Жамбыл облысы Жамбыл ауданының қостөбе бірлестігінің 400 гектар егістігін төгінді сумен суғару үшін қайта жобалау
Кіріспе.
1. Жамбыл облысыынң табиғи климаттық жағдайы.
1.1. Ауа райы
1.2.Топырақтың мелиорациялық жағдайы.
1.3.Топырақтың су физикалық көрсеткіштері..
2. Төгінді су және суғаруға жарамдылығы.
2.1. Төгінді суды суғаруға дайындау.
2.2. Төгінді судың химиялық құрамы.
2.3. Тараз қаласының төгінді суының суғаруға жарамдылық дәрежесі.
3. Ауылшаруашылық дақылдарын суғару режимін есептеу (есебі) ... ... ... ...
3.1.Ауыспалыегістік құрамын таңдау...
3.2.Ауылшаруашылық дақылдардың суғару режимі..
4. Суғару жүйесін қайта жобалау..
4.1 Жобалауға қабылдайтын суды өңдеу ...
4.2 Жыралар бойынша суғару техникасы элементтерінің есебі ... ... ... ... ... ... .
5.Науа каналының есептік су өтімін анықтау.
5.1. Сегментті қақпаны есептеу.
5.2. Науаларды жобалы су өтімін қамтамасыз ету .
5.3.Науаларды қысқы мезгілде пайдалану...
5.4.Науа бөлгіштің гидравликалық сүзілуге кететін есебі..
5.5. Су шығыны және онымен күрес..
5.6. Статистикалық есеп.
5.7.Тірек қабырғасының беріктігін есептейміз.
6.Экономикалық тиімділік.
6.1.Құрылыс жұмысын жүргізудін сметалық есебі
7 Адам қауіпсіздігі.
8. Қоршаған ортаны қорғау..
Қорытынды ...
Пайдаланылған әдебиеттер..
1. Жамбыл облысыынң табиғи климаттық жағдайы.
1.1. Ауа райы
1.2.Топырақтың мелиорациялық жағдайы.
1.3.Топырақтың су физикалық көрсеткіштері..
2. Төгінді су және суғаруға жарамдылығы.
2.1. Төгінді суды суғаруға дайындау.
2.2. Төгінді судың химиялық құрамы.
2.3. Тараз қаласының төгінді суының суғаруға жарамдылық дәрежесі.
3. Ауылшаруашылық дақылдарын суғару режимін есептеу (есебі) ... ... ... ...
3.1.Ауыспалыегістік құрамын таңдау...
3.2.Ауылшаруашылық дақылдардың суғару режимі..
4. Суғару жүйесін қайта жобалау..
4.1 Жобалауға қабылдайтын суды өңдеу ...
4.2 Жыралар бойынша суғару техникасы элементтерінің есебі ... ... ... ... ... ... .
5.Науа каналының есептік су өтімін анықтау.
5.1. Сегментті қақпаны есептеу.
5.2. Науаларды жобалы су өтімін қамтамасыз ету .
5.3.Науаларды қысқы мезгілде пайдалану...
5.4.Науа бөлгіштің гидравликалық сүзілуге кететін есебі..
5.5. Су шығыны және онымен күрес..
5.6. Статистикалық есеп.
5.7.Тірек қабырғасының беріктігін есептейміз.
6.Экономикалық тиімділік.
6.1.Құрылыс жұмысын жүргізудін сметалық есебі
7 Адам қауіпсіздігі.
8. Қоршаған ортаны қорғау..
Қорытынды ...
Пайдаланылған әдебиеттер..
Өндіріс пен тұрғын үй – коммуналдық құрылыстардың қарқынды дамуы, қалалардың кеңейіп, өнеркәсіптің өркендеуі төгінді сулардың үлкен көлемде пайда болуыны әкеліп соқтыруда. Қазақстан қалалары жыл сайын орта есеппен 6 млрд.м3 –тен астам төгінді су бөледі. Бұл сулар жоғары концентрациялылығымен және күрделі химиялық құрамымен ерекшеленеді. Олардың құрамында улы тұздар, ауыр металлдар мен көптеген биогенді элементтер бар. Бұл сулар химиялық құрамы бойынша механикалық тіпті
биологиялық жолмен тазартудан кейін де ашық су көздеріне қосу үшін санитарлық талапқа сай болмайды.
Республикамыздың облыс орталықтарынан? Тіпті шағын
қалалардан шыққан төгінді суларды жинап ұстау күрделі мәселе болып отыр. Алматы қаласының маңындағы сыйымдылығы 1млрд.м3 болатын Сорбұлақ жинақтағышында қазірдің өзінде биологиялық жолмен тазартылған 800млн.м3 –ке жуық су жиналған. Қала халқының жыл сайын көбеюі салдарынан 2010 жылы бөлінген төгінді судың көлемі 2000 жылмен салыстырғанда екі еседей артатындығы айтылуда. Дәл осындай жағдай республикамыздың басқа қалаларында да байқалады. Кейбір қалалардың маңындығы жинағыштар ойпаңдар мен фильтрация алқаптары төгінді суға толған. Су жинағыштарын кеңейтуге, жаңаларын салуға үлкен көлемде қаржы қажет екендігі белгілі. Төгінді судың осыншама шектен тыс көп жинақталуы қоршаған ортаның қоршаған ортаның экологиялық жағдайына әсер етуде. 1987 жылы Жаманқұм аралық жинақтағышының жарылуы салдарынан Қапшағай су қоймасы аймағына экологикалық апат төніп, сол өңірге материалдық, маральдық шығын келді. Дәл осындай жағдай кез келген уақытта, кез келген қала маңында болуы әбден мүмкін.
биологиялық жолмен тазартудан кейін де ашық су көздеріне қосу үшін санитарлық талапқа сай болмайды.
Республикамыздың облыс орталықтарынан? Тіпті шағын
қалалардан шыққан төгінді суларды жинап ұстау күрделі мәселе болып отыр. Алматы қаласының маңындағы сыйымдылығы 1млрд.м3 болатын Сорбұлақ жинақтағышында қазірдің өзінде биологиялық жолмен тазартылған 800млн.м3 –ке жуық су жиналған. Қала халқының жыл сайын көбеюі салдарынан 2010 жылы бөлінген төгінді судың көлемі 2000 жылмен салыстырғанда екі еседей артатындығы айтылуда. Дәл осындай жағдай республикамыздың басқа қалаларында да байқалады. Кейбір қалалардың маңындығы жинағыштар ойпаңдар мен фильтрация алқаптары төгінді суға толған. Су жинағыштарын кеңейтуге, жаңаларын салуға үлкен көлемде қаржы қажет екендігі белгілі. Төгінді судың осыншама шектен тыс көп жинақталуы қоршаған ортаның қоршаған ортаның экологиялық жағдайына әсер етуде. 1987 жылы Жаманқұм аралық жинақтағышының жарылуы салдарынан Қапшағай су қоймасы аймағына экологикалық апат төніп, сол өңірге материалдық, маральдық шығын келді. Дәл осындай жағдай кез келген уақытта, кез келген қала маңында болуы әбден мүмкін.
1 Зубайров О.З. Орошение сточными водами в Казахстане. Алматы,
1994.-176, бет.
2 Есполов Т.И. и др. Экологические основы сельскохозяйственного использования сточных вод. Алматы, 1994. -25, бет.
3 Зубайров О.З., Айманов А.Т., Мусаев А.И., Константинов В.М. Использования сточных вод для орошения сельскохозяйственных культур в Казахстане перспективы его развития. Сборник труда ВНИИССВ. Москва,1982. – 116-122, бет.
4 Зубайров О.З., Жургенев Ж.С. Интенсификация кормопроизводства путем орошения их сточными водами. Журнал «Исследования, результаты» №2. КазНАУ, Алматы, 1999. -20-72, бет.
5 Рябцев А.Д., Зубайров О.З. Эффективность почвенной доочистки сточных вод на полях орошения. Сборник «Валихановскихе чтения -6». Материалы международной научно-проктической конференции, том 14, 2001. -24-28. бет.
6 Рекомендации по установлению нагрузки на поля орошения при возделывании кормовых культур. Алматы, 1995. -70, бет.
7 ГОСТ. Водное хозяйство. Нормы, состав и свойства сточных вод для орошения. Москва, 1988. -27. бет.
8 Методические рекомендации по организации поливов очищенными сточными водами. Алматы, 1990, - 19. бет.
9 Рекомендации по использованию сточных вод накопителя Сорбулак на орошение кормовых и технических культур. Алматы,1994, -39. бет.
10 Зубайров О.З., Рябцев А.Д. Очистка сточных вод при использования их в сельском хозяйстве. Журнал «Вестник сельскохозяйственных наук Казахстана». №9 Издательство Бастау, 2001. -18-21. бет.
11 Есполов Т.И. и др. Экологические основы сельскохозяйственного использования сточных вод. Алматы, издательство «Аслико» 1994. -17, бет.
12 Рекомендация по подбору и видовому составу сельскохозяйственных культур при вращении на ОССВ в условия юга и юга-востока Казахстана. Алматы, 1992, -30. бет.
13 Койбеков Б.М. и др. Рекомендации по установлению норм нагрузки на полях орошения при возделывании кормовых культур. Алматы,1995г.
14 Койбеков Б.М. Орошения в Северном и Центральном Казахстане. Алматы, 2000, -243. бет.
15 Хачатурьян В.Х., Айдаров И.П. Концепция улучшение экологической и мелиоративной ситуации в бассейне Аральского моря. Мелиорация и водное хозяйство. М., 1990, № 2.С.5...12; 1991, № 1. - С. 2...9.
16 Заурбеков А.К., Байбулатов Ж.К., Джакашев Э.Ш. Обоснование эффективности оросительных мероприятий с учетом охраны окружающей среды. Вестник с-х науки Казахстана, 1989, № 8. Алматы, С. 77-80.
17 Мелиорация и водное хозяйство. Т.Б. Водное хозяйство: Справочник. И.И. Бородавченко, Ю.А. Килинский, И.А. Шихоманов и др; Под ред. И.И. Бородавченко. М.: Агропромиздат, 1988.-399 с.
18 Зузик Д.Т. Экономика водного хозяйства. М.: Колос, 1980.-400 с.
19.Крицкий С.Н., Менкель М.Ф. Водохозяйственные расчеты. Гидрометеоиздат, 1952.-392 с.
20 Великанов А.Л. Экономическое обоснование расчетной обеспеченности в водохозяйственных комплексах. Проблемы гидроэнергетики и регулирования речного стока. М., 1973. Вып. 17. - С. 13-37.
21 Заурбек А. К., Маханов М. Су шаруашылык кешенин жобалау. – Тараз: Тараз университет, 2003г, - 340 с.
22 Ресурсы поверхностных вод СССР, т. 14. Средняя Азия. Вып. 2: Бассейны 03. Иссык-Куль, рек Чу, Талас, Тарим. Л.: Гидрометеоиздат, 1973- 308 с..
23Нормативы удельных капитальных вложений в отраслях АПК: Справочник. Сост. А.Ф. Пацкалев, В.А. Копаев. М.:Агропромиздат, 1986.-415 с.
24Зузик Д.Т., Веденяпин В.Е. Практикум по экономике водного хозяйства. М.: Колос, 1972.-223 с.
25 Основные положения по определению экономической эффективности гидроэнергетических обектов. М.: Гидропроект, 1972.-242 с.
26 Щавелев Д.С., Федоров М.П., Семенов М.В. Технико-экономические основы проектирования водохозяйственных и гидроэнергетических обектов и систем. Л.:ЛПИ, 1984.-72 с.
27 Казахстан Республикасының су кодексі. Алматы: ЮРИСТ, 2003.-67 б.
28 Турсунов А. А. От Арала до Лобнора (Гидроэкология бессточных бассейнов Центральной Азии) – Алматы. ТОО «Верена», 2002 г.- 340с.
29 Заурбек А.К., Ибатуллин С.Р., Кеншимов А.К. Проблемы использования водных ресурсов в Республике Казахстан // Научное обеспечение как фактор устойчивости развития водного хозяйства: Докл. Междун. Науч. – пр. конф. – Тараз, 2005. - С. 59 – 68.
30 Стратегия рационального и эффективного использования водных и энергетических ресурсов в Центральной Азии : Проект / Европейская экономическая Комиссия. Экономическая и социальная Комиссия для Азии и Тихого Океана. – ООН, 2002. – 34 с.
31Современное экологическое состояние бассейна озера Балхаш / Под ред. Т.К. Кудекова.- Алматы: Каганат, 2002.- 388 с.
1994.-176, бет.
2 Есполов Т.И. и др. Экологические основы сельскохозяйственного использования сточных вод. Алматы, 1994. -25, бет.
3 Зубайров О.З., Айманов А.Т., Мусаев А.И., Константинов В.М. Использования сточных вод для орошения сельскохозяйственных культур в Казахстане перспективы его развития. Сборник труда ВНИИССВ. Москва,1982. – 116-122, бет.
4 Зубайров О.З., Жургенев Ж.С. Интенсификация кормопроизводства путем орошения их сточными водами. Журнал «Исследования, результаты» №2. КазНАУ, Алматы, 1999. -20-72, бет.
5 Рябцев А.Д., Зубайров О.З. Эффективность почвенной доочистки сточных вод на полях орошения. Сборник «Валихановскихе чтения -6». Материалы международной научно-проктической конференции, том 14, 2001. -24-28. бет.
6 Рекомендации по установлению нагрузки на поля орошения при возделывании кормовых культур. Алматы, 1995. -70, бет.
7 ГОСТ. Водное хозяйство. Нормы, состав и свойства сточных вод для орошения. Москва, 1988. -27. бет.
8 Методические рекомендации по организации поливов очищенными сточными водами. Алматы, 1990, - 19. бет.
9 Рекомендации по использованию сточных вод накопителя Сорбулак на орошение кормовых и технических культур. Алматы,1994, -39. бет.
10 Зубайров О.З., Рябцев А.Д. Очистка сточных вод при использования их в сельском хозяйстве. Журнал «Вестник сельскохозяйственных наук Казахстана». №9 Издательство Бастау, 2001. -18-21. бет.
11 Есполов Т.И. и др. Экологические основы сельскохозяйственного использования сточных вод. Алматы, издательство «Аслико» 1994. -17, бет.
12 Рекомендация по подбору и видовому составу сельскохозяйственных культур при вращении на ОССВ в условия юга и юга-востока Казахстана. Алматы, 1992, -30. бет.
13 Койбеков Б.М. и др. Рекомендации по установлению норм нагрузки на полях орошения при возделывании кормовых культур. Алматы,1995г.
14 Койбеков Б.М. Орошения в Северном и Центральном Казахстане. Алматы, 2000, -243. бет.
15 Хачатурьян В.Х., Айдаров И.П. Концепция улучшение экологической и мелиоративной ситуации в бассейне Аральского моря. Мелиорация и водное хозяйство. М., 1990, № 2.С.5...12; 1991, № 1. - С. 2...9.
16 Заурбеков А.К., Байбулатов Ж.К., Джакашев Э.Ш. Обоснование эффективности оросительных мероприятий с учетом охраны окружающей среды. Вестник с-х науки Казахстана, 1989, № 8. Алматы, С. 77-80.
17 Мелиорация и водное хозяйство. Т.Б. Водное хозяйство: Справочник. И.И. Бородавченко, Ю.А. Килинский, И.А. Шихоманов и др; Под ред. И.И. Бородавченко. М.: Агропромиздат, 1988.-399 с.
18 Зузик Д.Т. Экономика водного хозяйства. М.: Колос, 1980.-400 с.
19.Крицкий С.Н., Менкель М.Ф. Водохозяйственные расчеты. Гидрометеоиздат, 1952.-392 с.
20 Великанов А.Л. Экономическое обоснование расчетной обеспеченности в водохозяйственных комплексах. Проблемы гидроэнергетики и регулирования речного стока. М., 1973. Вып. 17. - С. 13-37.
21 Заурбек А. К., Маханов М. Су шаруашылык кешенин жобалау. – Тараз: Тараз университет, 2003г, - 340 с.
22 Ресурсы поверхностных вод СССР, т. 14. Средняя Азия. Вып. 2: Бассейны 03. Иссык-Куль, рек Чу, Талас, Тарим. Л.: Гидрометеоиздат, 1973- 308 с..
23Нормативы удельных капитальных вложений в отраслях АПК: Справочник. Сост. А.Ф. Пацкалев, В.А. Копаев. М.:Агропромиздат, 1986.-415 с.
24Зузик Д.Т., Веденяпин В.Е. Практикум по экономике водного хозяйства. М.: Колос, 1972.-223 с.
25 Основные положения по определению экономической эффективности гидроэнергетических обектов. М.: Гидропроект, 1972.-242 с.
26 Щавелев Д.С., Федоров М.П., Семенов М.В. Технико-экономические основы проектирования водохозяйственных и гидроэнергетических обектов и систем. Л.:ЛПИ, 1984.-72 с.
27 Казахстан Республикасының су кодексі. Алматы: ЮРИСТ, 2003.-67 б.
28 Турсунов А. А. От Арала до Лобнора (Гидроэкология бессточных бассейнов Центральной Азии) – Алматы. ТОО «Верена», 2002 г.- 340с.
29 Заурбек А.К., Ибатуллин С.Р., Кеншимов А.К. Проблемы использования водных ресурсов в Республике Казахстан // Научное обеспечение как фактор устойчивости развития водного хозяйства: Докл. Междун. Науч. – пр. конф. – Тараз, 2005. - С. 59 – 68.
30 Стратегия рационального и эффективного использования водных и энергетических ресурсов в Центральной Азии : Проект / Европейская экономическая Комиссия. Экономическая и социальная Комиссия для Азии и Тихого Океана. – ООН, 2002. – 34 с.
31Современное экологическое состояние бассейна озера Балхаш / Под ред. Т.К. Кудекова.- Алматы: Каганат, 2002.- 388 с.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Орман, жер және су ресурстарын пайдалану факультеті
Су ресурстары және мелиорация кафедрасы
ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА
Тақырыбы: Жамбыл облысы Жамбыл ауданының Қостөбе бірлестігінің 400
гектар егістігін төгінді сумен суғару үшін қайта жобалау
Беттер саны _______________
Сызбалар мен көрнекі
материалдар саны
_________
Қосымшалар _____________
Орындаған ___________________________________ ________________
(аты-жөні)
2012 ж. “____” _____________ қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі _________________ __________________
(қолы) (аты-жөні)
Жетекші __________________ Зубаиров.О.О
(қолы) (аты-
жөні)
Арнайы тараулар кеңесшілері:
_________________________ ________________
_____________________________
(тарау) (қолы)
(аты-жөні)
_______________________ ________________
_______________________________
(тарау) (қолы)
(аты-жөні)
Норма бақылау
___________________________________ _____________
(қолы)
(аты-жөні)
Сарапшы ___________________________________ __________________________
(қолы)
(аты-жөні)
Алматы – 2012ж
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
факультеті
мамандығы
___________________________________ _________________________________
___________________________________ ___________________________________ _кафед
расы
Дипломдық жобаны орындау
ТАПСЫРМАСЫ
Студент
(аты-жөні)
жоба тақырыбы
___________________________________ ___________________________
___________________________________ ___________________________________ ______
_
___________________________________ ___________________________________ ______
_
___________________________________ ___________________________________ ______
_
Университет бойынша 2012ж __________________ № _____ бұйрығымен
бекітілген
Дайын жобаны тапсыру мерзімі 2012ж __________________
Жобаның бастапқы деректері
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
____________________
Дипломдық жобада қарастырылатын сұрақтар тізімі
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ________________________
___________________________________ ___________________________________ ______
____
Графикалық материалдардың тізімі (қажетті жағдайда)
________________________________
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
________________
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
________________
___________________________________ ___________________________________ ______
____
Ұсынылатын негізгі
әдебиеттер___________________________________ _________________
___________________________________ ___________________________________ ______
____
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
________________________________
Жобаның арнайы тараулары бойынша кеңесшілері
Тарау Кеңесші Мерзімі Қолы
Кафедра меңгерушісі____________________ _____________
(қолы) (аты, жөні)
Жоба жетекшісі ____________________ ________________
(қолы) (аты, жөні)
1 Тапсыпманы орындауға
қабылдадым, студент
Бегулина.А.Б_
(қолы) (аты, жөні)
Дипломдық жобаны орындау
ГРАФИГІ
Рет саныТараулар және қарастырылатынЖетекшіге ұсыну
сұрақтар тізімі мерзімі Ескертулер
Кафедра меңгерушісі____________________
___________________________________ _
(қолы) (аты, жөні)
Жоба жетекшісі____________________
___________________________________
(қолы) (аты, жөні)
1 Тапсыпманы орындауға
қабылдадым, студент_____________________
_________________________________
(қолы) (аты, жөні)
___________________________________ ______________________кафедра отырысының
№ ____хаттамасы
2012___ж __________________
Қатысқандар:
___________________________________ _________________________________
___________________________________ ___________________________________ ______
____
___________________________________ ___________________________________студен
тінің
(Тегі, аты, әкесінің аты,
мамандығы)
___________________________________ ___________________________________ ___тақ
ырыбына жазылған дипломдық жұмысты (жобаны) алдын ала қорғау
Дипломдық жұмыстың (жобаның) жетекшісі
___________________________________ ___________________________________ ______
____
(жетекшінің Т.А.Ә., ғылыми дәрежесі, ғылыми атағы, академиялық дәрежесі,
қызметі және жұмыс орны)
Консультанттар:___________________________________ __________________________
_____
___________________________________ ___________________________________ ______
____
Алдын-ала қорғауға ұсынылған материалдар:
1. Дипломдық жұмыс (жоба) бойынша есеп-түсініктеме қағазы (немесе
дипломдық жұмыстың (жобаның) қолжазбасы) ____ бет.
1. Жұмысқа (жобаға)_________ бетте сызбалар (кестелер).
Студент орындалған жобасы бойынша баяндап болғаннан кейін оған _______
мин. ішінде төмендегідей сұрақтар қойылды:
1.
___________________________________ ___________________________________ ______
__
(сұрақ қойған кісінің тегі, қойған сұрағы)
___________________________________ ___________________________________ ______
____
2.
___________________________________ ___________________________________ ______
__
(сұрақ қойған кісінің тегі, қойған сұрағы)
___________________________________ ___________________________________ ______
____
3.
___________________________________ ___________________________________ ______
__
(сұрақ қойған кісінің тегі, қойған сұрағы)
___________________________________ ___________________________________ ______
____
Қойылған сұрақтарға студент жауабының жалпы сипаттамасы
___________________________________ ___________________________________ ______
____
Студент дипломдық жобаны орындап, алдын ала қорғауды
___________________________________ ____________________________бағасына
тапсырды
(балдың саны көрсетіледі)
___________________________________ ________________________________деп
белгіленсін
қорғауға жіберілді (жіберілмеді)
Кафедра меңгерушісі __________________________(қолы )
Хатшы ________________________ (қолы )
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ...
Жамбыл облысыынң табиғи климаттық 8
жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.1. Ауа райы 8
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .
1.2.Топырақтың мелиорациялық 11
жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.3.Топырақтың су физикалық 12
көрсеткіштері ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...
2. Төгінді су және суғаруға 13
жарамдылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.1. Төгінді суды суғаруға 13
дайындау ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
...
2.2. Төгінді судың химиялық 13
құрамы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
.
2.3. Тараз қаласының төгінді суының суғаруға жарамдылық 14
дәрежесі ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ..
3. Ауылшаруашылық дақылдарын суғару режимін есептеу (есебі) 18
... ... ... ...
3.1.Ауыспалыегістік құрамын 18
таңдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
.
3.2.Ауылшаруашылық дақылдардың суғару 19
режимі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
4. Суғару жүйесін қайта 31
жобалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ...
4.1 Жобалауға қабылдайтын суды 31
өңдеу ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... .
4.2 Жыралар бойынша суғару техникасы элементтерінің есебі 31
... ... ... ... ... ... .
5.Науа каналының есептік су өтімін 34
анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
5.1. Сегментті қақпаны 35
есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... .
5.2. Науаларды жобалы су өтімін қамтамасыз ету
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... .
5.3.Науаларды қысқы мезгілде 37
пайдалану ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
5.4.Науа бөлгіштің гидравликалық сүзілуге кететін 37
есебі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... 42
5.5. Су шығыны және онымен 44
күрес ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
5.6. Статистикалық 45
есеп ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ...
5.7.Тірек қабырғасының беріктігін 46
есептейміз ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 49
6.Экономикалық
тиімділік ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ...
6.1.Құрылыс жұмысын жүргізудін сметалық есебі 49
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ..
7 Адам 60
қауіпсіздігі ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... .. ..
8. Қоршаған ортаны 61
қорғау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .63
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ..
Пайдаланылған 64
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ..
Кіріспе
Өндіріс пен тұрғын үй – коммуналдық құрылыстардың қарқынды дамуы,
қалалардың кеңейіп, өнеркәсіптің өркендеуі төгінді сулардың үлкен көлемде
пайда болуыны әкеліп соқтыруда. Қазақстан қалалары жыл сайын орта есеппен 6
млрд.м3 –тен астам төгінді су бөледі. Бұл сулар жоғары
концентрациялылығымен және күрделі химиялық құрамымен ерекшеленеді. Олардың
құрамында улы тұздар, ауыр металлдар мен көптеген биогенді элементтер бар.
Бұл сулар химиялық құрамы бойынша механикалық тіпті
биологиялық жолмен тазартудан кейін де ашық су көздеріне қосу үшін
санитарлық талапқа сай болмайды.
Республикамыздың облыс орталықтарынан? Тіпті шағын
қалалардан шыққан төгінді суларды жинап ұстау күрделі мәселе болып отыр.
Алматы қаласының маңындағы сыйымдылығы 1млрд.м3 болатын Сорбұлақ
жинақтағышында қазірдің өзінде биологиялық жолмен тазартылған 800млн.м3 –ке
жуық су жиналған. Қала халқының жыл сайын көбеюі салдарынан 2010 жылы
бөлінген төгінді судың көлемі 2000 жылмен салыстырғанда екі еседей
артатындығы айтылуда. Дәл осындай жағдай республикамыздың басқа қалаларында
да байқалады. Кейбір қалалардың маңындығы жинағыштар ойпаңдар мен
фильтрация алқаптары төгінді суға толған. Су жинағыштарын кеңейтуге,
жаңаларын салуға үлкен көлемде қаржы қажет екендігі белгілі. Төгінді судың
осыншама шектен тыс көп жинақталуы қоршаған ортаның қоршаған ортаның
экологиялық жағдайына әсер етуде. 1987 жылы Жаманқұм аралық жинақтағышының
жарылуы салдарынан Қапшағай су қоймасы аймағына экологикалық апат төніп,
сол өңірге материалдық, маральдық шығын келді. Дәл осындай жағдай кез
келген уақытта, кез келген қала маңында болуы әбден мүмкін.
Қазіргі кезде қалаларда су пайдалану деңгейін азайтудың әртүрлі
жолдарын қарастырылуда. Олардың ішіндегі өндіріс орындарының суды қайыра
пайдалануы, тұрғын үйлер мен қоғамдық тамақтану орындарында пайдаланатын су
мөлшерін шектеу, т.б. бар. Дегенмен, жоғарыда аталған тәсілдер қалалардан
бөлінетін төгінді су мөлшерін азайтуға мүмкіндік жасайды деуге болмайды.
Қазіргі кезде төгінді сумөлшерін азайтудың басқа да тиімді жолдары
қарастырылуда.
Ауыл шаруашылық дақылдарын суғару мақсатында төгінді
суды пайдалану оның көлемін азайтудың негізгі тәсілі болып табылыды.Бұл
жағдайда суғару алқабы төгінді суды зарасыздандырып, табиғи тазалаудың
аяқталған звеносы ретінде қарастырылады. Төгінді сулар толығымен
пайдаланылған жағлдайда көптеген әлеуметтік – экономикалық, экологиялық
және техникалық проблемалар шешіледі.
Төгінді суды егіс алқаптарын суғаруға пайдалану ашық
Сукөздері ластанудан қорғаумен қатар, көп көлемде минералдық тыңайтқыштарды
үнемдеуге мүмкіндік береді. Жыл сайын шаруашылықтық – тұрғын үй
кешендерінен шыққан төгінді сумен шамамен 400 мың га жайылымдар мен
шалғынды жерлерді тыңайтуға жететін 120 мың т. азот, 45 мың т. фосфор және
65 мың калий бөлінеді.
Қала маңында жинақталған төгінді суды жаз айларында су тапшылығына
байланысты ауыл шаруашылық дақылдарын суғару мақсатында жиі пайдаланылады.
Бұл кезде судың химиялық құрамы ескерілмейді, жұмысшылар сақтандырылмайды,
суғару технологиясы сақталмайды және ешқандай бақылау жүргізілмейді. Суды
осылайша пайлдалану орны толмас жағдайға әкеліп соқтырады. Сондықтан, біз,
төгінді суды ауыл шаруашылық дақылдарын суғару мақсатында пайданылу.
1 ЖАМБЫЛ ОБЛЫСЫНЫҢ КЛИМАТТЫҚ ЖАҒДАЙЫ
1.1 Ауа райы сипаттамасы
Осы жұмыстың ғылыми зерттеулері Жамбыл облысы жағдайында
суғару тәжірибелерін игеру жолы арқылы жүргізілді. Ауданның
климаты өте жоғары континентті болып сипатталады. Бұл
териториялардың үлкен бөлігі қатты және салыстыырмалы түрде
айтқанда қысқа қыспен сипатталады, ал жазы ыстық және құрғақ,
жылы периоттарды түстердің молдығы, булану процесі интенсивті,
ауа температурасының тәлікпен жылдық алмасының үлкен жиілігі.
Мысалы, Жамбыл облысының онтүстік таулы бөлігі жұмсақ
континеттілікке ие: жұмсақ қыс және жамбырсуының мол түсуі.
Орташа жылдық температурасының алмасуы 7-ден10°с-аралығында, орталық
облыс аудандарында шамамен 9-10°С, ал солтүстікпен таулы аймақтарда
шамамен 7-8°С. Ең суық айлары (қаңтар) орташа температура -5°С,
оңтүстікке -10-12°С, ал ең ыстық айда (шілде) онтүстіктегі таулы
аймақтардан 22°С жоғары, ал батыста мойынқұмда 45°С температураға
дейін көтеріледі. Жазда таулы аймақтардың өзінде кейбір күндері
температура 40°С дейін көтеріледі. Аудандағы ауа температурасының
жылдық таралуының 1.1-суреттегі мәліметтер бойынша көруге болады.
Ауа салыстырмалы ылғалдылығы жылдық қисық сызығы
температураның жылдық таралу қисық бағытына қарама-қарсы. Әрбір
суреттердің жоғарғы бөлігінде жылдың әр айдағы ауа
температурасының мәндерінің максимум мен минимумы көрсетіледі.
Суретте жылдық жаңбыр мөлшерінің орташа мәні 3көрсеткішпен
көрсетілген: жаңбырдың орташа мөлшері, басқа жылдарға олардың
аралық мәндері және 5 мм жаңбыр жауған күндер саны. Суреттің
бірінші бөлігінде сәйкес келетін элементтердің жылдық мәні
келтірілген. Сәуір-шілде айының аралығындағы гидротермиялық
коэффиценттің мөлшері 0,4-0,7. 10°С-дан жоғарғы жағымды
температуралар суммасы 3600-3800°С тең.
Онтүстік температурасында шығыспен солтүстік шығыстан
бағытталған жел соғып тұрады. Тек қана облыстың шекаралық
онтүстігінде ғана оңтүстік желдер ғана қайталанады. Таулы
аудандарда сол бір бағыттағы желдердің болуы жергілікті
ерекшеліктерге ғана байланысты. Жамбыл облысының батыстық және
орталық бөліктеріндегі жаңбырдың жылдық мөлшері 250-300 мм
шамасында болады. Период бойынша жаңбыр мөлшері 10°С-тан жоғары,
сәйкесінше 70-100 және 130-160 мм шамасын құрайды. Жылу периодының
жаңбыры 75-80% құрайды, оның максимумы сәір-мамыр айларында түседі.
Жаңбырдың аз түсуі жаздың соңы мен күздің басына сәйкес
келеді. Осы аймақта атмосфералық құрғақшылық анық байқалады.
Салыстырмалы ауаның ылғалдылығы 30%-дан төмен, құрғақ анызақтың
интенсивтілігі әртүрлі, шамамен 140-160күн.
Көктемдік үсік жүру шамамен сәір айының екінші-үшінші
аралығында тоқтайды. Кей жылдары ауаның максималды температурасының
төмендеуі мамыр айының екінші (10 жылда 1рет) және үшінші
бөлігінде (20жылда 1рет) мүмкін болады. Күзде аяздың түсуі қазан
айының бірінші бөлігінде қайта басталады. Аязсыз мерзімнің орташа
ұзақтығы 157-күннен 170күн аралығын (үмбет) құрайды. Кейбір
жылдары күздің салқындауы қыркүйектің екінші аралығында қайта
күшейюі мүмкін, ол 10жылда 1-2реттен көп емес болады.
Қармен қапталу өте бейік емес және егістікте тепе-тендік
жағдайымен түспеуімен сипатталады. Тұрақты қармен қапталу периодының
ұзақтығы 65-70күнді құрайды. Қар қабатының қалындығы қыстың
соныңда орта шамамен 11-16см-ден жоғары болмайды. Аймақтың
көптеген аудандарында соңғы 10-жылдың ішінде бақыланған 5-6жылда
тұрақсыз қар қабаты байқалады. Аймақтың шығыс бөліктері бұл
шамаға сәйкес келмейді, мұнда қыстың ұзақтығы 80-90 күн, ал
тұрақсыз қар қабаты 10жылда 1-3рет болуы мүмкін.
Ауданда малшаруашылығы мен суармалы жер өндеу дамыған. Аймақтың
жылылық жағдайы тек қана астық қана емес, жылу сүйгіш
техникалық, бақшалық және жидектік өсімдік мәдениеттерін өсіруге
мүмкіндік береді.
1.2 инженерлік-геологиялық және гидрогеологиялық жағдайлар
Инжинерлік-геологиялық және гидрогеологиялық жағдайларда аудандар бір-
бірінен ажыратылады, ал гидрогеологиялық жағдайда бұл аймақтар
нақты айқындалған ирригациялы титегі, грунтталған сулар режимінде,
тұрақты сипатта болады.
Грунт суларымен су сору горизонтында қоректендіруде суару
каналдарында фильтірлеудің шығыны суармалы каналдарда жүзеге асады.
Гидрогипс сипаттамасында барлық ағынды өзендердің аудандары малта
тас пен құмдардың жақсы сіңіруімен ерекшеленеді. Қазақстанның
оңтүстігіндегі грунт сулары әдетте тұщы болады, бірақ оңтүстік
бағытта судың минирализациялануы 1 гл-ға дейін өседі. Грунт
суларының жалпы кермектілігі 4,7-25 мг-экв аралығында, беттік 3,8-
4,4 мг-экв шамасына жетеді.
Өткен жылдардың материялдарын қарастыра отырып, осы егістік
геоморфологиялық қатынаста әлсіз толқындық жазықтыққа жатқаның
көреміз. Осы шарттар жағдайында грунд суларының горизонтына
сипаттама беріледі, себебі осы горизонт ұсақ түйіршікті және шаң
тәріздес кельтимениралдық свитті құмдардан тұрады.
Ретонды су қысымды палеогенді балшықтар болып табылады,
шатырды 1,5-3,8 м тереңдікте қадайды. Грунт суларының химиялық
құрамы сульфатты-хлоридті, натрийлі-магнийлі болып келеді.
Пайдаланатын табиғи ресурстарға климаттың тиімді әсер етуінің
негізгі формасы топырақтың агроклиматтық бағасы болып табылады.
Ол қазіргі уақытта негізгі үш типке бөлінеді:
-климаттық (биалогиялық активті температураның суммасы (∑t°С),
жаңбыр суммасы (Ож), аяазсыз периодтың ұзақтығы (То), булану (Ео),
фотосинтездік активті радиация (R), климаттың континатілдігі
(К=[+tmax°С+(-tmax°С)], ауаның жылдық температурасы (Т°С);
-гидроклиматтық (гидротермиялық коэффицент (ГТК=10*0с∑t°)
ылғалдылық көрсеткіші (М=0со,18 ∑t°), құрғақшылық индексі
(R=RLoc) мұндағы, L- жасырын жылулық туынды, ккалсм²),
құрғақшылық көрсеткіші, ылғалдылық дәрежесі;
-табиғи экалогиялық (топырақтың биалогиялық өнімділігі (Б),
топырақ түзуге жұмсалатын энергия (Q), топырақтағы гумстың болу
мөлшерінің өзгерісінің (Г), топырақты және грунт суларының
ылғалалмастырушы интенсивтілігі (g), ауданының экаклогиялық
жағдайы, (Эк), топырақ индексі (S), климаттық жағымдылық
көрсеткіші (СL), ауылшарылық мәдени өсімдігінің өнімділігі (У).
Метералогиялық станцияның көп жылдық еңбектер негізінде
топырақтың өнімділігіне кешенді агроклиматтық баға берілген
(1.1кесте). сондықтанда, ылғалмен қамтамасыз ету сияқты көрсеткіште:
ылғалдандыру коэфиценті (Ку)-0,20-0,25,ылғалдану көрсеткіші (Мd)-
0.05-0.08, құрғақшылық индексі R) – 6,78-7,70 немесе гидротермиялық
көрсеткіш (ÃÕÉ)0,32-0,39 өсімдіктің өзіндік ылғалдануының өте төмен
жағдайда екенің көрсетеді.
1.1-кесте.
Топырақтың өнімділігінің агроклиматтық бағасы
Көрсеткіш Жамбыл
∑t10°C 3600-4200
∑d,мм 2750
Ос,мм 37.2-157.7
То,тәулік 180-200
К,°Ň 77.2
R,ккалсм² 42.76
Eо,мм 1060
Т°C 8.0
Мd 0.06
Ку=OcEо 0.15
R=RLoc 6.78
ГТК 0.37
Сіңіріп алу жылдамдығы 0,07мсағ. Орташа; фиьтерациялау
коэффицентті балшықтар үшін-0,14м тәулік, ал ауырбалшықтар үшін
0,2мтәулік орташабалшылықтылар үшін – 0,3мтәулік.
Бұл топырақтар мизаникалық құрамы бойынша орташа және ауыр
балшықты топырақтарға ұқсас, олардың негізі ормпн балшықтары болып
табылады. Жаңбырмен суарудан соң, топырақтар тез қатайып беттерінде
қабық пайда болады, ал өсімдіктің өсуіне кері әсерін тигізеді.
Азот пен байытылудан топырақ кедей болып келеді, ал гумс 1,3-2,0%
шамасында.сонымен қатар, топырақтың физикалық қасиеттері күз кезінде
төмендиді яғни ылғалдылығымен су сіңірімділігі азаяды, 3ші және 4ші
суғарудан соң топырақтың ауалық жағдайы төмендейді.
1.2 Топырақтың мелиорациялық жағдайы.
Жамбыл облысында беттік суармалы массив құмды-сугленисті
бөліну негізінде жатыр, оның қуаттылығы 3,0-5,0 м аралығында
болады.
Металдармен салыстырғанда грунттардың корозияға белсенділігі
негізінен төменнен орташа аралықта. Табиғи қысымда грунттардың
отырып кетуі саздақтарда болмайды немесе шамамен 2 см құрайды.
Массив грунттары тұздалмаған. Саздақтардың сүзілу коэффиценті орташа
шамамен 0,26мтәулік, супестерде 0,7 мтәулік шамасында.
Суарластырғыш түрлеріне құмдармен гравайлі-галечникті, азда болса,
қойтас қоспалы құмдауыт топырақпен толтырылу болып табылады.
Грунт суларын орташа шамамен 5 м дейін терендікте құяды .
Матералдар негізінде бөлшекті топырақты зерттеулер мен физико-
химиялық талдау арқылы келесі топырақтық әртүрліліктер анықталады.
-орташа балшықты-шабындықты-суармалы сужерлілік;
-сұржерлі -шабындықты-суармалы жеңілбалшықты;
-сұржерлі -шабындықты-суармалы орташабалшықты;
-сұржерлі -шабындықты-суармалы ауырбалшықты;
шабындықты сұржерлі суармалы орташа балшықты топырақтар екі
контурмен оңтүстікте және оңтүстік батыстағы массивте таралған.
Жалпы аудан 89,0 га. Грунт сулары жер бетінен 3,6-4,2 м терендікте
жатады. Миниралдау 0,764 гл шамасына жетеді. Егістік кокжиегінде
гумыстың мөлшері 1,16-1,57%.суды сорып шығу мәліметтері бойынша
топырақ сортанданбаған және кез-келген ауылшаруашылық мәдени
өсімдігің агротехниканың барлық ережелерін сақтай отырып өсіруге
жағдай жасалған. Сұр жерлері-шабындықты-суармалы жеңілбалшықты
топырақтар онтүстік-батыс массивте таралған. Жалпы ауданы 54,0 га.
Грунт сулары, жер бетінен 2,6м терендікте жатады. Миниралдау
0,529 гл шамасына жетеді, топырақ жеңілқұнарлы болып табылады.
Суды сорып шығару мәліметтері бойынша топырақ сортаңданбаған және
тығыз қалдық 0,114% шамасынан аспайды. Сұр жерлері-шабындықты
суармалы ауыр балшықты топырақ- солтүстік-батыста және солтүстік-
шығыс массивінде таралған. Жалпы ауданы 60,5 га. Грунт суы 5 м
тереңдікте жатыр. Миниралдау 0,820 гл шамасында. Суды сорып
шығару туралы мәліметтер бойынша топырақ сортаңданбаған, тығыз
қалдықт 0,101% мөлшерінен аспайды. Топырақ жоғары сапалы,
агротехникалық ережелерді сақтай отырып, кез-келген ауылшаруашылық
мәдени өсімдігің өсіруге жарамды. Сұр жерлерді-шабындықты суармалы
орташа балшықты топырақтар орталық массивте таралған. Жалпы ауданы
118,5га құрайды. Грунт сулары жер бетінен 5-6 м тереңдікте жатыр.
Миниралдану 0,074гл шамасында. Егістік көкжиегінде гумстың мөлшері
1,97-2,5%. суды сорып шығару туралы мәліметтер бойынша топырақ
сортаңданбаған, тығыз қалдық. 0,113% мөлшерінен аспайды.
Топырақтың қатталып тұздануы болмас үшін, иондардың
төмендегі қатынасы сақталуы керек.
1.3 Топырақтың су-физикалық көрсеткіштері.
Қант қызылшасы егілген жердің лабораториялық анықтауы бойынша көлемдік
массасы орта есеппен 1,41 Тм³ болды. (1.3 кесте).
1.2 кесте
Топырақтың су-физикалық құрамы
Топырақ Көлемдік Кішігірім су шаруашылығы
қабаты, см масса, тм3
0-10 1,46 18,4
10-20 1,45 20,2
20-30 1,50 20,4
30-40 1,41 19,6
40-60 1.31 18,7
60-80 1.38 19,0
80-100 1,45 17,7
0-100 1,41 19 %
2 ТӨГІНДІ СУ ЖӘНЕ ЖӘНЕ СУҒАРУҒА ЖАРАМДЫЛЫҒЫ
2.1Төгінді суларды суғаруға дайындау
Жамбыл қаласының төгінді сулары басқа қалалары сияқты тазартулардан
өткен соң, Аса өзеніе құйылып жатыр. Тазарту құрылғысы қаланың солтүстік
батысында 1,5 км қашықтықта орналасқан.Төгінді суды тазарту мына кезекпен
жүргізіледі;Алдымен төгінді су өз ағысымен коллекторға, одан сүзгіге
түседі. Сүзгі елегінің тетігі 16мм, онда үлкен қалдықтар ұсталып қалады.
Барлық ұсталған бөлшектер механикалық тырмалармен көтеріліп гидрошайғышпен
арнайы алаңға бөлініп кетеді. Осыдан кейін төгінді сулар құмұстағышқа
түседі, мұнда құм, топырақ және тағы басқа да минералды қоспалар тұнады.
Құмұстағыштар көлденгең бағытта суды шеңберлеп қорғайды. Әрі қарайғы
механикалық тазарту бірінші радикалды тұндырғышта өтеді, ал мұнда
органикалық заттар шөгеді, судан жеңіл заттар ( мұнай, май т.б.) су бетіне
қалқып шығады. Шөгінділер арнайы құрылғылармен жиналып, насос арқылы
стаблизаторға түседі. Ал су бетіндегі қалқып жүрген заттар, арнайы
құрылғымен жиналып май жинайтын құдыққа, одан насоспен стаблизаторға түсіп
жатады.Бірінші тұндырғыштан кейін төгінді сулар құрамы еріген органикалық
қалыбында биологиялық тазартуларға келіп түседі.Бұл тазартулар 2 бөлімнен
аэротенттен және тұндырғыштан тұрады.Аэротентте биологиялық тазарту
микроорганизмдердің көмегімен жүреді. Микроорганизмдердің өмір сүру
белсенділігін арттыру үшін аэротенге ауа үздіксіз беріліп отырады. Бұл
процесс аэротор және ауа құбыры жүйесімен жүзеге асырылады.Соңғы
нәтижесінде органикалық заттар минералдық құрамына дейін ериді, ал бұлар
экологияға қауіп тигіз бейді.Екінші тұндырғыш – тазартылған төгінді суды
тұндырылған қоспалардан бөлу үшін қызмет етеді.Тазартылған төгінді сулар
екінші тұндырғыштан насоспен сорылып биотұмбаға түседі, оның ауданы 50 га,
мұнда төгінді су әрі қарай тазарып Талас өзеніне құйылады. Жалпы судың
тазарту эффектісі 95%.
2.2 Төгінді сулардың химиалық құрамы
Суғаруға қолданылған Қостөбе ауылынан шыққан механикалық және
биологиялық тазартулардан өткен төгінді сулар. Бұл сулардың химиялық құрамы
туралы толық мәліметтер Тараз қаласының су тазарту құбырғыларының
лабораториясында жүргізілген кестеде және Тараз қаласының Водоотведения
кәсіпорының лабораториясында жасалып алынған нәтижелерінде көрсетілген.
2.2 кесте
Суғаруға қолданылған Тараз қаласының төгінді суының химиялық құрамы,мл
рН НСО3
Механикалық (пластик) Жұтылу сиымдылығы
құрамы Сипаншақтылық санымг.экв100г
Ауыр құмдақты. 17 30 10
Балшықты
Құмдақты 7-17 15-30 15
Супесті 7 15 20
Токсинді тұздардың жіберілуге болатын концентрациясын жөндеу үшін
формула ұсынылған (О.З. Зубаиров);
C1=C
(3)
Мұндағы,С1- токсинді тұздардың жіберілуге болатын концентрациясы, мг-
эквдм3
C-1 кесте бойынша токсинді тұздардың жіберілетін концентрациясы,мг.
Q- атмосфералық жауын-шашындар, мм;
J- бруттоның орташажылдық суғару нормасы.
Төгінді судағы магнийдің (Mg) құрамы кальций (Ca) құрамынан аспауы
қажет мг.
Төгінді суда микроэлементтер концентрациясының жіберілу мөлшерін (Л.Е.
Кутепов) формуласы бойынша анықтау ұсынылады.
Мұндағы, ДК-суарылатын суда микроэлементтерді жіберуге болатын
мөлшері, мгдм3;
Ет-орташа өлшенген өсімдіктер транспирациясы және топырақтың жоғарғы
қабатынан булану,мм;
ШРК- шаруашылық маңыздылығы бар суда микроэлементтердің жіберілуі
концентрациясы, мг дм3;
J-бруттоның орташакөпжылдық суғару нормасы, мм.
Санитарлық-бактериологиялық және гельминтологиялық көрсеткіштер
бойынша су сапасын 2.4-кесте бойынша анықтау ұсыныс етіледі.
2.4 кесте.
Төгінді сулардың санитарлы –бактериологиялық бағасы (дәрежесі).
Көрсеткіштер Жіберуге болатын шамалар, индекстер,
1см3-пен
ЛПК саны (оң әсері бар лагтоза 10000
таяқшалары)
Эшерихия туларының саны 1000
Патегендік микроорганизмдер Жоқ
Гельминидтердің өмір сүру қабілеті Жоқ
бар және ұрықтандыру ұрықтары
Биогельминидтердің өмір сүру Жоқ
қабілеті бар жұмыртқалары
Жәй түрлердің өмір сүру қабілеті бар0,25
иістері
А.М. Можейко суғаруда судың ирригациялық сипаттамасын ұсынады,
өйткені натрий мен калийдің барлық катиондар суммасына қатынасы сияқты,
егер сумма 75%-дан жоғары болса, су өте қауіпті 65% – дан 75% дейін –
қауіпті және 65% төмен болса, ауылшаруашылық азықтандыру мәдениетіне
қауіпті емес. Укр НИИГиМ (М.Ф. Буданов) – пен ұсынылған әдіс натрий мен
кальцийдің магниймен мг.экв – пен қатынасымен түсіндіріледі Минерализация
1000 мгл-ге дейінгі су үшін.
Минерализациясы 1000-3000 мгл болған су, суғаруға пайдаланылуына
болады, егер құрамындағы барлық заттардың жеке бөліктік суммасы қаттылық
мөлшері –Ca+Mg (мг.эквл) – нен мына мәндерге аспауы қажет:
Орташа және ауыр құмдақты топырақтар үшін 4, жеңіл құмдақтыға 5 және
супесті топырақтарға 6. Әртүрлі авторлардың жасаған әдістері бойынша
ирригациялық бағасы мынандай –натрий иондарының катиондар суммасына
қатынасы бойынша (А.М. Можейко,Т. Воротник) және Ричардс әдісі бойынша
ағынды сулар ауылшаруашылық мәдениеттерін суғаруға жарамды. М. Буданов
тәсілі бойынша барлық төгінді сулар суғаруға жарамсыз. Бірақ судың жалпы
қаттылығы көбірек біркелкі және аз мөлшерде 3,16-7,8 мгл тербеледі.
(2.5. -кесте).
2.5-кесте.
Тараз қалалық төгінді сулардың жарамдылығының ирригациялық бағасы,
мэкв.(литр мәні)
Көрсеткіштер Қала Бағалану формуласының авторларыБаға
Тараз
Жалпы 1,093 ВНИИСВ Жарамды
минерализациясы
≤2 гл
100NaΣкатион≤65%45 А.М. Можейко Т. К. Воротник Жарамды
Na(Ca+Mg)≤0,7 0,8 М.Ф. Буданов Жарамсыз
Na(Ca)≤1 1,8 М.Ф. Буданов Жарамсыз
Σион(Ca+Mg)≤4 3,6 М.Ф. Буданов Жарамсыз
Na2(Ca+Mg)≤32 6 М.Ф. Буданов Жарамды
(Na+K) (Ca+Mg)≤30,8 Ричардс Жарамды
pH=6-8 7,7 И.М. Соболева Жарамды
S= 3,6 США Күн сәулесінің
енуі болады
CI≤300 мгл 215 ВНИИСВ Жарамды
CI≤150 мгл 215 М.Ф. Буданов Жарамды
SO4≤500 мгл 200 СЭВЧ Жарамды
Mg≤300 мгл 58 ВНИИСВ Жарамды
Төгінді сулардың жарамдылық бағасы МЕСТ –пен басқару арқылы да
өткізіледі. Осы кестенің мәліметтері мынаны көрсетеді, төгінді сулар
негізгі көрсеткіштері бойынша тек топырақты және супесті топырақты суғаруға
жарамды суғарылатын топырақтың өзі қайсы төгінді су жарамды екендігін
барлығынан көрі жақсы көрсеткен кезде, яғни төгінді суларды суғаруға
пайдаланған кезде оның соңғы жарамдылығы анықталады. Сондықтан біз
көпжылдық ғылыми зерттеу және Қазақстанда суғару үшін ағынды суларды
пайдалану тәжірибелерін талдадық және осының арқасында Қазақстанда қоректік
және техникалық мәдениеттерді суғаруда қолданатын төгінді сулардың
химиялық құрамын ұсындық (2.6-кесте).
2.6 кесте
МЕСТ бойынша төгінді сулар сапасының көрсеткіштері
Қаладағы рН Тұз MgCa Ca+Mg+Na+K Сорбция
ағынды су концентрациясымг-эквл мг-эквл коэффициен
ті SAR
Супесті және 6-8,5 3,0 1,0 76,0 12,0
құмды
топырақтардың
нормативтік
мөлшері
Тараз 7,7 1,093 1,02 16,1 3,6
3 АУЫЛШАРУАШЫЛЫҚ ДАҚЫЛДАРЫН СУҒАРУ РЕЖИМІН ЕСЕПТЕУ (ЕСЕБІ)
3.1 Ауыспалы егістік құрамын таңдау.
Ауыспалы егістік -интенсивті егіншілік жүйесіндегі негізгі
элементтердің бірі. Оның агротехникалық маңызы ауылшарушылық
дақылдарын үнемді орналастыру, топырақ құнарлығын сақтау және
арттыру,агроклиматтық ресурстарды қолданатын тыңайтқыштарды, өндіріс
құрамдарын толықпайдалану болып табылады. Ауыспалы егістіктерде
орналастырудың маңызды ерекшелігі сумен қамтамасыз етілуімен
келісілімділігі. Шаруашылық тәжірибесінде бұл мақсатта ауыл
шаруашылық
дақылдарын суару режиміне байланысты ұсыныстар және
гидромодуль есебі формуласын өзгертулер қолданады. Топырақ құнарлығын
сақтау және арттыру айтарлықтай дәрежеде топыраққа түсетін
арганикалық
заттарға байланысты, олар топырақ биогонезі көрсеткіші болып
табылатын,
микробиалогиялық процестердің пластикалық және энергетикалық
материялы.
Арганикалық заттардың негізгі көзі егілетін дақылдардың тамырларымен
орудан қалған қалдықтар оған қоса, көп жылдық шөптерді
арганикалық
қалдықтарына құнды қаситіне олардың құрамындағы 2-2.5% азот жатады.
Салыстырар болсақ, дәнді дақылдар бұл көрсеткіш 0.5-1.5%. осының
нәтежесінде көп жылдық шөптер тамырларының шіру қосымша
микроағзаларсыз жүреді.
Үнемді оң гумус баланысын қамтамасыз ету үшін далалық
және көкеніс ауспалы егістіктерде көп жылдық шөптер үлестік естік
салмағы 30-40% , көкеніс мал азықтық ауыспалы егістіктерде 30-50%
және мал азықтық ауыспалы егістікте 45-60% құрау тиіс. Егістік
аудандары құрылымы шарушылық мамандануы,жүйесінің гидромодульі
суармалы жерлерде болы және басқада шарттарға бакйланысты
анықталады. Суару барысыа өнімнің ең жоғарғы көрсеткішін мал
азықтық және көкеніс дақылдары қамтамсыз етеді.Егістік құрылымын
жетілдіре отырып, суармалы жерлерде анағұрлым өнімді дақылдар
орналастырылады. Ол ауыспалы егістіктің типтерімен түрлеріне,
шаруашылық мамандарына және басқа шарттарға байланысты болады.
Далалы ауыспалы егістіктегі негізгі дақылдар күздік бидай,
жүгері, көп жылдық шөптер. Мал-азық өнімін ұлғайту мақсатында
көп жылдық шөптер егілетін аудандарын 45-55% дейін кеңейту қажет.
Республикалық ғылыми зерттеу мәліметтерімен үздік шаруалар
суармалуыегі тәжірибелік станциялар мәліметіне сүйене отырып;
Аса өндірістік коопоративінде 2-ауыспалы егістікті 6-танапқа,
қызылша ауыспалы егістігін егеміз.
1.2.3- қант қызылшасы.
4.5- жүгері .
6.бұршақ.
Пайыздық үлестік салмағы.
Қант қызылшасы-50%
Жүгері 25%
Бұршақ 25%
Ауылшаруашылық дақылдары суғару режимдері есебін қолдана
отырып.
1.дақылдар вегетациясымен мерзімі және ұзақтығы анықталады.
2.егістік мерзімі интервалындағы (аралығындағы ) дақылдардың
табиғи ылғалымен қамтылуы анықталады.
3.Су тұтыну дефициты және оны суару мөлшері есептеледі.
4.Суару жүргізу мерзімімен ұзақтығы анықталады.
5.Суару режимі ведомостісі, ауылшаруашылық дақылдарының жинағы
жасалады.
6.Гидромодульдің есептік ординатасы анықталады.
3.2 Ауылшарушылық дақылдардың суару режимі
Су шаруашылығындағы ҚазҒЗИ құрастырған ұсыныстар бойынша
есептеледі.
Онда есептеу тәсілдері мен жиынтық су тұтынудың жиынтығы
суландырылу және суару мөлшерлемесі, дауыл түріне байланысты табиғи
ылғалмен қамтамасыз етілу зоналары бойынша нақты мәліметтер
келтірілген. Республикадағы табиғи ылғалдану деңгейі бойынша
аудандастыру негізінде ылғалдану коэффиценті Q- алынған . Табиғи
ылғалмен қамтылудың осы кездің ішіндегі биалогиялық белсенді
кезідегі атмосфералық жауын-шашын және өнімдіктерге қолжетімді
топтың ылғалы жиынтығының қатынасы алынады.
Ол Жамбыл облысында Q=0,30 ... 0,25. Ауылшаруашылық
дақылдарын суландыру мөлшерін акивті вегитациондық ішінде декада,
айнымалы немесе даму фазалары бөлу табиғи зоналар арқылы қамтылады.
Шаруашылықтағы суландыру режимі бұл жобада 95% қамтылу бойынша
есептелген. Табиғи зона тау етегі жартылай шөлдегі Q-0,30 -0,25.
кестеге сәйкес [ұсыныста көрсетілген (берілген)] суландыру мөлшері
ауылшаруашылық дақылдар үшін 1-жылда 95% қамтылады және табиғи
ылғалдану коэффиценті Q-0.30...0.25.
Басқа дақылдар үшін:
1.қант қызылшасы-5850.
2.жүгері-700 га
3.бұршақ- 2550 га.
Суландыру мөлшерінің өлшемі (нетто) топырақ мелиоративтік жағдайда
есепке ала отырып келесі теңдеумен есептиміз.
М-суландыру мөлшері (нетт) қалыпты гидрогелогиялық және
топырақ мелиоративтік жағдайда м³га.
W r- ауылшаруашылық дақылдардың грунт суларының қатысуының
рұқсатты мөлшерін есепке алынған.
∆W- танапқа алынған су мөлшері.
Бұл негізіне суландыру мөлшері алынған (нетто).
Су мөлшерінің құрамы;
Қант қызылшасы-5522м³га
жүгері — 6006м³га
бұршақ -2989м³га
беткейлік суару кезіңдегі су шығының есептесек, суару нормасын
(брутто) былай анықтауға болады. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Орман, жер және су ресурстарын пайдалану факультеті
Су ресурстары және мелиорация кафедрасы
ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА
Тақырыбы: Жамбыл облысы Жамбыл ауданының Қостөбе бірлестігінің 400
гектар егістігін төгінді сумен суғару үшін қайта жобалау
Беттер саны _______________
Сызбалар мен көрнекі
материалдар саны
_________
Қосымшалар _____________
Орындаған ___________________________________ ________________
(аты-жөні)
2012 ж. “____” _____________ қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі _________________ __________________
(қолы) (аты-жөні)
Жетекші __________________ Зубаиров.О.О
(қолы) (аты-
жөні)
Арнайы тараулар кеңесшілері:
_________________________ ________________
_____________________________
(тарау) (қолы)
(аты-жөні)
_______________________ ________________
_______________________________
(тарау) (қолы)
(аты-жөні)
Норма бақылау
___________________________________ _____________
(қолы)
(аты-жөні)
Сарапшы ___________________________________ __________________________
(қолы)
(аты-жөні)
Алматы – 2012ж
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
факультеті
мамандығы
___________________________________ _________________________________
___________________________________ ___________________________________ _кафед
расы
Дипломдық жобаны орындау
ТАПСЫРМАСЫ
Студент
(аты-жөні)
жоба тақырыбы
___________________________________ ___________________________
___________________________________ ___________________________________ ______
_
___________________________________ ___________________________________ ______
_
___________________________________ ___________________________________ ______
_
Университет бойынша 2012ж __________________ № _____ бұйрығымен
бекітілген
Дайын жобаны тапсыру мерзімі 2012ж __________________
Жобаның бастапқы деректері
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
____________________
Дипломдық жобада қарастырылатын сұрақтар тізімі
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ________________________
___________________________________ ___________________________________ ______
____
Графикалық материалдардың тізімі (қажетті жағдайда)
________________________________
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
________________
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
________________
___________________________________ ___________________________________ ______
____
Ұсынылатын негізгі
әдебиеттер___________________________________ _________________
___________________________________ ___________________________________ ______
____
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
________________________________
Жобаның арнайы тараулары бойынша кеңесшілері
Тарау Кеңесші Мерзімі Қолы
Кафедра меңгерушісі____________________ _____________
(қолы) (аты, жөні)
Жоба жетекшісі ____________________ ________________
(қолы) (аты, жөні)
1 Тапсыпманы орындауға
қабылдадым, студент
Бегулина.А.Б_
(қолы) (аты, жөні)
Дипломдық жобаны орындау
ГРАФИГІ
Рет саныТараулар және қарастырылатынЖетекшіге ұсыну
сұрақтар тізімі мерзімі Ескертулер
Кафедра меңгерушісі____________________
___________________________________ _
(қолы) (аты, жөні)
Жоба жетекшісі____________________
___________________________________
(қолы) (аты, жөні)
1 Тапсыпманы орындауға
қабылдадым, студент_____________________
_________________________________
(қолы) (аты, жөні)
___________________________________ ______________________кафедра отырысының
№ ____хаттамасы
2012___ж __________________
Қатысқандар:
___________________________________ _________________________________
___________________________________ ___________________________________ ______
____
___________________________________ ___________________________________студен
тінің
(Тегі, аты, әкесінің аты,
мамандығы)
___________________________________ ___________________________________ ___тақ
ырыбына жазылған дипломдық жұмысты (жобаны) алдын ала қорғау
Дипломдық жұмыстың (жобаның) жетекшісі
___________________________________ ___________________________________ ______
____
(жетекшінің Т.А.Ә., ғылыми дәрежесі, ғылыми атағы, академиялық дәрежесі,
қызметі және жұмыс орны)
Консультанттар:___________________________________ __________________________
_____
___________________________________ ___________________________________ ______
____
Алдын-ала қорғауға ұсынылған материалдар:
1. Дипломдық жұмыс (жоба) бойынша есеп-түсініктеме қағазы (немесе
дипломдық жұмыстың (жобаның) қолжазбасы) ____ бет.
1. Жұмысқа (жобаға)_________ бетте сызбалар (кестелер).
Студент орындалған жобасы бойынша баяндап болғаннан кейін оған _______
мин. ішінде төмендегідей сұрақтар қойылды:
1.
___________________________________ ___________________________________ ______
__
(сұрақ қойған кісінің тегі, қойған сұрағы)
___________________________________ ___________________________________ ______
____
2.
___________________________________ ___________________________________ ______
__
(сұрақ қойған кісінің тегі, қойған сұрағы)
___________________________________ ___________________________________ ______
____
3.
___________________________________ ___________________________________ ______
__
(сұрақ қойған кісінің тегі, қойған сұрағы)
___________________________________ ___________________________________ ______
____
Қойылған сұрақтарға студент жауабының жалпы сипаттамасы
___________________________________ ___________________________________ ______
____
Студент дипломдық жобаны орындап, алдын ала қорғауды
___________________________________ ____________________________бағасына
тапсырды
(балдың саны көрсетіледі)
___________________________________ ________________________________деп
белгіленсін
қорғауға жіберілді (жіберілмеді)
Кафедра меңгерушісі __________________________(қолы )
Хатшы ________________________ (қолы )
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ...
Жамбыл облысыынң табиғи климаттық 8
жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.1. Ауа райы 8
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .
1.2.Топырақтың мелиорациялық 11
жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.3.Топырақтың су физикалық 12
көрсеткіштері ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...
2. Төгінді су және суғаруға 13
жарамдылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.1. Төгінді суды суғаруға 13
дайындау ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
...
2.2. Төгінді судың химиялық 13
құрамы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
.
2.3. Тараз қаласының төгінді суының суғаруға жарамдылық 14
дәрежесі ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ..
3. Ауылшаруашылық дақылдарын суғару режимін есептеу (есебі) 18
... ... ... ...
3.1.Ауыспалыегістік құрамын 18
таңдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
.
3.2.Ауылшаруашылық дақылдардың суғару 19
режимі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
4. Суғару жүйесін қайта 31
жобалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ...
4.1 Жобалауға қабылдайтын суды 31
өңдеу ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... .
4.2 Жыралар бойынша суғару техникасы элементтерінің есебі 31
... ... ... ... ... ... .
5.Науа каналының есептік су өтімін 34
анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
5.1. Сегментті қақпаны 35
есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... .
5.2. Науаларды жобалы су өтімін қамтамасыз ету
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... .
5.3.Науаларды қысқы мезгілде 37
пайдалану ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
5.4.Науа бөлгіштің гидравликалық сүзілуге кететін 37
есебі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... 42
5.5. Су шығыны және онымен 44
күрес ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
5.6. Статистикалық 45
есеп ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ...
5.7.Тірек қабырғасының беріктігін 46
есептейміз ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 49
6.Экономикалық
тиімділік ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ...
6.1.Құрылыс жұмысын жүргізудін сметалық есебі 49
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ..
7 Адам 60
қауіпсіздігі ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... .. ..
8. Қоршаған ортаны 61
қорғау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .63
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ..
Пайдаланылған 64
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ..
Кіріспе
Өндіріс пен тұрғын үй – коммуналдық құрылыстардың қарқынды дамуы,
қалалардың кеңейіп, өнеркәсіптің өркендеуі төгінді сулардың үлкен көлемде
пайда болуыны әкеліп соқтыруда. Қазақстан қалалары жыл сайын орта есеппен 6
млрд.м3 –тен астам төгінді су бөледі. Бұл сулар жоғары
концентрациялылығымен және күрделі химиялық құрамымен ерекшеленеді. Олардың
құрамында улы тұздар, ауыр металлдар мен көптеген биогенді элементтер бар.
Бұл сулар химиялық құрамы бойынша механикалық тіпті
биологиялық жолмен тазартудан кейін де ашық су көздеріне қосу үшін
санитарлық талапқа сай болмайды.
Республикамыздың облыс орталықтарынан? Тіпті шағын
қалалардан шыққан төгінді суларды жинап ұстау күрделі мәселе болып отыр.
Алматы қаласының маңындағы сыйымдылығы 1млрд.м3 болатын Сорбұлақ
жинақтағышында қазірдің өзінде биологиялық жолмен тазартылған 800млн.м3 –ке
жуық су жиналған. Қала халқының жыл сайын көбеюі салдарынан 2010 жылы
бөлінген төгінді судың көлемі 2000 жылмен салыстырғанда екі еседей
артатындығы айтылуда. Дәл осындай жағдай республикамыздың басқа қалаларында
да байқалады. Кейбір қалалардың маңындығы жинағыштар ойпаңдар мен
фильтрация алқаптары төгінді суға толған. Су жинағыштарын кеңейтуге,
жаңаларын салуға үлкен көлемде қаржы қажет екендігі белгілі. Төгінді судың
осыншама шектен тыс көп жинақталуы қоршаған ортаның қоршаған ортаның
экологиялық жағдайына әсер етуде. 1987 жылы Жаманқұм аралық жинақтағышының
жарылуы салдарынан Қапшағай су қоймасы аймағына экологикалық апат төніп,
сол өңірге материалдық, маральдық шығын келді. Дәл осындай жағдай кез
келген уақытта, кез келген қала маңында болуы әбден мүмкін.
Қазіргі кезде қалаларда су пайдалану деңгейін азайтудың әртүрлі
жолдарын қарастырылуда. Олардың ішіндегі өндіріс орындарының суды қайыра
пайдалануы, тұрғын үйлер мен қоғамдық тамақтану орындарында пайдаланатын су
мөлшерін шектеу, т.б. бар. Дегенмен, жоғарыда аталған тәсілдер қалалардан
бөлінетін төгінді су мөлшерін азайтуға мүмкіндік жасайды деуге болмайды.
Қазіргі кезде төгінді сумөлшерін азайтудың басқа да тиімді жолдары
қарастырылуда.
Ауыл шаруашылық дақылдарын суғару мақсатында төгінді
суды пайдалану оның көлемін азайтудың негізгі тәсілі болып табылыды.Бұл
жағдайда суғару алқабы төгінді суды зарасыздандырып, табиғи тазалаудың
аяқталған звеносы ретінде қарастырылады. Төгінді сулар толығымен
пайдаланылған жағлдайда көптеген әлеуметтік – экономикалық, экологиялық
және техникалық проблемалар шешіледі.
Төгінді суды егіс алқаптарын суғаруға пайдалану ашық
Сукөздері ластанудан қорғаумен қатар, көп көлемде минералдық тыңайтқыштарды
үнемдеуге мүмкіндік береді. Жыл сайын шаруашылықтық – тұрғын үй
кешендерінен шыққан төгінді сумен шамамен 400 мың га жайылымдар мен
шалғынды жерлерді тыңайтуға жететін 120 мың т. азот, 45 мың т. фосфор және
65 мың калий бөлінеді.
Қала маңында жинақталған төгінді суды жаз айларында су тапшылығына
байланысты ауыл шаруашылық дақылдарын суғару мақсатында жиі пайдаланылады.
Бұл кезде судың химиялық құрамы ескерілмейді, жұмысшылар сақтандырылмайды,
суғару технологиясы сақталмайды және ешқандай бақылау жүргізілмейді. Суды
осылайша пайлдалану орны толмас жағдайға әкеліп соқтырады. Сондықтан, біз,
төгінді суды ауыл шаруашылық дақылдарын суғару мақсатында пайданылу.
1 ЖАМБЫЛ ОБЛЫСЫНЫҢ КЛИМАТТЫҚ ЖАҒДАЙЫ
1.1 Ауа райы сипаттамасы
Осы жұмыстың ғылыми зерттеулері Жамбыл облысы жағдайында
суғару тәжірибелерін игеру жолы арқылы жүргізілді. Ауданның
климаты өте жоғары континентті болып сипатталады. Бұл
териториялардың үлкен бөлігі қатты және салыстыырмалы түрде
айтқанда қысқа қыспен сипатталады, ал жазы ыстық және құрғақ,
жылы периоттарды түстердің молдығы, булану процесі интенсивті,
ауа температурасының тәлікпен жылдық алмасының үлкен жиілігі.
Мысалы, Жамбыл облысының онтүстік таулы бөлігі жұмсақ
континеттілікке ие: жұмсақ қыс және жамбырсуының мол түсуі.
Орташа жылдық температурасының алмасуы 7-ден10°с-аралығында, орталық
облыс аудандарында шамамен 9-10°С, ал солтүстікпен таулы аймақтарда
шамамен 7-8°С. Ең суық айлары (қаңтар) орташа температура -5°С,
оңтүстікке -10-12°С, ал ең ыстық айда (шілде) онтүстіктегі таулы
аймақтардан 22°С жоғары, ал батыста мойынқұмда 45°С температураға
дейін көтеріледі. Жазда таулы аймақтардың өзінде кейбір күндері
температура 40°С дейін көтеріледі. Аудандағы ауа температурасының
жылдық таралуының 1.1-суреттегі мәліметтер бойынша көруге болады.
Ауа салыстырмалы ылғалдылығы жылдық қисық сызығы
температураның жылдық таралу қисық бағытына қарама-қарсы. Әрбір
суреттердің жоғарғы бөлігінде жылдың әр айдағы ауа
температурасының мәндерінің максимум мен минимумы көрсетіледі.
Суретте жылдық жаңбыр мөлшерінің орташа мәні 3көрсеткішпен
көрсетілген: жаңбырдың орташа мөлшері, басқа жылдарға олардың
аралық мәндері және 5 мм жаңбыр жауған күндер саны. Суреттің
бірінші бөлігінде сәйкес келетін элементтердің жылдық мәні
келтірілген. Сәуір-шілде айының аралығындағы гидротермиялық
коэффиценттің мөлшері 0,4-0,7. 10°С-дан жоғарғы жағымды
температуралар суммасы 3600-3800°С тең.
Онтүстік температурасында шығыспен солтүстік шығыстан
бағытталған жел соғып тұрады. Тек қана облыстың шекаралық
онтүстігінде ғана оңтүстік желдер ғана қайталанады. Таулы
аудандарда сол бір бағыттағы желдердің болуы жергілікті
ерекшеліктерге ғана байланысты. Жамбыл облысының батыстық және
орталық бөліктеріндегі жаңбырдың жылдық мөлшері 250-300 мм
шамасында болады. Период бойынша жаңбыр мөлшері 10°С-тан жоғары,
сәйкесінше 70-100 және 130-160 мм шамасын құрайды. Жылу периодының
жаңбыры 75-80% құрайды, оның максимумы сәір-мамыр айларында түседі.
Жаңбырдың аз түсуі жаздың соңы мен күздің басына сәйкес
келеді. Осы аймақта атмосфералық құрғақшылық анық байқалады.
Салыстырмалы ауаның ылғалдылығы 30%-дан төмен, құрғақ анызақтың
интенсивтілігі әртүрлі, шамамен 140-160күн.
Көктемдік үсік жүру шамамен сәір айының екінші-үшінші
аралығында тоқтайды. Кей жылдары ауаның максималды температурасының
төмендеуі мамыр айының екінші (10 жылда 1рет) және үшінші
бөлігінде (20жылда 1рет) мүмкін болады. Күзде аяздың түсуі қазан
айының бірінші бөлігінде қайта басталады. Аязсыз мерзімнің орташа
ұзақтығы 157-күннен 170күн аралығын (үмбет) құрайды. Кейбір
жылдары күздің салқындауы қыркүйектің екінші аралығында қайта
күшейюі мүмкін, ол 10жылда 1-2реттен көп емес болады.
Қармен қапталу өте бейік емес және егістікте тепе-тендік
жағдайымен түспеуімен сипатталады. Тұрақты қармен қапталу периодының
ұзақтығы 65-70күнді құрайды. Қар қабатының қалындығы қыстың
соныңда орта шамамен 11-16см-ден жоғары болмайды. Аймақтың
көптеген аудандарында соңғы 10-жылдың ішінде бақыланған 5-6жылда
тұрақсыз қар қабаты байқалады. Аймақтың шығыс бөліктері бұл
шамаға сәйкес келмейді, мұнда қыстың ұзақтығы 80-90 күн, ал
тұрақсыз қар қабаты 10жылда 1-3рет болуы мүмкін.
Ауданда малшаруашылығы мен суармалы жер өндеу дамыған. Аймақтың
жылылық жағдайы тек қана астық қана емес, жылу сүйгіш
техникалық, бақшалық және жидектік өсімдік мәдениеттерін өсіруге
мүмкіндік береді.
1.2 инженерлік-геологиялық және гидрогеологиялық жағдайлар
Инжинерлік-геологиялық және гидрогеологиялық жағдайларда аудандар бір-
бірінен ажыратылады, ал гидрогеологиялық жағдайда бұл аймақтар
нақты айқындалған ирригациялы титегі, грунтталған сулар режимінде,
тұрақты сипатта болады.
Грунт суларымен су сору горизонтында қоректендіруде суару
каналдарында фильтірлеудің шығыны суармалы каналдарда жүзеге асады.
Гидрогипс сипаттамасында барлық ағынды өзендердің аудандары малта
тас пен құмдардың жақсы сіңіруімен ерекшеленеді. Қазақстанның
оңтүстігіндегі грунт сулары әдетте тұщы болады, бірақ оңтүстік
бағытта судың минирализациялануы 1 гл-ға дейін өседі. Грунт
суларының жалпы кермектілігі 4,7-25 мг-экв аралығында, беттік 3,8-
4,4 мг-экв шамасына жетеді.
Өткен жылдардың материялдарын қарастыра отырып, осы егістік
геоморфологиялық қатынаста әлсіз толқындық жазықтыққа жатқаның
көреміз. Осы шарттар жағдайында грунд суларының горизонтына
сипаттама беріледі, себебі осы горизонт ұсақ түйіршікті және шаң
тәріздес кельтимениралдық свитті құмдардан тұрады.
Ретонды су қысымды палеогенді балшықтар болып табылады,
шатырды 1,5-3,8 м тереңдікте қадайды. Грунт суларының химиялық
құрамы сульфатты-хлоридті, натрийлі-магнийлі болып келеді.
Пайдаланатын табиғи ресурстарға климаттың тиімді әсер етуінің
негізгі формасы топырақтың агроклиматтық бағасы болып табылады.
Ол қазіргі уақытта негізгі үш типке бөлінеді:
-климаттық (биалогиялық активті температураның суммасы (∑t°С),
жаңбыр суммасы (Ож), аяазсыз периодтың ұзақтығы (То), булану (Ео),
фотосинтездік активті радиация (R), климаттың континатілдігі
(К=[+tmax°С+(-tmax°С)], ауаның жылдық температурасы (Т°С);
-гидроклиматтық (гидротермиялық коэффицент (ГТК=10*0с∑t°)
ылғалдылық көрсеткіші (М=0со,18 ∑t°), құрғақшылық индексі
(R=RLoc) мұндағы, L- жасырын жылулық туынды, ккалсм²),
құрғақшылық көрсеткіші, ылғалдылық дәрежесі;
-табиғи экалогиялық (топырақтың биалогиялық өнімділігі (Б),
топырақ түзуге жұмсалатын энергия (Q), топырақтағы гумстың болу
мөлшерінің өзгерісінің (Г), топырақты және грунт суларының
ылғалалмастырушы интенсивтілігі (g), ауданының экаклогиялық
жағдайы, (Эк), топырақ индексі (S), климаттық жағымдылық
көрсеткіші (СL), ауылшарылық мәдени өсімдігінің өнімділігі (У).
Метералогиялық станцияның көп жылдық еңбектер негізінде
топырақтың өнімділігіне кешенді агроклиматтық баға берілген
(1.1кесте). сондықтанда, ылғалмен қамтамасыз ету сияқты көрсеткіште:
ылғалдандыру коэфиценті (Ку)-0,20-0,25,ылғалдану көрсеткіші (Мd)-
0.05-0.08, құрғақшылық индексі R) – 6,78-7,70 немесе гидротермиялық
көрсеткіш (ÃÕÉ)0,32-0,39 өсімдіктің өзіндік ылғалдануының өте төмен
жағдайда екенің көрсетеді.
1.1-кесте.
Топырақтың өнімділігінің агроклиматтық бағасы
Көрсеткіш Жамбыл
∑t10°C 3600-4200
∑d,мм 2750
Ос,мм 37.2-157.7
То,тәулік 180-200
К,°Ň 77.2
R,ккалсм² 42.76
Eо,мм 1060
Т°C 8.0
Мd 0.06
Ку=OcEо 0.15
R=RLoc 6.78
ГТК 0.37
Сіңіріп алу жылдамдығы 0,07мсағ. Орташа; фиьтерациялау
коэффицентті балшықтар үшін-0,14м тәулік, ал ауырбалшықтар үшін
0,2мтәулік орташабалшылықтылар үшін – 0,3мтәулік.
Бұл топырақтар мизаникалық құрамы бойынша орташа және ауыр
балшықты топырақтарға ұқсас, олардың негізі ормпн балшықтары болып
табылады. Жаңбырмен суарудан соң, топырақтар тез қатайып беттерінде
қабық пайда болады, ал өсімдіктің өсуіне кері әсерін тигізеді.
Азот пен байытылудан топырақ кедей болып келеді, ал гумс 1,3-2,0%
шамасында.сонымен қатар, топырақтың физикалық қасиеттері күз кезінде
төмендиді яғни ылғалдылығымен су сіңірімділігі азаяды, 3ші және 4ші
суғарудан соң топырақтың ауалық жағдайы төмендейді.
1.2 Топырақтың мелиорациялық жағдайы.
Жамбыл облысында беттік суармалы массив құмды-сугленисті
бөліну негізінде жатыр, оның қуаттылығы 3,0-5,0 м аралығында
болады.
Металдармен салыстырғанда грунттардың корозияға белсенділігі
негізінен төменнен орташа аралықта. Табиғи қысымда грунттардың
отырып кетуі саздақтарда болмайды немесе шамамен 2 см құрайды.
Массив грунттары тұздалмаған. Саздақтардың сүзілу коэффиценті орташа
шамамен 0,26мтәулік, супестерде 0,7 мтәулік шамасында.
Суарластырғыш түрлеріне құмдармен гравайлі-галечникті, азда болса,
қойтас қоспалы құмдауыт топырақпен толтырылу болып табылады.
Грунт суларын орташа шамамен 5 м дейін терендікте құяды .
Матералдар негізінде бөлшекті топырақты зерттеулер мен физико-
химиялық талдау арқылы келесі топырақтық әртүрліліктер анықталады.
-орташа балшықты-шабындықты-суармалы сужерлілік;
-сұржерлі -шабындықты-суармалы жеңілбалшықты;
-сұржерлі -шабындықты-суармалы орташабалшықты;
-сұржерлі -шабындықты-суармалы ауырбалшықты;
шабындықты сұржерлі суармалы орташа балшықты топырақтар екі
контурмен оңтүстікте және оңтүстік батыстағы массивте таралған.
Жалпы аудан 89,0 га. Грунт сулары жер бетінен 3,6-4,2 м терендікте
жатады. Миниралдау 0,764 гл шамасына жетеді. Егістік кокжиегінде
гумыстың мөлшері 1,16-1,57%.суды сорып шығу мәліметтері бойынша
топырақ сортанданбаған және кез-келген ауылшаруашылық мәдени
өсімдігің агротехниканың барлық ережелерін сақтай отырып өсіруге
жағдай жасалған. Сұр жерлері-шабындықты-суармалы жеңілбалшықты
топырақтар онтүстік-батыс массивте таралған. Жалпы ауданы 54,0 га.
Грунт сулары, жер бетінен 2,6м терендікте жатады. Миниралдау
0,529 гл шамасына жетеді, топырақ жеңілқұнарлы болып табылады.
Суды сорып шығару мәліметтері бойынша топырақ сортаңданбаған және
тығыз қалдық 0,114% шамасынан аспайды. Сұр жерлері-шабындықты
суармалы ауыр балшықты топырақ- солтүстік-батыста және солтүстік-
шығыс массивінде таралған. Жалпы ауданы 60,5 га. Грунт суы 5 м
тереңдікте жатыр. Миниралдау 0,820 гл шамасында. Суды сорып
шығару туралы мәліметтер бойынша топырақ сортаңданбаған, тығыз
қалдықт 0,101% мөлшерінен аспайды. Топырақ жоғары сапалы,
агротехникалық ережелерді сақтай отырып, кез-келген ауылшаруашылық
мәдени өсімдігің өсіруге жарамды. Сұр жерлерді-шабындықты суармалы
орташа балшықты топырақтар орталық массивте таралған. Жалпы ауданы
118,5га құрайды. Грунт сулары жер бетінен 5-6 м тереңдікте жатыр.
Миниралдану 0,074гл шамасында. Егістік көкжиегінде гумстың мөлшері
1,97-2,5%. суды сорып шығару туралы мәліметтер бойынша топырақ
сортаңданбаған, тығыз қалдық. 0,113% мөлшерінен аспайды.
Топырақтың қатталып тұздануы болмас үшін, иондардың
төмендегі қатынасы сақталуы керек.
1.3 Топырақтың су-физикалық көрсеткіштері.
Қант қызылшасы егілген жердің лабораториялық анықтауы бойынша көлемдік
массасы орта есеппен 1,41 Тм³ болды. (1.3 кесте).
1.2 кесте
Топырақтың су-физикалық құрамы
Топырақ Көлемдік Кішігірім су шаруашылығы
қабаты, см масса, тм3
0-10 1,46 18,4
10-20 1,45 20,2
20-30 1,50 20,4
30-40 1,41 19,6
40-60 1.31 18,7
60-80 1.38 19,0
80-100 1,45 17,7
0-100 1,41 19 %
2 ТӨГІНДІ СУ ЖӘНЕ ЖӘНЕ СУҒАРУҒА ЖАРАМДЫЛЫҒЫ
2.1Төгінді суларды суғаруға дайындау
Жамбыл қаласының төгінді сулары басқа қалалары сияқты тазартулардан
өткен соң, Аса өзеніе құйылып жатыр. Тазарту құрылғысы қаланың солтүстік
батысында 1,5 км қашықтықта орналасқан.Төгінді суды тазарту мына кезекпен
жүргізіледі;Алдымен төгінді су өз ағысымен коллекторға, одан сүзгіге
түседі. Сүзгі елегінің тетігі 16мм, онда үлкен қалдықтар ұсталып қалады.
Барлық ұсталған бөлшектер механикалық тырмалармен көтеріліп гидрошайғышпен
арнайы алаңға бөлініп кетеді. Осыдан кейін төгінді сулар құмұстағышқа
түседі, мұнда құм, топырақ және тағы басқа да минералды қоспалар тұнады.
Құмұстағыштар көлденгең бағытта суды шеңберлеп қорғайды. Әрі қарайғы
механикалық тазарту бірінші радикалды тұндырғышта өтеді, ал мұнда
органикалық заттар шөгеді, судан жеңіл заттар ( мұнай, май т.б.) су бетіне
қалқып шығады. Шөгінділер арнайы құрылғылармен жиналып, насос арқылы
стаблизаторға түседі. Ал су бетіндегі қалқып жүрген заттар, арнайы
құрылғымен жиналып май жинайтын құдыққа, одан насоспен стаблизаторға түсіп
жатады.Бірінші тұндырғыштан кейін төгінді сулар құрамы еріген органикалық
қалыбында биологиялық тазартуларға келіп түседі.Бұл тазартулар 2 бөлімнен
аэротенттен және тұндырғыштан тұрады.Аэротентте биологиялық тазарту
микроорганизмдердің көмегімен жүреді. Микроорганизмдердің өмір сүру
белсенділігін арттыру үшін аэротенге ауа үздіксіз беріліп отырады. Бұл
процесс аэротор және ауа құбыры жүйесімен жүзеге асырылады.Соңғы
нәтижесінде органикалық заттар минералдық құрамына дейін ериді, ал бұлар
экологияға қауіп тигіз бейді.Екінші тұндырғыш – тазартылған төгінді суды
тұндырылған қоспалардан бөлу үшін қызмет етеді.Тазартылған төгінді сулар
екінші тұндырғыштан насоспен сорылып биотұмбаға түседі, оның ауданы 50 га,
мұнда төгінді су әрі қарай тазарып Талас өзеніне құйылады. Жалпы судың
тазарту эффектісі 95%.
2.2 Төгінді сулардың химиалық құрамы
Суғаруға қолданылған Қостөбе ауылынан шыққан механикалық және
биологиялық тазартулардан өткен төгінді сулар. Бұл сулардың химиялық құрамы
туралы толық мәліметтер Тараз қаласының су тазарту құбырғыларының
лабораториясында жүргізілген кестеде және Тараз қаласының Водоотведения
кәсіпорының лабораториясында жасалып алынған нәтижелерінде көрсетілген.
2.2 кесте
Суғаруға қолданылған Тараз қаласының төгінді суының химиялық құрамы,мл
рН НСО3
Механикалық (пластик) Жұтылу сиымдылығы
құрамы Сипаншақтылық санымг.экв100г
Ауыр құмдақты. 17 30 10
Балшықты
Құмдақты 7-17 15-30 15
Супесті 7 15 20
Токсинді тұздардың жіберілуге болатын концентрациясын жөндеу үшін
формула ұсынылған (О.З. Зубаиров);
C1=C
(3)
Мұндағы,С1- токсинді тұздардың жіберілуге болатын концентрациясы, мг-
эквдм3
C-1 кесте бойынша токсинді тұздардың жіберілетін концентрациясы,мг.
Q- атмосфералық жауын-шашындар, мм;
J- бруттоның орташажылдық суғару нормасы.
Төгінді судағы магнийдің (Mg) құрамы кальций (Ca) құрамынан аспауы
қажет мг.
Төгінді суда микроэлементтер концентрациясының жіберілу мөлшерін (Л.Е.
Кутепов) формуласы бойынша анықтау ұсынылады.
Мұндағы, ДК-суарылатын суда микроэлементтерді жіберуге болатын
мөлшері, мгдм3;
Ет-орташа өлшенген өсімдіктер транспирациясы және топырақтың жоғарғы
қабатынан булану,мм;
ШРК- шаруашылық маңыздылығы бар суда микроэлементтердің жіберілуі
концентрациясы, мг дм3;
J-бруттоның орташакөпжылдық суғару нормасы, мм.
Санитарлық-бактериологиялық және гельминтологиялық көрсеткіштер
бойынша су сапасын 2.4-кесте бойынша анықтау ұсыныс етіледі.
2.4 кесте.
Төгінді сулардың санитарлы –бактериологиялық бағасы (дәрежесі).
Көрсеткіштер Жіберуге болатын шамалар, индекстер,
1см3-пен
ЛПК саны (оң әсері бар лагтоза 10000
таяқшалары)
Эшерихия туларының саны 1000
Патегендік микроорганизмдер Жоқ
Гельминидтердің өмір сүру қабілеті Жоқ
бар және ұрықтандыру ұрықтары
Биогельминидтердің өмір сүру Жоқ
қабілеті бар жұмыртқалары
Жәй түрлердің өмір сүру қабілеті бар0,25
иістері
А.М. Можейко суғаруда судың ирригациялық сипаттамасын ұсынады,
өйткені натрий мен калийдің барлық катиондар суммасына қатынасы сияқты,
егер сумма 75%-дан жоғары болса, су өте қауіпті 65% – дан 75% дейін –
қауіпті және 65% төмен болса, ауылшаруашылық азықтандыру мәдениетіне
қауіпті емес. Укр НИИГиМ (М.Ф. Буданов) – пен ұсынылған әдіс натрий мен
кальцийдің магниймен мг.экв – пен қатынасымен түсіндіріледі Минерализация
1000 мгл-ге дейінгі су үшін.
Минерализациясы 1000-3000 мгл болған су, суғаруға пайдаланылуына
болады, егер құрамындағы барлық заттардың жеке бөліктік суммасы қаттылық
мөлшері –Ca+Mg (мг.эквл) – нен мына мәндерге аспауы қажет:
Орташа және ауыр құмдақты топырақтар үшін 4, жеңіл құмдақтыға 5 және
супесті топырақтарға 6. Әртүрлі авторлардың жасаған әдістері бойынша
ирригациялық бағасы мынандай –натрий иондарының катиондар суммасына
қатынасы бойынша (А.М. Можейко,Т. Воротник) және Ричардс әдісі бойынша
ағынды сулар ауылшаруашылық мәдениеттерін суғаруға жарамды. М. Буданов
тәсілі бойынша барлық төгінді сулар суғаруға жарамсыз. Бірақ судың жалпы
қаттылығы көбірек біркелкі және аз мөлшерде 3,16-7,8 мгл тербеледі.
(2.5. -кесте).
2.5-кесте.
Тараз қалалық төгінді сулардың жарамдылығының ирригациялық бағасы,
мэкв.(литр мәні)
Көрсеткіштер Қала Бағалану формуласының авторларыБаға
Тараз
Жалпы 1,093 ВНИИСВ Жарамды
минерализациясы
≤2 гл
100NaΣкатион≤65%45 А.М. Можейко Т. К. Воротник Жарамды
Na(Ca+Mg)≤0,7 0,8 М.Ф. Буданов Жарамсыз
Na(Ca)≤1 1,8 М.Ф. Буданов Жарамсыз
Σион(Ca+Mg)≤4 3,6 М.Ф. Буданов Жарамсыз
Na2(Ca+Mg)≤32 6 М.Ф. Буданов Жарамды
(Na+K) (Ca+Mg)≤30,8 Ричардс Жарамды
pH=6-8 7,7 И.М. Соболева Жарамды
S= 3,6 США Күн сәулесінің
енуі болады
CI≤300 мгл 215 ВНИИСВ Жарамды
CI≤150 мгл 215 М.Ф. Буданов Жарамды
SO4≤500 мгл 200 СЭВЧ Жарамды
Mg≤300 мгл 58 ВНИИСВ Жарамды
Төгінді сулардың жарамдылық бағасы МЕСТ –пен басқару арқылы да
өткізіледі. Осы кестенің мәліметтері мынаны көрсетеді, төгінді сулар
негізгі көрсеткіштері бойынша тек топырақты және супесті топырақты суғаруға
жарамды суғарылатын топырақтың өзі қайсы төгінді су жарамды екендігін
барлығынан көрі жақсы көрсеткен кезде, яғни төгінді суларды суғаруға
пайдаланған кезде оның соңғы жарамдылығы анықталады. Сондықтан біз
көпжылдық ғылыми зерттеу және Қазақстанда суғару үшін ағынды суларды
пайдалану тәжірибелерін талдадық және осының арқасында Қазақстанда қоректік
және техникалық мәдениеттерді суғаруда қолданатын төгінді сулардың
химиялық құрамын ұсындық (2.6-кесте).
2.6 кесте
МЕСТ бойынша төгінді сулар сапасының көрсеткіштері
Қаладағы рН Тұз MgCa Ca+Mg+Na+K Сорбция
ағынды су концентрациясымг-эквл мг-эквл коэффициен
ті SAR
Супесті және 6-8,5 3,0 1,0 76,0 12,0
құмды
топырақтардың
нормативтік
мөлшері
Тараз 7,7 1,093 1,02 16,1 3,6
3 АУЫЛШАРУАШЫЛЫҚ ДАҚЫЛДАРЫН СУҒАРУ РЕЖИМІН ЕСЕПТЕУ (ЕСЕБІ)
3.1 Ауыспалы егістік құрамын таңдау.
Ауыспалы егістік -интенсивті егіншілік жүйесіндегі негізгі
элементтердің бірі. Оның агротехникалық маңызы ауылшарушылық
дақылдарын үнемді орналастыру, топырақ құнарлығын сақтау және
арттыру,агроклиматтық ресурстарды қолданатын тыңайтқыштарды, өндіріс
құрамдарын толықпайдалану болып табылады. Ауыспалы егістіктерде
орналастырудың маңызды ерекшелігі сумен қамтамасыз етілуімен
келісілімділігі. Шаруашылық тәжірибесінде бұл мақсатта ауыл
шаруашылық
дақылдарын суару режиміне байланысты ұсыныстар және
гидромодуль есебі формуласын өзгертулер қолданады. Топырақ құнарлығын
сақтау және арттыру айтарлықтай дәрежеде топыраққа түсетін
арганикалық
заттарға байланысты, олар топырақ биогонезі көрсеткіші болып
табылатын,
микробиалогиялық процестердің пластикалық және энергетикалық
материялы.
Арганикалық заттардың негізгі көзі егілетін дақылдардың тамырларымен
орудан қалған қалдықтар оған қоса, көп жылдық шөптерді
арганикалық
қалдықтарына құнды қаситіне олардың құрамындағы 2-2.5% азот жатады.
Салыстырар болсақ, дәнді дақылдар бұл көрсеткіш 0.5-1.5%. осының
нәтежесінде көп жылдық шөптер тамырларының шіру қосымша
микроағзаларсыз жүреді.
Үнемді оң гумус баланысын қамтамасыз ету үшін далалық
және көкеніс ауспалы егістіктерде көп жылдық шөптер үлестік естік
салмағы 30-40% , көкеніс мал азықтық ауыспалы егістіктерде 30-50%
және мал азықтық ауыспалы егістікте 45-60% құрау тиіс. Егістік
аудандары құрылымы шарушылық мамандануы,жүйесінің гидромодульі
суармалы жерлерде болы және басқада шарттарға бакйланысты
анықталады. Суару барысыа өнімнің ең жоғарғы көрсеткішін мал
азықтық және көкеніс дақылдары қамтамсыз етеді.Егістік құрылымын
жетілдіре отырып, суармалы жерлерде анағұрлым өнімді дақылдар
орналастырылады. Ол ауыспалы егістіктің типтерімен түрлеріне,
шаруашылық мамандарына және басқа шарттарға байланысты болады.
Далалы ауыспалы егістіктегі негізгі дақылдар күздік бидай,
жүгері, көп жылдық шөптер. Мал-азық өнімін ұлғайту мақсатында
көп жылдық шөптер егілетін аудандарын 45-55% дейін кеңейту қажет.
Республикалық ғылыми зерттеу мәліметтерімен үздік шаруалар
суармалуыегі тәжірибелік станциялар мәліметіне сүйене отырып;
Аса өндірістік коопоративінде 2-ауыспалы егістікті 6-танапқа,
қызылша ауыспалы егістігін егеміз.
1.2.3- қант қызылшасы.
4.5- жүгері .
6.бұршақ.
Пайыздық үлестік салмағы.
Қант қызылшасы-50%
Жүгері 25%
Бұршақ 25%
Ауылшаруашылық дақылдары суғару режимдері есебін қолдана
отырып.
1.дақылдар вегетациясымен мерзімі және ұзақтығы анықталады.
2.егістік мерзімі интервалындағы (аралығындағы ) дақылдардың
табиғи ылғалымен қамтылуы анықталады.
3.Су тұтыну дефициты және оны суару мөлшері есептеледі.
4.Суару жүргізу мерзімімен ұзақтығы анықталады.
5.Суару режимі ведомостісі, ауылшаруашылық дақылдарының жинағы
жасалады.
6.Гидромодульдің есептік ординатасы анықталады.
3.2 Ауылшарушылық дақылдардың суару режимі
Су шаруашылығындағы ҚазҒЗИ құрастырған ұсыныстар бойынша
есептеледі.
Онда есептеу тәсілдері мен жиынтық су тұтынудың жиынтығы
суландырылу және суару мөлшерлемесі, дауыл түріне байланысты табиғи
ылғалмен қамтамасыз етілу зоналары бойынша нақты мәліметтер
келтірілген. Республикадағы табиғи ылғалдану деңгейі бойынша
аудандастыру негізінде ылғалдану коэффиценті Q- алынған . Табиғи
ылғалмен қамтылудың осы кездің ішіндегі биалогиялық белсенді
кезідегі атмосфералық жауын-шашын және өнімдіктерге қолжетімді
топтың ылғалы жиынтығының қатынасы алынады.
Ол Жамбыл облысында Q=0,30 ... 0,25. Ауылшаруашылық
дақылдарын суландыру мөлшерін акивті вегитациондық ішінде декада,
айнымалы немесе даму фазалары бөлу табиғи зоналар арқылы қамтылады.
Шаруашылықтағы суландыру режимі бұл жобада 95% қамтылу бойынша
есептелген. Табиғи зона тау етегі жартылай шөлдегі Q-0,30 -0,25.
кестеге сәйкес [ұсыныста көрсетілген (берілген)] суландыру мөлшері
ауылшаруашылық дақылдар үшін 1-жылда 95% қамтылады және табиғи
ылғалдану коэффиценті Q-0.30...0.25.
Басқа дақылдар үшін:
1.қант қызылшасы-5850.
2.жүгері-700 га
3.бұршақ- 2550 га.
Суландыру мөлшерінің өлшемі (нетто) топырақ мелиоративтік жағдайда
есепке ала отырып келесі теңдеумен есептиміз.
М-суландыру мөлшері (нетт) қалыпты гидрогелогиялық және
топырақ мелиоративтік жағдайда м³га.
W r- ауылшаруашылық дақылдардың грунт суларының қатысуының
рұқсатты мөлшерін есепке алынған.
∆W- танапқа алынған су мөлшері.
Бұл негізіне суландыру мөлшері алынған (нетто).
Су мөлшерінің құрамы;
Қант қызылшасы-5522м³га
жүгері — 6006м³га
бұршақ -2989м³га
беткейлік суару кезіңдегі су шығының есептесек, суару нормасын
(брутто) былай анықтауға болады. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz