Диплом алды іс-тәжірибенің апталық есебі



Диплом алды іс.тәжірибенің апталық есебі
Кiрiспе
1 Іс . тәжірибе өтілетін орын жайлы мәлімет
1.1 Зертханалық аудиторияда техника қауіпсіздігінің негізгі ережелері ... ...
2 Аналитикалық шолу
2.1 Ағаш және бұта өсімдіктерінің түрлерін жинақтау
2.2 Экожүйелердің тұтастық қасиеттерін зерттеу құрылымдары

3 Зерттеудің әдістері
3.1 Орман шаруашылығына жарықтың сүрек өсіміне және сапасына әсері
3.2 Бағалы ағаш және бұталарды өсірудің агротехникасын зерттеу
4 Зерттеудің нәтижелері
4.1 Ботаникалық бақ өсімдіктерін жіктеу
4.1 Ағаштар мен бұта тұқымдарын питомникте өсіру
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі...
Өзіміздің оқу орнына қарасты кітапханамызда жетекшіммен бірге оқушылардың логикалық ойлау қабілетін дамыту үшін қандай методтармен жұмыс істегенім дұрыс жайлы мағұлматтар жинадым. Оқушылардың логикалық ойлау қабілетін дамытуда тірек-сызба жұмыстарының түрлілігімен таныстым. Және де дипломдық жұмыстың тақырыбына сай зерттеу жасадық. Менің дипломдық жұмысымның тақырыбы «Мектептегі биология пәнінде жалпақ жапырақты ағаш тұқымдарының селекциясын зерттеу» осы тақырыпқа қажетті материалдармен жұмыс жасау барысында зерттеулер жүргізілді.
Осы аталған мәліметтер жайлы деректер қорын зерттеумен болдым.
1) Диплом алды іс-тәжірибеде дипломдық жұмыстың жоспарына сәйкес әдебиеттермен танысу.
2) Диплом алды іс-тәжірибеде дипломдық жұмыстың тақырыбы: «Биология сабақтарында оқушылардың логикалық ойлау қабілетін дамытуда тірек-сызба технологиясының ерекшелігін анықтау» қатысты әдебиеттерден материалдар жинау.
3) Диплом алды іс-тәжірибеде дипломдық жұмыстың тақырыбы бойынша өзіндік зерттеу жүргізу.
4) Диплом алды іс-тәжірибеде дипломдық жұмысын зерттеу нәтижелеріне анализ жасау.
5) Диплом алды іс-тәжірибеде дипломдық жұмыстың тарауларын құрастыру және қорытындылау.
1 Методические указания по оценке лесопригодности засоленных почв Северного Казахстана. – Шучинск, 1998. – 11с.
2 Программа по борьбе с опустыниванием в РК на 2005-2015гг. – Астана, 2005. – 27с.
3 Ресомендации по очередности лесомелиаративного освьения обнаженного дне Аральского моря. - Щучинск, 2005. – 9с.
4 Рекомендации по переводу насаждений саксауле в покрытые лесом земли на осушенном дне Аральского моря. – Щучинск, 2005. – 9с.
5 Анучин Н.П. Лесная таксация. М., 1977.
6 Арцыбашев Е.С. Лесные пожары и борьба с ними. М., 1974.
7 Атрохин В.Г., Цевинь И.К. Рубки ухода и промежуточного пользования. М, 1985.
8 Аврорин Н.А. Акклиматизация и фенология: Бюл. ГБС. АНСССР. – Вып. 16. –М., 1953 – с20-26.
9 Ахромейко А.А Применение удобрений в лесном хозяйстве Ж.Лесное хозяйство ,№1,1966
10 Белов СВ. Лесоводство. М., 1983.
11 Буш К.К., Иевин И.К. Экологические и технологические основы рубок ухода. Рига, 1984.
12 Байтулин И.О., Рубаник В.Г. Интродукция деревьев и кустарников в Казакхстане – Алма-Ата 1985. – 160с.
13 Болотов Н.А. Методика косплекской оценки итогов импродукций лесообразующих пород: Бюлл. ГБС АНСССР. – Вып. – 1976.
14 Буныгин Н.Е. Плодоношение и семенное размножение некоторых древесных экзотов в Ленинграде: Сб.: Зеленые строительство. – Л.: Изд. Научно – технического общества городского х-ва и овтомобильного транспорта, 1961.
15 Верзунов А.И. Влияние экологических условий на везонный ростпобегов лиственницы и сосны в Казахском мелкосопочнике // Лесоведение. – №5. – 1982. – С. 31-38.
16 Велищанский В.М. Рубки ухода за лесом. М., 1976.
17 Гельтмаң В.С. Географический и типологический анализ лесной растительности Белоруссии. Мн., 1982.
18 Верзунов А.И., Нысанбаев Е.Н., Баранов С.М., Данчев Б.Ф. Лесоводственный мониторинг в озеленительных насаждениях города Астаны с целью уточнения нарматитивной приживаемости древесно – кустарниковых пород: Мат. Междунар. науч. – практич. Конф., г. Шучинск, 10-12 августа 2005г. – Алматы; Бастау, 2005. – с. 233-237.
19 Вернузов А.И., Нысанбаев Е.Н.,Баранов С.М., Данчев Б.Ф. Влияние лочвенномелиоративных мероприятий на приживаемость и рост древесных пород и кустарников на засоленных и заболоченных землях в пригороде Астаны: Матер. Междунар. науч. – практич. конф., г. Щучинск 10-12 августа 2005г. – Алматы; Бастау, 2005. – с. 224-231.
20 Воронова Л.М. Аспекты оптимальных параметров ландшафтного дендродизайна вокруг мегаполисов, фермерскиъх усадеб и зон рекреации // Вестник с.-х. Науки Казахстана. - №1. – 2005. – С. 63.
21 Вернузанов А.И. Репродуктивная способность и изменчивость лиственницы при интродукции в Омской лесостепи и в Северном Казахстане: Межвузовский сборник: Лиственница и ее комплексная переработка. – Красноярск, 1987. – С. 71-79.
22 Гаршенин Н.М., Швиденко А.И. Лесоводство. Львов, 1977.
23 Гаршенин Н.М., Диченков Н.А., Швиденко А.И. Лесная пирология. Львов, 1981.
24 Григорьев В.П., Рихтер И.Э,. Лахтанова Л.И., Меркуль Г.В. Практикум по лесоводству. Мн., 1989
25 Григорьев В.П., Кисляков В.Н., Рихтер И.Э. Рациональные пути совершенствования рубок в лесах БССР. Мн., 1986.
26 Гринченко В.В., Самсонова Л.П. Проведение рубок ухода за лесом. М.,1982.
27 Григорьев Н.Н. –Теоретические основы акклиматизации растений -Интродукция растений и зеленое строительство -Москва, -1976.
28 Гончаров Е Р Минеральное питание древесных растений физиологические исследования древесных пород Тр. ВНИИЛХ, вып 21, 1041.
29 Делик Я. Теория систем и изучение ландшафта. М., 1977.
Езиев М.Х. Итоги интродукции деревьев и кустарников в Южном Узбекистане: Автореферат Дисс. – Ташкент, 1999.
30 Доспехов В.И. Минеральное питание древесных растений физиологические исследования древесных пород Тр. ВНИИЛХ, вып 21.1999.
31 Желтикова Т.А. Разработка норм исроков внесение минеральных удобрений в орошаемых лесных питомниках Средней Азии. Научный отчет по теме № 5404 за 1961-1965гг.,Ташкент, 1966.
32 Журбецкий З.И. Физиологические и агрохимические основы применения удобрений. Изд-во АН СССР, М., 1963.
33 Ермаков В.Е. Лесоустройство. Мн., 1982.
34 Ермаков В.Е., Рекреационные леса и их использование. Мн., 1986.
35 Жилкин Б.Д. Классификация деревьев по продуктивности. М., 1965.
36 Иевин И.К., Кажемак А.Я. Проблемы технологии рубок ухода. Рига, 1973.
37 Изюмский П.П. Выращивание высокопродуктивных лесных насаждений с применением новой технологии. М., 1978.
38 Карпачевский Л.О. Лес и лесные почвы. М., 1981.
39 Кайрюкштис Л.А. Научные основы формирования высокопродуктивных слово-лиственных насаждений. М., 1969.

Пән: Биология
Жұмыс түрі:  Курстық жұмыс
Тегін:  Антиплагиат
Көлемі: 26 бет
Таңдаулыға:   
М.ӘУЕЗОВ атындағы ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
ДЕНЕ ТӘРБИЕСІ ЖӘНЕ СПОРТ ФАКУЛЬТЕТІ
БИОЛОГИЯНЫ ОҚЫТУДЫҢ ТЕОРИЯСЫ МЕН ӘДІСТЕМЕСІ КАФЕДРАСЫ
Фк-13-5к3 тобының студенті Жұмабай Мөлдірдің

Диплом алды іс-тәжірибеден өткен
есеп жұмыстары

Іс-тәжірибе базасы: Д.И.Менделеев атындағы №15 мектеп-лицейі

Жетекшісі: аға оқытушы Г.Тұрабаева

Шымкент, 2017 ж.
Мазмұны

Диплом алды іс-тәжірибенің апталық 3
есебі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... . 4
Кiрiспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1 Іс – тәжірибе өтілетін орын жайлы 5
1.1мәлімет ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 5
2 Зертханалық аудиторияда техника қауіпсіздігінің негізгі 6
2.1ережелері ... ... 6
2.2Аналитикалық 11
шолу ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ...
Ағаш және бұта өсімдіктерінің түрлерін жинақтау ... ... ... ... ... ... ..
Экожүйелердің тұтастық қасиеттерін зерттеу құрылымдары ... ... ... ...
3 Зерттеудің 15
3.1әдістері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15
3.2 ... ... ... ... ... ... ... .. ... 16
4 Орман шаруашылығына жарықтың сүрек өсіміне және сапасына әсері... 18
4.1Бағалы ағаш және бұталарды өсірудің агротехникасын зерттеу ... ... .. 18
4.1Зерттеудің 19
нәтижелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
... ... ... ... ... ... ... .. 25
Ботаникалық бақ өсімдіктерін жіктеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Ағаштар мен бұта тұқымдарын питомникте өсіру ... ... ... ... ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . .
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

Диплом алды іс-тәжірибенің апталық есебі

I – апта
Мен іс-тәжірибенің алғашқы аптасында, диплом алды конференцияға қатысып
іс-тәжірибенің міндеттері мен мақсаттарымен таныстым.
Университеттің өкімімен 13.03.2017ж – 15.03.2017 аралығында диплом
алды іс-тәжірибеден Д.И.Менделлев атындағы №15 мектеп-лицейіне жетекшіммен
барып, мектептің басшысымен кездесіп, мектеп ережесімен және күнделікті
тәртіптерімен таныстым. Мектептегі жетекшім Қалиев Медет.
Кафедрадан тағайындалған жетекшім аға оқытушы Г.Тұрабаеваның
тапсырмалары мен жұмыс түрлерімен таныстым.
II – апта
Диплом алды іс-тәжірибеде алдыма қойған мақсаттарыма жету үшін зерттеу
әдістерімен танысып, бірнеше ғылыми-әдебиеттерге сілтеме жасадым.
Д.И.Менделлев атындағы №15 мектеп-лицейінің техника қауіпсіздігімен
таныстым. Бекітілген сыныппен таныстым.
III – апта
Мектепте жетекшілік жасаған биология пән мұғалімі Қалиев Медеттің
кеңесімен Мектептегі биология пәнінде жалпақ жапырақты ағаш тұқымдарының
селекциясын зерттеу талдау жасап, өзіме таныс емес мәліметтер арқылы
талдау жасадым.
IV – апта
Бұл аптада, өзім өткен сабақтардың кемшіліктерімен жетістігіне биология
пән мұғалімі Қалиев Медеттің көмегімен анализ жасадым.
V-апта
Диплом алды іс-тәжірибенің есебін дайындау.
Диплом алды іс-тәжірибеде жүргізілген зерттеу жұмысы:
Дербес тапсырма бойынша: Мектептегі биология пәнінде жалпақ жапырақты
ағаш тұқымдарының селекциясын зерттеумақсатында жұмыстар жүргізілді.
1. Диплом алды іс-тәжірибенің дербес тапсырмалары бойынша дайындалған
тақырыптар:
Диплом алды іс-тәжірибеде жүргізілген зерттеу жұмыстарын зерттеу
объектісі ретінде 13.03.2017ж - 15.03.2017ж мерзімі аралығында
Мектеп - лицейінде биологияны тереңдетіп оқытатын сыныпты алдық.
Ғылыми жетекшінің басшылығымен диплом алды іс-тәжірибе барысында орта
сынып оқушыларына биология пәнінің оқытушысы толықтырған мәліметтерге
сүйене отырып, Мектептегі биология пәнінде жалпақ жапырақты ағаш
тұқымдарының селекциясын зерттеутақырыбында, оқушыларға дәрістер
оқылды.Зерттеу жұмысының материалдары диплом жұмысының мазмұнына енгізілді.

Кіріспе

Мен Жұмабай Мөлдір ФК-13-5к3 тобының студенті, диплом алды іс-
тәжірибемді Шымкент қаласындағы №15 Д.И.Менделеев атындағы мектеп лицейінде
13.03.17-15.04.17ж., аралығында өткіздім. Мен іс-тәжірибеге күнделікті
барып отырдым. Менің іс-тәжірибелік жұмысымда 9 а – сынып оқушыларын
биология пәніне баулу болды. Оларға ғылыми әдебиеттермен қалай жұмыс жасау
керектігін таныстырдым. Оқушылармен бірге мектеп кітапханасында қазіргі
таңда биология саласындағы өзекті тақырыптармен және дипломдық жұмысымның
тақырыбына сай жұмыстар жүргіздім.
Өзіміздің оқу орнына қарасты кітапханамызда жетекшіммен бірге
оқушылардың логикалық ойлау қабілетін дамыту үшін қандай методтармен жұмыс
істегенім дұрыс жайлы мағұлматтар жинадым. Оқушылардың логикалық ойлау
қабілетін дамытуда тірек-сызба жұмыстарының түрлілігімен таныстым. Және де
дипломдық жұмыстың тақырыбына сай зерттеу жасадық. Менің дипломдық
жұмысымның тақырыбы Мектептегі биология пәнінде жалпақ жапырақты ағаш
тұқымдарының селекциясын зерттеу осы тақырыпқа қажетті материалдармен
жұмыс жасау барысында зерттеулер жүргізілді.
Осы аталған мәліметтер жайлы деректер қорын зерттеумен болдым.
1) Диплом алды іс-тәжірибеде дипломдық жұмыстың жоспарына сәйкес
әдебиеттермен танысу.
2) Диплом алды іс-тәжірибеде дипломдық жұмыстың тақырыбы: Биология
сабақтарында оқушылардың логикалық ойлау қабілетін дамытуда тірек-
сызба технологиясының ерекшелігін анықтау қатысты әдебиеттерден
материалдар жинау.
3) Диплом алды іс-тәжірибеде дипломдық жұмыстың тақырыбы бойынша
өзіндік зерттеу жүргізу.
4) Диплом алды іс-тәжірибеде дипломдық жұмысын зерттеу нәтижелеріне
анализ жасау.
5) Диплом алды іс-тәжірибеде дипломдық жұмыстың тарауларын құрастыру
және қорытындылау.
Мен іс-тәжірибенің алғашқы аптасында №15 Д.И.Менделеев атндағы мектеп
лицейінің тарихымен, тахникалық қауіпсіздігімен және биология пәнінен сабақ
беретін пән мұғалімдерімен, 9а сынып оқушыларымен және оның сынып
жетекшілерімен таныстым.
9а сынып оқушыларына биология пәнінен сабақ беру барысымен құжаттарымен
таныстым. Мектеп кітапханасында жетекшіммен бірге отырып дипломдық
жұмысымның тақырыбына сәйкес әдебиеттермен танысып оларға шолу жасадым.
Осылайша диплом алды іс-тәжірибемде бес аптада мектеп қабырғасында биология
пәнінен сабақ беруге қажетті құжаттарды қалай дайындау керектігін,
оқушыларды шығармашылық жұмыстарға баулуды және дипломдық жұмыстың
тақырыбына байланысты жұмыстар жүргізілді.

1. Іс – тәжірибе өтілетін орын жайлы мәлімет

№15 Д.И.Менделеев атындағы мектеп – лицейінің тарихи анықтамалығы.
Д.И.Менделеев атындағы №15 мектеп – лицейі 1967 жылы №15 Н.К.Крупская
атындағы орта мектебі болып құрылған.
15 мамыр 2000 жылы Шымкент қаласы әкімінің №667 шешімімен Д.И.Менделеев
атындағы орта мектебі болып аталды. Оңтүстік Қазақстан облысынық Әділет
басқармасының қайта тіркеу туралы №11957 – 1985 – ГУ санды куәлігімен 25
қазан 2001 жылы Д.И.Менделеев атындағы №15 химия-биологиялық мектеп-лицейі
болып аталды.
Оңтүстік Қазақстан облысынық Әділет басқармасының қайта тіркеу туралы
№11957 – 1958 – ММ санды куәлігімен 8 желтоқсан 2009 жылы Д.И.Менделеев
атындағы №15 мектеп – лицейі мемлекеттік мекемесі болып қайта тіркелді.
Қазіргі уақытта мектеп директоры Саржанова Жанар Ержанқызы болып
тағайындалған. Ол мұғалім Д.И.Менделеев атындағы №15 мектеп – лицейінде
қазақ тілі және қазақ әдебиеті пәнінің мұғалімі болып жұмыс атқарады. Ол
білікті де білімді маман.
№15 Д.И.Менделеев атындағы мектеп-лицей директорының ҒӘЖ орынбасары
Жекеева Наталия Борисовна. Ол мұғалім бізге практика бойынша мектептегі
жауапты адам. Жекеева Наталия Борисовна мектепте орыс сыныптарына химия
пәнінен сабақ береді.

1.1 Зертханалық аудиторияда техника қауіпсіздігінің негізгі ережелері

1.Биология кабинеті – бұл мектептегі арнайы жабдықталған оқу кабинеті,
ғылыми – әдістемелік, психикалық-педагогтік оқу және тәрбие үрдісін
жүргізуге арналған. Кабинеттегі жұмыс осы көрсетілген тәртіп бойынша жүзеге
асырылады.
2.Биология кабинеті Мемлекеттік Білім бағдарламасын, Қазақстан
Мемлекетінің Білім туралы Заңын, жалпыға бірдей орта білім беру мемлекеттік
стандартын жүзеге асыруға арналған.
4.Кабинет демонстрациялау, зертханалык жұмыстар жүргізуге лайықталып
оқу құрал – жабдықтарымен, жиһазбен, техникалық
құралдармен,көрнекіліктерімен, оқу әдістемелік жинақтармен жабдықталады.
5.Кабинет жабдықталуы оқушыларға рухани – танымдық және эстетикалық
тәрбие беруге жағдайластырылған, сонымен катар биология кабинетінің
санитарлық жағдайы да талапқа сай қалыптасқан.
6.Кабинет сабақ басталардан 15 минут бұрын ашық тұруы

2 Аналитикалық шолу

2.1 Ағаш және бұта өсімдіктерінің түрлерін жинақтау

Негізгі зерттеулер өсімдіктің пісіп жетілуінің мезгілдік ритмін
зерттеуге бағытталатын болады. Систематикалық фенологиялық бақылау тек
өсімдік үшін жаңа жағдайда тіршілік процестері ритміндегі өзгерістерді ғана
анықтауға мүмкіндік беріп қана қоймай, сонымен бірге олардың тұрақтылығын,
өнімділігін және декоративтілігін де анықтайды. Интродукцияның сәттілігі
көбінесе бірінші кезекте, жас кездегі өсімдіктің өсу мен пісіп жетілу
ерекшелігіне байланысты. Тұқымнан өсімдікті өсіру мен ауа-райы жағдайына
байланысты жасанды суару жағдайында өмір сүрудің бірініші жылында екпе
көшеттерді сақтау олардың одан арғы өсуін анықталды.
Қазақстанның оңтүстік жағдайында өмір сүрудің алғашқы жылында екпе
көшеттердің өсу мен пісу динамикасын зерттеу айтарлықтай актуальді болып
келеді, себебі шұғылконтинентальді климат жағдайында өмір сүрудің бірінші
жылындағы екпе көшеттерді сақтау – қиын тапсырма. Сондықтан екпе
көшеттердің өсу мен пісуінің ерекшелігін білмей отырып, отырғызылатын
материалды өсірудің агротехникалық әлістерін жүргізу мүмкін емес.
Қазақстанның таулы экожүйелерiнiң аум. 18,6 млн. га, яғни республика
жерiнiң 7%-ы. Бұл ретте есепке алынып отырғаны 4 — 5 биiктiк белдеулi биiк
таулар ғана. Таулы экожүйелердiң флорасын 3400 — 3600 түр құрайды деп
шамаланады. Оның iшiнде 540 — 570 түр эндемик болып табылады. Тек
Қаратаудың флорасында 165 — 170 эндемик түрлер бар. Олардың iшiнде, шыршалы
(шренктiк шырша, сiбiрлiк шырша); май қарағайлы, самырсынды (сiбiрлiк
самырсын, сiбiрлiк майқарағай); қылқан жапырақты ормандарды; алмалы (Сиверс
алмасы, қырғыз алмасы), өрiктi (кәдiмгi өрiк), қайыңды-теректi (түктi
қайың, көк терек) — жапырақты ағаш ормандарды атап өтуге болады. Таулы
экожүйелерде итмұрын мен бөрiқарақаттың (зеректiң), аршаның, қылшаның,
бетегенiң, сарыкүйiк қауымдастықтары да кең тараған. Қазақстанның табиғи
флорасы — пайдалы өсiмдiктердiң қайнар көзi. Мұнда жем-шөптiк өсiмдiктердiң
700-ден астам түрi, дәрiлiк өсiмдiктердiң 400-ге жуық, әсемдiк-
безендiрушiлiк 700 — 800, ширнелiк (300-ден астам), эфир-майлық (450-ге
жуық), улы-зиянды (250-ден астам) өсiмдiктер түрлерi бар (1(.
Ағаш өсіру, оны күтіп, баптау бүкілхалықтық дәстүрге айналды. Кейінгі
жылдары көгалдандыру ғылыми мекемелердің тәжірибелері, ауа райының және
топырақ жағдайының, ауыл шаруашылығы өндірісі үшін қолайсыздығына
қарамастан, Оңтүстік Қазақстаннын даласында агротехникалық шараларды
уақтылы дұрыс әрі сапалы жүргізіп, ағашпен бұта тұқымдарын өсіру жолдары
қарастырылды.
Оңтүстік Қазақстанның далалы және шөл далалы аймақтарында ауа
райының, құрғақтығына, қарамастан, майда жапырақты шетершін көшеттері үш
жыл ішінде 72,5% өсіп шықты. Сондай-ақ көк жасыл жапырақты үйеңкінікі —
70—70,3%, жасыл жапырақты шағандікі—83,5%, төректікі — 71,5% болды.
Кейінгі жылдары облыстың орман шаруашылықтары шөл далалы және далалы
жерлерде 3 мың гектарға жуық жерге және бұта тектес өсімдіктер отырғызылды
(2(.
Дендробақтың мәнін түсіну үшін еркіндікте бірегей климаттық және
топырақ жағдайларында өсетін ағаштардың біркелкі түрлерін салыстырайық (1-
кестеде берілген).

Кесте 1 - Әртүрлі жағдайда, ашық жерде және көрші ағаштарлын тығыз
қоршауында өскен екі кәрі емендердің өлшенген деректері (П.С.Погребняк
бойынша)

Таксациялық элементтер Ашық Сүрекдін Екінші ағаштың
алаңдағы ішіндегі біріншімен
ағаш, 115 ағаш, 112 салыстырғандағы
жас (жыл) жас (жыл) пайыз
1 2 3 4
1,3 метр биіктіктегі диаметрі 100 51 51,0
Ағаштың биіктігі 21,5 30,1 140,0
Желегінің көлденең кескіні, 253 48 19,0
м2
Жерден тірі бұтаққа дейінгі 25 21,0 84,0
ара қашықтығы, м
Желегінің тік 19,0 8,1 42,6
аралығы (ұзындығы), м
Діңнің көлемі, м3 5,7 2,6 45,6
Бұтақтардың көлемі, м3 2,8 0,3 10,7
Ағаштың тамырсыз көлемі, м 8,5 2,9 34,1
Бұтақтар көлемінің 49 11,0 22,4
дін сүрегіне пайызы (%)
Бұтақтар 32,9 10,3 31,2
көлемінін ағаштардың жалпы
көлеміне пайызы
1000-мен есептегенде діңнін 331 440 132,9
түр саны
1000-мен есептегенде ағаштың түр499 501 1.00,4
саны

Сайрам-Өгем мемлекеттік ұлттық паркін құрудағы басты мақсат – Батыс
Тянь-Шаньның, яғни Тәңіртаудың  Қазақстан бөлігіндегі таңғажайып табиғатын
сақтап, қорғау және адам игілігіне ізгілікті ниетпен пайдалана білмекті
жүзеге асыру. Табиғи және тарихи-мәдени кешендер мен нысандарды ғылыми
негізде зерттеп-зерделеу, қалпына келтіру. Табиғи ресурстарлың тұрақтылығы
мен тепе-теңдік күйін және тиімді пайдаланылуын қамтамасыз ету. Ұлттық
парктің 19 пайызы немесе барлық жер көлемінің 27553 гектары – орманды
атыраптар. Жазиралы, далалы алқаптардан бастап биік-биік Альпі
көкмайсаларына дейін кездесер. Аршаның алуан-алуандары 500-600, тіпті 4000
жылға дейін жасайды. Өгемсу мен Сайрамсудың бастапқы тұстарында ешбір
жақтың қайыңдарына ұқсамас, қайыспас-қайсар қазақы қайың өседі. Жабайы алма
мен жабайы жүзімнің таңғаларлық түрлері, өрік пен алша, сары долана, қызыл
долана, жаңғақ, жиде, алмұрт сияқты жеміс ағаштары, шырғанақ, итмұрын,
таупісте, қарақат, таушие сияқты емдік қасиеті көп жидекті, бұталы және
шөптесін өсімдіктер қаншама.
Осы аймақтағы ормандардың тең жартысына жуығы бұталар. Ал 30,2%
қарағай, 10,6% қайың, одан шағындау көлемді жерде теректер мекендейді (22(.
Деректерге қарағанда, Қазақстан жеріне ағашты қолдан егіп өсіре бастау
жұмыстары бұдан жүз жыл бұрын басталған (В. А. Неофитов, 1960).
1911 —1912 ж. қазіргі Солтүстік Қазақстан, Целиноград, Семей
облыстарында ағаш тұқымын өсіретін кішігірім питомниктар ұйымдастырылып
халық шаруашылығына өте қажет қарағай, бал қарағай, шырша, сүйелді қайың,
бальзам терегі, тал, майда жапырақты шегершін, емен, үйеңкі, сары қарағай
тағы басқа ағаштар өсірілген. Сол ағаштардан қазірге дейін жиырма түрлі
ағаш және бұта тұқымдары сақталып келеді. Алғашқы ағаш егу жұмыстары қолмен
атқарылған. Кейін егетін ағаш көлемі ұлғайған сайын жер көктемде, күзде ат
және өгіз соқалармен жыртылып отырғызылды (23(.
Ағаш бұталы - өсімдіктердің көптеген пішіндерінен тұратын, жердегі
өсімдік жамылғысының негізгі түрінің бірі, олардың ішінен ағаштар мен
бұталар, екінші кезекте, бұташықтар, шөптер, мүктер, қыналар және тағы
басқалар басты рөл атқарады.
Денробақ - өзінің дамуы жолында биологиялық байланысты, бір-біріне
және қоршаған ортаға әсер ететін ағаш, бұта, шөптесін тәрізді
өсімдіктердің, жануарлар мен микроағзалардың қосындысынан тұратын
географиялық ландшафтың бөлігі (24(.Дендробақтың, қандай да болмасын,
өсімдік тәрізді, коршаған ортамен тығыз байланыста және динамикалық
бірлікте бола отырып, оны құрайтын өсімдіктердің бірге өсіп-өнетіндігі, бір-
біріне әсер ететіндігі өзіне тән сипаты болып табылады.
Дендробақта өсетін ағаштардың желегі жоғары, көтеріңкі болады. Ағаштар
жалпы орман шымылдығын құрайды да, топырақ бетіне жарықты аз жібереді, сол
себепті олардың төменгі бұтақтары қурап қалады және көбіне бұтақшалардан
жақсы тазарған толық сүректі діңдер өседі. Осындай ағаштар халық
шаруашылығының сүрекке қажеттілігін қанағаттандыруда аса
маңызды орын алады (25(.
Табиғи және жасанды текті, күрделі, аралас және жоғары өнімді орманда
ағаштар санының балауса жасында кемуі қарапайым, таза және төмен өнімді
орманнан гөрі карқынды жүреді (2-кестеде берілген).
Өсімдікке қонатын шаңның құрамында, әсіресе, өндірістік заңдарда
ауыр металдардың және микроэлементтердің қоспалары көп болады. өндіріс
мекемелері төңірегіндегі тозаңның құрамында 37,9 % (күлге шаққанда) темір,
15,5 % алюминий, 2,7 % мыс, 0,9 % титан, 0,8 % мырыш, 0,2 % қорғасын
болатыны анықталды.

Кесте 2 - Қарағай екпе ағаштарының табиғи сиреуі
БонитЖасы бойынша ормандағы ағаш саны, жыл
ет
класы
10 20 30 40 40
Қайың 1350 7,4 Шамшат 2100 4,8
Емен 1500 6,7 Шырша 2950 3,4
Көктерек 1550 6,4 Самырсын 5110 2,0
Қарағай 1760 5,7 - - -

Олардың дамуын қиындатқан көптеген табиғи әсерлерді жеңе алмағандары
жойылып кетеді немесе қолайсыз орта жағдайларына ауысады. Ауданның бір
өлшеміне келетін ағаш санының кемуі - тіршілік үшін күрестің нәтижесі.
Ағаштардың өсуі бойынша жіктеудің алғашқысы және ең сәттісі - 1884
жылы таза бірыңғай жастағы сүрекдіндер үшін орманды күтіп-баптау мақсатында
ұсынылған неміс орманшысы - Крафттың жіктеуі болып табылады.
Г.Крафт басымдылық және басыңқылық дәрежелері деген атау бойынша
ағаштардың бес классын бөліп шығарды.
I класс, желегі қуатты дамыған және биіктігі мен діңдерінің диаметрі
ірі
аса басымдылар немесе өте басымды ағаштар; алқа ағашта олар діңдердің
жалпы санынын 10 пайызға жуығын, бірақ, олар алқа ағаш қорының 20
пайызға дейінін құрайды.
класс, басымдылар, желегі біршама жақсы дамыған, 1-кластағы ағаштар сияқты
діңдер саны бойынша 20-40 пайызды және қор бойынша 40-60 пайызға жуығын
құрайды.
класс, биіктігі бойынша 1 және II класс ағаштарынан темен, олардың желегі
нашарлау дамыған, жіңішкерген, басыңқылықтың алғашқы белгілері байқалады.
Ағаштар саны бойынша олар 20-30 пайызды құрайды және сүрек қорының 15-20
пайызын береді.
I, II және III кластарының ағаш желектері орманның негізгі шымылдығын
құрайды.
IV класс, басыңқы ағаштар, барлық жағынан немесе бір жағынан
желектері біркелкі қысылған, бірақ, олардың ұшы негізгі
шымылдығының төменгі бөлігіне орналасады.
Ағаш саны бойынша олар 30 пайызға дейін болуы мүмкін, массасы бойынша
қордың 10 пайызынан аспайды.
класс ағаштары өз ішінде 2 қосымша класқа бөлінеді: ІVа - желегі тең
жақты, жіңішке дамыған ағаштар; ІVб - жалау тәрізді, желегі бір жағына
дамыған ағаштар;
Жіктеу кемшілігіне мыналарды жатқызуға болады:
1) бірыңғай сүрекдіңдердің түрлі биотоптары үшін кластардың
объектілігі және бір мәнділігі;
2) қолданылуының шектеулігі (тек таза және бірыңғай жастағылар,
көбіне қылқанды ормандар үшін);
I класс, өсуі күшті ағаштар; а) өсуі бәсең ағаштар, б) тез дамитын
ағаштар.
класс, орташа, бәсең өсетін ағаштар; а) өсуі бәсең ағаштар, б) тез дамитын
ағаштар.
класс, ұсақ, өсуі кешеуілдеген ағаштар; а) дамымаған ағаштар, б) өте
кешеуілдеген, құрап бара жаткан және құраған ағаштар.
Жоғары өнімді күрделі және қалың алқа ағаштарда қолданылауының
қиындығы.

Сурет 1. Ағаш көшеттері

класс, өсу жөнінен қатты кешеуілдеген, желек ұшы жалпы орман шымылдығына
жете алмаған, құрай бастаған және өлі ағаштар.
Оларды екі косымша класқа жіктейді: Vа - желегі әлі тірі ағаштар; Vб-
... де тамырында тұрған, қурап бара жатқан немесе қураған кішкене ағаштар.
Ағаштарды Крафт кластары бойынша бөлу жеке дарақтар (особьтар) ара
қатынасында бәсекелестік көрінетін шамалы биологиялық топтар шегінде ғана
жүргізіледі. Ағаштардың өсу класының қайсысына жатқызылатындығы тұрақты
емес жоғары кластан төменгілерге және керісінше өтуі мүмкін (35(.
Крафт жіктеуін ағтарды күтіп-баптау кесулерінде, сондай-ақ зерттеу
жұмыстары кезінде кеңінен пайдаланылады.
Бұл жіктеудің артықшылықтары, біріншіден, таза бірыңғай жасты
ағаштардың дифференциациялануының мәнін көрсетеді; екіншіден, пайдалануы
біршама қарапайым және ыңғайлы; үшіншіден төменгі күтіп- баптау кесу
әдісінде ағаштарды кесуге дұрыс тағайындауға көмектеседі.
1950 ж. В.Г.Нестеров ағаштарды өсуі мен дамуы бойынша жіктеуді
ұсынады. Үш өсу класынын әркайсысының шегінде ол даму бойынша екі қосымша
класс бөліп шығарды:
Нестеровтың жіктеуі сүректі ағаш түрлерінің кезең бойынша дамуы әлі аз
зерттелгендіктен және ағаштардың нақты физиологиялық жағдайын анық білу
үшін сенімді сыртқы белгілер қойылмағандықтан кең тарамады.
Осы себептер бойынша М.Д.Данилов, П.В.Воропановтардың және т.б.
ағаштардың өсуі мен дамуы (сатылық жағдайы) бойынша жіктеулері қолданыс
таба алмады (36(.
Ағаштардың іс сүректерді беру үлесі бойынша тауарлықтың үш класы
қойылған (4-кестеде берілген).

Кесте 4 - Дендробақтың тауарлығының шкаласы
Тауарлық Іс (кәделік) сүрек шығымы, %
класы
Қылқан жапырақты алка ағаштарЖалпақ жапырақты алка ағаштар
Қоры Іс (кәделік) Қоры бойынша Іс (кәделік)
бойынша діңдер саны діндер саны
бойынша бойынша
І 81 және жоғары91 және жоғары71 және жоғары71 және жоғары
II 61-80 71-90 51-70 45-70
III 60-ка дейін 70-ке дейін 50-ге дейін 45-ке дейін

Орман шаруашылығына жарықтың сүрек өсіміне және сапасына әсері.
Жарық - өсімдіктер білігіндегі қажетті фактор. Хлорофиллдің
құрылуы, фотосинтез, транспирация, бүршіктердің, жасушалардың,
жапырақтардың, гүлдердің, жемістердің пайда бояуы мен өсуі, жасушалар
арасында заттар алмасуы және т.б жарықтың қатысуымен өтеді.
Күн сәулесі орман ішінде жапырақ түзілуіне, желектің бұтақтануына,
оның мөлшері мен пішініне, дің пішініне, оның бұтақтардан тазаруына, алқа
ағаштың сиретілуіне, сондай-ақ, ағаштардын жеміс салу қуатына және
тұқымдар түсіміне әсер етеді.
Типі - ағаш өсімдіктері жағдайларының белгілі түрімен, ағаш түрлері
құрамының, сатылар санының, тірі жабынының бірдейлігімен, жануарлар
дүниесінің ұқсастығымен сипатталатын және бірдей экономикалық жағдайда
біркелкі орман шаруашылығы шараларын талап ететін жері немесе жерлер
жиынтығы.
Ағаш өсімдіктері жағдайының типі - жерлерден біркелкі саябақ
өсімдіктері жағдайының жиынтығы. Ағаш өсімдік жағдайлары - өсу жағдайын
анықтайтын климаттық, гидрологиялық және топырақ әсерлерінін кешені.

2.2 Экожүйелердің тұтастық қасиеттерін зерттеу құрылымдары

XIX ғасырдың өзінде тірі ағзалардың уақыт пен кеңістік бойынша
біртұтас ұйымдасқаны, олардын абиотикалық ортамен өзара байланысы туралы
көзқарастар кең тарала бастаған.
К.Мебиус биологиялық қауымдастығы (биоценоз) туралы ұғым енгізді, онда
түрлер мен дарақтар жиынтығы тұрақты шектеуде және сұрыптала отырып,
белгілі аумақты үзіліссіз иемденеді.
Орман жөніндегі қазіргі ғылымның негізін қалаушы Г.Ф.Морозов -сүректі
және басқа өсімдік ағзадағы, сондай-ақ, жануарлар жағрапиялық орта өкімімен
тіршілік ететіндер арасындағы занды байланыстары туралы ойды өмірге
біртіндеп еңгізе баетады.
XX ғасырдың басында Ф.Клементстің, толық дамыған биологиялық
қауымдастықтың өзінше ең жоғары, организмді құрайды - деген
көзқарастары кең көлемде белгілі болды. Бұл биологиялық қауымдастық оны
қоршаған елі ортадан қалайда бөлектенген дегенді білдірді (17(.
Содан кейін белгілі сыртқы ортаны мекендейтін тірі ағзалар бір-бірімен
және коршаған ортамен бірегей физикалық жүйемен байланысқан деген ғылыми
ойлар таныла бастады.
Табиғат жүйелерінің соңғы ерекшелігіне назар аудару қажет. Жағрапиялық
шарттылық белгілі бір мөлшерде экожүйелердің (биогеоценоздардың)
кайталанбастығын алдын ала анықтайды. Бірақ олардың қасиеттерін зерттеу,
дамуын болжау, адамның жасампаз қызметін ұйымдастыру үшін сипаттамалары
бойынша жақын биогеоценоздар түрлерге (мысалы орман түрлеріне) және баска
сапалық жағынан ұқсамайтын топтарға, кластарға бірігуі мүмкін.
Күндізгі жарық тіке түскен және аспан шатырымен
шашыраған, шағылысқан құн жарығынан тұрады. Фотосинтез үшін
шашыраңқы маңызы зор. Күннің түрлі сәулелері әр мақсатқа қызмет етеді.
Қызыл, қызғылт-сары және сары сәулелерді өсімдіктер көмірқышқыл газын
сіңіру және хлорофилл құрау үшін, қүлгін, көк және көгілдір - бүршіктердің
өсуі мен дамуына пайдаланады (18(.
Жарықтың орман шымылдығы үстіндегі ағаш түрлерінің қайта қалпына
келуіне ықпалы. Көлеңкеге төзімді ағаш түрлерінің кепшіліп (шырша, шамшат,
майқарағай және басқалар) жанынан немесе өне бойына жарық түскенде жаксы
кайта калпына келеді; жарық сүйгіш ағаш түрлерінің көпшілігі үшін жоғарыдан
жарықтану немесе оны жанама және ене бойы жарықтанумен үйлестіру қажет .

Сурет 2. Алма ұрығы

түрлерінің жас ағаштарын қапталынан көлеңкелеу арқылы өсімталды енгізу
жолымен біршама жіңішке, түзу және толық сүректі діңдерді өсіруге
пайдаланады. Егер жас ағаштарға жарық бір жанынан түссе, олардың діндері
жарықка қарай дамып өседі. Бұл ағаш желегінін бірқалыпты дамымауына әкеліп
соғады, сүректің техникалық сапасын төмендететін дің құралуына жағдай
жасайды. Жарық көп түскен кезде діндер бұтақтардан баяу тазарады.
Ағаш түрлерінің ете көлеңкеленген өскіні жанама жарықтану көп
болғанда, шатыр тәрізді форма түзеді, себебі мұнда негізінен
жанама өркендер дамып өседі. Орман шымылдық астындагы жарық жагдайына
орманның әсері, Орман ішіндегі ағаштар өздеріне түскен жарықтың 10-25
пайызын шағылыстырса, ал 35-75 пайызын өзіне кабылдайды. Шымылдық астындағы
жарықтану ашық жердегі қүндізгі жарықтың 5-40 пайызын құрайды: ондағы жарық
құрамы да өзгеше.
Дендробақтағы жарықтануды реттеудің әдістері. Көптеген бақтағы
шаралары жарықтануды реттеуге және онда жарықтану режимін құруға
негізделген, олар сүректі өсімдіктер өсуінің түрлі кезеңдерінің талаптарына
сай келеді. Ботаникалық биологиялық айналым - сүрекдің тіршілігі кезінде
коректік элементтердін теңдей мөлшері әлде негде рет айналым жасайтын
құбылыс: топырақ — ағаштар - өсімдік қалдығы - орман қордасы – топырақ.

Сурет 3. Алма ағашының өсуі

Бұл құбылыс ауа мен топырақтан қорек элементтерін тұтынудан, қорек
элементтерінің өсімдікте ұсталуынан және оларды топыраққа қайтарудан
тәсімдік қалдығымен қоса) жинақталады. Биологиялық айналымның кез келген
түрінің басты көрсеткіштері - оның сіңімділігі және қарқындылығы.
Сіңімділік - айналымға қатысатын элементтің көлемі немесе қуаты.
Айналымның қарқындылығы - элементтің айналым циклын өтіп шығу
жылдамдығы. Жалпы бақ айналымын екіге бөледі:
кіші биологиялық айналым - жапырақтар, ұсақ бұтақтар, түбірлер және топырақ
арасында болатын қоректік элементтердің циклі;
үлкен биологиялық, айналым - қоректік элементтердің діңдер, ірі бұтақтар
және тамырлар құрамына кіруі және ағаштар. Дендробақ топырағын жақсарту
жолдары. Топырақ құнарлылығына оң әсері негізінен биологиялық айналымның
сіңімділігі мен карқындылығына негізделген.

3 Зерттеудің ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Нақты жұмыс орнында қызмет атқару барысында студенттің теориялық білімдерін белсенді пайдалану
Студенттердің іс-тәжірибе базасы мен жұмыс орны
Биология сабақтарында оқушылардың логикалық ойлау қабілетін дамытуда тірек-сызба технологиясының ерекшелігін анықтау жолдары
Биология сабақтарында оқушылардың логикалық ойлау қабілетін дамытуда тірек-сызба технологиясының ерекшелігін анықтау
Биология пәнін оқытуда жүгері өсімдігінің биологиялық және өнімділік ерекшеліктері
Өндірістік тәжірибенің өту орны
Салыстырмалы педагогиканың методологиялық принциптері
Салыстырмалы педагогика зерттеулерінің тәсілдері
Салыстырмалы педагогика ғылым ретінде
Тәжірибе базасымен танысу
Пәндер