«Тараз металлургиялық зауыты» ЖШС-де №3 цехының электрлік желілерін құрылымдау үшін электрмен жабдықтау жүйесін жасау»
КІРІСПЕ
І. ЖАЛПЫ БӨЛІМ
1.1. Мекеменің қысқаша сипаттамасы
1.2. Цехтың энергетикалық мінездемесі
ІІ. АРНАЙЫ БӨЛІМ
2.1. Цехтік таратылу торабының сипаттамасы
2.2. Электрлік жүктемелерді есептеу
2.3. Жарықтандыру қондырғыларын таңдау және орналастыру
2.3.1. Жарықтандыру қондырғыларының есебі
2.4. Цехтегі трансформатордың саны мен қуатын таңдау
2.5. Жиынтықты жабдықталған білем өткізгіштерді таңдау
2.6. Жарықтандыру жүйелеріндегі өткізгіштердің қима кесінді ауданын таңдау
2.7. Жарықтандыру қалқаншаларын (щит) таңдау
2.8. 0,4кВ жүйелеріндегі қысқа тұйықталу ток ағындарын есептеу
2.9. Қорғаныс және қосып.өшіру (коммутациялық) аппараттарын таңдау
2.9.1. Автоматты әуе өшіргіштерін таңдау
2.9.2. Жарықтандыру жүйесінің қорғанысын таңдау
2.10. Жоғарғы кернеулі таратылу жүйелерін есептеу
2.10.1. 1кВ . тан жоғары қондырғылардағы ҚТ қысқа тұйықталу ток ағындарын есептеу
2.10.2. 10 кВ кернеулі кабелдің қима ауданын таңдау
ІІІ. ӨНДІРІСТІ ҰЙЫМДАСТЫРУ
3.1. Трансформаторлық қосалқы станцияның электрлік сұлбасын құрастыруды ұйымдастыру
ІІІ. ӨНДІРІСТІ ҰЙЫМДАСТЫРУ
3.1. Трансформаторлық қосалқы станцияның электрлік сұлбасын құрастыруды ұйымдастыру
ІV. ЭКОНОМИКАЛЫҚ БӨЛІМ
4.1. Экономикалық мақсатқа тиімді кабелдік желінің кеспе ауданын таңдау
4.2. Экономикалық мақсатқа лайықты таңдалған кабелдік желінің кеспе ауданын есептеу және салыстыру
V. ЕҢБЕК ҚАУІПСІЗДІГІ ЖӘНЕ ЕҢБЕКТІ ҚОРҒАУ
5.1. Электрлік қондырғылардың жұмысы кезінде атқарылатын еңбек қауіпсіздігі ережелері
5.2. Кабельдік желілерді жөндеу кезіндегі еңбек қауіпсіздігі
5.3. Басты төмендету қосалқы станцияларына (БТҚС) қызмет көрсетудегі еңбек қауіпсіздігі
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
І. ЖАЛПЫ БӨЛІМ
1.1. Мекеменің қысқаша сипаттамасы
1.2. Цехтың энергетикалық мінездемесі
ІІ. АРНАЙЫ БӨЛІМ
2.1. Цехтік таратылу торабының сипаттамасы
2.2. Электрлік жүктемелерді есептеу
2.3. Жарықтандыру қондырғыларын таңдау және орналастыру
2.3.1. Жарықтандыру қондырғыларының есебі
2.4. Цехтегі трансформатордың саны мен қуатын таңдау
2.5. Жиынтықты жабдықталған білем өткізгіштерді таңдау
2.6. Жарықтандыру жүйелеріндегі өткізгіштердің қима кесінді ауданын таңдау
2.7. Жарықтандыру қалқаншаларын (щит) таңдау
2.8. 0,4кВ жүйелеріндегі қысқа тұйықталу ток ағындарын есептеу
2.9. Қорғаныс және қосып.өшіру (коммутациялық) аппараттарын таңдау
2.9.1. Автоматты әуе өшіргіштерін таңдау
2.9.2. Жарықтандыру жүйесінің қорғанысын таңдау
2.10. Жоғарғы кернеулі таратылу жүйелерін есептеу
2.10.1. 1кВ . тан жоғары қондырғылардағы ҚТ қысқа тұйықталу ток ағындарын есептеу
2.10.2. 10 кВ кернеулі кабелдің қима ауданын таңдау
ІІІ. ӨНДІРІСТІ ҰЙЫМДАСТЫРУ
3.1. Трансформаторлық қосалқы станцияның электрлік сұлбасын құрастыруды ұйымдастыру
ІІІ. ӨНДІРІСТІ ҰЙЫМДАСТЫРУ
3.1. Трансформаторлық қосалқы станцияның электрлік сұлбасын құрастыруды ұйымдастыру
ІV. ЭКОНОМИКАЛЫҚ БӨЛІМ
4.1. Экономикалық мақсатқа тиімді кабелдік желінің кеспе ауданын таңдау
4.2. Экономикалық мақсатқа лайықты таңдалған кабелдік желінің кеспе ауданын есептеу және салыстыру
V. ЕҢБЕК ҚАУІПСІЗДІГІ ЖӘНЕ ЕҢБЕКТІ ҚОРҒАУ
5.1. Электрлік қондырғылардың жұмысы кезінде атқарылатын еңбек қауіпсіздігі ережелері
5.2. Кабельдік желілерді жөндеу кезіндегі еңбек қауіпсіздігі
5.3. Басты төмендету қосалқы станцияларына (БТҚС) қызмет көрсетудегі еңбек қауіпсіздігі
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Экономикалық даму қарқындары және экономиканы әр тараптандыру энергетика секторына елеулі қысым жасайды. Өнеркәсіптің отандық салалары біршама энергия сиымды және олардың энергияны үнемдеудің зор әлеуеті бар. Энергияны пайдалану тиімділігін арттыру жөніндегі шараларды іске асырумен қатар ішкі қажеттіліктерді, әсіресе оңтүстік өңірлерде қанағаттандыру үшін оның өндірісін үдету талап етіледі. Осыған байланысты энергия көздері мен электр желісі кәсіпорындарында қазіргі қуаттарды кеңейту мен реконструкциялау және жаңаларды салу жөнінде жұмыстар жүргізілетін болады.
Барынша арзан, экологиялық жағынан таза энергияның алу әдістерінің бірі атом энергетикасын дамыту болып табылады. Атомдық энергетика кешендері қолда бар отын және минералдық ресурстарды оңтайлы және теңгерімді пайдалануға мүмкіндік береді.
Энергияның баламалы көздерін пайдалану үлесі жалпы энергия пайдалану көлемінде 1% - дан аз мөлшерді құрайды. Экологиялық проблемаларды шешуді ескере келе электр энергетикасын дамытудың басым бағыттарының бірі жаңартылатын энергетика ресурстарын (су энергиясы, жел және күн энергиясы) пайдалану болып табылады, олардың пайдаланылмаған әлеуеті өте зор.
Электр энергетика секторында нарықтық жағдайда саланың дамуын қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін баға – және тариф түзу реформалары жүргізіледі. Электр желілері компаниялары үшін тариф түзудің жаңа тетігі енгізілетін болады және электр энергиясына бағаларын және электр энергиясын беру мен таратуға тарифтерін қалыптастырудың ұзақ мерзімді тарифтік саясаты әзірленеді және енгізіледі.
Барынша арзан, экологиялық жағынан таза энергияның алу әдістерінің бірі атом энергетикасын дамыту болып табылады. Атомдық энергетика кешендері қолда бар отын және минералдық ресурстарды оңтайлы және теңгерімді пайдалануға мүмкіндік береді.
Энергияның баламалы көздерін пайдалану үлесі жалпы энергия пайдалану көлемінде 1% - дан аз мөлшерді құрайды. Экологиялық проблемаларды шешуді ескере келе электр энергетикасын дамытудың басым бағыттарының бірі жаңартылатын энергетика ресурстарын (су энергиясы, жел және күн энергиясы) пайдалану болып табылады, олардың пайдаланылмаған әлеуеті өте зор.
Электр энергетика секторында нарықтық жағдайда саланың дамуын қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін баға – және тариф түзу реформалары жүргізіледі. Электр желілері компаниялары үшін тариф түзудің жаңа тетігі енгізілетін болады және электр энергиясына бағаларын және электр энергиясын беру мен таратуға тарифтерін қалыптастырудың ұзақ мерзімді тарифтік саясаты әзірленеді және енгізіледі.
1 Б.Н. Неклепаева, Электрическая часть электростанций. – М.: «Энергия», 1976.
2 Справочник по электроснабжению и электрооборудованию: В 2 т. Под общ. ред. А.А. Федорова. – М.: Энергоатомиздат, 1986.
3 Справочная книга для проектирования электрического освещения. Под ред. Г.М. Кнорринга. Л.: «Энергия», 1976.
4 Правила устройства электроустановок, Астана, 2003.
5 Федоров А.А., Старкова Л.Е. Учебное пособие для курсового и дипломного проектирования по электроснабжению промышленных предприятий: Учеб. Пособие для вузов. – М.: Энергоатомиздат, 1987.
6 Алиев И.И. Справочник по электротехнике и электрооборудованию. Ростов на/Д.: Феникс, 2004.
7 Электротехнический справочник: В 4 т./Под общ. ред. Герасимова и др. – М.: Издательство МЭИ, 2004.
8 Справочник по электроустановкам угольных предприятий.: Под общ. ред. В.В. Дегтярева. – М.: Недра, 1988.
9 Долин П.А. Основы техники безопасности в электроустановках: Учеб. пособие для вузов. – М.: Энергоатомиздат, 1984.
10 Указания по расчету электрических нагрузок: ВНИПИ Тяжпромэлектропроект. М., 1990.
11 Охрана труда: Учеб. для техникумов/А.Г. Алексанян. – М.: Высш. школа, 1989.
12 Охрана труда: Учебник для вузов/ под ред. Ушакова К.З. – М.: Недра, 1986.
13 Никитин Д.П., Новиков Ю.В. Окружающая среда и человек.: Учебное пособие для студентов вузов. – М.: Высш. школа, 1980.
14 Гарин В.М., Клёнова И.А. Колесников В.И. Экология для технических вузов. Под. ред. Гарина В.М. Ростов н/Д: Феникс, 2003.
15 Сборник методик расчета выбросов вредных веществ в окружающую среду: учеб. пособие/А.Т. Оралова, Н.К. Цой, КарГТУ. – Караганда, 2002.
2 Справочник по электроснабжению и электрооборудованию: В 2 т. Под общ. ред. А.А. Федорова. – М.: Энергоатомиздат, 1986.
3 Справочная книга для проектирования электрического освещения. Под ред. Г.М. Кнорринга. Л.: «Энергия», 1976.
4 Правила устройства электроустановок, Астана, 2003.
5 Федоров А.А., Старкова Л.Е. Учебное пособие для курсового и дипломного проектирования по электроснабжению промышленных предприятий: Учеб. Пособие для вузов. – М.: Энергоатомиздат, 1987.
6 Алиев И.И. Справочник по электротехнике и электрооборудованию. Ростов на/Д.: Феникс, 2004.
7 Электротехнический справочник: В 4 т./Под общ. ред. Герасимова и др. – М.: Издательство МЭИ, 2004.
8 Справочник по электроустановкам угольных предприятий.: Под общ. ред. В.В. Дегтярева. – М.: Недра, 1988.
9 Долин П.А. Основы техники безопасности в электроустановках: Учеб. пособие для вузов. – М.: Энергоатомиздат, 1984.
10 Указания по расчету электрических нагрузок: ВНИПИ Тяжпромэлектропроект. М., 1990.
11 Охрана труда: Учеб. для техникумов/А.Г. Алексанян. – М.: Высш. школа, 1989.
12 Охрана труда: Учебник для вузов/ под ред. Ушакова К.З. – М.: Недра, 1986.
13 Никитин Д.П., Новиков Ю.В. Окружающая среда и человек.: Учебное пособие для студентов вузов. – М.: Высш. школа, 1980.
14 Гарин В.М., Клёнова И.А. Колесников В.И. Экология для технических вузов. Под. ред. Гарина В.М. Ростов н/Д: Феникс, 2003.
15 Сборник методик расчета выбросов вредных веществ в окружающую среду: учеб. пособие/А.Т. Оралова, Н.К. Цой, КарГТУ. – Караганда, 2002.
КІРІСПЕ
Экономикалық даму қарқындары және экономиканы әр тараптандыру
энергетика секторына елеулі қысым жасайды. Өнеркәсіптің отандық салалары
біршама энергия сиымды және олардың энергияны үнемдеудің зор әлеуеті бар.
Энергияны пайдалану тиімділігін арттыру жөніндегі шараларды іске асырумен
қатар ішкі қажеттіліктерді, әсіресе оңтүстік өңірлерде қанағаттандыру үшін
оның өндірісін үдету талап етіледі. Осыған байланысты энергия көздері мен
электр желісі кәсіпорындарында қазіргі қуаттарды кеңейту мен
реконструкциялау және жаңаларды салу жөнінде жұмыстар жүргізілетін болады.
Барынша арзан, экологиялық жағынан таза энергияның алу әдістерінің
бірі атом энергетикасын дамыту болып табылады. Атомдық энергетика кешендері
қолда бар отын және минералдық ресурстарды оңтайлы және теңгерімді
пайдалануға мүмкіндік береді.
Энергияның баламалы көздерін пайдалану үлесі жалпы энергия пайдалану
көлемінде 1% - дан аз мөлшерді құрайды. Экологиялық проблемаларды шешуді
ескере келе электр энергетикасын дамытудың басым бағыттарының бірі
жаңартылатын энергетика ресурстарын (су энергиясы, жел және күн энергиясы)
пайдалану болып табылады, олардың пайдаланылмаған әлеуеті өте зор.
Электр энергетика секторында нарықтық жағдайда саланың дамуын
қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін баға – және тариф түзу реформалары
жүргізіледі. Электр желілері компаниялары үшін тариф түзудің жаңа тетігі
енгізілетін болады және электр энергиясына бағаларын және электр энергиясын
беру мен таратуға тарифтерін қалыптастырудың ұзақ мерзімді тарифтік саясаты
әзірленеді және енгізіледі.
І. ЖАЛПЫ БӨЛІМ
1.1. Мекеменің қысқаша сипаттамасы
Заводтың тарихы 1959 жылдан басталады, 20 – тамызда Қазақ ССР
Министрлер Кеңесі құрылыс орнын анықтады.
Болашақ химия алыбының жобасын бас жобалаушы – ЛенНИИГипрохим,
Ленинград қаласы әзірледі.
Заводты жобалауға Кеңес Одағының әртүрлі қалаларынан: Киевтен,
Ждановтан, Ташкенттен, Алматыдан және басқалардан қырықтан астам жобалау
ұйымдары қатынасты.
1964 жылдың 29 – қаңтарында дайындық жұмыстарының сериясы аяқталған
болатын, осы күнмен біздің завод құрылысының басталуы киелі етіледі.
Болашақ кәсіпорынның орнында осы күні заводтың бас инженері И. П.
Чакер бірінші қаданы қаққан болатын, одан Джамбулхимстрой құрылыс
тресінің геодезистері негізгі корпустарды, магистральдардың орындарын
белгілеуді жүргізе бастады.
Негізгі цехтардың ішінен бірінші болып №5 Түйіршіктелген қос
суперфосфат цехы салынған болатын.
1968 жылғы 25 – желтоқсан заводтың туған күні болып саналады. Осы күні
сағат 22.30-да әзірге әлі Шымкент қаласынан әкелінген фосфор қышқылы
қолданылып суперфосфаттың алғашқы тонналары алынды.
1969 жыл
4 – қаңтарда заводта вагон аударғыш арқылы фосфоритті түсіру
жүргізіледі.
14 – қаңтарда №2 цехтың шикізатты беру, трактысы жұмысқа толық
кіріседі.
15 – қаңтарда тасып әкелінген фосфор қышқылында фосфор қышқылы цехы
жұмысқа кіріседі.
13 – қаңтарда қос суперфосфат тиелген бірінші вагон Благовещенск
қаласына жөнелтілді.
25 – наурызда №1 цехтың кептіру бөлімшесі түгел дайын.
12 – сәуірде №5 пешті кептіру аяқталып, ол жүктеуге қойылды.
14 – сәуірде түңгі сағат 4.00-де алғаш біздің заводта тұңғыш фосфор
алынды.
30 – сәуірде сары фосфор өндірісі бойынша қуаты қолданысқа енгізілді
және тұңғыш біздің заводта 105 тонна фосфор алынды.
1973 жыл – заводтың екінші кезегі өнім берді.
Фосфор өндірісі үшін негізгі шикізат боп Қаратау кенішінің
фосфориттері, кварцит пен кокс қызмет етеді. Сары фосфор үшін шикізат
заводқа теміржол вагондарында келіп түседі, олар роторлы вагон аударғышқа
беріледі. Бір минут ішінде вагон аударылады және оның ішіндегісі бункерге
түсіріледі, одан таспалы конвейерлер бойынша қоймаға беріледі. Коксты уату
білікті тісті уатқыштарда, кептіру үш кептіру барабандарында жүзеге
асырылады.
1981 жылы 29 – желтоқсанда заводта электродтық масса, өндірісті
жұмысқа пайдалануға енгізіледі. Тұңғыш сапа белгісімен электродтық масса
жаңа технология бойынша біздің заводта шығарылды.
1. 1964 жылдың қаңтарында завод құрылысы басталды.
2. 1968 жылдың желтоқсанында термиялық фосфор қышқылының және қос
суперфосфаттың алғашқы тонналары шығарылды.
3. 1969 жылдың сәуірінде отандық өндірістің бірінші пештерінде сары
фосфордың алғашқы тонналары алынды.
4. Бірқатар көмекші цехтар жұмысқа пайдалануға бір мезгілде енгізілді.
5. 1970 жылғы желтоқсанда күрделі тыңайтқыштар цехы жұмысқа
пайдалануға тапсырылды.
6. 1972 жылдың мамырында сапасы жақсартылған электрондық массаны
шығару басталды.
7. 1985 жылдың желтоқсанында фосфор – калий тыңайтқыштарының бірінші
тонналары алынды.
25.04.1974 жылы завод Қазақстанның Ленин комсомолы атындағы Химпром
Жамбыл өндірістік бірлестігі (ЖӨБ) боп қайта құрылды.
Құрамына мыналар кірді:
1. Жамбыл фосфор заводы – ЖФЗ
2. Жөндеу механикалық завод – ЖМЗ
3. Жамбыл темір жол бөлігі өндірістік кәсіпорны – ЖТКӨК
4№ Жұмысшыларды жабдықтау бөлімі – ЖЖБ
– 1969 жыл – Химпром ЖӨБ-ң өндірістік қызметінің басталуы.
– 1994 жыл, 2002 жыл – Қазақстан Республикасы Президентінің
Химпром АҚ-ң базасында электрометаллургиялық өндірісті дамыту
жөніндегі тапсырмасы.
– 2006 жылдың қарашасы – ЦАИКК ЖШС-ы отандық инвесторының
кәсіпорынның 100% пакетін сатып алуы.
– 2007 жылдың 11 шілдесі – ҚР премьер – министрі К. Масимовтің
қатысуымен №5 бірінші ферроқорытпа цехын іске қосу.
– 30.01.2008 жыл ТМЗ Қазақстанның 30 кооперативті көшбасшысы
бағдарламасына қосылды.
ТМЗ дамуының жобасы серпінді сипат арқалайды және Жамбыл облысының
басым жобасы болып табылады.
ТМЗ-ң өндірілетін өнімі:
– ферросиликомарганец;
– электродтық масса;
– термоантрацит;
– болат балқыту өнімі.
1.2. Цехтың энергетикалық мінездемесі
№3 әзірлеу цехы әр түрлі темір конструкциялық бұйымдарды өңдеп шығаруға,
жинақтауға және жергілікті орнатуға арналған. Осы мақсатты іске асыру
барысында цехте бір бірінен қабырға арқылы бөлінген 5 өндірістік аймақ
ескерілген. Сондай ақ цех аймағында дайын бұйымдарды сақтау, құрал –
саймандар және жинақтаушы қоймалары орналасқан. Цехтің аймақ алаңдарында әр
түрлі темір кесуші (алмазды-үшкірлеу, бұрғылау, токарлы – орталандырған
және т.б.) білдектер, дәнекерлеуші аппараттар, пресстер орнатылған. Сонымен
қатар цех алаңында жеті дана көпірлік және тұғырықты крандар қызмет етуде.
Жарылуға және өртке қауіпті дәреже бойынша цехты қауіпсіз орналасқан
жайға жатқызуға болады, өйткені бұл жайдағы орнатылған электр жабдықтардың
құрамында қауіпті заттар жоқ болып табылады. 1.1. кестесінде цехте
орнатылған білдектер және басқа да электр жабдықтардың саны, номиналдық
қуаттылығы және толық тізімі келтірілген.
1.1 кесте – Цех бойынша бастапқы берілгендер.
Жоспар Саны, Номиналдық
бойынша Электр жабдықтардың дана қуаттылығы,
№ атауы Рном, кВт
1 Гидравликалық пресс 1 7
2 Гильотиналық қайшылар 1 7
3 Гидравликалық майыстыру прессы 1 10
4 Гидравликалық жатықты июші 1 10
пресстері
5 Гидравликалық пресс 1 15
6 Радиалды – бұрғылау білдегі 1 10
7,31 50 т пресі 2 5
8 100т КД-2330 тұрпаты пресі 1 10
9 40т пресі 2 5,5
10,23 100т КЕ-2130А тұрпатты пресі 2 11,8
11 Июші құрылғысы 160 т 1 15
12,13,32,3363 т пресі 4 7,5
14 Құбыр июші әмбебап білдегі 1 5
15 Түйіспелі дәнекерлеу аппараты 1 14
16,17 Түйіспелі дәнекерлеу аппараты 2 12
18 2-Н-135 бұрғылау білдегі 1 9
19 Пресс-қайшылар 1 5
20 Механикалық ара 1 7,5
21,49 Үшкірлеу білдегі 2 4,5
22 Июші құрылғысы 100 т 1 10
24 100т К-2130А пресі 1 10
25 160 т пресі 1 13
26 Гильотина 16 мм 1 30
27,38 Айналдырушы дүңгіршегі 1 10
28 Шарнирлі машинасы 1 8
29 250т пресі 1 45
30 40 т пресі 1 5,5
34 Бояу аймағының кептіру бөлімшесі 1 30
35 2-А-125 бұрғылау білдегі 1 2,2
36 Тікше-бұрғылау білдегі 1 5
37 Резьба кесуші білдегі 1 1
39,40,41 Цинктік дүңгіршегі 3 7,5
42 Полимер қабықшаларды кептіру 1 30
бөлімшесі
43 Эл. қозғалт-ды кептіруе арналған 1 35
пеші
44 Домалақтауыш ажарлау білдегі 1 5
45 Орам жасау білдегі 1 5
46 Фрезерлік білдек 1 5
47 Фрезерлік білдек 1 6
48 Фрезерлік білдек 1 11,5
50 Фрезерлік білдек 1 10
51 3А 112 бұрғылау білдегі 1 5
52 Домалақтауыш ажарлау білдегі 1 5
53,74 Компрессор 2 37
54 Кран штабелер 2 3
55,75 Гильотина 2 7
56 Парақша июші құрылғысы 1 10
57 Парақша июші құрылғысы 5м 1 13
58 Көпірлі крандар 5 т 3 18
59 Тұғырықты крандар 15 т 2 9
60 Балға 1 13
61 Желдеткіш қондырғысы 1 30
63,64 Токарлық білдегі 2 7,5
65 Термиялық пеші 1 27
70 Алмазды-үшкірлеу білдегі 1 4
71 Резьба кесуші білдегі 1 1
ІІ. АРНАЙЫ БӨЛІМ
2.1. Цехтік таратылу торабының сипаттамасы
Цехтік электрлік энергияны таратылу торабының міндеті:
- қабылдағыш категориясына тәуелді электрлік энергияны тұтынушыларға
жеткізуінде қажетті сенімділігін қамтамасыз ету керек;
- пайдалану барысында ыңғайлы әрі қауіпсіз болу тиіс;
- техника – экономикалық көрсеткіштері үлесімді болу және келтірілген
шығындары аз мөлшерде болу қажет;
- сыны құрылымына байланысты өнеркәсіптік және шапшаңды монтаждау әдіс-
тәсілін тиімді қолдану.
Өндірістік кәсіпорындағы цехтік желілердің кернеуі 1 кВ дейінгі кернеу
(едәуір кеңінен тараған кернеу 380 В болып табылады). Сұлбаны таңдауға және
цехтік желінің сыны құрылымына келесі факторлар әсер етеді: электрлік
энергия қабылдағыштардың жауапкершілік деңгейі; олардың жұмыс режимдері;
цех алаңы бойынша орналасуы; номиналды токтары және кернеуі.
Әзірлеу цехтың барлық электрқабылдағыштары салыстырмалы қуат бойынша
кішігірім болып келеді және цех алаңы бойынша қатынасты түрде біркелкі
болып таратылған.
Электрлік жабдықтардың қоршаған ортасы жағымды жағдайда жұмыс атқарады,
Цех ауданындағы орташа температурасы +10-+15° С. болып келеді.
Цехтың барлық электрқабылдағыштары электрмен қамтамасыз ету сенімділігі
бойынша ІІ категория қабылдағыштарына кіреді.
Цехтегі электрқабылдағыштардың электрмен қамтамасыз ету үшін
магистралды сұлба бойынша трансформатор-магистраль блокті типін таңдаймыз.
Магистралдық сұлбалар электрмен жабдықтау сенімділігін жоғары деңгей
түрінде қамтамасыз етеді, әмбебап болып келеді және иілгіштікпен
ерекшеленеді (технологиялық жабдықтарды электрлік желілердің көздерінен
өзгертусіз ауыстыруына мүмкіндік береді), обладают универсальностью и
гибкостью (позволяют заменять технологическое оборудование без особых
изменений электрической сети), үлкен көлемді және қымбат тұратын тарату
құрылғыларын немесе қалқандарын пайдалануынан бас тартуға рұқсат етеді.
Электрмен қамтамасыз ету үшін басты магистралдық желілер қолданылмайды,
ал электрқабылдағыштарға қосылатын таратқыш магистралдар жергілікті
қоректендіру көзін жиынтықты трансформаторлық қосалқы станциялар шиналарына
алатын болады.
Бұл шешімнің себебі цех электрқабылдағыштардың сомалық тұтынушы
қуаттылығы үлкен мәнге жетпейді, ал магистралдық шина өткізгіштер 6300 А
ток күшіне алынып есептелген. Сондықтан қабылдағыштарға электрмен жабдықтау
сенімділігін және сапасын қамтамасыз ету үшін таратқыш білем өткізгіштің
өтпелі қабілеттілігі жеткілікті болып саналады.
Таратқыш магистралдарды өндіріс шығаратын жиынтықты таратқыш білем
өткізгіштер түрінде қарастырамыз.
Жиынтықты шина өткізгіштердің қабілеттілігіне:
- торапты тез мезетте кескін үлесімін өзгерту ықтималдығы;
- өте аздаған мөлшерлері;
- қарапайым монтажы;
- сыртқы әсерден жоғары деңгейде қорғанысы;
- жоғары отқа төзімділігі;
- қысқа тұйықталу әсерінен үлкен төзімділігі.
Жетіспеушілікке ашық білемдер, өткізгіштерге салыстырып қарағанда
жоғары құнымен ерекшеленеді.
Цехте бірнеше көпірлі кран электр жабдықтары болғандықтан шина
өткізгіштерді колонна үстімен жеткізіп кронштейндер арқылы орнатамыз. Жеке
электр қабылдағыштарға электрлік энергияның таратуын АПВ маркілі білем
өткізгіш көмегімен таратқыш қораптардан темір жеңдер арқылы өткізіп
жасалады.
2.2. Электрлік жүктемелерді есептеу
Электрмен қамтамасыз ету жүйесін жобалаудың бірінші кезеңі электрлік
жүктемені анықтау болып табылады. Электрлік жүктемелер мәні бойынша
электрмен қамту жүйесіндегі электр жабдықтарды таңдайды және тексереді,
электрлік энергия және қуаттылық шығындарын анықтайды. Есептелген жүктеме
мәндерін жоғарылату, құрылыс қымбатшылығына, өткізгіш материалдардың артық
шығындалуына және трансформаторлардың қажетсіз артық қуаттылығына және
басқа да электржабдықтардың ақталмаған шығынына әкеліп соғады. Төмендету
болса электртораптардың өтпелі қабілеттілігін азайтуына, қуаттың артық
шығындарына, тал сымдардың, кабелдердің және трансформаторлардың қызуына,
демек олардың қызмет жасау мерзімін қысқартуына әкеліп соғуы әбден мүмкін.
Өндірістік қондырғылардағы электрлік жүктемені есептеу нұсқауларына
сәйкес есептеулі жүктеменің негізгі анықтауы есептеулі жүктеме
коэффициентін қолдануда реттеулі диаграмма әдісі болып табылады:
; (2.1)
; (2.2)
; (2.3)
. (2.4)
Бұл әдіс басқаларға қарағанда ең үлкен дәлдікті қамтамасыз етеді (РР
мәнінен 10% дейін).
Пайдалану коэффициенттері КИ және реактивтік қуат коэффициенттері cos
φ. Бірдей барлық электр тұтынушыларды дәрежелік мінездемелеріне қарай
бөлеміз.
Берілген негіздемелердің (электр тұтынушылар саны, олардың номиналды
қуаттары) жобалау тапсырмасы бойынша аламыз, ал коэффициент мәндерін
анықтамалардағы берілген мәндер бойынша аламыз.
Қайталай – қысқа мерзімдік режимде жұмыс атқаратын электрқозғалтқыштар үшін
номиналды қуатына келтіру, былайша айтқанда ұзақ уақыттық режимде жұмыс
істеуі (ПВ=100%) келтіріледі, себебі пайдалану коэффициенті мәні, өзіне
қосылу коэффициентін де біріктіреді, былайша ПВ (қайта қосылу) болады.
Бір электр тұтынушының қалыпты (қабылданған) қуаты, ол зауыттық кестеде
немесе тұтынушының төлқұжатында көрсетілген мәні көп қозғалтқыштық тиегі
бар агрегатқа қатысты түсінікте, қалыпты қуаты деп, бір мезетте жұмыс
атқарып тұрған агрегаттық электр қозғалтқыштың ең көп қалыпты қуаттардың
қосындысы деп қабылдаймыз.
Топтамалы қалыпты (қабылданған) активті қуат – ол топтамалардағы электр
тұтынушылардың активті қуаттардың қосындысы болып табылады:
(2.5)
мұнда: n – электр тұтынушылардың саны.
Бір электр тұтынушының номиналды рективтік қуаты qн- - номиналды кернеу
мен номиналды активтік қуат жағдайындағы, жүйеден тұтыну немесе жүйеге кері
қайтару реактивтік қуаты болады, ал синхрондық электр қозғалтқыштары үшін –
қоздыру ток ағынын номиналды жағдайында болады.
Топтамалы қалыпты (қабылданған) реактивтік қуат – ол осы топтамаға
кіретін реактивтік қуаттардың алгебралық қосындысы болып табылады:
(2.6)
мұнда: tg φ – төлқұжатта немесе анықтамада көрсетілген реактивтік
қуаттың коэффициенті.
Электр тұтынушылардың эффекттік саны nэф – бұл біртекті режим бойынша
жұмыс атқаратын қуаттары бірдей электр тұтынушылардың саны, қуаттары әр
түрлі топтамалы электр тұтынушылардың есептік жүктеме мәнімен бірдей сәйкес
болып келеді.
Рр, Qр – есепті қуаттары – бұл қуаттары өзгермейтін ток Ағындық
жүктемеге Iр, сәйкес келетін электрмен қамтамасыз ету жүйесінің
элементтеріне (бөлшектеріне), уақыт бойынша өзгеріп тұратын жүктемеге іс
жүзінде эквивалентті болғандықтан аса үлкен жылу әсерін тигізуі мүмкін.
Есептік қуаттарды есептеу кезінде қосалқы қорда тұрған электр
тұтынушылар, жұмысқа керекті балқытып – пісіру трансформаторлары және де
басқа жұмысқа қажетті электр тұтынушылар (өрт сорғылары, жабу тиектері,
бұрамалар және т.б.) есепке алынбайды.
Білем өткізгіштерінен аса көп санды тұтынушылардың қоректенетінін
ескере отырып, [2], ұсынысына сәйкес қабылдағыштардың тиімді (эффектті)
санын nэф – қысқартылған амалмен мына формула бойынша анықтайтын боламыз:
, (2.7)
мұнда: n – қарастырылып отырған топтамадағы қабылдағыштардың іс жүзіндегі
саны, олардың әр қайсысының қуаты, ең қуатты қабылдағыштың қуатының
жартысынан кем емес (ең үлкен қабылдағыштың өзін қосқанда да):
Рном – барлық топтамалардағы қабылдағыштардың номиналды қуатының
қосындысы;
Рном1 – топтамадағы аса үлкен қабылдағыштардың номиналды қуатының
қосындысы.
Ары қарай [2] кесте бойынша, пайдалану коэффициенті мен электр
тұтынушылардың эффектті санына байланысты есептік жүктеменің коэффициенті
табылады Кр.
Осы әдіс – тәсіл бойынша есептік реактивті жүктемені тең деп
қабылдаймыз:
nэф ≤ 10 болғанда,
; (2.8)
nэф 10 болғанда
(2.9)
Есеп жүргізу үшін барлық электр қабылдағыштарды 2 – топтамаға бөлеміз:
ШРА-1 – ден тұтынатындар және
ШРА-2 – ден – тұтынатындар.
(2.7.) формуласы бойынша қабылдағыштардың эффектті санын табамыз.
ШРА-1 – үшін:
;
ШРА-2 - үшін:
.
nэф - тен және КИ: КР1 = 0,85, КР2 = 0,85 байланысты 2.2 [2] кестесі
бойынша есепті нүктелердің коэффициенттерін анықтаймыз.
(2.1) формуласы бойынша есепті активті қуат мынаны құрайды:
ШРА-1 – үшін:
кВт;
ШРА-2 – үшін:
кВт.
Екі жағдайда да, nэф - 10 – нан үлкен екенін ескере отырып (2.9)
формуласы бойынша есептік реактивті қуатты табамыз:
кВар;
кВар;
кВар.
ШРА-1, және ШРА-2 – үшін, есептік ток ағындар сәйкесті түрде мынаны
құрайды:
А;
А.
2.1 кестесі – Цехтің электрлік жүктемесін есептеу.
Орташа
Бастапқы берілгендер қуат кВт Орта ЭТ-дыңЭффектЕсептік қуат
өлшемдэффектті Есепт
і ті жүктем ік
пайдалсаны енің ток
ану nЭ коэф ағыны
коэф фициен А
фициен ті
ті КР IР
КИ=
РСгр
∑РН
Тапсырыс бойынша Анықтама бойыншаТоптамалаҚорек түйініне
р жалғанған
мінездемеЭТ-лар
лері түгеліменРС гр
бойыншарС
= рН Ки
Л1 19,2 20,06 35,9
0,85
Л2 4,8 5,02 26,9
Л3, Л4, Л5, Л6, 1,6 1,67 8,93
Л8, Л9, Л11
Л7 2,4 2,51 13,4
Л10 2,0 2,1 11,2
∆Uт - кернеу жоғалуы, трансформатордың қуатынан, оның жүктемелік
шамасынан, электр тұтынушыларды қоректендіру қуат коэффициентінен тәуелді
және солармен тығыз байланысты және мына формула бойынша жеткілікті жақын
шамамен анықталады:
,
мұнда: β – трансформатордың жүктемелік коэффициенті; Uат және Uрт – активті
және реактивті трансформатордың ҚТ кернеуін құрайды; cos φ –
трансформатордың екінші орамындағы қапсырмадағы қуат коэффициенті.
Uат мен Uрт мәндері келесі мәліметтермен анықталады:
,
,
мұнда: Рк – ҚТ жоғалуы, кВт; Рн – трансформатордың номиналды қуаты, кВ·А;
Uк – қысқа тұйықталу кернеуі, %.
Трансформатордың қысқа тұйықталу кернедің активтік және реактивтік
мәндері мынаны құрайды:
,
Трансформатордағы кернеу жоғалту мынаған тең болады:
Жүйедегі жіберілуге болатын кернеу жоғалу мөлшерін мына формула (2.8)
бойынша анықтаймыз:
2.4. Цехтегі трансформатордың саны мен қуатын таңдау
Цехтегі трансформаторлардың санын таңдау кезінде тұтынушылардың
сенімділік дәрежесін ескеру қажет.
№3 және №4 цехтердің көпшілік электр тұтынушылары ІІ – дәрежеге кіреді.
Кәсіпорынның сенімділігін арттыруды қосалқы станцияларға екі
трансформаторлы қосалқы станцияларын орнатуын қабылдаймыз.
ІІ – дәрежелі тұтынушыларының қосалқы қорын іске қосу кезекші
қызметкерлердің әрекетімен атқарылады.
Трансформатордың қуатын таңдауды былайша жүргіземіз, егер екеуінің
біреуі істен шыққан жағдайда (шекті мөлшерлік аса жүктемелікті ескере
отырып), екіншісі ІІ – дәрежелі тұтынушылардың қорегін толық қамтамасыз
етуі керек және де трансформатордың қуатын таңдауды номиналды режимде
олардың жүктемелік кезіндегі тиімділік коэффициенті ескерілуі қажет.
Сонымен, трансформатордың номиналды қуатын Sном.т формула бойынша
анықтаймыз.
, (2.9)
мұнда: N – трансформаторлар саны; КЗ – жүктемелік екі трансформаторлы
цехтік қосалқы станцияларында ІІ – дәрежелі тұтынушылар саны басым болған
жағдайда тиімді жүктемелік коэффициентті былай қабылдаймыз КЗ = 0,7-0,8
[5]; Sр – аусымдағы аса жүктемелік есепті жүктеме, кВА.
Трансформаторды таңдау кезінде мынадай жағдайды да есепке алуымыз
керек, апаттан кейінгі жағдайларда (бір трансформатордың өшіп қалғанында)
жұмыс істеп тұрған екінші трансформатор кәсіорынның қажетті жүктемелігін
қамтамасыз ету керек. Трансформатордың рұқсат етілген апаттық асқын
жүктемелігінің салдар-белгісі болып оның оқшауламасының ескіруі, ондай
қалыпты жағдайдан едәуір жоғары рұқсат етіледі, ал сас жүктемелік орамның
ең қызған нүктесіндегі температурамен ғана шектеледі, ол дегеніміз
трансформаторды номиналды жағдайда пайдалануда одан да қауіпсіздеу болу
қажеттігі егер трансформатордың жүктемелігі апатты асқын жүктемеге дейін
құжаттық қуатынан 0,93 – тен аспаған болса, онда оны 40%-ға 5 тәулік бойы
асқын жүктемелік астында ұстауға болады, бірақта әр тәулікте 6-сағаттан
асыруға болмайды.
Трансформатордың рұқсат етілген апатты аса жүктемелігі төменгі ұғым
бойынша анықталады:
. (2.10)
(2.9) формуласынан цехтағы әр трансформатордың номиналды қуаты:
-ге тең болады.
Орнатуға, КТП – 2 х 630100,4 кВ атты қондырғының Кентау трансформатор
зауытында шығарылған номиналды қуаты 630 кВА болатын трансформаторларымен
қоюға қабылдаймыз.
Трансформаторлардың негізгі техникалық мінездемелері 2.3 кестесінде
келтірілген.
Трансформаторлардың апатты жағдайлардығы асқын жүктемелік
мүмкіндіктерін төменгі шарттар бойынша тексереміз (2.10):
Бұндай асыра жүктемелік, тәулігіне ұзақтығы 6 сағаттан, 5 тәулік бойы
трансформатордың жұмыс атқаруына рұқсат етіледі(егер трансформатордың
салқындату шараларын қолданса).
2.3 кестесі – ТМ-63010 трансформаторлардың техникалық мінездемелері.
Тұрпаты Номина Өзіндік Uk, Ik, Аса шекті Салмағ
лдық Номиналдықжоғалтыу, % % өлшемдері, ы,
қуаты,. кВт м кг
кВА кернеуі,
кВ
Номиналдық ток ағыны, А 250 400
Электродинамикалық беріктігі, кА 15 25
Көлденең қима ауданы, мм 260х80 284х95
Қорғаныс дәрежесі IP32 IP32
Таратылу қораптарында орнатылған ПН2-100 ПН2-100
коммутациялық аппараттардың А3710(160) А3710(160)
тұрпаттары: А3120(100) А3720(250)
Сақтандырғыштар АЕ2050(100) АЕ2050(100)
Автоматты ажыратқыштар, (ток, А) А3120(100)
2.6. Жарықтандыру жүйелеріндегі өткізгіштердің қима кесінді ауданын таңдау
Джоуль – Ленц заңына сәйкес электр жүйелердегі өткізгіштерден өтетін
ток ағындар әсерінен сол өткізгіштер қызады. Бөлінген жылу энергиясының
саны ток ағынның квадратына, кернеуге, кедергіге және ток ағынның өту
уақытына пропорционалды.
Өткізгіштердің аса жоғары температурамен тұрақты қыздыруды салдары
оқшауламаның мезгілінен бұрын ескіруіне, жапсырмалы жалғамдардың
нашарлауына және өрт қауіптілігінің күшеюіне әкеп соқтыруы мүмкін. Сол
себептен өткізгіштерге шекті рұқсат етілген қыздыру температурасы,
өткізгіштің маркасына және оқшаулама затына әр түрлі режимдеріне қарай
белгіленеді. Өткізгіш бойымен ұзақ уақыттық ток ағыны өтетін кезде ең
жоғарғы ұзақ мерзімді рұқсат етілген өткізгіштегі қыздыру температурасы
белгіленген жағдайда, қыздыру бойындағы рұқсат етілген шекті ток ағыны деп
атайды.
Жарықтандыру жүйесіндегі өткізгіштердің қима кеспесің рұқсат етілген
кернеу жоғалымын ескере отырып одан әрмен рұқсат етілген жүктемелік
кестесімен қыздыруына тексере отырып анықтаймыз.
ЭҚҚЕ – не сәйкес нұсқау бойынша жарықтандыру жүйелері үшін ток ағынның
экономикалық тығыздығы бойынша тексеруі жүргізілмейді.
Жарықтандыру жүйелеріндегі өткізгіштердің қима кеспесін анықтау үшін
келесі формуланы қолданамыз:
(2.11)
мұнда М = Ррl – жүктемелік мезет, кВт∙м; Рр – есепті жүктеме, кВт; l –
желі бөлігінің ұзындығы, м; ∆U% - бөлімдегі кернеу жоғалымы (рұқсат
етілген); С1 – есептік коэффициент ( 16.2 кестесі [8]).
Өткізгіштің қима кеспесінің қызуы бойынша тексеру есептік ток ағымды
ұзақ мерзімдік рұқсат етілген жүктемелік ағыммен салыстыруға келтіріледі,
ол берілгендер стандартты қима кеспелері үшін ЭҚҚЕ – кестелерімен
анықтамаларды келтіреді:
, (2.12)
мұнда: Iр – желінің есептік ток ағыны, А; Iдл.доп – өткізгіштің ұзақ
мерзімдік рұқсат етілген ток ағыны, А.
Кернеуі 380 В Л1 – атты жарықтандыру жүйесінің қоректендіру өткізгіштің
қима кеспесін таңдаймыз.Бөлімдегі есепті жүктеме 20,06 кВт – қа тең, жүйелі
ұзындығы 105м. құрайды, рұқсат етілген кернеу жоғалымы 4% - ға тең.
3 фазалы желілер үшін есептік коэффициент 50 – ге тең. Өткізгіштің
қимасы келесі формула бойынша:
- тең болады.
Оқшауламасы қағаздың, май сіңірілген поливинилхлоридті сығымдалған
орамды қорғаныс қабы бар қимасы 4х10 мм2, Iдл.доп = 65 А.болатын ААШВ
маркалы кабелді тандаймыз.
Таңдалынған кабелді қызуы бойынша ұзақ мерзімдік рұқсат етілген ток
ағынмен мына формуламен тексеру жүргіземіз (2.12):
,
Таңдалынған кабелдің қима кеспесі барлық мөлшерлер бойынша жарамды
болып табылады. Кернеуі 220В Л2 – атты жарықтандыру жүйесінің таратылу
өткізгіштерінің қима кеспелерін таңдаймыз.Бөлімдегі есептік жүктеме 5,02
кВт, желі ұзындығы 37 метр құрайды. Рұқсат етілген кернеу жоғалымы 4% тең.
Бір фазалы желі үшін есептік коэффициенті 8,3 тең. Өткізгіштің қимасы мына
формула бойынша тең болады;
Сіңірі алюминийді оқшауламалы резенкелі темірден жасалған қимасы
2х6 мм2, Iдл.доп = 50 А болатын кабелді таңдаймыз.
Таңдап алынған кабелдің қима кеспесі барлық мөлшерлері бойынша жарамды
деп табылады. Қалған бөлімдер үшінде кабелдік желілердің қима кеспесін
дерін тексерумен таңдау жоғарыдағыларға ұқсас түрде жүргізіледі.
Есептеулердің нәтижелерін 2.5 кестесіне енгіземіз.
2.5 – Жарықтандыру желісіндегі өткізгіштердің есептеуі және таңдауы.
Орнатылған cos φ Есептік Есептік Кабелдің
Жүйелер қалыпты қуат қуат ток қима
бөліктері Руст, кВт Рр,о, кВт ағыныIр.о, Акеспесі мен
талсымдар
саны мм2
Л1 19,2 20,06 35,9 4х10
0,85
Л2 4,8 5,02 26,9 2х6
Л3, Л4, Л5,
Л6, Л8, Л9,1,6 1,67 8,93 2х6
Л11
Л7 2,4 2,51 13,4 2х6
Л10 2,0 2,1 11,2 2х6
2.7. Жарықтандыру қалқаншаларын (щит) таңдау
Жарықтандыру қондырғыларына электроэнергияны қабылдау мен тарату үшін,
асқын жүктемеліктен қорғау үшін және қысқа тұйықталудан қорғау үшін күштік
(қуаты) таратылу тораптарын қолданамыз. Осы таратырылдыратын тораптарды
шекті мөлшерлі кернеуі, ток ағыны бойынша, орындалу тұрпаты бойынша
(енгізілген немесе қабырғаға жапсырмалы), тізбектеліп орнықтырылған
өшіргіштердің саны бойынша таңдалынады. Новосибирск қаласындағы
ЭлектроКомплектСервис зауыты шығарған ПР -8 – РУ сериялы күштемегі
таратылу торабын таңдап аламыз.
ПР – 8 – РУ атты таратылу торабы өнеркәсіптік мекемелердегі, әкімшілік
және тұрғын үй ғимараттарындағы электрмен қамтамасыз ету жүйелерінде
қолданылады ПР – 8 – РУ сериялы күштік таратылу торабы, электроэнергиясын
тарату үшін және жиілігі 50 Гц, кернеуі 660 В дейінгі (380 В)
электрқондырғыларын аса жүктемеліктен және қысқа тұйықталу ток ағындардан
қорғау үшін қолданылады. Сондай ақ жиі емес сағатына (6 реттік), электр
тізбектерін оперативті түрде қосып өшіруге де қолданылады. Олар кернеуі 660
В дейінгі электр тізбектерінде пайдалану үшін шығарылған (жиілігі 50 Гц).
Таратылу тораптарын ДРЛ тұрпатты шамшырақтары бар жарықтандыру жүйелерінде
4КС1- 038 – 18УЗО атты конденсатормен толық жабдықтала отырып реактивті
қуатын орнын толтырып отыру үшін де пайдаланады. Таратылу торабының
техникалық мінездемелері 2.6. кестеде көрсетілген.
2.6 кестесі – Таратылу торабының техникалық мінездемелері.
Шамалары Мәндері
Тұрпаты ПР-8-РУ-1202-20
Номиналлы ток ағыны, А до 100
Кірмелік өшіргіштің бар жоғы бар
Таратылу модулдерінің ең көп саны 12
УЗО-ның бар жоғы Тапсырыс бойынша
Орындалуы ілмекті
Биіктігі, мм 250
Ені, мм 350
Тереңдігі, мм 95
Қораптың сыртқы бет бейнесі; сыртқы есігі бар бұрамадан жасалған
қорапша, есігінде тиек немесе құлып орнатылады. Қорапшаның ішкі жағында,
арнайы дестелерден, монтаждық тақталардың көмегімен немесе ДИН-рейкаларына
автоматты ажыратқыштарды және басқа да аппараттар бекітіліп орналастырады.
Қызмет көрсетіп жүрген қызметкерлердің кездейсоқ байқаусызда ток ағын
өткізгіштерге тиіп кетпеулері үшін фальшфанерлерді орнату қарастырылған.
Шкафтарға орнатылған таратылу ажыратқыштары жібергіштің шек мөлшерлі ток
ағыны бойынша кез келген сәйкестікте болу мүмкін. Осы жағдайда
ажыратқыштардың бір мезгілдік жүктемелер қосындысы шкафтың қалыпты шек
мөлшерлері ток ағыннан көп болмауы керек. Шкафтарға өткізгіштерді құбыр
арқылы және резенкелі немесе пластмассалы оқшауламасы бар мысты немесе
алюминді тал сымды кабелдермен енгізуге рұқсат етіледі және шығаруында дәл
осындай кабелдермен орындауға рұқсат етіледі. Шкафтардың сындарлы құрылымы,
қоректендіруші және шығарылатын желілерді енгізу мен шығаруды үстіңгі
жағынан да, астынғы жағынан да орындауды қамтамасыз етеді. (мүмкіндік
береді).
2.8. 0,4кВ жүйелеріндегі қысқа тұйықталу ток ағындарын есептеу
Электрмен қамтамасыз ету жүйелеріндегі қалыпты жұмыс атқарудағы
бұзылғандықтардың негізгі себептері болып, оқшуламаның бұзылуынан немесе
жүйенің өзінде немесе жеке бөлшектеріндегі пайда болатын қысқа тұйықтар
(ҚТ) болып табылады. ҚТ – ың салдары әр түрлі болып келеді:
а) жабдықтардың механикалық және қыздыру термиялық бұзылғандықтары.
б) Электр қозғалтқыштардың айлану мезетінің азаюына олардың тежелуіне,
өнімділігінің төмендеуіне және толығымен тоқтап қалу мүмкіндігіне әкеліп
соғатыны жүйедегі кернеудің төмендегі әсері болады:
в) Электрстансалар мен электр жүйелерінің бөліктеріндегі жекеленген
генераторлардың синхронизм режимінен шығып қалуы болады:
г) Электр қондырғылардың өртеніп жануы:
д) Байланыс жүйелері мен теміржолдардағы топталу жүйелеріне
электромагниттік әсері.
ҚТ – ағындары өткен кездегі электр қондырғылардың істен шығу
себептерінен болатын шығындарды төмендету үшін және электрмен қамтамасыз
ету жүйелерін қалыпты жұмыс режимін тез арада қалпына келтіру үшін, ҚТ – ық
ағындарын дұрыс анықтау қажет және сонымен қатар осы анықталған мөлшерлер
бойынша электр жабдықтар мен қорғаныс аппараттарын таңдау керек.
Аса ірі электр жүйелеріндегі ҚТ – ағынын есептеу әжептеуір жеткілікті
қиындық тудыратын тапсырма.Сол себептен де есептеуде аса көп емес
қателіктер болмайтын бірқатар қысқартуларды қабылдаймыз:
а) Генератордың шайқалыс – тербелісі жоқ деп (ҚТ – кезінде генераторлар
синхронды айналуда деп қабылдаймыз)
б) Тәсімдегі барлық бөлшектер жүйелі түрде (магниттік жүйені
есептемейміз)
в) Жүктемені шамалап есепке алу (барлық жүктемелер тұрақты мөлшерлі,
активті және индуктивті кедергілі болып көрсетіледі)
г) Сиымдылықпен таратылған желілерді қабылдамаймыз, есепке алмаймыз.
д) Трансформатордың магниттеу ағының есепке алмаймыз.
Электр жабдықтардың өлшемдерін таңдау кезіндегі ҚТ – есептеу түрі деп
үш фазалы ҚТ – ты санаймыз. Осындайда,ҚТ шексіз қуатты жүйеден қоректенеді
деп есептейміз. Мұндай жағдайда былай деп есептеуге болады. ҚТ – ың
кезеңдік амплитуда құрамы ҚТ – нүктесінде уақыт бойынша өзгермейді
сондықтан да барлық ҚТ әрекеті кезінде және олардың іс жүзіндегі мәндері де
өзгермейді
IП0 = IП.t = I∞.
1кВ – қа дейінгі аясында аз ғана кедергінің өзі де ҚТ – ағынына
әжептеуір әсер етеді. Сол себептен де есептеулерде барлық өтпелі
жапсырмалардағы қосалқы стансаның таратылу құрылғыларындағы білім
өткізгіштерден қорек алатын аппараттардың қапсырмаларындағы активті және
индуктивті rдоб , xдоб кедергілерді есепке аламыз.
Қапсырма жалғамшаларындағы кедергілерді және қысқа тұйықтың нүктесіндегі
өтпелі кедергілерді дәп бағалап есептеу қиын тапсырма болып табылады,
себебі осы кедергілердің шамалары көптеген факторлардан тәуелді.
2.1.суреті. Қысқа тұйықталу ток ағындарын есептеуге арналған
ауыстырмалы және есептік сұлба.
Қапсырмалардағы өтпелі кедергілердің нақты нәтижелері жоқ болған
жағдайларда, осыны есепке ала отырып қысқа тұйықтықтағы нүктедегіге
қапсырмалардағы өтпелі кедергілерді де қосуға рұқсат етіледі Қысқа
тұйықтықтағы ағындарды есептеу үшін өтпелі кедергілердің мәнін 5 – тең
аламыз.
Қысқа тұйықтық ағындарды есептеуді атаулы бірліктермен жүргіземіз.
Осындай жағдайда электрмен қамтамасыз ету жүйесіндегі бөлшектердің
кедергілеріндегі жоғарғы кернеудегі мәндерін, төменгі кернеу мәндеріне
келтіруді мына формуламен жүргізу қажет:
мұнда: Iтқ мен Хтқ – электрмен қамтамасыз ету жүйесіндегі жоғарғы
кернеудегі активті және индуктивті кедергілер осы екі мәндер төменгі кернеу
мәндеріне келтірілген МОМ:
Iжқ мен Хжқ – электрмен қамтамасыз ету жүйесіндегі жоғарғы кернеудегі
активті және индуктивті кедергілер, МО;
Uном.НН мен Uном.ВН – өзара сәйкес жоғары және төмен дәрежедегі
номиналды мөлшерлерлі кернеулер , КВ.
Цехтік трансформатордың кедергілерін келесі жазбалар бойынша активті
кедергіні анықтаймыз:
(2.13)
мұнда: ∆РК – трансформатордың қысқа тұйықталу қуаты (анықтама бойынша),
кВт; Uном – номиналды мөлшерлі кернеу, кВ; Sном.т – номиналды мөлшерлі
қуаты, МВА.
реактивті кедергісі:
(2.14)
мұнда Uk – трансформатордың қысқа тұйықталу кернеуі, %.
Білем өткізгіштің кедергілері мына жазба бойынша анықталады:
активті кедергі:
мұнда: rуд – білем өткізгіштің меншікті кедергісі, Омкм; l – білем
өткізгіштің ұзындығы.
реактивті кедергі:
мұнда: худ – білем өткізгіштің меншікті кедергісі, Омкм; l – білем
өткізгіштің ұзындығы.
Төменгі формула бойынша қысқа тұйықталу кедергісін анықтаймыз:
(2.15)
мұнда: r∑K –қысқа тұйықталу нүктесіндегі активті кедергілердің
қосындысы, мОм; x∑K – реактивті кедергілердің қосындысы, мОМ.
Электр жабдықтарды электродинамикалық беріктік қасиеті бойынша таңдау
мен тексеру үшін ең жоғарғы ҚТ – мәнін білуіміз қажет, оны соққы ток ағыны
деп атайды және мына формуламен анықталады:
(2.16)
мұнда: IK – қысқа тұйықталу ток ағыны, Куд – соққы коэффициенті.
ТЖТТ (КТП) – да орнатылған кірмелі өшіргіштің қапсырмаларындағы қысқа
тұйықталу ток ағынды есептейміз (к1 нүктесінде).
Электрмен қамтамасыз ету жүйесіндегі жоғарғы кернеуді төменгі кернеуге
келтіреміз. (түпкі берілген мәндерін 2.7 басынан аламыз):
,
.
(2.13 - 14) формулалары бойынша цехтік трансформаторлардың кедергісін
анықтаймыз.
активті кедергісі:
реактивті кедергісі:
.
Активті кедергілер қосындысы мына құрайды:
реактивті кедергілер қосындысы мынаны құрайды:
(2.15) формуласы бойынша К1 нүктесіндегі соққы ток ағыны,
(2.16) формуласы бойынша К1 нүктесіндегі соққы ток ағыны,
мұнда Куд = 1 (8.3 кестесі [2]).
ШРА1 – дегі білем өткізгіштерді қорғайтын автоматтың жапсырмаларындағы
қысқа тұйықталу жоғарғы кернеуге ұқсастырып есептейміз (К1 нүктесі үшін),
төменгі кернеулі автоматты өшіргіштегі қосымша максималды ток ағынды орам
кдергісін ескере отырыпіске асырамыз (автоматты түрде ажырату бөлшегі).
ШРА2 – нің білем өткізгішін қорғайтын автоматтық жапсырмасындағы қысқа
тұйықталу ток ағынның мәні және жарықтандыру жүйесінің кабелді желісін
қорғайтын автоматтың мәндері есептеу бойынша К2 нүктесіндегі қысқа
тұйықталу ток ағынына тең болады, себебі ТЖТТ (КТП) - нің білемдер
жиынтығының кедергілері әр нүктеде өзара аз ғана (мәні жөнінде)
ерекшеленеді. Бұның түсініктемесі білемдер жиынтық ұзындығының
қысқалығында. Есептеулердің нәтижелері кестеде көрсетілген. ШРА – 1 (К3
нүктесі) – білем өткізгіштердің соңғы нүктесіндегі қысқа тұйықталу ток
ағынын есептейміз. Осы есеп барысында білем өткізгіштің кедергісін есепке
аламыз.
Білем өткізгіштің кедергісін анықтаймыз:
активті кедергісі:
реактивті кедергісі:
активті кедергілердің қосындысы мынаны құрайды:
реактивті кедергілердің қосындысы мынаны құрайды:
(2.15) формуласы бойынша К3 нүктесіндегі қысқа тұйықталу мынаған тең
болады:
(2.16) формуласы бойынша К3 – ші нүктедегі соққы ток ағыны мынаған тең
болады:
мұнда: Куд =1,05 (8.3 кестесі [2]).
ШРА2 – дегі білем өткізгіштің соңғы нүктесінің (К4) қысқа тұйықталу ток
ағынын жоғарыдағы есепке ұқсастырып есептейміз.
Қысқа тұйықталу ток ағындарының есептеу нәтижелері 2.7 кестесінде
келтірілген.
2.7 кестесі – цехтік жүйедегі ҚТ ток ағындарының мәндері.
Нүктелер r∑, мОм х∑, мОм IК, кА iуд, кА
К1 5,73 14,43 15,02 21,17
К2 6,1 14,44 14,7 19,11
К3 30,1 26,44 5,78 6,1
К4 24,3 28,44 6,18 6,8
2.9. Қорғаныс және қосып-өшіру (коммутациялық) аппараттарын таңдау
ЭҚЕ-леріне сәйкес, ғимараттар ішінде жүргізілген сыртқы оқшауламасының
жануы мүмкін сыртқы әсерлерден қорғалмаған ашық түрде орындаған оқшауланған
жарықтандыру мен күштік жүктемелі өткізгіштерді аса жүктемеден қорғау
міндетті түрде орындалуы қажет. Себебі, технологиялық әрекеттер барысында
ұзақ мерзімді асқын жүктемелер болуы мүмкін және жарылыс пен өрт
қауіптілігі бар сыртқы орнатылған қондырғыларды да технологиялық әрекеті
мен жүйенің режимінің түрлеріне қарамай асқын жүктемеліктер және қысқа
тұйықталудан қорғаныс болуы қажет.
2.9.1. Автоматты әуе өшіргіштерін таңдау
Табиғи сыртқы ауамен салқындатылатын автоматты өшіргіштер, КТ-кезінде,
асқын жүктемеден және кернеудің шекті мөлшерден төмендеп кеткен жағдайында
өшіруге арналған, және де кернеуі 1кВ-қа дейінгі электр тізбектерін
оперативті түрде қосып өшіруге арналған.
Өшіргіштер, ұзақ мерзімдік режимде жұмыс атқаруға және келесі шарттар
бойынша пайдалануға арналған:
- Теңіз деңгейінен 1000 метр биік емес, биіктікте орнатуға:
- Қоршаған орта температурасы – 400, +400 С-қа дейін:
- Ылғалдық қатынас 90 % -дан жоғары емес:
- Өшіргішті орнатқан жер су, май, эмульсия т.б. енуінен қорғалған
болуы:
- Қоршаған орта жарылыс қауібі жоқ, өшіргіштің жұмыс атқаруын бұзатын
өткізгіштің қасиеті мол шаңның болмауы және металл мен оқшауламаны
істеп шығаратын агрессивті газдар мен булардың шамадан тыс
қоспаларының болмауы.
Автоматты өшіргіштер арнауы релелік қорғаныс құрылғысымен жабдықталған,
ол қорғаныс, токты кесіп өшіру максималды токты қорғаныс немесе екі сатылы
токты қорғаныстар түрінде орындалған. Өшіргіштің шекті мөлшерлі қалыпты ток
ағыны деп Jкал – ең жоғарғы мөлшердегі ток ағыны өткен кездегі өшіргіштің
ұзақ уақыт жұмыс атқаруын айтамыз.
Кесіп өшірудегі қалыпты ток ағыны деп Jкал кес – деп ұзақ мерзімдік ток
ағыны өткен кезде айырғыштың іске қосылуына әсер етпейтін, төлқұжатында
көрсетілген ағынды атаймыз.
Автоматты өшіргішті, келесі шамалар бойынша жүргізеді:
Өшіргіштің қалыпты кернеуі Uқал,ө - жүйенің кернеуінен төмен болмауы
керек;
Uқал,өш = Uқал,жүйе
Өшіргіштің қалыпты ағыны Jкал –өш – желідегі ток ағыннан кем болмауы
қажет:
Jкал –өш ≥ Jкал –желі
Қорғаныс аясында тұрған бөлшектің қалыпты режимде жұмыс атқарып тұрған
жағдайында, автоматты өшіргіш ажыратылмауы (өшпеуі) керек, сол себептен де
жылулық кесіп өшірудің ағынды шекті мөлшерін Jкал. кес. өш. – келесі
шарттар бойынша таңдап аламыз
Jкал. кес. өш. - ≥ 1,3 Jкал.
Қорғаныс аясындағы тұрған тізбектің қысқа мерзімдік асқын жүктемелігі
кезінде автоматты өшіргіштер іске қосылмауы керек, ондай жағдайға
электромагниттік жібергіштің Jкал. ж. э. – қойылған шекті мөлшерін тыңдау
арқылы қол жеткізіледі.
Jкал. ж. б. ≥ 1,2 Jшың.
мұнда: Jшың. қабылдағыштардың ең жоғарғы ғындық шыңы.
Қабылдағыштардың топтық ағынды шыңын, қозғалтқыштардың ішіндегі ең
жоғарғы жіберу ағынының арифметикалық қосындысы ретінде анықталады, оларды
осы топтамаға кіреді деп есептейді, және де қабылдағыштардың барлық
топтарындағы есепті ағынынан, ең жоғарғы жіберу ағыны бар қозғалтқыштың
есепті тогын алып тастау арқылы іске асады:
,
мұнда: - ең жоғарғы жіберу ағын тогы бар қозғалтқыштың
мөлшерлі тогы, А;
- қабылдағыштар топтамасындағы қозғалтқыштардың ішіндегі ең
жоғарғысы ток ағыны, А;
= электрмен балқытып пісіру трансформаторлары үшін;
- топтамадағы қабылдағыштардың есептік ағын тогы, А;
- ең жоғарғы жіберу тогы бар қозғалтқыштарға тән, пайдалану
коэффициенті.
Өшіру мүмкіндігі, қорғаныс аясында бөлшектерден өтетін максималды ҚТ
тогына есептелген болуы керек: I.өшір. қал. өш.:
ТЖТТ (КТП) – ның 0,4 кВ ТҚ – да орнатылған автоматты өшіргіштерді
таңдаймыз.
Цехтік трансформаторды қорғайтын, SF1 автоматты өшіргішті таңдаймыз және
тексереиіз.
Өшіргіштің қалыпты мөлшер кернеуі Uном.өш – жүйенің кернеуінен төмен
болмауы керек:
,
.
Өшіргіштің номиналды мөлшер тогы - желідегі номиналды мөлшер
тогынан кем болмауы керек:
,
.
Қорғаныс аясындағы бөлшектердің номиналды мөлшер шамасында жұмыс атқарып
тұрған кезінде, автоматты өшіргіш өшпеуі керек, сол себептен жылу жіберіп
айырғыштың белгіленген шегі келесіде:
,
Автоматты өшіргіштер, қорғаныс аясындағы тізбектердегі жіберуге рұқсат
етілген қысқа мерзімдік асқын жүктеме кезінде іске қосылмауы (өшпеуі)
қажет:
Бұндай жағдайда электромагниттік жіберіп ажыратқыштардың берілген
мөлшерін таңдау арқылы қол жеткізіледі. Iном.жіб. б..:
,
,
5. Өшіргіштік қабілеттілігі, қоғаныс аясындағы элементтерден өтетін,
максималдық ҚТ ток ағынына есептелген болуы керек:
;
Төменгі кернеу аппараттар шығаратын Дивногорск зауытының ВА57 – 3933
сериялы автоматты өшіргішті таңдап аламыз. ШРА-1, ШРА-2 және
жарықтандырудың кабелді жүйелерін қорғау үшін орнатылған қалған автоматты
өшіргіштердің есептеулерін бұрын атқарылған есептемелерге ұқсастырып
жүргіземіз, есептеу нәтижелерін 2.8. кестесіне енгіземіз.
2.8. кестесі. ТҚ – 0,4 кВ – тағы жүктеме өшіргіштерін таңдап алу және
тексеру.
Сұлба Автоматты Таңдап алу Есептік Төлқұжаттағы
бойынша өшіргіштің шамалары мәндері мәндер
шартты типі
белгіленуі
380 В 380 В
SF1 ВА57-3933
524,03 А 630 А
681,24 А 750 А ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Экономикалық даму қарқындары және экономиканы әр тараптандыру
энергетика секторына елеулі қысым жасайды. Өнеркәсіптің отандық салалары
біршама энергия сиымды және олардың энергияны үнемдеудің зор әлеуеті бар.
Энергияны пайдалану тиімділігін арттыру жөніндегі шараларды іске асырумен
қатар ішкі қажеттіліктерді, әсіресе оңтүстік өңірлерде қанағаттандыру үшін
оның өндірісін үдету талап етіледі. Осыған байланысты энергия көздері мен
электр желісі кәсіпорындарында қазіргі қуаттарды кеңейту мен
реконструкциялау және жаңаларды салу жөнінде жұмыстар жүргізілетін болады.
Барынша арзан, экологиялық жағынан таза энергияның алу әдістерінің
бірі атом энергетикасын дамыту болып табылады. Атомдық энергетика кешендері
қолда бар отын және минералдық ресурстарды оңтайлы және теңгерімді
пайдалануға мүмкіндік береді.
Энергияның баламалы көздерін пайдалану үлесі жалпы энергия пайдалану
көлемінде 1% - дан аз мөлшерді құрайды. Экологиялық проблемаларды шешуді
ескере келе электр энергетикасын дамытудың басым бағыттарының бірі
жаңартылатын энергетика ресурстарын (су энергиясы, жел және күн энергиясы)
пайдалану болып табылады, олардың пайдаланылмаған әлеуеті өте зор.
Электр энергетика секторында нарықтық жағдайда саланың дамуын
қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін баға – және тариф түзу реформалары
жүргізіледі. Электр желілері компаниялары үшін тариф түзудің жаңа тетігі
енгізілетін болады және электр энергиясына бағаларын және электр энергиясын
беру мен таратуға тарифтерін қалыптастырудың ұзақ мерзімді тарифтік саясаты
әзірленеді және енгізіледі.
І. ЖАЛПЫ БӨЛІМ
1.1. Мекеменің қысқаша сипаттамасы
Заводтың тарихы 1959 жылдан басталады, 20 – тамызда Қазақ ССР
Министрлер Кеңесі құрылыс орнын анықтады.
Болашақ химия алыбының жобасын бас жобалаушы – ЛенНИИГипрохим,
Ленинград қаласы әзірледі.
Заводты жобалауға Кеңес Одағының әртүрлі қалаларынан: Киевтен,
Ждановтан, Ташкенттен, Алматыдан және басқалардан қырықтан астам жобалау
ұйымдары қатынасты.
1964 жылдың 29 – қаңтарында дайындық жұмыстарының сериясы аяқталған
болатын, осы күнмен біздің завод құрылысының басталуы киелі етіледі.
Болашақ кәсіпорынның орнында осы күні заводтың бас инженері И. П.
Чакер бірінші қаданы қаққан болатын, одан Джамбулхимстрой құрылыс
тресінің геодезистері негізгі корпустарды, магистральдардың орындарын
белгілеуді жүргізе бастады.
Негізгі цехтардың ішінен бірінші болып №5 Түйіршіктелген қос
суперфосфат цехы салынған болатын.
1968 жылғы 25 – желтоқсан заводтың туған күні болып саналады. Осы күні
сағат 22.30-да әзірге әлі Шымкент қаласынан әкелінген фосфор қышқылы
қолданылып суперфосфаттың алғашқы тонналары алынды.
1969 жыл
4 – қаңтарда заводта вагон аударғыш арқылы фосфоритті түсіру
жүргізіледі.
14 – қаңтарда №2 цехтың шикізатты беру, трактысы жұмысқа толық
кіріседі.
15 – қаңтарда тасып әкелінген фосфор қышқылында фосфор қышқылы цехы
жұмысқа кіріседі.
13 – қаңтарда қос суперфосфат тиелген бірінші вагон Благовещенск
қаласына жөнелтілді.
25 – наурызда №1 цехтың кептіру бөлімшесі түгел дайын.
12 – сәуірде №5 пешті кептіру аяқталып, ол жүктеуге қойылды.
14 – сәуірде түңгі сағат 4.00-де алғаш біздің заводта тұңғыш фосфор
алынды.
30 – сәуірде сары фосфор өндірісі бойынша қуаты қолданысқа енгізілді
және тұңғыш біздің заводта 105 тонна фосфор алынды.
1973 жыл – заводтың екінші кезегі өнім берді.
Фосфор өндірісі үшін негізгі шикізат боп Қаратау кенішінің
фосфориттері, кварцит пен кокс қызмет етеді. Сары фосфор үшін шикізат
заводқа теміржол вагондарында келіп түседі, олар роторлы вагон аударғышқа
беріледі. Бір минут ішінде вагон аударылады және оның ішіндегісі бункерге
түсіріледі, одан таспалы конвейерлер бойынша қоймаға беріледі. Коксты уату
білікті тісті уатқыштарда, кептіру үш кептіру барабандарында жүзеге
асырылады.
1981 жылы 29 – желтоқсанда заводта электродтық масса, өндірісті
жұмысқа пайдалануға енгізіледі. Тұңғыш сапа белгісімен электродтық масса
жаңа технология бойынша біздің заводта шығарылды.
1. 1964 жылдың қаңтарында завод құрылысы басталды.
2. 1968 жылдың желтоқсанында термиялық фосфор қышқылының және қос
суперфосфаттың алғашқы тонналары шығарылды.
3. 1969 жылдың сәуірінде отандық өндірістің бірінші пештерінде сары
фосфордың алғашқы тонналары алынды.
4. Бірқатар көмекші цехтар жұмысқа пайдалануға бір мезгілде енгізілді.
5. 1970 жылғы желтоқсанда күрделі тыңайтқыштар цехы жұмысқа
пайдалануға тапсырылды.
6. 1972 жылдың мамырында сапасы жақсартылған электрондық массаны
шығару басталды.
7. 1985 жылдың желтоқсанында фосфор – калий тыңайтқыштарының бірінші
тонналары алынды.
25.04.1974 жылы завод Қазақстанның Ленин комсомолы атындағы Химпром
Жамбыл өндірістік бірлестігі (ЖӨБ) боп қайта құрылды.
Құрамына мыналар кірді:
1. Жамбыл фосфор заводы – ЖФЗ
2. Жөндеу механикалық завод – ЖМЗ
3. Жамбыл темір жол бөлігі өндірістік кәсіпорны – ЖТКӨК
4№ Жұмысшыларды жабдықтау бөлімі – ЖЖБ
– 1969 жыл – Химпром ЖӨБ-ң өндірістік қызметінің басталуы.
– 1994 жыл, 2002 жыл – Қазақстан Республикасы Президентінің
Химпром АҚ-ң базасында электрометаллургиялық өндірісті дамыту
жөніндегі тапсырмасы.
– 2006 жылдың қарашасы – ЦАИКК ЖШС-ы отандық инвесторының
кәсіпорынның 100% пакетін сатып алуы.
– 2007 жылдың 11 шілдесі – ҚР премьер – министрі К. Масимовтің
қатысуымен №5 бірінші ферроқорытпа цехын іске қосу.
– 30.01.2008 жыл ТМЗ Қазақстанның 30 кооперативті көшбасшысы
бағдарламасына қосылды.
ТМЗ дамуының жобасы серпінді сипат арқалайды және Жамбыл облысының
басым жобасы болып табылады.
ТМЗ-ң өндірілетін өнімі:
– ферросиликомарганец;
– электродтық масса;
– термоантрацит;
– болат балқыту өнімі.
1.2. Цехтың энергетикалық мінездемесі
№3 әзірлеу цехы әр түрлі темір конструкциялық бұйымдарды өңдеп шығаруға,
жинақтауға және жергілікті орнатуға арналған. Осы мақсатты іске асыру
барысында цехте бір бірінен қабырға арқылы бөлінген 5 өндірістік аймақ
ескерілген. Сондай ақ цех аймағында дайын бұйымдарды сақтау, құрал –
саймандар және жинақтаушы қоймалары орналасқан. Цехтің аймақ алаңдарында әр
түрлі темір кесуші (алмазды-үшкірлеу, бұрғылау, токарлы – орталандырған
және т.б.) білдектер, дәнекерлеуші аппараттар, пресстер орнатылған. Сонымен
қатар цех алаңында жеті дана көпірлік және тұғырықты крандар қызмет етуде.
Жарылуға және өртке қауіпті дәреже бойынша цехты қауіпсіз орналасқан
жайға жатқызуға болады, өйткені бұл жайдағы орнатылған электр жабдықтардың
құрамында қауіпті заттар жоқ болып табылады. 1.1. кестесінде цехте
орнатылған білдектер және басқа да электр жабдықтардың саны, номиналдық
қуаттылығы және толық тізімі келтірілген.
1.1 кесте – Цех бойынша бастапқы берілгендер.
Жоспар Саны, Номиналдық
бойынша Электр жабдықтардың дана қуаттылығы,
№ атауы Рном, кВт
1 Гидравликалық пресс 1 7
2 Гильотиналық қайшылар 1 7
3 Гидравликалық майыстыру прессы 1 10
4 Гидравликалық жатықты июші 1 10
пресстері
5 Гидравликалық пресс 1 15
6 Радиалды – бұрғылау білдегі 1 10
7,31 50 т пресі 2 5
8 100т КД-2330 тұрпаты пресі 1 10
9 40т пресі 2 5,5
10,23 100т КЕ-2130А тұрпатты пресі 2 11,8
11 Июші құрылғысы 160 т 1 15
12,13,32,3363 т пресі 4 7,5
14 Құбыр июші әмбебап білдегі 1 5
15 Түйіспелі дәнекерлеу аппараты 1 14
16,17 Түйіспелі дәнекерлеу аппараты 2 12
18 2-Н-135 бұрғылау білдегі 1 9
19 Пресс-қайшылар 1 5
20 Механикалық ара 1 7,5
21,49 Үшкірлеу білдегі 2 4,5
22 Июші құрылғысы 100 т 1 10
24 100т К-2130А пресі 1 10
25 160 т пресі 1 13
26 Гильотина 16 мм 1 30
27,38 Айналдырушы дүңгіршегі 1 10
28 Шарнирлі машинасы 1 8
29 250т пресі 1 45
30 40 т пресі 1 5,5
34 Бояу аймағының кептіру бөлімшесі 1 30
35 2-А-125 бұрғылау білдегі 1 2,2
36 Тікше-бұрғылау білдегі 1 5
37 Резьба кесуші білдегі 1 1
39,40,41 Цинктік дүңгіршегі 3 7,5
42 Полимер қабықшаларды кептіру 1 30
бөлімшесі
43 Эл. қозғалт-ды кептіруе арналған 1 35
пеші
44 Домалақтауыш ажарлау білдегі 1 5
45 Орам жасау білдегі 1 5
46 Фрезерлік білдек 1 5
47 Фрезерлік білдек 1 6
48 Фрезерлік білдек 1 11,5
50 Фрезерлік білдек 1 10
51 3А 112 бұрғылау білдегі 1 5
52 Домалақтауыш ажарлау білдегі 1 5
53,74 Компрессор 2 37
54 Кран штабелер 2 3
55,75 Гильотина 2 7
56 Парақша июші құрылғысы 1 10
57 Парақша июші құрылғысы 5м 1 13
58 Көпірлі крандар 5 т 3 18
59 Тұғырықты крандар 15 т 2 9
60 Балға 1 13
61 Желдеткіш қондырғысы 1 30
63,64 Токарлық білдегі 2 7,5
65 Термиялық пеші 1 27
70 Алмазды-үшкірлеу білдегі 1 4
71 Резьба кесуші білдегі 1 1
ІІ. АРНАЙЫ БӨЛІМ
2.1. Цехтік таратылу торабының сипаттамасы
Цехтік электрлік энергияны таратылу торабының міндеті:
- қабылдағыш категориясына тәуелді электрлік энергияны тұтынушыларға
жеткізуінде қажетті сенімділігін қамтамасыз ету керек;
- пайдалану барысында ыңғайлы әрі қауіпсіз болу тиіс;
- техника – экономикалық көрсеткіштері үлесімді болу және келтірілген
шығындары аз мөлшерде болу қажет;
- сыны құрылымына байланысты өнеркәсіптік және шапшаңды монтаждау әдіс-
тәсілін тиімді қолдану.
Өндірістік кәсіпорындағы цехтік желілердің кернеуі 1 кВ дейінгі кернеу
(едәуір кеңінен тараған кернеу 380 В болып табылады). Сұлбаны таңдауға және
цехтік желінің сыны құрылымына келесі факторлар әсер етеді: электрлік
энергия қабылдағыштардың жауапкершілік деңгейі; олардың жұмыс режимдері;
цех алаңы бойынша орналасуы; номиналды токтары және кернеуі.
Әзірлеу цехтың барлық электрқабылдағыштары салыстырмалы қуат бойынша
кішігірім болып келеді және цех алаңы бойынша қатынасты түрде біркелкі
болып таратылған.
Электрлік жабдықтардың қоршаған ортасы жағымды жағдайда жұмыс атқарады,
Цех ауданындағы орташа температурасы +10-+15° С. болып келеді.
Цехтың барлық электрқабылдағыштары электрмен қамтамасыз ету сенімділігі
бойынша ІІ категория қабылдағыштарына кіреді.
Цехтегі электрқабылдағыштардың электрмен қамтамасыз ету үшін
магистралды сұлба бойынша трансформатор-магистраль блокті типін таңдаймыз.
Магистралдық сұлбалар электрмен жабдықтау сенімділігін жоғары деңгей
түрінде қамтамасыз етеді, әмбебап болып келеді және иілгіштікпен
ерекшеленеді (технологиялық жабдықтарды электрлік желілердің көздерінен
өзгертусіз ауыстыруына мүмкіндік береді), обладают универсальностью и
гибкостью (позволяют заменять технологическое оборудование без особых
изменений электрической сети), үлкен көлемді және қымбат тұратын тарату
құрылғыларын немесе қалқандарын пайдалануынан бас тартуға рұқсат етеді.
Электрмен қамтамасыз ету үшін басты магистралдық желілер қолданылмайды,
ал электрқабылдағыштарға қосылатын таратқыш магистралдар жергілікті
қоректендіру көзін жиынтықты трансформаторлық қосалқы станциялар шиналарына
алатын болады.
Бұл шешімнің себебі цех электрқабылдағыштардың сомалық тұтынушы
қуаттылығы үлкен мәнге жетпейді, ал магистралдық шина өткізгіштер 6300 А
ток күшіне алынып есептелген. Сондықтан қабылдағыштарға электрмен жабдықтау
сенімділігін және сапасын қамтамасыз ету үшін таратқыш білем өткізгіштің
өтпелі қабілеттілігі жеткілікті болып саналады.
Таратқыш магистралдарды өндіріс шығаратын жиынтықты таратқыш білем
өткізгіштер түрінде қарастырамыз.
Жиынтықты шина өткізгіштердің қабілеттілігіне:
- торапты тез мезетте кескін үлесімін өзгерту ықтималдығы;
- өте аздаған мөлшерлері;
- қарапайым монтажы;
- сыртқы әсерден жоғары деңгейде қорғанысы;
- жоғары отқа төзімділігі;
- қысқа тұйықталу әсерінен үлкен төзімділігі.
Жетіспеушілікке ашық білемдер, өткізгіштерге салыстырып қарағанда
жоғары құнымен ерекшеленеді.
Цехте бірнеше көпірлі кран электр жабдықтары болғандықтан шина
өткізгіштерді колонна үстімен жеткізіп кронштейндер арқылы орнатамыз. Жеке
электр қабылдағыштарға электрлік энергияның таратуын АПВ маркілі білем
өткізгіш көмегімен таратқыш қораптардан темір жеңдер арқылы өткізіп
жасалады.
2.2. Электрлік жүктемелерді есептеу
Электрмен қамтамасыз ету жүйесін жобалаудың бірінші кезеңі электрлік
жүктемені анықтау болып табылады. Электрлік жүктемелер мәні бойынша
электрмен қамту жүйесіндегі электр жабдықтарды таңдайды және тексереді,
электрлік энергия және қуаттылық шығындарын анықтайды. Есептелген жүктеме
мәндерін жоғарылату, құрылыс қымбатшылығына, өткізгіш материалдардың артық
шығындалуына және трансформаторлардың қажетсіз артық қуаттылығына және
басқа да электржабдықтардың ақталмаған шығынына әкеліп соғады. Төмендету
болса электртораптардың өтпелі қабілеттілігін азайтуына, қуаттың артық
шығындарына, тал сымдардың, кабелдердің және трансформаторлардың қызуына,
демек олардың қызмет жасау мерзімін қысқартуына әкеліп соғуы әбден мүмкін.
Өндірістік қондырғылардағы электрлік жүктемені есептеу нұсқауларына
сәйкес есептеулі жүктеменің негізгі анықтауы есептеулі жүктеме
коэффициентін қолдануда реттеулі диаграмма әдісі болып табылады:
; (2.1)
; (2.2)
; (2.3)
. (2.4)
Бұл әдіс басқаларға қарағанда ең үлкен дәлдікті қамтамасыз етеді (РР
мәнінен 10% дейін).
Пайдалану коэффициенттері КИ және реактивтік қуат коэффициенттері cos
φ. Бірдей барлық электр тұтынушыларды дәрежелік мінездемелеріне қарай
бөлеміз.
Берілген негіздемелердің (электр тұтынушылар саны, олардың номиналды
қуаттары) жобалау тапсырмасы бойынша аламыз, ал коэффициент мәндерін
анықтамалардағы берілген мәндер бойынша аламыз.
Қайталай – қысқа мерзімдік режимде жұмыс атқаратын электрқозғалтқыштар үшін
номиналды қуатына келтіру, былайша айтқанда ұзақ уақыттық режимде жұмыс
істеуі (ПВ=100%) келтіріледі, себебі пайдалану коэффициенті мәні, өзіне
қосылу коэффициентін де біріктіреді, былайша ПВ (қайта қосылу) болады.
Бір электр тұтынушының қалыпты (қабылданған) қуаты, ол зауыттық кестеде
немесе тұтынушының төлқұжатында көрсетілген мәні көп қозғалтқыштық тиегі
бар агрегатқа қатысты түсінікте, қалыпты қуаты деп, бір мезетте жұмыс
атқарып тұрған агрегаттық электр қозғалтқыштың ең көп қалыпты қуаттардың
қосындысы деп қабылдаймыз.
Топтамалы қалыпты (қабылданған) активті қуат – ол топтамалардағы электр
тұтынушылардың активті қуаттардың қосындысы болып табылады:
(2.5)
мұнда: n – электр тұтынушылардың саны.
Бір электр тұтынушының номиналды рективтік қуаты qн- - номиналды кернеу
мен номиналды активтік қуат жағдайындағы, жүйеден тұтыну немесе жүйеге кері
қайтару реактивтік қуаты болады, ал синхрондық электр қозғалтқыштары үшін –
қоздыру ток ағынын номиналды жағдайында болады.
Топтамалы қалыпты (қабылданған) реактивтік қуат – ол осы топтамаға
кіретін реактивтік қуаттардың алгебралық қосындысы болып табылады:
(2.6)
мұнда: tg φ – төлқұжатта немесе анықтамада көрсетілген реактивтік
қуаттың коэффициенті.
Электр тұтынушылардың эффекттік саны nэф – бұл біртекті режим бойынша
жұмыс атқаратын қуаттары бірдей электр тұтынушылардың саны, қуаттары әр
түрлі топтамалы электр тұтынушылардың есептік жүктеме мәнімен бірдей сәйкес
болып келеді.
Рр, Qр – есепті қуаттары – бұл қуаттары өзгермейтін ток Ағындық
жүктемеге Iр, сәйкес келетін электрмен қамтамасыз ету жүйесінің
элементтеріне (бөлшектеріне), уақыт бойынша өзгеріп тұратын жүктемеге іс
жүзінде эквивалентті болғандықтан аса үлкен жылу әсерін тигізуі мүмкін.
Есептік қуаттарды есептеу кезінде қосалқы қорда тұрған электр
тұтынушылар, жұмысқа керекті балқытып – пісіру трансформаторлары және де
басқа жұмысқа қажетті электр тұтынушылар (өрт сорғылары, жабу тиектері,
бұрамалар және т.б.) есепке алынбайды.
Білем өткізгіштерінен аса көп санды тұтынушылардың қоректенетінін
ескере отырып, [2], ұсынысына сәйкес қабылдағыштардың тиімді (эффектті)
санын nэф – қысқартылған амалмен мына формула бойынша анықтайтын боламыз:
, (2.7)
мұнда: n – қарастырылып отырған топтамадағы қабылдағыштардың іс жүзіндегі
саны, олардың әр қайсысының қуаты, ең қуатты қабылдағыштың қуатының
жартысынан кем емес (ең үлкен қабылдағыштың өзін қосқанда да):
Рном – барлық топтамалардағы қабылдағыштардың номиналды қуатының
қосындысы;
Рном1 – топтамадағы аса үлкен қабылдағыштардың номиналды қуатының
қосындысы.
Ары қарай [2] кесте бойынша, пайдалану коэффициенті мен электр
тұтынушылардың эффектті санына байланысты есептік жүктеменің коэффициенті
табылады Кр.
Осы әдіс – тәсіл бойынша есептік реактивті жүктемені тең деп
қабылдаймыз:
nэф ≤ 10 болғанда,
; (2.8)
nэф 10 болғанда
(2.9)
Есеп жүргізу үшін барлық электр қабылдағыштарды 2 – топтамаға бөлеміз:
ШРА-1 – ден тұтынатындар және
ШРА-2 – ден – тұтынатындар.
(2.7.) формуласы бойынша қабылдағыштардың эффектті санын табамыз.
ШРА-1 – үшін:
;
ШРА-2 - үшін:
.
nэф - тен және КИ: КР1 = 0,85, КР2 = 0,85 байланысты 2.2 [2] кестесі
бойынша есепті нүктелердің коэффициенттерін анықтаймыз.
(2.1) формуласы бойынша есепті активті қуат мынаны құрайды:
ШРА-1 – үшін:
кВт;
ШРА-2 – үшін:
кВт.
Екі жағдайда да, nэф - 10 – нан үлкен екенін ескере отырып (2.9)
формуласы бойынша есептік реактивті қуатты табамыз:
кВар;
кВар;
кВар.
ШРА-1, және ШРА-2 – үшін, есептік ток ағындар сәйкесті түрде мынаны
құрайды:
А;
А.
2.1 кестесі – Цехтің электрлік жүктемесін есептеу.
Орташа
Бастапқы берілгендер қуат кВт Орта ЭТ-дыңЭффектЕсептік қуат
өлшемдэффектті Есепт
і ті жүктем ік
пайдалсаны енің ток
ану nЭ коэф ағыны
коэф фициен А
фициен ті
ті КР IР
КИ=
РСгр
∑РН
Тапсырыс бойынша Анықтама бойыншаТоптамалаҚорек түйініне
р жалғанған
мінездемеЭТ-лар
лері түгеліменРС гр
бойыншарС
= рН Ки
Л1 19,2 20,06 35,9
0,85
Л2 4,8 5,02 26,9
Л3, Л4, Л5, Л6, 1,6 1,67 8,93
Л8, Л9, Л11
Л7 2,4 2,51 13,4
Л10 2,0 2,1 11,2
∆Uт - кернеу жоғалуы, трансформатордың қуатынан, оның жүктемелік
шамасынан, электр тұтынушыларды қоректендіру қуат коэффициентінен тәуелді
және солармен тығыз байланысты және мына формула бойынша жеткілікті жақын
шамамен анықталады:
,
мұнда: β – трансформатордың жүктемелік коэффициенті; Uат және Uрт – активті
және реактивті трансформатордың ҚТ кернеуін құрайды; cos φ –
трансформатордың екінші орамындағы қапсырмадағы қуат коэффициенті.
Uат мен Uрт мәндері келесі мәліметтермен анықталады:
,
,
мұнда: Рк – ҚТ жоғалуы, кВт; Рн – трансформатордың номиналды қуаты, кВ·А;
Uк – қысқа тұйықталу кернеуі, %.
Трансформатордың қысқа тұйықталу кернедің активтік және реактивтік
мәндері мынаны құрайды:
,
Трансформатордағы кернеу жоғалту мынаған тең болады:
Жүйедегі жіберілуге болатын кернеу жоғалу мөлшерін мына формула (2.8)
бойынша анықтаймыз:
2.4. Цехтегі трансформатордың саны мен қуатын таңдау
Цехтегі трансформаторлардың санын таңдау кезінде тұтынушылардың
сенімділік дәрежесін ескеру қажет.
№3 және №4 цехтердің көпшілік электр тұтынушылары ІІ – дәрежеге кіреді.
Кәсіпорынның сенімділігін арттыруды қосалқы станцияларға екі
трансформаторлы қосалқы станцияларын орнатуын қабылдаймыз.
ІІ – дәрежелі тұтынушыларының қосалқы қорын іске қосу кезекші
қызметкерлердің әрекетімен атқарылады.
Трансформатордың қуатын таңдауды былайша жүргіземіз, егер екеуінің
біреуі істен шыққан жағдайда (шекті мөлшерлік аса жүктемелікті ескере
отырып), екіншісі ІІ – дәрежелі тұтынушылардың қорегін толық қамтамасыз
етуі керек және де трансформатордың қуатын таңдауды номиналды режимде
олардың жүктемелік кезіндегі тиімділік коэффициенті ескерілуі қажет.
Сонымен, трансформатордың номиналды қуатын Sном.т формула бойынша
анықтаймыз.
, (2.9)
мұнда: N – трансформаторлар саны; КЗ – жүктемелік екі трансформаторлы
цехтік қосалқы станцияларында ІІ – дәрежелі тұтынушылар саны басым болған
жағдайда тиімді жүктемелік коэффициентті былай қабылдаймыз КЗ = 0,7-0,8
[5]; Sр – аусымдағы аса жүктемелік есепті жүктеме, кВА.
Трансформаторды таңдау кезінде мынадай жағдайды да есепке алуымыз
керек, апаттан кейінгі жағдайларда (бір трансформатордың өшіп қалғанында)
жұмыс істеп тұрған екінші трансформатор кәсіорынның қажетті жүктемелігін
қамтамасыз ету керек. Трансформатордың рұқсат етілген апаттық асқын
жүктемелігінің салдар-белгісі болып оның оқшауламасының ескіруі, ондай
қалыпты жағдайдан едәуір жоғары рұқсат етіледі, ал сас жүктемелік орамның
ең қызған нүктесіндегі температурамен ғана шектеледі, ол дегеніміз
трансформаторды номиналды жағдайда пайдалануда одан да қауіпсіздеу болу
қажеттігі егер трансформатордың жүктемелігі апатты асқын жүктемеге дейін
құжаттық қуатынан 0,93 – тен аспаған болса, онда оны 40%-ға 5 тәулік бойы
асқын жүктемелік астында ұстауға болады, бірақта әр тәулікте 6-сағаттан
асыруға болмайды.
Трансформатордың рұқсат етілген апатты аса жүктемелігі төменгі ұғым
бойынша анықталады:
. (2.10)
(2.9) формуласынан цехтағы әр трансформатордың номиналды қуаты:
-ге тең болады.
Орнатуға, КТП – 2 х 630100,4 кВ атты қондырғының Кентау трансформатор
зауытында шығарылған номиналды қуаты 630 кВА болатын трансформаторларымен
қоюға қабылдаймыз.
Трансформаторлардың негізгі техникалық мінездемелері 2.3 кестесінде
келтірілген.
Трансформаторлардың апатты жағдайлардығы асқын жүктемелік
мүмкіндіктерін төменгі шарттар бойынша тексереміз (2.10):
Бұндай асыра жүктемелік, тәулігіне ұзақтығы 6 сағаттан, 5 тәулік бойы
трансформатордың жұмыс атқаруына рұқсат етіледі(егер трансформатордың
салқындату шараларын қолданса).
2.3 кестесі – ТМ-63010 трансформаторлардың техникалық мінездемелері.
Тұрпаты Номина Өзіндік Uk, Ik, Аса шекті Салмағ
лдық Номиналдықжоғалтыу, % % өлшемдері, ы,
қуаты,. кВт м кг
кВА кернеуі,
кВ
Номиналдық ток ағыны, А 250 400
Электродинамикалық беріктігі, кА 15 25
Көлденең қима ауданы, мм 260х80 284х95
Қорғаныс дәрежесі IP32 IP32
Таратылу қораптарында орнатылған ПН2-100 ПН2-100
коммутациялық аппараттардың А3710(160) А3710(160)
тұрпаттары: А3120(100) А3720(250)
Сақтандырғыштар АЕ2050(100) АЕ2050(100)
Автоматты ажыратқыштар, (ток, А) А3120(100)
2.6. Жарықтандыру жүйелеріндегі өткізгіштердің қима кесінді ауданын таңдау
Джоуль – Ленц заңына сәйкес электр жүйелердегі өткізгіштерден өтетін
ток ағындар әсерінен сол өткізгіштер қызады. Бөлінген жылу энергиясының
саны ток ағынның квадратына, кернеуге, кедергіге және ток ағынның өту
уақытына пропорционалды.
Өткізгіштердің аса жоғары температурамен тұрақты қыздыруды салдары
оқшауламаның мезгілінен бұрын ескіруіне, жапсырмалы жалғамдардың
нашарлауына және өрт қауіптілігінің күшеюіне әкеп соқтыруы мүмкін. Сол
себептен өткізгіштерге шекті рұқсат етілген қыздыру температурасы,
өткізгіштің маркасына және оқшаулама затына әр түрлі режимдеріне қарай
белгіленеді. Өткізгіш бойымен ұзақ уақыттық ток ағыны өтетін кезде ең
жоғарғы ұзақ мерзімді рұқсат етілген өткізгіштегі қыздыру температурасы
белгіленген жағдайда, қыздыру бойындағы рұқсат етілген шекті ток ағыны деп
атайды.
Жарықтандыру жүйесіндегі өткізгіштердің қима кеспесің рұқсат етілген
кернеу жоғалымын ескере отырып одан әрмен рұқсат етілген жүктемелік
кестесімен қыздыруына тексере отырып анықтаймыз.
ЭҚҚЕ – не сәйкес нұсқау бойынша жарықтандыру жүйелері үшін ток ағынның
экономикалық тығыздығы бойынша тексеруі жүргізілмейді.
Жарықтандыру жүйелеріндегі өткізгіштердің қима кеспесін анықтау үшін
келесі формуланы қолданамыз:
(2.11)
мұнда М = Ррl – жүктемелік мезет, кВт∙м; Рр – есепті жүктеме, кВт; l –
желі бөлігінің ұзындығы, м; ∆U% - бөлімдегі кернеу жоғалымы (рұқсат
етілген); С1 – есептік коэффициент ( 16.2 кестесі [8]).
Өткізгіштің қима кеспесінің қызуы бойынша тексеру есептік ток ағымды
ұзақ мерзімдік рұқсат етілген жүктемелік ағыммен салыстыруға келтіріледі,
ол берілгендер стандартты қима кеспелері үшін ЭҚҚЕ – кестелерімен
анықтамаларды келтіреді:
, (2.12)
мұнда: Iр – желінің есептік ток ағыны, А; Iдл.доп – өткізгіштің ұзақ
мерзімдік рұқсат етілген ток ағыны, А.
Кернеуі 380 В Л1 – атты жарықтандыру жүйесінің қоректендіру өткізгіштің
қима кеспесін таңдаймыз.Бөлімдегі есепті жүктеме 20,06 кВт – қа тең, жүйелі
ұзындығы 105м. құрайды, рұқсат етілген кернеу жоғалымы 4% - ға тең.
3 фазалы желілер үшін есептік коэффициент 50 – ге тең. Өткізгіштің
қимасы келесі формула бойынша:
- тең болады.
Оқшауламасы қағаздың, май сіңірілген поливинилхлоридті сығымдалған
орамды қорғаныс қабы бар қимасы 4х10 мм2, Iдл.доп = 65 А.болатын ААШВ
маркалы кабелді тандаймыз.
Таңдалынған кабелді қызуы бойынша ұзақ мерзімдік рұқсат етілген ток
ағынмен мына формуламен тексеру жүргіземіз (2.12):
,
Таңдалынған кабелдің қима кеспесі барлық мөлшерлер бойынша жарамды
болып табылады. Кернеуі 220В Л2 – атты жарықтандыру жүйесінің таратылу
өткізгіштерінің қима кеспелерін таңдаймыз.Бөлімдегі есептік жүктеме 5,02
кВт, желі ұзындығы 37 метр құрайды. Рұқсат етілген кернеу жоғалымы 4% тең.
Бір фазалы желі үшін есептік коэффициенті 8,3 тең. Өткізгіштің қимасы мына
формула бойынша тең болады;
Сіңірі алюминийді оқшауламалы резенкелі темірден жасалған қимасы
2х6 мм2, Iдл.доп = 50 А болатын кабелді таңдаймыз.
Таңдап алынған кабелдің қима кеспесі барлық мөлшерлері бойынша жарамды
деп табылады. Қалған бөлімдер үшінде кабелдік желілердің қима кеспесін
дерін тексерумен таңдау жоғарыдағыларға ұқсас түрде жүргізіледі.
Есептеулердің нәтижелерін 2.5 кестесіне енгіземіз.
2.5 – Жарықтандыру желісіндегі өткізгіштердің есептеуі және таңдауы.
Орнатылған cos φ Есептік Есептік Кабелдің
Жүйелер қалыпты қуат қуат ток қима
бөліктері Руст, кВт Рр,о, кВт ағыныIр.о, Акеспесі мен
талсымдар
саны мм2
Л1 19,2 20,06 35,9 4х10
0,85
Л2 4,8 5,02 26,9 2х6
Л3, Л4, Л5,
Л6, Л8, Л9,1,6 1,67 8,93 2х6
Л11
Л7 2,4 2,51 13,4 2х6
Л10 2,0 2,1 11,2 2х6
2.7. Жарықтандыру қалқаншаларын (щит) таңдау
Жарықтандыру қондырғыларына электроэнергияны қабылдау мен тарату үшін,
асқын жүктемеліктен қорғау үшін және қысқа тұйықталудан қорғау үшін күштік
(қуаты) таратылу тораптарын қолданамыз. Осы таратырылдыратын тораптарды
шекті мөлшерлі кернеуі, ток ағыны бойынша, орындалу тұрпаты бойынша
(енгізілген немесе қабырғаға жапсырмалы), тізбектеліп орнықтырылған
өшіргіштердің саны бойынша таңдалынады. Новосибирск қаласындағы
ЭлектроКомплектСервис зауыты шығарған ПР -8 – РУ сериялы күштемегі
таратылу торабын таңдап аламыз.
ПР – 8 – РУ атты таратылу торабы өнеркәсіптік мекемелердегі, әкімшілік
және тұрғын үй ғимараттарындағы электрмен қамтамасыз ету жүйелерінде
қолданылады ПР – 8 – РУ сериялы күштік таратылу торабы, электроэнергиясын
тарату үшін және жиілігі 50 Гц, кернеуі 660 В дейінгі (380 В)
электрқондырғыларын аса жүктемеліктен және қысқа тұйықталу ток ағындардан
қорғау үшін қолданылады. Сондай ақ жиі емес сағатына (6 реттік), электр
тізбектерін оперативті түрде қосып өшіруге де қолданылады. Олар кернеуі 660
В дейінгі электр тізбектерінде пайдалану үшін шығарылған (жиілігі 50 Гц).
Таратылу тораптарын ДРЛ тұрпатты шамшырақтары бар жарықтандыру жүйелерінде
4КС1- 038 – 18УЗО атты конденсатормен толық жабдықтала отырып реактивті
қуатын орнын толтырып отыру үшін де пайдаланады. Таратылу торабының
техникалық мінездемелері 2.6. кестеде көрсетілген.
2.6 кестесі – Таратылу торабының техникалық мінездемелері.
Шамалары Мәндері
Тұрпаты ПР-8-РУ-1202-20
Номиналлы ток ағыны, А до 100
Кірмелік өшіргіштің бар жоғы бар
Таратылу модулдерінің ең көп саны 12
УЗО-ның бар жоғы Тапсырыс бойынша
Орындалуы ілмекті
Биіктігі, мм 250
Ені, мм 350
Тереңдігі, мм 95
Қораптың сыртқы бет бейнесі; сыртқы есігі бар бұрамадан жасалған
қорапша, есігінде тиек немесе құлып орнатылады. Қорапшаның ішкі жағында,
арнайы дестелерден, монтаждық тақталардың көмегімен немесе ДИН-рейкаларына
автоматты ажыратқыштарды және басқа да аппараттар бекітіліп орналастырады.
Қызмет көрсетіп жүрген қызметкерлердің кездейсоқ байқаусызда ток ағын
өткізгіштерге тиіп кетпеулері үшін фальшфанерлерді орнату қарастырылған.
Шкафтарға орнатылған таратылу ажыратқыштары жібергіштің шек мөлшерлі ток
ағыны бойынша кез келген сәйкестікте болу мүмкін. Осы жағдайда
ажыратқыштардың бір мезгілдік жүктемелер қосындысы шкафтың қалыпты шек
мөлшерлері ток ағыннан көп болмауы керек. Шкафтарға өткізгіштерді құбыр
арқылы және резенкелі немесе пластмассалы оқшауламасы бар мысты немесе
алюминді тал сымды кабелдермен енгізуге рұқсат етіледі және шығаруында дәл
осындай кабелдермен орындауға рұқсат етіледі. Шкафтардың сындарлы құрылымы,
қоректендіруші және шығарылатын желілерді енгізу мен шығаруды үстіңгі
жағынан да, астынғы жағынан да орындауды қамтамасыз етеді. (мүмкіндік
береді).
2.8. 0,4кВ жүйелеріндегі қысқа тұйықталу ток ағындарын есептеу
Электрмен қамтамасыз ету жүйелеріндегі қалыпты жұмыс атқарудағы
бұзылғандықтардың негізгі себептері болып, оқшуламаның бұзылуынан немесе
жүйенің өзінде немесе жеке бөлшектеріндегі пайда болатын қысқа тұйықтар
(ҚТ) болып табылады. ҚТ – ың салдары әр түрлі болып келеді:
а) жабдықтардың механикалық және қыздыру термиялық бұзылғандықтары.
б) Электр қозғалтқыштардың айлану мезетінің азаюына олардың тежелуіне,
өнімділігінің төмендеуіне және толығымен тоқтап қалу мүмкіндігіне әкеліп
соғатыны жүйедегі кернеудің төмендегі әсері болады:
в) Электрстансалар мен электр жүйелерінің бөліктеріндегі жекеленген
генераторлардың синхронизм режимінен шығып қалуы болады:
г) Электр қондырғылардың өртеніп жануы:
д) Байланыс жүйелері мен теміржолдардағы топталу жүйелеріне
электромагниттік әсері.
ҚТ – ағындары өткен кездегі электр қондырғылардың істен шығу
себептерінен болатын шығындарды төмендету үшін және электрмен қамтамасыз
ету жүйелерін қалыпты жұмыс режимін тез арада қалпына келтіру үшін, ҚТ – ық
ағындарын дұрыс анықтау қажет және сонымен қатар осы анықталған мөлшерлер
бойынша электр жабдықтар мен қорғаныс аппараттарын таңдау керек.
Аса ірі электр жүйелеріндегі ҚТ – ағынын есептеу әжептеуір жеткілікті
қиындық тудыратын тапсырма.Сол себептен де есептеуде аса көп емес
қателіктер болмайтын бірқатар қысқартуларды қабылдаймыз:
а) Генератордың шайқалыс – тербелісі жоқ деп (ҚТ – кезінде генераторлар
синхронды айналуда деп қабылдаймыз)
б) Тәсімдегі барлық бөлшектер жүйелі түрде (магниттік жүйені
есептемейміз)
в) Жүктемені шамалап есепке алу (барлық жүктемелер тұрақты мөлшерлі,
активті және индуктивті кедергілі болып көрсетіледі)
г) Сиымдылықпен таратылған желілерді қабылдамаймыз, есепке алмаймыз.
д) Трансформатордың магниттеу ағының есепке алмаймыз.
Электр жабдықтардың өлшемдерін таңдау кезіндегі ҚТ – есептеу түрі деп
үш фазалы ҚТ – ты санаймыз. Осындайда,ҚТ шексіз қуатты жүйеден қоректенеді
деп есептейміз. Мұндай жағдайда былай деп есептеуге болады. ҚТ – ың
кезеңдік амплитуда құрамы ҚТ – нүктесінде уақыт бойынша өзгермейді
сондықтан да барлық ҚТ әрекеті кезінде және олардың іс жүзіндегі мәндері де
өзгермейді
IП0 = IП.t = I∞.
1кВ – қа дейінгі аясында аз ғана кедергінің өзі де ҚТ – ағынына
әжептеуір әсер етеді. Сол себептен де есептеулерде барлық өтпелі
жапсырмалардағы қосалқы стансаның таратылу құрылғыларындағы білім
өткізгіштерден қорек алатын аппараттардың қапсырмаларындағы активті және
индуктивті rдоб , xдоб кедергілерді есепке аламыз.
Қапсырма жалғамшаларындағы кедергілерді және қысқа тұйықтың нүктесіндегі
өтпелі кедергілерді дәп бағалап есептеу қиын тапсырма болып табылады,
себебі осы кедергілердің шамалары көптеген факторлардан тәуелді.
2.1.суреті. Қысқа тұйықталу ток ағындарын есептеуге арналған
ауыстырмалы және есептік сұлба.
Қапсырмалардағы өтпелі кедергілердің нақты нәтижелері жоқ болған
жағдайларда, осыны есепке ала отырып қысқа тұйықтықтағы нүктедегіге
қапсырмалардағы өтпелі кедергілерді де қосуға рұқсат етіледі Қысқа
тұйықтықтағы ағындарды есептеу үшін өтпелі кедергілердің мәнін 5 – тең
аламыз.
Қысқа тұйықтық ағындарды есептеуді атаулы бірліктермен жүргіземіз.
Осындай жағдайда электрмен қамтамасыз ету жүйесіндегі бөлшектердің
кедергілеріндегі жоғарғы кернеудегі мәндерін, төменгі кернеу мәндеріне
келтіруді мына формуламен жүргізу қажет:
мұнда: Iтқ мен Хтқ – электрмен қамтамасыз ету жүйесіндегі жоғарғы
кернеудегі активті және индуктивті кедергілер осы екі мәндер төменгі кернеу
мәндеріне келтірілген МОМ:
Iжқ мен Хжқ – электрмен қамтамасыз ету жүйесіндегі жоғарғы кернеудегі
активті және индуктивті кедергілер, МО;
Uном.НН мен Uном.ВН – өзара сәйкес жоғары және төмен дәрежедегі
номиналды мөлшерлерлі кернеулер , КВ.
Цехтік трансформатордың кедергілерін келесі жазбалар бойынша активті
кедергіні анықтаймыз:
(2.13)
мұнда: ∆РК – трансформатордың қысқа тұйықталу қуаты (анықтама бойынша),
кВт; Uном – номиналды мөлшерлі кернеу, кВ; Sном.т – номиналды мөлшерлі
қуаты, МВА.
реактивті кедергісі:
(2.14)
мұнда Uk – трансформатордың қысқа тұйықталу кернеуі, %.
Білем өткізгіштің кедергілері мына жазба бойынша анықталады:
активті кедергі:
мұнда: rуд – білем өткізгіштің меншікті кедергісі, Омкм; l – білем
өткізгіштің ұзындығы.
реактивті кедергі:
мұнда: худ – білем өткізгіштің меншікті кедергісі, Омкм; l – білем
өткізгіштің ұзындығы.
Төменгі формула бойынша қысқа тұйықталу кедергісін анықтаймыз:
(2.15)
мұнда: r∑K –қысқа тұйықталу нүктесіндегі активті кедергілердің
қосындысы, мОм; x∑K – реактивті кедергілердің қосындысы, мОМ.
Электр жабдықтарды электродинамикалық беріктік қасиеті бойынша таңдау
мен тексеру үшін ең жоғарғы ҚТ – мәнін білуіміз қажет, оны соққы ток ағыны
деп атайды және мына формуламен анықталады:
(2.16)
мұнда: IK – қысқа тұйықталу ток ағыны, Куд – соққы коэффициенті.
ТЖТТ (КТП) – да орнатылған кірмелі өшіргіштің қапсырмаларындағы қысқа
тұйықталу ток ағынды есептейміз (к1 нүктесінде).
Электрмен қамтамасыз ету жүйесіндегі жоғарғы кернеуді төменгі кернеуге
келтіреміз. (түпкі берілген мәндерін 2.7 басынан аламыз):
,
.
(2.13 - 14) формулалары бойынша цехтік трансформаторлардың кедергісін
анықтаймыз.
активті кедергісі:
реактивті кедергісі:
.
Активті кедергілер қосындысы мына құрайды:
реактивті кедергілер қосындысы мынаны құрайды:
(2.15) формуласы бойынша К1 нүктесіндегі соққы ток ағыны,
(2.16) формуласы бойынша К1 нүктесіндегі соққы ток ағыны,
мұнда Куд = 1 (8.3 кестесі [2]).
ШРА1 – дегі білем өткізгіштерді қорғайтын автоматтың жапсырмаларындағы
қысқа тұйықталу жоғарғы кернеуге ұқсастырып есептейміз (К1 нүктесі үшін),
төменгі кернеулі автоматты өшіргіштегі қосымша максималды ток ағынды орам
кдергісін ескере отырыпіске асырамыз (автоматты түрде ажырату бөлшегі).
ШРА2 – нің білем өткізгішін қорғайтын автоматтық жапсырмасындағы қысқа
тұйықталу ток ағынның мәні және жарықтандыру жүйесінің кабелді желісін
қорғайтын автоматтың мәндері есептеу бойынша К2 нүктесіндегі қысқа
тұйықталу ток ағынына тең болады, себебі ТЖТТ (КТП) - нің білемдер
жиынтығының кедергілері әр нүктеде өзара аз ғана (мәні жөнінде)
ерекшеленеді. Бұның түсініктемесі білемдер жиынтық ұзындығының
қысқалығында. Есептеулердің нәтижелері кестеде көрсетілген. ШРА – 1 (К3
нүктесі) – білем өткізгіштердің соңғы нүктесіндегі қысқа тұйықталу ток
ағынын есептейміз. Осы есеп барысында білем өткізгіштің кедергісін есепке
аламыз.
Білем өткізгіштің кедергісін анықтаймыз:
активті кедергісі:
реактивті кедергісі:
активті кедергілердің қосындысы мынаны құрайды:
реактивті кедергілердің қосындысы мынаны құрайды:
(2.15) формуласы бойынша К3 нүктесіндегі қысқа тұйықталу мынаған тең
болады:
(2.16) формуласы бойынша К3 – ші нүктедегі соққы ток ағыны мынаған тең
болады:
мұнда: Куд =1,05 (8.3 кестесі [2]).
ШРА2 – дегі білем өткізгіштің соңғы нүктесінің (К4) қысқа тұйықталу ток
ағынын жоғарыдағы есепке ұқсастырып есептейміз.
Қысқа тұйықталу ток ағындарының есептеу нәтижелері 2.7 кестесінде
келтірілген.
2.7 кестесі – цехтік жүйедегі ҚТ ток ағындарының мәндері.
Нүктелер r∑, мОм х∑, мОм IК, кА iуд, кА
К1 5,73 14,43 15,02 21,17
К2 6,1 14,44 14,7 19,11
К3 30,1 26,44 5,78 6,1
К4 24,3 28,44 6,18 6,8
2.9. Қорғаныс және қосып-өшіру (коммутациялық) аппараттарын таңдау
ЭҚЕ-леріне сәйкес, ғимараттар ішінде жүргізілген сыртқы оқшауламасының
жануы мүмкін сыртқы әсерлерден қорғалмаған ашық түрде орындаған оқшауланған
жарықтандыру мен күштік жүктемелі өткізгіштерді аса жүктемеден қорғау
міндетті түрде орындалуы қажет. Себебі, технологиялық әрекеттер барысында
ұзақ мерзімді асқын жүктемелер болуы мүмкін және жарылыс пен өрт
қауіптілігі бар сыртқы орнатылған қондырғыларды да технологиялық әрекеті
мен жүйенің режимінің түрлеріне қарамай асқын жүктемеліктер және қысқа
тұйықталудан қорғаныс болуы қажет.
2.9.1. Автоматты әуе өшіргіштерін таңдау
Табиғи сыртқы ауамен салқындатылатын автоматты өшіргіштер, КТ-кезінде,
асқын жүктемеден және кернеудің шекті мөлшерден төмендеп кеткен жағдайында
өшіруге арналған, және де кернеуі 1кВ-қа дейінгі электр тізбектерін
оперативті түрде қосып өшіруге арналған.
Өшіргіштер, ұзақ мерзімдік режимде жұмыс атқаруға және келесі шарттар
бойынша пайдалануға арналған:
- Теңіз деңгейінен 1000 метр биік емес, биіктікте орнатуға:
- Қоршаған орта температурасы – 400, +400 С-қа дейін:
- Ылғалдық қатынас 90 % -дан жоғары емес:
- Өшіргішті орнатқан жер су, май, эмульсия т.б. енуінен қорғалған
болуы:
- Қоршаған орта жарылыс қауібі жоқ, өшіргіштің жұмыс атқаруын бұзатын
өткізгіштің қасиеті мол шаңның болмауы және металл мен оқшауламаны
істеп шығаратын агрессивті газдар мен булардың шамадан тыс
қоспаларының болмауы.
Автоматты өшіргіштер арнауы релелік қорғаныс құрылғысымен жабдықталған,
ол қорғаныс, токты кесіп өшіру максималды токты қорғаныс немесе екі сатылы
токты қорғаныстар түрінде орындалған. Өшіргіштің шекті мөлшерлі қалыпты ток
ағыны деп Jкал – ең жоғарғы мөлшердегі ток ағыны өткен кездегі өшіргіштің
ұзақ уақыт жұмыс атқаруын айтамыз.
Кесіп өшірудегі қалыпты ток ағыны деп Jкал кес – деп ұзақ мерзімдік ток
ағыны өткен кезде айырғыштың іске қосылуына әсер етпейтін, төлқұжатында
көрсетілген ағынды атаймыз.
Автоматты өшіргішті, келесі шамалар бойынша жүргізеді:
Өшіргіштің қалыпты кернеуі Uқал,ө - жүйенің кернеуінен төмен болмауы
керек;
Uқал,өш = Uқал,жүйе
Өшіргіштің қалыпты ағыны Jкал –өш – желідегі ток ағыннан кем болмауы
қажет:
Jкал –өш ≥ Jкал –желі
Қорғаныс аясында тұрған бөлшектің қалыпты режимде жұмыс атқарып тұрған
жағдайында, автоматты өшіргіш ажыратылмауы (өшпеуі) керек, сол себептен де
жылулық кесіп өшірудің ағынды шекті мөлшерін Jкал. кес. өш. – келесі
шарттар бойынша таңдап аламыз
Jкал. кес. өш. - ≥ 1,3 Jкал.
Қорғаныс аясындағы тұрған тізбектің қысқа мерзімдік асқын жүктемелігі
кезінде автоматты өшіргіштер іске қосылмауы керек, ондай жағдайға
электромагниттік жібергіштің Jкал. ж. э. – қойылған шекті мөлшерін тыңдау
арқылы қол жеткізіледі.
Jкал. ж. б. ≥ 1,2 Jшың.
мұнда: Jшың. қабылдағыштардың ең жоғарғы ғындық шыңы.
Қабылдағыштардың топтық ағынды шыңын, қозғалтқыштардың ішіндегі ең
жоғарғы жіберу ағынының арифметикалық қосындысы ретінде анықталады, оларды
осы топтамаға кіреді деп есептейді, және де қабылдағыштардың барлық
топтарындағы есепті ағынынан, ең жоғарғы жіберу ағыны бар қозғалтқыштың
есепті тогын алып тастау арқылы іске асады:
,
мұнда: - ең жоғарғы жіберу ағын тогы бар қозғалтқыштың
мөлшерлі тогы, А;
- қабылдағыштар топтамасындағы қозғалтқыштардың ішіндегі ең
жоғарғысы ток ағыны, А;
= электрмен балқытып пісіру трансформаторлары үшін;
- топтамадағы қабылдағыштардың есептік ағын тогы, А;
- ең жоғарғы жіберу тогы бар қозғалтқыштарға тән, пайдалану
коэффициенті.
Өшіру мүмкіндігі, қорғаныс аясында бөлшектерден өтетін максималды ҚТ
тогына есептелген болуы керек: I.өшір. қал. өш.:
ТЖТТ (КТП) – ның 0,4 кВ ТҚ – да орнатылған автоматты өшіргіштерді
таңдаймыз.
Цехтік трансформаторды қорғайтын, SF1 автоматты өшіргішті таңдаймыз және
тексереиіз.
Өшіргіштің қалыпты мөлшер кернеуі Uном.өш – жүйенің кернеуінен төмен
болмауы керек:
,
.
Өшіргіштің номиналды мөлшер тогы - желідегі номиналды мөлшер
тогынан кем болмауы керек:
,
.
Қорғаныс аясындағы бөлшектердің номиналды мөлшер шамасында жұмыс атқарып
тұрған кезінде, автоматты өшіргіш өшпеуі керек, сол себептен жылу жіберіп
айырғыштың белгіленген шегі келесіде:
,
Автоматты өшіргіштер, қорғаныс аясындағы тізбектердегі жіберуге рұқсат
етілген қысқа мерзімдік асқын жүктеме кезінде іске қосылмауы (өшпеуі)
қажет:
Бұндай жағдайда электромагниттік жіберіп ажыратқыштардың берілген
мөлшерін таңдау арқылы қол жеткізіледі. Iном.жіб. б..:
,
,
5. Өшіргіштік қабілеттілігі, қоғаныс аясындағы элементтерден өтетін,
максималдық ҚТ ток ағынына есептелген болуы керек:
;
Төменгі кернеу аппараттар шығаратын Дивногорск зауытының ВА57 – 3933
сериялы автоматты өшіргішті таңдап аламыз. ШРА-1, ШРА-2 және
жарықтандырудың кабелді жүйелерін қорғау үшін орнатылған қалған автоматты
өшіргіштердің есептеулерін бұрын атқарылған есептемелерге ұқсастырып
жүргіземіз, есептеу нәтижелерін 2.8. кестесіне енгіземіз.
2.8. кестесі. ТҚ – 0,4 кВ – тағы жүктеме өшіргіштерін таңдап алу және
тексеру.
Сұлба Автоматты Таңдап алу Есептік Төлқұжаттағы
бойынша өшіргіштің шамалары мәндері мәндер
шартты типі
белгіленуі
380 В 380 В
SF1 ВА57-3933
524,03 А 630 А
681,24 А 750 А ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz