Тарылған өзенінде жобаланған су қойма торабы
КІРІСПЕ
1. Обьектінің орналасуы мен зерттелуі
1.1 Табиғи . климаттық жағдайы
1.2 Топырақты . мелиоративті жағдайы
1.3 Дымқылдандырудың қайнар көзі мен геоморфологиясы
1.4 Инженерлі . геологиялық жағдайы
1.5 Жылдық ағын
1.5.1 Жыл ішінде ағын үлестірімі
1.5.2 Максималды өтімдер
1.5.3 Тасындылар ағындысы
2. Суды пайдалану, ауыл.шаруашылық дақылдардың
суғару режимі
2.1 Ауыл.шаруашылық дақылдарды суармалау режимі. Ауыспалы егістікті қабылдау
2.2 Дақылдардың ауданы мен пайдалық құрамы
2.3 Метеорологиялық мәліметтер
2.4 Есептік гидромодуль
2.4.1 Есептік су өтімі
2.5 Суару әдістері және суару технологиясы
2.5.1 Суармалау қалыбының декадалық бөлінуі
2.5.2 Жолақ бойынша суару техникасының элементтерінің есебі (қашыртқысыз)
3. Су шаруашылық есептері
3.1 Топографиялық сипаттамалар
3.2 Су қоймасының есебі
3.3 Су қоймасының лайлануы
3.4 Су шаруашылық баланс есебі
3.4.1 Қабылданған су шаруашылық есеп
методикасы (әдістемесі)
3.4.2 Су қоймасының су беру мүмкіншілігін анықтау
3.4.3 Су қоймасының тексеру есебі
4. Гидротехникалық құрылымның есебі және жобасы
4.1 Жер бөгеттің жобасы
4.1.1 Бөгеттің түрін және тұстамасын қабылдау.
4.1.2 Бөгеттің көлденең қимасының пішінін жобалау
4.1.3 Бөгет қырын, еңі мен белгісін жобалау.
4.1.4 Бөгет беткейлерінің бекінісі және пішіні.
4.1.5 Кәріз, фильтрацияға қарсы элементтер
және бөгет денесінің табанымен, жағалаумен түйістіру
4.1.6 Кері сүзгі құрамын қабылдау
4.1.7 Бөгеттің және табанының фильтрациялық есептер
4.2 Су жібергіш түрін қабылдау және оның есебі
4.2.1 Су әкетуші магистралды каналдың есебі
4.2.2 Құбыр есебі
4.3 Су қашыртқының түрін қабылдау және есебі
5. Жұмыс өндірісін ұйымдастыру және технологиясы
5.1 Жер бөгеттің жұмысын жүргізу
5.1.1 Жұмыс көлемі
5.1.2 Машиналарды мен механизмдерді қабылдау
5.1.3 Технологиялық картаны құру және сметалық есептеулер
5.1.4 Жұмыс күшінің жылжу графигі
6. Қоршаған ортаны қорғау және тіршілік қауіпсіздігі
6.1 Қоршаған ортаны қорғау
6.1.1 Су қоймасының табиғатқа әсері
6.1.2 Су қоймасының табанын дайындау
6.1.3 Су қоймасының гидрохимиялық режимі және
төменгі жерлерге оның әсері
6.1.4 Жобадағы құрылымдардың қоршаған
ортаға әсері және экологиялық болжам
6.1.5 Су эрозиясын болжау және есебі
6.2 Өмір тіршілік қауіпсіздігі
6.2.1 Су қойма құрылысының қауіпсіздігі
7. Гидротехникалық құрылымдарды пайдалану
7.1 Пайдалану қызметін ұйымдастыру
7.2 Негізгі пайдалану.техникалық іс.шаралар
7.2.1 Су қоймасының торабы
7.2.2 Жер бөгет
7.2.3 Құбырлы су қашыртқы.суалғыш
7.2.4 Су қоймасы жұмыс режимі
8. Экономикалық тиімділік
8.1 Жалпы өнім және оның құны
8.2 Жылдық мелиоративтік шығындар
8.3 Мелиоративтік шығындардың үлестірілуі
8.4 Малшаруашылықтың жалпы өнімі, оның құны
және таза табыс
8.5 Еңбек шығыны және өнімділік
8.6 Күрделі салымдардың экономикалық тиімділік көрсеткіштері
8.7 Өнімнің өзіндік құны және дақылдар бойынша пайда
Су торабының төлқұжаты
Қорытынды
Әдебиеттер
1. Обьектінің орналасуы мен зерттелуі
1.1 Табиғи . климаттық жағдайы
1.2 Топырақты . мелиоративті жағдайы
1.3 Дымқылдандырудың қайнар көзі мен геоморфологиясы
1.4 Инженерлі . геологиялық жағдайы
1.5 Жылдық ағын
1.5.1 Жыл ішінде ағын үлестірімі
1.5.2 Максималды өтімдер
1.5.3 Тасындылар ағындысы
2. Суды пайдалану, ауыл.шаруашылық дақылдардың
суғару режимі
2.1 Ауыл.шаруашылық дақылдарды суармалау режимі. Ауыспалы егістікті қабылдау
2.2 Дақылдардың ауданы мен пайдалық құрамы
2.3 Метеорологиялық мәліметтер
2.4 Есептік гидромодуль
2.4.1 Есептік су өтімі
2.5 Суару әдістері және суару технологиясы
2.5.1 Суармалау қалыбының декадалық бөлінуі
2.5.2 Жолақ бойынша суару техникасының элементтерінің есебі (қашыртқысыз)
3. Су шаруашылық есептері
3.1 Топографиялық сипаттамалар
3.2 Су қоймасының есебі
3.3 Су қоймасының лайлануы
3.4 Су шаруашылық баланс есебі
3.4.1 Қабылданған су шаруашылық есеп
методикасы (әдістемесі)
3.4.2 Су қоймасының су беру мүмкіншілігін анықтау
3.4.3 Су қоймасының тексеру есебі
4. Гидротехникалық құрылымның есебі және жобасы
4.1 Жер бөгеттің жобасы
4.1.1 Бөгеттің түрін және тұстамасын қабылдау.
4.1.2 Бөгеттің көлденең қимасының пішінін жобалау
4.1.3 Бөгет қырын, еңі мен белгісін жобалау.
4.1.4 Бөгет беткейлерінің бекінісі және пішіні.
4.1.5 Кәріз, фильтрацияға қарсы элементтер
және бөгет денесінің табанымен, жағалаумен түйістіру
4.1.6 Кері сүзгі құрамын қабылдау
4.1.7 Бөгеттің және табанының фильтрациялық есептер
4.2 Су жібергіш түрін қабылдау және оның есебі
4.2.1 Су әкетуші магистралды каналдың есебі
4.2.2 Құбыр есебі
4.3 Су қашыртқының түрін қабылдау және есебі
5. Жұмыс өндірісін ұйымдастыру және технологиясы
5.1 Жер бөгеттің жұмысын жүргізу
5.1.1 Жұмыс көлемі
5.1.2 Машиналарды мен механизмдерді қабылдау
5.1.3 Технологиялық картаны құру және сметалық есептеулер
5.1.4 Жұмыс күшінің жылжу графигі
6. Қоршаған ортаны қорғау және тіршілік қауіпсіздігі
6.1 Қоршаған ортаны қорғау
6.1.1 Су қоймасының табиғатқа әсері
6.1.2 Су қоймасының табанын дайындау
6.1.3 Су қоймасының гидрохимиялық режимі және
төменгі жерлерге оның әсері
6.1.4 Жобадағы құрылымдардың қоршаған
ортаға әсері және экологиялық болжам
6.1.5 Су эрозиясын болжау және есебі
6.2 Өмір тіршілік қауіпсіздігі
6.2.1 Су қойма құрылысының қауіпсіздігі
7. Гидротехникалық құрылымдарды пайдалану
7.1 Пайдалану қызметін ұйымдастыру
7.2 Негізгі пайдалану.техникалық іс.шаралар
7.2.1 Су қоймасының торабы
7.2.2 Жер бөгет
7.2.3 Құбырлы су қашыртқы.суалғыш
7.2.4 Су қоймасы жұмыс режимі
8. Экономикалық тиімділік
8.1 Жалпы өнім және оның құны
8.2 Жылдық мелиоративтік шығындар
8.3 Мелиоративтік шығындардың үлестірілуі
8.4 Малшаруашылықтың жалпы өнімі, оның құны
және таза табыс
8.5 Еңбек шығыны және өнімділік
8.6 Күрделі салымдардың экономикалық тиімділік көрсеткіштері
8.7 Өнімнің өзіндік құны және дақылдар бойынша пайда
Су торабының төлқұжаты
Қорытынды
Әдебиеттер
Су қойма торабы Жамбыл облысы, Тарылған өзенінің ағынын реттеуге және ауылшаруашылық жерлерді суғаруға арналған. Су қойма торабына грунттық плотина, бөгет, су жібергіш, су қашыртқы кіреді.
Бөгет суару қажеттілігін қамтитын су қорын жасау үшін арналған. Дипломдық жобада бөгеттің құрамына кіретін сужібергіш ауылшаруашылық жерлерге су тұтыну графигіне байланысты суды жіберу үшін арналған. Су қашыртқыш су қоймадағы көктемгі артық суларды және су қоймасын толық немесе жартылай ағызу үшін арналған.
Бөгеттің түрін қабылдау жергілікті топографияға, гидрогеологиялық жағдайға, құрылыс материалдардың баршылығына және т.б. байланысты. Дипломдық жобада барлық мүмкін варианттарды қарастырып, олардың ішінен техникалық-экономикалық салыстыру арқылы, экономикалық тиімді вариантты қабылдаймыз. Дипломдық жобада бір текті жер бөгетін қабылдаймыз. Бөгеттің грунтты-саздақ. Оның себебі жақын маңайда саздақ грунттық карьері бар.
Бөгеттің беткейлері әр-түрлі. Табанына қарай құлама коэффициенті үдейе түседі. Бөгеттің биіктігі 42,0 м. Бөгеттердің сынық түрі экономикалық ең тиімді құрылымның кескінін қабылдауға мүмкіншілік береді.
Бөгет суару қажеттілігін қамтитын су қорын жасау үшін арналған. Дипломдық жобада бөгеттің құрамына кіретін сужібергіш ауылшаруашылық жерлерге су тұтыну графигіне байланысты суды жіберу үшін арналған. Су қашыртқыш су қоймадағы көктемгі артық суларды және су қоймасын толық немесе жартылай ағызу үшін арналған.
Бөгеттің түрін қабылдау жергілікті топографияға, гидрогеологиялық жағдайға, құрылыс материалдардың баршылығына және т.б. байланысты. Дипломдық жобада барлық мүмкін варианттарды қарастырып, олардың ішінен техникалық-экономикалық салыстыру арқылы, экономикалық тиімді вариантты қабылдаймыз. Дипломдық жобада бір текті жер бөгетін қабылдаймыз. Бөгеттің грунтты-саздақ. Оның себебі жақын маңайда саздақ грунттық карьері бар.
Бөгеттің беткейлері әр-түрлі. Табанына қарай құлама коэффициенті үдейе түседі. Бөгеттің биіктігі 42,0 м. Бөгеттердің сынық түрі экономикалық ең тиімді құрылымның кескінін қабылдауға мүмкіншілік береді.
1. Лапшенков В.С. «Курсовое и дипломное проектирование по гидротехническим сооружениям» Москва «Агропромиздат», 1989 жыл
2. Кириенко И.И., Химерик Ю.А. «Гидротехнические сооружения», «Проектирование и расчеты» Киев, «Вища школа» 1987 ж.
3. Волков М.М. «Проектирование гидротехнических сооружений» Москва «Колос» 1977 ж.
4. «Типовой проект 820-210» «УкрГипроводхоз» менемест орындалған, Киев, 1977 ж.
5. Аверьянов С.Ф. «Практикум по сельскохозяйственным мелиорациям», Москва «Колос», 1984 ж.
6. Железняков Г.В. «Гидрология, гидрометрия и регулирование стока», Москва «Колос», 1984 ж.
7. Яснецкий В.Г. «Организация и технология гидромелиоративных работ» Москва, «Агропромиздат», 1986 ж.
8. Глухова Н.К. «ЕАиР», сборник Е.Г. вып.1
9. Авакан А.Б. «Водохранилища мира» Москва, «Колос», 1981 ж.
10. Брусинцев В.Ф. «Охрана труда», Москва, «Колос», 1981 ж.
11. Николаев Н.С. «Гражданская оборона на объектах агропромышленного комплекса», Москва, «Агропромиздат», 1980 ж.
12. Розанов Н.П. «Гидротехнические сооружения», Москва, «Агропромиздат», 1985 ж.
13. Зубаиров О.З., Совьев А. «Суғару және суғару жүйесін пайдалану», Қызылорда, 2002 ж.
2. Кириенко И.И., Химерик Ю.А. «Гидротехнические сооружения», «Проектирование и расчеты» Киев, «Вища школа» 1987 ж.
3. Волков М.М. «Проектирование гидротехнических сооружений» Москва «Колос» 1977 ж.
4. «Типовой проект 820-210» «УкрГипроводхоз» менемест орындалған, Киев, 1977 ж.
5. Аверьянов С.Ф. «Практикум по сельскохозяйственным мелиорациям», Москва «Колос», 1984 ж.
6. Железняков Г.В. «Гидрология, гидрометрия и регулирование стока», Москва «Колос», 1984 ж.
7. Яснецкий В.Г. «Организация и технология гидромелиоративных работ» Москва, «Агропромиздат», 1986 ж.
8. Глухова Н.К. «ЕАиР», сборник Е.Г. вып.1
9. Авакан А.Б. «Водохранилища мира» Москва, «Колос», 1981 ж.
10. Брусинцев В.Ф. «Охрана труда», Москва, «Колос», 1981 ж.
11. Николаев Н.С. «Гражданская оборона на объектах агропромышленного комплекса», Москва, «Агропромиздат», 1980 ж.
12. Розанов Н.П. «Гидротехнические сооружения», Москва, «Агропромиздат», 1985 ж.
13. Зубаиров О.З., Совьев А. «Суғару және суғару жүйесін пайдалану», Қызылорда, 2002 ж.
Мазмұны
КІРІСПЕ
1. Обьектінің орналасуы мен зерттелуі
1.1 Табиғи - климаттық жағдайы
1.2 Топырақты – мелиоративті жағдайы
1.3 Дымқылдандырудың қайнар көзі мен геоморфологиясы
1.4 Инженерлі - геологиялық жағдайы
1.5 Жылдық ағын
1.5.1 Жыл ішінде ағын үлестірімі
1.5.2 Максималды өтімдер
1.5.3 Тасындылар ағындысы
2. Суды пайдалану, ауыл-шаруашылық дақылдардың
суғару режимі
2.1 Ауыл-шаруашылық дақылдарды суармалау режимі. Ауыспалы егістікті
қабылдау
2.2 Дақылдардың ауданы мен пайдалық құрамы
2.3 Метеорологиялық мәліметтер
2.4 Есептік гидромодуль
2.4.1 Есептік су өтімі
2.5 Суару әдістері және суару технологиясы
2.5.1 Суармалау қалыбының декадалық бөлінуі
2.5.2 Жолақ бойынша суару техникасының элементтерінің есебі
(қашыртқысыз)
3. Су шаруашылық есептері
3.1 Топографиялық сипаттамалар
3.2 Су қоймасының есебі
3.3 Су қоймасының лайлануы
3.4 Су шаруашылық баланс есебі
3.4.1 Қабылданған су шаруашылық есеп
методикасы (әдістемесі)
3.4.2 Су қоймасының су беру мүмкіншілігін анықтау
3.4.3 Су қоймасының тексеру есебі
4. Гидротехникалық құрылымның есебі және жобасы
4.1 Жер бөгеттің жобасы
4.1.1 Бөгеттің түрін және тұстамасын қабылдау.
4.1.2 Бөгеттің көлденең қимасының пішінін жобалау
4.1.3 Бөгет қырын, еңі мен белгісін жобалау.
4.1.4 Бөгет беткейлерінің бекінісі және пішіні.
4.1.5 Кәріз, фильтрацияға қарсы элементтер
және бөгет денесінің табанымен, жағалаумен түйістіру
4.1.6 Кері сүзгі құрамын қабылдау
4.1.7 Бөгеттің және табанының фильтрациялық есептер
4.2 Су жібергіш түрін қабылдау және оның есебі
4.2.1 Су әкетуші магистралды каналдың есебі
4.2.2 Құбыр есебі
4.3 Су қашыртқының түрін қабылдау және есебі
5. Жұмыс өндірісін ұйымдастыру және технологиясы
5.1 Жер бөгеттің жұмысын жүргізу
5.1.1 Жұмыс көлемі
5.1.2 Машиналарды мен механизмдерді қабылдау
5.1.3 Технологиялық картаны құру және сметалық есептеулер
5.1.4 Жұмыс күшінің жылжу графигі
6. Қоршаған ортаны қорғау және тіршілік қауіпсіздігі
6.1 Қоршаған ортаны қорғау
6.1.1 Су қоймасының табиғатқа әсері
6.1.2 Су қоймасының табанын дайындау
6.1.3 Су қоймасының гидрохимиялық режимі және
төменгі жерлерге оның әсері
6.1.4 Жобадағы құрылымдардың қоршаған
ортаға әсері және экологиялық болжам
6.1.5 Су эрозиясын болжау және есебі
6.2 Өмір тіршілік қауіпсіздігі
6.2.1 Су қойма құрылысының қауіпсіздігі
7. Гидротехникалық құрылымдарды пайдалану
7.1 Пайдалану қызметін ұйымдастыру
7.2 Негізгі пайдалану-техникалық іс-шаралар
7.2.1 Су қоймасының торабы
7.2.2 Жер бөгет
7.2.3 Құбырлы су қашыртқы-суалғыш
7.2.4 Су қоймасы жұмыс режимі
8. Экономикалық тиімділік
8.1 Жалпы өнім және оның құны
8.2 Жылдық мелиоративтік шығындар
8.3 Мелиоративтік шығындардың үлестірілуі
8.4 Малшаруашылықтың жалпы өнімі, оның құны
және таза табыс
8.5 Еңбек шығыны және өнімділік
8.6 Күрделі салымдардың экономикалық тиімділік көрсеткіштері
8.7 Өнімнің өзіндік құны және дақылдар бойынша пайда
Су торабының төлқұжаты
Қорытынды
Әдебиеттер
Кіріспе
Су қойма торабы Жамбыл облысы, Тарылған өзенінің ағынын реттеуге және
ауылшаруашылық жерлерді суғаруға арналған. Су қойма торабына грунттық
плотина, бөгет, су жібергіш, су қашыртқы кіреді.
Бөгет суару қажеттілігін қамтитын су қорын жасау үшін арналған.
Дипломдық жобада бөгеттің құрамына кіретін сужібергіш ауылшаруашылық
жерлерге су тұтыну графигіне байланысты суды жіберу үшін арналған. Су
қашыртқыш су қоймадағы көктемгі артық суларды және су қоймасын толық немесе
жартылай ағызу үшін арналған.
Бөгеттің түрін қабылдау жергілікті топографияға, гидрогеологиялық
жағдайға, құрылыс материалдардың баршылығына және т.б. байланысты.
Дипломдық жобада барлық мүмкін варианттарды қарастырып, олардың ішінен
техникалық-экономикалық салыстыру арқылы, экономикалық тиімді вариантты
қабылдаймыз. Дипломдық жобада бір текті жер бөгетін қабылдаймыз. Бөгеттің
грунтты-саздақ. Оның себебі жақын маңайда саздақ грунттық карьері бар.
Бөгеттің беткейлері әр-түрлі. Табанына қарай құлама коэффициенті
үдейе түседі. Бөгеттің биіктігі 42,0 м. Бөгеттердің сынық түрі экономикалық
ең тиімді құрылымның кескінін қабылдауға мүмкіншілік береді.
Бөгеттің жоғары беткейін әр-түрлі әсерден қорғау үшін таспен бекітіп,
нығайту қарастырылған. Бөгеттің қырын жобалағанда – жұмысты жүргізу,
бөгетті пайдалану мәселелері қарастырылып СНИП 2.06.05-84 бойынша жолдың
категориясына байланысты бөгет қырының енін анықтаймыз. Дипломдық жобада
дренаж түрін бөгеттің типіне байланысты, климаттық жағдайға, жергілікті
құрылыс материалдардың баршылығына байланысты, және варианттарды технико-
экономикалық сараптау арқылы қабылдаймыз. Дренаж призмасын қабылдадық.
Бөгеттің табанында фильтрацияға қарсы элемент - тісті қабылдаймыз. Себебі
су өткізбейтін қабатқа дейінгі тереңдік үш метрден кем. Т 3 м.
Дипломдық жобада біріккен су жібергіш - су қашыртқы қабылдаймыз.
Құбырдың түрін тек төртбұрышты, өлшемдері есеп бойынша қабылдаймыз. Құбыр
сұйық бетоннан жасалған дайындыққа орнатылады.
Құрылымның шет жақтарын грунтпен жабу алдында ыстық битуммен
жағылады. Су жібергіш – су қашыртқының құбырының соңында суұрма құдықты
жобалаймыз. Оның мақсаты құбырдың соңындағы ағынның энергиясын баяулату.
Суұрма құдықтың өлшемдері есеппен анықталады.
Су қашыртқыны жобалағанда келесі шарттардың орындалуын қараймыз:
- бөгеттен су тасымас үшін су қашыртқы есепті максималды өтімді өткізу
қажет;
- су қашыртқының кіре берісі бөгеттің жоғары беткейін бұзбас үшін
қажетті есепті өтімді өткізу қажет;
- су қашыртқының шығатын жағы төменгі беткейдегі ағын әсер етпейтін
арақашықтықта орналасуы қажет. Судың энергиясын бәсеңдеткіш – суұрма
құдық түрін қабылдаймыз. Конструкцияның өлшемдері түсіндіретін жазбада
көрсетілген.
1. Обьектінің орналасуы мен зерттелуі.
Жобаланатын массивіміз Қордай ауданының орталық солтүстігінен Тарылған
өзенінің таулы даласының шыға берісіндегі Кендітас тауларының оңтүстік
батыс беткейінде 19 км жерді алып жатыр.
Суғармалы аймағымыз, орталық усадьбамен, шаруашылық грунтты жолмен
қатынасады, ал орталық шаруашылық усадьбасы аудан орталығымен және облыс
орталығымен, темір жол станциясымен асфльталынған жол арқылы қатынасады.
Обьекті аудан орталығы болып саналатын Отар ауылынан 155 км
шақырымда, ал облыстың орталығынан, Жамбылдан 340 км, ең жақын теміржол
торабы Бишкек станциясынан 85 км арақашықтықта орналасыпты.
1.1 Табиғи климаттық жағдайы.
Аудан климаты өте тез өзгермелі, маусымға және тәулікке байланысты
температура құбылмалы болып келеді. Сонымен қатар қыс мезгілі өзінің
қатаңдығымен және тұрақсыздығымен ерекшеленеді. Жайлы климаттың белгілері
оңтүстік таулы аймақтарда байқалады, қысы қатаң және тұрақсыз. Жылдың
орташа температурасы 9,8-7,4º құрайды. Ауаның температурасы кейде (қыс
мезгілінде) – 41º- қа дейін төмендейді.
Жауын-шашын жазғы айларда аз ғана болады, ал наурыз, мамыр айларында
жауын-шашын, қар аралас жаңбырлар көп мөлшерде болады.
Ең ыстық айлардың орташа температурасы таулы аймақтарда 21-20º- қа
дейін, ал тау маңдарында 26-27º-қа жетіп қалады.Жылы кезеңнің жылдық орташа
ауа температурасы таулы аймақтарда және қиыр солтүстік облыстарында 15-17º,
ал орталықта 18-19º болады.Ерекше ыстық болған жылдары күндізгі ауа
температурасы шөлді бөліктерде 45-47º-қа дейін көтеріледі, ал тау
бөліктерінде 40-42º-қа жетеді.
Орта тәуліктік ауа температурасының көктем басындағы 0º ауысуы
наурыздың екінші жартысынан байқалады. Таулы аймақтарда наурыздың соңы мен
сәуірдің басында байқалады. Көктемгі кезеңнің өйту мезгілі облыстың жазық
беткейіндегі территорияларында 40-55 күнге, тау беткейлерінде 50-60күнге,
ал тауларда 70 күнге созылады.
Бүкіл жыл бойына 2700 сағ.күн сәулесінің, оның 2000 сағат (74%) жылы
кезеңге келеді.
Шөлді және жартылай шөлді аудандардың жылы кезеңдері, жылдық дымқыл
ауа температурасының орташа баяулығы 40-45%, тек төменірек болуы 30%-тен
маусым-тамыз айларында байқалады.Тауларға қарай беталысындағы дымқыл
температурасының баяулығы 55% дейін көбейіп отырады.
Жауын –шашынның мөлшері солтүстіктен оітүстікке қарай көбейеді. Шөлді
аймақтарда 100-150 мм жылына құрайды, жазық далада 150-200 мм, тау
етегінде 300-400 мм , тауларда 450-500 мм. Жылы кезеңде жауын-шашынның суық
кезге қарағанда көп түседі, олардың жылдық орташа суммасының 30-40%-і
көктемге келеді. Қар жамылғылары үлкен емес және тұрақсыз. Ауданның
солтүстік жартысында орташа биіктігі қысқа дейін 10-нан 20-35см-ге дейін
аралықты құрайды, оңтүстігінде 15-30 см және одан да көп болуы мүмкін.
Үстіңгі топырақ тереңдігі қыс бойы солтүстік жартысында 8-100 см, ал
оңтүстік аймақтарда 40-60 см болады.
Ауданның территориясында агроклиматтың мынадай бөліктері байқалады:
өте кебу ыстығы, өте кебу ыстық, кебу ыстық, өте кеуіп кеткен тау етегі,
таудағы қапырық және ыстығы.
Өте құрғақ агроклиматтық ауданға тау маңындағы Красноягорск
( гидротермикалық коэффиценті (ГТК) 0,5-0,7) жатады.
Әсер беруші температура 3000-3500º құрайды. Жыл бойындағы жауын-шашын,
қар түсулері 300-ден 400 мм, батыста жылы кезеңдерде 220-200 мм құрайды.
Шығысында 100-190 мм.
Жаз салқынырақ, әсіресе батыс аймақтарда шілденің орташа температурасы
22,5-25º.
Дымқыл ауаның төменгі баяулығы жыл бойына 120-130 күнді құрап отырады,
құрғақшылық 50-100 күнді, ал оның ішінде қатты құрғақшылық 10 күнді алады.
Орша суммалы температурасы 0º бастап ауытқуы, яғни көктемнің бастапқы
кезеңі наурыздың екінші жартысында байқалады. Оның созылу барысы 60-70
күн, соңғы көктемгі үсіктер сәуірдің аяғы, мамырдың басына таман басталады.
Күзгі ауытқулар қыркүйектің ортасына таман басталады.
Аязсыз кезеңнің барысы 120-190 күнге созылады, батыстан шығысқа қарай
бағытталып отырып, көбейе түседі.
Тұрақты қар жамылғылары желтоқсанның бірінші декадасында қалыптасады.
Өйту барысы 60-100 күн, қардың орташа биіктігі 20-40 см, судың қардағы
сақталуы 40-75 мм, жазықтықтағы орташа температура көбіне -32º-40º,
төмендегенде -37º -47º.
Зонада көгалдандыру дами түскен. Климаттық жағдай ауданның батыс
бөлігінде, суғармалы жерлерде картоп өсіруге жол ашады.
1.2 Топырақты-мелиоративтік жағдайы.
Топырақты зерттеудің материалдарының негізінде олардың детальді
жағдайлары және физикалық-химиялық анализдерінің келесі ерекшеліктері
айқындалады.
Таулы аймақтарда ( светлокаштановые, слабощебенистые,
среднесуглинистые) топырақты алқаптар жалпы көлемі солтүстіктен батысқа
қараған 147,5 га жерді алып жатыр, ал ( слабощебенистые,
легкосуглинистые)топырақты алқап 505 га алқапты алып жатыр. Бұл топырақты
жерде барлық ауылшаруашылық дәнді дақылдарды өсіруге мүмкіншілік бар.
Жоғарыдағы осы аталған топырақ құрамының ерекшеліктері, дәндік
егістерге , көпжылдық шөптерге, агротехникамен агроминералды көңдерді
енгізуге өте ыңғайлы.
Аудан территориясында келесі негізгі топырақты геоморфологиялық
зоналар айқындалады: биік таулы зона, таулы далалар аймағы, төменгі тау
аймағы және тау беткейлері, шөлді аймақ болып бөлінеді.
Биік таулы аймақ (зона) Қырғыз және Талас Алатауының жоталарында
орналасқан (абсолюттік биіктігі 4600-2000м).
Топырақ жамылғысы таулы – көгалды альпалық және таулы көгалды
субальпалық топырағымен, яғни көгалды жасыл өсімдіктермен қалыптасқан.
Топырақтың аздаған қыртысының күштілігі мен жер бетіне шыққан тау
жыныстарының қатаң климатты жағдайларға байланысты бұл жерді су егін
шаруашылығына қолдану мүмкін емес.
Бұл жерде орналасқан альпалық және субальпалық көгалдар мен жайлаулар
жазғы жайылымға қолайлы. Таулы дала аймағы Қырғыз Алатауының солтүстік,
Қаратау жоталарының биік бөлігін алып жатыр (шектеу биіктігі 2000-1200 м).
Жауын-шашын, қар түсулерінің жылдық орташа мөлшері 500 мм.
Таулы қара топырақ пен қою каштан топырақтар көп кездеседі, құрамында
3-9% гумус және 1%-ке дейін азот бар. Топырақтың қырлары щебенкаланған,
щебенканы тасты айдауға мүмкіндік бар жерлер бар. Оларды жетілдіруге
эрозияға қарсы алғы шарттар қарастыру қажет. Шалғынның көп бөлігі мал
ұстауға мүмкіндік жасайды, ал сулы дымқыл жерледі пайдалану екінші
мүмкіншілік болып есептеледі.
Төменгі жерлер мен тау етегі жазық таулы шыңдармен, қыраттармен,
тауарасындағы жазық далалармен, Қырғыз, Талас және Қаратау жоталары, Шу-Іле
тауларымен жалғасады (абсолют биіктігі 1200-700м).
Беткейлер қабаты негізінде ашық каштан және сұр түстес топырақтан
тұрады. Ашық каштанды топырақ белбеуі біркелкі емес, жауын-шашынның көп
мөлшердегі түсуімен айқындалады және ауаның жазғы құрғақшылығына байланысты
дымқыл ауаның жоғары деңгейдегі булануына жағдай жасалады. Жыртуға жарайтын
қабатта гумус 3%-тен артық емес, жалпы азот 0,10-0,5%, ал фосфордың
0.15...0,23% құрамына енген.
Механикалық құрамы орташа және ауыр құмды глиналы болып келген.
Ауыл шаруашылық мәдени дақылдардан өнім жинаудың жоғарылау негізі, ол
топырақтағы дымқылдың сақталуын және органикалық, минералды
қорытқыштартарды пайдалану.
Кейбір жерлерде эрозияға қарсы шаралар жүргізуді талап етеді. Мысалға:
жағалауларды, шұңқырларды бекіту, қар еру кезеңінде қарды тоқтату
жұмыстарын жүргізу, яғни суды жинай білу.
3. Дымқылдандырудың қайнар көзі мен геоморфологиясы.
Жобаланатын дымқылдандыру массиві, Кендітас тауының оңтүстік-батыс
беткейінде орналасқан. Оңтүстік беті қалың торлама жазықтармен бөлінген,
олар оңтүстік-батыс меридианасына бағыттала орналасқан.
Ірі жазықтар таудың оңтүстігін кесіп өтетін Сарыбқұлақ, Тарылған,
Қалғұт бойынан табылады. Жобаланған обьект Тарылған өзенінің жазық
даласында орналасқан.
Дымқылдандыру массиві терең қазылған жерлермен алдына учаскелерге
бөліген беткей қабаттарының көлбеулігі 0,02м құрайды.
Дымқылдандырудың қайнар көзі болып Тарылған өзені, 85% қамтамасыз
етілген қалықтыру су қорына есептелген.
Суландыру аймағына суды науалар арқылы жеткізіледі.
1.4 Инженерлі-геологиялық жағдайлар.
Суландыру массиві сазды мен құмның топырақтармен араласуынан
қалыптасқан, құрамында щебенка бар, оның қуаты 0,6-0.9м. Топырақты грунт
тұзды емес, дымқылдап кеңейіп кетпейді. Фильтрлі (сүзбелі) коэффицент сазды
топырақ үшін -1,3 мтәулігіне, щебенка үшін -6,9 мтәулігіне.
Гидрогеологиялық жағдайларға байланысты жер асты сулары өте тереңде
жатыр, соның нәтижесінде бұл аймақ өте жоғары табиғи кәрізделген болып
есептеледі. Сондықтан топырақтың тұздалуы мүмкін емес. Тарылған өзенінің
жоғарғы қабаттағы сулары тұщы болып келеді.
1.5 Жылдық ағын
Тарылған өзенінің жылдық ағынының есепті гидрологиялық мінездемесі
өзеннің 25 жылдық бақылау мәліметтері арқылы анықталады. Гидрологиялық
мінездеменің эмпирикалық жылдық ауытқу мүмкіншілігі мына формуламен
анықталады
Pm=. 100℅
(1.1)
мұнда m- тәртібі бойынша орналасқан гидрологиялық мінездеменің қатарлық
саны
n- қатардағы мүшелер саны
Q- көпжылдық орташа мөлшерінің орналасуының аналитиклық қисығының
параметрлері, Сv- вариация коэффициенті және Сs-ассиметрия коэффициенті ең
үлкен шындыққа ұқсастық әдісі бойынша анықталады.
λ2және λ3 статистикалар байланысы мына формуламен анықталады
; ; (1.2)
мұнда Qi-су өтімінің табиғи шамасы, м3с
Qf-су өтімінің орташа арифметикалық шамасы, м3с
Q гидрометриялық бақылау жылдар санына байланысты анықталады
;
(1.4)
Берілген мәліметтерді пайдаланып анықтаймыз:
Qорт=1,43 м3с; λ2=-0,1488; λ3 =0,1477 анықталған λ2 және λ3 ;
Qорт=1,43 м3с, мәліметтерді пайдаланып номограммалар бойынша есепті Сv
және Сs –ті анықтаймыз.
Сv=0,48; Сs =2,1; Сv=0,92;
Жылдық ауытқу мүмкіншілігінің эмпирикалық қисығын экстраполяциялау үшін
үш параметрлі гамма-ауытқуын пайдаланамыз.әр түрлі. Берілген
қамтамасыздықтық берілген су өтімдері:
Q50%=1,32 м3с; W=41,6 млн. м3
Q75%=0,93 м3с; W =29,36 млн. м3
Q85%=0,75 м3с; W =23,7 млн. м3
Q95%=0,52 м3с; W =16,4 млн. м3
1.5.1 Жыл ішіндегі ағымның үлестірімі
Салыстырмалы жылдық ағымның үлестірімінен сәйкес орта айлық өтімдерге
ауыстыру үшін келесі кестеде көрсетілген қатысты айлық ағым мөлшерлері
қажет.(1.2-кесте)
Кесте-1.2
Тарылған өзенінің жылдық ағымының үлестірімі
І
0,44
0,36
0,29 0,66 1,10 2,33 1,48 2,14 2,13 0,14
1968 1.24 3,00 2,09 1,09 1,1881 1,295 2,9
1 2 3 4 5 6 7 8
1969 0.93 2,87 2,00 1,00 1,000 1,000 5,1
1970 1.80 2,78 1,94 0,94 0,0883 0,830 8,6
1971 0.82 2,42 1,69 0,69 0,476 0,328 11,4
1972 1.58 2,22 1,50 0,55 0,302 0,1663 14,3
1973 1.61 2,08 1,45 0,45 0,202 0,091 17,1
1974 0.64 2,03 1,41 0,41 0,168 0,068 20,0
1975 0.67 1,83 1,26 0,28 0,018 0,022 22,9
1976 2.42 1,82 1,27 0,27 0,073 0,0196 25,7
1977 1.49 1,81 1,26 0,26 0,067 0,0175 28,6
1978 1.0 1,80 1,25 0,25 0,062 0,0153 31,4
1979 1.15 1,61 1,12 0,12 0,014 0,0017 34,3
1980 0.98 1,58 1,10 0,10 0,010 0,001 37,1
1981 0.3 1,49 1,04 0,04 0,001 0,000 40,0
1982 3,0 1,47 1,02 0,02 0,0002 0,000 42,9
1983 2,87 1,37 0,95 -0,05 0,0025 0,000 45,7
1984 1,81 1,36 0,95 -0,05 0,0025 0,000 48,6
1985 1,10 1,24 0,86 -0,14 0,0196 -0,0027 51,4
1986 0,45 1,19 0,83 -0,17 0,0289 -0,0049 54,3
1987 1,47 1,16 0,81 -0,19 0,0361 -0,0068 57,1
1988 2,22 1,15 0,80 -0,20 0,040 -0,0080 60,0
1989 2,03 1,14 0,19 -0,21 0,044 -0,0092 62,9
1990 1,83 1,10 0,11 -0,23 0,053 -0,021 65,7
1991 1,82 1,00 0,10 -0,70 0,090 -0,027 68,6
1992 1,3 0,98 0,68 0,32 0,102 -0,032 71,4
Σ=28,034Σ=13,041
Тарылған өзенінің ортажылдық су өтімінің қамтамасыздық қисығының есебі
Жылдар Q max Қатар Жыл Qmax lgKKilgKi
м3с лық дар төмен-д i
номер еу
тәртібі
бойын-ш
а
1 2 3 4 5 6 7 8
1976 0,26 1982 2,2 0,41 6,47 29,92 5,6
1977 0,59 1983 0,67 1,96 0,96 0,92 11,1
1978 0,055 1977 0,59 1,74 0,74 0,55 16,7
1979 0,46 1979 0,46 1,35 0,35 0,12 22,2
1980 0,28 1991 0,44 1,29 0,29 0,01 27,8
1981 0,050 1980 0,28 0,86 -0,18 0,03 33,3
1982 2,2 1976 0,26 0,16 -0,24 0,06 38,9
1983 0,67 1992 0,15 0,44 -0,56 0,31 44,4
1984 0,09 1987 0,14 0,40 -0,60 0,36 50,0
1985 0,13 1985 0,13 0,38 -0,62 0,71 55,6
1 2 3 4 5 6 7 8
1986 0,084 1988 0,12 0,35 -0,65 0,42 61,1
1987 0,14 1984 0,09 0,26 -0,74 0,55 66,7
1988 0,12 1990 0,073 0,20 -0,80 0,64 72,2
1989 0,073 1989 0,073 0,20 -0,80 0,64 77,8
1990 0,73 1978 0,055 0,10 -0,84 0,71 83,3
1991 0,44 1981 0,050 0,15 -0,85 0,72 88,9
1992 0,15 1986 0,024 0,07 -0,93 0,86 94,4
Σ=5,805 Σ=37,27
кгс;
Есепті берілген қамтамасыздықты су өтімдері:
Q50%=1,32 м3с=41,6 млн. м3
Q75%=0,93 м3с=29,36 млн. м3
Q85%=0,75 м3с=23,7 млн. м3
Q95%=0,52 м3с=16,4 млн. м3
2. Суды пайдалану, ауыл шаруашылық дақылдардың суағару режимі және есептік
өтімдер.
Су қоймасы Тарылған маңындағы жерлерді суландыру үшін және жаңа
жерлерді игеру үшін , оларды мал шаруашылықпен айналысу үшін жобалануда.
Жобада қазіргі кезде бар және жаңа пайда болатын шаруашылықтардағы ауыл
шаруашылық дақылдардың пайызы белгіленеді.
Дақылдардың суғару режимі ғылыми-зерттеу (КазНИИВХ) институтының
мәліметтері арқылы белгіленеді.
Көрсетілген кестедегі мәліметтер бойынша суғару үшін 7,36 млн.м3
құрайды су қажет.
Су қоймасының есепті пайдалы суды пайдалану көлемі 104,85 млн.м3 үшін
Тарылған массиві бойынша 14,2 мын.га суармалы жерлерді құрайды, олардың
ішінде 400 га жерлер бау-бақша және жүзімдікке арналған, ал басқа жерлер
пайыз бойынша орналастыратын дақылдар үшін.
Суармалы жерлерді көбейту үшін және жүйенің пайдалану әсер
коэффициентін (ПӘК) арттыру үшін суды пайдалану графигін түзету
жоспарланған, себебі кейбір мезгілдерде суды пайдалану есептіге қарағанда
аздау.
Бұл дұрыс суармалы жерлер санын азайтып, оның орнына суару нормасы
1700м3 бір гектарға көлдете суармалау әдісі пайдалану жоспарланған. Мұндай
есеп екі вариант жолы қарастырылып кестеге түсірілген. Су қоймасының есебі
ауданы 14,2 мың га суармалы жер үшін негізгі вариант қабылданған.
2.1 кесте
Тарылған массиві бойынша 1 мың га жер үшін суды пайдалану есебі.
Айлар Декада Гидромодуль ПӘК Гидромодуль 1мың га суды
графигінің rk графигінің пайдалану
орташа орташа брутто
ординатасы ординатасы
нетто q лс брутто
1га үшін
1 - - - - -
ІІІ 2 - - - - -
3 0,218 0,443 0,840 0,40 0,380
1 0,430 0,801 0,888 0,634 0,544
ІV 2 0,265 0,542 0,890 0,454 0,389
3 0,225 0,460 0,853 0,411 0,354
1 0,196 0,401 0,822 0,388 0,328
V 2 0,196 0,401 0,822 0,388 0,328
3 0,276 0,561 0,902 0,407 0,437
1 0,405 0,953 0,998 0,679 0,580
VІ 2 0,472 0,962 0,891 0,688 0,587
3 0,477 0,960 0,890 0,687 0,587
1 0,455 0,933 0,891 0,662 0,570
VІІ 2 0,490 1,00 0,810 0,701 0,605
3 0,338 0,692 0,940 0,532 0,540
1 0,382 0,781 0,969 0,581 0,501
VІІІ 2 0,196 0,403 0,822 0,389 0,328
3 0,196 0,407 0,822 0,388 0,361
ІХ 1 0,196 0,402 0,820 0,381 0,328
Σ=7,36
2.2 Кесте
Тарылған массиві жерлерінің екі вариант бойынша суды пайдалану есебі
Айлар Декада Дұрыс Дұрыс Дұрыс суармалыДұрыс суармалы
суармалы суармалы 13мың га 12мың га және
1мың га суды14,2мың га жерлер үшін 6130га лиманды
пайдалану жерлер үшін және 2900га жерлерді суармалау
брутто суды лиманды үшін суды
млн. м3 пайдалану суармалау үшінпайдалану 8млн. м3
млн. м3 суды пайдалану
1 2 3 4 5 6
ІІІ 3 0,380 5,40 5,55 6,48
1 0,544 7,72 7,07 6,53
ІV 2 0,389 5,52 5,55 6,48
3 0,354 5,03 5,55 6,48
1 0,328 4,65 5,55 6,48
V 2 0,328 4,65 5,55 6,48
3 0,437 5,21 5,55 6,48
1 0,580 8,25 7,54 6,96
VІ 2 0,587 8,35 7,63 7,04
3 0,587 8,35 7,63 7,04
1 0,570 8,10 7,41 6,84
VІІ 2 0,605 8,59 7,86 7,26
3 0,504 7,15 6,55 6,05
1 0,501 7,11 6,51 6,01
VІІІ 2 0,328 4,65 4,26 3,94
3 0,361 5,12 4,69 4,33
ІХ 1 0,328 4,65 4,26 3,94
Σ=104,85 Σ=104,84 Σ=104,83
2.3 Кесте
Жүйенің пайдалы әсер коэффициентін арттыру үшін суармалаудың екі
варианты
Дұрыс суармалау жерлер Лиманды Орташа ПӘК Жалпы аудан
ауданы мың. га суармалау мың. га
жерлер ауданы
мың. га
14,2 0 0,81 14,2
13,0 2,9 0,82 15,9
12,0 6,13 0,85 18,13
Тарылған өзенінің өтімімен салыстырғанда қазіргі жалпы су тұтыну
жағдайының жеткіліксіздігі білінеді. Яғни суармалы жерлердің сумен қамтуы
нашар.
Суармалы жерлердің сумен аз қамтамасыз етуі сол жерлердің басым ауданы
жарық күн кезінде өзеннің су қорын толық пайдалану мүмкін еместігі. Егңндң
жерлерді толық сумен қамту үшін өзен ағынын су қоймасын салып реттеу арқылы
болады. Су қоймасында егінге керек емес кездердегі суды жинап су қоры
жасалады.
2.1 Ауыл шаруашылық дақылдарды суармалау режимі. Ауыспалы егістікті
қабылдау.
Шаруашылықтың негізгі бағытына байланысты, топырақ-мелиорациялық
жағдайды, қарастырылып жатқан 530,8га егінді жердің климат, жауын-шашын
мәселелерін ескере отырып 8 танапты ауыспалы егістік түрін қабылдаймыз.
1. Жаздық бидай + жоңышқа
2. Жоңышқа
3. Жоңышқа
4. Қант қызылшасы
5. Күздік бидай
6. Қант қызылшасы
7. Қант қызылшасы
8. Дәндік жүгері
Қабылданған ауыспалы егістік түріне байланысты дақылдардың ауданы және
құрамы келесі кестеде көрсетілген.
2.2 Дақылдардың ауданы және пайдалық құрамы
2.4- Кесте
пп Дақылдар Аудан
Пайлық құрамы га
1 Қант қызылшасы 0,375 199,05
2 Жоңышқа 0,25 132,7
3 Күздік бидай 0,125 66,35
4 Дәндік жүгері 0,125 66,35
5 Жаздық 0,125 66,35
бидай+жоңышқа
Дақылдардың суды тұтыну режимі (КазНИИВХ) Қазан су шаруашылық
институтының ұсынысы бойынша қабылданған. Қарастырылып жатқан аумақ
ылғалдылығы бойынша оңтүстік аймаққа кіреді.Ылғалдығы жағынан жер өте
құрғақ сол себептен сумен тұтынуы жағынан 95% қамтамасыздығы бойынша
есептейміз. Дақылдардың суармалау қалыбы келесі формуламен есептеледі.
(2.1)
Мұнда М-суармалау қалыбы, нетто; м3га
Еv-қарастырылып жатқан мезгілдегі суды тұтыну мұлшері,
м3га
Wn-вегетация алдындағы топырақтағы ылғал қоры , м3га
Рв- вегетация кезіндегі жауын-шашын мөлшері, мм
Ауыл шаруашылық дақылдардың жалпы су тұтыну мөлшері мына формуламен
анықталады:
, мм
, м
(2.2)
Мұнда Кб және Кб – су тұтыну биологиялық коэффициенттері;
Σd- Есерті мезгілдегі ауаның орта тәулік бойынша ылғалдылық
дефиценттерінің (жеткіліксіздік) қосындысы
К0 және К0 – микроклимат коэффициенттері
Е- Н.Н Иванов формуласы бойынша анықталатын бір бойлық
булану
Е=0,0018(25+t)2(100-а), мм
(2.3)
Вегетация басындағы топырақтағы ылғал қоры агрометеостанциялар және
ауыл-шаруашылық тәжірибе станцияларының мәліметтері арқылы қабылданады
немесе вегетация мезгінен басқа кездердегі жауын-шашын мөлшеріне байланысты
анықталады
(2.4)
Мұнда ΣPН-вегетациялық емес кезеңдегі жауын-шашын мөлшері, мм;
μ- вегетация алдындағы кезеңдегі топырақта жауын-шашынның
сақталу және толтырылу коэффициенті
Жобада дақылдардың суармалау қалыбы қамтамасыздығы 95% КазНИИВХ ұсынысы
бойынша қабылданған:
1. Қант қызылшасы - 5300 м3га
2. Жоңышқа – 6500 м3га
3. Күздік бидай – 2660 м3га0
4. Дәндік жүгері – 4500 м3га
5. Жаздық бидай + жоңышқа – 3100 м3га
Қабылданған дақылдардың суармалау қалыбын қабылдағанда топырақ
мелиоративтік жағдайы ескерілген
МП.Н.= ; м3га
(2.5)
Мұнда МП.Н. – суармалы жерлердің мелиоративтік жақсы жағдайына
ыңғайланған суармалау қалыбы, м3га
М- жақсы гидрогеологиялық жіне топырақ мелиоративтік
жағдайдағы суармалау қалыбы, м3га
Еv-жалпы су тұтыну, м3га
Кr- ауылшаруашылық дақылдардың су тұтынуына грунт
суларының қатысуын ескеретін коэффициент;
Кс- грунт суларының пайдаланудың мүмкіндік шегін
ескеретін коэффициент;
Км- жердің тұздалуын ескеретін коэффициент.
Кr, Кс, Км- коэффициенттер мөлшерін КазНИИВХ ұсыны бойынша қаб
2.3 Метеорологиялық мәліметтер
2.5 Кесте
Айлар І ІІ ІІІ ІV
Мамыр маусым шілде
Ωн Ωср ΔV V
ағын-минус1-вариант 2-вариант
су беру
Ара қашықтық 10 20 30 40 50
Биіктік 12,8 11 9 6,6 ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ
1. Обьектінің орналасуы мен зерттелуі
1.1 Табиғи - климаттық жағдайы
1.2 Топырақты – мелиоративті жағдайы
1.3 Дымқылдандырудың қайнар көзі мен геоморфологиясы
1.4 Инженерлі - геологиялық жағдайы
1.5 Жылдық ағын
1.5.1 Жыл ішінде ағын үлестірімі
1.5.2 Максималды өтімдер
1.5.3 Тасындылар ағындысы
2. Суды пайдалану, ауыл-шаруашылық дақылдардың
суғару режимі
2.1 Ауыл-шаруашылық дақылдарды суармалау режимі. Ауыспалы егістікті
қабылдау
2.2 Дақылдардың ауданы мен пайдалық құрамы
2.3 Метеорологиялық мәліметтер
2.4 Есептік гидромодуль
2.4.1 Есептік су өтімі
2.5 Суару әдістері және суару технологиясы
2.5.1 Суармалау қалыбының декадалық бөлінуі
2.5.2 Жолақ бойынша суару техникасының элементтерінің есебі
(қашыртқысыз)
3. Су шаруашылық есептері
3.1 Топографиялық сипаттамалар
3.2 Су қоймасының есебі
3.3 Су қоймасының лайлануы
3.4 Су шаруашылық баланс есебі
3.4.1 Қабылданған су шаруашылық есеп
методикасы (әдістемесі)
3.4.2 Су қоймасының су беру мүмкіншілігін анықтау
3.4.3 Су қоймасының тексеру есебі
4. Гидротехникалық құрылымның есебі және жобасы
4.1 Жер бөгеттің жобасы
4.1.1 Бөгеттің түрін және тұстамасын қабылдау.
4.1.2 Бөгеттің көлденең қимасының пішінін жобалау
4.1.3 Бөгет қырын, еңі мен белгісін жобалау.
4.1.4 Бөгет беткейлерінің бекінісі және пішіні.
4.1.5 Кәріз, фильтрацияға қарсы элементтер
және бөгет денесінің табанымен, жағалаумен түйістіру
4.1.6 Кері сүзгі құрамын қабылдау
4.1.7 Бөгеттің және табанының фильтрациялық есептер
4.2 Су жібергіш түрін қабылдау және оның есебі
4.2.1 Су әкетуші магистралды каналдың есебі
4.2.2 Құбыр есебі
4.3 Су қашыртқының түрін қабылдау және есебі
5. Жұмыс өндірісін ұйымдастыру және технологиясы
5.1 Жер бөгеттің жұмысын жүргізу
5.1.1 Жұмыс көлемі
5.1.2 Машиналарды мен механизмдерді қабылдау
5.1.3 Технологиялық картаны құру және сметалық есептеулер
5.1.4 Жұмыс күшінің жылжу графигі
6. Қоршаған ортаны қорғау және тіршілік қауіпсіздігі
6.1 Қоршаған ортаны қорғау
6.1.1 Су қоймасының табиғатқа әсері
6.1.2 Су қоймасының табанын дайындау
6.1.3 Су қоймасының гидрохимиялық режимі және
төменгі жерлерге оның әсері
6.1.4 Жобадағы құрылымдардың қоршаған
ортаға әсері және экологиялық болжам
6.1.5 Су эрозиясын болжау және есебі
6.2 Өмір тіршілік қауіпсіздігі
6.2.1 Су қойма құрылысының қауіпсіздігі
7. Гидротехникалық құрылымдарды пайдалану
7.1 Пайдалану қызметін ұйымдастыру
7.2 Негізгі пайдалану-техникалық іс-шаралар
7.2.1 Су қоймасының торабы
7.2.2 Жер бөгет
7.2.3 Құбырлы су қашыртқы-суалғыш
7.2.4 Су қоймасы жұмыс режимі
8. Экономикалық тиімділік
8.1 Жалпы өнім және оның құны
8.2 Жылдық мелиоративтік шығындар
8.3 Мелиоративтік шығындардың үлестірілуі
8.4 Малшаруашылықтың жалпы өнімі, оның құны
және таза табыс
8.5 Еңбек шығыны және өнімділік
8.6 Күрделі салымдардың экономикалық тиімділік көрсеткіштері
8.7 Өнімнің өзіндік құны және дақылдар бойынша пайда
Су торабының төлқұжаты
Қорытынды
Әдебиеттер
Кіріспе
Су қойма торабы Жамбыл облысы, Тарылған өзенінің ағынын реттеуге және
ауылшаруашылық жерлерді суғаруға арналған. Су қойма торабына грунттық
плотина, бөгет, су жібергіш, су қашыртқы кіреді.
Бөгет суару қажеттілігін қамтитын су қорын жасау үшін арналған.
Дипломдық жобада бөгеттің құрамына кіретін сужібергіш ауылшаруашылық
жерлерге су тұтыну графигіне байланысты суды жіберу үшін арналған. Су
қашыртқыш су қоймадағы көктемгі артық суларды және су қоймасын толық немесе
жартылай ағызу үшін арналған.
Бөгеттің түрін қабылдау жергілікті топографияға, гидрогеологиялық
жағдайға, құрылыс материалдардың баршылығына және т.б. байланысты.
Дипломдық жобада барлық мүмкін варианттарды қарастырып, олардың ішінен
техникалық-экономикалық салыстыру арқылы, экономикалық тиімді вариантты
қабылдаймыз. Дипломдық жобада бір текті жер бөгетін қабылдаймыз. Бөгеттің
грунтты-саздақ. Оның себебі жақын маңайда саздақ грунттық карьері бар.
Бөгеттің беткейлері әр-түрлі. Табанына қарай құлама коэффициенті
үдейе түседі. Бөгеттің биіктігі 42,0 м. Бөгеттердің сынық түрі экономикалық
ең тиімді құрылымның кескінін қабылдауға мүмкіншілік береді.
Бөгеттің жоғары беткейін әр-түрлі әсерден қорғау үшін таспен бекітіп,
нығайту қарастырылған. Бөгеттің қырын жобалағанда – жұмысты жүргізу,
бөгетті пайдалану мәселелері қарастырылып СНИП 2.06.05-84 бойынша жолдың
категориясына байланысты бөгет қырының енін анықтаймыз. Дипломдық жобада
дренаж түрін бөгеттің типіне байланысты, климаттық жағдайға, жергілікті
құрылыс материалдардың баршылығына байланысты, және варианттарды технико-
экономикалық сараптау арқылы қабылдаймыз. Дренаж призмасын қабылдадық.
Бөгеттің табанында фильтрацияға қарсы элемент - тісті қабылдаймыз. Себебі
су өткізбейтін қабатқа дейінгі тереңдік үш метрден кем. Т 3 м.
Дипломдық жобада біріккен су жібергіш - су қашыртқы қабылдаймыз.
Құбырдың түрін тек төртбұрышты, өлшемдері есеп бойынша қабылдаймыз. Құбыр
сұйық бетоннан жасалған дайындыққа орнатылады.
Құрылымның шет жақтарын грунтпен жабу алдында ыстық битуммен
жағылады. Су жібергіш – су қашыртқының құбырының соңында суұрма құдықты
жобалаймыз. Оның мақсаты құбырдың соңындағы ағынның энергиясын баяулату.
Суұрма құдықтың өлшемдері есеппен анықталады.
Су қашыртқыны жобалағанда келесі шарттардың орындалуын қараймыз:
- бөгеттен су тасымас үшін су қашыртқы есепті максималды өтімді өткізу
қажет;
- су қашыртқының кіре берісі бөгеттің жоғары беткейін бұзбас үшін
қажетті есепті өтімді өткізу қажет;
- су қашыртқының шығатын жағы төменгі беткейдегі ағын әсер етпейтін
арақашықтықта орналасуы қажет. Судың энергиясын бәсеңдеткіш – суұрма
құдық түрін қабылдаймыз. Конструкцияның өлшемдері түсіндіретін жазбада
көрсетілген.
1. Обьектінің орналасуы мен зерттелуі.
Жобаланатын массивіміз Қордай ауданының орталық солтүстігінен Тарылған
өзенінің таулы даласының шыға берісіндегі Кендітас тауларының оңтүстік
батыс беткейінде 19 км жерді алып жатыр.
Суғармалы аймағымыз, орталық усадьбамен, шаруашылық грунтты жолмен
қатынасады, ал орталық шаруашылық усадьбасы аудан орталығымен және облыс
орталығымен, темір жол станциясымен асфльталынған жол арқылы қатынасады.
Обьекті аудан орталығы болып саналатын Отар ауылынан 155 км
шақырымда, ал облыстың орталығынан, Жамбылдан 340 км, ең жақын теміржол
торабы Бишкек станциясынан 85 км арақашықтықта орналасыпты.
1.1 Табиғи климаттық жағдайы.
Аудан климаты өте тез өзгермелі, маусымға және тәулікке байланысты
температура құбылмалы болып келеді. Сонымен қатар қыс мезгілі өзінің
қатаңдығымен және тұрақсыздығымен ерекшеленеді. Жайлы климаттың белгілері
оңтүстік таулы аймақтарда байқалады, қысы қатаң және тұрақсыз. Жылдың
орташа температурасы 9,8-7,4º құрайды. Ауаның температурасы кейде (қыс
мезгілінде) – 41º- қа дейін төмендейді.
Жауын-шашын жазғы айларда аз ғана болады, ал наурыз, мамыр айларында
жауын-шашын, қар аралас жаңбырлар көп мөлшерде болады.
Ең ыстық айлардың орташа температурасы таулы аймақтарда 21-20º- қа
дейін, ал тау маңдарында 26-27º-қа жетіп қалады.Жылы кезеңнің жылдық орташа
ауа температурасы таулы аймақтарда және қиыр солтүстік облыстарында 15-17º,
ал орталықта 18-19º болады.Ерекше ыстық болған жылдары күндізгі ауа
температурасы шөлді бөліктерде 45-47º-қа дейін көтеріледі, ал тау
бөліктерінде 40-42º-қа жетеді.
Орта тәуліктік ауа температурасының көктем басындағы 0º ауысуы
наурыздың екінші жартысынан байқалады. Таулы аймақтарда наурыздың соңы мен
сәуірдің басында байқалады. Көктемгі кезеңнің өйту мезгілі облыстың жазық
беткейіндегі территорияларында 40-55 күнге, тау беткейлерінде 50-60күнге,
ал тауларда 70 күнге созылады.
Бүкіл жыл бойына 2700 сағ.күн сәулесінің, оның 2000 сағат (74%) жылы
кезеңге келеді.
Шөлді және жартылай шөлді аудандардың жылы кезеңдері, жылдық дымқыл
ауа температурасының орташа баяулығы 40-45%, тек төменірек болуы 30%-тен
маусым-тамыз айларында байқалады.Тауларға қарай беталысындағы дымқыл
температурасының баяулығы 55% дейін көбейіп отырады.
Жауын –шашынның мөлшері солтүстіктен оітүстікке қарай көбейеді. Шөлді
аймақтарда 100-150 мм жылына құрайды, жазық далада 150-200 мм, тау
етегінде 300-400 мм , тауларда 450-500 мм. Жылы кезеңде жауын-шашынның суық
кезге қарағанда көп түседі, олардың жылдық орташа суммасының 30-40%-і
көктемге келеді. Қар жамылғылары үлкен емес және тұрақсыз. Ауданның
солтүстік жартысында орташа биіктігі қысқа дейін 10-нан 20-35см-ге дейін
аралықты құрайды, оңтүстігінде 15-30 см және одан да көп болуы мүмкін.
Үстіңгі топырақ тереңдігі қыс бойы солтүстік жартысында 8-100 см, ал
оңтүстік аймақтарда 40-60 см болады.
Ауданның территориясында агроклиматтың мынадай бөліктері байқалады:
өте кебу ыстығы, өте кебу ыстық, кебу ыстық, өте кеуіп кеткен тау етегі,
таудағы қапырық және ыстығы.
Өте құрғақ агроклиматтық ауданға тау маңындағы Красноягорск
( гидротермикалық коэффиценті (ГТК) 0,5-0,7) жатады.
Әсер беруші температура 3000-3500º құрайды. Жыл бойындағы жауын-шашын,
қар түсулері 300-ден 400 мм, батыста жылы кезеңдерде 220-200 мм құрайды.
Шығысында 100-190 мм.
Жаз салқынырақ, әсіресе батыс аймақтарда шілденің орташа температурасы
22,5-25º.
Дымқыл ауаның төменгі баяулығы жыл бойына 120-130 күнді құрап отырады,
құрғақшылық 50-100 күнді, ал оның ішінде қатты құрғақшылық 10 күнді алады.
Орша суммалы температурасы 0º бастап ауытқуы, яғни көктемнің бастапқы
кезеңі наурыздың екінші жартысында байқалады. Оның созылу барысы 60-70
күн, соңғы көктемгі үсіктер сәуірдің аяғы, мамырдың басына таман басталады.
Күзгі ауытқулар қыркүйектің ортасына таман басталады.
Аязсыз кезеңнің барысы 120-190 күнге созылады, батыстан шығысқа қарай
бағытталып отырып, көбейе түседі.
Тұрақты қар жамылғылары желтоқсанның бірінші декадасында қалыптасады.
Өйту барысы 60-100 күн, қардың орташа биіктігі 20-40 см, судың қардағы
сақталуы 40-75 мм, жазықтықтағы орташа температура көбіне -32º-40º,
төмендегенде -37º -47º.
Зонада көгалдандыру дами түскен. Климаттық жағдай ауданның батыс
бөлігінде, суғармалы жерлерде картоп өсіруге жол ашады.
1.2 Топырақты-мелиоративтік жағдайы.
Топырақты зерттеудің материалдарының негізінде олардың детальді
жағдайлары және физикалық-химиялық анализдерінің келесі ерекшеліктері
айқындалады.
Таулы аймақтарда ( светлокаштановые, слабощебенистые,
среднесуглинистые) топырақты алқаптар жалпы көлемі солтүстіктен батысқа
қараған 147,5 га жерді алып жатыр, ал ( слабощебенистые,
легкосуглинистые)топырақты алқап 505 га алқапты алып жатыр. Бұл топырақты
жерде барлық ауылшаруашылық дәнді дақылдарды өсіруге мүмкіншілік бар.
Жоғарыдағы осы аталған топырақ құрамының ерекшеліктері, дәндік
егістерге , көпжылдық шөптерге, агротехникамен агроминералды көңдерді
енгізуге өте ыңғайлы.
Аудан территориясында келесі негізгі топырақты геоморфологиялық
зоналар айқындалады: биік таулы зона, таулы далалар аймағы, төменгі тау
аймағы және тау беткейлері, шөлді аймақ болып бөлінеді.
Биік таулы аймақ (зона) Қырғыз және Талас Алатауының жоталарында
орналасқан (абсолюттік биіктігі 4600-2000м).
Топырақ жамылғысы таулы – көгалды альпалық және таулы көгалды
субальпалық топырағымен, яғни көгалды жасыл өсімдіктермен қалыптасқан.
Топырақтың аздаған қыртысының күштілігі мен жер бетіне шыққан тау
жыныстарының қатаң климатты жағдайларға байланысты бұл жерді су егін
шаруашылығына қолдану мүмкін емес.
Бұл жерде орналасқан альпалық және субальпалық көгалдар мен жайлаулар
жазғы жайылымға қолайлы. Таулы дала аймағы Қырғыз Алатауының солтүстік,
Қаратау жоталарының биік бөлігін алып жатыр (шектеу биіктігі 2000-1200 м).
Жауын-шашын, қар түсулерінің жылдық орташа мөлшері 500 мм.
Таулы қара топырақ пен қою каштан топырақтар көп кездеседі, құрамында
3-9% гумус және 1%-ке дейін азот бар. Топырақтың қырлары щебенкаланған,
щебенканы тасты айдауға мүмкіндік бар жерлер бар. Оларды жетілдіруге
эрозияға қарсы алғы шарттар қарастыру қажет. Шалғынның көп бөлігі мал
ұстауға мүмкіндік жасайды, ал сулы дымқыл жерледі пайдалану екінші
мүмкіншілік болып есептеледі.
Төменгі жерлер мен тау етегі жазық таулы шыңдармен, қыраттармен,
тауарасындағы жазық далалармен, Қырғыз, Талас және Қаратау жоталары, Шу-Іле
тауларымен жалғасады (абсолют биіктігі 1200-700м).
Беткейлер қабаты негізінде ашық каштан және сұр түстес топырақтан
тұрады. Ашық каштанды топырақ белбеуі біркелкі емес, жауын-шашынның көп
мөлшердегі түсуімен айқындалады және ауаның жазғы құрғақшылығына байланысты
дымқыл ауаның жоғары деңгейдегі булануына жағдай жасалады. Жыртуға жарайтын
қабатта гумус 3%-тен артық емес, жалпы азот 0,10-0,5%, ал фосфордың
0.15...0,23% құрамына енген.
Механикалық құрамы орташа және ауыр құмды глиналы болып келген.
Ауыл шаруашылық мәдени дақылдардан өнім жинаудың жоғарылау негізі, ол
топырақтағы дымқылдың сақталуын және органикалық, минералды
қорытқыштартарды пайдалану.
Кейбір жерлерде эрозияға қарсы шаралар жүргізуді талап етеді. Мысалға:
жағалауларды, шұңқырларды бекіту, қар еру кезеңінде қарды тоқтату
жұмыстарын жүргізу, яғни суды жинай білу.
3. Дымқылдандырудың қайнар көзі мен геоморфологиясы.
Жобаланатын дымқылдандыру массиві, Кендітас тауының оңтүстік-батыс
беткейінде орналасқан. Оңтүстік беті қалың торлама жазықтармен бөлінген,
олар оңтүстік-батыс меридианасына бағыттала орналасқан.
Ірі жазықтар таудың оңтүстігін кесіп өтетін Сарыбқұлақ, Тарылған,
Қалғұт бойынан табылады. Жобаланған обьект Тарылған өзенінің жазық
даласында орналасқан.
Дымқылдандыру массиві терең қазылған жерлермен алдына учаскелерге
бөліген беткей қабаттарының көлбеулігі 0,02м құрайды.
Дымқылдандырудың қайнар көзі болып Тарылған өзені, 85% қамтамасыз
етілген қалықтыру су қорына есептелген.
Суландыру аймағына суды науалар арқылы жеткізіледі.
1.4 Инженерлі-геологиялық жағдайлар.
Суландыру массиві сазды мен құмның топырақтармен араласуынан
қалыптасқан, құрамында щебенка бар, оның қуаты 0,6-0.9м. Топырақты грунт
тұзды емес, дымқылдап кеңейіп кетпейді. Фильтрлі (сүзбелі) коэффицент сазды
топырақ үшін -1,3 мтәулігіне, щебенка үшін -6,9 мтәулігіне.
Гидрогеологиялық жағдайларға байланысты жер асты сулары өте тереңде
жатыр, соның нәтижесінде бұл аймақ өте жоғары табиғи кәрізделген болып
есептеледі. Сондықтан топырақтың тұздалуы мүмкін емес. Тарылған өзенінің
жоғарғы қабаттағы сулары тұщы болып келеді.
1.5 Жылдық ағын
Тарылған өзенінің жылдық ағынының есепті гидрологиялық мінездемесі
өзеннің 25 жылдық бақылау мәліметтері арқылы анықталады. Гидрологиялық
мінездеменің эмпирикалық жылдық ауытқу мүмкіншілігі мына формуламен
анықталады
Pm=. 100℅
(1.1)
мұнда m- тәртібі бойынша орналасқан гидрологиялық мінездеменің қатарлық
саны
n- қатардағы мүшелер саны
Q- көпжылдық орташа мөлшерінің орналасуының аналитиклық қисығының
параметрлері, Сv- вариация коэффициенті және Сs-ассиметрия коэффициенті ең
үлкен шындыққа ұқсастық әдісі бойынша анықталады.
λ2және λ3 статистикалар байланысы мына формуламен анықталады
; ; (1.2)
мұнда Qi-су өтімінің табиғи шамасы, м3с
Qf-су өтімінің орташа арифметикалық шамасы, м3с
Q гидрометриялық бақылау жылдар санына байланысты анықталады
;
(1.4)
Берілген мәліметтерді пайдаланып анықтаймыз:
Qорт=1,43 м3с; λ2=-0,1488; λ3 =0,1477 анықталған λ2 және λ3 ;
Qорт=1,43 м3с, мәліметтерді пайдаланып номограммалар бойынша есепті Сv
және Сs –ті анықтаймыз.
Сv=0,48; Сs =2,1; Сv=0,92;
Жылдық ауытқу мүмкіншілігінің эмпирикалық қисығын экстраполяциялау үшін
үш параметрлі гамма-ауытқуын пайдаланамыз.әр түрлі. Берілген
қамтамасыздықтық берілген су өтімдері:
Q50%=1,32 м3с; W=41,6 млн. м3
Q75%=0,93 м3с; W =29,36 млн. м3
Q85%=0,75 м3с; W =23,7 млн. м3
Q95%=0,52 м3с; W =16,4 млн. м3
1.5.1 Жыл ішіндегі ағымның үлестірімі
Салыстырмалы жылдық ағымның үлестірімінен сәйкес орта айлық өтімдерге
ауыстыру үшін келесі кестеде көрсетілген қатысты айлық ағым мөлшерлері
қажет.(1.2-кесте)
Кесте-1.2
Тарылған өзенінің жылдық ағымының үлестірімі
І
0,44
0,36
0,29 0,66 1,10 2,33 1,48 2,14 2,13 0,14
1968 1.24 3,00 2,09 1,09 1,1881 1,295 2,9
1 2 3 4 5 6 7 8
1969 0.93 2,87 2,00 1,00 1,000 1,000 5,1
1970 1.80 2,78 1,94 0,94 0,0883 0,830 8,6
1971 0.82 2,42 1,69 0,69 0,476 0,328 11,4
1972 1.58 2,22 1,50 0,55 0,302 0,1663 14,3
1973 1.61 2,08 1,45 0,45 0,202 0,091 17,1
1974 0.64 2,03 1,41 0,41 0,168 0,068 20,0
1975 0.67 1,83 1,26 0,28 0,018 0,022 22,9
1976 2.42 1,82 1,27 0,27 0,073 0,0196 25,7
1977 1.49 1,81 1,26 0,26 0,067 0,0175 28,6
1978 1.0 1,80 1,25 0,25 0,062 0,0153 31,4
1979 1.15 1,61 1,12 0,12 0,014 0,0017 34,3
1980 0.98 1,58 1,10 0,10 0,010 0,001 37,1
1981 0.3 1,49 1,04 0,04 0,001 0,000 40,0
1982 3,0 1,47 1,02 0,02 0,0002 0,000 42,9
1983 2,87 1,37 0,95 -0,05 0,0025 0,000 45,7
1984 1,81 1,36 0,95 -0,05 0,0025 0,000 48,6
1985 1,10 1,24 0,86 -0,14 0,0196 -0,0027 51,4
1986 0,45 1,19 0,83 -0,17 0,0289 -0,0049 54,3
1987 1,47 1,16 0,81 -0,19 0,0361 -0,0068 57,1
1988 2,22 1,15 0,80 -0,20 0,040 -0,0080 60,0
1989 2,03 1,14 0,19 -0,21 0,044 -0,0092 62,9
1990 1,83 1,10 0,11 -0,23 0,053 -0,021 65,7
1991 1,82 1,00 0,10 -0,70 0,090 -0,027 68,6
1992 1,3 0,98 0,68 0,32 0,102 -0,032 71,4
Σ=28,034Σ=13,041
Тарылған өзенінің ортажылдық су өтімінің қамтамасыздық қисығының есебі
Жылдар Q max Қатар Жыл Qmax lgKKilgKi
м3с лық дар төмен-д i
номер еу
тәртібі
бойын-ш
а
1 2 3 4 5 6 7 8
1976 0,26 1982 2,2 0,41 6,47 29,92 5,6
1977 0,59 1983 0,67 1,96 0,96 0,92 11,1
1978 0,055 1977 0,59 1,74 0,74 0,55 16,7
1979 0,46 1979 0,46 1,35 0,35 0,12 22,2
1980 0,28 1991 0,44 1,29 0,29 0,01 27,8
1981 0,050 1980 0,28 0,86 -0,18 0,03 33,3
1982 2,2 1976 0,26 0,16 -0,24 0,06 38,9
1983 0,67 1992 0,15 0,44 -0,56 0,31 44,4
1984 0,09 1987 0,14 0,40 -0,60 0,36 50,0
1985 0,13 1985 0,13 0,38 -0,62 0,71 55,6
1 2 3 4 5 6 7 8
1986 0,084 1988 0,12 0,35 -0,65 0,42 61,1
1987 0,14 1984 0,09 0,26 -0,74 0,55 66,7
1988 0,12 1990 0,073 0,20 -0,80 0,64 72,2
1989 0,073 1989 0,073 0,20 -0,80 0,64 77,8
1990 0,73 1978 0,055 0,10 -0,84 0,71 83,3
1991 0,44 1981 0,050 0,15 -0,85 0,72 88,9
1992 0,15 1986 0,024 0,07 -0,93 0,86 94,4
Σ=5,805 Σ=37,27
кгс;
Есепті берілген қамтамасыздықты су өтімдері:
Q50%=1,32 м3с=41,6 млн. м3
Q75%=0,93 м3с=29,36 млн. м3
Q85%=0,75 м3с=23,7 млн. м3
Q95%=0,52 м3с=16,4 млн. м3
2. Суды пайдалану, ауыл шаруашылық дақылдардың суағару режимі және есептік
өтімдер.
Су қоймасы Тарылған маңындағы жерлерді суландыру үшін және жаңа
жерлерді игеру үшін , оларды мал шаруашылықпен айналысу үшін жобалануда.
Жобада қазіргі кезде бар және жаңа пайда болатын шаруашылықтардағы ауыл
шаруашылық дақылдардың пайызы белгіленеді.
Дақылдардың суғару режимі ғылыми-зерттеу (КазНИИВХ) институтының
мәліметтері арқылы белгіленеді.
Көрсетілген кестедегі мәліметтер бойынша суғару үшін 7,36 млн.м3
құрайды су қажет.
Су қоймасының есепті пайдалы суды пайдалану көлемі 104,85 млн.м3 үшін
Тарылған массиві бойынша 14,2 мын.га суармалы жерлерді құрайды, олардың
ішінде 400 га жерлер бау-бақша және жүзімдікке арналған, ал басқа жерлер
пайыз бойынша орналастыратын дақылдар үшін.
Суармалы жерлерді көбейту үшін және жүйенің пайдалану әсер
коэффициентін (ПӘК) арттыру үшін суды пайдалану графигін түзету
жоспарланған, себебі кейбір мезгілдерде суды пайдалану есептіге қарағанда
аздау.
Бұл дұрыс суармалы жерлер санын азайтып, оның орнына суару нормасы
1700м3 бір гектарға көлдете суармалау әдісі пайдалану жоспарланған. Мұндай
есеп екі вариант жолы қарастырылып кестеге түсірілген. Су қоймасының есебі
ауданы 14,2 мың га суармалы жер үшін негізгі вариант қабылданған.
2.1 кесте
Тарылған массиві бойынша 1 мың га жер үшін суды пайдалану есебі.
Айлар Декада Гидромодуль ПӘК Гидромодуль 1мың га суды
графигінің rk графигінің пайдалану
орташа орташа брутто
ординатасы ординатасы
нетто q лс брутто
1га үшін
1 - - - - -
ІІІ 2 - - - - -
3 0,218 0,443 0,840 0,40 0,380
1 0,430 0,801 0,888 0,634 0,544
ІV 2 0,265 0,542 0,890 0,454 0,389
3 0,225 0,460 0,853 0,411 0,354
1 0,196 0,401 0,822 0,388 0,328
V 2 0,196 0,401 0,822 0,388 0,328
3 0,276 0,561 0,902 0,407 0,437
1 0,405 0,953 0,998 0,679 0,580
VІ 2 0,472 0,962 0,891 0,688 0,587
3 0,477 0,960 0,890 0,687 0,587
1 0,455 0,933 0,891 0,662 0,570
VІІ 2 0,490 1,00 0,810 0,701 0,605
3 0,338 0,692 0,940 0,532 0,540
1 0,382 0,781 0,969 0,581 0,501
VІІІ 2 0,196 0,403 0,822 0,389 0,328
3 0,196 0,407 0,822 0,388 0,361
ІХ 1 0,196 0,402 0,820 0,381 0,328
Σ=7,36
2.2 Кесте
Тарылған массиві жерлерінің екі вариант бойынша суды пайдалану есебі
Айлар Декада Дұрыс Дұрыс Дұрыс суармалыДұрыс суармалы
суармалы суармалы 13мың га 12мың га және
1мың га суды14,2мың га жерлер үшін 6130га лиманды
пайдалану жерлер үшін және 2900га жерлерді суармалау
брутто суды лиманды үшін суды
млн. м3 пайдалану суармалау үшінпайдалану 8млн. м3
млн. м3 суды пайдалану
1 2 3 4 5 6
ІІІ 3 0,380 5,40 5,55 6,48
1 0,544 7,72 7,07 6,53
ІV 2 0,389 5,52 5,55 6,48
3 0,354 5,03 5,55 6,48
1 0,328 4,65 5,55 6,48
V 2 0,328 4,65 5,55 6,48
3 0,437 5,21 5,55 6,48
1 0,580 8,25 7,54 6,96
VІ 2 0,587 8,35 7,63 7,04
3 0,587 8,35 7,63 7,04
1 0,570 8,10 7,41 6,84
VІІ 2 0,605 8,59 7,86 7,26
3 0,504 7,15 6,55 6,05
1 0,501 7,11 6,51 6,01
VІІІ 2 0,328 4,65 4,26 3,94
3 0,361 5,12 4,69 4,33
ІХ 1 0,328 4,65 4,26 3,94
Σ=104,85 Σ=104,84 Σ=104,83
2.3 Кесте
Жүйенің пайдалы әсер коэффициентін арттыру үшін суармалаудың екі
варианты
Дұрыс суармалау жерлер Лиманды Орташа ПӘК Жалпы аудан
ауданы мың. га суармалау мың. га
жерлер ауданы
мың. га
14,2 0 0,81 14,2
13,0 2,9 0,82 15,9
12,0 6,13 0,85 18,13
Тарылған өзенінің өтімімен салыстырғанда қазіргі жалпы су тұтыну
жағдайының жеткіліксіздігі білінеді. Яғни суармалы жерлердің сумен қамтуы
нашар.
Суармалы жерлердің сумен аз қамтамасыз етуі сол жерлердің басым ауданы
жарық күн кезінде өзеннің су қорын толық пайдалану мүмкін еместігі. Егңндң
жерлерді толық сумен қамту үшін өзен ағынын су қоймасын салып реттеу арқылы
болады. Су қоймасында егінге керек емес кездердегі суды жинап су қоры
жасалады.
2.1 Ауыл шаруашылық дақылдарды суармалау режимі. Ауыспалы егістікті
қабылдау.
Шаруашылықтың негізгі бағытына байланысты, топырақ-мелиорациялық
жағдайды, қарастырылып жатқан 530,8га егінді жердің климат, жауын-шашын
мәселелерін ескере отырып 8 танапты ауыспалы егістік түрін қабылдаймыз.
1. Жаздық бидай + жоңышқа
2. Жоңышқа
3. Жоңышқа
4. Қант қызылшасы
5. Күздік бидай
6. Қант қызылшасы
7. Қант қызылшасы
8. Дәндік жүгері
Қабылданған ауыспалы егістік түріне байланысты дақылдардың ауданы және
құрамы келесі кестеде көрсетілген.
2.2 Дақылдардың ауданы және пайдалық құрамы
2.4- Кесте
пп Дақылдар Аудан
Пайлық құрамы га
1 Қант қызылшасы 0,375 199,05
2 Жоңышқа 0,25 132,7
3 Күздік бидай 0,125 66,35
4 Дәндік жүгері 0,125 66,35
5 Жаздық 0,125 66,35
бидай+жоңышқа
Дақылдардың суды тұтыну режимі (КазНИИВХ) Қазан су шаруашылық
институтының ұсынысы бойынша қабылданған. Қарастырылып жатқан аумақ
ылғалдылығы бойынша оңтүстік аймаққа кіреді.Ылғалдығы жағынан жер өте
құрғақ сол себептен сумен тұтынуы жағынан 95% қамтамасыздығы бойынша
есептейміз. Дақылдардың суармалау қалыбы келесі формуламен есептеледі.
(2.1)
Мұнда М-суармалау қалыбы, нетто; м3га
Еv-қарастырылып жатқан мезгілдегі суды тұтыну мұлшері,
м3га
Wn-вегетация алдындағы топырақтағы ылғал қоры , м3га
Рв- вегетация кезіндегі жауын-шашын мөлшері, мм
Ауыл шаруашылық дақылдардың жалпы су тұтыну мөлшері мына формуламен
анықталады:
, мм
, м
(2.2)
Мұнда Кб және Кб – су тұтыну биологиялық коэффициенттері;
Σd- Есерті мезгілдегі ауаның орта тәулік бойынша ылғалдылық
дефиценттерінің (жеткіліксіздік) қосындысы
К0 және К0 – микроклимат коэффициенттері
Е- Н.Н Иванов формуласы бойынша анықталатын бір бойлық
булану
Е=0,0018(25+t)2(100-а), мм
(2.3)
Вегетация басындағы топырақтағы ылғал қоры агрометеостанциялар және
ауыл-шаруашылық тәжірибе станцияларының мәліметтері арқылы қабылданады
немесе вегетация мезгінен басқа кездердегі жауын-шашын мөлшеріне байланысты
анықталады
(2.4)
Мұнда ΣPН-вегетациялық емес кезеңдегі жауын-шашын мөлшері, мм;
μ- вегетация алдындағы кезеңдегі топырақта жауын-шашынның
сақталу және толтырылу коэффициенті
Жобада дақылдардың суармалау қалыбы қамтамасыздығы 95% КазНИИВХ ұсынысы
бойынша қабылданған:
1. Қант қызылшасы - 5300 м3га
2. Жоңышқа – 6500 м3га
3. Күздік бидай – 2660 м3га0
4. Дәндік жүгері – 4500 м3га
5. Жаздық бидай + жоңышқа – 3100 м3га
Қабылданған дақылдардың суармалау қалыбын қабылдағанда топырақ
мелиоративтік жағдайы ескерілген
МП.Н.= ; м3га
(2.5)
Мұнда МП.Н. – суармалы жерлердің мелиоративтік жақсы жағдайына
ыңғайланған суармалау қалыбы, м3га
М- жақсы гидрогеологиялық жіне топырақ мелиоративтік
жағдайдағы суармалау қалыбы, м3га
Еv-жалпы су тұтыну, м3га
Кr- ауылшаруашылық дақылдардың су тұтынуына грунт
суларының қатысуын ескеретін коэффициент;
Кс- грунт суларының пайдаланудың мүмкіндік шегін
ескеретін коэффициент;
Км- жердің тұздалуын ескеретін коэффициент.
Кr, Кс, Км- коэффициенттер мөлшерін КазНИИВХ ұсыны бойынша қаб
2.3 Метеорологиялық мәліметтер
2.5 Кесте
Айлар І ІІ ІІІ ІV
Мамыр маусым шілде
Ωн Ωср ΔV V
ағын-минус1-вариант 2-вариант
су беру
Ара қашықтық 10 20 30 40 50
Биіктік 12,8 11 9 6,6 ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz