Наурыз – көне мейрам

Жоспар
Кіріспе

1 Наурыз мейрамы
2 Наурыз . көне мейрам
3 Наурыз көже қалай жасалады?

Наурыз мейрамы — ежелгі заманнан қалыптасқан жыл бастау мейрамы. Қазіргі күнтізбе бойынша (наурыздың 22) күн мен түннің теңесуі кезіне келеді.Көне парсы тілінде нава=жаңа + рәзаңһ=күн, «жаңа күн» мағынасында, қазіргі парсы тілінде де сол мағынамен қалған (но=жаңа + роуз=күн; мағынасы «жаңа күн»), яғни «жаңа жылды» (күн өсуін белгілеуі) білдіреді. 2010 жылдан бастап Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас ассамблеясы «Халықаралық Наурыз күні» қарарына сәйкес 21 наурыз - Халықаралық Наурыз күні болып қабылданды.
Қазақстанда Наурыз мейрамы үш күн: 21-23 наурыз аралығында аталып өтіледі (2010 жылдан бастап). Жалпы, Наурыз парсы, кавказ және түрік халықтарының арасында көктем мейрамы және жаңа жылдың басталуы ретінде тойланады.

Пән: Мәдениеттану
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

Наурыз мейрамы

Наурыз мейрамы — ежелгі заманнан қалыптасқан жыл бастау мейрамы.
Қазіргі күнтізбе бойынша (наурыздың 22) күн мен түннің теңесуі кезіне
келеді.Көне парсы тілінде нава=жаңа + рәзаңһ=күн, жаңа күн мағынасында,
қазіргі парсы тілінде де сол мағынамен қалған (но=жаңа + роуз=күн; мағынасы
жаңа күн), яғни жаңа жылды (күн өсуін белгілеуі) білдіреді. 2010 жылдан
бастап Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас ассамблеясы Халықаралық Наурыз күні
қарарына сәйкес 21 наурыз - Халықаралық Наурыз күні болып қабылданды.
Қазақстанда Наурыз мейрамы үш күн: 21-23 наурыз аралығында аталып
өтіледі (2010 жылдан бастап). Жалпы, Наурыз парсы, кавказ және түрік
халықтарының арасында көктем мейрамы және жаңа жылдың басталуы ретінде
тойланады. Ол Иранда 21 наурызда, Орталық Азия елдерінде және Әзірбайжанда,
мемлекеттік мереке ретінде Тәжікстанда және Қазақстанда - 22 наурызда,
Өзбекстан мен Түркияда 21 наурыз күні аталып өтіледі.
Наурыз – көне мейрам. Наурыз мерекесін тойлау дәстүрі дүние жүзі
халықтарының көпшілігінің тұрмыс-салтында бағзы замандардан орын алған. Бұл
мейрамды ежелгі гректер “патрих”, бирмалықтар “су мейрамы”, тәжіктер “гүл
гардон”, “бәйшешек”, “гүлнаурыз”, хорезмдіктер “наусарджи”, татарлар
“нардуган”, буряттар “сагаан сара”, соғдылықтар “наусарыз”, армяндар
“навасарди”, чуваштар “норис ояхе” деп түрліше атаған. Әбу Райхан Бируни,
Омар һайям, т.б. еңбектерінде шығыс халықтарының Наурызды қалай
тойлағандығы туралы мәліметтер мол. Мысалы, парсы тілдес халықтар Наурызды
бірнеше күн тойлаған. Олар бұл күндерде әр жерге үлкен от жағып, отқа май
құяды; жаңа өнген жеті дәнге қарап болашақты болжайды; жеті ақ кесемен
дәстүрлі ұлттық көже “сумалак” ұсынады; ескі киімдерін тастайды; ескірген
шыны аяқты сындырады; бір-біріне гүл сыйлап, үйлерінің қабырғасына дөңгелек
ою – “күн символын” салады; үйдегі тіреу ағашқа гүл іледі; түрлі жарыстар
(жамбы ату, т.б.) ұйымдастырады. Дәстүрлі қазақ қоғамында Ұлыс күні жыл
басы саналған. Халықтың мифологиялық түсінігі бойынша 21 наурыз түні даланы
Қыдыр аралайды. Ұлыс күні қазақ елі үшін әрқашан қасиетті, киелі саналған.
Халық таза, жаңа киімдерін киген. Ауылдың ер адамдары бір-бірімен қос
қолдасып, төс қағыстырады; әйелдер құшақтасып, бір-біріне игі тілектер
айтады. Бірін-бірі мерекеге арнап дайындалған наурыз көже ішуге шақырады.
Оған қойдың басы мен сүр ет салып пісірілуі – қыс тағамымен (етпен)
қоштасуды, құрамына ақтың қосылуы – жаз тағамымен (сүт, ақ) қауышуды
білдіреді. Әдетте, осы күні адамдар арам пиғыл, пендешілік атаулыдан
тазарып, ар-ожданы алдында арылады. Ауыл ақсақалдары араларына жік түскен
бауырлас ел, руларды, ағайын, дос-жарандарды бір дастарқаннан дәм таттырып,
табыстырған, жалғыз жарым жетімдерді үйлендіріп, жеке отау еткен. Кембағал,
мүгедектерді жақын туыстарының қарауына арнайы міндеттеп тапсырған. Жұтқа
ұшырап қиналғандарға жылу жинап берген. Алтыбақан басында ән айтылып, күй
тартылады. Дәстүрлі ұлттық ойындар (көкпар, аударыспақ, күрес, қыз қуу,
алтыбақан, тең көтеру, т.б.) ойналады. Таң ата көпшілік биік төбенің басына
шығып, атқан таңды қарсы алады. Кеңес өкіметінің алғашқы кезеңдерінде (1920
– 25) шығыс халықтары бұл мерекені атап өткенімен, 1926 жылы ол “діни
мейрам”, “ескілік сарқыншағы” деп танылып тоқтатылды, бірақ Қазақстанның
бар аумақтарында жасырын түрде сақталып қалды. 1988 жылдан Алматы
қаласында, республиканың көптеген аудандарында Наурыз жалпыхалықтық мейрам
ретінде қайта тойлана бастады.
Қазақстанда ресми түрде Наурыз 1988 жылдан бері тойланып келеді. Бұл
мерекені Шығыс елдері Өзбекстан, Қырғызстан, Ауғанстан, Тәжікстан, Пәкстан
ерте кезден өткізеді. Бұл мереке табиғат пен адамның үндестігін көрсетеді.
Наурыз күн мен түннің теңелген күні. Көктемгі күн тоғысы наурыз айының 21-
нен 22-не ауысқан түні болды. Осы уақыттан бастап күн ұзарып, түн
қысқарады.
Наурыз - жыл басы. Парсы тілінде "нау" - "жаңа", "руз" - "күн" деген
ұғымдарды білдіреді. Халық наурыз мерекесіне алдын - ала дайындалады.
Дәстүр бойынша үйге қос шырақ жағылады, ыдыстар ернеуіне дейін айранмен,
сүтпен немесе бұлақ суымен толтырылады. Бұл - тоқшылықтың белгісі.
Табиғатпен байланыс күн Анаға деген тағзымнан көрінеді. Бұл күні бұлақтар
тазартылып, ағаштар отырғызылған. "Бұлақ көрсең, көзін аш!", "Бір тал
ексең, он тал ек!", деген сөз осыдан шыққан болу керек. Наурыз - достық,
еңбек, бейбітшілік мерекесі. Ұлыстың ұлы күні адамдар бір-біріне деген
ренішін ұмытып өзіне де, өзгеге де жақсылық тілеген. Дастарқанның басты асы
наурызкөже болған. Наурызкөже жеті түрлі тағамнан жасалған. "Наурыз көжені
тойып ішу керек, сонда жыл бойы тоқшылық болады!" деген сенім бар.
Дастарқан басында жастар үлкендердің батасын алған. Бата - үлкендердің
өзінен жасы кішілерге беретін ықыласты тілегі. Ақсақалдар: "Ұлыс оң болсын!
Ақ мол болсын, қайда барса жол болсын!" - деп бата береді.
Дәстүр бойынша Наурыз айтыс өткізіледі. Бұл жақсылық пен жамандықтың,
суық пен жылының, жаз бен қыстың айтысы.
Мереке қызған кезде жастар алтыбақан жанында ұлттық ойындар ойнайды.
"Көкпар", "Бәйге", "Қыз қуу", "Жамбы ату" ойындары аса бір қуанышпен
өтетін. Көңілді өткен Наурыз күні әр адамның есінде көпке дейін сақталатын.
Біздің 79 гимназияда Наурыз мерекесін қарсы алу дәстүрге айналған. Мерекеге
арналған қабырға газеттерінде "наурыз" тарихы жазылып, өлең-жырлардан
үзінді беріледі. Сахнада наурыз мерекесіне арналып көріністер қойылады.
Гимназияда "Ұлыстың Ұлы күніне" арналған мереке ерекше қуанышты өтеді.
Жүректер жылыуын таратқан көктемнің бақыт сыйы Наурыз көп ұлтты еліміздің
бірлесе тойлайтын - Достық мерекесі.
22 наурыз - Ұлыстың ұлы күнi. Бұл күнi күн мен түн теңеледi. Табиғат
та, Жер-Ана да, жан-жануар да түлейдi, жаңарады. Адамзаттың бойында қан
жүгiрiп, тал-теректер бүршiк жарады. Қазақтың сайын даласын Қызыр баба
кезiп, адам баласына құт-береке, бақ-дәулет сыйлайды. Самарқанның көк тасы
ерiп, қасиеттi қара жер, қара топырақ бусанады. Ұлы даланың төсiнде
қызғалдақтар құлпыра өсiп, бел-белестерге қызылды-жасылды кiлем төселедi.
Ұлан-байтақ Қазақстанның халқы жетi түрлi дәмнен наурыз көже жасап, ұлттық
салт-дәстүр, әдет-ғұрыптарды сақтап, ай бойы Ұлыстың Ұлы күнiн тойлайды.
Бүкiл Шығыс халқына ортақ бұл мейрамда араздасқандар татуласып, дүйiм
халық, мұқым ел ауызбiршiлiкте болады.
Ынтымағы жарасқан көп ұлтты елiмiздiң осы бiрлiгiн Құдай ұзағынан
сүйiндiргей! Әрбiр шаңыраққа Қыдыр дарып, бақ қонсын! Мұсылман қауымына
Исламның 7 байлығын тiлеймiз. Ұлыстың Ұлы күнi құтты болсын, ағайын!
Ұлыстың ұлы мерекесiн тойлауға халқымыз биыл 13-рет дайындалып жатыр.
Ұлт жоқ. Ұйысқан Одақ қана бар деген Кеңестiк дәуiрдiң солақай саясаты
1926 жылдан 70 жылдай ұлт мерекесiн терең зындан түбiнде бұғаулап ұстағанын
бiлемiз. Одан кейiнгi ашаршылық жылдары, Ұлы Отан соғысы, ұлт зиялылары мен
ұлт құндылықтарына қарсы дүркiн-дүркiн шабуылдар халқымыздың салт-
дәстүрлерi мен әдет-ғұрпының үкiсiн қисайтуға тырысып бақты. Тiптi,
ашаршылық жағадан алған тұста жарапазан - жас балалардың нан сұрап жеу
тәсiлiне айналғаны шындық. Елiмiздiң солтүстiк бөлiгiнде көрiсу ғұрпы
санадан өшкен. Ал 31 желтоқсан түнi Жаңа жылды табалдырықтан аттатқан
кейбiреу төл мейрамды мойындамайды да. Мұның бәрiн бүгiнгi жастың кемшiлiгi
деу жөн бола қоймас. Бала жасындағысын ұмытпайды. Көнекөз қариялар - салт-
дәстүр сабақтастығының соңғы буыны. Ал 70 жыл идеология құрбаны болған
мерекенiң көптеген ырым-жоралғылары кейiнгiлерге таныс емес.
Наурыз - кей бiлгiштердiң жаңалық ашып, онысымен жұртты адастырып
жүргенiндей, дiни мереке емес. Бұл бағзы заманнан қалыптасқан бүкiлхалықтық
Жаңа жыл. Оны Иран, Ауғанстан, Үндiстан, Кавказ және Орта Азия халықтары
төл мерекесi ретiнде тойлайды. Алайда, Әр елдiң салты басқа, итi қара
қасқа демекшi, дәстүр өзгешелiгi де орын алған.
Халқымыз жаңа жылға ертеден дайындалатын. Қысқы соғымның әбден сүрленген
қадiрлi мүшелерiн осы күнi қазанға саламын деп сақтаған.
Жас келiндер, бойжеткендер болса, кесте, орамал тiгiп, бозбалалар жағы
ағаштан тұрмыс бұйымдарын жасап, темiрден сәндiк бұйымдарын соққан. Мұның
бәрi - күн мен түн теңесетiн шақта кәдеге асатын ұйқыашар, селт еткiзер
жоралғыларының сый-тартулары. Көктемгi өлiара өтiсiмен, ата-бабамыз үй
айналасын тазартып, қалың қар тiгiсi сөгiлген жайылымға мал шығарған. Жаңа
жыл мұнтаздай таза үйге кiрсе, ол үй ауру-сырқаудан, пәле-жаладан аман
болады деген сенiм бойынша, үй-iшiн де қағып-сiлкiп, отпен аластайды.
Көне деректер көзiне сүйенсек, наурыз тоғыз күн тойланады екен. Ол той
Наурызнама деп аталады. Әдетте, наурызнаманы бай, ауқатты кiсiлер
жасаған. Бiрақ әр шаңырақ өзiнше наурыз көже пiсiрiп, ақ толы аяғын
босағадан аттағанның бәрiне ұсынған. Ауыл ақсақалдары үй-үйден дәм татып,
үйдегiлерге ыдыспен сыбаға ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.