Табыстар мен шығыстардың ұғымдары және есептілігінің ұйымдастырылуы

Кіріспе

Бүгінгі таңда ел экономикасының нарықтық жолға көшуіне байланысты жаңа кәсіпкерлік қызметтердің пайда бола бастауына сәйкес әрбір мекеменің, кәсіпорынның және фираманың табыстары мен шығыстары бухгалтерлік есеппен байланысты есептеліп отырады.
Негізгі және негізгі емес қызметтерден алынған табыс жылдық жиынтық табысты құрайды. Табыс сондай-ақ тауарлы –материалдық запастарды сатқаннан, қызмет көрсеткеннен, кәсіпорынға жататын активтерді пайдалануға беруден, пайыздардан, (проценттерден) роялтиден және дивиденттерден алынуы мүмкін. Табыс өнімдерден, тауарлардан және көрсеткен қызметтерден алынады, олардың сатылу құны тараптар аясында жасалған келісім шартта (контрактіде) анықталады.
Шығыстар өнім өндіруге кетеді және олар өндіріс көлеміне тәуелді емес, тұрақты сипатқа ма, сатылған өнімнің көрсетілген қызметінің нақты бір түрімен байланысты емес. Шаруашылықты жүргізуші адам еш нәрсе өндірмесе де, белгілі бір кезеңдердің барысында кезең шығыстарын жасайды.
Табыстар мен шығыстар негізгі және негізгі емес қызметтерден алынады.
Табыстар мен шығыстардың ұйымдастырылуы:
- Жылдық жиынтық табыстың есебі;
- Негізгі қызметтен (әрекет етуден) түскен табыстың есебі;
- Негізгі емес қызметтен (әрекет етуден) түскен табыстың есебі;
- Сатылған тауарлардың (қызметтердің, жұмыстардың) өзіндік құнының есебі;
- Негізгі емес қызметтер бойынша шығыстардың есебі;
- Кезең шығыстарының есебі;
- Төтенше жағдайлардан және тоқтатылған операциялардан түсетін табыстардың (зияндардың) есебі.

Пайдаланған әдебиеттер тізімі

1. «Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп». В.Н. Радостовец, Т.Ғ.Ғабдуллин, В.В. Радостовец, О.И. Шмидт. Алматы 2003ж.

2. «Бухгалтерлік есеп». В.Л. Назарова. Алматы. Экономика 2005ж.

3. «Бухгалтерлік есеп принциптері». Қ.К.Кеулімжаев, З.Н. Әжібаева, Н.А. Құдайбергенов. Экономикс. 2003ж.

4. «Бухгалтерлік есеп». С.Б.Баймуханова, Ә.Ж. Балапанова. Алматы. 2003ж.

5. «Бухгалтерлік теоремасы». Әбдіманапов.

6. «Қазіргі бухгалтерлік есеп». Сейдахметова.

Пән: Бухгалтерлік іс
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 23 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР

Кіріспе 3
I. Табыстар мен шығыстардың ұғымдары және есептілігінің ұйымдастырылуы 4
1.1 Табыстар мен шығыстар, олардың мәні, мазмұны 4
1.2 Табыстар мен шығыстардың есептілігінің ұйымдастырылуы 5
II. Табыстардың бухгалтерлік есебі 6
2.1 Жылдық жиынтық табыстың есебі 6
2.2 Төтенше жағдайлардан және тоқтатылған операциялардан түсетін
табыстардың (зияндардың) есебі 14
ІІІ. Шығыстардың бухгалтерлік есебі 18
3.1 Кезең шығыстарының есебі 18
3.2 Негізгі емес қызметтер бойынша шығыстардың есебі 21
Қорытынды 24
Пайдаланған әдебиеттер тізімі 25

Кіріспе

Бүгінгі таңда ел экономикасының нарықтық жолға көшуіне байланысты жаңа
кәсіпкерлік қызметтердің пайда бола бастауына сәйкес әрбір мекеменің,
кәсіпорынның және фираманың табыстары мен шығыстары бухгалтерлік есеппен
байланысты есептеліп отырады.
Негізгі және негізгі емес қызметтерден алынған табыс жылдық жиынтық
табысты құрайды. Табыс сондай-ақ тауарлы –материалдық запастарды сатқаннан,
қызмет көрсеткеннен, кәсіпорынға жататын активтерді пайдалануға беруден,
пайыздардан, (проценттерден) роялтиден және дивиденттерден алынуы мүмкін.
Табыс өнімдерден, тауарлардан және көрсеткен қызметтерден алынады, олардың
сатылу құны тараптар аясында жасалған келісім шартта (контрактіде)
анықталады.
Шығыстар өнім өндіруге кетеді және олар өндіріс көлеміне тәуелді емес,
тұрақты сипатқа ма, сатылған өнімнің көрсетілген қызметінің нақты бір
түрімен байланысты емес. Шаруашылықты жүргізуші адам еш нәрсе өндірмесе де,
белгілі бір кезеңдердің барысында кезең шығыстарын жасайды.
Табыстар мен шығыстар негізгі және негізгі емес қызметтерден алынады.
Табыстар мен шығыстардың ұйымдастырылуы:
- Жылдық жиынтық табыстың есебі;
- Негізгі қызметтен (әрекет етуден) түскен табыстың есебі;
- Негізгі емес қызметтен (әрекет етуден) түскен табыстың есебі;
- Сатылған тауарлардың (қызметтердің, жұмыстардың) өзіндік құнының
есебі;
- Негізгі емес қызметтер бойынша шығыстардың есебі;
- Кезең шығыстарының есебі;
- Төтенше жағдайлардан және тоқтатылған операциялардан түсетін
табыстардың (зияндардың) есебі.

I. Табыстар мен шығыстардың ұғымдары және есептілігінің ұйымдастырылуы

1.1 Табыстар мен шығыстар, олардың мәні, мазмұны

Жалпы, табыстар болып – белгілі бір мекеменің немесе кәсіпорынның
күнделікті өндірістен түсетін пайдасын қарастырамыз, ал шығыстар – осы
өндірістен өнім, яғни пайда алу үшін жұмсалған шығындары және де ол
өндіріске қажетті құрал – жабдықтары, материалдар және шикізатқа т.б.
жұмсалынатын қаржылай активтер болып табылады.
Табыс дайын өнімдерден, сатып алынған тауарлардан және көресеткен
қызметтерден алынады, олардың сатылу құны тараптар аясында жасалған келісім
шартта (контрактіде) анықталады. Ал, мәлімеден шығатын табыс сомасы
бағасынан немесе сатудан жасалатын жеңілдіктерін ескере отырып, олардың
(мәліменің) құндарын өлшейді. Сатып алушылардың алған активтері үшін
төлеген сомасын сату құны деп атайды. Сату құнын анықтаған кезде, тараптар
өздерінің келісім шарттарында бухгалтерлік есептің мынадай басты
қағидаларына көңіл бөледі: есептеу, шындық, яғни, ескі жақты да бірдей
көру, сақтық жасау т.б. Тауарлардан түскен табыс келесі жағдайды сақтаған
кезде танылады: табыс сомасын үлкен деңгейдегі дәлдікпен бағалағанда, яғни
екі тарап та мәлімеге қатысқан кезде, сатушы қандай соманы сұрап отырғанын
және қандай соманы сатып алушы төлейтіндігін білген жағдайда; мәлімемен
байланысты экономикалық олжаны және соны субъектінің алу ықтималдығы бар
болуы мүмкін. Ал, бұл сатушының сатқан тауары үшін келісім – шартта
көрсетілген (айтылған) соманы сатып алушының төлейтіндігі туралы сенімін
білдіреді.
Көрсеткен қызметтен және орындалған жұмыстан алынған табыстар, мына
жағдайларды қоспағанда, тауарды сатқаннан алынатын табыс ретінде танылады:
- есеп беру күніне мәліменің аяқталу кезеңі үлкен деңгейдегі дәлдікпен
анықталса;
- мәлімені жүргізу кезінде жұмсалған шығыстары да үлкен деңгейдегі
дәлдікпен бағаланса.
Субъект барынша дәлдік деңгейде табысын анықтай алады, ол: мәлімеге
қатысушылармен төлем жағдайы мен тәсіліне, күтілетін компенсациясына әрбір
тараптың құқығына қатысты мәселелер бойынша мәлімеге қатысушылармен ортақ
шешімге келген жағдайда қол жеткізеді.
Қызмет көрсетудің, яғни мәліменің нәтижесінде үлкен деңгейдегі дәлдікпен
табысты анықтау мүмкін болмаған жағдайда, табыс жұмсалған шығыс мөлшерінде
танылады, яғни ол сол шығыстың орнын жабады.
Өнім өндіруге кеткен шығыстардан кезеңдік шығыстар емес, тұрақты сипатқа
ие, сатылған түрімен байланысты емес, шаруашылық жүргізуші субъект еш
нәрсе өндірмесе де, белгілі бір кезеңдердің барысында кезең шығыстарын
жасайды.
Кезең шығыстарына мыналар жатады:
- жалпы және әкімшілік шығыстар;
- пайыз бойынша шығыстар;
- тауарлар мен материалдық запастарды сату бойынша шығыстар.

1.2 Табыстар мен шығыстардың есептілігінің ұйымдастырылуы

Табыстар мен шығыстар туралы есептілік мекеменің қаржы шаруашылық
қызметінің қорытындыларын көрсетеді және келесі мақсаттар үшін қолданылады:
1. Инвесторлар мен кредиторларға қажетті аппараттарды дайындайды;
2. Ақшалай ағымның өзгерістерін болжайды.
Осы есептіліктегі табыстар 2 әдіс арқылы анықталуы мүмкін:
1. Капиталға жету әдісіне таза активтерді қолданады;
2. Келісім шарттар әдісі бойынша табыстар мен шығыстар шоттарын қолдану
арқылы пайдалылар мен зияндар белгіленеді.
Кәсіпорынның қаржы шаруашылық нәтижелерінің есептілікте тіркеген кезде
келесідей халықаралық стандарттар қолданылады:
1. Аралық қаржылық есепкерлік- Қ.Е.Х.С.-34.
2. Консолидацияланған қаржылық есепкерлік және туынды компанияларға
жасалған инвестицияның есебі- Қ.Е.Х.С.-27.
3. Қаржылық есепкерлікті ашып көрсету- Қ.Е.Х.С.-1.
Аталған стандарттарға сәйкес табыстар мен шығыстар туралы есептілік
келесі бөліктерден тұрады:
1. Сипаттамасы бойынша –екі жақты болады: табыстар мен шығыстар;
2. Функциялары бойынша – көрсеткіштердің категорияларына байланысты:
а) операциондық қызметтердің қорытындылары: Негізгі және негізгі емес
табыстары мен шығыстары;
б) шығыстардың жіктелуіне байланысты өндірістік шығыстар өткізу бойынша
шығындар әкімшілік шығындар.
Келтірілген есептілікте реттелмейтін баптар көрсетіледі, оларға қосымша
табыстар мен шығыстар қатыстырылады және есептік мерзімнің соңында жиынтық
табыс пен зиян шотына кіргізіледі.
Табыстар мен шығыстар туралы есептілік 2 түрлі болуы мүмкін:
1. Бөлінбеген табыс есептілік ретінде, бұл жерде таза табыстар немесе
зиян табыстардың түзетілуі бөлінбеген пайда шоты белгіленеді.
2. Акционерлік капитал туралы есептіліктің 2-ші бөлігінде табыстар мен
шығыстар тіркеледі.

II. Табыстардың бухгалтерлік есебі

2.1 Жылдық жиынтық табыстың есебі

Табыс дайын өнімдерден, сатып алынған тауарлардан және көрсеткен
қызметтерден алынады, олардың сатылу құны тараптар аясында жасалған келісім-
шартта (контрактіде) анықталады. Ал мәлімеден шығатын табыс сомасы
бағасынан немесе сатудан жасалатын жеңілдіктерін ескере отырып, олардың
(мәліменің) құндарын өлшейді. Сатып алушылырдың алған активтер үшін төлеген
сомасын сату құны деп атайды. Сату құнын анықтаған кезде, тараптар
өздерінің келісімшарттарында бухгалтерлік есептің мынадай басты
қағидаларына көңіл бөледі: есептеу, шындық, алаламау, яғни, екі жақты да
бірдей көру, сақтық жасау т.б. Тауарды сатқаннан түскен табыс келесі
жағдайды сақтаған кезде танылады: табыс сомасын үлкен деңгейдегі дәлдікпен
бағалағанда, яғни екі тарап та мәлімеге қатысқан кезде, сатушы қандай
соманы сұрап отырғаннын және қандай соманы сатып алушы төлейтіндігін білген
жағдайда; мәлімемен байланысты экономикалық олжаны алушы төлейтіндігін
білген жағдайда; мәмілемен байланысты экономикалық олжаны және соны
субъектінің алу ықтималдығы бар болуы мүмкін. Ал бұл сатушының сатқан
тауары үшін келісім –шартта көрсетілген (айтылған) соманы сатып алушының
төлейтіндігі туралы сенімін білдіреді.
Келесі шарт сатушыдан сатып алушыға өтетін меншік құқығы болып табылады,
бұл әдетте берілген кезден басталады, ал егер сатушы меншік иесі ретінде
құқығын және міндеттемесін сақтаған болса, онда ол сатылған болып
табылмайды және табыс міндеттемесін сақтаған болса, онда ол сатылған болып
табылмайды және табыс танылмайды; мәліме бойынша күтілетін шығын үлкен
нөлдік деңгейдегі бағалауды қажет етеді.
Көрсеткен қызметтен және орындалған жұмыстан алынған табыстар, мына
жағдайларды қоспағанда, тауарды сатқаннан алынатын табыс ретінде танылады:
- есеп беру күніне мәміленің аяқталу кезеңі үлкен деңгейдегі дәлдікпен
анықталса;
- мәмілені жүргізу кезінде жұмсалған шығыстары да, мәмілені аяқтау үшін
қажет шығыстары да үлкен деңгейдегі дәлдікпен бағаланса.
Субъект барынша дәлдік деңгейде табысын анықтай алады, ол: мәмілеге
қатысушылармен төлем жағдайы мен тәсіліне, күтілетін компенсациясына әрбір
тараптың құқығына қатысты мәселелер бойынша мәмілеге қатысушылармен ортақ
шешімге келген жағдайда қол жеткізеді.
Мәміленің сипатына қарап оның аяқталу кезеңін анықтаған кезде мына
әдістердің бірін пайдаланады:
- белгілі бір күнге жалпы мәміле бойынша жасалған шығыстардың пайыздық
қатынасы;
- белгілі бір күнге жалпы мәміле бойынша орындалған қызметтің пайыздық
қатынасы;
- орындалған жұмысты талдау.
Аралық негізде жасалатын төлемдер, яғни сатып алушылардан алынған
аванстар, табыс болып танылмайды.
Қызмет көрсетудің, яғни мәміленің нәтижесінде үлкен деңгейдегі дәлдікпен
табысты анықтау мүмкін болмаған жағдайда, табыс жұмсалған шығыс мөлшерінде
танылады, яғни ол сол шығыстың орнын жабады.
Негізгі қызметтен (әрекет етуден) түскен табыстың есебі. Негізгі
қызметтерден түскен табыстардың есебі 70-бөлімшесінің Негізгі қызметтен
түскен табыстар шоттарында ұйымдастырылады. Бұл топқа мына төмендегі
синтетикалық, әрі пассивтік шоттар жатады:
6010 - Өнімдерді сатудан және қызмет көрсетуден алынатын кіріс шоты.
Бұл шотта өнімді сатудан, орындалған жұмыстардан және сыртқа көрсетілген
қызметтерден түсетін табыстар көрсетіледі. Аталған шотты өнімді, жұмыстарды
және қызметтерді жасайтын материалдық өндіріс саласындағы кәсіпорындар
пайдаланады. Есепті кезең бойы 6010 - шоттың кредитінде дайын өнімді,
жұмыстарды және қызметтерді сатудан түскен табыс сомалары жинақталады.
6010 - шоты бойынша жасалған шоттардың корреспонденциясы төменде
келтірілген.

Қатар Шаруашылық операцияларының Сомасы, Шоттар
№ мазмұны теңге Корреспонденциясы
дебет кредит
1 2 3 4 5
1. Салықтық шот –фактураның және 500000 1210 6010
накладнойдың негізінде келісімді
бағасы бойынша дайын өнім
босатылады.
ҚҚС сомасына, 16% 80000 1210 3130
2. Жұмыстары қабылдау актілерінің 200000 1210 6010
негізінде, негізгі және қосалқы
өндірістердің цехтарында
орындалған жұмыстар мен қызметтер
ҚҚС сомасына (16%) 32000 1210 6010
3. Сатып алушылар ұсынған шоты 812000 1040 2110
бойынша есеп айырысу шотына
қаражат келіп түсті 812000 теңге
(580000+232000)

Дайын өнімді, жұмыстарды және қызметтердің сатудан түскен табыс сомасы
есепті кезеңнің аяғында 5430 Өткен жылдардағы пайда шотына көшіріліп
жазылады. Бұл кезде 6010-шоты дебеттеледі де, 5430 - шоты кредиттеледі.
6010 - Өнімдерді сатудан және қызмет көрсетуден алынатын кіріс шоты.
Бұл шотта алынған тауарларды сатудан түскен табыстар көрініс табады. Бұл
шотты сауда, сондай-ақ жабдықтау, делдалдық саласында және сыртқы сауда
жұмысын ұйымдастыруда қолданады. Саудамен, делдалдық қызметпен және
экспорттық–импорттық операциялармен айланысатын кез келген өнеркәсіптік,
ауылшаруашылық және басқа кәсіпорындар жоғарыда келтірілген 6010-шот
бойынша жасалған корреспонденциямен бірдей болып келеді.
6010 - Өнімдерді сатудан және қызмет көрсетуден алынатын кіріс шоты.
Шотты құрылыс-монтаждау, геологиялық барлау, жобалау-зерттеу және ғылыми-
зерттеу кәсіпорындары мен ұйымдары тапсырыс берушілердің жұмыстарын
орындағаннан түскен табысты көрсету үшін пайдаланады. Аталған шот,
кәсіпорындар келтірілген жұмыстардың түрлерін орындалуы қарастырылған болса
ғана пайдалана алады. Шоттарының корреспонденциясы 6010-шот бойынша
жасалған шоттардың корреспонденциясымен бірдей болып келген.
6010 - Өнімдерді сатудан және қызмет көрсетуден алынатын кіріс шоты.
Шотты теміржол, автокөлік, әуе жолы, теңіз жолы, су жолы және көліктің
басқа да түрлері (метро, трамвай, троллейбус) жүктерді және жолаушыларды
тасымалдау бойынша тиісті қызметтерінен түскен табыстарды есепке алу үшін
қолданады. Шоттарының корреспенденциясы 6010-шот бойынша келтірген
шоттардың корреспонденциясымен бірдей болып келеді.
6010- Өнімдерді сатудан және қызмет көрсетуден алынатын кіріс шоты
мүлікті жалға бергеннен түсетін табыстар туралы ақпараттарды жинақтауға
арналған.
Мүлікті жалға бергені үшін алынатын жал төлемін есептегене 6010
Өнімдерді сатудан және қызмет көрсетуден алынатын кіріс шоты кредиттеледі
де, мына төмендегі шоттар:
1220 - Еншілес ұйымдардың қысқа мерзімді дебиторлық берешегі, 1240
Филиалдар мен құрылымдық бөлімшелердің қысқа мерзімді дебиторлық
берешегі, 1230 Қауымдастырылған және бірлескен ұйымдардың қысқа мерзімді
дебиторлық берешегі -бас және тәуелді серіктестердің есептелген жал
төлемінің сомаларына;
2180 - Өзге ұзақ мерзімді дебиторлық берешек - әр түрлі жалға
алушылардың есептелген жал төлемінің сомаларына;
3520 - Алдағы кезеңдердің кірістері -қазіргі есептік кезеңге
жатқызылмайтын, алдын ала төленген (1040-ші т.б. шоттардың дебеті, 3520-
шоттың кредиті) жол төлемінің сомаларына дебеттеледі.
6010 - шотта есепке алынған табыстар жыл аяғында 5430 - Жылдық жиынтық
табыс (зиян) шотына көшіріліп жазылады, яғни 6010-шоттың дебеті, 5430-
шоттың кредит бойынша көрсетіледі.
6010- Байланыс ұйымдарының көрсеткен қызметтерінен түскен табыс шоты;
6010-Сақтандыру компанияларының қызметінен түскен табыс шоты; 6010-
Инвестициялық қызметтен түскен табыс шоты. Бұл шоттар экономиканың тиісті
салаларында алынған табыстардың есебіне арналған. Алынған табыстардың
сомаларының көрініс беруі 6010-ші және басқа шоттарда есепке алынған өнімді
(жұмыстарды, қызметтерді) сатудан түскен табыстардың көрініс беруімен
бірдей болып келеді. Сақтандыру төлемдері сақтандыру келісім шарты бойынша
немесе сақтандыру полисі бойынша реттеледі, сақтандыру төлеміне жататын
сома 1210 шотының дебетінде және 6010 шотының кредитінде көрініс табады,
содан әрі қарай сақтандырудан түскен сақтандыру төлемі ақша қаражаттарын
есептейтін шоттардың дебетіне, 1210 шотының кредитіне жатқызылады. Жылдың
аяғында 6010 шот жабылады (6010- шотының дебеті, 5430-шоттың кредиті).
6010-Негізгі қызметпен түскен басқа да табыстар шоты. Бұл шотта негізгі
қызметті жүзеге асырудан келген, жоғарыдағы келтірілген шоттарда есепке
түспеген табыстар көрініс табады.
Мұндай табыстарға кәсіпорын қызметінің басқа түрлері бойынша жасалған
өнімді, жұмыстарды және қызметтерді сатудан (өсімдік шаруашылығы, мал
шаруашылығы т.б. өнімін сатудан) түскен табыстар жатады. 6010- шоттағы
табыстарды көрсету жөніндегі жазбалар 6010-ші және 6010-ші шоттар бойынша
келтірілген жазбалармен бірдей болып келеді.
6010- шоттың кредиті бойынша негізгі қызметтен түскен басқа да
табыстардың сомасы көрсетілуі мүмкін.
Жылдың аяғында 6010- шотта есепке алынған табыстардың сомалары негізгі
табыс шотына көшіріліп жазылады (6010- шоттың дебеті, 5430- шоттың
кредиті).
6010- Өнімдерді сатуда және қызмет көрсетуден алынатын кіріс шоттар
бойынша талдау есебі ведомоста бір айда және жыл басынан брі алынған
табыстардың басынан аяғына дейін жинақталған түрлері бойынша жүргізіледі.
Негізгі емес қызметтен (әрекет етуден) түскен табыстың есебі. Негізгі
емес қызметтен түскен табыстың есебін есептеу үшін шоттардың Бас
жоспарының Негізгі емес қызметтен түскен табыстың есебі деп аталатын
бөлімшесі арналған және оған келесі пассивтік күрделі шоттар жатады. 6210-
активтердің шығуынан түскен кірістер шоты Материалдық емес активтерді
сатудан түскен табыс материалдық емес активтерді сатудан келген табыстарды
жинақтауға арналған.
Материалдық емес активтерді сатқан кезде мынадай шоттардың
корреспонденциясы жасалады (қысқартылып алынған).

ҚШаруашылық операцияларының мазмұны Сомасы, Шоттар
а теңге корреспонденцияс
т ы
а
р
№
дебет кредит
12 3 4 5
1Материалдық емес активтер сатылады: 7410 2730
қалдық құнына 170000 2740 6210
тозған (тозу) сомасы 30000 1210
босатылған (босату) құнына 211000 1040-1010
2Сатылған материалдық емес активтер 33760 1210 3130
бойынша есептелген ҚҚС сомасына (16%) 1040-1010
3Жыл соңында, 6210 және 7410 шоттарында 6210 7410
есептелген сомасы, жиынтық жылдық табыс
(зиян) шотына есептен шығарылады:
табыс
-шығыс 211000
170000

6210 - шоты Негізгі құралдарды сатудан түскен табыс негізгі құралдарды
сатудан түскен табыстарына жинақтауға арналған.
Негізгі құралдарды сатқанда мынадай шоттардың корреспонденциясы жасалады
(қысқартылып алынған).

ҚатарШаруашылық операцияларының мазмұны Сомасы,Шоттар
№ корреспонденция
теңге сы
дебет кредит
1 2 3 4 5
1 Негізгі құралдар сатылады: 7410 2421, 2411-
қалдық құнына 300000 2422-2428, 24292416,
негізгі құралдардың тозу сомасына 50000 1210 2412-
босатылған (босату) құнына 390000 2416,
2417
6210
2 Сатылған материалдық емес активтер 62400 1210 1040-1010 3130
бойынша есептелген ҚҚС сомасына
(16%)
3 Жыл соңында, 6210 және 7410 6210 7410
шоттарында есептелген сомасы,
жиынтық жылдық табыс (зиян) шотына
есептен шығарылады: 390000
табыс 300000
-шығыс

6210 - шоты Бағалы қағаздардың сатудан түскен табыс бағалы қағаздарды
сатудан алынған табыстар туралы ақпаратты жинақтауға арналған.

6210 - шот бойы жасалған шоттардың корреспонденциясы төменде келтірілген
(қысқартылып алынған).
ҚатаШаруашылық операцияларының мазмұныСомасы, Шоттар
р теңге корреспонденциясы
№
дебет кредит
1 2 3 4 5
1 Кәсіпорын өзі алған бағасы бойынша 7410 1150
акцияларды, облигацияларды және
басқа бағалы қағаздарды сатты 60000
2 Өздері алған бағалы қағаздары 2110 6210
үшін, сатып алушыларға шотты 200000
ұсынады
3 Бағалы қағаздарды сатудан алынған 1040,1010 6210
жалпы түсімі кассаға және есеп 200000
айырысу шотына келіп түскен
4 Алынған бағалы қағаздар үшін, бас 6210
кәсіпорынға шоты ұсынған 100000
5 Кәсіпорын өз қызметкерлеріне және 2150 6210
басқа адамдарға шотын ұсынған 200000
6 Есептен шығарылған қаржылық 7410 6210
инвестицияларға қатысты қайта
бағалау сомалары табыстарға 170000
көшіріліп жазылады
7 Жылдың аяғында бағалы қағаздарды 6210 7410
сатудан алынған табыстардың сомасы
жиынтық табыс шотына көшіріліп
жазылады:
-табыс 870000
- шығыс 600000

6120 - Дивиденттер бойынша кірістер шоты ұзақ мерзімді жалға
берілгеннен қарыздарды (заемдарды), сатып алынған бағалы қағаздарды, пайыз
түрінде алынған табыстарды, акция бойынша алынған дивиденттерді есептеуге
арналған.
Пайыз түрінде алынатын табыстар 5 БЕС сәйкес активтерден алынатын шынайы
табыстарды уақытша қатынастық негізінде ескереді. Мысалы, субъектің тауарды
сатып алушыларда 24% жылдық мөлшердегі векселі бар делік. Қарыз сомасынан
вексель бойынша ай сайынғы табысы 2% (2412) құраған. Табыстан төленетін
дивидендтер акционерлердің оны алуы туралы құқы белгіленсе ғана танылады.
Акциялар бойынша дивиденттерді, сатып алынған бағалы қағаздар бойынша
есептелінген пайыздарды, берілген қарыздарды алған кезде келесі шоттар
корреспонденциясы жасалады.

ҚаШаруашылық операцияларының мазмұны Сомасы, Шоттар
та теңге корреспонденция
р сы
№
дебет кредит
1 2 3 4 5
1 Кәсіпорынға тиісті акциялар бойынша 2170 6110
дивиденттері, алынған бағалы қағаздар
үшін пайызы, ұзақ мерзімді жалға үшін
төленетін жалға ақысы есептелінеді 120000
2 Өткен есепті кезеңдерінде алынған табысы 3520 6110
яғни 611 Болашақ кезеңдерінің табыс
шотында ескерілген сомасы, осы есептік
кезеңге жатқызылады (алдын ала төлеген 20000
жалға төлемі)
3 Атаулы (номиналдық) құнынан төмен бағаға 1130 6110
алынған бағалы бағалы қағаздардан түскен
табыс сомасына 40000
4 Жылдың аяғында, алынған табыс сомасы, 6110
жиынтық табыс шотына көшіріліп жазылады 180000

Алынған табыстар 5430 - Өткен жылдардағы пайда шотына көшіріліп
жазылғаннан кейін 6110 –Сыйақылар бойынша кірістер шоты жабылады.
6250 - Бағамдық айырмадан түскен кірістер шоты айырбасталатын
конверттелетін шетелдік валюталарына шаққандағы теңге бағамының өзгерісі
кезеңде пайда болатын бағамдық айырманы есепке алуға арналған.
Бағам айырмашылығынан алынған табысқа шоттардың мынадай
корреспонденциясын құрайды.

ҚатарШаруашылық операцияларының мазмұны Сомасы, Шоттар
№ теңге корреспонденциясы
дебет кредит
1 2 3 4 5
1 Дебиторлармен есеп айырысу шоты мен ақша 1210 6250
қаражаттары бойынша бағамдық
айырмасынан түскен табыс:
-сатып алушылармен және тапсырыс 60000
берушілермен
-бас (тәуелді) серіктестермен 10000 6250
- берілген аванстар бойынша 15000 1610, 6250
2910
-ақша қаражаттарының шоттары бойынша 160000 1070, 6250
1050,
1020
2 Кредиторлармен есеп айырысу шоттары 6250
бойынша бағамдық айырмасынан түскен
табыс: 50000
-бас (тәуелді) серіктестермен
-алынған аванстар бойынша 60000 3510,4416250
0
-жабдықтаушылармен және мердігерлермен 30000 4110,4436250
т.б. 0
- несиелік операциялар бойынша 20000 6250
3 Жыл аяғында бағам айырмашылықтарының 6250
сомалары жиынтық табыс (зиян) шотына
көшіріліп жазылады 4050000

Жыл аяғында 6250 - шоты бойынша қалдық қалмауға керек.
6230-Мемлекеттік субсидиялардан алынатын кірістер шоты үкімет
органдарынан алынған субсидиялардың сомалары туралы ақпараттың есебін
есепке алады.
Субсидия дегеніміз- үкімет органдарының заңды тұлғаларға беретін, әдетте,
ақшалай жәрдемақысы.
Жыл аяғында, әдетте, 6230- шоты бойынша қалдық қалмауы керек және ол
5430 шотымен жабылуы тиіс. Алайда, кәсіпорын субсидияларды қандай да бір
мақсатты шараларға жүзеге асыратын болса, (мысалы, жергілікті бюджеттен
жергілікті жолдарды күтіп ұстауға және жөндеуге алса) онда ол жылдан жылға
ауысуы мүмкін, бірақ дегенмен де 6230 шотының жабылуын қамтамассыз ету
керек. 6230 шоты бойынша келесі шоттар корреспонденциясы жасалады.

Қатар Шаруашылық операцияларының мазмұны Сомасы,Шоттар
№ корреспонденци
теңге ясы
дебет креди
т
1 2 3 4 5
1 Кәсіпорын атқарушы үкімет органдарынан 1070,104
субсидияларды мына мақсаттарға алады: 0 1010
- мектепке дейінгі балалар мекемелерін
күтіп ұстауға 300000
2 - әлеуметтік сала объектілерін 1070,104
(клубтарды, кітапханалардағы, 0 1010
мұражайларды, ауруханаларды,
емханаларды, емдеу пунктерін, 200000
стационарды және басқаларын) күтіп
ұстауға
3 -каратиндік шараларды, індетпен 1040,101
күресуді, жергілікті жолдарды күтіп 0
ұстауды, безгек масасымен күресуді
және басқа мақсатты шараларды жүзеге 600000
асыруға

6260 - операциялық жалдаудан түскен кірістер шоты кәсіпорынның негізгі
емес қызметінен түскен табыстарды есепке алуға арналған. Атап айтқанда, бұл
шотта табыстардың мынадай түрлері көрініс табады:
- негізгі құралдарды түгендеу кезінде анықталған негізгі құралдардың
есепке алынбағандары (2412-1340) Аяқталмаған өндірі шоттарының дебеті,
6260 –Операциялық жалдаудан түскен кірістер шотының кредиті);
- түгендеу кезіндегі анықталған материалдардың, дайын өнімдердің және
алынған тауарлардың есепке алынбағандары (1310-1315, 1317, 1320, 1330, 1330-
шоттарының дебеті, 6160 қаржыландырудан түсетін басқа да кірістер
шоттының кредиті);
- түгендеу кезінде анықталған ақша қаражатының есепке алынбағандары
(1010, 1020- кассадағы валюта мен ақша қаражаты шоттарының дебеті, 6160
шоттының кредиті);
- тіркелген активтерді ағымдағы жалғаға бергеннен түскен табыстары (32160
жалдау бойынша ұзақ мерзімді дебюторлық берешек шотыныңдебеті, 6160
шотының кредиті);
- қысқа мерзімді қаржылық инвестицияның ағымдағы құнының өзгеруінің
нәтижесінде алынған табыстары (2040-2010 шоттарының дебеті, 6160 шотының
кредиті)

ҚатарШаруашылық операцияларының мазмұны Сомасы, Шоттар
№ теңге Корреспонденциясы
дебет Кредит
1 2 3 4 5
1 Заңды және жеке тұлғалардан тегін 2730 6280
алынған активтер:
- материалдық емес активтер 200000
- негізгі құралдар 150000 2411-2936280
0
- материалдар 60000 1310-1316280
5 1317
- сатып алынған тауарлар 40000 1330 6280
-акциялар, облигациялар және басқа 1150 6280
бағалы қағаздар 50000
-ұлттық және шетелдік валютадағы ақша 80000 1010,1026280
қаражаты 0
2 Кәсіпорынға келтірілген зиян үшін, 3350,3436280
қызметкерлердің еңбек ақысынан 0
(кідірістер, қызметкерлердің кінәсінен
төленген айыппұлдар және басқа 20000
өндірістен тыс шығындар) ұсталынған,
сомалары
3 Заңды және жеке тұлғалардан ұсталған 2150,2186280
айыппулдар, өсімдер сомасы 30000 0 2810
4 Ағымдағы жалғаға берілген негізгі 2180,2816280
құралдардан түскен табыс 10000 0
1040,101
0
5 Қысқа мерзімді инвестициялардың ағымдағы 1150 6280
құнының өзгеру інінен түскен табыс 30000
6 Сомасының айырмасынан түскен табыс 1500 2180,2816280
0

Келтірілген жазбалардан кейін 6280- шот жабылуға тиіс.
6210-6280 активтердің шығуынан түскен кірістер –шоттары бойынша талдау
есебі кәсіпорынның өздері әзірлеген номенклатуралық баптары бойынша
жасалған тізімдемесіне және кәсіпорынның есеп саясатына сәйкес
жүргізіледі.
Табыстың белгілерін ашу. Субъекті қаржылық есеп берген кезде түсіндірме
жазбасын бірге тапсырады, онда: көрсетілген қызметтен түсетін табыстарды
анықтаудың жолдары; дивидендтер, роялти, пайыздан алынатын табыс,
көрсетілетін қызмет, тауарды сатудың нәтижесінде пайда болатын табыстарымен
қоса есептік кезең үшін танылатын, табыс түрінің әрбір мәнді сомасы ашылуы
тиіс. Тауарды айырбастау немесе қызмет көрсету нәтижесінде пайда болатын
табыстар сомасы бөлек ашып көрсетіледі.

2.2 Төтенше жағдайлардан және тоқтатылған операциялардан түсетін
табыстардың (зияндардың) есебі

Төтенше жағдайда басшының шешіміне байланыссыз және субъекті әдеттегі
қызметіне ән емес, өте сирек болатындығына қарамастан, ауытқу (аномалдық)
сипатына ие, сондықтан ол шаруашылық жүргізуші субъектінің қаржылық
жағдайына мәнді әсер етуі мүмкін.
Кей жағдайда төтенше жадайда әдеттегі жағдайдан ажырату өте қиынға
түседі, өйткені бір кәсіпорынға ол ахуал күтпеген жағдай болып көрінсе ал
екіншісіне ол дәстүрлі жағдай болып табылуы мүмкін.
Егер оның келесі сипаттамасы бар болса, операция немесе оқиға төтенше
болып саналуы мүмкін.
-өте сирек болса;
-жай немесе әдеттегі қызметтің бір бөлігі болып табылмаса;
Енді біз бір –біріне ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.