емес, мемлекеттік реттеудің жаңа түрлері мен механизмін ендіруде
болып отыр. Ұлттық экономикалық мәселелерді шешуде жеке сектор мен
мемлекет арасында өзара іс - әрекет пен құқықтық әріптестікті қалыптастыру.

Экономиканы тұрақтандыру мен экономикалық өсуге жету үшін мемлекеттің де,
жеке сектордың да күш – жігері қажет. Жалпы белгіленгендей, мемлекет
ыңғайлы – қалыпты жағдай жасауы керек, себебі жеке инвесторлар (отандық
және шетелдік) Қазақстанда қолдау саласын тапқаны дұрыс.

Осы мақсатта 1991 жылдың басында Қазақстан Республикасында Тікелей
инвистицияны мемлекеттік қолдау туралы Заң қабылданып, Салық және
бюджетке міндетті төлемдер туралы Заңына өзгерістер мен толықтырулар
енгізілді. Шетел инвистициясы жайлы заң отандық және шетелдік
инвесторлар үшін өте ыңғайлы – қалыпты жағдай жасауға көмектесті.

Біріншіден, инвесторлар үшін жеңілдіктер анықтаған. Жеңілдіктер мөлшері
тікелей инвистиция көлемі мен экономика секторының басымдылығына
байланысты.

Екіншіден, жобаны жүзеге асыру үшін импорттық жабдықтарды, шикізат пен
материалдарды кеден баж салығын салудан толық немесе жекелей босатылуын
заң құптайды. Өнеркәсіпті құрылымдық жағынан қайта құруда да мемлекеттің
рөлі өте зор.

І. 3 Мемлекеттің фискалдық саясаты

Мемлекеттік бюджетпен реттеу құралдарын қамтиды. Бұған ең алдымен
мемлекеттік сатып алуды көбейту немесе азайту, ірі қаржылар жұмсау
бағдарламасы, әлеуметтік төлемдер, кейбір өндіріс салаларына,
кәсіпорындарға бюджеттің есебінен берілетін жәрдем қаржылар (субсидия),
салық шаралары жатады.

Салықтық реттеу фискалды саясаттың маңызды бөлігі болып табылады. Оның көп
тараған түрлеріне мыналар жатады

а) кейбір экономикалық процестерді көтермелеу немесе шектеу мақсатында
салық мөлшерін өзгерту.

ә) салық нарқын өзгеріссіз қалдыра отырып, оны төлеудің тәртібін өзгерту.
Бұған, мысалы, негізгі қорларды амортизациялаудың мерзімін өзгерту жатады;

б) салық жеңілдіктерін ендіру немесе алып тастау. Салалық жеңілдіктерді
ендіру капиталдың салааралық құйылымын реттейді. Салық салуға тиісті
пайдадан жаңа техника түрлеріне жұмсалған шығынды шегеруге рұқсат беру
негізгі қорларды жаңғыртуды тездетеді.

Қазыналық экспансия– бұл саясат қысқа мерзімді кезеңде экономикадғы
циклдік құлдырауды жою мақсатын қояды. Мұны жүзеге асыру мемлекет
шығындарды (G) өсіріп, салық мөлшерін төмендету арқылы немесе біріктірген,
құрастырма шаралар арқылы жүзеге асырылады.

Ұзақ мерзімдік кезеңде салықты төмендету саясаты, өндіріс факторларының
ұсынысын кеңейтуге және экономикалық әлеуеттің өсуіне алып келуі мүмкін.
Мұндай мақсаттардың жүзеге асуы кещенді салық реформасының жүргізілуіне
байланысты болалды. Бұл шаралардың орындалуы Орталық банк жүргізетін
тежеуші ақша – несие саясатымен және мемлекеттік шығындардың құрылымын
оңтайландырумен байланысты.

Қазыналық шектеу – экономикадағы циклдік өсуді тежеу мақсатын көздейді. Бұл
саясатты жүзеге асыру ұшін, мемлекеттік шығындар төмендеп (G), салық
мөлшері (T) жоғарылайды немесе біріктірген, құрастырма шаралар арқылы
жүзеге асырылады. Қысқа мерзімдік кезеңде бұл шаралардың нәтижесінде,
өндірістің құлдырауы және жұмыссыздық деңгейінің өсуі салдарынан болған
сұраныс инфляциясын төмендетуге мүмкіндік береді.

Ұзақ мерзімдік кезеңде өспелі салық “сынасы” жиынтық ұсыныстың төмендеуіне
және құлдыраушылық механизмін ашуға негіз болуы мүмкін. Бұл құбылыс әсіресе
төмендегі жағдайларда кездеседі: мемлекеттік шығындардың азаюы бюджеттің
барлық баптарында пропорцияналды қысқарып, жүзеге асырылып отырса және
еңбек нарығының инфрақұрылымына мемлекеттік инвестиция берілуінде
басымдылық болмаса.

Мемлекеттік шығындарды тиімсіз басқарумен қатар ұзақ уақытқа созылған
құлдыраушылық экономикалық әлеуеттің бұзылуына әсерін тигізеді. Мұндай
жағдай экономиканың өтпелі кезеңінде жиі кездеседі.

Қысқа мерзімдік кезеңде салық – бюджет саясаты баланстық бюджеттің,
салықтың және мемлекеттік шығындардың мультипликаторы әсерімен байланысты
болады.

Дискрециялық қазыналық саясат –ұкіметтің арнайы шешімі бойынша салықты,
мемлекеттік бюджеттің сальдосын және мемлекеттік шығындардың көлемін
мақсатты бағытта өзгерту. Бұл шаралар төлем балансының жағдайын, инфляция
қарқынын, өнім көлемін, жұмыс бастылық деңгейін өзгертуге бағытталған.

Дискрециялық емес қазыналық саясат – Жиынтық табыстың циклдік
тербелістерінің нәтижесінде жоғарыда аталған шамалардың дағдылы өзгеруі.
ЖҰӨ - нің өсуі (төмендеуі) кезеңдерінде мемлекет бюджетіне түсетін таза
салық салымдарының дағдылы түрде өсуін (төмендеуі) дискрециялық емес саясат
қарастырады.

Бұл саясат экономикадағы тұрақтылыққа әсерін тигізеді. Таза салық тұсімі –
бюджетке түсетін жалпы салық мөлшері мен үкімет тарапынан берілетін
трансферттің арасындағы айырма. Дискрециялық қазналық саясат экономикадағы
құлдырау кезеңінде жиынтық сұранысты ынталандыру мақсатында мақсатты
түрде мемлекеттік шығындарды өсіре отырып, немесе салық мөлшерін төмендетіп
мемлекеттік бюджетте тапшылық құрылады. Экономиканың өрлеу кезеңінде сәйкес
түрде мақсатты түрде бюджет артықшылығы құрылады.

Үкіметтің дискрециялық саясаты ішкі уақытша ешеуілдеумен байланысты болады,
өйткені мемлекеттік шығындар құрылымының және салық салымы пайыз
мөлшерлемесінің өзгерістері парламентте ұзақ уақыт талқылауға түседі.

Дискрециялық емес қазыналық саясатта бюджет артықшылығы және тапшылығы
дағдылы түрде пайда болады, ол экономиканың кіріктірме тұрақтандырғышы
арқылы мүмкін болады.

Кіріктірме тұрақтандырғыш - үкіметтің экономикалық саясатын жиі өзгертпей
– ақ, өнім көлемі мен жұмыс – бастылық деңгейінің циклдік амплитудасын
төмендетуге мүмкіндік беретін экоеомикалық тетік. Өркениетті, дамыған
мемлекеттерде мұндай тұрақтандырғыш ретінде үдемелі салық салу, мемлекеттік
трансферттер жүйесі, жұмыссыздықтан сақтандыру және пайданы бөлуге өатысты
жүйесі алынады.

Экономиканың “кіріктірме тұрақтандырғышы” дискрециялық қазыналық саясаттың
уақытша кешеуілдеу мерзімі ұзақтығының проблемасын салыстырмалы түрде
қарағанда әлсіретеді, жұмсартады, өйткені бұл механизмдер парламенттің
қатысуынсыз да жұмыс істейді.

Мына – кестеде, соңғы жылдардағы пайыздық мөлшерлемеде потенциялдық немесе
фактілі ЖІӨ - нің федералдық үкіметтің бюджеттік тапшылықтары мен
артықшылықтары (2 бағана) және толық жұмысбастылықтағы тапшылықтар мен
артықшылықтар (3 бағана) көрсетіледі. Мынаған назар аударыңыз толық
жұмысбастылықта тапшылықтар мен артықшылықтар негізінде фактілі
тапшылықтан кем болып келеді. Дискрециялық саясат үшін керекті
мәліметтерді толық жұмысбастылықтағы тапшылықтар жинайды.

3 - ші бағана 1990 жылы қазыналық саясат экспансиялық болғанын көрсетеді.
Мысал үшін 1992 ж қарастырып көрейік. Кестеден көріп тұрғанымыздай сол
жылы фактілі бюджеттік тапшылық ЖІӨ - нің 4,7% құраған, толық
жұмысбастылықта бюджеттік тапшылық потенциялдық ЖІӨ - нің 2,9% құрайды.
1990 – 1991 жж экономика тығырықтан шығуда болатын, сондықтан салықтық
түсімдер әлдеқайда төмен болды. Бірақ егерде 1992 жлы экономика толық
жұмысбастылықта жұмыс істесе осының арқасында салықтық түсімдер біршама
жоғары болса, федереалдық бюджет 2,9 % құраған тапшылықта болар еді. Және
де бұл пайыз мөлшері соңғы екі жылдың тапшылық мәнінен жоғары болар еді.
Сондықтан 1992 ж толық жұмысбастылықта бюджеттік тапшылық экспансиялық
қазыналық саясатты көрсеттетіні анық.

Алайда, экномика 1990 – 1991 жж тығырықтан шыққаннан кейін толық қалпына
келугеннен кейін де жүргізілген есептер бойынша толық жұмысбастылықта
үлкен бюджеттік тапшылықтар әлі де сақталу керек еді. Биліктегілер - толық
жұмысбастылықта үлкен бюджеттік тапшылықтар үлкен пайыздық салымдарға, аз
көлемдегі инвистицияға және де әлсіз экономикалық өсуге алып келе ме деп
қорықты. Мұндай мәселенің өрши түсуін болдырмау үшін, 1993 жылы Клинтон
администрациясы мен Конгресс жеке табыстың және корпорация табысынның
салық салымдарын өсірді. 3 Кестедегі 3 бағанаға назар салыңыз, бұл
кестеде көрсетілгендей толық жұмысбастылықта бюджеттік тапшылықтар
біртіндеп азая берген және 1999, 2000 және 2001 жылдары артықшылықтар пайда
болды.

Жүргізілген есептер бойынша фактілі бюджеттік артықшылықтар 2000 жыл мен
2010 жыл аралығында 5 трлн долларға жеткен, 2001 жылы Буш администрациясы
мен Конгресс салық салымдарын біршама қысқартын бірнеше заң жобаларын
қабылдады. Салық түсімдерінің қысқартылуы жоспар бойынша бірнеше жылға
созылып жасалмақшы болды. Мысалы, бұл төмендетулер 2001 жылдың 44 млрд
доллорына және 2002 жылдың 52 млрд доллорына салық міндеттемелерін
азайтты.

II. 2 Шығыс Еуропа мен оңтүстік Шығыс Азия елдеріндегі нарықтық
қатынастарды дамыту және экономиканы мемлекеттік реттеу.

Көптеген Шығыс Еуропа елдері бұрыннан Экономикалық өзара көмек Кеңесінің
құрамында болып (қаңтар 1949 ж), қоғамның тұрмыстық экономикалық негізі
мен саяси құрылымы біркелкі болуына қарамастан орталықтандырылған
шаруашылық жүйесінен нарықтық экономикаға өте бастады. Экономикалық жағынан
қарайтын болсақ, олардың айырмашылығы меншік түрлерінің өндіріс
құралдарымен қатынасына, өнеркәсіптің мамандану түрлері, халық
шаруашылығының ұйымдастыру мен басқару құрылымына байланысты болуда.
Сондықтан экономикалық реформаны әр түрлі басымды механизмдерді қолдану
арқылы, яғни үдемелі қарқындық пен мерзімділік арқылы, әо түрлі жүйелер мен
ресурстарды сақтау қағидаларын қолдана отырып жүргізу керек. Міне осы
тұрғыдан алға қойған міндеттерді шешуге нарықтық экономикаға көшкен
елдердің тәжірибесін жинақтап жаңа нарықтық жолмен шаруашылық жүргізуге
көшу. Шаруашылық жүргізудің бір түрінен екінші түріне көшуде жоғарғы
жағдайды қорытындылай келіп, келесі ережелерге сүйенуімізге болады:

- меншік түрлеріне қарамастан мемлекеттік меншікті
жекешелендіру және шаруашылық әрекетіне жағдай жасау;

- Мемлекеттік кәсіпорындарды уақтау, тауар өндірушілерді
демонополизацияландыру және монополияға қарсы күрестің қызметін күшейту;

- Нарық механизмінің ерекшеліктеріне байланысты
экономиканы басқару құрылымын жетілдіру;

- Қаржы – банк жүйелерін реформалау және бюджеттік
инвистицияны қысқврту;

- Елдің экспорттық әлеуетін арттыруда бәсекелестік
қабілеті бар өнеркәсіпті мемлекет тарапынан қолдау;

- Шетел инвистицияларын енгізу және бірікке өндіріс
қызметін қолдауда саяси, құқықтық және шаруашылық жағдай жасау.

Жоғарыда көрсетілген шараларды экономикада нарықты реттеу механизмдері
ретінде қолдануда әр елде өзінің ерекшеліктері есепке алынады. Ең қолайлы
жағдайда венгрия болды. Бұл елде экономикалық реформа үш – он жыл бұрын
басталған. Шаруашылық жүргізуде кәсіпкерлікті ынталандырудың түрлерін
алдын ала ескере жүргізген. Халық шаруашылығының алдыңғы буындарындағы
құқық негіздерін жасауда экономикалық ассоциациялар заңы негізгі рөл
атқарады. Мемлекеттік жекешелендіруде көп жағдайда уақтау және жұмыс
істеп тұрған кәсіпорындарды қайта құру шаралары жүргізілді. Бұл шаралар
тек бұйрық түрімен емес, еңбек ұйымдарының және олардың басшыларының
қолдауымен жүргізілді. Соның нәтижесінде үш жылда (1989 -1991 жж.) елде
шағын және орта кәсіпорындар төрт есе көбейді. Конъюнк тураның өзгеруіне
байланысты кәсіпорындардың қызметінде қажетті икемділік пайда болды.
Мемлекет тарапынан бұл процесс қолдау тапты. Қаржы – шаруашылық
жағдайлары мен халық шаруашылығына керекті өнім шығаратын кәсіпорындар
банкрот жағдайына ұшыраса, жеңілдік несие беріп санация жасалған немесе бұл
кәсіпорындарды басқа меншікке (соның ішінде шетелдіктерге) берілді.

Бұған нарық инфроқұрылымының құрылуы (қордық қызметтердің пайда болуы мен
дамуы, тауарлы және брокерлік биржалар, инвистициялық қорлар, несие – банк
қызметтері) және қаржы – банк жүйелерінің реформалануы мүмкіндік туғызды.
Экономикадағы дағдарыстық жағдайдан шығуда банкротқа ұшыраған өнеркәсіптегі
жекешелендіру процесі инвистициялық бағыт алды. 1993 ж. 600 өнеркәсіптің
жартысына жуығы инвестордың ықыласына байланысты жекешелендірілген, ал 40%
- дан жоғарғысы өнеркәсіптердің өздерінің ықыластарына байланысты
жекешелендірілген. Нарықтық шаруашылық даму “төменнен” негізделіп,
жоғарыдан ұйымдық, құқықтық, экономикалық жағдай жасалуы керек. Тәжірибе
көрсеткендей, тауарлы материалдық құндылықтардың өндіріс құралдары мен
халық тұтыну тауарлары және “қозғалысына толық еркіндік беру маңызды шара
болып табылады. Бірінші жағдайда олардың қозғалысы шарт негізінде
қамтамасыз етілсе, ал екінші жағдайда фирмалық дүкендер негізгі мен халыққа
сауда қызметін көрсету орындары арқылы жүргізіледі.

Нарықтық жағдайда шаруашылық жүргізуге дайын Австрия болды. Баға құру мен
еңбек ақыны реттеу, шетел инвистицияларымен ынталандыру, сыртқы
экономикалық қатынастарды либерализациялау, ақша айналымын тұрақтандыру,
ұлттық валютаны конверсиялау жөніндегі шаралар 40 – жылдардың соңынан
жүргізіле бастады. Нәтижесінде осы шаралар “мемлекет пен жеке меншіктің
арасындағы ұтымды пропорцияны қалыптастыруға, орталықтандырылған және нарық
құрылымының байланысын үйлестіруге халықтың басым көпшілігінің тұрмыс
дәрежесін жақсартуға” негіз болды.

Қаржы тепе – теңдігіне көңіл бөле отырып Австрия үкіметі әлеуметтік
серіктестік пен шағын бизнесті қолдауға ерекше көңіл бөлді. Австриялық
тәжірибедегі үкімет тарапынан жасалған бәсекелестік шаралары нарық
экономикасына қолайлы жағдай туғызуымен ерекшеленеді. Бұл жерде әсіресе
шағын және орта фирмалардың құрылуын және әлем шаруашылық процестеріне
ұлттық экономиканың араласуын қолдау шаралары көрсетіледі. Мұндай
ынталандыру жаңа құрылған шағын, орта фирмаларға мемлекет тарапынан
жәрдемақы немес жеңілдетілген салық салу түрлері арқылы жүргізіледі.
Осындай фирмалардың қызметтеріне тауарларды сату ережелері, дұрыс емес
бәсекелестікке жүргізілген шаралар, жергілікті жабдықтау, картельдер
туралы т.б заңдар құқықтық негізі болып табылады.

Өнеркәсіпті бақылау және кәсіпкерлер мен бизнесмендердің саудаға шығу
ережелерін бақылау мемлекеттің құқықтық қызметтерінің бірі болып табылады.

Егер шаруашылық жүргізудің нарықтық моделіне өту заңдылығын былай қойсақ
(жекешелендіруді реттеу, бағаны ырықсыздандыру және т.б) онда ең кемінде
жоғарыда аталған қорытындылардың үш негізгі түріне көңіл аудару керек.

Біріншіден, бұл жерде тиімді макроэкономикалық саясатты дұрыс негіздеу және
қолдау болып отыр. Оны жүзеге аысру бағаларды ырықсыздандыру және сыртқы
сауда үшін негіз дайындау мақсатында реструктивті вариантын (өндіріс пен
экспортты тежеу) тұрмысқа енгізуден басталады.

Екіншіден, ұлттық капиталмен салыстырғанда шетел капиталын тартуға
артықшылық берілмеуге тиіс. Мұның себептері мынадай: а) шетел капиталы ақыр
аяғында белгілі бір ел үшін екі есе қымбатқа түседі және ә) шетел көмегі
көбіне екі ұшты мағынаға ие.

Үшіншіден, “қалған дүниеден көмек емес, сауда мен айырбас керек” деген
қағиданы басшылыққа ала отырып, шетелдік нарықты ашып, дамыту қажет.

Көптеген экономикалық реформаларды бастан кешңірген басқа елдерге
қарағанда, қытайдың реформасы мемлекеттік реттеудің күшті құралдарын
(директивті жоспарлау, салалық және аймақтық жоспарды үйлестіру, “ғылым -
өндіріс” циклін жоспарлау, несие – салық және баға саясатын жүйемен
жүргізу) қолданды. Сол сияқты нәтижелер бір қатар Оңтүстік Шығыс Азия
елдерінде – Жапонияда, Оңтүстік Кореяда, Филипинде, Сингапурда, Тайландта
және т.б елдерде байқалады.

Жапония мен Оңтүстік Кореяда мемлекеттік реттеу ішкі жалпыұлттық өнім,
жинақ көлемі және қор, еңбек ақының өсуі, еңбек өнімділігі т.б
көрсеткіштерді қамтитын экономикалық жоспарлау арқылы жүргізіледі. Әлемдік
шаруашылық интеграцияға кіру стратегиясында қаржы – банк, салық баға және
сыртқы экономикалық саясатты жүргізу шаралары қолданылды.

Бұл шаралар жоғары аталған елдердің табиғи экономикалық, геосаясаттық және
әлеуметтік ерекшеліктері бойынша жүргізілді: әр елдегі мемлекеттік
реттеудің тәжірибесін ретроспективалық талдау екі негізгі асаектіден
тұрады:

- Біріншіден, экономиканы реформалауда басқа елдердің
қатесін болдырмау;

- Екіншіден, біреудің позитивті тәжірибесін дұрыс
пайдалану реформаға кеткен шығынды азайтуға және уақытты үнемдеуге
көмектеседі.

II. 3 Қазақстан жағдайында шетелдік макроэкономикалық реттеу тәжірибесін
пайдалану мәселелері.

Мемлекеттік және нарықтық басқарудағы шетелдік экономикалық тәжірибені
ғылыми қорытындылау күн тәртібіне келесі мәселелерді қойып отыр: бұл
тәжірибе Қазақстан экономикасының жағдайына қаншалықты қолайлы және оны
енгізуге бола ма, әлде нарыққа өту кезінде Қазақстан үшін шаруашылық
жүргізудің өзіндік моделі болуға тиіс пе? Бұл сұраққа жауап беру жай
нәрсе емес, ол өзінің ғылыми негізін талап етеді. Еліміздің бірқатар
экономика ғалымдары қазіргі уақытта экономикалық жаңалықтардың теориялық
негізін анықтауды, шаруашылықты басқарудың әкімшілдік және нарықтық
механизмін қолдануды, өтпелі кезеңнің экономикасын жасауды бекер тілге
тиек етіп жүрген жоқ. Бұл шешім қазіргі кезеңде біздің аталмыш
проблемалардың теориясын анықтап енгізуге байланысты туындап отыр. Осы
проблемалардың арасынан келесі жәйттерді бөлуге болады?

- Шаруашылық моделдерін өзгертуде және экономикалық жаңартуда
қандай жол тиімді - эволюциялық па, революциялық па?

- ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.