Жаһандық экологиялық проблемалар
Мазмұны
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..2
1. Құқықтың пайда болуы мен дамуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1.1 Құқық туралы негізгі түсініктер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
2. Экология ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
2.1 Қазақстан Республикасының экологиялық қауіпсіздігінің жай.күйі мен проблемалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10
2.2 2004.2015 жылдарға арналған экологиялық қауіпсіздік тұжырымдамасын әзірлеудің өзектілігі және басымдықтары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
3 Экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз етудің мақсаты, негізгі міндеттері мен қағидаттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12.13
3.1Экологиялық қауіпсіздіктің мақсаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..13
3.2 Экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз етудің негізгі қағидаттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...13
4 Жаһандық экологиялық проблемалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..14
4.1 Климаттың өзгеруі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14
4.2 Озон қабатының бұзылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15
4.3 Биоәртүрлілікті сақтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15
5 Ұлттық экологиялық проблемалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..17
6 Экология құқығының түсінігі, пәні және әдістері ... ... ... ... ... ... ...19
7 Экологиялық құқық негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
8 Пайдалынған қайнар көздер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..33
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..2
1. Құқықтың пайда болуы мен дамуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1.1 Құқық туралы негізгі түсініктер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
2. Экология ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
2.1 Қазақстан Республикасының экологиялық қауіпсіздігінің жай.күйі мен проблемалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10
2.2 2004.2015 жылдарға арналған экологиялық қауіпсіздік тұжырымдамасын әзірлеудің өзектілігі және басымдықтары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
3 Экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз етудің мақсаты, негізгі міндеттері мен қағидаттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12.13
3.1Экологиялық қауіпсіздіктің мақсаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..13
3.2 Экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз етудің негізгі қағидаттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...13
4 Жаһандық экологиялық проблемалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..14
4.1 Климаттың өзгеруі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14
4.2 Озон қабатының бұзылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15
4.3 Биоәртүрлілікті сақтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15
5 Ұлттық экологиялық проблемалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..17
6 Экология құқығының түсінігі, пәні және әдістері ... ... ... ... ... ... ...19
7 Экологиялық құқық негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
8 Пайдалынған қайнар көздер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..33
КІРІСПЕ
Құқық дегеніміз мемлекетте қолданылатын барлық құқықтық нормалардың: құқықтық ғұрыптардың, әділеттілік үлгілердің, мемлекеттің құқықтық ережелерінің жиынтығы болып табылады. Құқықта заңдар ерекше орын алады. Мемлекеттік үкімет билігінің жоғарғы органдары қабылдаған нормативтік актілер заң деп есептелінелді. Заң ең жоғарғы юрисдикциялық күш болып табылады. Мұның мәнісі – мемлекеттік органдар қабылдаған нормативтік актілер заңда негізделуге және заңға қайшы келмеуге тиіс деген сөз.
Заңдар адамның құқықтық дәрежесін анықтайды. Құқық тек заңдардан ғана тұрмайды. Құқық дегеніміз – белгілі бір мемлекетте қабылданған және қолданылып жүрген барлық құқықтық нормалардың белгілі нормативтік құқықтық актілерді де көрсетеледі. Конституцияда, заңдарда мемлекеттік органдарға нормативтік құқықтық актілер қабылдау жөнінде өкілдік беріледі. Президент – нормативтік жарлыќтар, Үкімет – нормативтік қаулылар, Министрліктер – нориативтік буйрықтар, жергілікті мемлекеттік органдар нормативтік шешімдер т.б. қабылдайды.
Сөйтіп құқық туралы сөз қозғалғанда, нақты мемлекеттегі қолданылып жүрген нормативтік актілердің барлығы еске алынады. Мұның өзі – объективтік мағынадағы, яғни дербес біртұтас құбылыс ретінде өмір сүреді деген мағынадағы құқық. Құқықты субъектілердің (адамдардың) өз игілігі үшін мемлекет тарапынан кепілдік берілген белгілі бір қимыл-әрекеттерді істеу жөніндегі заңдық мүмкіндігі ретінде қолданылады. Мысалы, өмір сүру құқығы, денсаулығын сақтау құқығы, білім алу құқығы т.т.
Құқық дегеніміз мемлекетте қолданылатын барлық құқықтық нормалардың: құқықтық ғұрыптардың, әділеттілік үлгілердің, мемлекеттің құқықтық ережелерінің жиынтығы болып табылады. Құқықта заңдар ерекше орын алады. Мемлекеттік үкімет билігінің жоғарғы органдары қабылдаған нормативтік актілер заң деп есептелінелді. Заң ең жоғарғы юрисдикциялық күш болып табылады. Мұның мәнісі – мемлекеттік органдар қабылдаған нормативтік актілер заңда негізделуге және заңға қайшы келмеуге тиіс деген сөз.
Заңдар адамның құқықтық дәрежесін анықтайды. Құқық тек заңдардан ғана тұрмайды. Құқық дегеніміз – белгілі бір мемлекетте қабылданған және қолданылып жүрген барлық құқықтық нормалардың белгілі нормативтік құқықтық актілерді де көрсетеледі. Конституцияда, заңдарда мемлекеттік органдарға нормативтік құқықтық актілер қабылдау жөнінде өкілдік беріледі. Президент – нормативтік жарлыќтар, Үкімет – нормативтік қаулылар, Министрліктер – нориативтік буйрықтар, жергілікті мемлекеттік органдар нормативтік шешімдер т.б. қабылдайды.
Сөйтіп құқық туралы сөз қозғалғанда, нақты мемлекеттегі қолданылып жүрген нормативтік актілердің барлығы еске алынады. Мұның өзі – объективтік мағынадағы, яғни дербес біртұтас құбылыс ретінде өмір сүреді деген мағынадағы құқық. Құқықты субъектілердің (адамдардың) өз игілігі үшін мемлекет тарапынан кепілдік берілген белгілі бір қимыл-әрекеттерді істеу жөніндегі заңдық мүмкіндігі ретінде қолданылады. Мысалы, өмір сүру құқығы, денсаулығын сақтау құқығы, білім алу құқығы т.т.
Пайдалынған қайнар көздер
1.Марченко М. Н Теория государства и права М; 1993
2. Венгеров А.Б Теория государства и права Ч2. М. 1996
3.Теория права и государства / Под.ред. Н. А. Катаева и В. В. Лазарева. - Уфа, 1994. - Гл.2.
4. Дулатбеков Н.О., Жұмабекова Г.Х. «Мемлекет және құқық негіздері» курсы бойынша әдістемелік нұсқаулар- Қарағанды, 1998
5. Сапарғалиев Г.С. Мемлекет және құқық теориясы Алматы, 1997
6. Жоламан, Қ.Д. , Мұхтарова, А.Қ., Тәукелов,А.Н., Мемлекет және құқық теориясы, Алматы – 1999
7. Общая теория права и государства/ Под. ред. В.В. Лазарева. 2-е изд. - М., 1996. Тема 5
8. « Қазақстан Республикасының Үкіметі туралы » Қазақстан Республикасының Конституциялық Заңы.// Егемен Қазақстан 1999ж.
9. Қазақстан Республикасының соттарының қысқаша кезеңдері.Зерттеу нәтижесі.
10. Ағдарбеков.Т. « Мемлекет және құқық теориясы » Оқулық. – Алматы: « Наз » баспа компанияс, 2003ж.
1.Марченко М. Н Теория государства и права М; 1993
2. Венгеров А.Б Теория государства и права Ч2. М. 1996
3.Теория права и государства / Под.ред. Н. А. Катаева и В. В. Лазарева. - Уфа, 1994. - Гл.2.
4. Дулатбеков Н.О., Жұмабекова Г.Х. «Мемлекет және құқық негіздері» курсы бойынша әдістемелік нұсқаулар- Қарағанды, 1998
5. Сапарғалиев Г.С. Мемлекет және құқық теориясы Алматы, 1997
6. Жоламан, Қ.Д. , Мұхтарова, А.Қ., Тәукелов,А.Н., Мемлекет және құқық теориясы, Алматы – 1999
7. Общая теория права и государства/ Под. ред. В.В. Лазарева. 2-е изд. - М., 1996. Тема 5
8. « Қазақстан Республикасының Үкіметі туралы » Қазақстан Республикасының Конституциялық Заңы.// Егемен Қазақстан 1999ж.
9. Қазақстан Республикасының соттарының қысқаша кезеңдері.Зерттеу нәтижесі.
10. Ағдарбеков.Т. « Мемлекет және құқық теориясы » Оқулық. – Алматы: « Наз » баспа компанияс, 2003ж.
Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 32 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 32 бет
Таңдаулыға:
Мазмұны
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...2
1. Құқықтың пайда болуы мен
дамуы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... .3
1. Құқық туралы негізгі түсініктер
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
2.
Экология ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
1. Қазақстан Республикасының экологиялық қауіпсіздігінің жай-
күйі мен
проблемалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 10
2. 2004-2015 жылдарға арналған экологиялық қауіпсіздік
тұжырымдамасын әзірлеудің өзектілігі және
басымдықтары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...12
3 Экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз етудің мақсаты,
негізгі міндеттері мен
қағидаттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..1 2-13
3.1Экологиялық қауіпсіздіктің мақсаты
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...13
3.2 Экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз етудің
негізгі қағидаттары
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...13
4 Жаһандық экологиялық
проблемалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..14
4.1 Климаттың
өзгеруі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .1
4
4.2 Озон қабатының
бұзылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15
4.3 Биоәртүрлілікті
сақтау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...15
5 Ұлттық экологиялық
проблемалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..17
6 Экология құқығының түсінігі, пәні және
әдістері ... ... ... ... ... ... ... 19
7 Экологиялық құқық
негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ...22
8 Пайдалынған қайнар
көздер ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... .33
КІРІСПЕ
Құқық дегеніміз мемлекетте қолданылатын барлық құқықтық
нормалардың: құқықтық ғұрыптардың, әділеттілік үлгілердің, мемлекеттің
құқықтық ережелерінің жиынтығы болып табылады. Құқықта заңдар ерекше орын
алады. Мемлекеттік үкімет билігінің жоғарғы органдары қабылдаған
нормативтік актілер заң деп есептелінелді. Заң ең жоғарғы юрисдикциялық күш
болып табылады. Мұның мәнісі – мемлекеттік органдар қабылдаған нормативтік
актілер заңда негізделуге және заңға қайшы келмеуге тиіс деген сөз.
Заңдар адамның құқықтық дәрежесін анықтайды. Құқық тек заңдардан ғана
тұрмайды. Құқық дегеніміз – белгілі бір мемлекетте қабылданған және
қолданылып жүрген барлық құқықтық нормалардың белгілі нормативтік құқықтық
актілерді де көрсетеледі. Конституцияда, заңдарда мемлекеттік органдарға
нормативтік құқықтық актілер қабылдау жөнінде өкілдік беріледі. Президент
– нормативтік жарлыќтар, Үкімет – нормативтік қаулылар, Министрліктер –
нориативтік буйрықтар, жергілікті мемлекеттік органдар нормативтік шешімдер
т.б. қабылдайды.
Сөйтіп құқық туралы сөз қозғалғанда, нақты мемлекеттегі қолданылып
жүрген нормативтік актілердің барлығы еске алынады. Мұның өзі – объективтік
мағынадағы, яғни дербес біртұтас құбылыс ретінде өмір сүреді деген
мағынадағы құқық. Құқықты субъектілердің (адамдардың) өз игілігі үшін
мемлекет тарапынан кепілдік берілген белгілі бір қимыл-әрекеттерді істеу
жөніндегі заңдық мүмкіндігі ретінде қолданылады. Мысалы, өмір сүру құқығы,
денсаулығын сақтау құқығы, білім алу құқығы т.т.
1. Құқықтың пайда болуы мен дамуы
Алғашқы қауымдық қоғамның экономикалық , әлеуметтік, құрылымдық ,
басқарушылық салаларындағы обьективтік даму процестері бір-бірімен тығыз
байланыста өзгеріп, жаңарып отырды. Малшылық пен егіншілік қалыптасты,
ажарланған тастан жасалған қарулар өмірге келіп, адамның тәжірибесі өсіп
молайды. Қоғамдық еңбек төрт күрделі тарауға бөлінді:
1) Малшылық
2) Жер игеру
3) Өндірістік
4) Саудагерлер тобы
Бұның бәрі еңбектің өнімділігін арттырды, қоғамның шығысынан кірісін
асырды. Сөйтіп қоғамдық байлық қалыптаса бастады, оны иемденетін топтар,
таптар пайда болды. Экономикалық өзгерістер әлеуметтік қайшылықтарды өмірге
әкелді. Олар төмендегі негізгі обьективтік заңдардың – қосымша өнімнің
пайда болуы; жеке меншіктің қалыптасуы; топтар мен таптардың арасындағы
күрестің басталуы әсерінен туындайтын қайшылықтарды реттеп, қоғамды басқару
үшін өмірге мемлекет пен құқық келді.
Құқықтың дамуы – адам қоғамының дұрыс өмір сүруінің негізгі
обьективтік заңдылықтарының бірі. Ол – әлеуметтік нормалардың қалыптасып,
қоғамдағы қарым-қатынастарды реттеп, басқаруы және әлеуметтік нормалардың
(әдет-ғұрып, салт-дәстүр, мораль, діни нормалары) қоғамның даму процесінде
бірте-бірте құқықтық нормаларға айналуы. Сонымен, қоғамда мемлекеттің өзі
қабылдаған, бекіткен құқықтың жаңа түрлері пайда болды: заң, заңға тәуелді
келісімдер, шарттық нормалар, заң күші бар соттың шешімдері.
Құқық мемлекетпен бірге қоғамның объективтік даму процесінің
нәтижесінде өмірге келді. Алғашқы қоғамдағы әлеуметтік нормалар: әдет –
ғұрып, салт – дәстүр, мораль, діни өсиеттер, мемлекеттік жүйеде бірте –
бірте екінші қатардағы нормаға айналып, құқық әлеуметтік негізгі нормаға
айналды. Адам қоғамы мыңдаған жылдар өмір сүріп келді. Сол көне заманнан
ғалымдар құқық пен мемлекет қашан пайда болды, қалай дамып келеді: - деген
мәселелермен шұғылданып, ғылыми зерттеулер жақсы білу қоғамды дұрыс, сапалы
реттеп – басқаруға өте қажет.
Құқық екі жолмен дамыды. Біріншіден, мемлекеттік қоғамдық
меншікті реттеу моралдық-діни нормаларға сүйенді. Мысалы, Индияда Ману
заңына сүйенді, ал мұсылман елдерінде – Құран заңы. Екіншіден, жеке меншік
бағытындағы қатынастарды мемлекеттік органның өзі бекіткен нормалар арқылы
реттеп, басқарды.
Енді мемлекеттің және құқықтың пайда болуы туралы теориялардың мазмұнына
қысқаша тоқталып өтейік.
Теологиялық теория – мемлекет пен құқық Алланың әмірімен
қалыптасып, дамып келеді деп түсіндіреді.
Реалистік теория – құқықтың дамуы өзінің эволюциялық ішкі
себептері арқылы өзгеріп, ескеріп, жаңарып жатады. Оның дамуына сыртқы
жағдайлардың әсері мол болады – деп уағыздаған.Бұл теорияны құқықтың
бірлігін, дамуын, оның мемлекетпен байланысын субъектілердің құқығының
міндеттері болатын және мемлекеттің бақылауын қостайды.
Әлеуметтік теория – ХХ ғасырда қалыптасқан теория. Бұл теория
құқықтық қатынасты адамдардың құқықтық тәртібін жан – жақты ғылыми тұрғыдан
зерттеуді жақтайды.Өкілдері Эрлих, Леон Дюги, С.М.Муромцев, Г.Н.Шершеневич,
Р.Паунд. Құқықтық әлеуметтік мазмұнын зертеуге көңіл бөленді, құқықтық
мемлекетті жақтайды.
Нормативтік теория – құқық әлеуметтік өмірдің сыртқы қарым –
қатынасын реттеп , басқарып, адамдардың мүдде – мақсатын орындау деп
түсінеді. Заң ғылымы құқықтың жеке өзін саясат идеологияға қоспай зерттеуді
жақтайды.Құқықтың белгі - нышандарын жақсы зерттеуді , құқықтық мемлекетті
жақтады.Нормативтік актілерді жоғарыдан төмен қарай сатылап зерттеуді,
бақылауды ұсынады. Бұл теорияның, өкілеттері: Р.Штаммлер, Г.Кельзен,
П.И.Новгородцев.
Материалистік теория – құқық саяси – экономикалық үстемдік
жүргізетін таптың мүдде – мақсатын қорғайтын нормативтік актілердің
жиынтығы. Құқықтың мазмұны екі элементтен тұрады – деп түсіндіреді:
экономикалық базис пен үстем таптың мүддесі.
Бұл теорияның тарихи даму процесін 3 кезеңге бөлуге болады:
Бірінші кезең – құқықтың мазмұнын түсіну және оның қоғам дамуындағы
мазмұны; екінші кезең – құқықтың болашағына көз – қарасы; үшінші кезең –
марксистік көз – қарасты бұрмалау.
Бірінші кезеңде ғылымның құқықтың мазмұнын түмінуі дұрыс еді –
құқықтың экономикалық және таптың күреспен тығыз байланыста болуы. Екінші
кезеңде – буржуазиялық мемлекетпен құқық теориясының мазмұнын біржақты
зерттеп, оның процестік рөлін, маңызын дұрыс түсіндіреді. Қоғамның
болашағын құқықтық мемлекетпен байланыстырмады. Ушінші кезеңде кейбір
елдердің басшылары марксизмнің мазмұнын бұрмалап, өздерінің әкімшілік –
әміршілік, тоталитарлық саясатын қорғау үшін пайдаланды.
Жоғарыда көрсетілген құқық теорияларының жеке алғанда дұрысы да,
бұрысы да баршылық. Бірақ барлығының мазмұнын біріктіргенде бірнеше дұрыс
қорытынды тұжырымдар шығаруға болады:
- Құқық әлеуметтік құбылыс, онсыз дамыған қоғам болшақ емес;
- Құқық қоғамдық және жеке адамдардың мүдде – мақсатын қорғайтын
негізгі құрал;
- Құқық меншіктің барлық түрлерін қорғайтын негізгі куш;
- Құқық мемлекетті қалыптастырған және оның бақылауындағы, қоғамдық
тәртіпті қорғайтын құрал.
Сонымен, құқық жеке тұлғалардың экономикалық, саяси, әлеуметтік т.б.
бостандығын, теңдігін қорғайтын негізгі құрал. Құқық қоғамның объективтік
дамуын қамтамасыз етіп, өндіріс пен сұраныстың ара – қатынасын зерттейтін
негізгі күш – құрал.
Табиғи теория – бұл теорияны жақтаушылардың пайымдауынша,
мемлекетті, құқықты ешкім ойлап тапқан жоқ, олар адамның өзі сияқты
табиғаттан бастау алып, әділеттілікке негізделген абсолюттік ұғымдар деп
атайды. Бұл теорияның мазмұны көне дәуірде қалыптасқан. Теорияның мазмұны –
адамдардың табиғи және мемлекеттің өмірімен байланысты құқықтары мен
бостандықтарын ешкім шектей немесе жоя алмайды – деп түсіндерген. Цицерон –
табиғи бостандыққа, құқыққа қарсы келетін мемлекеттік заң болуға тиіс емес
– деген. Табиғи теорияны орта ғасырлардың ғалымдары: Локк, Руссо,
Монтескье, Гольбах,Радищев т.б.өте жақсы дамытқан. Дамыған елдерде табиғи
әлеуметтік норма мен құқықты бір – біріне қарсы қоюдың негізі жоқ. Олар
қоғамды бірігіп басқарады.
Тарихи теория – осы теорияны ұстанғандар мемлекет пен құқық
тарихтан бастау алып, тарихпен бірге жетілді дейді. Бұл теорияның өкілдері
құқық адамдардың рухани сана – сезімнің даму процесінен өмірге келіп,
қалыптасады деп түсіндіреді. Оған мемлекеттің қатысы жоқ – деп уағыздаған.
Адамдар субъективтік жолмен табиғи бостандықтар мен құқықтарды жоя
алмайды, тек қоғамның даму процесінен қалыптасқан қатынастарды реттейтін,
басқаратын нормаларды өзгертіге болады.Бұл теорияның өкілдері : Густав
Гуго, Карл Савинын,Фридрих Пухта, Штиль т.б.
Патриархалдық теория – мемлекет адамдардың отбасы тәжірибесінен
қалыптасқан азаматтардың саналы түрде өздерінің мүдде-мақсаттарын іске
асыру үшін біріккен одақ деп түсіндіреді. Күрделі ірі патриархалдық отбасы
басшысы бірте-бірте мемлекеттің басшысына айналған.Отбасы басшысы – әке,
мемлекеттің басшысы – монарх.
Психологиялық теория – адамдардың психологиялық біріккен
көзқарасы, іс-әрекеті, мінезі, тәртібі – бәрі келісіп, ұжымдық түрде
басқарады деген тұжырымды қолдайды және тағы басқалар. XX ғасырдың басында
жақсы дамыған теория. Теорияның негізгі мазмұны: құқық адамдардың
психикасының ішкі құрылысында қалыптасып олардың сыртқы іс – әрекетіне,
жұмысына әсер етуі. Адамның ішкі сана – сезімі мен сыртқы тәртібінің,
мінезінің, іс – әректінің байланысын Петрижицский этикалық сана деп
атайды.Бұл теория құқықты екі түрге бөледі: жеке тұлғалық (автономдық) және
оң жағымды ( позитивтік ). Жеке тұлғалық құқық – жеке адамның ішкі ұятынан
қалыптасатын елегізу, қатты қиналу. Оң жағымды позитивтік құқық – басқа
адамның беделіне, абыройына сенушіліктен қалыптасатын психикалық көзқарас.
Нормативтік теория – құқық әлеуметтік өмірдің сыртқы қарым –
қатынасын реттеп, басқарып, адамдардың мүдде – мақсатын орындау деп
түсінеді. Заң ғылымы құқықтың жеке өзін саясат пен идеологияға қоспай
зерттеуді жақтайды. Құқықтың белгі – нышандарын жақсы зерттеуді, құқықтық
мемлекетті жақтады. Нормативтік актілерді жоғарыдан төмен қарай сатылап
зерттеуді, бақылауды ұсынады. Бұл теорияның, өкілдері: Р.Штаммлер,
Г.Кельзен, П.И.Новгородцев.
Қазақ жерінде алғашқы қауымдық қоғам заманында рулық қауым пайда
болып, ұзақ ғасырлар бойы адамдар туыс, қандастығы ұйымның шеңберінде өмір
сүрді. Бұл аймақта мекендеген көшпелі тайпаларда мемлекеттің құрылуы
ғасырларға созылып, ол ерекше күрделі түрлер арқылы қалыптасты, ал барша
жұрт ертеден келе жатқан ауызша заңдар жүйесі “әдет” заңына бағынып
келген.
1465 жылы тарихта тұңғыш дербес қазақ хандығының негізі
қаланып, Жәнібектің ұлы Қасым ханның тұсында көркейіп, қуатты мемлекетке
айналды.Қасым хан қазақтың құқықтық әдеттерін жүйелеп Қасым салған қасқа
жолды тұжырымдап берді. Ол бес тараудан тұратын:
1. Мүлік заңдары ( мал, мүлік, жер дауы мәселелері ).
2. Қылмыс заңдары ( кісі өлтіру, ел шабу, мал талау, ұрлық мәселелері ).
3. Әскери заңдар ( қосын, аламан, әскери міндет, тұлпар ат, қара қазан
мәселелері ).
4. Елшілік жоралары ( майталмандық, шешендік, сыпайылылық, әдептілік).
5. Жұртшылық заңы ( ас, той, мереке, жасауыл және т.б).
Қоғамның даму барысы қазақ заңдарының одан әрі жетілуіне әкеп
соқты.Осындай міндетті Есім хан ( 1598 – 1645 жж. ) бұрынғы қазақ
заңдарына, әдеттеріне жаңадан дем беріп, әсіресе, әскери заңдардың беделін
күшейтті. Бұл әрекет жоңғар қалмақтарының басқыншылығына тойтарыс беруге
бағытталды. Есім хан өзінің заңдар жинағында ежелгі құқықтық әдеттерді қаз
– қалпында сақтағаны үшін оған халық Есім ханның ескі жолы деген ат
берді.
Өз заманында Тәуке хан ( 1680 – 1718 жж. ) дәуір ыңғайына сай бейімдеп
қазақ заңдарын жинап, топтастырып, мемлекеттік дәрежеге көтерді.Тарихта бұл
заңдар Тәуке ханның жеті жарғысы деген атпен белгілі. Жеті жарғыда
бұрынғы әдеттерге қосымша жаңа ережелер, қағидалар енгізілді.
Бұл тарихи құжатта мемлекеттік, әскери іс, шаруашылық, қылмыс, діни,
жұртшылық, отбасы және неке мәселелері қамтылды.
1. Құқық туралы негізгі түсініктер
Құқық әлеуметтік нормалардың ерекше жүйесі болып, мемлекетпен бірге
өмірге келіп, қоғамды реттеп – басқарып отырды. Олар қоғамның, обьективтік
даму процесінің талабына сәйкес қалыптасты. Бірақ әр елдің ерекшеліктеріне
сәйкес құқық пен мемлекеттің нысаны әртүрлі, мазмұны бірдей болды. Бұл
жерде қайталап өтейік, - құқық пен мемлекеттің өмірге келуінің,
қалыптасуының негізі обьективтік заңдары: қосымша өнімнің пайда болуы, жеке
меншіктің қалыптасуы, тараптардың арасында курестің басталуы ,
қайшылықтарды реттеп, қоғамды басқару ушін құқық пен мемлекеттің өмірге
келуі.Бұл обьективтік даму процесі қоғамның алдына қойған талаптар қойды:
- Қоғамның әкімшілік – территориясында тұрақты тәртіп қалптастыру
қажет болды;
- Қоғам бірнеше тапқа, топқа бөлініп, олардың арасында қайшылықтар
басталып, оны реттеп, қоғамды басқару керек болды;
- Ру мен тайпалардың мемлекеттік бірлестіктердің арасындағы қайшылықтар
күреске айналып, курес соғысты өмірге әкелді.Міне, бұл курес –
қайшылықтарды бейбітшілік жолмен шешіп, реттеу қажет болды.
Қоғамның обьективтік даму процесінің бұл талаптарын іске асыру үшін
құқықтық нормаларды қарқынды, сапалы дамытып, қарым – қатынастарды тағы
басқа құбылыстарды реттеу жұмыстары басталып, қоғамның жақсы дамуына жағдай
жасалды.
Енді құқықтың түсінігіне және мазмұнына келсек, оның санқырлы
түсінігі, санқырлы мазмұны бар деуге болады. Ол қоғаммен бірге
дмалектикалық даму процесінде болғандықтан, оның мазмұны санқырлы бағытта
дамып, байып отырды. Ғалымдар құқықты зерттегенде бір – екі қырынан
мазмұнын анықтап әр түрлі қорытынды тұжырым жасап отырды. Мысалы,
Аристотель құқықты саяси шындық, әділеттік, - деді. Орта ғасырдың ғалымдары
– құқық діни норма, Ж.Ж.Руссо – құқық қоғамдық билік – деп тусіндірді.Осы
пікірлердің бәрі дұрыс.
Құқық адамдардың өмірімен тығыз байланыста дамиды:олардың
бостандығын қалыптастырады, мінез – құлқына, іс – әрекетіне, тәртібіне,
сана – сезіміне жан – жақты әсер етеді,мүдде – мақсаттарының іске асуына
қолайлы жағдай, қамқорлық жасап қорғайды. Адамдардың жекелік топтық және
қоғамдық қарым – қатынастарын реттеп, басқарып отырады. Осы тұрғыдан алсақ,
құқықтың мазмұны, түсінігі – адам қоғамын басқарудағы құқықтық нормалардың
ішкі тұрақты, сапалы мәні,маңызы. Бұл түсініктемеде құқықтың құндылығын,
маңыздылығын айрықша көрсетіп отыр. Бұл түсініктеме дұрыс бірақ
жеткіліксіз.
Құқық қоғамды реттеп басқарудағы негізгі құрал; құқық қоғамдағы
бостандықты, әділеттікті теңдікті, адамгершілікті қалыптастыратын негізгі
құрал; құқық мемлекеттік билікті, қоғамның саяси – экономикалық, мәдени –
әлеуметтік даму процесінің даму бағыттарын анықтап отыратын негізгі құрал;
құқық мемлекеттің ішкі – сыртқы істердегі егемендігін қамтамасыз ететін
негізгі құрал т.б.Бұл пікірді жалғастыра беруге болады.
Сонымен, құқық дегеніміз мемлекет орнатқан және оның күшімен
қорғалатын, жалпыға бірдей қоғамдық қатынастарды реттейтін тәртіп
ережелерінің ( нормалардың ) жиынтығы. Құқықтың түсініктері бірнеше, бірақ
мазмұндары біреу – ақ.
Құқық мазмұнының негізгі элементтері:
- қоғамның және адамдардың мүдде – мақсатын қорғау, орындау;
- қарым – қатынастарды реттеп, басқару;
- қоғамды дағдарысқа ұшыратпай, экономикалық, саяси, әлеуметтік,
мәдениеттік т.б. бағытын дамытып, нығайту;
- мемлекеттік органдардың, қоғамдық ұйымдардың құзыретін, ара –
қатынасын реттеп, басқару;
- халықаралық қатынастарды реттеп, басқару.
Құқықтың екі түрлі түсінігі болады: біріншісі – құқықтың обьективтік
түсінігі қоғамның обьективтік дамуына сәйкес жаңа қатынастардың қалыптасуы;
екіншісі – құқықтық субьективтік түсінігі обьективтік қалыптасқан
қатынастарды реттейтін, басқаратын нормативтік актілерді уақытында қабылдап
бекіту.
Құқықтың негізгі функциялары: реттеу және қорғау.
Құқықтың реттеу функциясы – нормативтік актілер арқылы қоғамдық
қатынастардың байланысын анықтап отыру. Құқықтың қорғау функциясы –
нормативтік автілердің қоғамдағы қарым – қатынасқа ықпалын, әсерін күшейту,
жаман қатынастарға тыйым салу.
2. ЭКОЛОГИЯ
Экология тірі ағзалардың бір-бірімен және қоршаған ортамен қарым-
қатынасын зерттейтін биология ғылымының саласы. Экология (гр. Oikos – үй,
тұрақ, мекен; logos - ғылым) терминін ғылымға алғаш 1866 ж. Неміс ғалымы
Эрнест Геккель енгізді.
Экологиялық зерттеу обьектісіне биологиялық макрожүйелер (популяция,
биоценоз, экожүйе) және олардың кеңістіктегі динамикалық өзгерістері
жатады.
Экология ғылымының мақсаты – биосфера шегінде әлемдік жағдайларды
бақылай отырып, ондағы тіршіліктің тұрақтылығын сақтау, адам–қоғам–биосфера
арасындағы қарым-қатынастарды үйлестіре отырып, табиғат ресурстарын тиімді
пайдалануды нооэкологиялық тұрғыдан негіздеу.
Экология ғылымының негізгі міндеті – популяция, биоценоз және
экожүйені динамикалық зерттеу, экологиялық үрдістердің заңдылықтарын ашу,
индустриализация және урбанизация жағдайындағы ғаламшар проблемаларын
зерттеу.
Экология биологияның саласы ретінде ХІХ ғ. Ортасында пайда
болғанмен, жеке ғылым ретінде ХІХ ғ. Аяғы мен ХХ ғ. Басында қалыптасты.
Жаратылыс туралы көптеген мәліметтер антика дәуірінің ғалымдары
Гераклитттің, Гипократтың, Аристотельдің еңбектерінде келтіріледі. Мысалы,
Аристотель Жануарлар тарихы деп аталатын еңбегінде өзі білетін 500-ден
астам жануарларды зерттеп, мінез-құлығына талдау жасайды.
Аристотель шәкірті Т.Эрезийский қазіргі Жерорта теңізінің жағалауындағы
өсімдіктерге топырақтың және ауа райының әсерін баяндады.
XV ғ. Аяғы мен XVI ғ. Басы Ұлы географиялық ашылулар дәуірі деп аталады.
1492 ж. Итальян теңіз жүзушісі Христофор Колумб Американы ашты. 1498 ж.
Португалдық Васко до Гамма Африканы айналып, теңіз жолымен Индияға жетті.
Ал 1519-1521 жж. Фернан Магеллан бастаған испандықтар тұңғыш рет жер шарын
айналып шықты. Бұл саяхаттар жер туралы білімнің кеңеюіне септігін тигізді.
XVІІІ ғ. Соңы мен XІX ғ. Басында қоршаған ортаны зерттеушілер саны арта
түсті. 1807 ж. Гумболдь Орталық және Оңтүстік Америкада жүргізген көптеген
зерттеулері негізінде Өсімдіктер географиясы туралы ойлар еңбегін жарыққа
шығарды. Онда ғалым өсімдіктердің өсуі мен өркен жаюы ауа-райы жағдайына,
температураға байланысты екенін ашып көрсетті.
Бертін келе бұл ойлар орыс ғалымы К.Ф.Рульенің, Н.А.Северцевтің,
А.Н.Бекетовтың еңбектерінде тереңдетіле түсті. Экологиялық ғылымның одан
әрі дамуына Ч.Дарвин, В.В.Докучаев, В.И.Вернадский, В.Н.Сукачев,
Н.Ф.Реймерстің үлесі жоғары болды.
Экология ғылымының даму кезеңдері:
І кезеңде (1707–1924 жж.) экология ғылымының алғышарттары қалыптасты;
ІІ кезеңде (1924–1980 жж.) экология ғылымы дара ғылым деңгейіне көтеріліп,
өзінің зерттеу салаларын, мақсат-міндеттерін жетілдіре түсті;
ІІІ кезеңде (1980–2000 жж.) экология әлеуметтік, саяси-экономикалық,
нарықтық жағдайлар мен мәселелерді зерттейтін деңгейіне жетті.
Экологияның дербес ғылым болып қалыптасуы 19 ғ. 2-ші жартысына сәйкес
келеді.
Экология гректің oicos – үй және logos – ғылым сөзінен шыққан, яғни дәлме-
дәл мағынасы экология – өз үйіңдегі ағзалар туралы ғылым.
Экономика сөзі де (гректің oiconomike) oicos түбірінен шыққан, яғни үй
шаруасын жүргізу. Бұл екі пән өте тығыз байланысты, бірақ соңғы кезде бұл
көзқарас мағынасын жойған.
Экологияның зерттеу әдістері:
1. Негізгі теоретикалық әдістерге сипаттама, жүйелік анализ, моделдеу
жатады.
2. Негізгі эмпирикалық әдістерге бақылау, салыстырмалы талдау, эксперимент
(лабораториялық, далалық) және мониторинг жатады.
2.1 Қазақстан Республикасының экологиялық қауіпсіздігінің жай-күйі мен
проблемалары
Қазақстандағы тәуелсіздік жылдары экологиялық қауіпсіздікті
қамтамасыз етудің мүлде жаңа мемлекеттік жүйесінің құрылуының және
қалыптасуының, Қазақстан Республикасының қоршаған ортаны қорғау саласындағы
атқарушы органдардың жақсы ұйымдастырылған және аумақтық таралған жүйесін –
қоршаған ортаны қорғау мен табиғат пайдалануды басқарудың жылдары болды.
Бұл қоршаған ортаны қорғау және табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану
саласындағы мемлекеттік саясатты қалыптастыруды және дәйекті іске асыруды
қамтамасыз етті.
Алайда, Қазақстанда көптеген онжылдықтар бойы қоршаған ортаға төтенше
жоғары техногендік салмақ түсіретін, табиғат пайдаланудың көбінесе шикізат
жүйесі қалыптасты. Сондықтан әзірге экологиялық жағдайдың түбегейлі
жақсаруы әзір бола қойған жоқ әрі ол бұрынғысынша биосфераның
тұрақсыздануына, оның қоғамның тіршілік әрекеті үшін қажетті қоршаған
ортаның сапасын оның қолдау қабілетін жоғалтуына апаратын табиғи жүйелердің
тозуымен сипатталады.
Қоршаған ортаны қорғау саласындағы мемлекеттік саясаттың негіздері
Қазақстан Республикасы Президентінің 1996 жылғы 30 сәуірдегі өкімімен
мақұлданған экологиялық қауіпсіздік тұжырымдамасына енгізіліп, онда өтпелі
кезеңнің экологиялық басымдықтары, атап айтқанда, жекешелендірудің
экологиялық проблемалары, табиғат қорғау заңнамасының, мемлекеттік бақылау
және сараптаманың, табиғат пайдаланудың экономикалық тетіктерінің, қоршаған
орта мониторингінің жүйесін құру қажеттілігінің мәселелері қарастырылған
болатын.
Ұлттық экономиканың барлық салаларын реформалау табиғи ресурстарды
пайдалануға көзқарастардың өзгеруіне, қоршаған ортаны сақтауды ескере
отырып, әлеуметтік-экономикалық дамуды жүзеге асыруға негіз болды.
Аталған Тұжырымдаманы қабылдаған сәттен бастап Қазақстан Республикасында
қоғамдық дамуда елеулі өзгерістер болды. Мемлекет дамуының стратегиялық
құжаттары әзірленді, табиғат қорғау заңнамасының негізі құрылды, қоршаған
ортаны қорғау мәселелері бойынша бірқатар халықаралық конвенцияларға қол
қойылды, табиғат қорғау қызметін басқару жүйесі құрылды.
Мысалы, 1997 жылы Қоршаған ортаны қорғау туралы, Ерекше
қорғалатын табиғи аумақтар туралы, Экологиялық сараптама туралы, 1998
жылы – Радиациялық қауіпсіздік туралы Заңдар, ал 2002 жылы –
Атмосфералық ауаны қорғау туралы Заң қабылданды. Табиғатты ұтымды
пайдалану саласында Президенттің Жер қойнауы және жер қойнауын пайдалану
туралы (1996 жыл) және Мұнай туралы (1995 жыл) заң күші бар Жарлықтары,
2003 жылы – Орман, Су және Жер кодекстері қабылданды. Заңға тәуелді қажетті
нормативтік құқықтық актілердің көпшілігі әзірленіп, бекітілді.
Заңнаманы жетілдіру мақсатында республикада оны дамыған елдердің
заңнамасына жақындатуға және халықаралық стандарттарды енгізу бағыты
алынды. Қазақстан Республикасы 19 халықаралық конвенцияға қол қойды және
оларды іске асыру жөніндегі іс-қимылды ұлттық жоспарлары әзірледі.
Экологиялық сараптау жүйесі, рұқсат ету және бақылау-инспекциялық жұмыс
жолға қойылды.
Тұжырымдаманың міндеттерін орындау нәтижесінде қоршаған ортаны
қорғау саласындағы мемлекеттік бақылауды күшейту және міндетті экологиялық
сараптаманы енгізу есебінен 90 жылдардың басымен салыстырғанда қоршаған
ортаны ластаудың қарқыны едәуір төмендеді. Алайда, мемлекеттің экологиялық
осал аумақ және шешілмеген экологиялық проблемалар мәртебесі сол күйінде
қалып отыр.
Жоғарыда аталғандармен байланысты елдің стратегиялық басымдықтарына сәйкес
қазіргі жағдайдағы экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз етудің міндеттерін
түбегейлі қайта қарау, нақтылау және кеңейту көзделуде.
Жаңа Тұжырымдамада іске асырылмаған міндеттерді шешу ұсынылады. Олардың
ішінде: экологиялық қауіпсіздік пен табиғат пайдаланудың аса маңызды
проблемалары бойынша зерттеулердің, оның ішінде іргелі ғылыми зерттеулердің
ілгерілемелі дамуын қамтамасыз ету; қоршаған ортаның жай-күйіне
мониторингтің бірыңғай жүйесін енгізу; Қазақстан Республикасының аумағын
экологиялық аудандарға бөлу және арнаулы картографиялау ұсынылады.
2.2 2004-2015 жылдарға арналған экологиялық қауіпсіздік тұжырымдамасын
әзірлеудің өзектілігі және басымдықтары
Әлемдік тәжірибе көрсететіндей, экологиялық проблемаларды табысты шешу мен
экологиялық апаттардың алдын алудың негізі кез келген мемлекеттің
әлеуметтік-экономикалық жүйесін экологияландыру болып табылатынын
көрсетеді.
Ұлттық қауіпсіздіктің құрамдас бөлігі ретінде экологиялық қауіпсіздік
тұрақты дамудың міндетті шарты болып табылады және табиғи жүйелерді
сақтаудың және қоршаған ортаның тиісті сапасын қолдаудың негізі болады.
Осы Экологиялық қауіпсіздік тұжырымдамасы Қазақстан – 2030 Стратегиясының
басымдықтарын ескере отырып, Қазақстан Республикасы дамуының 2010 жылға
дейінгі стратегиялық жоспарына сәйкес және XXІ ғасырдағы Күн тәртібінің
негізгі ережелері мен Қоршаған орта және даму жөніндегі 1992 жылғы Рио-де-
Жанейро декларациясының қағидаттарын, сондай-ақ Йоханнесбургге өткен (2002
жыл) Тұрақты даму жөніндегі дүниежүзілік саммиттің шешімдерін ескере отырып
әзірленді.
Қоршаған ортаның жай-күйінің нормативтік көрсеткіштеріне қол жеткізе
отырып, экологиялық қауіпсіздіктің оңтайлы деңгейін қамтамасыз ету осы
Тұжырымдаманың ережелерін кезең-кезеңмен іске асыруды көздейді.
Бірінші кезең (2004 – 2007 жылдар) – қоршаған ортаның ластану деңгейін
төмендету және оны тұрақтандыру жөніндегі іс-қимыл жоспарын әзірлеу.
Екінші кезең (2008 – 2010 жылдар) – қоршаған ортаның сапа көрсеткіштерін
тұрақтандыру және табиғат пайдалануға экологиялық талаптарды жетілдіру.
Yшінші кезең (2011 – 2015 жылдар) – қоршаған ортаның сапасын жақсарту және
қоғамның экологиялық тұрақты дамуының қолайлы деңгейіне қол жеткізу.
3. Экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз етудің мақсаты, негізгі міндеттері
мен қағидаттары
3.1 Экологиялық қауіпсіздіктің мақсаты
Экологиялық қауіпсіздік саласындағы мемлекеттік саясаттың мақсаты
табиғи жүйелердің, қоғамның өмірлік маңызды мүдделері мен жеке тұлға
құқығының қоршаған ортаға антропогендік және табиғи әсерлердің нәтижесінде
туындайтын қатерлерден қорғалуын қамтамасыз ету болып табылады.
Экологиялық қауіпсіздіктің негізгі міндеттері
Осы мақсатқа қол жеткізу үшін мынадай міндеттерді шешу қажет:
климаттың өзгеруі мен Жердің озон қабатының бұзылуына душар ететін
антропогендік әсерді азайту;
биоәртүрлілікті сақтау және жердің шөлейттенуі мен тозуының алдын алу;
экологиялық апат аймақтарын, әскери-ғарыш полигондары мен сынақ кешендерін
оңалту;
Каспий теңізі қайраңының ластануының алдын алу;
су ресурстарының тозуының және ластануының алдын алу;
табиғи ластануларды, әуе бассейнінің ластануын, радиоактивті,
бактериологиялық және химиялық, оның ішінде трансшекаралық ластануларды жою
және олардың алдын алу;
өнеркәсіптік және тұрмыстық қалдықтардың жинақталу көлемдерін қысқарту;
табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлардың алдын алу.
Қойылған міндеттерді шешуге:
Қазақстан Республикасының заңдарын, табиғат пайдаланудың, мемлекеттік
экологиялық бақылаудың және экологиялық мониторингтің экономикалық
тетіктерін жетілдіру және жүйеге келтіру;
табиғат пайдаланудың және экологиялық сараптаманың рұқсат ету жүйесін
оңтайландыру;
қоршаған ортаны қорғау, экологиялық статистика, экологиялық білім беру,
экологиялық үгіт-насихат және жұртшылықтың қатысуы саласындағы ғылыми-
зерттеу жұмыстарын дамыту;
халықаралық ынтымақтастықты кеңейту жолымен қол жеткізіледі.
3.2 Экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз етудің негізгі қағидаттары
Мемлекеттің экологиялық қауіпсіз дамуы мынадай қағидаттарға негізделеді:
табиғи ресурстарды пайдаланудың экологиялық мүмкінді шектерін айқындайтын
және қоршаған ортаны сапалы теңгермелі басқаруды қамтамасыз ететін
шектеулердің, нормативтердің және шаруашылық әрі өзге де қызмет жүргізу
ережелерінің ғылыми-негізделген кешенін енгізу жолымен мемлекеттің тұрақты
дамуы үшін барлық қоғамдық қатынастарды реттеуге экожүйелік тәсіл;
экологиялық қауіпсіздіктің өңірлік және жергілікті міндеттерінің
экологиялық қатерлердің алдын алудың жаһандық және ұлттық мақсаттарына
бағыныштылығы;
қоршаған орта мен адамның денсаулығына келтірілген залалды өтеудің
міндеттілігі (табиғат пайдаланушылар мен ластаушылар төлейді);
өндірістік күштерді дамыту мен орналастырудың экологиялық-экономикалық
теңгермелігі (экологиялық сыйымдылық пен аумақтық жоспарлау қағидаттары);
шаруашылық және өзге де қызметінің қоршаған ортаға әсерін одан кейінгі
экологиялық және санитарлық-эпидемиологиялық сараптамалармен бағалаудың
міндеттілігі;
халықтың экологиялық ақпаратқа қол жетімділігін қамтамасыз ету және оның
экологиялық проблемаларды шешуге қатысуы;
халықаралық ынтымақтастықтағы әріптестік және халықаралық құқық нормаларын
сақтау.
Экологиялық қауіпсіздік проблемалары және оларды шешу жолдары
Қоршаған орта және даму жөніндегі Рио-де-Жанейро декларациясының
қағидаттарын ескере отырып, Қазақстанның экологиялық қауіпсіздік
проблемалары оларды жаһандық ұлттық және жергілікті ретінде шешудің
маңыздылығы мен деңгейіне байланысты қаралады.
4 Жаһандық экологиялық проблемалар
4.1 Климаттың өзгеруі
"Қызу әсерінің" салдарынан болатын климаттың өзгеруі жалпы әлемдік
көлемдегі проблема болып табылады және қоршаған ортаның жай-күйіне барынша
ықтимал қатер төндіреді.
Қазақстан 1995 жылы Климаттың өзгеруі жөніндегі БҰҰ Yлгілік конвенциясын
бекітті, ал 1999 жылы осы Конвенцияға Киото хаттамасына қол қойды.
Аталған хаттаманы бекіткен және ол күшіне енген жағдайда Қазақстан қызған
газдардың шығарындыларын қысқарту жөніндегі сандық міндеттемелерді өзіне
жүктей отырып, І қосымшаның Тарапы болады.
Қазақстанның Киoтo хаттамасын бекітуінің мақсатқа сайлығын айқындау үшін
2004 жыл барысында қызған газдардың шығарындыларын қысқарту жөніндегі
сандық міндеттемелердің Қазақстанның экономикасына әсері мәселелері бойынша
зерттеулер жүргізу қажет.
Талассыз экологиялық тиімділігінен басқа, Киото хаттамасын бекіту біздің ел
үшін халықаралық инвестицияларды тарту, басқа елдердің экономикасына
активтерді орналастыру мүмкіндігімен инвестор рөліндегі бірлескен жүзеге
асыру жобаларына және "таза даму" процестеріне қатысу, өндірістің
энерготиімділігін арттыру үшін жаңа технологияларды қолдану, сыртқы
энергетикалық рынокта елдің экономикалық мүдделерін қорғау үшін көміртегі
кредиттерін шоғырландыру, қызған газдардың шығарындыларына квоталар сату
жөніндегі перспективаларды ашады.
Киото хаттамасын бекіткеннен кейін нақты жобалар мен іс-шараларды іске
асыруды көздейтін Қазақстан Республикасында қызған газдардың шығарындыларын
азайту жөніндегі 2015 жылға дейінгі бағдарлама әзірленетін болады.
4.2 Озон қабатының бұзылуы
Жердің озон қабатының бұзылуы адам, жануарлар, өсімдіктер мен
микроорганизмдер тіршілігі үшін ықтимал қатер болып табылады.
1973 жылдан бергі байқаулар Қазақстанның үстіндегі озон қабатының қалыңдығы
5-7%-кe азайғанын көрсетті.
Монреаль хаттамасына сәйкес қабылданған, озон қабатын бұзатын заттарды
пайдалануды реттеу жөніндегі шаралар әлемде 1986 жылдың деңгейімен
салыстырғанда оның 10 eceгe азаюына ықпал етті.
Біздің ел озон қабатын сақтау туралы халықаралық келісімдерге 1998 жылы
қосылды. Қазіргі уақытта Қазақстанда озон бұзғыш заттарды (ОБЗ) пайдалануды
қысқарту және оларды айналымнан алып қою, озон қабатын бұзбайтын заттарды
қолданумен жаңа технологияларды енгізу жөніндегі жұмыстар жүргізілуде.
Озон қабатын бұзу қатерін жоюдың негізгі жолдары мыналар болып табылады:
ОБЗ пайдаланудан жедел бас тартуды және оларды қауіпсіз жоюды қамтамасыз
ету, ОБЗ-дың заңсыз айналымының алдын алу және қолға алынған күш-жігердің
табыстылығына көз жеткізу үшін тропосферада оның жиналуының тұрақты
мониторингін жүргізу.
Сондай-ақ 2004 жылдың барысында ОБЗ пайдаланатын кәсіпорындардың қызметін
лицензиялау жөніндегі қажетті нормативтік құқықтық актілерді қабылдау, ОБЗ
пайдалану қызметімен айналысатын мамандарды оқытуды және Қазақстанның
үстіндегі озон қабатының жай-күйін зерделеу жөнінде іргелі ғылыми
зерттеулер жүргізуді бастау, сондай-ақ жаңа технологияларды енгізу жолымен
ОБЗ пайдалануды қысқарту және қолданыстан алу жөніндегі жұмыстарды
жалғастыру қажет болады.
Осы іс-шараларды жүргізу нәтижесінде ОБЗ шығарындысы қысқарып, ол Жердің
озон қабатын сақтауға септігін тигізетін болды.
4.3 Биоәртүрлілікті сақтау
Қазақстанның экожүйесі Орталық Азияда және тұтастай алғанда континентте
биологиялық әртүрлілік бірегейлігімен ерекшелінеді.
Өсімдіктер мен жануарлар түрлерінің жоғалуы генетикалық деңгейдегі
әртүрлілікті жоғалтуға және экожүйелердегі тиісті өзгерістерге әкеледі.
Биоәртүрлілікті іc жүзінде жоғалтудың негізгі себебі өмір сүру ортасының
жойылуы және тозуы, ең бастысы, ормандарды жою, топырақтың эрозиясы, ішкі
және теңіз су айдындарының ластануы, өсімдіктер мен жануарлар түрлерін тым
көп тұтыну болып табылады. Таяуда ғана өсімдіктер мен жануарлардың бөгде
түрлердің жерсінуі де биоәртүрлілікті жоғалтудың алаңдатар жәйі деп
танылды.
Биоәртүрлілікті сақтау үшін Қазақстан Республикасы 1994 жылы Биоәртүрлілік
жөніндегі конвенцияны бекітті, биологиялық әртүрлілікті сақтау және
теңгермелі пайдалану жөніндегі ұлттық стратегия мен іс-қимыл жоспарын
әзірледі.
Биоәртүрлілікті сақтаудың неғұрлым тиімді шарасы ерекше қорғалатын табиғи
аумақтар құру болып табылады. Республиканың ерекше қорғалатын табиғи
аумақтарының ауданы 13,5 млн. гектарды немесе барлық аумақтың 4,9%-ін
құрайды, бұл биологиялық әртүрліліктің экологиялық теңгерімін сақтау үшін
тым жеткіліксіз және 10%-ті құрайтын әлемдік стандарттардан төмен.
Қазақстан Республикасының ерекше қорғалатын табиғи аумақтарын дамыту мен
орналастыру тұжырымдамасына сәйкес 2030 жылға дейін олардың алаңын 17,5
млн. гектарға дейін ұлғайту көзделген, бұл республика аумағының 6,4%-ін
құрайды.
Қазақстанда биологиялық әртүрлілікті сақтау мақсатында биоәртүрлілік
объектілерінің жай-күйін бағалау және түгендеу, ерекше қорғалатын табиғи
аумақтардың желісін ұлғайту және қазіргі табиғи және антропогендік
процестерді ескере отырып, оларды жасанды молықтыру және бұзылған
аумақтарда қалпына келтіру жолымен табиғи популяциялардың сирек түрлерін
сақтау, елдің ерекше қорғалатын табиғи аумақтарын ЮНЕСКО-ның Дүниежүзілік
табиғи және мәдени мұрасы және "Адам және биосфера" бағдарламасы
шеңберіндегі биосфералық аумақтар тізіміне енгізу жөніндегі шараларды іске
асыру қажет.
Республика аумағының небәрі 4,2%-ін алатын Қазақстанның барлық ормандарының
ерекше экологиялық, ғылыми, рекреациялық, эстетикалық және мәдени мәнін,
сондай-ақ биологиялық әртүрліліктің табиғи резерваттары ретіндегі олардың
орасан рөлін ескере отырып, оларды ерекше қорғалатын табиғи аумақтар
жүйесіне көшіру жөніндегі шұғыл шаралар қабылдау қажет. Бұл үшін 2006 жылға
дейін мемлекеттік биосфералық резерваттардың желісін қалыптастыру
бағдарламасын әзірлеу қажет.
Соңғы уақытта, әлемде кең таралған генетикалық өзгерген организмдер мен
өнімдерді әкелу Қазақстан үшін елеулі сыртқы қатер болып отыр. Бүкіл әлем
бойынша генетикалық өзгерген организмдер мен өнімдердің кең таралу
қауіптілігін ескере отырып, Биоәртүрлілік жөніндегі конвенцияның
Биоқауіпсіздік жөніндегі Картахена хаттамасы қол қоюға алынды. Қазақстанның
Картахена хаттамасына қол қоюы өзге елдердің біздің еліміздің аумағында
генетикалық өзгерген организмдер мен өнімдерді трансшекаралық өткізуімен
байланысты қызметті жүзеге асырудағы жауапкершіліктерін арттыруға, оларды
елге әкелуге жол бермеу жөнінде шаралар қабылдауға, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...2
1. Құқықтың пайда болуы мен
дамуы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... .3
1. Құқық туралы негізгі түсініктер
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
2.
Экология ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
1. Қазақстан Республикасының экологиялық қауіпсіздігінің жай-
күйі мен
проблемалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 10
2. 2004-2015 жылдарға арналған экологиялық қауіпсіздік
тұжырымдамасын әзірлеудің өзектілігі және
басымдықтары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...12
3 Экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз етудің мақсаты,
негізгі міндеттері мен
қағидаттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..1 2-13
3.1Экологиялық қауіпсіздіктің мақсаты
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...13
3.2 Экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз етудің
негізгі қағидаттары
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...13
4 Жаһандық экологиялық
проблемалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..14
4.1 Климаттың
өзгеруі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .1
4
4.2 Озон қабатының
бұзылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15
4.3 Биоәртүрлілікті
сақтау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...15
5 Ұлттық экологиялық
проблемалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..17
6 Экология құқығының түсінігі, пәні және
әдістері ... ... ... ... ... ... ... 19
7 Экологиялық құқық
негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ...22
8 Пайдалынған қайнар
көздер ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... .33
КІРІСПЕ
Құқық дегеніміз мемлекетте қолданылатын барлық құқықтық
нормалардың: құқықтық ғұрыптардың, әділеттілік үлгілердің, мемлекеттің
құқықтық ережелерінің жиынтығы болып табылады. Құқықта заңдар ерекше орын
алады. Мемлекеттік үкімет билігінің жоғарғы органдары қабылдаған
нормативтік актілер заң деп есептелінелді. Заң ең жоғарғы юрисдикциялық күш
болып табылады. Мұның мәнісі – мемлекеттік органдар қабылдаған нормативтік
актілер заңда негізделуге және заңға қайшы келмеуге тиіс деген сөз.
Заңдар адамның құқықтық дәрежесін анықтайды. Құқық тек заңдардан ғана
тұрмайды. Құқық дегеніміз – белгілі бір мемлекетте қабылданған және
қолданылып жүрген барлық құқықтық нормалардың белгілі нормативтік құқықтық
актілерді де көрсетеледі. Конституцияда, заңдарда мемлекеттік органдарға
нормативтік құқықтық актілер қабылдау жөнінде өкілдік беріледі. Президент
– нормативтік жарлыќтар, Үкімет – нормативтік қаулылар, Министрліктер –
нориативтік буйрықтар, жергілікті мемлекеттік органдар нормативтік шешімдер
т.б. қабылдайды.
Сөйтіп құқық туралы сөз қозғалғанда, нақты мемлекеттегі қолданылып
жүрген нормативтік актілердің барлығы еске алынады. Мұның өзі – объективтік
мағынадағы, яғни дербес біртұтас құбылыс ретінде өмір сүреді деген
мағынадағы құқық. Құқықты субъектілердің (адамдардың) өз игілігі үшін
мемлекет тарапынан кепілдік берілген белгілі бір қимыл-әрекеттерді істеу
жөніндегі заңдық мүмкіндігі ретінде қолданылады. Мысалы, өмір сүру құқығы,
денсаулығын сақтау құқығы, білім алу құқығы т.т.
1. Құқықтың пайда болуы мен дамуы
Алғашқы қауымдық қоғамның экономикалық , әлеуметтік, құрылымдық ,
басқарушылық салаларындағы обьективтік даму процестері бір-бірімен тығыз
байланыста өзгеріп, жаңарып отырды. Малшылық пен егіншілік қалыптасты,
ажарланған тастан жасалған қарулар өмірге келіп, адамның тәжірибесі өсіп
молайды. Қоғамдық еңбек төрт күрделі тарауға бөлінді:
1) Малшылық
2) Жер игеру
3) Өндірістік
4) Саудагерлер тобы
Бұның бәрі еңбектің өнімділігін арттырды, қоғамның шығысынан кірісін
асырды. Сөйтіп қоғамдық байлық қалыптаса бастады, оны иемденетін топтар,
таптар пайда болды. Экономикалық өзгерістер әлеуметтік қайшылықтарды өмірге
әкелді. Олар төмендегі негізгі обьективтік заңдардың – қосымша өнімнің
пайда болуы; жеке меншіктің қалыптасуы; топтар мен таптардың арасындағы
күрестің басталуы әсерінен туындайтын қайшылықтарды реттеп, қоғамды басқару
үшін өмірге мемлекет пен құқық келді.
Құқықтың дамуы – адам қоғамының дұрыс өмір сүруінің негізгі
обьективтік заңдылықтарының бірі. Ол – әлеуметтік нормалардың қалыптасып,
қоғамдағы қарым-қатынастарды реттеп, басқаруы және әлеуметтік нормалардың
(әдет-ғұрып, салт-дәстүр, мораль, діни нормалары) қоғамның даму процесінде
бірте-бірте құқықтық нормаларға айналуы. Сонымен, қоғамда мемлекеттің өзі
қабылдаған, бекіткен құқықтың жаңа түрлері пайда болды: заң, заңға тәуелді
келісімдер, шарттық нормалар, заң күші бар соттың шешімдері.
Құқық мемлекетпен бірге қоғамның объективтік даму процесінің
нәтижесінде өмірге келді. Алғашқы қоғамдағы әлеуметтік нормалар: әдет –
ғұрып, салт – дәстүр, мораль, діни өсиеттер, мемлекеттік жүйеде бірте –
бірте екінші қатардағы нормаға айналып, құқық әлеуметтік негізгі нормаға
айналды. Адам қоғамы мыңдаған жылдар өмір сүріп келді. Сол көне заманнан
ғалымдар құқық пен мемлекет қашан пайда болды, қалай дамып келеді: - деген
мәселелермен шұғылданып, ғылыми зерттеулер жақсы білу қоғамды дұрыс, сапалы
реттеп – басқаруға өте қажет.
Құқық екі жолмен дамыды. Біріншіден, мемлекеттік қоғамдық
меншікті реттеу моралдық-діни нормаларға сүйенді. Мысалы, Индияда Ману
заңына сүйенді, ал мұсылман елдерінде – Құран заңы. Екіншіден, жеке меншік
бағытындағы қатынастарды мемлекеттік органның өзі бекіткен нормалар арқылы
реттеп, басқарды.
Енді мемлекеттің және құқықтың пайда болуы туралы теориялардың мазмұнына
қысқаша тоқталып өтейік.
Теологиялық теория – мемлекет пен құқық Алланың әмірімен
қалыптасып, дамып келеді деп түсіндіреді.
Реалистік теория – құқықтың дамуы өзінің эволюциялық ішкі
себептері арқылы өзгеріп, ескеріп, жаңарып жатады. Оның дамуына сыртқы
жағдайлардың әсері мол болады – деп уағыздаған.Бұл теорияны құқықтың
бірлігін, дамуын, оның мемлекетпен байланысын субъектілердің құқығының
міндеттері болатын және мемлекеттің бақылауын қостайды.
Әлеуметтік теория – ХХ ғасырда қалыптасқан теория. Бұл теория
құқықтық қатынасты адамдардың құқықтық тәртібін жан – жақты ғылыми тұрғыдан
зерттеуді жақтайды.Өкілдері Эрлих, Леон Дюги, С.М.Муромцев, Г.Н.Шершеневич,
Р.Паунд. Құқықтық әлеуметтік мазмұнын зертеуге көңіл бөленді, құқықтық
мемлекетті жақтайды.
Нормативтік теория – құқық әлеуметтік өмірдің сыртқы қарым –
қатынасын реттеп , басқарып, адамдардың мүдде – мақсатын орындау деп
түсінеді. Заң ғылымы құқықтың жеке өзін саясат идеологияға қоспай зерттеуді
жақтайды.Құқықтың белгі - нышандарын жақсы зерттеуді , құқықтық мемлекетті
жақтады.Нормативтік актілерді жоғарыдан төмен қарай сатылап зерттеуді,
бақылауды ұсынады. Бұл теорияның, өкілеттері: Р.Штаммлер, Г.Кельзен,
П.И.Новгородцев.
Материалистік теория – құқық саяси – экономикалық үстемдік
жүргізетін таптың мүдде – мақсатын қорғайтын нормативтік актілердің
жиынтығы. Құқықтың мазмұны екі элементтен тұрады – деп түсіндіреді:
экономикалық базис пен үстем таптың мүддесі.
Бұл теорияның тарихи даму процесін 3 кезеңге бөлуге болады:
Бірінші кезең – құқықтың мазмұнын түсіну және оның қоғам дамуындағы
мазмұны; екінші кезең – құқықтың болашағына көз – қарасы; үшінші кезең –
марксистік көз – қарасты бұрмалау.
Бірінші кезеңде ғылымның құқықтың мазмұнын түмінуі дұрыс еді –
құқықтың экономикалық және таптың күреспен тығыз байланыста болуы. Екінші
кезеңде – буржуазиялық мемлекетпен құқық теориясының мазмұнын біржақты
зерттеп, оның процестік рөлін, маңызын дұрыс түсіндіреді. Қоғамның
болашағын құқықтық мемлекетпен байланыстырмады. Ушінші кезеңде кейбір
елдердің басшылары марксизмнің мазмұнын бұрмалап, өздерінің әкімшілік –
әміршілік, тоталитарлық саясатын қорғау үшін пайдаланды.
Жоғарыда көрсетілген құқық теорияларының жеке алғанда дұрысы да,
бұрысы да баршылық. Бірақ барлығының мазмұнын біріктіргенде бірнеше дұрыс
қорытынды тұжырымдар шығаруға болады:
- Құқық әлеуметтік құбылыс, онсыз дамыған қоғам болшақ емес;
- Құқық қоғамдық және жеке адамдардың мүдде – мақсатын қорғайтын
негізгі құрал;
- Құқық меншіктің барлық түрлерін қорғайтын негізгі куш;
- Құқық мемлекетті қалыптастырған және оның бақылауындағы, қоғамдық
тәртіпті қорғайтын құрал.
Сонымен, құқық жеке тұлғалардың экономикалық, саяси, әлеуметтік т.б.
бостандығын, теңдігін қорғайтын негізгі құрал. Құқық қоғамның объективтік
дамуын қамтамасыз етіп, өндіріс пен сұраныстың ара – қатынасын зерттейтін
негізгі күш – құрал.
Табиғи теория – бұл теорияны жақтаушылардың пайымдауынша,
мемлекетті, құқықты ешкім ойлап тапқан жоқ, олар адамның өзі сияқты
табиғаттан бастау алып, әділеттілікке негізделген абсолюттік ұғымдар деп
атайды. Бұл теорияның мазмұны көне дәуірде қалыптасқан. Теорияның мазмұны –
адамдардың табиғи және мемлекеттің өмірімен байланысты құқықтары мен
бостандықтарын ешкім шектей немесе жоя алмайды – деп түсіндерген. Цицерон –
табиғи бостандыққа, құқыққа қарсы келетін мемлекеттік заң болуға тиіс емес
– деген. Табиғи теорияны орта ғасырлардың ғалымдары: Локк, Руссо,
Монтескье, Гольбах,Радищев т.б.өте жақсы дамытқан. Дамыған елдерде табиғи
әлеуметтік норма мен құқықты бір – біріне қарсы қоюдың негізі жоқ. Олар
қоғамды бірігіп басқарады.
Тарихи теория – осы теорияны ұстанғандар мемлекет пен құқық
тарихтан бастау алып, тарихпен бірге жетілді дейді. Бұл теорияның өкілдері
құқық адамдардың рухани сана – сезімнің даму процесінен өмірге келіп,
қалыптасады деп түсіндіреді. Оған мемлекеттің қатысы жоқ – деп уағыздаған.
Адамдар субъективтік жолмен табиғи бостандықтар мен құқықтарды жоя
алмайды, тек қоғамның даму процесінен қалыптасқан қатынастарды реттейтін,
басқаратын нормаларды өзгертіге болады.Бұл теорияның өкілдері : Густав
Гуго, Карл Савинын,Фридрих Пухта, Штиль т.б.
Патриархалдық теория – мемлекет адамдардың отбасы тәжірибесінен
қалыптасқан азаматтардың саналы түрде өздерінің мүдде-мақсаттарын іске
асыру үшін біріккен одақ деп түсіндіреді. Күрделі ірі патриархалдық отбасы
басшысы бірте-бірте мемлекеттің басшысына айналған.Отбасы басшысы – әке,
мемлекеттің басшысы – монарх.
Психологиялық теория – адамдардың психологиялық біріккен
көзқарасы, іс-әрекеті, мінезі, тәртібі – бәрі келісіп, ұжымдық түрде
басқарады деген тұжырымды қолдайды және тағы басқалар. XX ғасырдың басында
жақсы дамыған теория. Теорияның негізгі мазмұны: құқық адамдардың
психикасының ішкі құрылысында қалыптасып олардың сыртқы іс – әрекетіне,
жұмысына әсер етуі. Адамның ішкі сана – сезімі мен сыртқы тәртібінің,
мінезінің, іс – әректінің байланысын Петрижицский этикалық сана деп
атайды.Бұл теория құқықты екі түрге бөледі: жеке тұлғалық (автономдық) және
оң жағымды ( позитивтік ). Жеке тұлғалық құқық – жеке адамның ішкі ұятынан
қалыптасатын елегізу, қатты қиналу. Оң жағымды позитивтік құқық – басқа
адамның беделіне, абыройына сенушіліктен қалыптасатын психикалық көзқарас.
Нормативтік теория – құқық әлеуметтік өмірдің сыртқы қарым –
қатынасын реттеп, басқарып, адамдардың мүдде – мақсатын орындау деп
түсінеді. Заң ғылымы құқықтың жеке өзін саясат пен идеологияға қоспай
зерттеуді жақтайды. Құқықтың белгі – нышандарын жақсы зерттеуді, құқықтық
мемлекетті жақтады. Нормативтік актілерді жоғарыдан төмен қарай сатылап
зерттеуді, бақылауды ұсынады. Бұл теорияның, өкілдері: Р.Штаммлер,
Г.Кельзен, П.И.Новгородцев.
Қазақ жерінде алғашқы қауымдық қоғам заманында рулық қауым пайда
болып, ұзақ ғасырлар бойы адамдар туыс, қандастығы ұйымның шеңберінде өмір
сүрді. Бұл аймақта мекендеген көшпелі тайпаларда мемлекеттің құрылуы
ғасырларға созылып, ол ерекше күрделі түрлер арқылы қалыптасты, ал барша
жұрт ертеден келе жатқан ауызша заңдар жүйесі “әдет” заңына бағынып
келген.
1465 жылы тарихта тұңғыш дербес қазақ хандығының негізі
қаланып, Жәнібектің ұлы Қасым ханның тұсында көркейіп, қуатты мемлекетке
айналды.Қасым хан қазақтың құқықтық әдеттерін жүйелеп Қасым салған қасқа
жолды тұжырымдап берді. Ол бес тараудан тұратын:
1. Мүлік заңдары ( мал, мүлік, жер дауы мәселелері ).
2. Қылмыс заңдары ( кісі өлтіру, ел шабу, мал талау, ұрлық мәселелері ).
3. Әскери заңдар ( қосын, аламан, әскери міндет, тұлпар ат, қара қазан
мәселелері ).
4. Елшілік жоралары ( майталмандық, шешендік, сыпайылылық, әдептілік).
5. Жұртшылық заңы ( ас, той, мереке, жасауыл және т.б).
Қоғамның даму барысы қазақ заңдарының одан әрі жетілуіне әкеп
соқты.Осындай міндетті Есім хан ( 1598 – 1645 жж. ) бұрынғы қазақ
заңдарына, әдеттеріне жаңадан дем беріп, әсіресе, әскери заңдардың беделін
күшейтті. Бұл әрекет жоңғар қалмақтарының басқыншылығына тойтарыс беруге
бағытталды. Есім хан өзінің заңдар жинағында ежелгі құқықтық әдеттерді қаз
– қалпында сақтағаны үшін оған халық Есім ханның ескі жолы деген ат
берді.
Өз заманында Тәуке хан ( 1680 – 1718 жж. ) дәуір ыңғайына сай бейімдеп
қазақ заңдарын жинап, топтастырып, мемлекеттік дәрежеге көтерді.Тарихта бұл
заңдар Тәуке ханның жеті жарғысы деген атпен белгілі. Жеті жарғыда
бұрынғы әдеттерге қосымша жаңа ережелер, қағидалар енгізілді.
Бұл тарихи құжатта мемлекеттік, әскери іс, шаруашылық, қылмыс, діни,
жұртшылық, отбасы және неке мәселелері қамтылды.
1. Құқық туралы негізгі түсініктер
Құқық әлеуметтік нормалардың ерекше жүйесі болып, мемлекетпен бірге
өмірге келіп, қоғамды реттеп – басқарып отырды. Олар қоғамның, обьективтік
даму процесінің талабына сәйкес қалыптасты. Бірақ әр елдің ерекшеліктеріне
сәйкес құқық пен мемлекеттің нысаны әртүрлі, мазмұны бірдей болды. Бұл
жерде қайталап өтейік, - құқық пен мемлекеттің өмірге келуінің,
қалыптасуының негізі обьективтік заңдары: қосымша өнімнің пайда болуы, жеке
меншіктің қалыптасуы, тараптардың арасында курестің басталуы ,
қайшылықтарды реттеп, қоғамды басқару ушін құқық пен мемлекеттің өмірге
келуі.Бұл обьективтік даму процесі қоғамның алдына қойған талаптар қойды:
- Қоғамның әкімшілік – территориясында тұрақты тәртіп қалптастыру
қажет болды;
- Қоғам бірнеше тапқа, топқа бөлініп, олардың арасында қайшылықтар
басталып, оны реттеп, қоғамды басқару керек болды;
- Ру мен тайпалардың мемлекеттік бірлестіктердің арасындағы қайшылықтар
күреске айналып, курес соғысты өмірге әкелді.Міне, бұл курес –
қайшылықтарды бейбітшілік жолмен шешіп, реттеу қажет болды.
Қоғамның обьективтік даму процесінің бұл талаптарын іске асыру үшін
құқықтық нормаларды қарқынды, сапалы дамытып, қарым – қатынастарды тағы
басқа құбылыстарды реттеу жұмыстары басталып, қоғамның жақсы дамуына жағдай
жасалды.
Енді құқықтың түсінігіне және мазмұнына келсек, оның санқырлы
түсінігі, санқырлы мазмұны бар деуге болады. Ол қоғаммен бірге
дмалектикалық даму процесінде болғандықтан, оның мазмұны санқырлы бағытта
дамып, байып отырды. Ғалымдар құқықты зерттегенде бір – екі қырынан
мазмұнын анықтап әр түрлі қорытынды тұжырым жасап отырды. Мысалы,
Аристотель құқықты саяси шындық, әділеттік, - деді. Орта ғасырдың ғалымдары
– құқық діни норма, Ж.Ж.Руссо – құқық қоғамдық билік – деп тусіндірді.Осы
пікірлердің бәрі дұрыс.
Құқық адамдардың өмірімен тығыз байланыста дамиды:олардың
бостандығын қалыптастырады, мінез – құлқына, іс – әрекетіне, тәртібіне,
сана – сезіміне жан – жақты әсер етеді,мүдде – мақсаттарының іске асуына
қолайлы жағдай, қамқорлық жасап қорғайды. Адамдардың жекелік топтық және
қоғамдық қарым – қатынастарын реттеп, басқарып отырады. Осы тұрғыдан алсақ,
құқықтың мазмұны, түсінігі – адам қоғамын басқарудағы құқықтық нормалардың
ішкі тұрақты, сапалы мәні,маңызы. Бұл түсініктемеде құқықтың құндылығын,
маңыздылығын айрықша көрсетіп отыр. Бұл түсініктеме дұрыс бірақ
жеткіліксіз.
Құқық қоғамды реттеп басқарудағы негізгі құрал; құқық қоғамдағы
бостандықты, әділеттікті теңдікті, адамгершілікті қалыптастыратын негізгі
құрал; құқық мемлекеттік билікті, қоғамның саяси – экономикалық, мәдени –
әлеуметтік даму процесінің даму бағыттарын анықтап отыратын негізгі құрал;
құқық мемлекеттің ішкі – сыртқы істердегі егемендігін қамтамасыз ететін
негізгі құрал т.б.Бұл пікірді жалғастыра беруге болады.
Сонымен, құқық дегеніміз мемлекет орнатқан және оның күшімен
қорғалатын, жалпыға бірдей қоғамдық қатынастарды реттейтін тәртіп
ережелерінің ( нормалардың ) жиынтығы. Құқықтың түсініктері бірнеше, бірақ
мазмұндары біреу – ақ.
Құқық мазмұнының негізгі элементтері:
- қоғамның және адамдардың мүдде – мақсатын қорғау, орындау;
- қарым – қатынастарды реттеп, басқару;
- қоғамды дағдарысқа ұшыратпай, экономикалық, саяси, әлеуметтік,
мәдениеттік т.б. бағытын дамытып, нығайту;
- мемлекеттік органдардың, қоғамдық ұйымдардың құзыретін, ара –
қатынасын реттеп, басқару;
- халықаралық қатынастарды реттеп, басқару.
Құқықтың екі түрлі түсінігі болады: біріншісі – құқықтың обьективтік
түсінігі қоғамның обьективтік дамуына сәйкес жаңа қатынастардың қалыптасуы;
екіншісі – құқықтық субьективтік түсінігі обьективтік қалыптасқан
қатынастарды реттейтін, басқаратын нормативтік актілерді уақытында қабылдап
бекіту.
Құқықтың негізгі функциялары: реттеу және қорғау.
Құқықтың реттеу функциясы – нормативтік актілер арқылы қоғамдық
қатынастардың байланысын анықтап отыру. Құқықтың қорғау функциясы –
нормативтік автілердің қоғамдағы қарым – қатынасқа ықпалын, әсерін күшейту,
жаман қатынастарға тыйым салу.
2. ЭКОЛОГИЯ
Экология тірі ағзалардың бір-бірімен және қоршаған ортамен қарым-
қатынасын зерттейтін биология ғылымының саласы. Экология (гр. Oikos – үй,
тұрақ, мекен; logos - ғылым) терминін ғылымға алғаш 1866 ж. Неміс ғалымы
Эрнест Геккель енгізді.
Экологиялық зерттеу обьектісіне биологиялық макрожүйелер (популяция,
биоценоз, экожүйе) және олардың кеңістіктегі динамикалық өзгерістері
жатады.
Экология ғылымының мақсаты – биосфера шегінде әлемдік жағдайларды
бақылай отырып, ондағы тіршіліктің тұрақтылығын сақтау, адам–қоғам–биосфера
арасындағы қарым-қатынастарды үйлестіре отырып, табиғат ресурстарын тиімді
пайдалануды нооэкологиялық тұрғыдан негіздеу.
Экология ғылымының негізгі міндеті – популяция, биоценоз және
экожүйені динамикалық зерттеу, экологиялық үрдістердің заңдылықтарын ашу,
индустриализация және урбанизация жағдайындағы ғаламшар проблемаларын
зерттеу.
Экология биологияның саласы ретінде ХІХ ғ. Ортасында пайда
болғанмен, жеке ғылым ретінде ХІХ ғ. Аяғы мен ХХ ғ. Басында қалыптасты.
Жаратылыс туралы көптеген мәліметтер антика дәуірінің ғалымдары
Гераклитттің, Гипократтың, Аристотельдің еңбектерінде келтіріледі. Мысалы,
Аристотель Жануарлар тарихы деп аталатын еңбегінде өзі білетін 500-ден
астам жануарларды зерттеп, мінез-құлығына талдау жасайды.
Аристотель шәкірті Т.Эрезийский қазіргі Жерорта теңізінің жағалауындағы
өсімдіктерге топырақтың және ауа райының әсерін баяндады.
XV ғ. Аяғы мен XVI ғ. Басы Ұлы географиялық ашылулар дәуірі деп аталады.
1492 ж. Итальян теңіз жүзушісі Христофор Колумб Американы ашты. 1498 ж.
Португалдық Васко до Гамма Африканы айналып, теңіз жолымен Индияға жетті.
Ал 1519-1521 жж. Фернан Магеллан бастаған испандықтар тұңғыш рет жер шарын
айналып шықты. Бұл саяхаттар жер туралы білімнің кеңеюіне септігін тигізді.
XVІІІ ғ. Соңы мен XІX ғ. Басында қоршаған ортаны зерттеушілер саны арта
түсті. 1807 ж. Гумболдь Орталық және Оңтүстік Америкада жүргізген көптеген
зерттеулері негізінде Өсімдіктер географиясы туралы ойлар еңбегін жарыққа
шығарды. Онда ғалым өсімдіктердің өсуі мен өркен жаюы ауа-райы жағдайына,
температураға байланысты екенін ашып көрсетті.
Бертін келе бұл ойлар орыс ғалымы К.Ф.Рульенің, Н.А.Северцевтің,
А.Н.Бекетовтың еңбектерінде тереңдетіле түсті. Экологиялық ғылымның одан
әрі дамуына Ч.Дарвин, В.В.Докучаев, В.И.Вернадский, В.Н.Сукачев,
Н.Ф.Реймерстің үлесі жоғары болды.
Экология ғылымының даму кезеңдері:
І кезеңде (1707–1924 жж.) экология ғылымының алғышарттары қалыптасты;
ІІ кезеңде (1924–1980 жж.) экология ғылымы дара ғылым деңгейіне көтеріліп,
өзінің зерттеу салаларын, мақсат-міндеттерін жетілдіре түсті;
ІІІ кезеңде (1980–2000 жж.) экология әлеуметтік, саяси-экономикалық,
нарықтық жағдайлар мен мәселелерді зерттейтін деңгейіне жетті.
Экологияның дербес ғылым болып қалыптасуы 19 ғ. 2-ші жартысына сәйкес
келеді.
Экология гректің oicos – үй және logos – ғылым сөзінен шыққан, яғни дәлме-
дәл мағынасы экология – өз үйіңдегі ағзалар туралы ғылым.
Экономика сөзі де (гректің oiconomike) oicos түбірінен шыққан, яғни үй
шаруасын жүргізу. Бұл екі пән өте тығыз байланысты, бірақ соңғы кезде бұл
көзқарас мағынасын жойған.
Экологияның зерттеу әдістері:
1. Негізгі теоретикалық әдістерге сипаттама, жүйелік анализ, моделдеу
жатады.
2. Негізгі эмпирикалық әдістерге бақылау, салыстырмалы талдау, эксперимент
(лабораториялық, далалық) және мониторинг жатады.
2.1 Қазақстан Республикасының экологиялық қауіпсіздігінің жай-күйі мен
проблемалары
Қазақстандағы тәуелсіздік жылдары экологиялық қауіпсіздікті
қамтамасыз етудің мүлде жаңа мемлекеттік жүйесінің құрылуының және
қалыптасуының, Қазақстан Республикасының қоршаған ортаны қорғау саласындағы
атқарушы органдардың жақсы ұйымдастырылған және аумақтық таралған жүйесін –
қоршаған ортаны қорғау мен табиғат пайдалануды басқарудың жылдары болды.
Бұл қоршаған ортаны қорғау және табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану
саласындағы мемлекеттік саясатты қалыптастыруды және дәйекті іске асыруды
қамтамасыз етті.
Алайда, Қазақстанда көптеген онжылдықтар бойы қоршаған ортаға төтенше
жоғары техногендік салмақ түсіретін, табиғат пайдаланудың көбінесе шикізат
жүйесі қалыптасты. Сондықтан әзірге экологиялық жағдайдың түбегейлі
жақсаруы әзір бола қойған жоқ әрі ол бұрынғысынша биосфераның
тұрақсыздануына, оның қоғамның тіршілік әрекеті үшін қажетті қоршаған
ортаның сапасын оның қолдау қабілетін жоғалтуына апаратын табиғи жүйелердің
тозуымен сипатталады.
Қоршаған ортаны қорғау саласындағы мемлекеттік саясаттың негіздері
Қазақстан Республикасы Президентінің 1996 жылғы 30 сәуірдегі өкімімен
мақұлданған экологиялық қауіпсіздік тұжырымдамасына енгізіліп, онда өтпелі
кезеңнің экологиялық басымдықтары, атап айтқанда, жекешелендірудің
экологиялық проблемалары, табиғат қорғау заңнамасының, мемлекеттік бақылау
және сараптаманың, табиғат пайдаланудың экономикалық тетіктерінің, қоршаған
орта мониторингінің жүйесін құру қажеттілігінің мәселелері қарастырылған
болатын.
Ұлттық экономиканың барлық салаларын реформалау табиғи ресурстарды
пайдалануға көзқарастардың өзгеруіне, қоршаған ортаны сақтауды ескере
отырып, әлеуметтік-экономикалық дамуды жүзеге асыруға негіз болды.
Аталған Тұжырымдаманы қабылдаған сәттен бастап Қазақстан Республикасында
қоғамдық дамуда елеулі өзгерістер болды. Мемлекет дамуының стратегиялық
құжаттары әзірленді, табиғат қорғау заңнамасының негізі құрылды, қоршаған
ортаны қорғау мәселелері бойынша бірқатар халықаралық конвенцияларға қол
қойылды, табиғат қорғау қызметін басқару жүйесі құрылды.
Мысалы, 1997 жылы Қоршаған ортаны қорғау туралы, Ерекше
қорғалатын табиғи аумақтар туралы, Экологиялық сараптама туралы, 1998
жылы – Радиациялық қауіпсіздік туралы Заңдар, ал 2002 жылы –
Атмосфералық ауаны қорғау туралы Заң қабылданды. Табиғатты ұтымды
пайдалану саласында Президенттің Жер қойнауы және жер қойнауын пайдалану
туралы (1996 жыл) және Мұнай туралы (1995 жыл) заң күші бар Жарлықтары,
2003 жылы – Орман, Су және Жер кодекстері қабылданды. Заңға тәуелді қажетті
нормативтік құқықтық актілердің көпшілігі әзірленіп, бекітілді.
Заңнаманы жетілдіру мақсатында республикада оны дамыған елдердің
заңнамасына жақындатуға және халықаралық стандарттарды енгізу бағыты
алынды. Қазақстан Республикасы 19 халықаралық конвенцияға қол қойды және
оларды іске асыру жөніндегі іс-қимылды ұлттық жоспарлары әзірледі.
Экологиялық сараптау жүйесі, рұқсат ету және бақылау-инспекциялық жұмыс
жолға қойылды.
Тұжырымдаманың міндеттерін орындау нәтижесінде қоршаған ортаны
қорғау саласындағы мемлекеттік бақылауды күшейту және міндетті экологиялық
сараптаманы енгізу есебінен 90 жылдардың басымен салыстырғанда қоршаған
ортаны ластаудың қарқыны едәуір төмендеді. Алайда, мемлекеттің экологиялық
осал аумақ және шешілмеген экологиялық проблемалар мәртебесі сол күйінде
қалып отыр.
Жоғарыда аталғандармен байланысты елдің стратегиялық басымдықтарына сәйкес
қазіргі жағдайдағы экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз етудің міндеттерін
түбегейлі қайта қарау, нақтылау және кеңейту көзделуде.
Жаңа Тұжырымдамада іске асырылмаған міндеттерді шешу ұсынылады. Олардың
ішінде: экологиялық қауіпсіздік пен табиғат пайдаланудың аса маңызды
проблемалары бойынша зерттеулердің, оның ішінде іргелі ғылыми зерттеулердің
ілгерілемелі дамуын қамтамасыз ету; қоршаған ортаның жай-күйіне
мониторингтің бірыңғай жүйесін енгізу; Қазақстан Республикасының аумағын
экологиялық аудандарға бөлу және арнаулы картографиялау ұсынылады.
2.2 2004-2015 жылдарға арналған экологиялық қауіпсіздік тұжырымдамасын
әзірлеудің өзектілігі және басымдықтары
Әлемдік тәжірибе көрсететіндей, экологиялық проблемаларды табысты шешу мен
экологиялық апаттардың алдын алудың негізі кез келген мемлекеттің
әлеуметтік-экономикалық жүйесін экологияландыру болып табылатынын
көрсетеді.
Ұлттық қауіпсіздіктің құрамдас бөлігі ретінде экологиялық қауіпсіздік
тұрақты дамудың міндетті шарты болып табылады және табиғи жүйелерді
сақтаудың және қоршаған ортаның тиісті сапасын қолдаудың негізі болады.
Осы Экологиялық қауіпсіздік тұжырымдамасы Қазақстан – 2030 Стратегиясының
басымдықтарын ескере отырып, Қазақстан Республикасы дамуының 2010 жылға
дейінгі стратегиялық жоспарына сәйкес және XXІ ғасырдағы Күн тәртібінің
негізгі ережелері мен Қоршаған орта және даму жөніндегі 1992 жылғы Рио-де-
Жанейро декларациясының қағидаттарын, сондай-ақ Йоханнесбургге өткен (2002
жыл) Тұрақты даму жөніндегі дүниежүзілік саммиттің шешімдерін ескере отырып
әзірленді.
Қоршаған ортаның жай-күйінің нормативтік көрсеткіштеріне қол жеткізе
отырып, экологиялық қауіпсіздіктің оңтайлы деңгейін қамтамасыз ету осы
Тұжырымдаманың ережелерін кезең-кезеңмен іске асыруды көздейді.
Бірінші кезең (2004 – 2007 жылдар) – қоршаған ортаның ластану деңгейін
төмендету және оны тұрақтандыру жөніндегі іс-қимыл жоспарын әзірлеу.
Екінші кезең (2008 – 2010 жылдар) – қоршаған ортаның сапа көрсеткіштерін
тұрақтандыру және табиғат пайдалануға экологиялық талаптарды жетілдіру.
Yшінші кезең (2011 – 2015 жылдар) – қоршаған ортаның сапасын жақсарту және
қоғамның экологиялық тұрақты дамуының қолайлы деңгейіне қол жеткізу.
3. Экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз етудің мақсаты, негізгі міндеттері
мен қағидаттары
3.1 Экологиялық қауіпсіздіктің мақсаты
Экологиялық қауіпсіздік саласындағы мемлекеттік саясаттың мақсаты
табиғи жүйелердің, қоғамның өмірлік маңызды мүдделері мен жеке тұлға
құқығының қоршаған ортаға антропогендік және табиғи әсерлердің нәтижесінде
туындайтын қатерлерден қорғалуын қамтамасыз ету болып табылады.
Экологиялық қауіпсіздіктің негізгі міндеттері
Осы мақсатқа қол жеткізу үшін мынадай міндеттерді шешу қажет:
климаттың өзгеруі мен Жердің озон қабатының бұзылуына душар ететін
антропогендік әсерді азайту;
биоәртүрлілікті сақтау және жердің шөлейттенуі мен тозуының алдын алу;
экологиялық апат аймақтарын, әскери-ғарыш полигондары мен сынақ кешендерін
оңалту;
Каспий теңізі қайраңының ластануының алдын алу;
су ресурстарының тозуының және ластануының алдын алу;
табиғи ластануларды, әуе бассейнінің ластануын, радиоактивті,
бактериологиялық және химиялық, оның ішінде трансшекаралық ластануларды жою
және олардың алдын алу;
өнеркәсіптік және тұрмыстық қалдықтардың жинақталу көлемдерін қысқарту;
табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлардың алдын алу.
Қойылған міндеттерді шешуге:
Қазақстан Республикасының заңдарын, табиғат пайдаланудың, мемлекеттік
экологиялық бақылаудың және экологиялық мониторингтің экономикалық
тетіктерін жетілдіру және жүйеге келтіру;
табиғат пайдаланудың және экологиялық сараптаманың рұқсат ету жүйесін
оңтайландыру;
қоршаған ортаны қорғау, экологиялық статистика, экологиялық білім беру,
экологиялық үгіт-насихат және жұртшылықтың қатысуы саласындағы ғылыми-
зерттеу жұмыстарын дамыту;
халықаралық ынтымақтастықты кеңейту жолымен қол жеткізіледі.
3.2 Экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз етудің негізгі қағидаттары
Мемлекеттің экологиялық қауіпсіз дамуы мынадай қағидаттарға негізделеді:
табиғи ресурстарды пайдаланудың экологиялық мүмкінді шектерін айқындайтын
және қоршаған ортаны сапалы теңгермелі басқаруды қамтамасыз ететін
шектеулердің, нормативтердің және шаруашылық әрі өзге де қызмет жүргізу
ережелерінің ғылыми-негізделген кешенін енгізу жолымен мемлекеттің тұрақты
дамуы үшін барлық қоғамдық қатынастарды реттеуге экожүйелік тәсіл;
экологиялық қауіпсіздіктің өңірлік және жергілікті міндеттерінің
экологиялық қатерлердің алдын алудың жаһандық және ұлттық мақсаттарына
бағыныштылығы;
қоршаған орта мен адамның денсаулығына келтірілген залалды өтеудің
міндеттілігі (табиғат пайдаланушылар мен ластаушылар төлейді);
өндірістік күштерді дамыту мен орналастырудың экологиялық-экономикалық
теңгермелігі (экологиялық сыйымдылық пен аумақтық жоспарлау қағидаттары);
шаруашылық және өзге де қызметінің қоршаған ортаға әсерін одан кейінгі
экологиялық және санитарлық-эпидемиологиялық сараптамалармен бағалаудың
міндеттілігі;
халықтың экологиялық ақпаратқа қол жетімділігін қамтамасыз ету және оның
экологиялық проблемаларды шешуге қатысуы;
халықаралық ынтымақтастықтағы әріптестік және халықаралық құқық нормаларын
сақтау.
Экологиялық қауіпсіздік проблемалары және оларды шешу жолдары
Қоршаған орта және даму жөніндегі Рио-де-Жанейро декларациясының
қағидаттарын ескере отырып, Қазақстанның экологиялық қауіпсіздік
проблемалары оларды жаһандық ұлттық және жергілікті ретінде шешудің
маңыздылығы мен деңгейіне байланысты қаралады.
4 Жаһандық экологиялық проблемалар
4.1 Климаттың өзгеруі
"Қызу әсерінің" салдарынан болатын климаттың өзгеруі жалпы әлемдік
көлемдегі проблема болып табылады және қоршаған ортаның жай-күйіне барынша
ықтимал қатер төндіреді.
Қазақстан 1995 жылы Климаттың өзгеруі жөніндегі БҰҰ Yлгілік конвенциясын
бекітті, ал 1999 жылы осы Конвенцияға Киото хаттамасына қол қойды.
Аталған хаттаманы бекіткен және ол күшіне енген жағдайда Қазақстан қызған
газдардың шығарындыларын қысқарту жөніндегі сандық міндеттемелерді өзіне
жүктей отырып, І қосымшаның Тарапы болады.
Қазақстанның Киoтo хаттамасын бекітуінің мақсатқа сайлығын айқындау үшін
2004 жыл барысында қызған газдардың шығарындыларын қысқарту жөніндегі
сандық міндеттемелердің Қазақстанның экономикасына әсері мәселелері бойынша
зерттеулер жүргізу қажет.
Талассыз экологиялық тиімділігінен басқа, Киото хаттамасын бекіту біздің ел
үшін халықаралық инвестицияларды тарту, басқа елдердің экономикасына
активтерді орналастыру мүмкіндігімен инвестор рөліндегі бірлескен жүзеге
асыру жобаларына және "таза даму" процестеріне қатысу, өндірістің
энерготиімділігін арттыру үшін жаңа технологияларды қолдану, сыртқы
энергетикалық рынокта елдің экономикалық мүдделерін қорғау үшін көміртегі
кредиттерін шоғырландыру, қызған газдардың шығарындыларына квоталар сату
жөніндегі перспективаларды ашады.
Киото хаттамасын бекіткеннен кейін нақты жобалар мен іс-шараларды іске
асыруды көздейтін Қазақстан Республикасында қызған газдардың шығарындыларын
азайту жөніндегі 2015 жылға дейінгі бағдарлама әзірленетін болады.
4.2 Озон қабатының бұзылуы
Жердің озон қабатының бұзылуы адам, жануарлар, өсімдіктер мен
микроорганизмдер тіршілігі үшін ықтимал қатер болып табылады.
1973 жылдан бергі байқаулар Қазақстанның үстіндегі озон қабатының қалыңдығы
5-7%-кe азайғанын көрсетті.
Монреаль хаттамасына сәйкес қабылданған, озон қабатын бұзатын заттарды
пайдалануды реттеу жөніндегі шаралар әлемде 1986 жылдың деңгейімен
салыстырғанда оның 10 eceгe азаюына ықпал етті.
Біздің ел озон қабатын сақтау туралы халықаралық келісімдерге 1998 жылы
қосылды. Қазіргі уақытта Қазақстанда озон бұзғыш заттарды (ОБЗ) пайдалануды
қысқарту және оларды айналымнан алып қою, озон қабатын бұзбайтын заттарды
қолданумен жаңа технологияларды енгізу жөніндегі жұмыстар жүргізілуде.
Озон қабатын бұзу қатерін жоюдың негізгі жолдары мыналар болып табылады:
ОБЗ пайдаланудан жедел бас тартуды және оларды қауіпсіз жоюды қамтамасыз
ету, ОБЗ-дың заңсыз айналымының алдын алу және қолға алынған күш-жігердің
табыстылығына көз жеткізу үшін тропосферада оның жиналуының тұрақты
мониторингін жүргізу.
Сондай-ақ 2004 жылдың барысында ОБЗ пайдаланатын кәсіпорындардың қызметін
лицензиялау жөніндегі қажетті нормативтік құқықтық актілерді қабылдау, ОБЗ
пайдалану қызметімен айналысатын мамандарды оқытуды және Қазақстанның
үстіндегі озон қабатының жай-күйін зерделеу жөнінде іргелі ғылыми
зерттеулер жүргізуді бастау, сондай-ақ жаңа технологияларды енгізу жолымен
ОБЗ пайдалануды қысқарту және қолданыстан алу жөніндегі жұмыстарды
жалғастыру қажет болады.
Осы іс-шараларды жүргізу нәтижесінде ОБЗ шығарындысы қысқарып, ол Жердің
озон қабатын сақтауға септігін тигізетін болды.
4.3 Биоәртүрлілікті сақтау
Қазақстанның экожүйесі Орталық Азияда және тұтастай алғанда континентте
биологиялық әртүрлілік бірегейлігімен ерекшелінеді.
Өсімдіктер мен жануарлар түрлерінің жоғалуы генетикалық деңгейдегі
әртүрлілікті жоғалтуға және экожүйелердегі тиісті өзгерістерге әкеледі.
Биоәртүрлілікті іc жүзінде жоғалтудың негізгі себебі өмір сүру ортасының
жойылуы және тозуы, ең бастысы, ормандарды жою, топырақтың эрозиясы, ішкі
және теңіз су айдындарының ластануы, өсімдіктер мен жануарлар түрлерін тым
көп тұтыну болып табылады. Таяуда ғана өсімдіктер мен жануарлардың бөгде
түрлердің жерсінуі де биоәртүрлілікті жоғалтудың алаңдатар жәйі деп
танылды.
Биоәртүрлілікті сақтау үшін Қазақстан Республикасы 1994 жылы Биоәртүрлілік
жөніндегі конвенцияны бекітті, биологиялық әртүрлілікті сақтау және
теңгермелі пайдалану жөніндегі ұлттық стратегия мен іс-қимыл жоспарын
әзірледі.
Биоәртүрлілікті сақтаудың неғұрлым тиімді шарасы ерекше қорғалатын табиғи
аумақтар құру болып табылады. Республиканың ерекше қорғалатын табиғи
аумақтарының ауданы 13,5 млн. гектарды немесе барлық аумақтың 4,9%-ін
құрайды, бұл биологиялық әртүрліліктің экологиялық теңгерімін сақтау үшін
тым жеткіліксіз және 10%-ті құрайтын әлемдік стандарттардан төмен.
Қазақстан Республикасының ерекше қорғалатын табиғи аумақтарын дамыту мен
орналастыру тұжырымдамасына сәйкес 2030 жылға дейін олардың алаңын 17,5
млн. гектарға дейін ұлғайту көзделген, бұл республика аумағының 6,4%-ін
құрайды.
Қазақстанда биологиялық әртүрлілікті сақтау мақсатында биоәртүрлілік
объектілерінің жай-күйін бағалау және түгендеу, ерекше қорғалатын табиғи
аумақтардың желісін ұлғайту және қазіргі табиғи және антропогендік
процестерді ескере отырып, оларды жасанды молықтыру және бұзылған
аумақтарда қалпына келтіру жолымен табиғи популяциялардың сирек түрлерін
сақтау, елдің ерекше қорғалатын табиғи аумақтарын ЮНЕСКО-ның Дүниежүзілік
табиғи және мәдени мұрасы және "Адам және биосфера" бағдарламасы
шеңберіндегі биосфералық аумақтар тізіміне енгізу жөніндегі шараларды іске
асыру қажет.
Республика аумағының небәрі 4,2%-ін алатын Қазақстанның барлық ормандарының
ерекше экологиялық, ғылыми, рекреациялық, эстетикалық және мәдени мәнін,
сондай-ақ биологиялық әртүрліліктің табиғи резерваттары ретіндегі олардың
орасан рөлін ескере отырып, оларды ерекше қорғалатын табиғи аумақтар
жүйесіне көшіру жөніндегі шұғыл шаралар қабылдау қажет. Бұл үшін 2006 жылға
дейін мемлекеттік биосфералық резерваттардың желісін қалыптастыру
бағдарламасын әзірлеу қажет.
Соңғы уақытта, әлемде кең таралған генетикалық өзгерген организмдер мен
өнімдерді әкелу Қазақстан үшін елеулі сыртқы қатер болып отыр. Бүкіл әлем
бойынша генетикалық өзгерген организмдер мен өнімдердің кең таралу
қауіптілігін ескере отырып, Биоәртүрлілік жөніндегі конвенцияның
Биоқауіпсіздік жөніндегі Картахена хаттамасы қол қоюға алынды. Қазақстанның
Картахена хаттамасына қол қоюы өзге елдердің біздің еліміздің аумағында
генетикалық өзгерген организмдер мен өнімдерді трансшекаралық өткізуімен
байланысты қызметті жүзеге асырудағы жауапкершіліктерін арттыруға, оларды
елге әкелуге жол бермеу жөнінде шаралар қабылдауға, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz