Мектепке дейінгі балалардың құрастыру шығармашылығының білім дағдыларын дамыту
Кіріспе
I. Теориялық бөлім
1.1 1 жастан 3 жасқа қараған балалардың құрастыру шығармашылығын дамыту
1.2 3 жастан 5 жасқа дейінгі балалардың құрастыру шығармашылығын жан. жақты дамыту
1.3 Құрастыру әрекетінің түрлері
1.4 5.6 жастағы балаларға арналған құрастыру әрекеттері
II. Тәжірибелік бөлім
2.1 1.3 жасар балалармен өткізілетін сабақтар.
2.2 3.5 жасар балалармен өткізілетін сабақтар.
2.3 5.6 жасар балалармен өткізілетін сабақтар
Тұжырымдама
Пайдаланылған әдебиеттер
Қосымшалар
I. Теориялық бөлім
1.1 1 жастан 3 жасқа қараған балалардың құрастыру шығармашылығын дамыту
1.2 3 жастан 5 жасқа дейінгі балалардың құрастыру шығармашылығын жан. жақты дамыту
1.3 Құрастыру әрекетінің түрлері
1.4 5.6 жастағы балаларға арналған құрастыру әрекеттері
II. Тәжірибелік бөлім
2.1 1.3 жасар балалармен өткізілетін сабақтар.
2.2 3.5 жасар балалармен өткізілетін сабақтар.
2.3 5.6 жасар балалармен өткізілетін сабақтар
Тұжырымдама
Пайдаланылған әдебиеттер
Қосымшалар
Құрастыру және құрылыс ойындары мектепке дейінгі жастағы балалардың жан-жақты дамуына ықпал ететін тәжірибелік іс-әрекеттің маңызды түрлерінің бірі болып табылады. Ол балалардың қызығушылығы мен талап-тілектерін, ынта-ықыластарын қанағаттандырады, ойлауын дамытады, құрастырудың міндеттерін өздігінен шешу дағдыларға қалыптастырады.
Ортаңғы топтағы құрастыру іс-әрекеті барысында (құрылыс материалдары, лего конструкторлар. қағазбен, табиғи заттармен) балалар құрылыс материалдары-мен құрастыруға, қағаздан әртүрлі заттар жасай алуға, табиғи және қажетсіз, қалдық заттармен жұмыс жасай білуге, ұжымдық еңбек нәтижесіне жете білуге үйренеді. Балалардың көркемдік талғамы дамытылып, өмірдегі, айналасындағы әсемдікті сезіне білуге және оны өзінін құрастыру іс-әрекетінде бере білуге үйренеді.
Ортаңғы топтағы құрастыру іс-әрекеті барысында (құрылыс материалдары, лего конструкторлар. қағазбен, табиғи заттармен) балалар құрылыс материалдары-мен құрастыруға, қағаздан әртүрлі заттар жасай алуға, табиғи және қажетсіз, қалдық заттармен жұмыс жасай білуге, ұжымдық еңбек нәтижесіне жете білуге үйренеді. Балалардың көркемдік талғамы дамытылып, өмірдегі, айналасындағы әсемдікті сезіне білуге және оны өзінін құрастыру іс-әрекетінде бере білуге үйренеді.
1. Қазақстан Республикасының Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарты. «1 жастан 6 жасқа дейінгі балаларды мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың жалпы білім беру бағдарламасының мазмұнының базалық минимумы». – Астана қ., 2004.
2. «Балбөбек» бағдарламасы. Ы. Алтынсарин атындағы Қазақ білім академиясының республикалық баспа бөлмесі. – Алматы қ., 1999.
3. «Біз мектепке барамыз» мектепке дейінгі ересек жастағы балаларды тәрбиелеу мен оқыту бағдарламасы.- Астана, 2009. - 106 б.
4. Өтетілеуов Е.«Балақай» - Алматы қ.: Жалын баспасы, 1986 ж.
5. Балабақшадағы бейнелеу іс әрекетінің теориясы мен методикасы. «Мектеп», Алматы, 1983. –245 б.
6. Жарықбаев Т. Педагогика. – Алматы: Мектеп, 1998. – 148 б.
7. Жұмабаев М. Педагогика. – Алматы: Мектеп, 1989. – 48 б.
8. Бабкина Н.В,Тұрғынбаева Б.А. Оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамыту. // Бастауыш мектеп №7, 1997.
9. Смаилов С.С. Дидактикалық материалдарды қолдану және балалардың танымдық белсенділігін арттыру. - Алматы, 1994. – 218 б.
10. Жумабекова Ф., ОйшыбаеваА. Құрастыру және қол еңбегі. Алматыкітап, 2005 ж. 81 б.
11. Давидчук А.Н. Мектеп жасына дейiнгi балаларда құрастыру шығармашылығының дамуы - Мәскеу, 1976.
12. Дьяченко О.М. Әр түрлi материалдармен жұмыс кезінде балалардың шығармашылығы. Мәскеу, Педобщество России. 1998.
13. Куцакова Л.В. « Занятия по конструированию и ручному труду в детском саду». М. «Просвещение».2000.
2. «Балбөбек» бағдарламасы. Ы. Алтынсарин атындағы Қазақ білім академиясының республикалық баспа бөлмесі. – Алматы қ., 1999.
3. «Біз мектепке барамыз» мектепке дейінгі ересек жастағы балаларды тәрбиелеу мен оқыту бағдарламасы.- Астана, 2009. - 106 б.
4. Өтетілеуов Е.«Балақай» - Алматы қ.: Жалын баспасы, 1986 ж.
5. Балабақшадағы бейнелеу іс әрекетінің теориясы мен методикасы. «Мектеп», Алматы, 1983. –245 б.
6. Жарықбаев Т. Педагогика. – Алматы: Мектеп, 1998. – 148 б.
7. Жұмабаев М. Педагогика. – Алматы: Мектеп, 1989. – 48 б.
8. Бабкина Н.В,Тұрғынбаева Б.А. Оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамыту. // Бастауыш мектеп №7, 1997.
9. Смаилов С.С. Дидактикалық материалдарды қолдану және балалардың танымдық белсенділігін арттыру. - Алматы, 1994. – 218 б.
10. Жумабекова Ф., ОйшыбаеваА. Құрастыру және қол еңбегі. Алматыкітап, 2005 ж. 81 б.
11. Давидчук А.Н. Мектеп жасына дейiнгi балаларда құрастыру шығармашылығының дамуы - Мәскеу, 1976.
12. Дьяченко О.М. Әр түрлi материалдармен жұмыс кезінде балалардың шығармашылығы. Мәскеу, Педобщество России. 1998.
13. Куцакова Л.В. « Занятия по конструированию и ручному труду в детском саду». М. «Просвещение».2000.
Тақырыбы Мектепке дейінгі балалардың құрастыру шығармашылығының білім
дағдыларын дамыту.
Мақсаты:
Мектеп жасына дейінгі балалардың құрастыру шығармашылығының білім дағдыларының әрекеттерін дамытудың тиімді жолдарын қарастыру.
Міндеттері:
- мектепке дейінгі балаларға зерттеу жүргізіп, және құрастыру әрекеттерін дамытудың кейбір ерекшеліктерді анықтау және оның тиімді жолдарын айқындау;
- мектеп жасына дейінгі балалардың құрастыру әрекеттері негізінде құрастыру қабілеттері мен шығармашылығын дамытатын әдіс-тәсілдерді айқындау.
Зерттеу обьектісі:
Мектеп жасына дейінгі баланың құрастыру әрекеттері негізінде құрастыру қабілеттері мен шығармашылығын қалыптастыру, қолдану мүмкіндіктері.
Зерттеу заты:
Балалардың жас ерекшелігіне байланысты құрастыруларды ұйымдастыру. Әр түрлі ойындар арқылы әлемді тани білуді, ақпаратты қабылдауды, талдауды, қоршаған заттар мен құбылыстарды салыстыра отырып, қорытындылау.
Мазмұны
Кіріспе
I. Теориялық бөлім
1.1 1 жастан 3 жасқа қараған балалардың құрастыру шығармашылығын дамыту
1.2 3 жастан 5 жасқа дейінгі балалардың құрастыру шығармашылығын жан- жақты дамыту
1.3 Құрастыру әрекетінің түрлері
1.4 5-6 жастағы балаларға арналған құрастыру әрекеттері
II. Тәжірибелік бөлім
2.1 1-3 жасар балалармен өткізілетін сабақтар.
2.2 3-5 жасар балалармен өткізілетін сабақтар.
2.3 5-6 жасар балалармен өткізілетін сабақтар
Тұжырымдама
Пайдаланылған әдебиеттер
Қосымшалар
Кіріспе
Құрастыру және құрылыс ойындары мектепке дейінгі жастағы балалардың жан-жақты дамуына ықпал ететін тәжірибелік іс-әрекеттің маңызды түрлерінің бірі болып табылады. Ол балалардың қызығушылығы мен талап-тілектерін, ынта-ықыластарын қанағаттандырады, ойлауын дамытады, құрастырудың міндеттерін өздігінен шешу дағдыларға қалыптастырады.
Ортаңғы топтағы құрастыру іс-әрекеті барысында (құрылыс материалдары, лего конструкторлар. қағазбен, табиғи заттармен) балалар құрылыс материалдары-мен құрастыруға, қағаздан әртүрлі заттар жасай алуға, табиғи және қажетсіз, қалдық заттармен жұмыс жасай білуге, ұжымдық еңбек нәтижесіне жете білуге үйренеді. Балалардың көркемдік талғамы дамытылып, өмірдегі, айналасындағы әсемдікті сезіне білуге және оны өзінін құрастыру іс-әрекетінде бере білуге үйренеді.
Балаларға құрастыру іс-әрекетін үйрету - айналадағы заттар мен құбылыстарды таныстырудан басталады. Олар қоршаған ортаға бақылау жасауға, мақсатты түрде табиғаттың және адамдардын қолдарымен жасалған заттардың пішінін, көлемі мен түстерін ажырата алуға, қарай көруге, зерттеу жасауға үйренеді. Нәтижесінде әлемді тұтас кабылдауға, бейнелі образдар жасауға дағдыланады. Ұсынылған технологиялық картаны жан-жақты қарап, зерттеу жүргізгеннен кейін, оны қалай жүзеге асыру керектігін ойланып, құрылыс материалдарымен, кағазбен, табиғи материалдармен немесе қажетсіз заттармен қалай жұмыс жасауға болатынын ойланады. Әдістемелік құралда пайдаланылған әдіс-тәсілдер орындалу ретімен балаларды ойлануға, шығармашылықпен өздігінен әрекет етуге, тірек сызбаларды қолдана отырып өз ойын іске асыруға көмек бере алады. Түрлі түсті, көлемі мен пішіндері әртүрлі құрылыс материалдары: текшелер, призмалар, брусоктар, пластиналар, кірпіштер, цилиндрлер, конустар, тағы басқаларынын ұсақ және ірі бөліктерін пайдалана отырып, балалар белгілі бір заттарды ретімен құрастыруға үйренеді. Олардың көру, сипап сезу, қимыл-қозғалыс арқылы сенсорлық қабілеттері дамытылып; түс, көлем, пішін және заттардың сапасы туралы түсініктері қалыптасып, оны кеністікте дұрыс орналастыруға жаттығады.
Құрылыс материалдарымен жұмыс жасауда балалар кірпіштерді көлденең, тігінен, қырынан қойып, бірінің үстіне бірін қойып, жанына, алдына, артына қоюды және олардың түсі, көлемі, пишініне қарай бір-біріне үйлестіре орналастыруға, біріктіруге, оларды берік орнатуға, құрылыстардың құрылымына қарай онын негізгі бөліктерін, қосымша бөліктерін дұрыс орналастыра білуге үйренеді. Оған мысал ретінде ұсынылған тақырыптар: Көп қабатты үйлер, Біздің қаладағы көше, Жиһаз, Көпір, Ұшақ, Қайықтар, Біздің балабақшаның ауласы, Хайуанаттар бағы т.б.
Қағазбен құрастыру - көркемдік іс-әрекеттің түріне жатады.Ортаңғы топта қағазбен жұмыс жасаудың әртүрлі техникалары: қағазды умаждау, бүктеу, жырту, бүктеу сызығы бойынша сындыру, орау т.б. түрлері бойынша төмендегідей тақырыптарда: Кітапша, Жүзім, Қошақан, Мерекелік ашықхаттар, Құс, Ағаштар, Үйлер, Саябақта т.б. жұмыс жасайды.
Табиғи материалдармен жұмыс жасауда балаларға алдын ала дайындалған табиғи материалдар беріледі (шырша бүрлері, жаңғақтар, жапырақтар, дәндер, ұлу қауашақтары т.б.) және олардан жасайтын заттардың негізгі, жеке бөліктерін құрастырып, оларды ермексазбен біріктіреді. Тақырыптары: Жапырақтардан жасалған балықтар, Кірпі, Саңырауқұлақтар, Тышқандар, Пингвиндер, Инеліктер, Көбелектер, Балапан т.б. Педагогтін міндеті - табиғи материалдармен жұмыс жасауда олардың ерекшеліктерін байқай отырып, оның сапасына мән беру, балаларды өте бай табиғи бояулар мен әсемдікті сезіну арқылы алуан түрлі көркем бейнелер жасауға үйрету.
Қажетсіз, қалдық заттардан құрастыру арқылы әртүрлі қызықты бейнелер жасау балалар үшін тәжірибе жинақтауға, шығармашылықпен әрекет етуге, заттарды үнемді әрі тиімді пайдалануда маңызы зор. Ондай заттарға: әртүрлі көлемдегі қораптар, кақпақтар, сусын, шырындар мен сүттің, йогурттың босаған құтылары, Киндер сюрприздің сыртқы қораптары, дискілер, кір қыстырғыштар, жіптер, сіріңке қораптары т.б. Мұндай заттармен жасауға ұсынылатын тақырыптар: Қанқыз, Жүк машинасы, Жаңажылдың ойыншықтар, Сылдырмақ, Аққала, Желкенді қайық, Қағаз майлыққа арналған стақандар, Ертегі т.б. Қажетсіз заттармен жұмыс істеудің негізгі әдіс-тәсілдері бүктеу, желімдеу, жапсыру, біріктіру т.б. жұмыс жасау қағидалары алдындағы басқа құрастыру іс-әрекетіндегідей балалар жеке бөліктерін қарап көреді, негізгі бөліктер мен ұсақ бөлшектерін ажыратып алады, олардың көлемі, пішіні, түсіне сәйкес құрастырудың тиімді жолдарын қарастырады.
Құрастыру іс-әрекетімен айналысудың маңызды қағидаларының бірі: балалармен жеке және ұжымдық жұмыстарды тиімді ұйымдастыру - еңбек нәтижесіне жетуде, оның мазмұнын дұрыс бере білде, қарым-қатынас мәдениетін қалыптастыруда өнімді еңбек етуге ықпал етеді. Сондай-ақ, құрастыру іс-әрекетін басқа іс-әрекет түрлерімен: ойын, сурет салу, мүсіндеу, жапсыру, музыка т.б. тығыз байланыстыра, сабақтастыра білу де педагогтің шеберлігіне байланысты болмақ және ол балалардың іс-әрекетке қызығушылығын оятады, танымдық белсенділігін арттырады. Бұл құрастыру іс-әрекетіне балалардың ынта-ықыласын туындатып, ойын арқылы сөйлеуге, өз пікірін айтып жеткізе білуге, жасаған заттарын сипаттап айтып беруге, педагогпен диалогты қарым-қатынас жасауға, құрбыластарымен өзара келісімге келуге, дербес әрекет етуге септігін тигізеді.
Баланың жеке тұлға ретінде қалыптасуы сәби кезінен басталады. Ол үшін балаға барлық жағдай жасалуы керек. Өмірге келген әрбір бала бақытты болуы тиіс. Бұл-баланың басты құқығы. Балалар-еліміздің бүгіні мен ертеңі. Мемлекетіміздің басты байлығы, әрі тірегі. Сондықтан балаға тиісті дәрежеде жағдай жасап, денсаулығын жақсартып, өмірін гүлдендіріп, саналы тәрбие мен сапалы білім беру-біздің басты мақсат.
Тәрбие баланың дүниеге келген сәтінен басталады. Мектеп жасына дейінгі баланы дамытатын, өсіретін әрі тәрбиелейтін негізгі іс-әрекет-ойын. Ойын арқылы бала өзін қоршаған ортамен, табиғатпен, қоғамдық құбылысиармен, адамдардаң еңбегімен, қарым-қатынасымен танысады. Елбасымыздың Жолдауында еліміздегі барлық мектеп жасына дейінгі балаларды оқыту мен тәрбиелеуді арттыру мақсатында Балапан бағдарламасы әзірленіп, оны іске асыру жұмыстары тапсырылғаны баршамызға мәлім. Замана алға қойған бұл міндеттерді өз мәнінде шешу үшін мектепке дейінгі тәрбие мен білім беру мазмұнын түбегейлі жаңарту көзделуде. Қазіргі өмірдің өзінен туындап отырған талаптарды орындау, жаңашылдыққа жаршы болу үзіліссіз тәрбие негізінің бастау бұлағы - мектепке дейінгі ұйымдардан басталғаны орынды. Бала тәрбиесі отбасынан бастау алады десек те, ғылымға негізделген әдіс-тәсілмен берілетін тәлім-тәрбие ісі көбінесе балабақшадан басталып, мектепте жан-жақты педагогикалық өрісін табады. Әсіресе, балабақшадағы тәрбие бала табиғатына ерекше әсер етіп, оған өмір бойы өшпестей із қалдырады.
Тәрбиенің сан алуан келелі мәселесін шешетін, қарапайым дағдыларды бала санына орнықтыратын алғашқы білім баспалдағы балабақша.
Балабақшаның күн тәртібінде түрған өзекті мәселе - баланың денсаулығы, тәртіпті де ақылды бала өсіру, алғашқы білім нәріне жол ашу.Осыған орай, бүгінгі қоғам мүддесіне лайықты, жан - жақты жетілген, бойында ұлттық сана қалыптасқан парасатты азамат тәрбиелеп өсіру - отбасының, балабақшаның, барша халықтың міндеті.
Кішкентай бүлдіршіндеріміздің алғашқы даму кезеңі, білім мен тәрбие берудің алғашқы сатысы - балабақша. Балалардың білім алуға, еңбекке, қоршаған ортаға бейімі, адамдармен қарым-қатынасы, сөз қорының, ойлау қабілетінің дамуы мектепке дейінгі кезеңде қалыптасады. Баланың жеке басының тұлға ретінде дамуы көптеген жағдайларға байланысты. Ол баланың өзін қоршаған ортасы, қарым-қатынасы (үлкендермен және құрбыластарымен) ойын, балабақшадағы іс-әрекеті баланың психикалық дамуына ықпал етеді. Бұл баланың айналадағы дүниеге, заттар мен құбылыстарға жауапкершілікпен қарауға деген түсініктерін дамытады.
Мектепке дейінгі балалардың құрастыру қабілеттері мен шығармашылығын қалыптастару қазіргі таңда ең өзекті мәселелердің бірі болып отыр. Ғалым-педагогтар мектеп жасына дейінгі балалардың құрастыру әрекетінің дамуын жан-жақты әлі де қарастыруды қажет етеді деген пікірлер айтуда.
Бала мектепке келгенде қабылдау, ойлау және есте сақтау қабілеті жоғары дәрежеде болуы тиіс. Сондықтан балаға мектепке дейін бейнелеу қабілетін дамыту маңызды. Ол үшін арнаулы дәлелденген, тәжірибе жүзінде еске асырылған нәтижелі іс-әрекеттер жасалынуда.
Осы жасқа лайықты ойлау, есте сақтау қабілеті мен ақыл-ой және ересек адамның парасатты қамқорлығынсыз баланың талабы толығымен ашылмай қалуы мүмкін. Мектепке дейінгі балалық шақта есте сақтау, бейнелеу қабілеті біршама дербестікке ие болады. Мектепке дейінгі балалардың есте сақтау қабілетін дамыту баланың ес процесінің қалыптасу өрісіне бір деңгейде көрініс бермейді, сондықтан да оны белсенді түрде ынталандыра білуіміз шарт. Мектепке дейінгі балалардың өмір сүру қалпы, оның есте сақтау және ойлай білу дәрежесімен тығыз байланысты. Сондықтан да есті дамыту - үлкен өзгеріс есті-бала алдында есте қалдыру, бейнелеу мақсатын қойып, тиісті тәсілдер қолдануды бастайтын (мысалы, есте қалдыру үшін іс-әрекетті бірнеше рет қайталайды) арнайы мнемикалық іс-әрекетің болуы дейді. Мектепке дейінгі балалардың есте сақтау, бейнелеу қабілетіне тән заңдылықтар да қазіргі таңда зерттелінуде.
Мектеп жасына дейінгі балалардың құрастыру қабілетінің рөлі, ойлау процесіне қарағанда маңызды болмаса онан кем емес.
Мектепке дейінгі балалардың бейнелеу қабілетінің жоғары болатындығын ғалымдар кеңінен қарастырды.
Мектеп жасына дейінгі ересек балалар тек педагогтың басшылығымен біртіндеп қана бала бейнелеу құралдарын меңгереді.
Балалардың бейнелеу және құрастыру әрекеттерін зерттеушілер - Е.А.Флерина, Н.П.Сакулина, Т.С.Комарова, Т.Г.Казакова, Н.Б.Халезова және басқалар живопись пен скульптурада суретші пайдаланатын көптеген әсерлі құралдарға белгілі бір дәрежеде мектеп жасына дейінгі баланың шамасы келетінін атап айтады.
Бір өнерге деген қабілеттілік адамның өзіне тән ерекшелігі болып табылады, мұның өзі оны жануарлар әлемінен бөліп шығарып, болмысты пайдалануға ғана емес, сонымен бірге оның турін өзгертуге де мүмкіндік береді.
К.Маркс іс-әрекет деген осы қабілетті көрсете келіп, былай деп жазды: Хайуанат материяны өзі жататын түрдің өлшеміне және қажетсінуіне ғана сәйкес қалыптастыраса, ал адам кез келген түрдің өлшемі бойынша өндіре алады және ол барлық жерде затқа тиісті өлшем бере алады; осының арқасында адам әсемдік заңдылығы бойынша да материяны қалыптастырылады [38].
Адамның кез келген еңбек қызметі әрқашан ол қызметінің мақсаттарын ұғынумен, ақырғы нәтижені болжай білумен байланысты, мұның өзі іс-қимылдың әдісі мен сипатын анықтап, адамның ерік- жігерін жұмылдырады.
Балалар шығармашылығының мүмкіндіктері мен өзіндік ерекшеліктері дұрыс түсіну педагогтан жалпы өнер саласындағы қызметтің қандай сипаты барын, көркем образды жасау үшін суретші қандай әсерлі құралдарды пайдаланатын, оның шығармашылық қызметінің қандай кезеңдерді барын білуді талап етеді.
Өнердің белгілі бір түрінде дағдыларды меңгеру шығармашылық үшін қажетті шарт болып табылады, өйткені мұнсыз суретші ойға алған образдарын нақты формада көрсете алмайды.
Шығармашылық ойларды жүзеге асыру үшін сондай-ақ еңбексүйгіштік қажет. Мұнсыз ең тамаша ойдың өзі жүзеге аспай қалуы мүмкін. Адамның барлық күш жігері алға қойған мақсатты жүзеге асыруға жұмылдырылып бағытталуы тиіс. И.Е.Репин: Тіпті данышпандық талант кезінде де тек ұлы еңбекқорлар ғана өнерде форманы барынша жетілдіруге жете алады. Еңбекке қойылған осы бір қарапайым талап кез-келген данышпанның базасын құрайды - деп жазған болатын.
Әрбір суретшінің шығармашылық процесі әр түрлі. Мұның өзі әркелкі, кейде образ жасаудағы ұзақ жол болуы мүмкін. Сондықтан бұл процестегі негізгі кезеңдерді ғана белгілеп өтуге болады.
Шығармашылықтың бастапқы кезеңі идеяның, ойдың пайда болуы болып табылады. Алғашқыда ол айқын, нақты емес болуы, оның нақтылап, идея нақты мазмұнға айналуы үшін уақыт талап етілуі мүмкін. Бұл ойды пісіру шығармашылық қызметтің екінші кезеңі болып табылдаы.
Үшінші кезең - ойды жүзеге асыру, мұның барысында онан әрі нақтылау, және мазмұн жасау, оны нақты формаларда көрсету жүреді.
Шығармашылық процесс көркем образдың пайда болуымен аяқталады. Бұл шығарманың онан әрі өмір сүруі оның қоғамдық маңызына - көпшілік адамдарға ықпалы, олардың ойлары мен сезімдерін тәрбиелеуіне байланысты болады. Сондықтан көркем шығарма неғұрлым жетілдірілген сайын, оның қоғамдық маңызы бағалы болады.
Сонымен, көркем шығармашылық дегеніміз қоршаған болмысты тану мен образды бейнелеп берудің күрделі процесі болып табылады.
Балалар шығармашылығын дамытудың өзіндік ерекшеліктері неде?
Балалар қоршаған дүниемен таныса отырып, оны өз іс-әрекетінде - ойнағанда, сурет салғанда, мүсін жасағанда, әңгімелегенде және т.б. қайталауға тырысады. Бұл тұрғыдан алып қарағанда бейнелеу іс-әрекетінің мүмкіндігі бай, өйткені өзінің мәні жағынан оның жаңғыртушылық және жасампаздық сипаты бар. Бұл арада бала қоршаған дүниеден алған өз әсерлерін қайталауға, қиялындағы образдарды беруге, оларды алуан түрлі материалдардың көмегімен нақты формаға көрсетіп беруге мүмкіндік алады.
Көркем шығармашылық үшін қажетті жағдайлармен байланысты мектеп жасына дейінгі балалардың бейнелеу іс-әрекеті процесінің ерекшеліктерін қарап көрелік.
Мектеп жасына дейінгі ересек балаларда қабылдау мақсатқа бағытталған сипатқа ие болады. Олардың көпшілігі көзбен көріп сезінуге негізделеді, олардың көмегімен бала түсті, көлемді, форманы қабылдай алады. Бірақ балада тәжірибе әлі онша үлкен болмағандықтан, тек көру арқылы толық қабылдай алмайды, сондықтан неғұрлым толық елестетуге мүмкіндік беретін сезім түйсігі және басқа түсінулерді қабылдауға кіргізу қажет.
Дүниені көре білуге баланы үйрету - тәрбиеші міндеттерінің бірі. Ал мұның өзі балаларға байқампаздықты, көргенгі ой елегінен өткізе білуін дамыту, яғни балалардың бойында ойлау, пікір айту, талдау, қорытындылар шығару қабілетін дамыту деген сөз.
5-6 жастағы бала айналасындағы объектілерді қабылдай отырып, олардың ерекшеліктерін бөліп алуға, талдауға, жинақтауға, өз қорытындыларын жасауға тырысады. Бірақ әзір бұлар үстірт дәрежелі, көбіне сурет үстінде жұмыс жасауда елеулі маңызы жоқ детальдар қызықтырады. Мұның өзі олардың зат туралы түсінігінің сипатына да, суреттегі немесе мүсіндегі бейнелеуге де әсерін тигізеді.
Мектепке дейінгі ересек жасқа қарай балада барған сайын аналитикалық - синтетикалық ойлау дәрежесі көбірек дамиды, мұның бейнелеу процесі үшін маңызды мәні бар.
Тірек - сызба
Бақылау
Құрылысты әдемі жасауға тырысуы
Заттарды пайдалану
Құрастыруды үйретудің әдістері
Ересектердің көрсетуімен қарапайым құрылыстарды жасай алуы
Картиналарды пайдалану
Құрастырудың бірнеше қарапайым тәсілдерін меңгеру
Үлгіні пайдалану
I Теориялық бөлім 2.1 1 жастан 3 жасқа қараған балалардың құрастыру шығармашылығын дамыту.
Балаларға құрылыс материалының бөліктерін бірінің үстіне бірін қоюға үйрету: текшені текшеге (мұнара), текшеге призманы (үйшік), цилиндрге жарты шарды (саңырауқұлақ) және т.б., бөлшектерді үстел үстіне орналастыру (жол, поезд). Кірпіштерді тігінен бір қатарға қойып, ұзын қабырға (шарбақ), бірінің үстіне бірін қойып биік қабырға (биік шарбақ) жасауға, текше мен кірпіштерді пайдаланып, көрсете отырып, қарапайым құрылымдар (үстел, орындық, диван, кереует) жасауға үйрету.
Пластина үстіне кірпіш пен текше қойып, автомобиль құрастыруға, кірпіштерден кең немесе тар көшелерді жасауға үйрету. Балаларды құрылыс міндеттерін түсінуге, сюжетті пішіндерді қолдана отырып, құрастырылымдармен ойнауға үйрету.
Балаларды құрылыс материалдарынан күрделі құрастырылымдар жасауға үйрету: екі текше мен пластинадан орындық, қақпа, тігінен қойылған кірпіштер мен пластиналардан шарбақ жасау. Орнықты (орындық) және орнықтылығы аз (қақпа, үйшік) негізде қоршау жасау. Сюжетті ойыншықтармен ойнау үшін құрастырылымдарды қолдануға үйретуді жалғастыру.
1 жас 9 айдан бастап сюжетті ойындар үшін жиһаздар құрастыра білуге үйрету: екі кірпіштен диван, бір кірпішті жатқызып, екі кірпішті жанына қойып кереует жасау; міндеттері мен құрылымы әртүрлі екі зат құрастыру: үстел - орындық, кереует - орындық, текшелер мен кірпіштерден баспалдақ жасау, үш қырлы призма мен төрт кірпіштен сюжетті ойыншықтарға үйшік жасау. Баланың дербес ойынына қажетті сюжетті ойыншық жасауда сюжетті құрастырулар, құрастырылымдарды жасауды қолдану (адам, жануарлар мен көлік түрлерін бейнелейтін. орнықты пішіндер).
Жыл соңында бағдарламалық материалдарды меңгеру нәтижесінде балалар:
- екі текше мен пластинадан орындық, қақпа; тігінен қойылған кірпіштер мен пластиналардан шарбақ құрастыруды;
- орнықты (орындық) және орнықтылығы аз (қақпа, үйшік) негізде қоршау жасауды;
- сюжетті ойыншықтармен ойынға арналған құрылыстарды пайдалануды;
- сюжетті ойыншықтармен ойындар үшін жиһаздар жасауды;
- құрылымы және қолданылуымен ерекшеленетін екі түрлі заттарды бір мезгілде құрастыруды білуі тиіс.
Ерте жастағы топтарда ұйымдастырылған оқу іс-әрекеті мен балалардың тіршілік әрекетін ұйымдастыру:
- бала денсаулығына, эмоционалдық жай-күйіне, жан-жақты дамуына қамқорлық жасау;
- топта тәрбиеленушілерге адамгершілік пен тілектестік қарым-қатынасын құру;
- осы жастағы балаларға тән түрлі іс-әрекет түрлерін барынша көп қолдану, оларды кіріктіру;
- тәрбиелеу және оқыту процесстерін шығармашылықпен ұйымдастыру;
- білімдік материалдарды қолданудың вариативтілігі;
- отбасы және мектепке дейінгі ұйым жағдайында балаларды тәрбиелеу мен дамыту жолдарын үйлестіру есебінен құрылады.
Ересектер мен балалардың бірлескен іс-әрекеттері Денсаулық, Қатынас, Таным, Шығармашылық, Әлеуметтік орта білім беру салаларының кірігуі аясында ұйымдастырылады.
Педагогикалық процесс келесі компоненттерден тұрады:
1. ҚР МЖМБС 1.001-2009 базалық оқу жоспарына сәйкес ұйымдастырылған оқу іс-әрекеті.
2. Балалардың өмірі мен тәрбиесін күн тізбелік кезеңдерінде, еркін дербес қозғалыс іс-әрекеттерінде, ойында, ересектермен көркем-тілдік іс-әрекетте ұйымдастыру.
Ерте жастағы балалардың тіршілік әрекетін ұйымдастыруда күн тәртібін тұтастай және оның әрбір элементін нақты орындау, топта жарыққа, ауаға, температуралық режимге, жиһаздар мен жабдықтарды іріктеу мен орналастыруға қойылатын физиологиялық-гигиеналық талаптар негізгі болып табылады.
Сергектік уақытында баланың жас ерекшелігіне сәйкес ақыл-ой, дене және эмоционалдық жүктемелерді, сонымен қатар толық демалуды қамтитын әрекет түрлерін орынды кезектестіру қажет.
Күн тәртібінде шынықтыру шараларына, сергіту жаттығуларына және музыкалық үзілістерді өткізуге уақыт бөлінуі тиіс.
Тәрбиеші қызметінің басты бағыттарының бірі - балалардың қимыл-қозғалыс белсенділігін арттыру. Әртүрлі қимыл-қозғалыс балада жағымды көңіл күй туғызып, шаршаудың алдын алады, бұлшық етке түсетін күшті кезектестіруді қамтамасыз етеді. Күн бойында (мысалы, серуенде) тәрбиеші бақылау, қимылды немесе дидактикалық ойындар ұйымдастырады. Педагог балалардың жағымды эмоционалды жай-күйін қолдай отырып, дербес ойындар мен мазмұнды іс-әрекеттерге бағыттай келе, ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінде меңгерген білімдерді бекітіп, алған тәжірибесін қолдануға үйретеді.
Ерте жастағы балалар арасында дене және жүйке жүйесі мен психикасының дамуында ерекшеліктер байқалады, сондықтан тәрбиеленушілердің әрекеті мен демалысын ұйымдастыруды саралап қарау маңызды. Ол дәрігерлік-педагогикалық бақылау нәтижесіне, әр баланың денсаулығына және оның жүйке жүйесі мен даму деңгейінің ерекшелігіне байланысты іске асырылады.
Күн тәртібінде балалардың гигиеналық күтіміне маңызды орын беріледі. Сондай-ақ, күнделікті өз-өзіне қызмет ету дағдыларын қалыптастыру, бала дербестігін тәрбиелеу қажеттілігінің артуы сияқты мақсатты түрде педагогикалық әсер ету белгілі бір орын алады. Балаларда өзіне-өзі қызмет ету дағдыларын қалыптастыра отырып, үнемі көмек көрсету қажет.
1 жас пен 1 жас 6 ай аралығындағы балалар күндіз екі рет, ал 1 жас 6 айдан асқан балалар 1 рет ұйықтайды, сөйтіп, балалар бір топта тәрбиеленгенімен, екі түрлі режимде болады
Таңертеңгі ас балалар оянғаннан кейін 1-1,5 сағаттан соң беріледі. Балаларды біртіндеп, шағын топтармен, балабақшаға келу уақытына байланысты немесе түнгі ұйқыдан кейінгі гигиеналық шаралардан соң тамақтандырады. Балалардың өздігінен әрекеттерді орындай алмайтындығын және қажетті дағдылар мен іскерліктерді біртіндеп меңгеретінін ескере отырып, бір мезгілде көп дегенде төрт балаға ғана тамақ беріп, жуындыру, киіндіру немесе шешіндіру жүзеге асырылған жөн. Серуенге жиналғанда топтағы балалардың бір жартысын тәрбиеші мен күтуші киіндіреді (балалардың екінші жартысы бұл уақытта ойнап жүреді), серуеннен кейін шешіндірген балалар басқаларын күтпей, топқа кіріп ойнай береді.
Әр шағын топта жасы кіші және әлсіз балаларды бірінші кезекте ұйықтауға жатқызып, ең соңында оятады.
1 жас 6 ай - 1 жас 7 айлық бала күндіз 1 рет ұйықтауға ауыстырылған кезде сылбыр, не мазасыз күйде болса, баланы біраз уақытқа бұрынғы режиміне көшіру қажет. Күндізгі ұйқыдан соң балаларды кезекпен оянуына қарай тамақтандырады.
Қыстыгүні бір жарым жастан асқан балалар таңғы және бесін астан соң күнделікті серуенге шығады. Жазда, қолайлы жағдай болғанда, балалар жақсы жабдықталған көгалдандырылған алаңда ойнайды.
1 жастан бастап 2 жасқа дейінгі ерте жастағы топтарда ұйымдастырылған оқу іс әрекеті шағын топпен күннің бірінші және екінші жартысында жүргізіледі. Ерте жастағы балалардың психофизиологиялық жас ерекшеліктерін ескере отырып, білім беру салаларындағы барлық тақырыптар бір ай ішінде білім, білік, дағдыларды жалпылау, бекіту мақсатында 2-3 рет қайталануы мүмкін.
Балалардың дербес іс-әрекеттерін ұйымдастыруда жақсы көңіл күйге жағдай тудыру ерекше мәнге ие болады. Балалардың жағымды көңіл күйін ән айту, музыкалық аспаптарда ойнау, көңілді тақпақтар оқу, билеу кезінде тудыруға болады.
Балаларға арналған көңілді ойын-сауықтар ұйымдастырылады: билер, жақсы таныс немесе жаттап алуды қажет етпейтін қимылды ойындар (мысалы, айнамен шағылыстырған күн сәулесін, сабын көбіктерін ұстап алу), бұрамалы ойыншықтарды, таныс қуыршақ театрының кейіпкерлерін (доппен ойнайтын, сүт ішетін, киімге тырмысып өрмелейтін мысық) көрсету.
Тәрбиеші іс-әрекет үстінде балалардың барлығын көз алдында ұстағаны, педагог назарын, мейірімін, тілектестігін әр баланың сезгені маңызды.
Жақсы көңіл күй балалардың бір-біріне жағымды қарым-қатынасын тәрбиелеумен байланысты. Екі жаста балалардың арасында дау-жанжалдар пайда болуы мүмкін, өйткені тілдері нашар дамығандықтан бала толық түсіндіре алмайды, сұрай білмейді. Сондықтан, бірге ойнаған балалардың шаршамауын қадағалау қажет. Балалардың бір-бірімен өзара қарым-қатынасына кешкі уақыт қолайлы, себебі тәрбиеші барлық уақытын балалардың дербес әрекетін ұйымдастыруға арнайды, ересек балалардың өзін-өзі ұстауы мен ойын үлгілерін сәбилердің еліктеуі үшін қолданады.
Балалармен жұмыс істеуде тәрбиешіге бірқалыпты, байсалды дауыс ырғағын сақтап, еліктеуге лайықты жағдайға назар аударып, ескертуді бір балаға басқаларға сездіртпей жасау қажет. Белсенді сөйлеудің дамуымен байланысты баланы өзінің қажеттілігін қимылмен емес (тартып алды, ұрып жіберді), сөзбен (сұрау, тәрбиешіден көмек сұрау) білдіруге үйрету қажет.
Бала өзін-өзі ұстау ережелері мен ойыншықтарды сақтау орнын топқа келген күннен бастап білуі тиіс.
Бала үш жаста тұрмыстық процессте, ойында, ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінде дербес, ал қозғалыстары үйлесімді бола бастайды.
3 жастағы баланың күн тәртібін құру барысында, ең алдымен, сергіту уақытының сипаты мен ұзақтығында болатын өзгерістерді ескеру қажет. 2 жастағы балалармен салыстырғанда дербестігінің айтарлықтай артуымен байланысты түрлі гигиеналық шараларды жүргізу мен органикалық қажеттіліктерін қанағаттандыруға арналған уақыты едәуір кемиді. Бұл жастағы балалар тамақты жылдамырақ ішеді, киімін ауыстыруға да аз уақыт жұмсайды, сондықтан сергектік уақыты түрлі күрделірек істермен толықтырылады. Балалар ұзағырақ ойнайды, қоршаған ортаны бақылайды, ересектермен бірге болып, ұзақ серуендей алады. Әлбетте, сергектік сипаттамасы сергіту уақыты ұзағырақ болғандықтан өзгермейді, бұл өзгерістер жалпы дамумен анықталатын баланың мінез-құлқындағы өзгерістерге байланысты жүзеге асырылады.
Баланың жалпы дамуымен байланысты сергектігіндегі өзгерістерге қарамастан, бала 3 жаста жоғары жүйке жүйесі қызметінің ерекшелiктеріне сай ұзақ уақыт бiр іспен шұғылдана алмайды: бiрқалыпты іс-әрекеттер мен қимылдар оларды жалықтырады. Сонымен бірге, бала әрдайым өзінің жай-күйін бағалай білмейді, іс-әрекетінің сипатын, енжарлығын өзгерте алмайды. Ол үшін күн тәртібін құру барысында бөлмедегі және серуендегі іс-әрекеттердің түрлерін ауыстырып отыру қажет. Сергектік уақытында балалардың өздігінен ойыны тәрбиешімен бірлесіп әрекет жасауға, бөлмедегі ойын - серуенмен, қимылды ойындар - тыныш ойындармен ауыстырылуы қажет. Бала өмірін ұйымдастыруда әр баланың ұйқыдан оянғаннан кейін тамақ ішіп, басқа балаларды күтпей, тәрбиешінің бақылауымен өздігінен ойнауын ұйымдастырған жөн.
Режимдік процесcтерді ересектердің әңгімелеуімен, түсіндіруімен ұластырған маңызды. 3 жаста сөз жетекші рөл атқара бастайды, сондай-ақ, жаңа қимылдар мен іс-әрекеттерді үйретуде көрсету маңызды тәсілдердің бірі болып қала береді. Сөздің көмегімен ересек адам кейбір әрекет түрлерін баланың есіне салады (Арман, қолыңды жудың ба?), есіне түсіреді (Әсел, қолыңды жуып болсаң, үстел басына отыр), түсіндіреді (Бақыт, тәрелкедегі тамақты қолыңмен ұстама, екінші қолыңа нан ал).
Ақыл-ойдың дамуы, бала тұлғасының дербестік, бастамашылық, шығармашылық жағынан қалыптасуы белсенді іс-әрекет процесінде іске асырылады. Сондықтан, ерте жастағы балалардың режимдік процесстер мен ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінен бос уақыттарының барлығы дербес іс-әрекетпен толықтырылуы қажет. Осы кезеңдегі дербес іс-әрекет әртүрлі болуы мүмкін. Олар: сюжетті-рөлдік, дидактикалық, құрылыс ойындары, қимылдар, бағдарлық-танымдық әрекет, бақылаулар, кітаптар мен суреттер қарастыру, бейнелеу өнері, өзіне-өзі қызмет ету элементтері, ересектердің тапсырмаларын орындау.
Ересектер ерте жастағы балаларды заттар әлеміне енгізеді, олардың қызметімен және неге арналғандығымен таныстырады, қоршаған ортаны тануға бағытталған іс-әрекеттерін ынталандырады. Осыған байланысты, күннің кез келген уақытында өз қалауынша заттармен әрекет етуге, ойнауға, қозғалу мүмкіндігіне ие болатын пәндiк-ойын дамытушылық ортасымен қамтамасыз етілуі қажет. Сол себепті:
- қозғалыс белсенділігін қажет ететін ойыншықтар және жабдықтармен қамтамасыз етіп, олардың орындарын жиі ауыстырып, санитарлық өңдеу тәртібін сақтау;
- баланың қолы жететін жерге автодидактикалық, ойын материалдарын орналастыру;
- ойын бөлмелерінде өзгертуге жеңіл тақырыптық дамыту орталықтарын жабдықтау: Өнер, Сенсорлық-құрылыс, Көңілді доп, Табиғат бұрышы, Құм және су, Ертегі аралы, Ас үй, Сәндену бұрышымен;
- әрбір орталықта балалардың жеке қажеттіліктеріне, қызығушылықтарына, тәрбиелеу және дамыту міндеттеріне сүйене отырып, дидактикалық және ойын материалдарын іріктеу;
- мектепке дейінгі ұйым мен отбасындағы жағдайларға қойылатын талаптардың бірыңғай болуы маңызды.
Бала өмірінде екінші жыл ерекше маңызды. Баланың жүруді меңгеруі кейіп-кескінді өзгертіп, сенсорлық дамуды тездетуге мүмкiндiк туғызады, екiншi сигналдық жүйенiң қалыптасуы бала өмірінің екiншi жылын ерекшелейдi.
Екі жаста баланың дене және психикалық дамуы одан әрі жүзеге асады. Ай сайын салмағына 170,0 - 190,0 г, бойына - 1 см қосып отырады. Екі жастағы баланың салмағы орташа есеппен 12,0 - 12,7 кг, бойының ұзындығы 85,0 - 86,0 см жетеді, 20 сүт тісі болады. Сергу уақытының ұзақтығы: бірінші жарты жылдықта 3 сағаттан бастап 4 сағатқа дейін, екінші жарты жылдықта 4 сағаттан бастап 5,5 сағатқа дейін. Тәуліктік ұйқы мөлшері 14 сағаттан 12,5 сағатқа дейін қысқарады.
Бала өмірінің екінші жылында сөйлейді, жүре бастайды, заттармен әрекет жасаудың қарапайым тәсілдерін меңгереді. Ол әлі де ересектердің көмегін қажет етеді, бірақ сәбилерге қарағанда, онда талпыныс, ересектерге түсіндіре білуге деген ұмтылыс пайда болады.
2 жаста қарқынды даму бағыттары айқындалады. Бұл ересек адамдардың тілін түсіну және сөйлеу қабілетінің дамуы, сенсорлық даму, заттармен әрекеттің, ойындардың, қимыл-қозғалыстарының, дербестіктің дамуы. Дамудың әр бағыты басқа бағыттармен байланысты дамиды. Мысалы, заттармен әрекет жасаудың және ойынның дамуы қимыл-қозғалыстың дамуымен, ал 1 жас 6 айдан кейін сөздерді түсінуімен тығыз байланысты. Дамудың бұл бағыттары осы жаста ерекше маңызды, өйткені олар едәуір күшті болып табылады және жағымсыз факторлар әсеріне (нашар анамнез, аурушаңдық, педагогикалық әсерлердің жетіспеушілігі және т.б.) аз ұшырайды. Белсенді тілдің дамуы - жағымсыз факторлардың әсеріне едәуір сезімтал жаңа бағыт.
1.2 3 жастан 5 жасқа дейінгі балалардың құрастыру шығармашылығын жан- жақты дамыту.
Педагогикалық процесс ересектердің балалармен бірлескен іс-әрекеті мен баланың өз бетінше еркін іс-әрекеті негізінде құрылуы тиіс.
Ересектер ешқандай психологиялық қысым көрсетпей-ақ, өзі сол іс-әрекетке қатысуға қызығушылық сыңай таныту арқылы балаларды ұйымдастырылған танымдық іс-әрекетке тарта алады.
Білім беру салалары шеңберіндегі ұйымдастырылған танымдық іс-әрекет әртүрлі бағытта жүзеге асуы мүмкін:
- тақырыптық орталық сынды мектепке жасына дейінгі балалардың өз бетінше еркін іс-әрекет түрлерін орындауға арналған көпжүйелі орта ұйымдастыру (әртүрлі қызығушылықтар мен әртүрлі даму дәрежесіндегі балалардың өзін-өзі жетілдіруіне жағдай жасау);
- балалардың мүмкіншіліктері мен қызығушылықтарын ескере отырып, ұйымдастырудың әртүрлі нысандарын қолдану (жұптасып, шағын топтармен, бүкіл топпен);
- балалардың ересектермен бірлескен іс-әрекет түрлерін жүргізуге күн тәртібінен арнайы уақыт (7-30 минутқа дейін) бөлінеді.
Осы бағыттарға сәйкес педагогикалық процесс төмендегідей құзіреттіліктерді қамтиды:
1. Ұйымдастырылған оқу іс-әрекетін қарым-қатынас, ойын, зерттеу-іздестіру, ересектермен және құрдастарымен ынтымақтастық негізінде құру (базистік оқу жоспарына сай әртүрлі, бірін-бірі қайталамайтын, әр сипатты іс-әрекет түрлерін ұйымдастыру).
2. Балаларды тәрбиелеу мен оқытуға бағытталған іс-әрекет түрлері:
а) балалардың өз бетінше еркін іс-әрекеті:
- ойын;
- сурет салу;
- мүсіндеу;
- жапсыру;
- көркемдік-тілдік іс-әрекет;
- құрастыру;
- дидактикалық ойындар мен жаттығулар т.б.
б) ересектердің балалармен бірлескен іс-әрекеті:
- ойын іс-әрекеті;
- бейнелеу іс-әрекеті;
- танымдық-зерттеу іс-әрекеті;
- тәжірибе жасау іс-әрекеті;
- қатынас іс-әрекеті;
- музыкалық-сергіту іс-әрекеті;
- мерекелер мен сауықтар;
- дене шынықтыру және сауықтыру іс-әрекеті;
- жобалау іс-әрекеті және т.б.
Күн тәртібінде педагогтің бейресми қарым-қатынас негізінде әр баламен жеке байланыс жасауына да уақыт қарастырылуы керек.
Күнделікті ересектермен ойнауына да арнайы уақыт бөлінуі тиіс. Бұл ойындар баланың қалауымен ұйымдастырылып, ересектер тарапынан қолдау көрсетілуі керек.
Ұйымдастырылатын ойын және оқу іс-әрекеттері күн сайын өзінің ұйымдастырылу сипатымен, өткізілетін орнымен, түрлерімен ерекшеленіп, баланы жалықтырмайтындай, қызықты етіп жүргізілуі қажет.
Жоғары интеллектуалдық және физиологиялық жүктемесі ауыр ойындар мен сабақтар аптасына 1-2 сабақтан артық болмауы керек. Бұл егер күн тәртібі балаларға білім беру жұмыстарының жоспарымен сәйкес болса, мүмкін болады.
Балалардың шаршаған сырттай белгілерін ескеру қажет (қызығушылық деңгейі, алаңдау жиілігі, зейінінің жоқтығы және т.б.) және олардың көрінген бірінші белгілерінде-ақ ұйымдастырылған оқу іс-әрекетін өткізуге болмайды.
Зейінді белсендіру, ынталандыру тәсілін енгізу арқылы балалардың жұмысқа қабілеттілігін көтеруге талпыну.
Ұйымдастырылған оқу іс-әрекеті мен басқа да жұмыс түрлері баланы шаршап-шалдықтырмайтындай, жүйке жүйесіне күш түсірмейтіндей, жалықтырмайтындай бекітілген уақыт мөлшерінен ауытқымай жүргізілуі тиіс.
Күн тәртібінде емдік-шынықтыру шаралары мен психологиялық тренингтер, сергіту мен музыкалық үзіліс сәттеріне, баланың өз қалауымен еркін жүріп-тұруына уақыт бөлінуі керек.
Баламен қарым-қатынаста және жұмыс істеуде баланың қызығушылығын және белсенділігін төмендететін артық жиі қайталаулар болдырмау қажет.
Жұмыс аптасына жеңіл кіруді және одан жеңіл шығуды қамтамасыз ету үшін, дүйсенбі мен жұма күндері физиологиялық және интеллектуалдық жүктемесі бар іс-әрекет түрлері жүргізілмеуі тиіс.
Егер бала шаршаса, жұмыс істеуден бас тартса, зейіні шашыраңқы болса, тапсырманы міндеттеп орындатуға болмайды.
Баланың жүйке жүйесіне күш түсіретін, шаршататын қажетсіз білімдермен және ақпараттармен оларға артық салмақ түсірмеу қажет.
Оқу іс-әрекетінің барысында, зейінін тұрақтандыратын, оны қызықтыратын, ынтасын арттыратын тиімді әдіс-тәсілдерді қолдану арқылы балалардың жұмыс істеу қабілетін арттырып отыру қажет.
Балаларды ұзақ уақыт, бір орында қозғалыссыз ұстауға болмайды.
Мектепке дейінгі кіші жастағы балалар ересектермен қарым-қатынас жасауға өте ықыласты болады, әртүрлі сұрақтар қойып, өздері білетін ертегілерді бар ынтасымен айтып береді, танымдық қызығушылығы белсенді болады. Ересектермен қарым-қатынас жасау қажеттілігі қанағаттанбаған кезде, олардың арасында эмоционалдық жатырқаушылық пайда болады. Төрт жасқа қарай бала құрдасын ортақ іс-әрекетке қатысушы есебінде қабылдайды.
3-4 жасар баланың өзін-өзі бағалауы өте жоғары деңгейде, бұл ол үшін әбден заңды, өйткені біреу оның тұлғалық қасиеттерін дұрыс бағаламаған кездегі өз-өзін қорғаудың тұлғалық тетігі болып табылады.
3 жас пен 4 жас аралығында баланың сенсорлық процесінің сапалы жаңа қасиеттері қалыптасады: фонематикалық есту, түсті ажырату, көз қырағылығы, заттардың пішінін ажырату қабілеттері жетіле түседі.
Балалар заттарды ұстап көріп танудан, көзбен көру арқылы тануға көшеді.
Тіл - 3-4 жастағы балалардың сенсорлық процестерін дамытуда жетекші орын алады. Балалар тілін заттардың сынын, бір-бірімен қарым-қатынасын білдіретін, мазмұнды қабылдауын қалыптастыратын жаңа сөздермен байытады.
3-4 жастан бастап баланың есі еріксіз сипатта болады. Бала материалды өзі іс-әрекетке тікелей қатысу арқылы есіне сақтайды. Бұл жастағы баланың ойлау қабілеті сапалық өзгешелігімен ерекшеленеді: оған қиял мен шындықты ажырату қиынға соғады. Ол - өзімшіл. Оған анимастикалық түсініктер тән: айнала қоршаған заттардың бәрін өзімен салыстырады, олар да өзі сияқты ойлауға және сезінуге қабілетті деп ойлайды. Нысандарды қарастыра отырып әдетте, ол заттың ең айқын бөлігін ажыратады.
Мектепке дейінгі кіші жастағы балаларда кеңістік, уақыт, сан туралы қарапайым түсініктері қалыптаса бастайды.
3-4 жасар балалар ауа райы құбылыстары мен оның салдары арасындағы қарапайым байланыстарды түсіне бастайды. Тек өзі ғана емес, басқа да тіршілік иелері де тағам мен судағы қажеттілігі бар екенін түсінеді. 3-4 жасар балаларда құрастыру әрекеті әлі де ойынмен бірге ұштаса отырып жүргізіледі. Әр түрлі материалдармен тәжірибе жасау барысында балалар олардың қасиеттері мен құрылысын танып-біледі.
Бұл кезеңде балалар қарапайым қол еңбегі түрлерінің әдістерін (бүктеу, умаждау, жырту және ұсақ-түйектерді қолдан жасау) меңгереді.
4 жасқа қарай балалар көркем шығарма мәтінін эмоционалды және тұтастай қабылдайды. Оның материалды қаншалықты түсінгендігі сөйлеу тілінде ғана емес, заттарды ажырату және ойын әрекеттері үстінде байқалады.
Бала үшін бейнелеу іс-әрекеті -- бұл өзі жасаған бейнелер. Бұл бейнелер жарқылдақ, аңғал, ашық, ауыз әдебиетті еске түсіреді.
Мүсіндеу, жапсыру, сурет салу барысында сызықтар мен пішіндер тіріліп, баланың көз алдында жағу, сызу арқылы бейнеге айналады.
Бала сызықтарды, пішіндерді, түсті дақтарды, жағуларды қолданып, қарапайым сюжеттерді бейнелей алады.
Бұл кезеңде балалардың көпшілігінің музыкаға ықыласы жоғары деңгейде болғандықтан, бұл жаста музыка мәдениетін меңгерту өте қолайлы.
Мектепке дейінгі кіші жаста баланың моторлық қызметтері қарқынды дамиды. Балалардың қозғалыс белсенділігі іс-әрекет дербестігінің жоғары деңгейлігімен сипатталады.
3 жастан бастап нақты және саналы қызығушылығы біліне бастайды, бұл кезеңде бала өзіндік еркі бар жеке адам екенін түсіне бастайды. Ми қызметі мен психикалық қызметі қарқынды дамуын жалғастырады, мінез-құлқында өзгерістер пайда болады. Көркем шығармаларды қабылдауы мен музыкаға деген ықыласы артады. Бұл баланың қызығушылығы мен қабілеттерін анықтауға мүмкіндік береді. Көпшілікпен ойнайтын ойындарға қызығушылығы арта түседі. Үш жасар бала -- қажымас қайраткер, ол желімдеуге, мүсіндеуге, сурет салуға дайын, бірақ ұзақ әңгімелер мен түсіндірулерді қабылдай алмайды.
3-4 жасар баланың тұлғалық дамуының базистік мазмұны өзінің көпқырлылығымен, әрдайым даму үстінде және әр жас кезеңінің өзіндік мазмұнының ерекшеленуімен сипатталады. Дер кезінде тұлғаның базистік сипатын қолайлы қалыптастыру жағдайының жоқтығынан әрі қарай айтарлықтай деформация пайда болуы мүмкін.
Түрлі-түсті бөлшектер мен пішіндерден қарапайым құрылыстар жасауды жалғастыру, бөлшектерді қатарластырып, кірпіш - пластиналарды көлденеңінен, тігінен, дөңгелек пен төртбұрыш бойына бір-біріне жақын және белгілі арақашықтықты сақтай отырып орналастыру тәсілдерін қолдану.
Биіктету немесе бөлшектерін ауыстыру арқылы құрылысын өзгерту іскерліктерін дамыту, мысалы: Жолдар (машиналар мен жаяу жүргіншілерге арналған кең және тар жолдар), Лақтар мен боталарға арналған қоршаулар (биік, аласа), Қақпа (биік, аласа, кең және тар).
Балаларға құрылыс материалдарының негізгі бөлшектері (текше, кірпіш, пластина, призма) мен олардың түстерін, көлемдерін атай білуге ынталандыру. Құрылыс бөліктерін көлеміне қарай (үлкен-кіші, ұзын-қысқа, биік-аласа, кең-тар) ажырата білге үйрету.
Қағаздан құрастыру
Қағаздан құрастырудың бүктеу, умаждау, жырту, ширату тәсілдерін қолдана отырып, қағаз парағын көлемді өзгерту іскерліктерін (мысалы, шөп, бақбақ, құстар) қалыптастыру.
Жыл соңында құрастыру бойынша бағдарламалық материалдарды меңгеру нәтижесінде балалар:
- құрылыс материалдарының негізгі бөлшектерін біліп атауды;
- кірпіштер мен пластиналарды тігінен және көлденеңнен қоюды;
- құрылыстың үстіне құрылыс салу және элементтерді алмастыру арқылы құрылысты өзгертуді;
- құрылыс бөліктерін ажыратуды;
- қағаз беттерін (умаждау, жырту, ширату) қайта жасауды білуі тиіс.
Ірі және ұсақ құрылыс материалдарынан, ойыншықтардың мөлшеріне сай түрлі көлемдегі, пішіндегі бөлшектерді қолданып құрастыруды үйрету (мысалы, үй, жиһаз, гараж, біздің қаланың көшесі, балабақша ауласы және т.б.). Тақырыпты біртіндеп қиындатып бірнеше құрастырулар жасауды ұсыну (мысалы, 5-6 үй, 3-4 автобус, 3-4 автокөлік).
Құрылысты биіктетіп немесе қайта құру, бір бөлшекті екінші бөлшекпен ауыстырып (биік және аласа, ұзын және қысқа, жалпақ және жіңішке) өзгерту біліктерін дамыту.
Негізгі бөліктерін бөліп, көлемі мен пішіні бойынша ажыратып бұл бөліктердің бір-біріне қатысты кеңістіктерін анықтап құрылысқа талдау жасауға үйрету.
Бастаған ісін аяғына дейін жеткізуге (бастаған құрылысын аяқтау, сабақтан соң қайта бөлшектеу) тәрбиелеу.
Қағаздан құрастыру
Көлемді формадағы бір парақ қағазды (умаждау, жырту, ширату) қайта жасау, қағаздан кесек, шиыршық, ілмек құрастыру, бөлшектерін бір-біріне желімдеу, композиция жинау, типіне қарай пластиктерден түрлі бейне жасау (анаға, әжеге арналған гүлдер, толқындар, жүзімнің бұтағы, қар кесегі, құстар, бақбақ, кірпілер отбасы) іскерліктерін бекіту.
Тіктөртбұрыш қағазды бұрыштары мен жақтарын беттестіріп (жалаушалар, альбом, үй, автобус, мерекелік ашық хат), тең етіп бүктеу іскерліктерін тудыру.
Бөлшектің негізгі пішініне мысалы, ашық хатты безендіру, үйге - терезе, есік, құбыр, автобусқа - дөңгелек, терезе, есік, орындыққа -- арқасын желімдеу іскерліктерін дамыту.
Оригами типі бойынша қарапайым пішіндерді қағаздан бүктеуге үйрету.
Табиғи және ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
дағдыларын дамыту.
Мақсаты:
Мектеп жасына дейінгі балалардың құрастыру шығармашылығының білім дағдыларының әрекеттерін дамытудың тиімді жолдарын қарастыру.
Міндеттері:
- мектепке дейінгі балаларға зерттеу жүргізіп, және құрастыру әрекеттерін дамытудың кейбір ерекшеліктерді анықтау және оның тиімді жолдарын айқындау;
- мектеп жасына дейінгі балалардың құрастыру әрекеттері негізінде құрастыру қабілеттері мен шығармашылығын дамытатын әдіс-тәсілдерді айқындау.
Зерттеу обьектісі:
Мектеп жасына дейінгі баланың құрастыру әрекеттері негізінде құрастыру қабілеттері мен шығармашылығын қалыптастыру, қолдану мүмкіндіктері.
Зерттеу заты:
Балалардың жас ерекшелігіне байланысты құрастыруларды ұйымдастыру. Әр түрлі ойындар арқылы әлемді тани білуді, ақпаратты қабылдауды, талдауды, қоршаған заттар мен құбылыстарды салыстыра отырып, қорытындылау.
Мазмұны
Кіріспе
I. Теориялық бөлім
1.1 1 жастан 3 жасқа қараған балалардың құрастыру шығармашылығын дамыту
1.2 3 жастан 5 жасқа дейінгі балалардың құрастыру шығармашылығын жан- жақты дамыту
1.3 Құрастыру әрекетінің түрлері
1.4 5-6 жастағы балаларға арналған құрастыру әрекеттері
II. Тәжірибелік бөлім
2.1 1-3 жасар балалармен өткізілетін сабақтар.
2.2 3-5 жасар балалармен өткізілетін сабақтар.
2.3 5-6 жасар балалармен өткізілетін сабақтар
Тұжырымдама
Пайдаланылған әдебиеттер
Қосымшалар
Кіріспе
Құрастыру және құрылыс ойындары мектепке дейінгі жастағы балалардың жан-жақты дамуына ықпал ететін тәжірибелік іс-әрекеттің маңызды түрлерінің бірі болып табылады. Ол балалардың қызығушылығы мен талап-тілектерін, ынта-ықыластарын қанағаттандырады, ойлауын дамытады, құрастырудың міндеттерін өздігінен шешу дағдыларға қалыптастырады.
Ортаңғы топтағы құрастыру іс-әрекеті барысында (құрылыс материалдары, лего конструкторлар. қағазбен, табиғи заттармен) балалар құрылыс материалдары-мен құрастыруға, қағаздан әртүрлі заттар жасай алуға, табиғи және қажетсіз, қалдық заттармен жұмыс жасай білуге, ұжымдық еңбек нәтижесіне жете білуге үйренеді. Балалардың көркемдік талғамы дамытылып, өмірдегі, айналасындағы әсемдікті сезіне білуге және оны өзінін құрастыру іс-әрекетінде бере білуге үйренеді.
Балаларға құрастыру іс-әрекетін үйрету - айналадағы заттар мен құбылыстарды таныстырудан басталады. Олар қоршаған ортаға бақылау жасауға, мақсатты түрде табиғаттың және адамдардын қолдарымен жасалған заттардың пішінін, көлемі мен түстерін ажырата алуға, қарай көруге, зерттеу жасауға үйренеді. Нәтижесінде әлемді тұтас кабылдауға, бейнелі образдар жасауға дағдыланады. Ұсынылған технологиялық картаны жан-жақты қарап, зерттеу жүргізгеннен кейін, оны қалай жүзеге асыру керектігін ойланып, құрылыс материалдарымен, кағазбен, табиғи материалдармен немесе қажетсіз заттармен қалай жұмыс жасауға болатынын ойланады. Әдістемелік құралда пайдаланылған әдіс-тәсілдер орындалу ретімен балаларды ойлануға, шығармашылықпен өздігінен әрекет етуге, тірек сызбаларды қолдана отырып өз ойын іске асыруға көмек бере алады. Түрлі түсті, көлемі мен пішіндері әртүрлі құрылыс материалдары: текшелер, призмалар, брусоктар, пластиналар, кірпіштер, цилиндрлер, конустар, тағы басқаларынын ұсақ және ірі бөліктерін пайдалана отырып, балалар белгілі бір заттарды ретімен құрастыруға үйренеді. Олардың көру, сипап сезу, қимыл-қозғалыс арқылы сенсорлық қабілеттері дамытылып; түс, көлем, пішін және заттардың сапасы туралы түсініктері қалыптасып, оны кеністікте дұрыс орналастыруға жаттығады.
Құрылыс материалдарымен жұмыс жасауда балалар кірпіштерді көлденең, тігінен, қырынан қойып, бірінің үстіне бірін қойып, жанына, алдына, артына қоюды және олардың түсі, көлемі, пишініне қарай бір-біріне үйлестіре орналастыруға, біріктіруге, оларды берік орнатуға, құрылыстардың құрылымына қарай онын негізгі бөліктерін, қосымша бөліктерін дұрыс орналастыра білуге үйренеді. Оған мысал ретінде ұсынылған тақырыптар: Көп қабатты үйлер, Біздің қаладағы көше, Жиһаз, Көпір, Ұшақ, Қайықтар, Біздің балабақшаның ауласы, Хайуанаттар бағы т.б.
Қағазбен құрастыру - көркемдік іс-әрекеттің түріне жатады.Ортаңғы топта қағазбен жұмыс жасаудың әртүрлі техникалары: қағазды умаждау, бүктеу, жырту, бүктеу сызығы бойынша сындыру, орау т.б. түрлері бойынша төмендегідей тақырыптарда: Кітапша, Жүзім, Қошақан, Мерекелік ашықхаттар, Құс, Ағаштар, Үйлер, Саябақта т.б. жұмыс жасайды.
Табиғи материалдармен жұмыс жасауда балаларға алдын ала дайындалған табиғи материалдар беріледі (шырша бүрлері, жаңғақтар, жапырақтар, дәндер, ұлу қауашақтары т.б.) және олардан жасайтын заттардың негізгі, жеке бөліктерін құрастырып, оларды ермексазбен біріктіреді. Тақырыптары: Жапырақтардан жасалған балықтар, Кірпі, Саңырауқұлақтар, Тышқандар, Пингвиндер, Инеліктер, Көбелектер, Балапан т.б. Педагогтін міндеті - табиғи материалдармен жұмыс жасауда олардың ерекшеліктерін байқай отырып, оның сапасына мән беру, балаларды өте бай табиғи бояулар мен әсемдікті сезіну арқылы алуан түрлі көркем бейнелер жасауға үйрету.
Қажетсіз, қалдық заттардан құрастыру арқылы әртүрлі қызықты бейнелер жасау балалар үшін тәжірибе жинақтауға, шығармашылықпен әрекет етуге, заттарды үнемді әрі тиімді пайдалануда маңызы зор. Ондай заттарға: әртүрлі көлемдегі қораптар, кақпақтар, сусын, шырындар мен сүттің, йогурттың босаған құтылары, Киндер сюрприздің сыртқы қораптары, дискілер, кір қыстырғыштар, жіптер, сіріңке қораптары т.б. Мұндай заттармен жасауға ұсынылатын тақырыптар: Қанқыз, Жүк машинасы, Жаңажылдың ойыншықтар, Сылдырмақ, Аққала, Желкенді қайық, Қағаз майлыққа арналған стақандар, Ертегі т.б. Қажетсіз заттармен жұмыс істеудің негізгі әдіс-тәсілдері бүктеу, желімдеу, жапсыру, біріктіру т.б. жұмыс жасау қағидалары алдындағы басқа құрастыру іс-әрекетіндегідей балалар жеке бөліктерін қарап көреді, негізгі бөліктер мен ұсақ бөлшектерін ажыратып алады, олардың көлемі, пішіні, түсіне сәйкес құрастырудың тиімді жолдарын қарастырады.
Құрастыру іс-әрекетімен айналысудың маңызды қағидаларының бірі: балалармен жеке және ұжымдық жұмыстарды тиімді ұйымдастыру - еңбек нәтижесіне жетуде, оның мазмұнын дұрыс бере білде, қарым-қатынас мәдениетін қалыптастыруда өнімді еңбек етуге ықпал етеді. Сондай-ақ, құрастыру іс-әрекетін басқа іс-әрекет түрлерімен: ойын, сурет салу, мүсіндеу, жапсыру, музыка т.б. тығыз байланыстыра, сабақтастыра білу де педагогтің шеберлігіне байланысты болмақ және ол балалардың іс-әрекетке қызығушылығын оятады, танымдық белсенділігін арттырады. Бұл құрастыру іс-әрекетіне балалардың ынта-ықыласын туындатып, ойын арқылы сөйлеуге, өз пікірін айтып жеткізе білуге, жасаған заттарын сипаттап айтып беруге, педагогпен диалогты қарым-қатынас жасауға, құрбыластарымен өзара келісімге келуге, дербес әрекет етуге септігін тигізеді.
Баланың жеке тұлға ретінде қалыптасуы сәби кезінен басталады. Ол үшін балаға барлық жағдай жасалуы керек. Өмірге келген әрбір бала бақытты болуы тиіс. Бұл-баланың басты құқығы. Балалар-еліміздің бүгіні мен ертеңі. Мемлекетіміздің басты байлығы, әрі тірегі. Сондықтан балаға тиісті дәрежеде жағдай жасап, денсаулығын жақсартып, өмірін гүлдендіріп, саналы тәрбие мен сапалы білім беру-біздің басты мақсат.
Тәрбие баланың дүниеге келген сәтінен басталады. Мектеп жасына дейінгі баланы дамытатын, өсіретін әрі тәрбиелейтін негізгі іс-әрекет-ойын. Ойын арқылы бала өзін қоршаған ортамен, табиғатпен, қоғамдық құбылысиармен, адамдардаң еңбегімен, қарым-қатынасымен танысады. Елбасымыздың Жолдауында еліміздегі барлық мектеп жасына дейінгі балаларды оқыту мен тәрбиелеуді арттыру мақсатында Балапан бағдарламасы әзірленіп, оны іске асыру жұмыстары тапсырылғаны баршамызға мәлім. Замана алға қойған бұл міндеттерді өз мәнінде шешу үшін мектепке дейінгі тәрбие мен білім беру мазмұнын түбегейлі жаңарту көзделуде. Қазіргі өмірдің өзінен туындап отырған талаптарды орындау, жаңашылдыққа жаршы болу үзіліссіз тәрбие негізінің бастау бұлағы - мектепке дейінгі ұйымдардан басталғаны орынды. Бала тәрбиесі отбасынан бастау алады десек те, ғылымға негізделген әдіс-тәсілмен берілетін тәлім-тәрбие ісі көбінесе балабақшадан басталып, мектепте жан-жақты педагогикалық өрісін табады. Әсіресе, балабақшадағы тәрбие бала табиғатына ерекше әсер етіп, оған өмір бойы өшпестей із қалдырады.
Тәрбиенің сан алуан келелі мәселесін шешетін, қарапайым дағдыларды бала санына орнықтыратын алғашқы білім баспалдағы балабақша.
Балабақшаның күн тәртібінде түрған өзекті мәселе - баланың денсаулығы, тәртіпті де ақылды бала өсіру, алғашқы білім нәріне жол ашу.Осыған орай, бүгінгі қоғам мүддесіне лайықты, жан - жақты жетілген, бойында ұлттық сана қалыптасқан парасатты азамат тәрбиелеп өсіру - отбасының, балабақшаның, барша халықтың міндеті.
Кішкентай бүлдіршіндеріміздің алғашқы даму кезеңі, білім мен тәрбие берудің алғашқы сатысы - балабақша. Балалардың білім алуға, еңбекке, қоршаған ортаға бейімі, адамдармен қарым-қатынасы, сөз қорының, ойлау қабілетінің дамуы мектепке дейінгі кезеңде қалыптасады. Баланың жеке басының тұлға ретінде дамуы көптеген жағдайларға байланысты. Ол баланың өзін қоршаған ортасы, қарым-қатынасы (үлкендермен және құрбыластарымен) ойын, балабақшадағы іс-әрекеті баланың психикалық дамуына ықпал етеді. Бұл баланың айналадағы дүниеге, заттар мен құбылыстарға жауапкершілікпен қарауға деген түсініктерін дамытады.
Мектепке дейінгі балалардың құрастыру қабілеттері мен шығармашылығын қалыптастару қазіргі таңда ең өзекті мәселелердің бірі болып отыр. Ғалым-педагогтар мектеп жасына дейінгі балалардың құрастыру әрекетінің дамуын жан-жақты әлі де қарастыруды қажет етеді деген пікірлер айтуда.
Бала мектепке келгенде қабылдау, ойлау және есте сақтау қабілеті жоғары дәрежеде болуы тиіс. Сондықтан балаға мектепке дейін бейнелеу қабілетін дамыту маңызды. Ол үшін арнаулы дәлелденген, тәжірибе жүзінде еске асырылған нәтижелі іс-әрекеттер жасалынуда.
Осы жасқа лайықты ойлау, есте сақтау қабілеті мен ақыл-ой және ересек адамның парасатты қамқорлығынсыз баланың талабы толығымен ашылмай қалуы мүмкін. Мектепке дейінгі балалық шақта есте сақтау, бейнелеу қабілеті біршама дербестікке ие болады. Мектепке дейінгі балалардың есте сақтау қабілетін дамыту баланың ес процесінің қалыптасу өрісіне бір деңгейде көрініс бермейді, сондықтан да оны белсенді түрде ынталандыра білуіміз шарт. Мектепке дейінгі балалардың өмір сүру қалпы, оның есте сақтау және ойлай білу дәрежесімен тығыз байланысты. Сондықтан да есті дамыту - үлкен өзгеріс есті-бала алдында есте қалдыру, бейнелеу мақсатын қойып, тиісті тәсілдер қолдануды бастайтын (мысалы, есте қалдыру үшін іс-әрекетті бірнеше рет қайталайды) арнайы мнемикалық іс-әрекетің болуы дейді. Мектепке дейінгі балалардың есте сақтау, бейнелеу қабілетіне тән заңдылықтар да қазіргі таңда зерттелінуде.
Мектеп жасына дейінгі балалардың құрастыру қабілетінің рөлі, ойлау процесіне қарағанда маңызды болмаса онан кем емес.
Мектепке дейінгі балалардың бейнелеу қабілетінің жоғары болатындығын ғалымдар кеңінен қарастырды.
Мектеп жасына дейінгі ересек балалар тек педагогтың басшылығымен біртіндеп қана бала бейнелеу құралдарын меңгереді.
Балалардың бейнелеу және құрастыру әрекеттерін зерттеушілер - Е.А.Флерина, Н.П.Сакулина, Т.С.Комарова, Т.Г.Казакова, Н.Б.Халезова және басқалар живопись пен скульптурада суретші пайдаланатын көптеген әсерлі құралдарға белгілі бір дәрежеде мектеп жасына дейінгі баланың шамасы келетінін атап айтады.
Бір өнерге деген қабілеттілік адамның өзіне тән ерекшелігі болып табылады, мұның өзі оны жануарлар әлемінен бөліп шығарып, болмысты пайдалануға ғана емес, сонымен бірге оның турін өзгертуге де мүмкіндік береді.
К.Маркс іс-әрекет деген осы қабілетті көрсете келіп, былай деп жазды: Хайуанат материяны өзі жататын түрдің өлшеміне және қажетсінуіне ғана сәйкес қалыптастыраса, ал адам кез келген түрдің өлшемі бойынша өндіре алады және ол барлық жерде затқа тиісті өлшем бере алады; осының арқасында адам әсемдік заңдылығы бойынша да материяны қалыптастырылады [38].
Адамның кез келген еңбек қызметі әрқашан ол қызметінің мақсаттарын ұғынумен, ақырғы нәтижені болжай білумен байланысты, мұның өзі іс-қимылдың әдісі мен сипатын анықтап, адамның ерік- жігерін жұмылдырады.
Балалар шығармашылығының мүмкіндіктері мен өзіндік ерекшеліктері дұрыс түсіну педагогтан жалпы өнер саласындағы қызметтің қандай сипаты барын, көркем образды жасау үшін суретші қандай әсерлі құралдарды пайдаланатын, оның шығармашылық қызметінің қандай кезеңдерді барын білуді талап етеді.
Өнердің белгілі бір түрінде дағдыларды меңгеру шығармашылық үшін қажетті шарт болып табылады, өйткені мұнсыз суретші ойға алған образдарын нақты формада көрсете алмайды.
Шығармашылық ойларды жүзеге асыру үшін сондай-ақ еңбексүйгіштік қажет. Мұнсыз ең тамаша ойдың өзі жүзеге аспай қалуы мүмкін. Адамның барлық күш жігері алға қойған мақсатты жүзеге асыруға жұмылдырылып бағытталуы тиіс. И.Е.Репин: Тіпті данышпандық талант кезінде де тек ұлы еңбекқорлар ғана өнерде форманы барынша жетілдіруге жете алады. Еңбекке қойылған осы бір қарапайым талап кез-келген данышпанның базасын құрайды - деп жазған болатын.
Әрбір суретшінің шығармашылық процесі әр түрлі. Мұның өзі әркелкі, кейде образ жасаудағы ұзақ жол болуы мүмкін. Сондықтан бұл процестегі негізгі кезеңдерді ғана белгілеп өтуге болады.
Шығармашылықтың бастапқы кезеңі идеяның, ойдың пайда болуы болып табылады. Алғашқыда ол айқын, нақты емес болуы, оның нақтылап, идея нақты мазмұнға айналуы үшін уақыт талап етілуі мүмкін. Бұл ойды пісіру шығармашылық қызметтің екінші кезеңі болып табылдаы.
Үшінші кезең - ойды жүзеге асыру, мұның барысында онан әрі нақтылау, және мазмұн жасау, оны нақты формаларда көрсету жүреді.
Шығармашылық процесс көркем образдың пайда болуымен аяқталады. Бұл шығарманың онан әрі өмір сүруі оның қоғамдық маңызына - көпшілік адамдарға ықпалы, олардың ойлары мен сезімдерін тәрбиелеуіне байланысты болады. Сондықтан көркем шығарма неғұрлым жетілдірілген сайын, оның қоғамдық маңызы бағалы болады.
Сонымен, көркем шығармашылық дегеніміз қоршаған болмысты тану мен образды бейнелеп берудің күрделі процесі болып табылады.
Балалар шығармашылығын дамытудың өзіндік ерекшеліктері неде?
Балалар қоршаған дүниемен таныса отырып, оны өз іс-әрекетінде - ойнағанда, сурет салғанда, мүсін жасағанда, әңгімелегенде және т.б. қайталауға тырысады. Бұл тұрғыдан алып қарағанда бейнелеу іс-әрекетінің мүмкіндігі бай, өйткені өзінің мәні жағынан оның жаңғыртушылық және жасампаздық сипаты бар. Бұл арада бала қоршаған дүниеден алған өз әсерлерін қайталауға, қиялындағы образдарды беруге, оларды алуан түрлі материалдардың көмегімен нақты формаға көрсетіп беруге мүмкіндік алады.
Көркем шығармашылық үшін қажетті жағдайлармен байланысты мектеп жасына дейінгі балалардың бейнелеу іс-әрекеті процесінің ерекшеліктерін қарап көрелік.
Мектеп жасына дейінгі ересек балаларда қабылдау мақсатқа бағытталған сипатқа ие болады. Олардың көпшілігі көзбен көріп сезінуге негізделеді, олардың көмегімен бала түсті, көлемді, форманы қабылдай алады. Бірақ балада тәжірибе әлі онша үлкен болмағандықтан, тек көру арқылы толық қабылдай алмайды, сондықтан неғұрлым толық елестетуге мүмкіндік беретін сезім түйсігі және басқа түсінулерді қабылдауға кіргізу қажет.
Дүниені көре білуге баланы үйрету - тәрбиеші міндеттерінің бірі. Ал мұның өзі балаларға байқампаздықты, көргенгі ой елегінен өткізе білуін дамыту, яғни балалардың бойында ойлау, пікір айту, талдау, қорытындылар шығару қабілетін дамыту деген сөз.
5-6 жастағы бала айналасындағы объектілерді қабылдай отырып, олардың ерекшеліктерін бөліп алуға, талдауға, жинақтауға, өз қорытындыларын жасауға тырысады. Бірақ әзір бұлар үстірт дәрежелі, көбіне сурет үстінде жұмыс жасауда елеулі маңызы жоқ детальдар қызықтырады. Мұның өзі олардың зат туралы түсінігінің сипатына да, суреттегі немесе мүсіндегі бейнелеуге де әсерін тигізеді.
Мектепке дейінгі ересек жасқа қарай балада барған сайын аналитикалық - синтетикалық ойлау дәрежесі көбірек дамиды, мұның бейнелеу процесі үшін маңызды мәні бар.
Тірек - сызба
Бақылау
Құрылысты әдемі жасауға тырысуы
Заттарды пайдалану
Құрастыруды үйретудің әдістері
Ересектердің көрсетуімен қарапайым құрылыстарды жасай алуы
Картиналарды пайдалану
Құрастырудың бірнеше қарапайым тәсілдерін меңгеру
Үлгіні пайдалану
I Теориялық бөлім 2.1 1 жастан 3 жасқа қараған балалардың құрастыру шығармашылығын дамыту.
Балаларға құрылыс материалының бөліктерін бірінің үстіне бірін қоюға үйрету: текшені текшеге (мұнара), текшеге призманы (үйшік), цилиндрге жарты шарды (саңырауқұлақ) және т.б., бөлшектерді үстел үстіне орналастыру (жол, поезд). Кірпіштерді тігінен бір қатарға қойып, ұзын қабырға (шарбақ), бірінің үстіне бірін қойып биік қабырға (биік шарбақ) жасауға, текше мен кірпіштерді пайдаланып, көрсете отырып, қарапайым құрылымдар (үстел, орындық, диван, кереует) жасауға үйрету.
Пластина үстіне кірпіш пен текше қойып, автомобиль құрастыруға, кірпіштерден кең немесе тар көшелерді жасауға үйрету. Балаларды құрылыс міндеттерін түсінуге, сюжетті пішіндерді қолдана отырып, құрастырылымдармен ойнауға үйрету.
Балаларды құрылыс материалдарынан күрделі құрастырылымдар жасауға үйрету: екі текше мен пластинадан орындық, қақпа, тігінен қойылған кірпіштер мен пластиналардан шарбақ жасау. Орнықты (орындық) және орнықтылығы аз (қақпа, үйшік) негізде қоршау жасау. Сюжетті ойыншықтармен ойнау үшін құрастырылымдарды қолдануға үйретуді жалғастыру.
1 жас 9 айдан бастап сюжетті ойындар үшін жиһаздар құрастыра білуге үйрету: екі кірпіштен диван, бір кірпішті жатқызып, екі кірпішті жанына қойып кереует жасау; міндеттері мен құрылымы әртүрлі екі зат құрастыру: үстел - орындық, кереует - орындық, текшелер мен кірпіштерден баспалдақ жасау, үш қырлы призма мен төрт кірпіштен сюжетті ойыншықтарға үйшік жасау. Баланың дербес ойынына қажетті сюжетті ойыншық жасауда сюжетті құрастырулар, құрастырылымдарды жасауды қолдану (адам, жануарлар мен көлік түрлерін бейнелейтін. орнықты пішіндер).
Жыл соңында бағдарламалық материалдарды меңгеру нәтижесінде балалар:
- екі текше мен пластинадан орындық, қақпа; тігінен қойылған кірпіштер мен пластиналардан шарбақ құрастыруды;
- орнықты (орындық) және орнықтылығы аз (қақпа, үйшік) негізде қоршау жасауды;
- сюжетті ойыншықтармен ойынға арналған құрылыстарды пайдалануды;
- сюжетті ойыншықтармен ойындар үшін жиһаздар жасауды;
- құрылымы және қолданылуымен ерекшеленетін екі түрлі заттарды бір мезгілде құрастыруды білуі тиіс.
Ерте жастағы топтарда ұйымдастырылған оқу іс-әрекеті мен балалардың тіршілік әрекетін ұйымдастыру:
- бала денсаулығына, эмоционалдық жай-күйіне, жан-жақты дамуына қамқорлық жасау;
- топта тәрбиеленушілерге адамгершілік пен тілектестік қарым-қатынасын құру;
- осы жастағы балаларға тән түрлі іс-әрекет түрлерін барынша көп қолдану, оларды кіріктіру;
- тәрбиелеу және оқыту процесстерін шығармашылықпен ұйымдастыру;
- білімдік материалдарды қолданудың вариативтілігі;
- отбасы және мектепке дейінгі ұйым жағдайында балаларды тәрбиелеу мен дамыту жолдарын үйлестіру есебінен құрылады.
Ересектер мен балалардың бірлескен іс-әрекеттері Денсаулық, Қатынас, Таным, Шығармашылық, Әлеуметтік орта білім беру салаларының кірігуі аясында ұйымдастырылады.
Педагогикалық процесс келесі компоненттерден тұрады:
1. ҚР МЖМБС 1.001-2009 базалық оқу жоспарына сәйкес ұйымдастырылған оқу іс-әрекеті.
2. Балалардың өмірі мен тәрбиесін күн тізбелік кезеңдерінде, еркін дербес қозғалыс іс-әрекеттерінде, ойында, ересектермен көркем-тілдік іс-әрекетте ұйымдастыру.
Ерте жастағы балалардың тіршілік әрекетін ұйымдастыруда күн тәртібін тұтастай және оның әрбір элементін нақты орындау, топта жарыққа, ауаға, температуралық режимге, жиһаздар мен жабдықтарды іріктеу мен орналастыруға қойылатын физиологиялық-гигиеналық талаптар негізгі болып табылады.
Сергектік уақытында баланың жас ерекшелігіне сәйкес ақыл-ой, дене және эмоционалдық жүктемелерді, сонымен қатар толық демалуды қамтитын әрекет түрлерін орынды кезектестіру қажет.
Күн тәртібінде шынықтыру шараларына, сергіту жаттығуларына және музыкалық үзілістерді өткізуге уақыт бөлінуі тиіс.
Тәрбиеші қызметінің басты бағыттарының бірі - балалардың қимыл-қозғалыс белсенділігін арттыру. Әртүрлі қимыл-қозғалыс балада жағымды көңіл күй туғызып, шаршаудың алдын алады, бұлшық етке түсетін күшті кезектестіруді қамтамасыз етеді. Күн бойында (мысалы, серуенде) тәрбиеші бақылау, қимылды немесе дидактикалық ойындар ұйымдастырады. Педагог балалардың жағымды эмоционалды жай-күйін қолдай отырып, дербес ойындар мен мазмұнды іс-әрекеттерге бағыттай келе, ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінде меңгерген білімдерді бекітіп, алған тәжірибесін қолдануға үйретеді.
Ерте жастағы балалар арасында дене және жүйке жүйесі мен психикасының дамуында ерекшеліктер байқалады, сондықтан тәрбиеленушілердің әрекеті мен демалысын ұйымдастыруды саралап қарау маңызды. Ол дәрігерлік-педагогикалық бақылау нәтижесіне, әр баланың денсаулығына және оның жүйке жүйесі мен даму деңгейінің ерекшелігіне байланысты іске асырылады.
Күн тәртібінде балалардың гигиеналық күтіміне маңызды орын беріледі. Сондай-ақ, күнделікті өз-өзіне қызмет ету дағдыларын қалыптастыру, бала дербестігін тәрбиелеу қажеттілігінің артуы сияқты мақсатты түрде педагогикалық әсер ету белгілі бір орын алады. Балаларда өзіне-өзі қызмет ету дағдыларын қалыптастыра отырып, үнемі көмек көрсету қажет.
1 жас пен 1 жас 6 ай аралығындағы балалар күндіз екі рет, ал 1 жас 6 айдан асқан балалар 1 рет ұйықтайды, сөйтіп, балалар бір топта тәрбиеленгенімен, екі түрлі режимде болады
Таңертеңгі ас балалар оянғаннан кейін 1-1,5 сағаттан соң беріледі. Балаларды біртіндеп, шағын топтармен, балабақшаға келу уақытына байланысты немесе түнгі ұйқыдан кейінгі гигиеналық шаралардан соң тамақтандырады. Балалардың өздігінен әрекеттерді орындай алмайтындығын және қажетті дағдылар мен іскерліктерді біртіндеп меңгеретінін ескере отырып, бір мезгілде көп дегенде төрт балаға ғана тамақ беріп, жуындыру, киіндіру немесе шешіндіру жүзеге асырылған жөн. Серуенге жиналғанда топтағы балалардың бір жартысын тәрбиеші мен күтуші киіндіреді (балалардың екінші жартысы бұл уақытта ойнап жүреді), серуеннен кейін шешіндірген балалар басқаларын күтпей, топқа кіріп ойнай береді.
Әр шағын топта жасы кіші және әлсіз балаларды бірінші кезекте ұйықтауға жатқызып, ең соңында оятады.
1 жас 6 ай - 1 жас 7 айлық бала күндіз 1 рет ұйықтауға ауыстырылған кезде сылбыр, не мазасыз күйде болса, баланы біраз уақытқа бұрынғы режиміне көшіру қажет. Күндізгі ұйқыдан соң балаларды кезекпен оянуына қарай тамақтандырады.
Қыстыгүні бір жарым жастан асқан балалар таңғы және бесін астан соң күнделікті серуенге шығады. Жазда, қолайлы жағдай болғанда, балалар жақсы жабдықталған көгалдандырылған алаңда ойнайды.
1 жастан бастап 2 жасқа дейінгі ерте жастағы топтарда ұйымдастырылған оқу іс әрекеті шағын топпен күннің бірінші және екінші жартысында жүргізіледі. Ерте жастағы балалардың психофизиологиялық жас ерекшеліктерін ескере отырып, білім беру салаларындағы барлық тақырыптар бір ай ішінде білім, білік, дағдыларды жалпылау, бекіту мақсатында 2-3 рет қайталануы мүмкін.
Балалардың дербес іс-әрекеттерін ұйымдастыруда жақсы көңіл күйге жағдай тудыру ерекше мәнге ие болады. Балалардың жағымды көңіл күйін ән айту, музыкалық аспаптарда ойнау, көңілді тақпақтар оқу, билеу кезінде тудыруға болады.
Балаларға арналған көңілді ойын-сауықтар ұйымдастырылады: билер, жақсы таныс немесе жаттап алуды қажет етпейтін қимылды ойындар (мысалы, айнамен шағылыстырған күн сәулесін, сабын көбіктерін ұстап алу), бұрамалы ойыншықтарды, таныс қуыршақ театрының кейіпкерлерін (доппен ойнайтын, сүт ішетін, киімге тырмысып өрмелейтін мысық) көрсету.
Тәрбиеші іс-әрекет үстінде балалардың барлығын көз алдында ұстағаны, педагог назарын, мейірімін, тілектестігін әр баланың сезгені маңызды.
Жақсы көңіл күй балалардың бір-біріне жағымды қарым-қатынасын тәрбиелеумен байланысты. Екі жаста балалардың арасында дау-жанжалдар пайда болуы мүмкін, өйткені тілдері нашар дамығандықтан бала толық түсіндіре алмайды, сұрай білмейді. Сондықтан, бірге ойнаған балалардың шаршамауын қадағалау қажет. Балалардың бір-бірімен өзара қарым-қатынасына кешкі уақыт қолайлы, себебі тәрбиеші барлық уақытын балалардың дербес әрекетін ұйымдастыруға арнайды, ересек балалардың өзін-өзі ұстауы мен ойын үлгілерін сәбилердің еліктеуі үшін қолданады.
Балалармен жұмыс істеуде тәрбиешіге бірқалыпты, байсалды дауыс ырғағын сақтап, еліктеуге лайықты жағдайға назар аударып, ескертуді бір балаға басқаларға сездіртпей жасау қажет. Белсенді сөйлеудің дамуымен байланысты баланы өзінің қажеттілігін қимылмен емес (тартып алды, ұрып жіберді), сөзбен (сұрау, тәрбиешіден көмек сұрау) білдіруге үйрету қажет.
Бала өзін-өзі ұстау ережелері мен ойыншықтарды сақтау орнын топқа келген күннен бастап білуі тиіс.
Бала үш жаста тұрмыстық процессте, ойында, ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінде дербес, ал қозғалыстары үйлесімді бола бастайды.
3 жастағы баланың күн тәртібін құру барысында, ең алдымен, сергіту уақытының сипаты мен ұзақтығында болатын өзгерістерді ескеру қажет. 2 жастағы балалармен салыстырғанда дербестігінің айтарлықтай артуымен байланысты түрлі гигиеналық шараларды жүргізу мен органикалық қажеттіліктерін қанағаттандыруға арналған уақыты едәуір кемиді. Бұл жастағы балалар тамақты жылдамырақ ішеді, киімін ауыстыруға да аз уақыт жұмсайды, сондықтан сергектік уақыты түрлі күрделірек істермен толықтырылады. Балалар ұзағырақ ойнайды, қоршаған ортаны бақылайды, ересектермен бірге болып, ұзақ серуендей алады. Әлбетте, сергектік сипаттамасы сергіту уақыты ұзағырақ болғандықтан өзгермейді, бұл өзгерістер жалпы дамумен анықталатын баланың мінез-құлқындағы өзгерістерге байланысты жүзеге асырылады.
Баланың жалпы дамуымен байланысты сергектігіндегі өзгерістерге қарамастан, бала 3 жаста жоғары жүйке жүйесі қызметінің ерекшелiктеріне сай ұзақ уақыт бiр іспен шұғылдана алмайды: бiрқалыпты іс-әрекеттер мен қимылдар оларды жалықтырады. Сонымен бірге, бала әрдайым өзінің жай-күйін бағалай білмейді, іс-әрекетінің сипатын, енжарлығын өзгерте алмайды. Ол үшін күн тәртібін құру барысында бөлмедегі және серуендегі іс-әрекеттердің түрлерін ауыстырып отыру қажет. Сергектік уақытында балалардың өздігінен ойыны тәрбиешімен бірлесіп әрекет жасауға, бөлмедегі ойын - серуенмен, қимылды ойындар - тыныш ойындармен ауыстырылуы қажет. Бала өмірін ұйымдастыруда әр баланың ұйқыдан оянғаннан кейін тамақ ішіп, басқа балаларды күтпей, тәрбиешінің бақылауымен өздігінен ойнауын ұйымдастырған жөн.
Режимдік процесcтерді ересектердің әңгімелеуімен, түсіндіруімен ұластырған маңызды. 3 жаста сөз жетекші рөл атқара бастайды, сондай-ақ, жаңа қимылдар мен іс-әрекеттерді үйретуде көрсету маңызды тәсілдердің бірі болып қала береді. Сөздің көмегімен ересек адам кейбір әрекет түрлерін баланың есіне салады (Арман, қолыңды жудың ба?), есіне түсіреді (Әсел, қолыңды жуып болсаң, үстел басына отыр), түсіндіреді (Бақыт, тәрелкедегі тамақты қолыңмен ұстама, екінші қолыңа нан ал).
Ақыл-ойдың дамуы, бала тұлғасының дербестік, бастамашылық, шығармашылық жағынан қалыптасуы белсенді іс-әрекет процесінде іске асырылады. Сондықтан, ерте жастағы балалардың режимдік процесстер мен ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінен бос уақыттарының барлығы дербес іс-әрекетпен толықтырылуы қажет. Осы кезеңдегі дербес іс-әрекет әртүрлі болуы мүмкін. Олар: сюжетті-рөлдік, дидактикалық, құрылыс ойындары, қимылдар, бағдарлық-танымдық әрекет, бақылаулар, кітаптар мен суреттер қарастыру, бейнелеу өнері, өзіне-өзі қызмет ету элементтері, ересектердің тапсырмаларын орындау.
Ересектер ерте жастағы балаларды заттар әлеміне енгізеді, олардың қызметімен және неге арналғандығымен таныстырады, қоршаған ортаны тануға бағытталған іс-әрекеттерін ынталандырады. Осыған байланысты, күннің кез келген уақытында өз қалауынша заттармен әрекет етуге, ойнауға, қозғалу мүмкіндігіне ие болатын пәндiк-ойын дамытушылық ортасымен қамтамасыз етілуі қажет. Сол себепті:
- қозғалыс белсенділігін қажет ететін ойыншықтар және жабдықтармен қамтамасыз етіп, олардың орындарын жиі ауыстырып, санитарлық өңдеу тәртібін сақтау;
- баланың қолы жететін жерге автодидактикалық, ойын материалдарын орналастыру;
- ойын бөлмелерінде өзгертуге жеңіл тақырыптық дамыту орталықтарын жабдықтау: Өнер, Сенсорлық-құрылыс, Көңілді доп, Табиғат бұрышы, Құм және су, Ертегі аралы, Ас үй, Сәндену бұрышымен;
- әрбір орталықта балалардың жеке қажеттіліктеріне, қызығушылықтарына, тәрбиелеу және дамыту міндеттеріне сүйене отырып, дидактикалық және ойын материалдарын іріктеу;
- мектепке дейінгі ұйым мен отбасындағы жағдайларға қойылатын талаптардың бірыңғай болуы маңызды.
Бала өмірінде екінші жыл ерекше маңызды. Баланың жүруді меңгеруі кейіп-кескінді өзгертіп, сенсорлық дамуды тездетуге мүмкiндiк туғызады, екiншi сигналдық жүйенiң қалыптасуы бала өмірінің екiншi жылын ерекшелейдi.
Екі жаста баланың дене және психикалық дамуы одан әрі жүзеге асады. Ай сайын салмағына 170,0 - 190,0 г, бойына - 1 см қосып отырады. Екі жастағы баланың салмағы орташа есеппен 12,0 - 12,7 кг, бойының ұзындығы 85,0 - 86,0 см жетеді, 20 сүт тісі болады. Сергу уақытының ұзақтығы: бірінші жарты жылдықта 3 сағаттан бастап 4 сағатқа дейін, екінші жарты жылдықта 4 сағаттан бастап 5,5 сағатқа дейін. Тәуліктік ұйқы мөлшері 14 сағаттан 12,5 сағатқа дейін қысқарады.
Бала өмірінің екінші жылында сөйлейді, жүре бастайды, заттармен әрекет жасаудың қарапайым тәсілдерін меңгереді. Ол әлі де ересектердің көмегін қажет етеді, бірақ сәбилерге қарағанда, онда талпыныс, ересектерге түсіндіре білуге деген ұмтылыс пайда болады.
2 жаста қарқынды даму бағыттары айқындалады. Бұл ересек адамдардың тілін түсіну және сөйлеу қабілетінің дамуы, сенсорлық даму, заттармен әрекеттің, ойындардың, қимыл-қозғалыстарының, дербестіктің дамуы. Дамудың әр бағыты басқа бағыттармен байланысты дамиды. Мысалы, заттармен әрекет жасаудың және ойынның дамуы қимыл-қозғалыстың дамуымен, ал 1 жас 6 айдан кейін сөздерді түсінуімен тығыз байланысты. Дамудың бұл бағыттары осы жаста ерекше маңызды, өйткені олар едәуір күшті болып табылады және жағымсыз факторлар әсеріне (нашар анамнез, аурушаңдық, педагогикалық әсерлердің жетіспеушілігі және т.б.) аз ұшырайды. Белсенді тілдің дамуы - жағымсыз факторлардың әсеріне едәуір сезімтал жаңа бағыт.
1.2 3 жастан 5 жасқа дейінгі балалардың құрастыру шығармашылығын жан- жақты дамыту.
Педагогикалық процесс ересектердің балалармен бірлескен іс-әрекеті мен баланың өз бетінше еркін іс-әрекеті негізінде құрылуы тиіс.
Ересектер ешқандай психологиялық қысым көрсетпей-ақ, өзі сол іс-әрекетке қатысуға қызығушылық сыңай таныту арқылы балаларды ұйымдастырылған танымдық іс-әрекетке тарта алады.
Білім беру салалары шеңберіндегі ұйымдастырылған танымдық іс-әрекет әртүрлі бағытта жүзеге асуы мүмкін:
- тақырыптық орталық сынды мектепке жасына дейінгі балалардың өз бетінше еркін іс-әрекет түрлерін орындауға арналған көпжүйелі орта ұйымдастыру (әртүрлі қызығушылықтар мен әртүрлі даму дәрежесіндегі балалардың өзін-өзі жетілдіруіне жағдай жасау);
- балалардың мүмкіншіліктері мен қызығушылықтарын ескере отырып, ұйымдастырудың әртүрлі нысандарын қолдану (жұптасып, шағын топтармен, бүкіл топпен);
- балалардың ересектермен бірлескен іс-әрекет түрлерін жүргізуге күн тәртібінен арнайы уақыт (7-30 минутқа дейін) бөлінеді.
Осы бағыттарға сәйкес педагогикалық процесс төмендегідей құзіреттіліктерді қамтиды:
1. Ұйымдастырылған оқу іс-әрекетін қарым-қатынас, ойын, зерттеу-іздестіру, ересектермен және құрдастарымен ынтымақтастық негізінде құру (базистік оқу жоспарына сай әртүрлі, бірін-бірі қайталамайтын, әр сипатты іс-әрекет түрлерін ұйымдастыру).
2. Балаларды тәрбиелеу мен оқытуға бағытталған іс-әрекет түрлері:
а) балалардың өз бетінше еркін іс-әрекеті:
- ойын;
- сурет салу;
- мүсіндеу;
- жапсыру;
- көркемдік-тілдік іс-әрекет;
- құрастыру;
- дидактикалық ойындар мен жаттығулар т.б.
б) ересектердің балалармен бірлескен іс-әрекеті:
- ойын іс-әрекеті;
- бейнелеу іс-әрекеті;
- танымдық-зерттеу іс-әрекеті;
- тәжірибе жасау іс-әрекеті;
- қатынас іс-әрекеті;
- музыкалық-сергіту іс-әрекеті;
- мерекелер мен сауықтар;
- дене шынықтыру және сауықтыру іс-әрекеті;
- жобалау іс-әрекеті және т.б.
Күн тәртібінде педагогтің бейресми қарым-қатынас негізінде әр баламен жеке байланыс жасауына да уақыт қарастырылуы керек.
Күнделікті ересектермен ойнауына да арнайы уақыт бөлінуі тиіс. Бұл ойындар баланың қалауымен ұйымдастырылып, ересектер тарапынан қолдау көрсетілуі керек.
Ұйымдастырылатын ойын және оқу іс-әрекеттері күн сайын өзінің ұйымдастырылу сипатымен, өткізілетін орнымен, түрлерімен ерекшеленіп, баланы жалықтырмайтындай, қызықты етіп жүргізілуі қажет.
Жоғары интеллектуалдық және физиологиялық жүктемесі ауыр ойындар мен сабақтар аптасына 1-2 сабақтан артық болмауы керек. Бұл егер күн тәртібі балаларға білім беру жұмыстарының жоспарымен сәйкес болса, мүмкін болады.
Балалардың шаршаған сырттай белгілерін ескеру қажет (қызығушылық деңгейі, алаңдау жиілігі, зейінінің жоқтығы және т.б.) және олардың көрінген бірінші белгілерінде-ақ ұйымдастырылған оқу іс-әрекетін өткізуге болмайды.
Зейінді белсендіру, ынталандыру тәсілін енгізу арқылы балалардың жұмысқа қабілеттілігін көтеруге талпыну.
Ұйымдастырылған оқу іс-әрекеті мен басқа да жұмыс түрлері баланы шаршап-шалдықтырмайтындай, жүйке жүйесіне күш түсірмейтіндей, жалықтырмайтындай бекітілген уақыт мөлшерінен ауытқымай жүргізілуі тиіс.
Күн тәртібінде емдік-шынықтыру шаралары мен психологиялық тренингтер, сергіту мен музыкалық үзіліс сәттеріне, баланың өз қалауымен еркін жүріп-тұруына уақыт бөлінуі керек.
Баламен қарым-қатынаста және жұмыс істеуде баланың қызығушылығын және белсенділігін төмендететін артық жиі қайталаулар болдырмау қажет.
Жұмыс аптасына жеңіл кіруді және одан жеңіл шығуды қамтамасыз ету үшін, дүйсенбі мен жұма күндері физиологиялық және интеллектуалдық жүктемесі бар іс-әрекет түрлері жүргізілмеуі тиіс.
Егер бала шаршаса, жұмыс істеуден бас тартса, зейіні шашыраңқы болса, тапсырманы міндеттеп орындатуға болмайды.
Баланың жүйке жүйесіне күш түсіретін, шаршататын қажетсіз білімдермен және ақпараттармен оларға артық салмақ түсірмеу қажет.
Оқу іс-әрекетінің барысында, зейінін тұрақтандыратын, оны қызықтыратын, ынтасын арттыратын тиімді әдіс-тәсілдерді қолдану арқылы балалардың жұмыс істеу қабілетін арттырып отыру қажет.
Балаларды ұзақ уақыт, бір орында қозғалыссыз ұстауға болмайды.
Мектепке дейінгі кіші жастағы балалар ересектермен қарым-қатынас жасауға өте ықыласты болады, әртүрлі сұрақтар қойып, өздері білетін ертегілерді бар ынтасымен айтып береді, танымдық қызығушылығы белсенді болады. Ересектермен қарым-қатынас жасау қажеттілігі қанағаттанбаған кезде, олардың арасында эмоционалдық жатырқаушылық пайда болады. Төрт жасқа қарай бала құрдасын ортақ іс-әрекетке қатысушы есебінде қабылдайды.
3-4 жасар баланың өзін-өзі бағалауы өте жоғары деңгейде, бұл ол үшін әбден заңды, өйткені біреу оның тұлғалық қасиеттерін дұрыс бағаламаған кездегі өз-өзін қорғаудың тұлғалық тетігі болып табылады.
3 жас пен 4 жас аралығында баланың сенсорлық процесінің сапалы жаңа қасиеттері қалыптасады: фонематикалық есту, түсті ажырату, көз қырағылығы, заттардың пішінін ажырату қабілеттері жетіле түседі.
Балалар заттарды ұстап көріп танудан, көзбен көру арқылы тануға көшеді.
Тіл - 3-4 жастағы балалардың сенсорлық процестерін дамытуда жетекші орын алады. Балалар тілін заттардың сынын, бір-бірімен қарым-қатынасын білдіретін, мазмұнды қабылдауын қалыптастыратын жаңа сөздермен байытады.
3-4 жастан бастап баланың есі еріксіз сипатта болады. Бала материалды өзі іс-әрекетке тікелей қатысу арқылы есіне сақтайды. Бұл жастағы баланың ойлау қабілеті сапалық өзгешелігімен ерекшеленеді: оған қиял мен шындықты ажырату қиынға соғады. Ол - өзімшіл. Оған анимастикалық түсініктер тән: айнала қоршаған заттардың бәрін өзімен салыстырады, олар да өзі сияқты ойлауға және сезінуге қабілетті деп ойлайды. Нысандарды қарастыра отырып әдетте, ол заттың ең айқын бөлігін ажыратады.
Мектепке дейінгі кіші жастағы балаларда кеңістік, уақыт, сан туралы қарапайым түсініктері қалыптаса бастайды.
3-4 жасар балалар ауа райы құбылыстары мен оның салдары арасындағы қарапайым байланыстарды түсіне бастайды. Тек өзі ғана емес, басқа да тіршілік иелері де тағам мен судағы қажеттілігі бар екенін түсінеді. 3-4 жасар балаларда құрастыру әрекеті әлі де ойынмен бірге ұштаса отырып жүргізіледі. Әр түрлі материалдармен тәжірибе жасау барысында балалар олардың қасиеттері мен құрылысын танып-біледі.
Бұл кезеңде балалар қарапайым қол еңбегі түрлерінің әдістерін (бүктеу, умаждау, жырту және ұсақ-түйектерді қолдан жасау) меңгереді.
4 жасқа қарай балалар көркем шығарма мәтінін эмоционалды және тұтастай қабылдайды. Оның материалды қаншалықты түсінгендігі сөйлеу тілінде ғана емес, заттарды ажырату және ойын әрекеттері үстінде байқалады.
Бала үшін бейнелеу іс-әрекеті -- бұл өзі жасаған бейнелер. Бұл бейнелер жарқылдақ, аңғал, ашық, ауыз әдебиетті еске түсіреді.
Мүсіндеу, жапсыру, сурет салу барысында сызықтар мен пішіндер тіріліп, баланың көз алдында жағу, сызу арқылы бейнеге айналады.
Бала сызықтарды, пішіндерді, түсті дақтарды, жағуларды қолданып, қарапайым сюжеттерді бейнелей алады.
Бұл кезеңде балалардың көпшілігінің музыкаға ықыласы жоғары деңгейде болғандықтан, бұл жаста музыка мәдениетін меңгерту өте қолайлы.
Мектепке дейінгі кіші жаста баланың моторлық қызметтері қарқынды дамиды. Балалардың қозғалыс белсенділігі іс-әрекет дербестігінің жоғары деңгейлігімен сипатталады.
3 жастан бастап нақты және саналы қызығушылығы біліне бастайды, бұл кезеңде бала өзіндік еркі бар жеке адам екенін түсіне бастайды. Ми қызметі мен психикалық қызметі қарқынды дамуын жалғастырады, мінез-құлқында өзгерістер пайда болады. Көркем шығармаларды қабылдауы мен музыкаға деген ықыласы артады. Бұл баланың қызығушылығы мен қабілеттерін анықтауға мүмкіндік береді. Көпшілікпен ойнайтын ойындарға қызығушылығы арта түседі. Үш жасар бала -- қажымас қайраткер, ол желімдеуге, мүсіндеуге, сурет салуға дайын, бірақ ұзақ әңгімелер мен түсіндірулерді қабылдай алмайды.
3-4 жасар баланың тұлғалық дамуының базистік мазмұны өзінің көпқырлылығымен, әрдайым даму үстінде және әр жас кезеңінің өзіндік мазмұнының ерекшеленуімен сипатталады. Дер кезінде тұлғаның базистік сипатын қолайлы қалыптастыру жағдайының жоқтығынан әрі қарай айтарлықтай деформация пайда болуы мүмкін.
Түрлі-түсті бөлшектер мен пішіндерден қарапайым құрылыстар жасауды жалғастыру, бөлшектерді қатарластырып, кірпіш - пластиналарды көлденеңінен, тігінен, дөңгелек пен төртбұрыш бойына бір-біріне жақын және белгілі арақашықтықты сақтай отырып орналастыру тәсілдерін қолдану.
Биіктету немесе бөлшектерін ауыстыру арқылы құрылысын өзгерту іскерліктерін дамыту, мысалы: Жолдар (машиналар мен жаяу жүргіншілерге арналған кең және тар жолдар), Лақтар мен боталарға арналған қоршаулар (биік, аласа), Қақпа (биік, аласа, кең және тар).
Балаларға құрылыс материалдарының негізгі бөлшектері (текше, кірпіш, пластина, призма) мен олардың түстерін, көлемдерін атай білуге ынталандыру. Құрылыс бөліктерін көлеміне қарай (үлкен-кіші, ұзын-қысқа, биік-аласа, кең-тар) ажырата білге үйрету.
Қағаздан құрастыру
Қағаздан құрастырудың бүктеу, умаждау, жырту, ширату тәсілдерін қолдана отырып, қағаз парағын көлемді өзгерту іскерліктерін (мысалы, шөп, бақбақ, құстар) қалыптастыру.
Жыл соңында құрастыру бойынша бағдарламалық материалдарды меңгеру нәтижесінде балалар:
- құрылыс материалдарының негізгі бөлшектерін біліп атауды;
- кірпіштер мен пластиналарды тігінен және көлденеңнен қоюды;
- құрылыстың үстіне құрылыс салу және элементтерді алмастыру арқылы құрылысты өзгертуді;
- құрылыс бөліктерін ажыратуды;
- қағаз беттерін (умаждау, жырту, ширату) қайта жасауды білуі тиіс.
Ірі және ұсақ құрылыс материалдарынан, ойыншықтардың мөлшеріне сай түрлі көлемдегі, пішіндегі бөлшектерді қолданып құрастыруды үйрету (мысалы, үй, жиһаз, гараж, біздің қаланың көшесі, балабақша ауласы және т.б.). Тақырыпты біртіндеп қиындатып бірнеше құрастырулар жасауды ұсыну (мысалы, 5-6 үй, 3-4 автобус, 3-4 автокөлік).
Құрылысты биіктетіп немесе қайта құру, бір бөлшекті екінші бөлшекпен ауыстырып (биік және аласа, ұзын және қысқа, жалпақ және жіңішке) өзгерту біліктерін дамыту.
Негізгі бөліктерін бөліп, көлемі мен пішіні бойынша ажыратып бұл бөліктердің бір-біріне қатысты кеңістіктерін анықтап құрылысқа талдау жасауға үйрету.
Бастаған ісін аяғына дейін жеткізуге (бастаған құрылысын аяқтау, сабақтан соң қайта бөлшектеу) тәрбиелеу.
Қағаздан құрастыру
Көлемді формадағы бір парақ қағазды (умаждау, жырту, ширату) қайта жасау, қағаздан кесек, шиыршық, ілмек құрастыру, бөлшектерін бір-біріне желімдеу, композиция жинау, типіне қарай пластиктерден түрлі бейне жасау (анаға, әжеге арналған гүлдер, толқындар, жүзімнің бұтағы, қар кесегі, құстар, бақбақ, кірпілер отбасы) іскерліктерін бекіту.
Тіктөртбұрыш қағазды бұрыштары мен жақтарын беттестіріп (жалаушалар, альбом, үй, автобус, мерекелік ашық хат), тең етіп бүктеу іскерліктерін тудыру.
Бөлшектің негізгі пішініне мысалы, ашық хатты безендіру, үйге - терезе, есік, құбыр, автобусқа - дөңгелек, терезе, есік, орындыққа -- арқасын желімдеу іскерліктерін дамыту.
Оригами типі бойынша қарапайым пішіндерді қағаздан бүктеуге үйрету.
Табиғи және ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz