Алматы облысы Райымбек ауданы жерлерін есепке алу және бағалау
Кіріспе
1. ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ
1.1 Қазақстанда жер кадастрын жүргізудің ... ... ... 10
2. ЖЕР УЧАСКЕЛЕРІН КАДАСТРЛЫҚ ЕСЕПКЕ АЛУ
2.1. Жерді есепке алудың мазмұны мен сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... .23
2.2. Жер санаттары, алқаптар бойынша жердің санын және
сапасын есепке алу ... ... ... .26
3. РАЙЫМБЕК АУДАНЫ ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ МӘЛІМЕТТЕР
3.1 Райымбек ауданның ауыл шаруашылығына сипаттама ... ... ... ... ... ... 31
3.1.1 Ауданның мал шаруашылығы саласы.35
3.1.2 Ауданның егіншілік саласы ... ... ... ... .42
4. ЖЕР РЕСУРСТАРЫН БАСҚАРУ ЖҮЙЕСІНІҢ
ҚАЛЫПТАСУЫ
4.1. Жер қатынастарының дамуы ... ... 59
4.2. Қазақстанда жер ресурстарын басқарудың қазіргі жүйесін
қалыптастырудың әдістемесі ... ... ... ... ...61
4.3. Жер ресурстарын мемлекеттік басқарудың ұйымдастыру
шылық құрылымдары ... ..62
4.4 Жер нарығының қалыптасуы және жермен нарықтық Қатынастар ... ... ... .66
5. ЕҢБЕКТІ ҚОРҒАУ ЖӘНЕ ТІРШІЛІК
5.1 Өндірістегі жарақаттарды талдау. Еңбек процесіндегі қауіпті катертүрлері ... .69
5.2 Ауылшарушылық дақылдарын суғару кезіндегі қаіпсіздік шаралары ... .70
5.3 Өндірістік кәсіпорындарының құрылуына қойылатын санитарлық гигеналық талаптар ... ... ... 71
ҚОРТЫНДЫ ... ... ... ... ..75
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ
1.1 Қазақстанда жер кадастрын жүргізудің ... ... ... 10
2. ЖЕР УЧАСКЕЛЕРІН КАДАСТРЛЫҚ ЕСЕПКЕ АЛУ
2.1. Жерді есепке алудың мазмұны мен сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... .23
2.2. Жер санаттары, алқаптар бойынша жердің санын және
сапасын есепке алу ... ... ... .26
3. РАЙЫМБЕК АУДАНЫ ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ МӘЛІМЕТТЕР
3.1 Райымбек ауданның ауыл шаруашылығына сипаттама ... ... ... ... ... ... 31
3.1.1 Ауданның мал шаруашылығы саласы.35
3.1.2 Ауданның егіншілік саласы ... ... ... ... .42
4. ЖЕР РЕСУРСТАРЫН БАСҚАРУ ЖҮЙЕСІНІҢ
ҚАЛЫПТАСУЫ
4.1. Жер қатынастарының дамуы ... ... 59
4.2. Қазақстанда жер ресурстарын басқарудың қазіргі жүйесін
қалыптастырудың әдістемесі ... ... ... ... ...61
4.3. Жер ресурстарын мемлекеттік басқарудың ұйымдастыру
шылық құрылымдары ... ..62
4.4 Жер нарығының қалыптасуы және жермен нарықтық Қатынастар ... ... ... .66
5. ЕҢБЕКТІ ҚОРҒАУ ЖӘНЕ ТІРШІЛІК
5.1 Өндірістегі жарақаттарды талдау. Еңбек процесіндегі қауіпті катертүрлері ... .69
5.2 Ауылшарушылық дақылдарын суғару кезіндегі қаіпсіздік шаралары ... .70
5.3 Өндірістік кәсіпорындарының құрылуына қойылатын санитарлық гигеналық талаптар ... ... ... 71
ҚОРТЫНДЫ ... ... ... ... ..75
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Кез келген мемлекеттің жер ресурсы оның ұлттық байлығы болғандықтан, ол байлықты тиімді пайдалану жер ресурстарын басқару жүйесінсіз мүмкін емес. Қалыптасқан жер ресурстарын басқару жүйесі мемлекет пен қоғамның құқықтық, саяси, экономикалық, экологиялық және әлеуметтік жағдайларын ескереді.
Нарықтық экономикаға көшу, жерге әртүрлі меншік нысандарын енгізу, жер пайдаланудың ақылы болуын, жердің , оның өндіріс құралы, кеңістіктік базис және шектелген маңызды табиғи ресурс сияқты басты функцияларын сақтай отырып, жылжымайтын мүлік және құқықтық реттеу нысанасы ретінде заң тұрғысынан танудың объективті қажеттілігін туғызады. Сондықтан жер ресурстарын басқарудың теориялық және әдістемелік жағдайын жетілдіру қажеттілігі туды. Жер ресурстарын басқарудың негізгі функционалдық іс-әрекеттері: жер құрылымы, мемлекеттік жер кадастры, жер мониторингі т.б. болып табылады.
Барлық әкімшілік-территориялық деңгейде жер ресурстарын басқарудың маңызды факторларының бірі – мемлекеттік жер кадастры. Ол жер ресурстарын басқарудың ақпараттық негізі болып табылады. Жер ресурстарын басқару – жүйелік, белгілі бір мақсатты көздейтін жер қатынастарына қатысты мемлекет пен қоғамның қарым-қатынасы. Бұл қарым-қатынастар мемлекеттің жер ресурстарын ұтымды және тиімді пайдалану мақсатындағы объективті заңдылықтарға негізделген.
Нарықтық экономикаға көшу, жерге әртүрлі меншік нысандарын енгізу, жер пайдаланудың ақылы болуын, жердің , оның өндіріс құралы, кеңістіктік базис және шектелген маңызды табиғи ресурс сияқты басты функцияларын сақтай отырып, жылжымайтын мүлік және құқықтық реттеу нысанасы ретінде заң тұрғысынан танудың объективті қажеттілігін туғызады. Сондықтан жер ресурстарын басқарудың теориялық және әдістемелік жағдайын жетілдіру қажеттілігі туды. Жер ресурстарын басқарудың негізгі функционалдық іс-әрекеттері: жер құрылымы, мемлекеттік жер кадастры, жер мониторингі т.б. болып табылады.
Барлық әкімшілік-территориялық деңгейде жер ресурстарын басқарудың маңызды факторларының бірі – мемлекеттік жер кадастры. Ол жер ресурстарын басқарудың ақпараттық негізі болып табылады. Жер ресурстарын басқару – жүйелік, белгілі бір мақсатты көздейтін жер қатынастарына қатысты мемлекет пен қоғамның қарым-қатынасы. Бұл қарым-қатынастар мемлекеттің жер ресурстарын ұтымды және тиімді пайдалану мақсатындағы объективті заңдылықтарға негізделген.
1. Қазақстан Республикасының Жер Кодексі – Алматы 2003 жыл 20 маусым.
2. Алматы облысы энциклопедиясы. Алматы 2003 273-275 бет.
3. Докучаев Б.Б. Соч..,т.4, изд. АН СССР, 1960.
4. Бонитировка почв Западной Сибири.- Новосибирск,Наука, 1975.
5.«Қазақстан Республикасында мемлекеттік жер кадастрын жүргізудің ережесі» ҚР Үкіметінің 2003 жылы 20-қыркүйектегі бекіткен № 958 қаулысы
6.Ж.Т.Сейфуллин, Г.Ж.Сейтхамзина, С.К.Игембаева. Мемлекеттік жер кадастрының жаңа технологиясы. Оқу құралы // - Алматы: ҚазҰАУ,2008.
7.«Жер учаскелерінің кадастрлық (бағалау) құнын анықтау инструкциясы», 2004 жыл 24 желтоқсан
8. Жер қатынастары және жерге орналастыру жөніндегі нормативтік актілердің ЖИНАҒЫ – Алматы, «Қаржы- Қаражат» 1996.
9.Сейфуллин Ж.Т. Қазақстан Республикасының жер кадастры. - Алматы, 2001г.
10.Инвентаризация пахотных земель сельскохозяйственных предприятий Алматинской области.Алматинское ДГП ГосНПЦзем. – Алматы, 2002. – 101 с.
11.Порядок ведения государственного земельного кадастра в Республике Казахстан. Земельное законодательство Республики Казахстан - //Сб. нормативно-правовых актов// - Алматы: «Жети жаргы», 1998.- с.139-152.
12.Указания по формированию земельного кадастрового дела земельного участка утвержденный Агентством по управлению земельными ресурсами от 17 декабря 1997г.
13.3емельное законодательство Республики Казахстан. //Сб. нормативно-правовых актов (с комментариями)// - Алматы: Жети жаргы, 1998.
14.Землеустройство и земельные отношение. //СБ. Нормативных актов// – Алматы: Каржы-каражат, 1996. – С. 3.
15.Порядок залога земельных участков и прав землепользования в обеспечение ипотечных кредитов. Земельное законодательство Республики Казахстан. //Сб. нормативно-правовых актов. – Жети жаргы, 1998. – С. 153-156.
16.Порядок купли-продажи находящихся в государственной собственности земельных участков или права постоянного землепользования. Земельное законодательство Республики Казахстан //Сб. нормативно - правовых актов. Алматы, – Жети жаргы, 1998. – С. 108-122.
17.Сейфуллин Ж.Т. Земельный кадастр Казахстана. – Алматы.: КазНИИЭОАПК, 2000.
18.Сейфуллин Ж.Т. Земельный кадастр: Управление земельными ресурсами в рыночных условиях. – Алматы.: КазНИИЭОАПК, 2001.
19.О крестьянском (фермерском) хозяйстве. Закон Республики Казахстан // Основные законодательные и нормативно-правовые акты по малому предпринимательству. Агентство по стратегическому планированию и реформам РК. – Акмола, 1998.
22. Каларев Ф.М. «Охрана труда» (Ф.М., М.А. Пережогин, Г.Н. Гряник; под ред. Р.М. Канарева). М. Колос. 1982.
23.П.М. Славенцов, Ю.Г. Славенцов «Охрана труда». Издательство “Колос”. М. 1970.
24. А.Букабаев. “Кеген ауданының өлке тарихы, Алматы 1995 ж, 412б,108-112б.
25. «Хан тәңірінің етегі» Райымбек баба мекені Иемберді Т., Құсаинов А.
Алматы-2007ж, 250б,45-54б.
26. ОспановА.Хантәңірі газеті 1 қаңтар 2009 ж. №1-12б,1-5б.
27. Қазақ энциклопедиясы Алматы обылысы 2000ж. 1-2 том..
28. Райымбек ауданыны ауылшаруашылық бөлімі, мәліметтері Алматы 2007ж, 25-57б.
29. Қазақ энциклопедиясы. Алматы облысы, А., 1990.1-12 томдар.
30. Т.Жүріпбаев. “Бейуақ”. Алматы, Қазақстан 1990ж, 17-21б.
31. Ж.Арыстанов. “Жер ұйығы – Жетісу”. Алматы, Жалын 1994ж ,75-79б.
32. Система ведение сельского хозяйства Алматинской области: Рекомендации – Алматы: ТОО “Нұрлы әлем”. 2005ж.
33. Алматы облысы Райымбек ауданының егіншілік жүйесін дамыту Алматы.
2007ж.450б,14-65б.
34. Информационный сборник “Жетісу”. Талдықорған, 2008ж, 181-199б.
35. Жетісу энциклопедиясы 2000ж. Адаев Ж. Ахметов А. Алматы 2004ж, Арыс
Баспасы,580б, 36-49б.
2. Алматы облысы энциклопедиясы. Алматы 2003 273-275 бет.
3. Докучаев Б.Б. Соч..,т.4, изд. АН СССР, 1960.
4. Бонитировка почв Западной Сибири.- Новосибирск,Наука, 1975.
5.«Қазақстан Республикасында мемлекеттік жер кадастрын жүргізудің ережесі» ҚР Үкіметінің 2003 жылы 20-қыркүйектегі бекіткен № 958 қаулысы
6.Ж.Т.Сейфуллин, Г.Ж.Сейтхамзина, С.К.Игембаева. Мемлекеттік жер кадастрының жаңа технологиясы. Оқу құралы // - Алматы: ҚазҰАУ,2008.
7.«Жер учаскелерінің кадастрлық (бағалау) құнын анықтау инструкциясы», 2004 жыл 24 желтоқсан
8. Жер қатынастары және жерге орналастыру жөніндегі нормативтік актілердің ЖИНАҒЫ – Алматы, «Қаржы- Қаражат» 1996.
9.Сейфуллин Ж.Т. Қазақстан Республикасының жер кадастры. - Алматы, 2001г.
10.Инвентаризация пахотных земель сельскохозяйственных предприятий Алматинской области.Алматинское ДГП ГосНПЦзем. – Алматы, 2002. – 101 с.
11.Порядок ведения государственного земельного кадастра в Республике Казахстан. Земельное законодательство Республики Казахстан - //Сб. нормативно-правовых актов// - Алматы: «Жети жаргы», 1998.- с.139-152.
12.Указания по формированию земельного кадастрового дела земельного участка утвержденный Агентством по управлению земельными ресурсами от 17 декабря 1997г.
13.3емельное законодательство Республики Казахстан. //Сб. нормативно-правовых актов (с комментариями)// - Алматы: Жети жаргы, 1998.
14.Землеустройство и земельные отношение. //СБ. Нормативных актов// – Алматы: Каржы-каражат, 1996. – С. 3.
15.Порядок залога земельных участков и прав землепользования в обеспечение ипотечных кредитов. Земельное законодательство Республики Казахстан. //Сб. нормативно-правовых актов. – Жети жаргы, 1998. – С. 153-156.
16.Порядок купли-продажи находящихся в государственной собственности земельных участков или права постоянного землепользования. Земельное законодательство Республики Казахстан //Сб. нормативно - правовых актов. Алматы, – Жети жаргы, 1998. – С. 108-122.
17.Сейфуллин Ж.Т. Земельный кадастр Казахстана. – Алматы.: КазНИИЭОАПК, 2000.
18.Сейфуллин Ж.Т. Земельный кадастр: Управление земельными ресурсами в рыночных условиях. – Алматы.: КазНИИЭОАПК, 2001.
19.О крестьянском (фермерском) хозяйстве. Закон Республики Казахстан // Основные законодательные и нормативно-правовые акты по малому предпринимательству. Агентство по стратегическому планированию и реформам РК. – Акмола, 1998.
22. Каларев Ф.М. «Охрана труда» (Ф.М., М.А. Пережогин, Г.Н. Гряник; под ред. Р.М. Канарева). М. Колос. 1982.
23.П.М. Славенцов, Ю.Г. Славенцов «Охрана труда». Издательство “Колос”. М. 1970.
24. А.Букабаев. “Кеген ауданының өлке тарихы, Алматы 1995 ж, 412б,108-112б.
25. «Хан тәңірінің етегі» Райымбек баба мекені Иемберді Т., Құсаинов А.
Алматы-2007ж, 250б,45-54б.
26. ОспановА.Хантәңірі газеті 1 қаңтар 2009 ж. №1-12б,1-5б.
27. Қазақ энциклопедиясы Алматы обылысы 2000ж. 1-2 том..
28. Райымбек ауданыны ауылшаруашылық бөлімі, мәліметтері Алматы 2007ж, 25-57б.
29. Қазақ энциклопедиясы. Алматы облысы, А., 1990.1-12 томдар.
30. Т.Жүріпбаев. “Бейуақ”. Алматы, Қазақстан 1990ж, 17-21б.
31. Ж.Арыстанов. “Жер ұйығы – Жетісу”. Алматы, Жалын 1994ж ,75-79б.
32. Система ведение сельского хозяйства Алматинской области: Рекомендации – Алматы: ТОО “Нұрлы әлем”. 2005ж.
33. Алматы облысы Райымбек ауданының егіншілік жүйесін дамыту Алматы.
2007ж.450б,14-65б.
34. Информационный сборник “Жетісу”. Талдықорған, 2008ж, 181-199б.
35. Жетісу энциклопедиясы 2000ж. Адаев Ж. Ахметов А. Алматы 2004ж, Арыс
Баспасы,580б, 36-49б.
Пән: Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 69 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 69 бет
Таңдаулыға:
МАЗМҰНЫ
Кіріспе
1. ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ
1.1 Қазақстанда жер кадастрын
жүргізудің ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... .10
2. ЖЕР УЧАСКЕЛЕРІН КАДАСТРЛЫҚ ЕСЕПКЕ АЛУ
2.1. Жерді есепке алудың мазмұны мен
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... .23
2.2. Жер санаттары, алқаптар бойынша жердің санын және
сапасын есепке
алу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ..26
3. РАЙЫМБЕК АУДАНЫ ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ МӘЛІМЕТТЕР
3.1 Райымбек ауданның ауыл шаруашылығына
сипаттама ... ... ... ... ... ... 31
3.1.1 Ауданның мал шаруашылығы
саласы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ...35
3.1.2 Ауданның егіншілік
саласы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ..42
4. ЖЕР РЕСУРСТАРЫН БАСҚАРУ ЖҮЙЕСІНІҢ
ҚАЛЫПТАСУЫ
4.1. Жер қатынастарының
дамуы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..59
4.2. Қазақстанда жер ресурстарын басқарудың қазіргі жүйесін
қалыптастырудың
әдістемесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... 61
4.3. Жер ресурстарын мемлекеттік басқарудың ұйымдастыру
шылық
құрылымдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... 62
4.4 Жер нарығының қалыптасуы және жермен нарықтық
Қатынастар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 66
5. ЕҢБЕКТІ ҚОРҒАУ ЖӘНЕ ТІРШІЛІК
5.1 Өндірістегі жарақаттарды талдау. Еңбек процесіндегі қауіпті
катертүрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... 69
5.2 Ауылшарушылық дақылдарын суғару кезіндегі қаіпсіздік
шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... .70
5.3 Өндірістік кәсіпорындарының құрылуына қойылатын
санитарлық гигеналық
талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
1
ҚОРТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..75
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... 77
Кіріспе
Кез келген мемлекеттің жер ресурсы оның ұлттық байлығы болғандықтан,
ол байлықты тиімді пайдалану жер ресурстарын басқару жүйесінсіз мүмкін
емес. Қалыптасқан жер ресурстарын басқару жүйесі мемлекет пен қоғамның
құқықтық, саяси, экономикалық, экологиялық және әлеуметтік жағдайларын
ескереді.
Нарықтық экономикаға көшу, жерге әртүрлі меншік нысандарын енгізу, жер
пайдаланудың ақылы болуын, жердің , оның өндіріс құралы, кеңістіктік базис
және шектелген маңызды табиғи ресурс сияқты басты функцияларын сақтай
отырып, жылжымайтын мүлік және құқықтық реттеу нысанасы ретінде заң
тұрғысынан танудың объективті қажеттілігін туғызады. Сондықтан жер
ресурстарын басқарудың теориялық және әдістемелік жағдайын жетілдіру
қажеттілігі туды. Жер ресурстарын басқарудың негізгі функционалдық іс-
әрекеттері: жер құрылымы, мемлекеттік жер кадастры, жер мониторингі т.б.
болып табылады.
Барлық әкімшілік-территориялық деңгейде жер ресурстарын басқарудың
маңызды факторларының бірі – мемлекеттік жер кадастры. Ол жер ресурстарын
басқарудың ақпараттық негізі болып табылады. Жер ресурстарын басқару –
жүйелік, белгілі бір мақсатты көздейтін жер қатынастарына қатысты мемлекет
пен қоғамның қарым-қатынасы. Бұл қарым-қатынастар мемлекеттің жер
ресурстарын ұтымды және тиімді пайдалану мақсатындағы объективті
заңдылықтарға негізделген.
Қазақстан аса бай жер-ресурстық әлеуетті иелене отырып, оларды
пайдалануға ерекше көңіл бөліп, әлемдік тәжірибеге сүйене отырып жер
ресурстарын ұтымды пайдалану және қорғау стратегиясын бекітіп, елдің
нарықтық экономика жағдайларына байланысты жер қатынастарын жетілдіру
қажет.
Нарық жағдайында жер ресурстарын басқару жер қатынастары жүйесінің
социалистік түрімен ерекшеленеді. Алғашқы кезде жер мемлекеттің айрықша
меншік құқығында болып, жер қатынастарының тек бір түрі - жер пайдалану
ғана танылған. Жер жер пайдаланушыларға ақысыз беріліп, салық салынбайтын,
жер учаскесі жылжымайтын мүлік мәртебесіне ие болмаған, жерді жалға алуға
тыйым салынған.
Демек, жерге жеке меншік құқығы, жер пайдаланудың ақылылығы, азаматтық
және нарықтық айналымға жер учаскесін енгізу сияқты мәселелер заңдарда
көрініс таппаған. Жоғарыда көрсетілген объективті факторлар жер ресурстарын
басқару әдістері мен қағидаларын өзгерту және осы салада зерттеу жүргізу
қажеттілігін негіздейді.
Нарықтық қатынастардың дамуы және нарық айналымына жер учаскелерін
енгізу, экономиканы мемлекеттік басқарудың дамуы жердің физикалық,
экономикалық, құқықтық сипаттамасына негізделген фискалдық құралдардың
дамуын (салық салу, жалға алудың төлемі), жерді есепке алу саласындағы
қызметті жетілдіруді талап етіп отыр. Мұндай есепті жүргізуді мемлекеттік
жер кадастры жүзеге асырады.
Жер туралы, жер учаскесінің меншік иелері және жер пайдаланушылар
туралы толық, нақты және жедел ақпарат жер саясатын жүзеге асыруға
көмектесіп, жер және өзге де реформалардың жүзеге асуын бақылауға, жерді
пайдалану және қорғауды реттеу және қадағалауға мүмкіндік береді.
Жер қатынастарындағы болып жатқан өзгерістер жер кадастрының
функционалдық міндеттерін өзгерту қажеттілігін тудырады. Бұл мәселе жердің
аумақтық кеңістік, табиғи ресурс және негізгі өндіріс құралы қызметін
сақтай отырып жылжымайтын мүлік мәртебесіне ие болуына байланысты. Бұл
жағдайда әрбір жер учаскесі заңды түрде жылжымайтын мүлік мәртебесіне
иеленіп жеке және заңды тұлғалардың мүліктерінің құрамына енуі керек.
Сондықтан, жер нарығының дамуына үлесін қосатын, фискалдық саясатты
(салық салу және өзге де жер төлемдерін алу) және жер ресурстарын басқаруды
жүзеге асыруға негіз болатын қазіргі заманға сай жер кадастры қажет. Яғни,
нарықтық қатынастар жағдайында мемлекеттік жер кадастры жүйесіне және
бірінші кезекте жер учаскелерін тіркеу және олардың кадастрлық бағасын
анықтауға қойылатын талаптар қатаңдылығы. Сондықтан, мемлекеттік жер
кадастры жаңа жер құрылысына, және жер қатынастарына негізделіп құрылуы
керек. Демек, әлемдік талаптарға сай келетін мемлекеттік жер кадастрын
қалыптастыру өзекті мәселе болып табылады.
Жер кадастрлық қызмет қазіргі заманға сәйкес кадастрды құру мен
қолдауға бағытталған, жер кадастрлық іс-шараларының біртұтас жүйесіне
біріктірілген және мемлекеттік жер кадастры аясында жүргізілетін жерді
бағалау, жер пайдалануды тіркеу жерді мемлекеттік есепке алу жөніндегі іс-
шараларды қамтиды.
Жерді пайдалануды жоспарлау, жердің есебін жүргізу, жерді пайдалануды
тіркеу, жерді бөлу және қайта бөлу, халық тұратын жерлерді жоспарлау, жер
дауын шешу, жерді пайдалануды мемлекеттік бақылау, жер қорын мемлекеттік
басқарудың жалпыға мойындатылған қызметтері болып табылады. Аталған әрбір
қызмет өзіне тиесілі басқарушылық қызметтің негізделген түрін, оны
атқаратын органдардың жүзеге асыру әдісі мен нысанын көрсетеді. Жер қорын
мемлекеттік басқару жүйесінде пайда болған жер кадастрлық қызмет қоғамдық
өндірістің жалпы және жердің табиғи ресурстарының есебінсіз пайда болуы
мүмкін еместігінен туындайды.
Кадастрлық қызмет – табиғи ресурстардың экономикалық жағдайы, сандық,
сапалық ақпараттармен толықтыру, жаңарту, сақтау, жүйелеуге бағытталған
мемлекеттік органдардың ұйымдастыру - басқару іс-шараларының түрі.
Дипломдық зерттеудің мақсаты кадастрлық қызметті жүзеге асыру, жалпы
теориялық сұрақтарды талдау, мемлекеттік жер кадастрын жүргізу саласындағы
әрекет етуші заңдылықты анық білу, ұсыныстар мен тұжырымдар дайындау,
қоршаған ортаны қорғау мен табиғат қорларын пайдалану саласындағы
кадастрлық қызметті қалыптастыруға бағытталған зерттеу жүргізу болып
табылады.
Алматы облысының ауылшаруашылық өндірісін тиімді көтеру деңгейі, оның
жерді пайдалану ғылыми-негізделген қорытындыға байланысты. Нарықтық
қатынастар аспектік болжамдар жүйелеріне, шаруашылықтың стратегиясын
таңдауда және салалық азық- түлікпен қажеттілігін экономикалық тұрғыдан
жүргізуге, сонымен қатар шаруашылықта нарықтық-механизмдерді құру, ауыл
шаруашылық мекемелеріндегі жерді пайдаланудың жаңа ұйымдастыру формаларын
дамыту оңтайлы шарттарды құрайды сонымен қатар талаптарды кеңейтеді.
Қазақстан Республикасының Жер заңдарына сәйкес жер мемлекеттік меншік
болып табылады, сонымен қатар жер сатылмайды, жер тұрақты немесе уақытша
ұзақ мерзімге пайдалануға беріледі. Жерге орналастыру, жұмыстары атқарушы
жер учаскесі иелерінің және жер пайдаланушының өтініші бойынша, сонымен
қатар жер ресурстарын басқару жөніндегі атқарушы органдардың шешімі бойынша
жүргізіледі.[1]
← Кадастрлық қызмет – табиғи ресурстардың экономикалық жағдайы,
сандық, сапалық ақпараттармен толықтыру, жаңарту, сақтау,
жүйелеуге бағытталған мемлекеттік органдардың ұйымдастыру -
басқару іс-шараларының түрі. дайындық жұмысы;
← мәліметтерді жинау мен өңдеу;
← территорияны аудандастыру;
← облыс, аймақ және республикадағы топырақ топтарының жүйелі
тізімін жасау;
← жерді бағалау көрсеткіштерін есептеу мен бағалау шкаласын
құру;
← шаруашылық және аудандар жерін бағалау жұмыстарын жүргізу.
Сонымен қатар есепке алу жұмыстарын да жүргізеді. Есепке алу кезінде
мына деректерді көрсету міндетті болып табылады:
← жер учаскесі иесінің немесе пайдаланушының аты-жөні;
← жер учаскесінің көлемі;
← жер учаскесіне меншіктің нысаны;
← жер учаскесінің мақсаттық тұрғысы;
← жер учаскесін пайдалануға шектеу;
← жер учаскесінің бөлінетіндігі немесе бөлінбейтіндігі;
← жер учаскесінің кадастрлық нөмірі;
← жер учаскесіндегі жылжымайтын мүлік туралы мәлімет.
Сонымен қатар есепке алу жұмыстарын да жүргізеді. Есепке алу кезінде
мына деректерді көрсету міндетті болып табылады:
← жер учаскесі иесінің немесе пайдаланушының аты-жөні;
← жер учаскесінің көлемі;
← жер учаскесіне меншіктің нысаны;
← жер учаскесінің мақсаттық тұрғысы;
← жер учаскесін пайдалануға шектеу;
← жер учаскесінің бөлінетіндігі немесе бөлінбейтіндігі;
← жер учаскесінің кадастрлық нөмірі;
← жер учаскесіндегі жылжымайтын мүлік туралы мәлімет.
Ауылшаруашылық бағыттағы жерді жекешелендіру шарттарын енгізуде және
Қазақстандағы нарықтық жер қатынастарының келешекте дамуына құқықтық және
экономикалық механизмді реттеу жаңа мемлекеттік басқару жүйесін тиімді
пайдалану және ауылшаруашылық жерлерді қорғау қажет. Бұл тапсырманы шешу,
теориялық және әдіснамалық базаны жасауға жер қорын басқарудың жаңа жүйесін
құрастыру, көп мақсатты автоматтырылған ақпараттық жүйенің жер кадастрі
негізінде пайдалану, нарықтық айналымды реттеу, кадастрлік бағалау және
ауылшаруашылық жерлерге салық салуға байланысты.
Райымбек ауданының жер реформасын сұрыптау көрсеткендей яғни жаңа жер
қатынастарының дамуы және жер ресурстарын басқару жүйесін тиімді
пайдалануды және ауылшаруашылық жерлерді қорғауды әлі толық қамтамасыз ете
алмайды, себебі жер нарығының оның инфрақұрылымының құқықтық қатынастарының
және ауылшаруашылық жерлерді қорғауды қамтамасыз етудің жай дамуы. Нарықтық
шарттарда жер қорын басқаруды тиімді пайдалану үшін, саны туралы нақты
мәлімет, әртүрлі санаттардағы жердің сапасы мен жағдайы, олардың орналасқан
орны, жер учаскесінің бағасы, жерге салық салуы туралы нақты мәлімет қажет
болуы керек. Ақпараттық-техникалық, көпфункционалды жүйелер, барлық жер
учаскелеріндегі нақты мәліметтерді сұрыптауға, жинауға мүмкіндігі бар, ол
мемлекеттік жер кадастры болып есептеледі. Бұрында қалыптасқан облыстық
(аудандық) деңгейдегі жер кадастрінің жүйесі, әдіснамалық параметрлерін
қайта қарастыруын қажет етеді және жаңа автоматтандырылған мақсатты
ақпараттық жүйенің базасын құрайды.
Жоғарыда келтірілген мәліметтер тақырыптың өзектілігін, ғылыми және
зерттеудің тәжірибелік мәнін көрсетеді, яғни жасалған ұсыныстар маңызды
халық шаруашылығының тапсырмасын шешуге бағытталған-нақты шарттарда
Райымбек ауданының ауылшаруашылық жерлерін қорғауды және тиімді пайдалануды
қажет етеді, бұл жағдайдың үлкен экономикалық және экологиялық мәні бар.
Ауылшаруашылық бағыттағы жерді жекешелендіру шарттарын енгізуде және
Қазақстандағы нарықтық жер қатынастарының келешекте дамуына құқықтық және
экономикалық механизмді реттеу жаңа мемлекеттік басқару жүйесін тиімді
пайдалану және ауылшаруашылық жерлерді қорғау қажет. Бұл тапсырманы шешу,
теориялық және әдіснамалық базаны жасауға жер қорын басқарудың жаңа жүйесін
құрастыру, көп мақсатты автоматтырылған ақпараттық жүйенің жер кадастрі
негізінде пайдалану, нарықтық айналымды реттеу, кадастрлік бағалау және
ауылшаруашылық жерлерге салық салуға байланысты.[2]
1 Әдебиеттерге шолу
1.1 Қазақстанда жер кадастрын жүргізудің тәртібі
Мемлекеттік жер кадастры табиғи ресурс кадастрлары арасында маңызды
орын алады. Қазақстан Республикасы Жер кодексінің 152-бабына сәйкес,
мемлекеттік жер кадастры Қазақстан Республикасы жерінің табиғи және
шаруашылық жағдайы, жер учаскелерінің орналасқан жері, нысаналы
пайдаланылуы, мөлшері мен шекарасы, олардың сапалық сипаттамасы туралы, жер
пайдаланудың есепке алынуы мен жер учаскелерінің кадастрлық құны туралы
мәліметтердің жүйесі болып табылады. Сонымен қатар, Қазақстан
Республикасының мемлекеттік жер кадастрына жер учаскелеріне құқықты
субъектілер туралы ақпарат та енгізіледі.
Бүгінгі күнде қазіргі талаптарға сай кадастрлық жүйенің және
заңдылығының қалыптасу процесі, табиғи ресурстар кадастрларының құрылуын
жүргізуді реттейтін қоғамдық қатынастар қалыптасу үстінде. Жер туралы, жер
учаскесінің меншік иелері және жер пайдаланушылар туралы толық, нақты және
жедел ақпарат жер саясатын жүзеге асыруға көмектесіп, жер және өзге де
реформалардың жүзеге асуын бақылауға, жерді пайдалану және қорғауды реттеу
және қадағалауға мүмкіндік береді.
Жер қатынастарындағы болып жатқан өзгерістер жер кадастрының
функционалдық міндеттерін өзгерту қажеттілігін тудырады. Бұл мәселе жердің
аумақтық кеңістік, табиғи ресурс және негізгі өндіріс құралы қызметін
сақтай отырып жылжымайтын мүлік мәртебесіне ие болуына байланысты. Бұл
жағдайда әрбір жер учаскесі заңды түрде жылжымайтын мүлік мәртебесіне
иеленіп жеке және заңды тұлғалардың мүліктерінің құрамына енуі керек.
Сондықтан, жер нарығының дамуына үлесін қосатын, фискалдық саясатты (салық
салу және өзге де жер төлемдерін алу) және жер ресурстарын басқаруды жүзеге
асыруға негіз болатын қазіргі заманға сай жер кадастры қажет. Сондықтан
мемлекеттік жер кадастры жаңа жер құрылысына және жер қатынастарына
негізделіп құрылуы керек. Мемлекеттік жер кадастры мемлекеттік тіркеу,
жердің кадастрлық құнын анықтау, бағалау қызметінде маңызды рөл атқарады.
Жерге әр түрлі меншік нысандарын енгізу, жер пайдаланудың ақылы болуын,
жердің кеңістіктік базис және табиғи ресурс сияқты басты функцияларын
сақтай отырып, жылжымайтын мүлік және құқықтық реттеу нысанасы ретінде заң
тұрғысынан танудың объективті қажеттілігін туғызады. Сондықтан да жер
ресурстарын басқарудың теориялық және әдістемелік жағдайын жетілдіру
қажеттілігі туды. Жер ресурстарын басқарудың негізгі функционалдық іс-
әрекеттері: жер құрылымы, мемлекеттік жер кадастры, жер мониторингі және
т.б. болып табылады.
Кадастр сөзі латынның “салық салынатын тізімі” деген ұғым береді.
Осыған байланысты әуелі кадастр деп салық салынатын заттардың тізімі
тіркелген кітапты айтатын. Есепке, бағалауға алынған обьектіге байланысты
жер, су, орман және тағы басқа кадастрлары болып бөлінді. Сонымен бір жақты
түсінікте жер кадастры- жер салығы салынатын заттар туралы кітап, ал кең
түсінікте – жерге салық салу үшін жер туралы мәліметтерді алу мақсатымен
жерді есепке алу, жазу және бағалау бойынша мемлекеттің жүргізетін
әрекеттер жүйесі. Кадастрлардың басым түрлерінен жер кадастры өзінің
обьектісімен ерекшеленеді. Жер кадастры әдістемесі келесі ерекшеліктермен
сипатталады:
1. Қоғам өмірінде жер еңбектің жалпы заты және шарты болып келеді.
Ауылшаруашылығында жер тек қана өндіріс процесі жүзеге асырылатын орын
ғана емес, ол еңбектің заты және құралы болып табылады.
Ауылшаруашылығында жер өндірістің ең басты құралы болып табылады.
2. Жер кеңістікте көлемі бойынша шектелген және ешнәрсемен
ауыстырылмайды. Өндірістің басқа құралдары өнімділік күштер даму
барысында сан жөнінде өзгере алады, ескіргендері жаңа, жетілдірілген,
эұрғыда ұтымды құралдарға ауыстырла алады.
3. Жер өндірістің мәңгі, ауыстырылмайтын құралы болып табылады.
Ауылшаруашылығында жер өндірістің ең басты құралы болып, өсімдіктердің
өсуіне жағдай жасаушы өте маңызды және ерекше қасиетімен, құнарлығымен
сипатталады. Жерді дұрыс пайдаланса, оның сапасы төмендемейді,
керісінше жақсарады, сөйтіп оның құнарлылығы жоғарылайды.
4. Жерді құрал ретінде пайдалану оның кеңістік орнымен және ол орнының
тұрақтылығымен байланысты. Басқа құралдарды әр орындарда пайдалануға
және бір орыннан басқа орынға жылжытуға болады.
Жердің айрықша ерекшілігі ауылшаруашылық өндірісінде оны пайдалану
сипаты. Жерде көптеген ауыл шаруашылық дақыл түрлері өсіріледі.
Жердің осындай ерекшеліктері жер кадастрының мазмұнын, оны жүргізу
әдістерін және тәсілдерін алдын-ала есептейді. Жалпы түрде жер кадастры
былай бөлінеді:
1. Жерлерді есепке алу.
2. Жерлерді баяндау.
3. Жерлерді бағалау.
Жерлерді есепке алуда алқаптардың кеңістік жайы олардың көлемдері,
құрамы және сапасы анықталады.
Жерлерді баяндауда олардың жаратылыс тарихы және экономикалық
қасиеттері анықталып жазылады.
Жерлерді бағалауда жердің өндіріс құралы ретінде құнарлылығы және
пайдалылығы анықталады.
Кадастрдың осы аталған әр әрекеттері өзінше бірқатар техникалық
тәсілдерден тұрады. Ал олар барлығы бірге жердің санына, сапасына, негізгі
қасиеттеріне, нышандарына толық сипаттама береді және салық салу обьектісі
ретінде салыстырмалы құндылығын көрсетеді.
Жер кадастры салық салудың ең бір маңызды құралы болған. Оның
мәліметтері жер иелерінің салық мөлшерін белгілеуде негіз болған. Уақыт өте
кадастрдың құқық жағының маңызы күшейе түскен. Ол жерді меншіктеу құқығын
рәсімдеумен байланысты болды және сол арқылы пайдаланатын жерлердің
шекаралары туралы азаматтық істер шешіле бастады.
Жер кадастрлық материалдарды жер-құқықтық мәселелерді шешуде кеңінен
қолданады. Олар тек қана салық салу мүддесінде емес, басқа да қажеттіліктер
үшін пайдаланылады. Мысалы: жерді сату, сатып алу, жалға беру, пайдалану
және топырақ эрозиясымен күресу бойынша ұсыныстарды жасау. Жер кадастрының
негізгі міндеті – жер иелері алатын пайданың бөлігін мемлекетке алу
мақсатымен тиісті мәліметтермен қамтамасыз ету болып қала берді.
Жер кадастры жерді арнайы есепке алып, бағалау шарасы ретінде қоғам
дамуының бір сатысында пайда болып жетіле берді. Ең алдымен зерттеу, есепке
алу, бағалау, алқап түрлері және олардың сапасы бойынша топтастыру
әдістерін, тәсілдерін жетілдіре түсті. Жаңа әдістерді, құралдарды қолдану
арқасында жүйелі түрде жер кадастрлық ақпарат дәлдігі жоғарылады,
құжаттардың рәсімі, мазмұны жетілді. Жер кадастры арнайы дайындықты,
білімді талап ететін күрделі шараға айналды.
Мемлекеттік жер кадастрының құрамдас бөлігі болар алдында жерді
тіркеу, есепке алу, бағалау халық шаруашылығының ертеректегі даму
кезеңдерінен басталып, көптеген белгілі өзгерістерден өтті. Бірақ олардың
арасында әрқашан да бір белгілі байланыс болды. Сондықтан олардың дамуы,
жетілу тарихы, шын мәнінде тұтас жүйе ретінде кеңестік жер кадастрының
қалыптасуы, даму тарихы деп қарауға болады.
Жерді есепке алу бастапқы және күнделікті деп бөлінген. Ол әр облыстық
бойынша жеке жүргізілген, үйлестіруге жатқызылған, жатқызылмаған барлық
жерлер есепке алынған. Есептік дачаның ауданы межелеу мәліметтері бойынша
есептеліп әр учаскеге орналасуына байланысты тиісті есептік дачаға
тіркелген, ал алқаптар ыңғайлы және ыңғайсыз деп бөлінген. Ыңғайлы
алқаптарға- жайылым, шабындық, орман, бұта, бау-бақшалар, аула жерлері;
ыңғайсыз алқаптарға- жыралар, құмдар, батпақтар, сулар есептелінген. Жерді
есепке алуды жүргізу нәтижесінде барлық болыстық жерлердің есептік
тізімдері, карталары пайда болды.
Мемлекеттік жер кадастыры мынадай жұмыс түрлерін қамтиды:
← Жер учаскесінің кадастрлық ісін қалыптастыруды;
← Жердің мөлшері мен сапасын есепке алуды;
← Жер учаскелерінің меншік иелері мен жер пайдаланушыларды, сондай-
ақ жер құқығы қатынастарының басқа да субьектілерін есепке алуды;
← Мемлекеттік тіркеу мақсаты үшін жер учаскелерін есепке алуды;
← Жерді мемлекеттік кадастрлық бағалау мен топырақты бағалауды;
← Жер учакелері мен олардың субьектілері туралы деректер банкін,
сондай- ақ басқа да жер- кадастрлық ақпаратты қағаз бетінде және
электрондық түрде жинақтауды, өндеу мен жүргізуді;
← Мемлекеттік жер кадастрының автоматтандырылған ақпараттық жүйесін
құру мен жүргізуді;
← Жер-кадастр карталарын,оның ішінде сандық карталарды дайындау мен
жүргізуді;
← Жер-кадастр кітабы мен біріңғай мемлекеттік жер тізілімін
жүргізуді;
← Жер учаскесіне құқықты куәландыратын құжаттарды дайындауды.
Жердің мелиорациялық кадастры мемлекеттік жер кадастрының құрамдас
бөлігі болып табылады. Суармалы жер учаскелерінің мелиорациялық жай-күйі,
олардың табиғи және ирригациялық-шаруашылық жағдайлары бойынша сапалық
сипаттамаларын бағалау туралы, оларды пайдаланудың есебі туралы мәліметтер
жүйесін құрайтын суармалы жердің мелиорациялық кадастры деп аталады.
Шаруашылық-ұйымдастырушылық қызметтің құралы ретінде қолданылатын, жер
туралы мәліметтердің жиынтығын көрсететін мемлекеттік жер кадастрының
түсінігімен қатар, жер кадастры оған қатысты туындайтын қоғамдық қатынастар
және оларды құқықтық реттеу қатынастарының мазмұнын ашумен тығыз
байланысты.
Жер кадастрлық құқықтық қатынастар дегеніміз - жер құқығының
нормаларымен реттелген, жер кадастрын жүргізу, яғни жер туралы кадастрлық
мәліметтерді жинау, өңдеу, сақтау және оларды мүдделі тұлғаларға беру
кезінде туындайтын қоғамдық қатынастардың ерекше құқықтық нысаны.
Бұл қатынастардың объектісі жер болғандықтан мемлекеттік жер кадастрын
жүргізу қатынастары жер құқық қатынастары тобына жатады. Мемлекеттік жер
кадастрын жүргізу қатынастары жер кадастрлық қатынастар тобын құрайды. Жер
кадастрлық қатынастары жер кадастрын жүргізу әрекеттерімен байланысты, яғни
жер пайдалану құқығын құқықтық рәсімдеу; жер есептерін құрастыру, қарау
және бекіту; жердің кадастрлық құнын бекіту; жердің кадастрлық құнына
қатысты мүдделі тұлғалардың арыздарын қарау және т.б. Демек, жер кадастрлық
құқықтық қатынастар, жалпы құқықтық қатынастарға тән объектісі, субъектісі,
мазмұны бар жер құқықтық қатынастардың жеке тобы болып табылады. Жер
кадастрлық құқықтық қатынастар объектілерінің түрлеріне және мақсатына
байланысты екі топқа бөлінеді. Алғашқылары – мемлекеттік жер кадастрын
жүргізумен тікелей байланысты қатынастар, яғни мәліметтерді жинау, жүйелеу,
жаңарту т.б. Екіншілері, мемлекеттік жер кадастрының мәліметтерін қолдануға
байланысты туындайтын қатынастар. Мысалы, Е.Н. Колотинская да кеңестік жер
кадастрының құқықтың негіздеріне арналған өз еңбегінде, жер кадастрлық
қатынастарының мазмұнын зерттей келе, оларды екі топқа бөледі: жер
кадастрын жүргізудің жер кадастрлық қатынастары және жер кадастры
мәліметтерін қолданудың жер кадастрлық қатынастары.
Жер кадастрын жүргізудің мазмұны мен әдістемесі төменде аталған
негізгі объектісінің ерекшеліктеріне байланысты:
← жер - қоғамдық өмірде еңбектің негізгі құралы, яғни өндіруші
өнеркәсіп пен құрылыстан бастап, өндірістің басты құралы болып
табылады;
← ауылшаруашылығындағы кез-келген өндіріс процесінің қажетті
шарты болып табылады;
← жер - ауданы бойынша шектеулі және оның орнын өзге ешнәрсе
баса алмайды;
← жерді игеру бір орында тұрақтаумен байланысты;
← жердің негізгі ерекшелігі - дұрыс қолдануда оның өнімділігі
артады, яғни өнімнің мол болуын қамтамасыз етеді.
Қазақстан Республикасының мемлекеттік жер кадастрының объектісіне, жер
құқық қатынастарының субъектілері атына бекітілген, оқшауланған шекарадағы
жекелеген жер учаскелері жатады. Кадастрда әрбір учаске үшін, оны
кеңістікте нақты ажыратып алуға ауданы мен орналасуы орнын анықтауға
мүмкіндік беретін физикалық ерекшеліктер белгіленеді, мұнымен қоса,
учаскенің кадастрлық бағалану құны көрсетіледі. Жер мөлшері мен сапасының
есебі олардың нақты жағдайы және қолданысы бойынша жүргізіледі.
Жер кадастры жағдайында заң шығарушы, жердің кадастрлану объектісі
ретінде, жердің меншік нысаны, мақсатына сай қолданысы мен жер учаскелерін
қолданудың рұқсат етілген ерекшелігіне қарамастан Қазақстан Республикасы
аумағында орналасқан барлық жер учаскелерін анықтайды. Біздің ойымызша,
мемлекеттік жер кадастры объектілерінің заңнамалық анықтамасы нақты емес.
Жер – адамзаттың тұрмыс-тіршілігінің мекені, өсімдік және жануарлар
әлемінің өмір сүру негізі, тікелей барлық табиғи объектілермен тікелей
байланысты болуы және олардың өмір сүру мен өзара қарым-қатынасының негізін
құрайтындықтан, жер қойнауы кен қыртысы орны мен су объектілерінің орналасу
орны болады, осы себепті, беткейдегі және тереңдіктегі (мейлінше мүмкін
болған) барлық жер табиғи ресурстары жер кадастрының объектісі болып
табылады.
Жер кадастрлық құқықтық қатынастардың субъектілері ретінде мемлекеттік
органдар, ұйымдар мен тұлғалар танылады. Субъектілердің жер кадастрлық
құқықтық қатынастарға түсуінің жалпы шарты оларда арнайы құқық
субъектіліктің болуы, яғни жер кадастрлық құқықтық қатынастарға түсу
мүмкіндігі, өз әрекеттерімен мемлекеттік жер кадастрын жүргізу кезінде
құқықтар мен міндеттерге ие болу.
Жер кадастрлық құқықтық қатынастардың негізгі субъектісі - орталық
уәкілетті орган, яғни Қазақстан Республикасының жер ресурстарын басқару
агенттігі және оның аумақтық органдары. Қазақстан Республикасының жер
ресурстарын басқару агенттігі және оның аумақтық органдары Қазақстан
Республикасында жер кадастрын жүргізуді ұйымдастыруды жүзеге асырады.
Кадастрды жүргiзетiн мамандандырылған мемлекеттiк кәсiпорындар
құжаттарды жер учаскелерiн жергiлiктi жерде зерттеуді, яғни жер кадастрын
жүргізу жұмыстарын жүзеге асырады. Жеке және заңды тұлғалар жер кадастрлық
құқықтық қатынастарға кадастрлық органға жеке меншігінде немесе жер
пайдалануындағы жер учаскесі туралы және оларда болып жатқан өзгерістер
туралы мәліметтерді беру арқылы қатысады.
Демек, жер кадастрлық құқықтық қатынастардың субъектілері:
1. Орталық уәкілетті орган – Қазақстан Республикасының жер ресурстарын
басқару Агенттігі және оның аумақтық органдары;
2. Жер ресурстары және жерге орналастыру мемлекеттік ғылыми-өндірістік
орталық;
3.Кадастрды жүргiзетiн мамандандырылған мемлекеттiк кәсiпорындар;
4.Мемлекеттік органдар;
5.Жер учаскесінің меншік иелері мен жер пайдаланушылар;
6.Мүдделі заңды және жеке тұлғалар.
Жер кадастры туралы нормалар орнын анықтау қазіргі құқық жүйесінде
маңызды, себебі бұл кадастрлық қатынасты реттеудегі олардың ролін айқындау
үшін, шаруашылықты ұйымдастыру мен жүргізу үшін, табиғи ресурстарды
пайдалану мен қорғау үшін керек. Жер кадастрлық құқықтық нормалардың құқық
жүйесінде алатын орнын қарастырмас бұрын біз жалпы құқық жүйесінің
түсінігін анықтап алуымыз қажет.
Жүйе дегеніміз - өзара бір-бірімен байланысты элементтердің мазмұны
жағынан біріктірілген тұтастық, ол басқа жүйелерге қатысты тұтас бір нәрсе
бола алатын тұтастық. Сонымен, қазіргі құқық жүйесі - іштей өзара
байланысты элементтердің объективті тұтастығы: жалпы қабылданған қағидалар,
құқық нормалары, мемлекеттік басқару органдарының шешімдері, құқық
институттары және т.б.
Құқықтық институт ретінде мемлекеттік жер кадастры жер туралы
кадастрлық мәліметтер жүйесін құрастыруға байланысты кадастрды жүргізу
қатынастарын реттеуші материалдық және процессуалдық жер кадастрлық
нормалардың жүйесін білдіреді. Жер кадастрлық функцияны жүзеге асыруға
бағытталған жер құқықтық нормаларының жиынтығын білдіретін, құқықтық
институт ретіндегі мемлекеттік жер кадастры жер құқығының жер қорын
мемлекеттік басқару қатынастарын реттеуге бағытталған нормаларынан тұратын
құрамдас бөлімдерімен тығыз байланысты. Олардың мақсаты - бір елде жер
қатынастарын ұйымдастыру жолы арқылы жерді ұтымды пайдалануды қамтамасыз
ету. Демек, мемлекеттік жер кадастрын жүргізу нормалары жер құқығының
құқықтық институты ретінде көрініс табады.
Жерді есепке алу, жер пайдалануды тіркеу, жер кадастрын жүргізу
әдебиеттерде тек қана жер қорын мемлекеттік басқару, оның қызметтерін
немесе жердің жекелеген санаттарының құқықтық режимі мен құқықтың басқа да
сұрақтарын қарастыру кезінде көрініс табады. Жер кадастрлық функциясы мен
оның жер қорын мемлекеттік басқару жүйесіндегі орнын зерттеу қажеттілігіне
жер есептілік қызметтерінен жер кадастрлық қызметіне өтуімен мәлім болған,
мемлекеттік жер кадастрын жүргізу себепші болды. Алғашқыда, жүргізілген жер
пайдалануды тіркеу мен жерді мемлекеттік есепке алуды жүргізу аясындағы іс
- шаралардан тұратын осы жаңа қызмет мазмұны мен міндеті жағынан әлдеқайда
кең. Жер кадастрлық қызмет қазіргі заманға сәйкес кадастрды құру мен
қолдауға бағытталған, жер кадастрлық іс - шараларының біртұтас жүйесіне
біріктірілген және мемлекеттік жер кадастры аясында жүргізілетін жерді
бағалау, жер пайдалануды тіркеу жерді мемлекеттік есепке алу жөніндегі іс -
шараларды қамтиды.
Жер кадастрлық функциясы мен оның жер қорын мемлекеттік басқару
жүйесіндегі орнын зерттеу қажеттілігіне жер есептілік қызметтерінен жер
кадастрлық қызметіне өтуімен мәлім болған, мемлекеттік жер кадастрын
жүргізу себепші болды. Алғашқыда жүргізілген жер пайдалануды тіркеу мен
жерді мемлекеттік есепке алуды жүргізу аясындағы іс - шаралардан тұратын
осы жаңа қызмет мазмұны мен міндеті жағынан әлдеқайда кең. Жер кадастрлық
қызмет қазіргі заманға сәйкес кадастрды құру мен қолдауға бағытталған, жер
кадастрлық іс - шараларының біртұтас жүйесіне біріктірілген және
мемлекеттік жер кадастры аясында жүргізілетін жерді бағалау, жер
пайдалануды тіркеу жерді мемлекеттік есепке алу жөніндегі іс - шараларды
қамтиды.
Жерді пайдалануды жоспарлау, жердің есебін жүргізу, жерді пайдалануды
тіркеу, жерді бөлу және қайта бөлу, халық тұратын жерлерді жоспарлау, жер
дауын шешу, жерді пайдалануды мемлекеттік бақылау, жер қорын мемлекеттік
басқарудың жалпыға мойындатылған қызметтері болып табылады. Аталған әрбір
қызмет өзіне тиесілі басқарушылық қызметтің негізделген түрін, оны
атқаратын органдардың жүзеге асыру әдісі мен нысанын көрсетеді.
Қазақстан Республикасының аумағын кадастрлық бөлу төмендегідей
тәртіппен жүргізіледі:
← Қазақстан Республикасының аумағын кадастрлық бөлу жер
учаскелеріне кадастрлық нөмірлер беру мақсатында жүзеге асырылады;
← Қазақстан Республикасының аумағын кадастрлық бөлудің бірлігі
есептік кварталдар болып табылады;
← орналасқан жерін анықтау мақсатында әрбір жер учаскесіне
кадастрлық нөмірлер беріледі;
← кейіннен құқық кадастрында пайдаланылатын есептік кварталдардың
шекарасы мен кодтарын сәулет және қала құрылысы органдарымен,
жылжымайтын мүлікке құқықтарды және олармен жасалатын мәмілелерді
мемлекеттік тіркеу органдарымен, келісім бойынша жер ресурстарын
басқару жөніндегі аумақтық органдар айқындайды және тиісті
атқарушы органдар бекітеді;
← жер учаскелерінің кадастрлық нөмірлерін түзу мақсатында
облыстарға, Республикалық маңызы бар қалаларға, аудандарға және
облыстық маңызы бар қалаларға берілетін кодтардың тізбесін
Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілейді.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 20.09.2003 ж. қаулысымен бекітілген
Қазақстан Республикасында мемлекеттік жер кадастрын жүргізудің ережесіне
сәйкес, Қазақстан Республикасында мемлекеттiк жер кадастры мемлекеттiк
органдарды, жеке және заңды тұлғаларды жер және жекелеген жер учаскелерi
туралы ақпаратпен қамтамасыз ету мақсатында жүргiзiледi.
Қазақстан Республикасының бүкiл аумағында жер кадастрын жүргiзу бiрыңғай
жүйе бойынша жүзеге асырылады және ол жер учаскелерi туралы мәлiметтердi
жинау, құжаттау, жинақтау, өңдеу, есеп жүргiзу және сақтау жөнiндегi
дәйектi iс-қимыл болып табылады.
Қазақстан Республикасында жер кадастрын жүргізуді ұйымдастыруды жер
ресурстарын басқару жөніндегі орталық уәкілетті орган мен оның аумақтық
органдары жүзеге асырады.
Мемлекеттік жер кадастры Қазақстан Республикасының мемлекеттік
кадастрлар жүйесінің құрамдас бөлігі болып табылады және жер ресурстарын
басқару жөніндегі орталық уәкілетті орган өздеріне қатысты алғанда
мемлекеттік басқару органы болып табылатын, мамандандырылған республикалық
мемлекеттік кәсіпорындар Қазақстан Республикасының бүкіл аумағында бірыңғай
жүйе бойынша жүргізеді. Мемлекеттік жер кадастрының мәліметтері мемлекеттік
ақпараттық ресурс болып табылады.
Мемлекеттік жер кадастрының деректерін есепке алу мен оларды сақтау
бірлігі тұйық шекарада бөліп шығарылған, белгіленген тәртіппен жер құқығы
қатынастары субъектілеріне бекітілген жер учаскесі болып табылады.
Мемлекеттік жер кадастры мынадай жұмыс түрлерін:
1) жер учаскесінің кадастрлық ісін қалыптастыруды;
2) жердің мелшері мен сапасын есепке алуды;
3) жер учаскелерінің меншік иелері мен жер пайдаланушыларды, сондай-ақ
жер құқығы қатынастарының басқа да субъектілерін есепке алуды;
4) мемлекеттік тіркеу мақсаты үшін жер учаскелерін есепке алуды;
5) жерді мемлекеттік кадастрлық бағалау мен топырақты бағалауды;
6) жер учаскелері мен олардың субъектілері туралы деректер банкін,
сондай-ақ басқа да жер-кадастрлық ақпаратты қағаз бетінде және электрондық
түрде жинақтауды, өңдеу мен жүргізуді;
7) мемлекеттік жер кадастрының автоматтандырылған ақпараттық жүйесін
құру мен жүргізуді;
8) жер-кадастр карталарын, оның ішінде цифрлық карталарды дайындау мен
жүргізуді;
9) жер-кадастр кітабы мен бірыңғай мемлекеттік жер тізілімін
жүргізуді;
10)жер учаскесіне құқықты куәландыратын құжаттарды дайындауды қамтиды.
Қазақстан Республикасында әрекет етуші Жер кодексіндегі жер
кадастрының мазмұны әлемдік тәжірибе негізінде анықталған және жер
кадастрын жүргізу әлемдік стандартқа жақын. Жер кадастрының бұл үлгісі жер
ресурстарын меңгеру, құқықтық және фиксалды кадастрларды нақты
мәліметтермен ақпараттық қамтамасыз ету бойынша оның қызметтерінін жүзеге
асуына мүмкіндік береді. Сонымен қатар, бұл жер кадастры басқа да жүйелер
сияқты, мемлекеттің даму стратегиясын ескере отырып, ары қарай жетілдіруді
қажет етеді.
Қазіргі кезеңде Қазақстанда жер-кадастрлық жүйенің дамуын ұстап тұрған
басты себеп, заңнамалық тұрғыда бекітілген мемлекеттік жер кадастрының даму
тұжырымдамасының жоқтығы болып табылады. Жер кодексінде мәселелерге қысқаша
түсініктеме берілген, ал ол Кадастр туралы арнайы заң қабылдау керектігі
мәселесін толығымен шешпейді.
Жер кадастрының мәлiметтерiн қалыптастыру топографиялық-геодезиялық,
аэроғарыштық, картографиялық, жерге орналастыру жұмыстарын, топырақ
зерттеу, геоботаникалық зерттеулер мен iздестiрулер, жер мониторингi
жөнiндегi жұмыстарды, жердi сандық және сапалық есепке алуды жүргiзумен,
нақты жер учаскесiне жер-кадастр iсiн жасаумен, жер-кадастр карталары мен
жер учаскесiне құқықты куәландыратын құжат дайындаумен қамтамасыз етiледi.
Деректердi жинақтау жер учаскесiнiң кадастрлық нөмiрi, жеке немесе заңды
тұлғалардың - жер учаскесiне құқық субъектiлерiнiң атауы, атқарушы
органдардың кесiмдерi мен өзге де заңнамада көзделген құжаттар, жер
учаскесiнiң орналасқан орны мен мөлшерi, кадастрлық (бағалау) құны, жер
учаскесiне құқығы мақсатты тағайындауы, бөлiнетiндiгi және бөлiнбейтiндiгi,
жер учаскесiне сервитуттар туралы, сондай-ақ атқарушы органдар белгiлеген
оны пайдалану жөнiндегi шектеулер туралы ақпараттар тiркелетiн және
caқталатын республикалық маңызы бар қаланың, астананың тиiстi аудандарының
(облыстық маңызы бар қалалардың деңгейінде жүргізіледі.
Көрсетілген деректер аудандар (облыстық маңызы бар қалалар), облыстар,
республикалық маңызы бар қала, астана және тұтастай алғанда Қазақстан
Республикасы бойынша өзара салыстыруға мүмкiндiк беретiн меншiк нысандары,
жер санаттары бойынша жүйелендiріледi. Жер-кадастр құжаттамасы есепке
алудың барлық деңгейлерінде: базалық, мезгіл-мезгіл жаңартылатын және жыл
сайын жасалатын құжаттаманы қамтиды.
Базалық жер-кадастр құжаттамасына:
1) жер-кадастр істері;
2) жер-кадастр кітабы;
3) жердің бірыңғай мемлекеттік тізілімі;
4) жер-кадастр карталары жатады.
Жер кадастр құжаттамасының құрылымын, құрамын, мазмұны мен нысандарын,
сондай-ақ оны жүргізу тәртібін жер ресурстарын басқару жөніндегі орталық
уәкілетті орган бекітеді.
Мемлекеттік жер кадастры қағазға түсіріліп жүргізіледі және ақпаратты
жинақтаудың, өңдеу мен сақтаудың электрондық жүйелерін пайдалану арқылы
жүргізілуі мүмкін.
Қазақстан Республикасының бүкiл аумағында жер кадастрын жүргiзу
бiрыңғай жүйе бойынша жүзеге асырылады және ол жер учаскелерi туралы
мәлiметтердi жинау, құжаттау, жинақтау, өңдеу, есеп жүргiзу және сақтау
жөнiндегi дәйекті іс-қимыл болып табылады.
Жер учаскелерiнiң желiлiк және алаңдық сипаттамаларын бейнелеу және
өзгерiстер енгiзу мүмкiндiгiн қамтамасыз етуге тиiстi жер-кадастрлық
карталар кадастрдың картографиялық негiзi болып табылады.
Жер-кадастрлық карталардың масштабы есепке алу бiрлiгiнің мөлшерiне және
кадастрды жүргiзудiң деңгейiне байланысты таңдалады.
Кадастрды автоматтандырылған жүргiзу кезiнде картографиялық негiз
геоақпараттық технологияларды қолданумен және қағаз жеткiзгiштермен
көшiрмелерiн дайындаумен электрондық карта түрiнде қалыптастырылады.
Мемлекеттiк меншiктегi жерлерден берiлетiн жер учаскелерiне жер-
кадастрлық iстердi кадастрды жүргiзетiн мамандандырылған мемлекеттiк
кәсiпорындар облыстардың (республикалық маңызы бар қаланың, астананың),
аудандардың жергiлiктi атқарушы органдарының, аудандық маңызы бар қала,
кент, ауыл, ауылдық (селолық) округ әкiмдерiнiң шешiмдерi, Қазақстан
Республикасының Жер кодексiнде белгiленген құзыретiне сәйкес, облыстың,
ауданның жер қатынастары жөнiндегi уәкiлеттi органы бекiткен жерге құқық
беру туралы жерге орналастыру жобасы және жер учаскесiнiң шекараларын
белгiлеу жөнiндегi материалдар негiзiнде жүргiзедi. Азаматтарға және заңды
тұлғаларға иелiк ету не пайдалану құқығымен бұрын берiлген жер учаскелерiн
жеке меншiкке немесе пайдалануға берудi алғашқы ресiмдеу кезiнде жер-
кадастрлық iс олардың жер учаскелерiнiң орналасқан жерi бойынша облыстың
(республикалық маңызы бар қаланың, астананың), аудандардың (облыстық маңызы
бар қалалардың) жер қатынастары жөнiндегi уәкiлеттi органдарына берілетін
өтiнiштерiнiң негiзiнде жүргізіледі.
Жер учаскесiне құқықты куәландырушы құжаттар, ал олар болмаған кезде -
бұл учаскенi берген атқарушы органның шешімiмен учаске шекарасының сызбасы
(схемасы) өтiнiшке қосыла беріледi.
Облыстың (республикалық маңызы бар қаланың, астананың), аудандардың
(облыстық маңызы бар қалалардың) жер қатынастары жөнiндегi уәкiлеттi
органдары көрсетiлген құжаттарды тексерудi жүзеге асырады және осы
құжаттарды жер учаскелерiн жергiлiктi жерде зерттеу үшiн кадастрды
жүргiзетiн мамандандырылған кәсiпорындарға жiбередi. Олардың шекаралары,
алаңдары және мақсатты тағайындауы өзгергенi белгiлi болған жағдайда, бұл
өзгерiстер облыстың (республикалық маңызы бар қалалардың, астананың),
аудандардың (облыстық маңызы бар қалалардың) жергiлiктi атқарушы органының,
аудандық маңызы бар қала, кент, ауыл (село), ауылды (селолық) округтер
әкiмiнің, олардың Қазақстан Республикасының Жер кодексiнде белгiленген
құзыретiне сәйкес қайта бекiтуiне немесе мүдделi тараптардың арасында
жасалатын шартта көрсетуге жатады.
Азаматтардың немесе мемлекеттiк емес заңды тұлғалардың меншiгiндегi
жерден учаске құру бөлiнетiн жер учаскесiнiң бөлiгiмен мәмiле жасалған
кезде жер учаскесiнiң орналасқан жерi бойынша облыстық (республикалық
маңызы бар қаланың, астананың), ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) жер
қатынастары жөнiндегi уәкiлеттi органына берiлетiн олардың бөлiнетiн жер
учаскесiн бөлу туралы өтiнiштерi негiзiнде жүргiзiледi. Өтiнiшке жер
учаскесiне жеке меншiк құқығы туралы құжаттар қоса беріледі.
Бөлiнген жер учаскесiне, Қазақстан Республикасының Жер кодексiнде
белгiленген құзыретiне сәйкес, облыстың (республикалық маңызы бар
қалалардың, астананың), аудандардың (облыстық маңызы бар қалалардың) жер
қатынастары жөнiндегi уәкiлеттi органы бекiткен жер учаскесiн бөлу туралы
жерге орналастыру жобасы және жер учаскесiнiң шекараларын белгiлеу
жөнiндегi материалдар негiзiнде жаңа жер-кадастрлық iс жүргiзiледi, ал
бөлiнетiн жер учаскесiне бұрын жүргiзiлген жер-кадастрлық iске тиiстi
өзгерiстер енгiзiледi. Қалыптастырылған жер-кадастрлық iс жер учаскесiн жер-
кадастрлық кiтабына жазу және бiрыңғай мемлекеттiк жер тiзiлiмiне жер
учаскесi туралы мәлiметтердi үшiн негiз болады.
Бiрыңғай мемлекеттiк жер тiзiлiмi құқықтық, сәйкестендiру,
экономикалық және басқа да сипаттамаларды қамтитын кадастр құрамындағы жер
учаскелерiн есепке алудың қорытынды құжаты болып табылады.
Кадастр қағаз жеткiзгiшпен және ақпараттарды жинақтаудың, өңдеудiң және
сақтаудың электрондық жүйелерiн пайдалана отырып жүргiзілуi мүмкiн.
Заң жүзінде айқындалған мемлекеттік органдар өз құзыретіне сәйкес
кадастр қызметін ұйымдастыру, оның деректерін пайдалану, оның жүргізу
тәртібін анықтап, сол бойынша іске асырады. Мемлекеттік орган дегеніміз –
мемлекет механизмінің элементі, мемлекет қызметін іске асыруға қатысушы
және қолында билік құзыреті бар, оны әртүрлі тәсілдермен іске асыруға
мәжбүрлейтін, орындалуы міндетті нормативті құқықтық актілер шығаратын
мемлекет элементі.
Мемлекеттік органдар әртүрлі негіздер бойынша бөлінеді: пайда болу
әдісі бойынша (бастапқы және туынды), билік құзіреті бойынша (жоғарғы және
жергілікті), құзыреті кеңдігіне қарай (жалпы құзыретті және арнайы
құзыретті), биліктің бөліну қағидасы бойынша (заң шағарушы, атқарушы, сот
билігі), шешім қабылдау тәртібі бойынша (алқалы, жеке билеу).
Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысына сәйкес министрліктерге,
мемлекеттік комитеттерге кадастрды жүргізу, жобалау, кадастрлық құжаттаманы
жүргізу, кадастр деректерін зерттеу мен сақтау, деректерді басып шығару,
кадастр жүргізу тәртібін сақтауды бақылау жұмыстар жүктеледі.
2000 жылы Қазақстан Республикасы Үкіметінің Қаулысы мен Қазақстан
Республикасының табиғи объектілерінің мемлекеттік кадастрын жүргізудің
сандық геоақпарттық бірыңғай жүйесі бекітілді. Оның талабы бойынша кадастр
қызметін іске асыратын орталық атқару органдары:
1. мемлекеттік жер кадастры бойынша – жер ресурстарын басқару
саласындағы құзыретті орган – жалпы республика бойынша, ал оның аумақтық
органдарын - әкімшілік-аумақтық бірлік шегінде;
2. мемлекеттік су кадастры (жоғарғы су көздері, су ресурстарын
пайдалану, мелиоративті жағдайы, ирригация және дренаж мәселесі) –
белгіленген құзыреттеріне сәйкес ауылшаруашылығы мен су ресурстарын
басқарудың құзыретті органы тұтастай республика бойынша, ал олардың
аумақтық органдары - әкімшілік – аумақтық бірлік шегінде;
3. мемлекеттік орман кадастры бойынша – орман шаруашылығы саласындағы
құзыретті органы тұтастай республика бойынша, ал оның аумақтық органы -
әкімшілік – аумақтық бірлік шегінде.
4. мемлекеттің пайдалы қазбалар органдары, зиянды заттарды көму
кадастры бойынша – жер қойнауы пайдалану мен қорғаудың құзыретті органы
республика бойынша жалпы, ал оның аумақтық органдары - әкімшілік – аумақтық
бірлік шегінде.
5. мемлекеттік кадастр бойынша табиғи аумақтарды айрықша қорғау -
Республика бойынша тұтастай қоршаған ортаны қорғау уәкілетті орган арқылы,
ал оның аумақтық органы - әкімшілік-аумақтық бірліктердің органы.
6. мемлекеттік есеп бойынша жануарлар мен мемлекеттік жануарлар әлемі
кадастрын басқару-қорғау, өндіру және жануарлар әлемін қолдану – қорғау
саласындағы уәкілетті орган – Республика бойынша тұтастай, ал оның аумақтық
органы - әкімшілік-аумақтық органдар бірліктерінің шегі.
Жоғарыда айтылғандармен сәйкес және Қазақстан Республикасы Үкіметінің
Қаулысы негізінде мемлекеттік жер кадастры басқару туралы Ережелері,
сонымен қатар Қазақстан Республикасы Жер кодексінің 152-бабына сәйкес, жер
кадастрын жүргізуді ұйымдастыру орталық жер ресурстарын басқару органы
арқылы – Қазақстан Республикасының Жер ресурстарын басқару Агенттігі, оның
аумақтық органдары арқылы жүзеге асады. Мемлекеттік жер кадастры Қазақстан
Республикасының мемлекеттік кадастрлар жүйесінің құрамдас бөлігі болып
табылады және Республиканың барлық аудандарында арнайы мемлекеттік өндіріс
орындарымен бірдей жүйеде жүргізіледі, орталық уәкілетті орган жер
ресурстарын басқару органы болып табылады.
Қазіргі кезде, Мемлекеттік жер кадастрының автоматтандырылған–
ақпараттық жүйесі – шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық
мемлекеттік кәсіпорынның қосымша қаржы бөлуінің арқасында өз жұмысын
жүргізіп келеді. Кадастрдың автоматтандырылған ақпараттық жүйесін жасау
және жетілдіру, ГАЖ-технологияларын пайдалана отырып сандық карталар
әзірлеу оны жүргізу технологияларын дамытудың негізі болып табылады.
Мемлекеттік жер кадастры мәліметтерін беру және кадастр ақпаратын
пайдалану реттілігі төмендегідей:
← белгілі бір жер учаскесі туралы мемлекеттік жер кадастрының
мәлеметтері осы жер учаскесі есепке алынған орын бойынша үзінді
түрінде беріледі;
← мемлекеттік жер кадастрының мәліметтерін құжаттау қағазға
түсіріліп және электрондық тасығыштарда жүзеге асырылады.
Қағазға жазылған мәліметтер мен электрондық тасығыштарда
жазылған мәліметтер арасында алшақтықтар болған жағдайда, егер
Қазақстан Республикасының заңдарында өзгеше белгіленбесе,
қағазға түсірілген мәліметтер басымдыққа ие болады;
← мемлекеттік жер кадастрының мәліметтерін түзету топографиялық-
геодезиялық, аэроғарыштық, картографиялық, жерге орналастыру,
түгендеу бойынша, топырақты зерттеу, геоботаникалық,
бағалаушылық және өзге де зерттеулер мен іздестірулер жүргізумен
қамтамасыз етіледі;
← мемлекеттік жер кадастрын жүргізетін мемлекеттік органдар,
мемлекеттік органдар мен лауазымды адамдар жер-кадастр
құжаттамасына енгізілетін мәліметтердің дұрыстығын қамтамасыз
етуге міндетті.
Жер кадастрының мемлекеттік құпия мен өзге де шектеулерді қамтымайтын
мәліметтері баршаға қол жетімді болып табылады және мүдделі жеке және заңды
тұлғаларға ақылы негізде беріледі. Жер кадастрының мәліметтерін мемлекеттік
органдарға беру ақысыз негізде осы мақсаттарға көзделген бюджет қаражаты
есебінен жүзеге асырылады.
Жер кадастрлық құқықтық қатынастар дегеніміз - жер құқығының
нормаларымен реттелген, жер кадастрын жүргізу, яғни жер туралы кадастрлық
мәліметтерді жинау, өңдеу, сақтау және оларды мүдделі тұлғаларға беру
кезінде туындайтын қоғамдық қатынастардың ерекше құқықтық нысаны. Бұл
қатынастардың объектісі жер болғандықтан мемлекеттік жер кадастрын жүргізу
қатынастары жер құқық қатынастары тобына жатады. Демек, мемлекеттік жер
кадастрын жүргізу қатынастары жер кадастрлық қатынастар тобын құрайды. Жер
кадастрлық құқықтық қатынастар өздеріне тән объектісі, субъектісі,
қағидаларымен, мазмұнымен, жүзеге асыру механизмімен ерекшеленеді.
Қазақстан Республикасының мемлекеттік жер кадастры - бұл жүйеленген,
тұрақты түрде толықтырылып отыратын Қазақстан Республикасының жер қорының
сандық және сапалық жағдайы туралы мәліметтер жүйесінің негізінде
қалыптасатын, жер учаскелерін бағалау, тіркелетін жер учаскелер тізілімін
жасау, мемлекеттік жер кадастрлары туралы мәліметтер жеткізу, кадастрлар
туралы мәліметтерді пайдалану және басқа да қажетті мәліметтерді енгізу
жүйесі болып табылады.
Мемлекеттік жер кадастры табиғи ресурстар кадастрының құрамдас бөлігі
бола отырып, құқықтық кадастр, мемлекеттік қала құрылысы кадастрымен тығыз
байланыста болады. Егер құқықтық кадастр жылжымайтын мүлiкке құқықтарды
тiркеудiң бiрыңғай мемлекеттiк тiзбесi ретінде түсіндірілсе, нарық
жағдайына енуге байланысты жер жылжымайтын мүлік объектісінің мәртебесіне
ие болды. Мемлекеттік қала құрылысының кадастры аумақтардың, ғимараттардың
және құрылыстардың, шағын сәулет нысандарының және абаттандыру бөліктерінің
жай-күйi туралы, сондай-ақ аумақтар мен елдi мекендердi дамыту мен
құрылысын салудың қала құрылысын жоспарлау туралы мәлiметтердi, аумақтар
мен объектiлердiң тиiстi функционалдық аймақтарға тиесiлiлiгi, олардың
қазiргi және болашақтағы мақсаттары, экологиялық, инженерлiк-геологиялық,
гидрогеологиялық, геотехникалық және сейсмикалық жағдайлары, инженерлiк
қамтамасыз етiлуi туралы деректердi қамтиды. Ал, біртұтастық қағидасына
сәйкес жер және онда орналасқан жылжымайтын мүлік біртұтас, бұдан
мемлекеттік қала құрылысы кадастры мен мемлекеттік жер кадастрының тығыз
байланысы байқалады.
Жер қорын мемлекеттік басқару жүйесінде пайда болған жер кадастрлық
қызмет қоғамдық өндірістің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
1. ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ
1.1 Қазақстанда жер кадастрын
жүргізудің ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... .10
2. ЖЕР УЧАСКЕЛЕРІН КАДАСТРЛЫҚ ЕСЕПКЕ АЛУ
2.1. Жерді есепке алудың мазмұны мен
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... .23
2.2. Жер санаттары, алқаптар бойынша жердің санын және
сапасын есепке
алу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ..26
3. РАЙЫМБЕК АУДАНЫ ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ МӘЛІМЕТТЕР
3.1 Райымбек ауданның ауыл шаруашылығына
сипаттама ... ... ... ... ... ... 31
3.1.1 Ауданның мал шаруашылығы
саласы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ...35
3.1.2 Ауданның егіншілік
саласы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ..42
4. ЖЕР РЕСУРСТАРЫН БАСҚАРУ ЖҮЙЕСІНІҢ
ҚАЛЫПТАСУЫ
4.1. Жер қатынастарының
дамуы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..59
4.2. Қазақстанда жер ресурстарын басқарудың қазіргі жүйесін
қалыптастырудың
әдістемесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... 61
4.3. Жер ресурстарын мемлекеттік басқарудың ұйымдастыру
шылық
құрылымдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... 62
4.4 Жер нарығының қалыптасуы және жермен нарықтық
Қатынастар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 66
5. ЕҢБЕКТІ ҚОРҒАУ ЖӘНЕ ТІРШІЛІК
5.1 Өндірістегі жарақаттарды талдау. Еңбек процесіндегі қауіпті
катертүрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... 69
5.2 Ауылшарушылық дақылдарын суғару кезіндегі қаіпсіздік
шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... .70
5.3 Өндірістік кәсіпорындарының құрылуына қойылатын
санитарлық гигеналық
талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
1
ҚОРТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..75
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... 77
Кіріспе
Кез келген мемлекеттің жер ресурсы оның ұлттық байлығы болғандықтан,
ол байлықты тиімді пайдалану жер ресурстарын басқару жүйесінсіз мүмкін
емес. Қалыптасқан жер ресурстарын басқару жүйесі мемлекет пен қоғамның
құқықтық, саяси, экономикалық, экологиялық және әлеуметтік жағдайларын
ескереді.
Нарықтық экономикаға көшу, жерге әртүрлі меншік нысандарын енгізу, жер
пайдаланудың ақылы болуын, жердің , оның өндіріс құралы, кеңістіктік базис
және шектелген маңызды табиғи ресурс сияқты басты функцияларын сақтай
отырып, жылжымайтын мүлік және құқықтық реттеу нысанасы ретінде заң
тұрғысынан танудың объективті қажеттілігін туғызады. Сондықтан жер
ресурстарын басқарудың теориялық және әдістемелік жағдайын жетілдіру
қажеттілігі туды. Жер ресурстарын басқарудың негізгі функционалдық іс-
әрекеттері: жер құрылымы, мемлекеттік жер кадастры, жер мониторингі т.б.
болып табылады.
Барлық әкімшілік-территориялық деңгейде жер ресурстарын басқарудың
маңызды факторларының бірі – мемлекеттік жер кадастры. Ол жер ресурстарын
басқарудың ақпараттық негізі болып табылады. Жер ресурстарын басқару –
жүйелік, белгілі бір мақсатты көздейтін жер қатынастарына қатысты мемлекет
пен қоғамның қарым-қатынасы. Бұл қарым-қатынастар мемлекеттің жер
ресурстарын ұтымды және тиімді пайдалану мақсатындағы объективті
заңдылықтарға негізделген.
Қазақстан аса бай жер-ресурстық әлеуетті иелене отырып, оларды
пайдалануға ерекше көңіл бөліп, әлемдік тәжірибеге сүйене отырып жер
ресурстарын ұтымды пайдалану және қорғау стратегиясын бекітіп, елдің
нарықтық экономика жағдайларына байланысты жер қатынастарын жетілдіру
қажет.
Нарық жағдайында жер ресурстарын басқару жер қатынастары жүйесінің
социалистік түрімен ерекшеленеді. Алғашқы кезде жер мемлекеттің айрықша
меншік құқығында болып, жер қатынастарының тек бір түрі - жер пайдалану
ғана танылған. Жер жер пайдаланушыларға ақысыз беріліп, салық салынбайтын,
жер учаскесі жылжымайтын мүлік мәртебесіне ие болмаған, жерді жалға алуға
тыйым салынған.
Демек, жерге жеке меншік құқығы, жер пайдаланудың ақылылығы, азаматтық
және нарықтық айналымға жер учаскесін енгізу сияқты мәселелер заңдарда
көрініс таппаған. Жоғарыда көрсетілген объективті факторлар жер ресурстарын
басқару әдістері мен қағидаларын өзгерту және осы салада зерттеу жүргізу
қажеттілігін негіздейді.
Нарықтық қатынастардың дамуы және нарық айналымына жер учаскелерін
енгізу, экономиканы мемлекеттік басқарудың дамуы жердің физикалық,
экономикалық, құқықтық сипаттамасына негізделген фискалдық құралдардың
дамуын (салық салу, жалға алудың төлемі), жерді есепке алу саласындағы
қызметті жетілдіруді талап етіп отыр. Мұндай есепті жүргізуді мемлекеттік
жер кадастры жүзеге асырады.
Жер туралы, жер учаскесінің меншік иелері және жер пайдаланушылар
туралы толық, нақты және жедел ақпарат жер саясатын жүзеге асыруға
көмектесіп, жер және өзге де реформалардың жүзеге асуын бақылауға, жерді
пайдалану және қорғауды реттеу және қадағалауға мүмкіндік береді.
Жер қатынастарындағы болып жатқан өзгерістер жер кадастрының
функционалдық міндеттерін өзгерту қажеттілігін тудырады. Бұл мәселе жердің
аумақтық кеңістік, табиғи ресурс және негізгі өндіріс құралы қызметін
сақтай отырып жылжымайтын мүлік мәртебесіне ие болуына байланысты. Бұл
жағдайда әрбір жер учаскесі заңды түрде жылжымайтын мүлік мәртебесіне
иеленіп жеке және заңды тұлғалардың мүліктерінің құрамына енуі керек.
Сондықтан, жер нарығының дамуына үлесін қосатын, фискалдық саясатты
(салық салу және өзге де жер төлемдерін алу) және жер ресурстарын басқаруды
жүзеге асыруға негіз болатын қазіргі заманға сай жер кадастры қажет. Яғни,
нарықтық қатынастар жағдайында мемлекеттік жер кадастры жүйесіне және
бірінші кезекте жер учаскелерін тіркеу және олардың кадастрлық бағасын
анықтауға қойылатын талаптар қатаңдылығы. Сондықтан, мемлекеттік жер
кадастры жаңа жер құрылысына, және жер қатынастарына негізделіп құрылуы
керек. Демек, әлемдік талаптарға сай келетін мемлекеттік жер кадастрын
қалыптастыру өзекті мәселе болып табылады.
Жер кадастрлық қызмет қазіргі заманға сәйкес кадастрды құру мен
қолдауға бағытталған, жер кадастрлық іс-шараларының біртұтас жүйесіне
біріктірілген және мемлекеттік жер кадастры аясында жүргізілетін жерді
бағалау, жер пайдалануды тіркеу жерді мемлекеттік есепке алу жөніндегі іс-
шараларды қамтиды.
Жерді пайдалануды жоспарлау, жердің есебін жүргізу, жерді пайдалануды
тіркеу, жерді бөлу және қайта бөлу, халық тұратын жерлерді жоспарлау, жер
дауын шешу, жерді пайдалануды мемлекеттік бақылау, жер қорын мемлекеттік
басқарудың жалпыға мойындатылған қызметтері болып табылады. Аталған әрбір
қызмет өзіне тиесілі басқарушылық қызметтің негізделген түрін, оны
атқаратын органдардың жүзеге асыру әдісі мен нысанын көрсетеді. Жер қорын
мемлекеттік басқару жүйесінде пайда болған жер кадастрлық қызмет қоғамдық
өндірістің жалпы және жердің табиғи ресурстарының есебінсіз пайда болуы
мүмкін еместігінен туындайды.
Кадастрлық қызмет – табиғи ресурстардың экономикалық жағдайы, сандық,
сапалық ақпараттармен толықтыру, жаңарту, сақтау, жүйелеуге бағытталған
мемлекеттік органдардың ұйымдастыру - басқару іс-шараларының түрі.
Дипломдық зерттеудің мақсаты кадастрлық қызметті жүзеге асыру, жалпы
теориялық сұрақтарды талдау, мемлекеттік жер кадастрын жүргізу саласындағы
әрекет етуші заңдылықты анық білу, ұсыныстар мен тұжырымдар дайындау,
қоршаған ортаны қорғау мен табиғат қорларын пайдалану саласындағы
кадастрлық қызметті қалыптастыруға бағытталған зерттеу жүргізу болып
табылады.
Алматы облысының ауылшаруашылық өндірісін тиімді көтеру деңгейі, оның
жерді пайдалану ғылыми-негізделген қорытындыға байланысты. Нарықтық
қатынастар аспектік болжамдар жүйелеріне, шаруашылықтың стратегиясын
таңдауда және салалық азық- түлікпен қажеттілігін экономикалық тұрғыдан
жүргізуге, сонымен қатар шаруашылықта нарықтық-механизмдерді құру, ауыл
шаруашылық мекемелеріндегі жерді пайдаланудың жаңа ұйымдастыру формаларын
дамыту оңтайлы шарттарды құрайды сонымен қатар талаптарды кеңейтеді.
Қазақстан Республикасының Жер заңдарына сәйкес жер мемлекеттік меншік
болып табылады, сонымен қатар жер сатылмайды, жер тұрақты немесе уақытша
ұзақ мерзімге пайдалануға беріледі. Жерге орналастыру, жұмыстары атқарушы
жер учаскесі иелерінің және жер пайдаланушының өтініші бойынша, сонымен
қатар жер ресурстарын басқару жөніндегі атқарушы органдардың шешімі бойынша
жүргізіледі.[1]
← Кадастрлық қызмет – табиғи ресурстардың экономикалық жағдайы,
сандық, сапалық ақпараттармен толықтыру, жаңарту, сақтау,
жүйелеуге бағытталған мемлекеттік органдардың ұйымдастыру -
басқару іс-шараларының түрі. дайындық жұмысы;
← мәліметтерді жинау мен өңдеу;
← территорияны аудандастыру;
← облыс, аймақ және республикадағы топырақ топтарының жүйелі
тізімін жасау;
← жерді бағалау көрсеткіштерін есептеу мен бағалау шкаласын
құру;
← шаруашылық және аудандар жерін бағалау жұмыстарын жүргізу.
Сонымен қатар есепке алу жұмыстарын да жүргізеді. Есепке алу кезінде
мына деректерді көрсету міндетті болып табылады:
← жер учаскесі иесінің немесе пайдаланушының аты-жөні;
← жер учаскесінің көлемі;
← жер учаскесіне меншіктің нысаны;
← жер учаскесінің мақсаттық тұрғысы;
← жер учаскесін пайдалануға шектеу;
← жер учаскесінің бөлінетіндігі немесе бөлінбейтіндігі;
← жер учаскесінің кадастрлық нөмірі;
← жер учаскесіндегі жылжымайтын мүлік туралы мәлімет.
Сонымен қатар есепке алу жұмыстарын да жүргізеді. Есепке алу кезінде
мына деректерді көрсету міндетті болып табылады:
← жер учаскесі иесінің немесе пайдаланушының аты-жөні;
← жер учаскесінің көлемі;
← жер учаскесіне меншіктің нысаны;
← жер учаскесінің мақсаттық тұрғысы;
← жер учаскесін пайдалануға шектеу;
← жер учаскесінің бөлінетіндігі немесе бөлінбейтіндігі;
← жер учаскесінің кадастрлық нөмірі;
← жер учаскесіндегі жылжымайтын мүлік туралы мәлімет.
Ауылшаруашылық бағыттағы жерді жекешелендіру шарттарын енгізуде және
Қазақстандағы нарықтық жер қатынастарының келешекте дамуына құқықтық және
экономикалық механизмді реттеу жаңа мемлекеттік басқару жүйесін тиімді
пайдалану және ауылшаруашылық жерлерді қорғау қажет. Бұл тапсырманы шешу,
теориялық және әдіснамалық базаны жасауға жер қорын басқарудың жаңа жүйесін
құрастыру, көп мақсатты автоматтырылған ақпараттық жүйенің жер кадастрі
негізінде пайдалану, нарықтық айналымды реттеу, кадастрлік бағалау және
ауылшаруашылық жерлерге салық салуға байланысты.
Райымбек ауданының жер реформасын сұрыптау көрсеткендей яғни жаңа жер
қатынастарының дамуы және жер ресурстарын басқару жүйесін тиімді
пайдалануды және ауылшаруашылық жерлерді қорғауды әлі толық қамтамасыз ете
алмайды, себебі жер нарығының оның инфрақұрылымының құқықтық қатынастарының
және ауылшаруашылық жерлерді қорғауды қамтамасыз етудің жай дамуы. Нарықтық
шарттарда жер қорын басқаруды тиімді пайдалану үшін, саны туралы нақты
мәлімет, әртүрлі санаттардағы жердің сапасы мен жағдайы, олардың орналасқан
орны, жер учаскесінің бағасы, жерге салық салуы туралы нақты мәлімет қажет
болуы керек. Ақпараттық-техникалық, көпфункционалды жүйелер, барлық жер
учаскелеріндегі нақты мәліметтерді сұрыптауға, жинауға мүмкіндігі бар, ол
мемлекеттік жер кадастры болып есептеледі. Бұрында қалыптасқан облыстық
(аудандық) деңгейдегі жер кадастрінің жүйесі, әдіснамалық параметрлерін
қайта қарастыруын қажет етеді және жаңа автоматтандырылған мақсатты
ақпараттық жүйенің базасын құрайды.
Жоғарыда келтірілген мәліметтер тақырыптың өзектілігін, ғылыми және
зерттеудің тәжірибелік мәнін көрсетеді, яғни жасалған ұсыныстар маңызды
халық шаруашылығының тапсырмасын шешуге бағытталған-нақты шарттарда
Райымбек ауданының ауылшаруашылық жерлерін қорғауды және тиімді пайдалануды
қажет етеді, бұл жағдайдың үлкен экономикалық және экологиялық мәні бар.
Ауылшаруашылық бағыттағы жерді жекешелендіру шарттарын енгізуде және
Қазақстандағы нарықтық жер қатынастарының келешекте дамуына құқықтық және
экономикалық механизмді реттеу жаңа мемлекеттік басқару жүйесін тиімді
пайдалану және ауылшаруашылық жерлерді қорғау қажет. Бұл тапсырманы шешу,
теориялық және әдіснамалық базаны жасауға жер қорын басқарудың жаңа жүйесін
құрастыру, көп мақсатты автоматтырылған ақпараттық жүйенің жер кадастрі
негізінде пайдалану, нарықтық айналымды реттеу, кадастрлік бағалау және
ауылшаруашылық жерлерге салық салуға байланысты.[2]
1 Әдебиеттерге шолу
1.1 Қазақстанда жер кадастрын жүргізудің тәртібі
Мемлекеттік жер кадастры табиғи ресурс кадастрлары арасында маңызды
орын алады. Қазақстан Республикасы Жер кодексінің 152-бабына сәйкес,
мемлекеттік жер кадастры Қазақстан Республикасы жерінің табиғи және
шаруашылық жағдайы, жер учаскелерінің орналасқан жері, нысаналы
пайдаланылуы, мөлшері мен шекарасы, олардың сапалық сипаттамасы туралы, жер
пайдаланудың есепке алынуы мен жер учаскелерінің кадастрлық құны туралы
мәліметтердің жүйесі болып табылады. Сонымен қатар, Қазақстан
Республикасының мемлекеттік жер кадастрына жер учаскелеріне құқықты
субъектілер туралы ақпарат та енгізіледі.
Бүгінгі күнде қазіргі талаптарға сай кадастрлық жүйенің және
заңдылығының қалыптасу процесі, табиғи ресурстар кадастрларының құрылуын
жүргізуді реттейтін қоғамдық қатынастар қалыптасу үстінде. Жер туралы, жер
учаскесінің меншік иелері және жер пайдаланушылар туралы толық, нақты және
жедел ақпарат жер саясатын жүзеге асыруға көмектесіп, жер және өзге де
реформалардың жүзеге асуын бақылауға, жерді пайдалану және қорғауды реттеу
және қадағалауға мүмкіндік береді.
Жер қатынастарындағы болып жатқан өзгерістер жер кадастрының
функционалдық міндеттерін өзгерту қажеттілігін тудырады. Бұл мәселе жердің
аумақтық кеңістік, табиғи ресурс және негізгі өндіріс құралы қызметін
сақтай отырып жылжымайтын мүлік мәртебесіне ие болуына байланысты. Бұл
жағдайда әрбір жер учаскесі заңды түрде жылжымайтын мүлік мәртебесіне
иеленіп жеке және заңды тұлғалардың мүліктерінің құрамына енуі керек.
Сондықтан, жер нарығының дамуына үлесін қосатын, фискалдық саясатты (салық
салу және өзге де жер төлемдерін алу) және жер ресурстарын басқаруды жүзеге
асыруға негіз болатын қазіргі заманға сай жер кадастры қажет. Сондықтан
мемлекеттік жер кадастры жаңа жер құрылысына және жер қатынастарына
негізделіп құрылуы керек. Мемлекеттік жер кадастры мемлекеттік тіркеу,
жердің кадастрлық құнын анықтау, бағалау қызметінде маңызды рөл атқарады.
Жерге әр түрлі меншік нысандарын енгізу, жер пайдаланудың ақылы болуын,
жердің кеңістіктік базис және табиғи ресурс сияқты басты функцияларын
сақтай отырып, жылжымайтын мүлік және құқықтық реттеу нысанасы ретінде заң
тұрғысынан танудың объективті қажеттілігін туғызады. Сондықтан да жер
ресурстарын басқарудың теориялық және әдістемелік жағдайын жетілдіру
қажеттілігі туды. Жер ресурстарын басқарудың негізгі функционалдық іс-
әрекеттері: жер құрылымы, мемлекеттік жер кадастры, жер мониторингі және
т.б. болып табылады.
Кадастр сөзі латынның “салық салынатын тізімі” деген ұғым береді.
Осыған байланысты әуелі кадастр деп салық салынатын заттардың тізімі
тіркелген кітапты айтатын. Есепке, бағалауға алынған обьектіге байланысты
жер, су, орман және тағы басқа кадастрлары болып бөлінді. Сонымен бір жақты
түсінікте жер кадастры- жер салығы салынатын заттар туралы кітап, ал кең
түсінікте – жерге салық салу үшін жер туралы мәліметтерді алу мақсатымен
жерді есепке алу, жазу және бағалау бойынша мемлекеттің жүргізетін
әрекеттер жүйесі. Кадастрлардың басым түрлерінен жер кадастры өзінің
обьектісімен ерекшеленеді. Жер кадастры әдістемесі келесі ерекшеліктермен
сипатталады:
1. Қоғам өмірінде жер еңбектің жалпы заты және шарты болып келеді.
Ауылшаруашылығында жер тек қана өндіріс процесі жүзеге асырылатын орын
ғана емес, ол еңбектің заты және құралы болып табылады.
Ауылшаруашылығында жер өндірістің ең басты құралы болып табылады.
2. Жер кеңістікте көлемі бойынша шектелген және ешнәрсемен
ауыстырылмайды. Өндірістің басқа құралдары өнімділік күштер даму
барысында сан жөнінде өзгере алады, ескіргендері жаңа, жетілдірілген,
эұрғыда ұтымды құралдарға ауыстырла алады.
3. Жер өндірістің мәңгі, ауыстырылмайтын құралы болып табылады.
Ауылшаруашылығында жер өндірістің ең басты құралы болып, өсімдіктердің
өсуіне жағдай жасаушы өте маңызды және ерекше қасиетімен, құнарлығымен
сипатталады. Жерді дұрыс пайдаланса, оның сапасы төмендемейді,
керісінше жақсарады, сөйтіп оның құнарлылығы жоғарылайды.
4. Жерді құрал ретінде пайдалану оның кеңістік орнымен және ол орнының
тұрақтылығымен байланысты. Басқа құралдарды әр орындарда пайдалануға
және бір орыннан басқа орынға жылжытуға болады.
Жердің айрықша ерекшілігі ауылшаруашылық өндірісінде оны пайдалану
сипаты. Жерде көптеген ауыл шаруашылық дақыл түрлері өсіріледі.
Жердің осындай ерекшеліктері жер кадастрының мазмұнын, оны жүргізу
әдістерін және тәсілдерін алдын-ала есептейді. Жалпы түрде жер кадастры
былай бөлінеді:
1. Жерлерді есепке алу.
2. Жерлерді баяндау.
3. Жерлерді бағалау.
Жерлерді есепке алуда алқаптардың кеңістік жайы олардың көлемдері,
құрамы және сапасы анықталады.
Жерлерді баяндауда олардың жаратылыс тарихы және экономикалық
қасиеттері анықталып жазылады.
Жерлерді бағалауда жердің өндіріс құралы ретінде құнарлылығы және
пайдалылығы анықталады.
Кадастрдың осы аталған әр әрекеттері өзінше бірқатар техникалық
тәсілдерден тұрады. Ал олар барлығы бірге жердің санына, сапасына, негізгі
қасиеттеріне, нышандарына толық сипаттама береді және салық салу обьектісі
ретінде салыстырмалы құндылығын көрсетеді.
Жер кадастры салық салудың ең бір маңызды құралы болған. Оның
мәліметтері жер иелерінің салық мөлшерін белгілеуде негіз болған. Уақыт өте
кадастрдың құқық жағының маңызы күшейе түскен. Ол жерді меншіктеу құқығын
рәсімдеумен байланысты болды және сол арқылы пайдаланатын жерлердің
шекаралары туралы азаматтық істер шешіле бастады.
Жер кадастрлық материалдарды жер-құқықтық мәселелерді шешуде кеңінен
қолданады. Олар тек қана салық салу мүддесінде емес, басқа да қажеттіліктер
үшін пайдаланылады. Мысалы: жерді сату, сатып алу, жалға беру, пайдалану
және топырақ эрозиясымен күресу бойынша ұсыныстарды жасау. Жер кадастрының
негізгі міндеті – жер иелері алатын пайданың бөлігін мемлекетке алу
мақсатымен тиісті мәліметтермен қамтамасыз ету болып қала берді.
Жер кадастры жерді арнайы есепке алып, бағалау шарасы ретінде қоғам
дамуының бір сатысында пайда болып жетіле берді. Ең алдымен зерттеу, есепке
алу, бағалау, алқап түрлері және олардың сапасы бойынша топтастыру
әдістерін, тәсілдерін жетілдіре түсті. Жаңа әдістерді, құралдарды қолдану
арқасында жүйелі түрде жер кадастрлық ақпарат дәлдігі жоғарылады,
құжаттардың рәсімі, мазмұны жетілді. Жер кадастры арнайы дайындықты,
білімді талап ететін күрделі шараға айналды.
Мемлекеттік жер кадастрының құрамдас бөлігі болар алдында жерді
тіркеу, есепке алу, бағалау халық шаруашылығының ертеректегі даму
кезеңдерінен басталып, көптеген белгілі өзгерістерден өтті. Бірақ олардың
арасында әрқашан да бір белгілі байланыс болды. Сондықтан олардың дамуы,
жетілу тарихы, шын мәнінде тұтас жүйе ретінде кеңестік жер кадастрының
қалыптасуы, даму тарихы деп қарауға болады.
Жерді есепке алу бастапқы және күнделікті деп бөлінген. Ол әр облыстық
бойынша жеке жүргізілген, үйлестіруге жатқызылған, жатқызылмаған барлық
жерлер есепке алынған. Есептік дачаның ауданы межелеу мәліметтері бойынша
есептеліп әр учаскеге орналасуына байланысты тиісті есептік дачаға
тіркелген, ал алқаптар ыңғайлы және ыңғайсыз деп бөлінген. Ыңғайлы
алқаптарға- жайылым, шабындық, орман, бұта, бау-бақшалар, аула жерлері;
ыңғайсыз алқаптарға- жыралар, құмдар, батпақтар, сулар есептелінген. Жерді
есепке алуды жүргізу нәтижесінде барлық болыстық жерлердің есептік
тізімдері, карталары пайда болды.
Мемлекеттік жер кадастыры мынадай жұмыс түрлерін қамтиды:
← Жер учаскесінің кадастрлық ісін қалыптастыруды;
← Жердің мөлшері мен сапасын есепке алуды;
← Жер учаскелерінің меншік иелері мен жер пайдаланушыларды, сондай-
ақ жер құқығы қатынастарының басқа да субьектілерін есепке алуды;
← Мемлекеттік тіркеу мақсаты үшін жер учаскелерін есепке алуды;
← Жерді мемлекеттік кадастрлық бағалау мен топырақты бағалауды;
← Жер учакелері мен олардың субьектілері туралы деректер банкін,
сондай- ақ басқа да жер- кадастрлық ақпаратты қағаз бетінде және
электрондық түрде жинақтауды, өндеу мен жүргізуді;
← Мемлекеттік жер кадастрының автоматтандырылған ақпараттық жүйесін
құру мен жүргізуді;
← Жер-кадастр карталарын,оның ішінде сандық карталарды дайындау мен
жүргізуді;
← Жер-кадастр кітабы мен біріңғай мемлекеттік жер тізілімін
жүргізуді;
← Жер учаскесіне құқықты куәландыратын құжаттарды дайындауды.
Жердің мелиорациялық кадастры мемлекеттік жер кадастрының құрамдас
бөлігі болып табылады. Суармалы жер учаскелерінің мелиорациялық жай-күйі,
олардың табиғи және ирригациялық-шаруашылық жағдайлары бойынша сапалық
сипаттамаларын бағалау туралы, оларды пайдаланудың есебі туралы мәліметтер
жүйесін құрайтын суармалы жердің мелиорациялық кадастры деп аталады.
Шаруашылық-ұйымдастырушылық қызметтің құралы ретінде қолданылатын, жер
туралы мәліметтердің жиынтығын көрсететін мемлекеттік жер кадастрының
түсінігімен қатар, жер кадастры оған қатысты туындайтын қоғамдық қатынастар
және оларды құқықтық реттеу қатынастарының мазмұнын ашумен тығыз
байланысты.
Жер кадастрлық құқықтық қатынастар дегеніміз - жер құқығының
нормаларымен реттелген, жер кадастрын жүргізу, яғни жер туралы кадастрлық
мәліметтерді жинау, өңдеу, сақтау және оларды мүдделі тұлғаларға беру
кезінде туындайтын қоғамдық қатынастардың ерекше құқықтық нысаны.
Бұл қатынастардың объектісі жер болғандықтан мемлекеттік жер кадастрын
жүргізу қатынастары жер құқық қатынастары тобына жатады. Мемлекеттік жер
кадастрын жүргізу қатынастары жер кадастрлық қатынастар тобын құрайды. Жер
кадастрлық қатынастары жер кадастрын жүргізу әрекеттерімен байланысты, яғни
жер пайдалану құқығын құқықтық рәсімдеу; жер есептерін құрастыру, қарау
және бекіту; жердің кадастрлық құнын бекіту; жердің кадастрлық құнына
қатысты мүдделі тұлғалардың арыздарын қарау және т.б. Демек, жер кадастрлық
құқықтық қатынастар, жалпы құқықтық қатынастарға тән объектісі, субъектісі,
мазмұны бар жер құқықтық қатынастардың жеке тобы болып табылады. Жер
кадастрлық құқықтық қатынастар объектілерінің түрлеріне және мақсатына
байланысты екі топқа бөлінеді. Алғашқылары – мемлекеттік жер кадастрын
жүргізумен тікелей байланысты қатынастар, яғни мәліметтерді жинау, жүйелеу,
жаңарту т.б. Екіншілері, мемлекеттік жер кадастрының мәліметтерін қолдануға
байланысты туындайтын қатынастар. Мысалы, Е.Н. Колотинская да кеңестік жер
кадастрының құқықтың негіздеріне арналған өз еңбегінде, жер кадастрлық
қатынастарының мазмұнын зерттей келе, оларды екі топқа бөледі: жер
кадастрын жүргізудің жер кадастрлық қатынастары және жер кадастры
мәліметтерін қолданудың жер кадастрлық қатынастары.
Жер кадастрын жүргізудің мазмұны мен әдістемесі төменде аталған
негізгі объектісінің ерекшеліктеріне байланысты:
← жер - қоғамдық өмірде еңбектің негізгі құралы, яғни өндіруші
өнеркәсіп пен құрылыстан бастап, өндірістің басты құралы болып
табылады;
← ауылшаруашылығындағы кез-келген өндіріс процесінің қажетті
шарты болып табылады;
← жер - ауданы бойынша шектеулі және оның орнын өзге ешнәрсе
баса алмайды;
← жерді игеру бір орында тұрақтаумен байланысты;
← жердің негізгі ерекшелігі - дұрыс қолдануда оның өнімділігі
артады, яғни өнімнің мол болуын қамтамасыз етеді.
Қазақстан Республикасының мемлекеттік жер кадастрының объектісіне, жер
құқық қатынастарының субъектілері атына бекітілген, оқшауланған шекарадағы
жекелеген жер учаскелері жатады. Кадастрда әрбір учаске үшін, оны
кеңістікте нақты ажыратып алуға ауданы мен орналасуы орнын анықтауға
мүмкіндік беретін физикалық ерекшеліктер белгіленеді, мұнымен қоса,
учаскенің кадастрлық бағалану құны көрсетіледі. Жер мөлшері мен сапасының
есебі олардың нақты жағдайы және қолданысы бойынша жүргізіледі.
Жер кадастры жағдайында заң шығарушы, жердің кадастрлану объектісі
ретінде, жердің меншік нысаны, мақсатына сай қолданысы мен жер учаскелерін
қолданудың рұқсат етілген ерекшелігіне қарамастан Қазақстан Республикасы
аумағында орналасқан барлық жер учаскелерін анықтайды. Біздің ойымызша,
мемлекеттік жер кадастры объектілерінің заңнамалық анықтамасы нақты емес.
Жер – адамзаттың тұрмыс-тіршілігінің мекені, өсімдік және жануарлар
әлемінің өмір сүру негізі, тікелей барлық табиғи объектілермен тікелей
байланысты болуы және олардың өмір сүру мен өзара қарым-қатынасының негізін
құрайтындықтан, жер қойнауы кен қыртысы орны мен су объектілерінің орналасу
орны болады, осы себепті, беткейдегі және тереңдіктегі (мейлінше мүмкін
болған) барлық жер табиғи ресурстары жер кадастрының объектісі болып
табылады.
Жер кадастрлық құқықтық қатынастардың субъектілері ретінде мемлекеттік
органдар, ұйымдар мен тұлғалар танылады. Субъектілердің жер кадастрлық
құқықтық қатынастарға түсуінің жалпы шарты оларда арнайы құқық
субъектіліктің болуы, яғни жер кадастрлық құқықтық қатынастарға түсу
мүмкіндігі, өз әрекеттерімен мемлекеттік жер кадастрын жүргізу кезінде
құқықтар мен міндеттерге ие болу.
Жер кадастрлық құқықтық қатынастардың негізгі субъектісі - орталық
уәкілетті орган, яғни Қазақстан Республикасының жер ресурстарын басқару
агенттігі және оның аумақтық органдары. Қазақстан Республикасының жер
ресурстарын басқару агенттігі және оның аумақтық органдары Қазақстан
Республикасында жер кадастрын жүргізуді ұйымдастыруды жүзеге асырады.
Кадастрды жүргiзетiн мамандандырылған мемлекеттiк кәсiпорындар
құжаттарды жер учаскелерiн жергiлiктi жерде зерттеуді, яғни жер кадастрын
жүргізу жұмыстарын жүзеге асырады. Жеке және заңды тұлғалар жер кадастрлық
құқықтық қатынастарға кадастрлық органға жеке меншігінде немесе жер
пайдалануындағы жер учаскесі туралы және оларда болып жатқан өзгерістер
туралы мәліметтерді беру арқылы қатысады.
Демек, жер кадастрлық құқықтық қатынастардың субъектілері:
1. Орталық уәкілетті орган – Қазақстан Республикасының жер ресурстарын
басқару Агенттігі және оның аумақтық органдары;
2. Жер ресурстары және жерге орналастыру мемлекеттік ғылыми-өндірістік
орталық;
3.Кадастрды жүргiзетiн мамандандырылған мемлекеттiк кәсiпорындар;
4.Мемлекеттік органдар;
5.Жер учаскесінің меншік иелері мен жер пайдаланушылар;
6.Мүдделі заңды және жеке тұлғалар.
Жер кадастры туралы нормалар орнын анықтау қазіргі құқық жүйесінде
маңызды, себебі бұл кадастрлық қатынасты реттеудегі олардың ролін айқындау
үшін, шаруашылықты ұйымдастыру мен жүргізу үшін, табиғи ресурстарды
пайдалану мен қорғау үшін керек. Жер кадастрлық құқықтық нормалардың құқық
жүйесінде алатын орнын қарастырмас бұрын біз жалпы құқық жүйесінің
түсінігін анықтап алуымыз қажет.
Жүйе дегеніміз - өзара бір-бірімен байланысты элементтердің мазмұны
жағынан біріктірілген тұтастық, ол басқа жүйелерге қатысты тұтас бір нәрсе
бола алатын тұтастық. Сонымен, қазіргі құқық жүйесі - іштей өзара
байланысты элементтердің объективті тұтастығы: жалпы қабылданған қағидалар,
құқық нормалары, мемлекеттік басқару органдарының шешімдері, құқық
институттары және т.б.
Құқықтық институт ретінде мемлекеттік жер кадастры жер туралы
кадастрлық мәліметтер жүйесін құрастыруға байланысты кадастрды жүргізу
қатынастарын реттеуші материалдық және процессуалдық жер кадастрлық
нормалардың жүйесін білдіреді. Жер кадастрлық функцияны жүзеге асыруға
бағытталған жер құқықтық нормаларының жиынтығын білдіретін, құқықтық
институт ретіндегі мемлекеттік жер кадастры жер құқығының жер қорын
мемлекеттік басқару қатынастарын реттеуге бағытталған нормаларынан тұратын
құрамдас бөлімдерімен тығыз байланысты. Олардың мақсаты - бір елде жер
қатынастарын ұйымдастыру жолы арқылы жерді ұтымды пайдалануды қамтамасыз
ету. Демек, мемлекеттік жер кадастрын жүргізу нормалары жер құқығының
құқықтық институты ретінде көрініс табады.
Жерді есепке алу, жер пайдалануды тіркеу, жер кадастрын жүргізу
әдебиеттерде тек қана жер қорын мемлекеттік басқару, оның қызметтерін
немесе жердің жекелеген санаттарының құқықтық режимі мен құқықтың басқа да
сұрақтарын қарастыру кезінде көрініс табады. Жер кадастрлық функциясы мен
оның жер қорын мемлекеттік басқару жүйесіндегі орнын зерттеу қажеттілігіне
жер есептілік қызметтерінен жер кадастрлық қызметіне өтуімен мәлім болған,
мемлекеттік жер кадастрын жүргізу себепші болды. Алғашқыда, жүргізілген жер
пайдалануды тіркеу мен жерді мемлекеттік есепке алуды жүргізу аясындағы іс
- шаралардан тұратын осы жаңа қызмет мазмұны мен міндеті жағынан әлдеқайда
кең. Жер кадастрлық қызмет қазіргі заманға сәйкес кадастрды құру мен
қолдауға бағытталған, жер кадастрлық іс - шараларының біртұтас жүйесіне
біріктірілген және мемлекеттік жер кадастры аясында жүргізілетін жерді
бағалау, жер пайдалануды тіркеу жерді мемлекеттік есепке алу жөніндегі іс -
шараларды қамтиды.
Жер кадастрлық функциясы мен оның жер қорын мемлекеттік басқару
жүйесіндегі орнын зерттеу қажеттілігіне жер есептілік қызметтерінен жер
кадастрлық қызметіне өтуімен мәлім болған, мемлекеттік жер кадастрын
жүргізу себепші болды. Алғашқыда жүргізілген жер пайдалануды тіркеу мен
жерді мемлекеттік есепке алуды жүргізу аясындағы іс - шаралардан тұратын
осы жаңа қызмет мазмұны мен міндеті жағынан әлдеқайда кең. Жер кадастрлық
қызмет қазіргі заманға сәйкес кадастрды құру мен қолдауға бағытталған, жер
кадастрлық іс - шараларының біртұтас жүйесіне біріктірілген және
мемлекеттік жер кадастры аясында жүргізілетін жерді бағалау, жер
пайдалануды тіркеу жерді мемлекеттік есепке алу жөніндегі іс - шараларды
қамтиды.
Жерді пайдалануды жоспарлау, жердің есебін жүргізу, жерді пайдалануды
тіркеу, жерді бөлу және қайта бөлу, халық тұратын жерлерді жоспарлау, жер
дауын шешу, жерді пайдалануды мемлекеттік бақылау, жер қорын мемлекеттік
басқарудың жалпыға мойындатылған қызметтері болып табылады. Аталған әрбір
қызмет өзіне тиесілі басқарушылық қызметтің негізделген түрін, оны
атқаратын органдардың жүзеге асыру әдісі мен нысанын көрсетеді.
Қазақстан Республикасының аумағын кадастрлық бөлу төмендегідей
тәртіппен жүргізіледі:
← Қазақстан Республикасының аумағын кадастрлық бөлу жер
учаскелеріне кадастрлық нөмірлер беру мақсатында жүзеге асырылады;
← Қазақстан Республикасының аумағын кадастрлық бөлудің бірлігі
есептік кварталдар болып табылады;
← орналасқан жерін анықтау мақсатында әрбір жер учаскесіне
кадастрлық нөмірлер беріледі;
← кейіннен құқық кадастрында пайдаланылатын есептік кварталдардың
шекарасы мен кодтарын сәулет және қала құрылысы органдарымен,
жылжымайтын мүлікке құқықтарды және олармен жасалатын мәмілелерді
мемлекеттік тіркеу органдарымен, келісім бойынша жер ресурстарын
басқару жөніндегі аумақтық органдар айқындайды және тиісті
атқарушы органдар бекітеді;
← жер учаскелерінің кадастрлық нөмірлерін түзу мақсатында
облыстарға, Республикалық маңызы бар қалаларға, аудандарға және
облыстық маңызы бар қалаларға берілетін кодтардың тізбесін
Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілейді.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 20.09.2003 ж. қаулысымен бекітілген
Қазақстан Республикасында мемлекеттік жер кадастрын жүргізудің ережесіне
сәйкес, Қазақстан Республикасында мемлекеттiк жер кадастры мемлекеттiк
органдарды, жеке және заңды тұлғаларды жер және жекелеген жер учаскелерi
туралы ақпаратпен қамтамасыз ету мақсатында жүргiзiледi.
Қазақстан Республикасының бүкiл аумағында жер кадастрын жүргiзу бiрыңғай
жүйе бойынша жүзеге асырылады және ол жер учаскелерi туралы мәлiметтердi
жинау, құжаттау, жинақтау, өңдеу, есеп жүргiзу және сақтау жөнiндегi
дәйектi iс-қимыл болып табылады.
Қазақстан Республикасында жер кадастрын жүргізуді ұйымдастыруды жер
ресурстарын басқару жөніндегі орталық уәкілетті орган мен оның аумақтық
органдары жүзеге асырады.
Мемлекеттік жер кадастры Қазақстан Республикасының мемлекеттік
кадастрлар жүйесінің құрамдас бөлігі болып табылады және жер ресурстарын
басқару жөніндегі орталық уәкілетті орган өздеріне қатысты алғанда
мемлекеттік басқару органы болып табылатын, мамандандырылған республикалық
мемлекеттік кәсіпорындар Қазақстан Республикасының бүкіл аумағында бірыңғай
жүйе бойынша жүргізеді. Мемлекеттік жер кадастрының мәліметтері мемлекеттік
ақпараттық ресурс болып табылады.
Мемлекеттік жер кадастрының деректерін есепке алу мен оларды сақтау
бірлігі тұйық шекарада бөліп шығарылған, белгіленген тәртіппен жер құқығы
қатынастары субъектілеріне бекітілген жер учаскесі болып табылады.
Мемлекеттік жер кадастры мынадай жұмыс түрлерін:
1) жер учаскесінің кадастрлық ісін қалыптастыруды;
2) жердің мелшері мен сапасын есепке алуды;
3) жер учаскелерінің меншік иелері мен жер пайдаланушыларды, сондай-ақ
жер құқығы қатынастарының басқа да субъектілерін есепке алуды;
4) мемлекеттік тіркеу мақсаты үшін жер учаскелерін есепке алуды;
5) жерді мемлекеттік кадастрлық бағалау мен топырақты бағалауды;
6) жер учаскелері мен олардың субъектілері туралы деректер банкін,
сондай-ақ басқа да жер-кадастрлық ақпаратты қағаз бетінде және электрондық
түрде жинақтауды, өңдеу мен жүргізуді;
7) мемлекеттік жер кадастрының автоматтандырылған ақпараттық жүйесін
құру мен жүргізуді;
8) жер-кадастр карталарын, оның ішінде цифрлық карталарды дайындау мен
жүргізуді;
9) жер-кадастр кітабы мен бірыңғай мемлекеттік жер тізілімін
жүргізуді;
10)жер учаскесіне құқықты куәландыратын құжаттарды дайындауды қамтиды.
Қазақстан Республикасында әрекет етуші Жер кодексіндегі жер
кадастрының мазмұны әлемдік тәжірибе негізінде анықталған және жер
кадастрын жүргізу әлемдік стандартқа жақын. Жер кадастрының бұл үлгісі жер
ресурстарын меңгеру, құқықтық және фиксалды кадастрларды нақты
мәліметтермен ақпараттық қамтамасыз ету бойынша оның қызметтерінін жүзеге
асуына мүмкіндік береді. Сонымен қатар, бұл жер кадастры басқа да жүйелер
сияқты, мемлекеттің даму стратегиясын ескере отырып, ары қарай жетілдіруді
қажет етеді.
Қазіргі кезеңде Қазақстанда жер-кадастрлық жүйенің дамуын ұстап тұрған
басты себеп, заңнамалық тұрғыда бекітілген мемлекеттік жер кадастрының даму
тұжырымдамасының жоқтығы болып табылады. Жер кодексінде мәселелерге қысқаша
түсініктеме берілген, ал ол Кадастр туралы арнайы заң қабылдау керектігі
мәселесін толығымен шешпейді.
Жер кадастрының мәлiметтерiн қалыптастыру топографиялық-геодезиялық,
аэроғарыштық, картографиялық, жерге орналастыру жұмыстарын, топырақ
зерттеу, геоботаникалық зерттеулер мен iздестiрулер, жер мониторингi
жөнiндегi жұмыстарды, жердi сандық және сапалық есепке алуды жүргiзумен,
нақты жер учаскесiне жер-кадастр iсiн жасаумен, жер-кадастр карталары мен
жер учаскесiне құқықты куәландыратын құжат дайындаумен қамтамасыз етiледi.
Деректердi жинақтау жер учаскесiнiң кадастрлық нөмiрi, жеке немесе заңды
тұлғалардың - жер учаскесiне құқық субъектiлерiнiң атауы, атқарушы
органдардың кесiмдерi мен өзге де заңнамада көзделген құжаттар, жер
учаскесiнiң орналасқан орны мен мөлшерi, кадастрлық (бағалау) құны, жер
учаскесiне құқығы мақсатты тағайындауы, бөлiнетiндiгi және бөлiнбейтiндiгi,
жер учаскесiне сервитуттар туралы, сондай-ақ атқарушы органдар белгiлеген
оны пайдалану жөнiндегi шектеулер туралы ақпараттар тiркелетiн және
caқталатын республикалық маңызы бар қаланың, астананың тиiстi аудандарының
(облыстық маңызы бар қалалардың деңгейінде жүргізіледі.
Көрсетілген деректер аудандар (облыстық маңызы бар қалалар), облыстар,
республикалық маңызы бар қала, астана және тұтастай алғанда Қазақстан
Республикасы бойынша өзара салыстыруға мүмкiндiк беретiн меншiк нысандары,
жер санаттары бойынша жүйелендiріледi. Жер-кадастр құжаттамасы есепке
алудың барлық деңгейлерінде: базалық, мезгіл-мезгіл жаңартылатын және жыл
сайын жасалатын құжаттаманы қамтиды.
Базалық жер-кадастр құжаттамасына:
1) жер-кадастр істері;
2) жер-кадастр кітабы;
3) жердің бірыңғай мемлекеттік тізілімі;
4) жер-кадастр карталары жатады.
Жер кадастр құжаттамасының құрылымын, құрамын, мазмұны мен нысандарын,
сондай-ақ оны жүргізу тәртібін жер ресурстарын басқару жөніндегі орталық
уәкілетті орган бекітеді.
Мемлекеттік жер кадастры қағазға түсіріліп жүргізіледі және ақпаратты
жинақтаудың, өңдеу мен сақтаудың электрондық жүйелерін пайдалану арқылы
жүргізілуі мүмкін.
Қазақстан Республикасының бүкiл аумағында жер кадастрын жүргiзу
бiрыңғай жүйе бойынша жүзеге асырылады және ол жер учаскелерi туралы
мәлiметтердi жинау, құжаттау, жинақтау, өңдеу, есеп жүргiзу және сақтау
жөнiндегi дәйекті іс-қимыл болып табылады.
Жер учаскелерiнiң желiлiк және алаңдық сипаттамаларын бейнелеу және
өзгерiстер енгiзу мүмкiндiгiн қамтамасыз етуге тиiстi жер-кадастрлық
карталар кадастрдың картографиялық негiзi болып табылады.
Жер-кадастрлық карталардың масштабы есепке алу бiрлiгiнің мөлшерiне және
кадастрды жүргiзудiң деңгейiне байланысты таңдалады.
Кадастрды автоматтандырылған жүргiзу кезiнде картографиялық негiз
геоақпараттық технологияларды қолданумен және қағаз жеткiзгiштермен
көшiрмелерiн дайындаумен электрондық карта түрiнде қалыптастырылады.
Мемлекеттiк меншiктегi жерлерден берiлетiн жер учаскелерiне жер-
кадастрлық iстердi кадастрды жүргiзетiн мамандандырылған мемлекеттiк
кәсiпорындар облыстардың (республикалық маңызы бар қаланың, астананың),
аудандардың жергiлiктi атқарушы органдарының, аудандық маңызы бар қала,
кент, ауыл, ауылдық (селолық) округ әкiмдерiнiң шешiмдерi, Қазақстан
Республикасының Жер кодексiнде белгiленген құзыретiне сәйкес, облыстың,
ауданның жер қатынастары жөнiндегi уәкiлеттi органы бекiткен жерге құқық
беру туралы жерге орналастыру жобасы және жер учаскесiнiң шекараларын
белгiлеу жөнiндегi материалдар негiзiнде жүргiзедi. Азаматтарға және заңды
тұлғаларға иелiк ету не пайдалану құқығымен бұрын берiлген жер учаскелерiн
жеке меншiкке немесе пайдалануға берудi алғашқы ресiмдеу кезiнде жер-
кадастрлық iс олардың жер учаскелерiнiң орналасқан жерi бойынша облыстың
(республикалық маңызы бар қаланың, астананың), аудандардың (облыстық маңызы
бар қалалардың) жер қатынастары жөнiндегi уәкiлеттi органдарына берілетін
өтiнiштерiнiң негiзiнде жүргізіледі.
Жер учаскесiне құқықты куәландырушы құжаттар, ал олар болмаған кезде -
бұл учаскенi берген атқарушы органның шешімiмен учаске шекарасының сызбасы
(схемасы) өтiнiшке қосыла беріледi.
Облыстың (республикалық маңызы бар қаланың, астананың), аудандардың
(облыстық маңызы бар қалалардың) жер қатынастары жөнiндегi уәкiлеттi
органдары көрсетiлген құжаттарды тексерудi жүзеге асырады және осы
құжаттарды жер учаскелерiн жергiлiктi жерде зерттеу үшiн кадастрды
жүргiзетiн мамандандырылған кәсiпорындарға жiбередi. Олардың шекаралары,
алаңдары және мақсатты тағайындауы өзгергенi белгiлi болған жағдайда, бұл
өзгерiстер облыстың (республикалық маңызы бар қалалардың, астананың),
аудандардың (облыстық маңызы бар қалалардың) жергiлiктi атқарушы органының,
аудандық маңызы бар қала, кент, ауыл (село), ауылды (селолық) округтер
әкiмiнің, олардың Қазақстан Республикасының Жер кодексiнде белгiленген
құзыретiне сәйкес қайта бекiтуiне немесе мүдделi тараптардың арасында
жасалатын шартта көрсетуге жатады.
Азаматтардың немесе мемлекеттiк емес заңды тұлғалардың меншiгiндегi
жерден учаске құру бөлiнетiн жер учаскесiнiң бөлiгiмен мәмiле жасалған
кезде жер учаскесiнiң орналасқан жерi бойынша облыстық (республикалық
маңызы бар қаланың, астананың), ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) жер
қатынастары жөнiндегi уәкiлеттi органына берiлетiн олардың бөлiнетiн жер
учаскесiн бөлу туралы өтiнiштерi негiзiнде жүргiзiледi. Өтiнiшке жер
учаскесiне жеке меншiк құқығы туралы құжаттар қоса беріледі.
Бөлiнген жер учаскесiне, Қазақстан Республикасының Жер кодексiнде
белгiленген құзыретiне сәйкес, облыстың (республикалық маңызы бар
қалалардың, астананың), аудандардың (облыстық маңызы бар қалалардың) жер
қатынастары жөнiндегi уәкiлеттi органы бекiткен жер учаскесiн бөлу туралы
жерге орналастыру жобасы және жер учаскесiнiң шекараларын белгiлеу
жөнiндегi материалдар негiзiнде жаңа жер-кадастрлық iс жүргiзiледi, ал
бөлiнетiн жер учаскесiне бұрын жүргiзiлген жер-кадастрлық iске тиiстi
өзгерiстер енгiзiледi. Қалыптастырылған жер-кадастрлық iс жер учаскесiн жер-
кадастрлық кiтабына жазу және бiрыңғай мемлекеттiк жер тiзiлiмiне жер
учаскесi туралы мәлiметтердi үшiн негiз болады.
Бiрыңғай мемлекеттiк жер тiзiлiмi құқықтық, сәйкестендiру,
экономикалық және басқа да сипаттамаларды қамтитын кадастр құрамындағы жер
учаскелерiн есепке алудың қорытынды құжаты болып табылады.
Кадастр қағаз жеткiзгiшпен және ақпараттарды жинақтаудың, өңдеудiң және
сақтаудың электрондық жүйелерiн пайдалана отырып жүргiзілуi мүмкiн.
Заң жүзінде айқындалған мемлекеттік органдар өз құзыретіне сәйкес
кадастр қызметін ұйымдастыру, оның деректерін пайдалану, оның жүргізу
тәртібін анықтап, сол бойынша іске асырады. Мемлекеттік орган дегеніміз –
мемлекет механизмінің элементі, мемлекет қызметін іске асыруға қатысушы
және қолында билік құзыреті бар, оны әртүрлі тәсілдермен іске асыруға
мәжбүрлейтін, орындалуы міндетті нормативті құқықтық актілер шығаратын
мемлекет элементі.
Мемлекеттік органдар әртүрлі негіздер бойынша бөлінеді: пайда болу
әдісі бойынша (бастапқы және туынды), билік құзіреті бойынша (жоғарғы және
жергілікті), құзыреті кеңдігіне қарай (жалпы құзыретті және арнайы
құзыретті), биліктің бөліну қағидасы бойынша (заң шағарушы, атқарушы, сот
билігі), шешім қабылдау тәртібі бойынша (алқалы, жеке билеу).
Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысына сәйкес министрліктерге,
мемлекеттік комитеттерге кадастрды жүргізу, жобалау, кадастрлық құжаттаманы
жүргізу, кадастр деректерін зерттеу мен сақтау, деректерді басып шығару,
кадастр жүргізу тәртібін сақтауды бақылау жұмыстар жүктеледі.
2000 жылы Қазақстан Республикасы Үкіметінің Қаулысы мен Қазақстан
Республикасының табиғи объектілерінің мемлекеттік кадастрын жүргізудің
сандық геоақпарттық бірыңғай жүйесі бекітілді. Оның талабы бойынша кадастр
қызметін іске асыратын орталық атқару органдары:
1. мемлекеттік жер кадастры бойынша – жер ресурстарын басқару
саласындағы құзыретті орган – жалпы республика бойынша, ал оның аумақтық
органдарын - әкімшілік-аумақтық бірлік шегінде;
2. мемлекеттік су кадастры (жоғарғы су көздері, су ресурстарын
пайдалану, мелиоративті жағдайы, ирригация және дренаж мәселесі) –
белгіленген құзыреттеріне сәйкес ауылшаруашылығы мен су ресурстарын
басқарудың құзыретті органы тұтастай республика бойынша, ал олардың
аумақтық органдары - әкімшілік – аумақтық бірлік шегінде;
3. мемлекеттік орман кадастры бойынша – орман шаруашылығы саласындағы
құзыретті органы тұтастай республика бойынша, ал оның аумақтық органы -
әкімшілік – аумақтық бірлік шегінде.
4. мемлекеттің пайдалы қазбалар органдары, зиянды заттарды көму
кадастры бойынша – жер қойнауы пайдалану мен қорғаудың құзыретті органы
республика бойынша жалпы, ал оның аумақтық органдары - әкімшілік – аумақтық
бірлік шегінде.
5. мемлекеттік кадастр бойынша табиғи аумақтарды айрықша қорғау -
Республика бойынша тұтастай қоршаған ортаны қорғау уәкілетті орган арқылы,
ал оның аумақтық органы - әкімшілік-аумақтық бірліктердің органы.
6. мемлекеттік есеп бойынша жануарлар мен мемлекеттік жануарлар әлемі
кадастрын басқару-қорғау, өндіру және жануарлар әлемін қолдану – қорғау
саласындағы уәкілетті орган – Республика бойынша тұтастай, ал оның аумақтық
органы - әкімшілік-аумақтық органдар бірліктерінің шегі.
Жоғарыда айтылғандармен сәйкес және Қазақстан Республикасы Үкіметінің
Қаулысы негізінде мемлекеттік жер кадастры басқару туралы Ережелері,
сонымен қатар Қазақстан Республикасы Жер кодексінің 152-бабына сәйкес, жер
кадастрын жүргізуді ұйымдастыру орталық жер ресурстарын басқару органы
арқылы – Қазақстан Республикасының Жер ресурстарын басқару Агенттігі, оның
аумақтық органдары арқылы жүзеге асады. Мемлекеттік жер кадастры Қазақстан
Республикасының мемлекеттік кадастрлар жүйесінің құрамдас бөлігі болып
табылады және Республиканың барлық аудандарында арнайы мемлекеттік өндіріс
орындарымен бірдей жүйеде жүргізіледі, орталық уәкілетті орган жер
ресурстарын басқару органы болып табылады.
Қазіргі кезде, Мемлекеттік жер кадастрының автоматтандырылған–
ақпараттық жүйесі – шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық
мемлекеттік кәсіпорынның қосымша қаржы бөлуінің арқасында өз жұмысын
жүргізіп келеді. Кадастрдың автоматтандырылған ақпараттық жүйесін жасау
және жетілдіру, ГАЖ-технологияларын пайдалана отырып сандық карталар
әзірлеу оны жүргізу технологияларын дамытудың негізі болып табылады.
Мемлекеттік жер кадастры мәліметтерін беру және кадастр ақпаратын
пайдалану реттілігі төмендегідей:
← белгілі бір жер учаскесі туралы мемлекеттік жер кадастрының
мәлеметтері осы жер учаскесі есепке алынған орын бойынша үзінді
түрінде беріледі;
← мемлекеттік жер кадастрының мәліметтерін құжаттау қағазға
түсіріліп және электрондық тасығыштарда жүзеге асырылады.
Қағазға жазылған мәліметтер мен электрондық тасығыштарда
жазылған мәліметтер арасында алшақтықтар болған жағдайда, егер
Қазақстан Республикасының заңдарында өзгеше белгіленбесе,
қағазға түсірілген мәліметтер басымдыққа ие болады;
← мемлекеттік жер кадастрының мәліметтерін түзету топографиялық-
геодезиялық, аэроғарыштық, картографиялық, жерге орналастыру,
түгендеу бойынша, топырақты зерттеу, геоботаникалық,
бағалаушылық және өзге де зерттеулер мен іздестірулер жүргізумен
қамтамасыз етіледі;
← мемлекеттік жер кадастрын жүргізетін мемлекеттік органдар,
мемлекеттік органдар мен лауазымды адамдар жер-кадастр
құжаттамасына енгізілетін мәліметтердің дұрыстығын қамтамасыз
етуге міндетті.
Жер кадастрының мемлекеттік құпия мен өзге де шектеулерді қамтымайтын
мәліметтері баршаға қол жетімді болып табылады және мүдделі жеке және заңды
тұлғаларға ақылы негізде беріледі. Жер кадастрының мәліметтерін мемлекеттік
органдарға беру ақысыз негізде осы мақсаттарға көзделген бюджет қаражаты
есебінен жүзеге асырылады.
Жер кадастрлық құқықтық қатынастар дегеніміз - жер құқығының
нормаларымен реттелген, жер кадастрын жүргізу, яғни жер туралы кадастрлық
мәліметтерді жинау, өңдеу, сақтау және оларды мүдделі тұлғаларға беру
кезінде туындайтын қоғамдық қатынастардың ерекше құқықтық нысаны. Бұл
қатынастардың объектісі жер болғандықтан мемлекеттік жер кадастрын жүргізу
қатынастары жер құқық қатынастары тобына жатады. Демек, мемлекеттік жер
кадастрын жүргізу қатынастары жер кадастрлық қатынастар тобын құрайды. Жер
кадастрлық құқықтық қатынастар өздеріне тән объектісі, субъектісі,
қағидаларымен, мазмұнымен, жүзеге асыру механизмімен ерекшеленеді.
Қазақстан Республикасының мемлекеттік жер кадастры - бұл жүйеленген,
тұрақты түрде толықтырылып отыратын Қазақстан Республикасының жер қорының
сандық және сапалық жағдайы туралы мәліметтер жүйесінің негізінде
қалыптасатын, жер учаскелерін бағалау, тіркелетін жер учаскелер тізілімін
жасау, мемлекеттік жер кадастрлары туралы мәліметтер жеткізу, кадастрлар
туралы мәліметтерді пайдалану және басқа да қажетті мәліметтерді енгізу
жүйесі болып табылады.
Мемлекеттік жер кадастры табиғи ресурстар кадастрының құрамдас бөлігі
бола отырып, құқықтық кадастр, мемлекеттік қала құрылысы кадастрымен тығыз
байланыста болады. Егер құқықтық кадастр жылжымайтын мүлiкке құқықтарды
тiркеудiң бiрыңғай мемлекеттiк тiзбесi ретінде түсіндірілсе, нарық
жағдайына енуге байланысты жер жылжымайтын мүлік объектісінің мәртебесіне
ие болды. Мемлекеттік қала құрылысының кадастры аумақтардың, ғимараттардың
және құрылыстардың, шағын сәулет нысандарының және абаттандыру бөліктерінің
жай-күйi туралы, сондай-ақ аумақтар мен елдi мекендердi дамыту мен
құрылысын салудың қала құрылысын жоспарлау туралы мәлiметтердi, аумақтар
мен объектiлердiң тиiстi функционалдық аймақтарға тиесiлiлiгi, олардың
қазiргi және болашақтағы мақсаттары, экологиялық, инженерлiк-геологиялық,
гидрогеологиялық, геотехникалық және сейсмикалық жағдайлары, инженерлiк
қамтамасыз етiлуi туралы деректердi қамтиды. Ал, біртұтастық қағидасына
сәйкес жер және онда орналасқан жылжымайтын мүлік біртұтас, бұдан
мемлекеттік қала құрылысы кадастры мен мемлекеттік жер кадастрының тығыз
байланысы байқалады.
Жер қорын мемлекеттік басқару жүйесінде пайда болған жер кадастрлық
қызмет қоғамдық өндірістің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz