Гипс байланыстырғыш материалы
1. Кіріспе ... ... ... ... ... ...2
2. Байланыстырғыш материалдар ... ... 3
3. Гипстік байланыстырғыш материалдар ... ..5
4. Байланыстырғыш материалдарды өндірудің технологиясы ... ... ... ... ... ...8
5. Гипс байланыстырғышынын өндіріс технологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
6. Гипс байланыстырғыш материалының қатаюы және қасиеті ... ... ... ... ...19
7. Цехтың жұмыс режимі ... ... ... ... ... ... 25
8. Шикізат қажеттілігінің есебі ... ... ... .27
9. Технико.экономикалық көрсеткіштер ... ...29
10. Гипсті зауыттардағы еңбекті қорғау ... ... ...31
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ...33
Қолданылған әдебиеттер
2. Байланыстырғыш материалдар ... ... 3
3. Гипстік байланыстырғыш материалдар ... ..5
4. Байланыстырғыш материалдарды өндірудің технологиясы ... ... ... ... ... ...8
5. Гипс байланыстырғышынын өндіріс технологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
6. Гипс байланыстырғыш материалының қатаюы және қасиеті ... ... ... ... ...19
7. Цехтың жұмыс режимі ... ... ... ... ... ... 25
8. Шикізат қажеттілігінің есебі ... ... ... .27
9. Технико.экономикалық көрсеткіштер ... ...29
10. Гипсті зауыттардағы еңбекті қорғау ... ... ...31
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ...33
Қолданылған әдебиеттер
Құрылыс материалдары — үйлерді, ғимараттарды салу мен жөндеуде пайдаланылатын табиғи және жасанды материалдар мен бұйымдар. Онын түрлеріне байланыстырғыш заттар жатады. Байланыстырғыш материалдар өте майда ұнтақталған құрылыс материалдары немесе жеке құрылыс заттарын байланыстырушы, сонымен қатар бетондардағы және құрылыс ерітінділеріндегі ірі және ұсақ толтырғыштардың барлық дерлік минералды бөлшектерін цементтеу үшін біріктіретін өте майда ұнтақталған заттар.Байланыстырғыш материалдардын бір ерекшелігі – олардың сумен немесе басқа сұйықтықпен араластырғанда қамыр тәрізді масса түзіп, уақыт өткен сайын бірігіп қатып, тасқа айналуы.Байланыстырушы заттар түрлі тұрғын және өнеркәсіптік үйлердің бөлшектерін (блоктары мен панельдерін, арқалықтары мен фермаларын, бағаналары мен арқаларын) зауыттық жағдайда жасап шығаруға қолданумен қатар, біртұтас үйлер, мұнаралар тұрғызуға, плотиналар және түрлі біртұтас құрылымдар салуға қолданады.
1. Л.М. Сулименко Технология минеральных вяжущих материалов и изделий на их основе М.: Москва «Высшая школа», 2004г.
2. А.Кулибаев У.Бишембаев Е.Қасымов Қ.Бисенов Сәулеттік материалтану М.: Алматы 2006ж.
3. Айтжанова Т.К., Аубакирова Б.М. ¬Құрылыс материалдары мен бұйымдары «Оқу – құралы» Алматы 2008ж.
4. Сатеков Б.С. Табиғи және жасанды құрылыс материалдары мен бұйымдары. 2-ТОМ. М.: Тараз «Менім»,2007 ж.
5. Комар.А.Г. Строительные материалы и изделия. М.:Москва «Высшая школа»,1983 г.
6. Рыбьев. И.А. Строительное материаловедение. М.:Москва «Высшая школа»,2004 г.
7. Самакова А.Б. Проблемы отходов производства и потребления и пути их решения. / Доклад Министра ООС РК на парламентских слушаниях по вопросам отходов производства и потребления. – Астана, 2005. – С. 25.
8. Гордашевский П.Ф., Долгорев А.В. Производство гипсовых вяжущих материалов из гипсосодержащих отходов. – М.: Стройиздат, 1987. –С. 29.
9. Турметова Г.Ж. Фосфор өндірісі қалдықтарына гломерациялық өңдеу арқылы экологиялық зиянсыздандыру: диссканд.техн.наук: – Алматы, 2010. – 76-79б.
10. www.google.kz
2. А.Кулибаев У.Бишембаев Е.Қасымов Қ.Бисенов Сәулеттік материалтану М.: Алматы 2006ж.
3. Айтжанова Т.К., Аубакирова Б.М. ¬Құрылыс материалдары мен бұйымдары «Оқу – құралы» Алматы 2008ж.
4. Сатеков Б.С. Табиғи және жасанды құрылыс материалдары мен бұйымдары. 2-ТОМ. М.: Тараз «Менім»,2007 ж.
5. Комар.А.Г. Строительные материалы и изделия. М.:Москва «Высшая школа»,1983 г.
6. Рыбьев. И.А. Строительное материаловедение. М.:Москва «Высшая школа»,2004 г.
7. Самакова А.Б. Проблемы отходов производства и потребления и пути их решения. / Доклад Министра ООС РК на парламентских слушаниях по вопросам отходов производства и потребления. – Астана, 2005. – С. 25.
8. Гордашевский П.Ф., Долгорев А.В. Производство гипсовых вяжущих материалов из гипсосодержащих отходов. – М.: Стройиздат, 1987. –С. 29.
9. Турметова Г.Ж. Фосфор өндірісі қалдықтарына гломерациялық өңдеу арқылы экологиялық зиянсыздандыру: диссканд.техн.наук: – Алматы, 2010. – 76-79б.
10. www.google.kz
Жоспар
1. Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 2
2. Байланыстырғыш материалдар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
3. Гипстік байланыстырғыш материалдар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
4. Байланыстырғыш материалдарды өндірудің технологиясы ... ... ... ... ... ... 8
5. Гипс байланыстырғышынын өндіріс технологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ...15
6. Гипс байланыстырғыш материалының қатаюы және қасиеті ... ... ... ... ...19
7. Цехтың жұмыс режимі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..25
8. Шикізат қажеттілігінің есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
9. Технико-экономикалық көрсеткіштер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..2 9
10. Гипсті зауыттардағы еңбекті қорғау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...31
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...33
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .34
Кіріспе
Құрылыс материалдары -- үйлерді, ғимараттарды салу мен жөндеуде пайдаланылатын табиғи және жасанды материалдар мен бұйымдар. Онын түрлеріне байланыстырғыш заттар жатады. Байланыстырғыш материалдар өте майда ұнтақталған құрылыс материалдары немесе жеке құрылыс заттарын байланыстырушы, сонымен қатар бетондардағы және құрылыс ерітінділеріндегі ірі және ұсақ толтырғыштардың барлық дерлік минералды бөлшектерін цементтеу үшін біріктіретін өте майда ұнтақталған заттар.Байланыстырғыш материалдардын бір ерекшелігі - олардың сумен немесе басқа сұйықтықпен араластырғанда қамыр тәрізді масса түзіп, уақыт өткен сайын бірігіп қатып, тасқа айналуы.Байланыстырушы заттар түрлі тұрғын және өнеркәсіптік үйлердің бөлшектерін (блоктары мен панельдерін, арқалықтары мен фермаларын, бағаналары мен арқаларын) зауыттық жағдайда жасап шығаруға қолданумен қатар, біртұтас үйлер, мұнаралар тұрғызуға, плотиналар және түрлі біртұтас құрылымдар салуға қолданады. Сонымен қатар, бұл байланыстырушылар түрлі тас және темірбетон конструкцияларын бір-біріне жалғастыра жинау үшін де қолдануға қажет тиімді заттар. Әсіресе, индустриялық әдіспен үйлер салу үрдісінің дамуына байланысты осы байланыстырушы заттар негізінде зауытта жасалынатын жиналмалы конструкциялар мен бұйымдар көлемі де жылдан жылға көбеюде. Мұнымен қатар үйлер мен ғимараттардың индустриялық жэне жеделдете салу әдістері, оларды сан алуан жағдайларда пайдалану шарттары ғалымдар мен инженерлік-техникалық құрылысшылар алдына тез жэне өте тез қатаятын, жұмсартылған (пластифицияланған), кеңейе қатаятын, қышқылға төзімді, тампонаждық жэне тағы басқа түрлі түсті тиімді цементтерді жасауды, оларды құрылыс салаларында қолдану тәсілдерін игеру проблемалардың барлығы шешілген. XX ғасырдың екінші жартысынан бері минералдық байланыстырушы заттар шығару өндірістерінде елеулі прогрессивтік даму үрдісі болып келеді. Байланыстырғыш заттар химиялық құрамына байланысты органикалық, минералдық және бейорганикалық деп бөледі. Біріншіден, белгілі өндіріс технологиялары жоғарғы деңгейге жетілдірілді, екіншіден, байланыстырушы материалдар сапасы мен саны ұлғаюымен қатар түрлі жағдайда үйлер мен ғимараттардың пайдалануына сәйкес мықтылық шегі (маркасы) жоғары, нешебір агрессивтік жағдайға төзімді цементтер шығару әдістері қалыптасып, олармен құрылысшыларды қамтамасыз ету проблемасы қазіргі күндері толыгымен шешілген. Үшіншіден, қазір ТМД экономикалық кеңістігінде цемент өндіру көлемі жылына 130 млн. т. асады. Цементтің түр-түрлерін және жиналмалы бетон, темірбетон бұйымдары мен конструкцияларын жасау көлемі бойынша ТМД дүниежүзінде бірінші орынға ие болып келеді.
1. Байланыстырғыш материалдар
Бейорганикалық байланыстырғыш заттар деп - сумен араластырғанда жақсы иленетін жəне бірте-бірте қатайып, тасқа айналатын минералдардан құралған, таужыныстардан күйдіру арқылы алынатын ұнтақтарды атайды. Сондықтан олар - бейорганикалық немесе минералды байланыстырғыш заттар деп аталынады.Минералдық байланыстырушы заттар белгілі бір ортада қатаю қаблеттілігіне байланысты ауалық және гидравликалық болып екі топқа бөлінеді.Ауалық байланыстырғыш заттарды сумен араластырғанда алынатын қамыр тек ауада ғана қатайтып, қатаю салдарынан пайда болған беріктігін ұзақ сақтайды. Бұл топқа: гипс, əк, магнезиалды байланыстырғыш заттар мен сұйық шыны жатады.Тек суда ғана емес, тіпті сулық ортада одан да жақсы қатаюға және мықтылыгын (беріктігін) ұзақ уақыт сақтауға немесе жоғарылатуға қабілетті байланыстырушы заттарды сулана қатаюшы байланыстырушылар немесе гидравликалық байланыстырушылар заттар деп атайды. Бұл топқа портландцемент пен оның түрлері, глинозем цементі жəне оның негізінде алынатын цементтер, гидравликалық əк жатадыАвтоклавта қатаятын байланыстырушы заттар (әкті -кремнеземдік, әкті -нефелиндік, клинкерсіз шлактық және күлдік байланыстырушы)өзінше жеке топқа бөлінеді,дегенмен мәні бойынша бұлар да гидравликалық байланыстырушыларға жатады. Мұндай байланыстырушылар тек қыздырылған қаныққан температурасы 175° С немесе одан да жоғары, қысымдығы 0,9 -1,6 МПа булық ортада тиімді катая алады.Қышқылға төзімді озінше жеке байланыстырушы тобына қышқыл тұрақты цемент кіредіБейорганикалық байланыстырушы заттар жасанды ұнтақталынған дисперісті ұлпа түрінде алынады. Ол сумен, қажет болған жағдайда кейбір тұздардың ерітінділерімен араластырғанда, жұмсақты - қою және жеңіл қалыпталынатын қамыр тәрізді масса бере алады. Онысы физика-химиялық процестер нәтижесінде біртіндеп қатаяды да тас - сипатты денеге айналады. Көпшілік жағдайларда байланыстырушы массаға толтырушылар қосады. Сонда толтырушылар байланыстырушыны үнемдеуге мүмкіндік тудырып, жасанды тас қасиетін жақсартуга ықпалын тигізеді.Байланыстырушылар беріктігі уақыт ішінде өзгереді. Сондықтан байланыстырушы материалдарды, стандартта бекітілген жағдайда қатайғанда, белгілі бір уақытта олардың қабылдаған беріктіктері бойынша бағалайды. Осы көрсеткішін байланыстырушының маркасы ретінде қабылдайды.Байланыстырушы заттардың қатаю процесінде шартты түрде екі кезеңді ажыратады - ұстасу және қатаюдың өзі. Жұмсақ байланыстырушы қамыр қоюлана және жұмсақтығын жоғалта бастау тұсы оның ұстасуының басталуына сәйкес келеді. Одан әрі байланыстырушы қамыр тығыздыгын ұлғайта бере толық қоюланады, сөйтіп барып, біртіндеп, әзірше айтарлықтай беріктігі жок, қатты тас тәрізді денеге айналады. Осы кез ұстасу кезеңінің соңы ретінде есептелінеді. Қайсыбір байланыстырушылар бірнеше минут ішінде ұстасып үлгереді, ал қатаю процесі бірнеше сағат бойы жүреді.Органикалық байланыстырушы заттарына жататындар -битумдар, қара майлар (дегталар), шайырлар (шикі қара майлар [смолалар], желімдер (клей).Минералды байланыстырғыш материалдар гипс, әктас, мергель, саз немесе сәйкес мөлшерде алынған олардың қоспалары сияқты табиғи заттарды күйдіру өнімдерін ұсақтау және күйдіру нәтижесінде алынатын өте ұсақ ұнтақтар. Шамамен б.з.б 3-4 мың.жыл. жасанды күйдіру арқылы табылатын байланыстырғыш заттар пайда болды. Олардың алғашқысы - құрылыс гипсі, оны гипсті тасты төмеңгі 413-461 К температурада күйдірумен шығарды. Ресейде портландцемент 1818-1822 жылы белгілі болды. 1824 жылыағылшынАспдинөзі портландтық депатағанцементке патент алды. 1856 жылыРесейде (Гродзец) тұңғыш цемент заводы салынды. Қазақ ССР-нде Шымкент, Қарағанды, Семей, Өскемен, жәнеСазтөбе цемент заводтары бар. Бұлардажылына 5,6 млн. тонна цемент өндіріледі. Республикада цементтің мынадай арнайы түрлері өндіріледі: ақтүсті цемент, сульфатқатөзімді цемент, тампонаждық цемент, асбесті цемент, сульфатты шлак цементтің жаңа түрі т.б.
2. Гипстік байланыстырғыш материалдар
Гипстік байланыстырушы материалдар деп жарты сулы гипстен немесе сусыз ангидриттен тұратын, гипс тау жынысын қыздырып және майдалап алатын, материалдарды айтады Гипс - негізінен гипс минералынан тұратын тұнба (шөгінді) таужыныс. Гипс (грекше gypsos -- бор, ок)
* Минерал-өз құрамына екі сулы молекуласын кірістіретін кальций сульфаты;
* негізінен гипс минералынан тұратын тұнба (шөгінді) таужыныс;
* ғаныш - сульфаттар класының минералы;
Химиялық формуласы CaSO4Һ2H2O. Моноклиндік сингонияда кристалданады. Гипстің жеке кристалдары қалақша, баған, призма пішінді, ал минерал агрегаттары ұсақ түйіршік (алебастр) немесе талшық (селенит) масса түрінде кездеседі. Гипс ақ, мөлдір кейде қоспаларына байланысты түрлі түсті, шыныша жылтыр; қаттылығы 1,5, меншікті салмағы 2,3 гсм3, балқу температурасы 32 - 41 С. Құрғап келе жатқан тұзды көл мен теңіздерде шөгеді, басқа сульфаттармен бірге мұнай және күкірт кендерінде түзіледі, шөгінділер арасында ангидриттің гидратталуынан тұз кендерінің бұзылу-тозу қабаттарында суға ерімейтін үгінді түрінде шоғырланады. Гипс құрылыста, хирургияда, металлургияда, қағаз, бояу, цемент өнеркәсібінде, мүсін өнерінде, оптикада және ауыл шаруашылығында (тыңайтқыш) қолданылады. Гипстің ірі кен орындары Оңтүстік Қазақстан, Шығыс Қазақстан, Жамбыл және Алматы (Үлкен Бұғыты, Кіші Бұғыты) облыстарында бар. Кристалдық сырт бейнесі көбінесе таблетка формалас жұқа келеді, кейде призма түрінде болады. Гипстің қарлығаш құйрық деген қоспақтары жиі кездеседі. Гипстің жеке кристалы мен қоспағы . Агрегаттары қуыстар ішінде топталып өскен друзалар құрайды. Сонымен қатар оның майда кристалды тығыз түрлері болады (алебастр). Тастың жарықтарында шаншылып өскен талшықты гипстер де болады. Талшықты гипс көбінесе жібекше әдемі келеді. Гипс әр түрлі табиғат жағдайында:
* тұзды көлдердің шөгінділерінде;
* ангидриттің гидратация құбылысында жыныстардағы судың әсерінен;
* тұз және сульфид кендерінің үстіңгі үгілу зонасында қалдық минерал ретінде пайда болады;
Гипс гидратермалық желілерде сирек кездеседі; ол вулканды аймақтарда, әсіресе бу мен газдар атқылаған ыстық арасан көздер (фумаролалар) маңында кездеседі. Гипс өте бағалы құрылыс материалы болып табылады. Ол түрлі көркемдік, скулптуралық өндірісте қолданылады. Кендері Гипс Ресейде, Түрікменстанда, Тәжікстанда, Өзбекстанда, Қазақстанда кездеседі. Гипс кені шет елдердің көбінде бар. Гипс байланыстырғыш материалын 4 топқа бөлуге болады:
1. Жарты сулы кальцийі тұзынан тұратын гипс байланыстырғышы;
2. Сусыз тек күкірт қышқылы кальцийінен тұратын гипс байланыстырғышы немес ангидрит;
3. Майда ұнтақталған екі сулы күкірт кальцийі байланыстырғышы;
4. Бірінші немесе екінші топтағы гипс байланыстырғышының цементпен, қождармен және басқа материалдармен қоспасы;
Гипстiң жылдам қатаюы мен жоғары қалыптау қасиеттерi, гипс бұйымдарын өндiрудiң технологиялық процесiн қысқартуға қалыптардың айналымдылығын жоғарылатуға мүмкiндiк бередi. Бұл ғимараттардың құралмалы iрi өлшемдi элементтерiн дайындауға және құрылыс төмендетуге жол ашады. Гипс бұйымдары салыстырмалы төмен тығыздығына қарамастан берiктiгi, жылу өткiзгiштiгi мен дыбыс изоляциялық қасиетi жоғары. Олар механикалық өңдеуге ыңғайлы (кесiледi, бұрғыланады, т.б.) және әртүрлi түстерге боялады. Гипс бұйымдарының айтарлықтай кемшiлiктерi де бар - суға төзiмсiз, гипс бұйымдары ылғалданғанда берiктiлiгi көп төмендейдi, сондай-ақ жайылымдылық байқалады (тұрақты салмақ пен пластикалық деформацияның артуы). Сондықтан гипс бұйымдарын тек құрғақ бөлмелерде сақтап, ылғалданудан қорғау керек. Жайылымдылықты азайту үшiн гипс массасына ұнтақталған домна шлагын қосады. Гипс бұйымдары - гипс пен гипсобетон түрлерiне бөлiнедi. Гипсобетон бұйымдарды гипс пен минералды немесе органикалық толтырғыштар негізінде өндіреді. Минералды толтырғыш есебінде шлактарды, туфты, пемзаны, ал органикалық толтырғыштар ретінде ағаш ұнтағы мен жаңқасын, сабанды, қамысты, қағаз қалдықтарын пайдаланады. Бұл толтырғыштар гипсобетоннын құнын арзандатып, беріктік көрсеткіштерін төмендетеді.Беріктікті жоғарлату үшін су мөлшерін азайтып, гипсобетон қоспаларды сапалы түрде тығыздау керек. Гипсті ерітінділерді дайындау кезінде жоғары берікті гипс пен гипсшлакты қолданады. Гипсшлак беріктігі гипсті тұтқырдан беріктігінен жоғары. Оны қолдану арқылы қалқалы плиталар мен панельдер, жабылым плиталар, қабырғаларды әрлейтін гипсокартонды плиталар, қабырғалық тастар, жылуоқшаулағыш бұйымдар, сәулеттік пішіндер дайындайды.Гипсті бұйымдарды суға тұрақтылығын арттыру үшін, майда ұнтақталған шлактарды араластырады. Құрамында артық суы бар күйінде алынған гипсті бұйымдар төменгі беріктігімен және жоғарғы шөгінуі арқылы сипатталады.Онын беріктігін ұлғайтып, шөгінуін азайту үшін әр түрлі минералдық қоспалар қолданылады.Гипсбетонды конструкциялық бұйымдарда болатты арматура коррозияға ұшырайды, сондықтан битуммен немесе басқа органикалық материалдармен бүркемеленуі керек.Гипс байланыстырғыш - гипс қамтиды әуе битумдары өндірісін, үлкен тобы, ангидрит тұтқыр, гипс және ангидрит цемент. Күйдіру және гипс дигидраты кіреді шөгінді тау жыныстарының, ұнтақтап дайындаған гипс байланыстырғышы. Гипс байланыстырғыш ұстағыш қасиетін ұлғайту және нығайту үшін мүмкіндігі бар. Құрылыс гипсі практикада көбіне(грек alebastros. - Ақ) алебастр гипс деп аталады. Гипс байланыстырғыш заттарын өндiру үшiн шикiзат ретiнде табиғи гипс тасы, табиғи ангидрит, сол сияқты негiзiнен кальций сульфаттарынан тұратын химия, металлургия, т.б. өнеркәсiп қалдықтарын пайдаланады.Құрылыс гипсi қазандарда, айналып тұратын барабандар немесе басқа арнаулы құрылғыларда қыздыру арқылы алынады. Алдымен гипс тасы өлшемi 3-4 см түйiршiктерге ұсатылып, содан кейiн шахталы немесе аэробильдi диiрменде бiр уақытта кептiрiлiп, майдаланылады. Осылай майдаланып кептiрiлген гипс тасы, механикалық араластыргышпен жабдықталган қазанға түседi. Гипстi қазанда қайнау уақыты 3-4 сағатқа созылады.Гипстік байланыстырғыш заттар табиғи гипс тасын (СаSO4 х 2Н2O), ангидритті (СаSO4) не химиялық өнеркәсіптің қалдықтарын жылумен өңдеу температурасына байланысты: төмен температурада және жоғары температурада күйдірілген болып 2 топқа бөлінеді:Төмен температурада гипстер екі сулы гипсті 150-1600С-та қыздыру арқылы немесе оны 123-1300С-та, қысымы 1,3-1,5 атмосфера су буымен өңдеу алынады. Бұл температурада 2 сулы гипс 1,5 молекула суынан айырылып, жарты сулы гипске өтеді. Осы гипс көрсетілген технологияларға сəйкес b - модификациялы жарты сулы гипс жəне a - модификациялы жарты сулы гипс түрлерінде өндіріледі; олар сəйкесінше құрылыс гипсі жəне беріктігі жоғары гипс деп аталады. Ерекшелігі - тез қатаяды.Жоғары температурада күйдірілген гипс байланыстырғыштары шикізатты 600- 1000°С температурада күйдіру арқылы алынады жөне ангидридтен (СаSO4) тұрады. Оларға жоғары температурада күйдірілген гипс және ангидритті цемент жатады. Ерекшелігі -баяу катаяды. Өте жоғарғы температурада күйдірілетін гипс эстрих-гипс. Кейде ангидриттік байланыстырушыларды табиғи ангидритті күйдірмей-ақ, қатаюды қоздыратын әк қоспаны қосып ұнтақтап алуға болады. Сондай-ақ, гипстер байланыстырушыларына құрамы негізінде жарты сулы гипстен жэне оған қосымша әктен, цементтен, ұнтақталған түйіршікті домна қоқысынан тұратын күрделі композицияларды жатқызуға болады. Бұлар қосымша құрамдаушының түріне байланысты гипсдене цементті, гипс дене қоқысты және басқа да сол сияқты байланыстырушылар болып бөлінеді.
3. Байланыстырғыш материалдарды өндірудің технологиясы
Байланыстырғыш материалдарды өндіру алуан түрлі шикізаттарды қайта өңдеумен байланысты. Байланыстырғыш материалдарды өндіретін зауыттар карьераға жақын жерде орналасады. Әрбір үлкен кәсіпорынға оны белгіленген құрамы бойынша шикізатпен қамтамасыз ететін таулы цех кіреді. Карьер- таулы цехтін басты өндіретін бөлімі, онда шикізатты көлік құралдары арқылы тасымалдайды.шикізатты Шикізатты тасымалдау және алу операциясы - технологиялық өндірудің маңызды тәсілі. Портландцементті өндіруде шикізатты алудың шығын үлесі жалпы шығынның 10% алады. Шикізатты алудың ашық әдісі жердің бетінде жүреді. Әдетте тау жыныстары қабаты бос жыныстарымен жабылған, сондықтан тау - кен ісі жұмыстарына оны жою - аршу жұмыстары кіреді. Ол жұмыстарды шикізатты алу жұмыстарынан бұрын бастайды.
Материалдарды ұсақ ұнтақтау (Ұнтақтау)
Шикізатті материалдарды ұсақ ұнтақтау - байланыстырғыш материалдарды өндірудегі маңызды технологиялық процесс, көбіне олардың қасиетін анықтақды.Материалдарды ұсақ ұнтақтаудың физика - химиялық негізі. Ұнтақтау кезінде қатты денені молекулярлық құрылымы әсер ететін механикалық энергия, ұсақталатын материалға каталитикалық әрекетбереді,сондықтан ұнтақтау қорытындысы - тек қана ұсақтау емес, сонымен қатар материалдын физика-химиялық құрылысы мен басқа да өзгерістергеде әкеп соғады. Ұсақ ұнтақтау кезінде заттың ішкі энергиясынын жартысы босатылады, ол алдағы физико-химиялық айналуларда көрінеді, ұсақтаудың механикалық энергиясы ұсақтаудың химиялық энергиясына айналады. Сол себепті, дәстүрлі процеске қазырғы теориялар бойынша Механоактивация термині қолданылады.Механоактивация нәтижесі - заттағы бос энергияның қорын көбейтіп, ол механикалық өңделген қатты дененің молекулярлық құрылысы мен кеңістіктік атомның беті мен ақауының ұлғаюынан туындайды. Материалды механикалық ұсақтауда химиялық байланыстар айырылады нәтижесінде бетінде бос атом топтары мен радикалдар туындайды. Сонын арқасында заттың белсенділігі жоғарылайды, фазалар шетіндегі физика-химиялық процесстер жүруге қолайлы жағдайлар туындайды. Шикізатты материалдардың дисперстілігі жоғарылаған сайын және кристаллдық торы бұзылған сайын, олардын өзара әрекеттесу уақыты жылдамдатады. Байланыстырғыш материалдар ұсақ үгілген сайын, соншалықты олар сумен тез әрекеттеседі де тасқа айналады. Материалдардың ұсақталу деңгейін өзгерту арқылы, байланыстырғыштарды өндіруде технологиялық параметрлері мен құрылысына әсер ете аламыз.Материалдың кесектерінің макро және микро әртектілігі, ұнтақ біріктірмесі , ұнтақталатын материалдың өзара әрекеттесу мен ұнтақталу бетінің процесінің стадиясын алдын ала болжайды. Ұсақталу кезінде пайда болатын бөлшектер - күрделі жүйе, олар сыртқы ортамен өзара әрекеттеседі. Ұнтақталу процесі үш сатыдан өтеді:
1. Материалдар бастапқы түйіршектерінің бұзылуы
2. Шоғырлану мен өздік мезаникалық активтену
3. Бұзылу құрылымынын өсу
Ұсақ ұнтақтау кезінде денеге берілетін механикалық энергия жұмсалады:
* Жүйенің дисперсінің өзгерісі (Sуд)
* Тәртіптілік құрылымының өзгерісі
* Эндотермиялық процесстердің дотациясы
Ұнтақтауға арналған қазырғы машиналардың уатқыштан тиімділігі төмен екендігін ескерген жөн. Диірменді ұсақ 2... 5мм көлемді ұнтақталған материалмен қуаттандырғанда, олардың өндірісі 30% өседі. Әрбір диірменнің өзінің минимальды суммалық ұсақталу және уатылу құнын көрсететін қолайлы ұнтақталу пішіні бар. Шарлы диірменде ұн тарту. Байланыстырғыш материалдарды ұнтақтау өндірісіндегі басты құрылғы болып шарлы труба диірмені, өзінің қарапайымдылығымен, пайдалануда сенімді және ыңғайлығымен ерекшеленеді, жоғары ұнтақтау дәрежесін қамтамасыз етеді. Бұл құрылғыны портландцементтің шикізатты қоспасын, құрғақ клинкерді, әкті, гипсті және тағы да басқа материалдарды құрғақ және дымқыл әдісі арқылы ұсақтау мен ұнтақтауда пайдаланылады. Шарлы диірмендегі материалдарды ұнтақтау бос құлайтын ұнтақталған денелердің соғылуымен анықтайды.Диірмен басты екі режимде жұмыс істейді: төмен жиілікте жасайды - каскадты; жоғары жиілікте - сарқырамалы;Каскадты режимде ұнтақталатын денелер аунайды және диірмендегі материалдар иленіп ұнтақталады. Ал сарқырамалықта барабан үсті диірмен корпусқа белгілі бір биіктікке көтеріліп, ауырлық күшінен үзіліп, параболалық қисықты бейнелеп кері құлайды.Диірмен айналғанда екі режимде қатар жұмыс жасайды, себебі шардың бір бөлігі - каскадты, келесі бөлігі - сарқырамалы режимде жұмыс жасайды.Шарлы диірменнің кемшілігі ұсақтайтын денелердің төмен қарқынды қозғалысы, олардың 40% жинақталатын аймақтарда орналасқан.Тұйық және ашық циклдегі ұнтақтау. Ұнтақтауды екі схемада қарастырады: тұйық және ашық циклде. Ұнтақтаудың ашық цикл кезінде материал диірменнен бір рет өткізіледі; тұйық ұнтақталуциклі кезінде материалдың жарты бөлігі диірменнен толық ұнтақталуы мақсатында екінші рет өткізіледі.Қазырғы кезде шикізат, клинкер, цемент өндірісіндегі толтырғыштардың ұнтағын ашық циклді диірменде жүзеге асырады.Тұйық циклде ұнтақталған зат фракцияға бөлінуін сепарация, ал қолданылатын аппараттарды сепаратор деп атайды.Өздігінен ұнтақтайтын диірмен. Шикізатты ұнтақтау техникасының дамуының болашағы бар бағыты - каскадты диірменді қолдану, онда ұнтақтау қосымша денелердің көмегінсіз - өздігінен ұнтақтау принципі бойынша жұмыс істейді. Диірменде қысқа қуысты айналып тұратын үлкен диаметрлі барабан, екі жағынан түйреуіштері бар қабырғалармен жабылған. Процесс тиімді жүруіне бастапқы материал бөлшектерінің максимальды үлкендігімен, сонымен қатар кішкене және үлкен фракциялар қатынасымен анықталады. Диірменге берілген материалдардың тиімді үлкен айналу жиілігі мен диаметріне байланысты. Диірменге берілген әк бөлшектерінің диаметрі 7мм, размері 350... 450мм, бор- 500... 800мм болуы тиісті.Өзін-өзі ұнтақтайтын диірмендердің артықшылығы - құрылысын және қызмет көрсету қарапайымдылығы, жұмыс құрылғыларының төмен айналу жылдамдығы, ұнтақтауға жұмсайтын электроэнергияның төмен шығындалуы, бір аппаратта ұсақтау мен ұнтақтау қатар жүруі, жоғары өнімділігі (500тсағ).Соқпалы және талқандайтын диірмендегі ұн тарту. Материал түйіршіктерінің бұзылуы ұнтақтайтын құрал соққыларынан туындайды, оны 60... 130 мс жылдамдықта айналатын роторда орнатады. Сонымен қатар, бұзу камерасын қабырғаға соғу және түйіршіктердің бір-бірімен соғылуы тағы да бұзуға әкеліп соқтырады.Құрылысына және размеріне байланысты диірменге келетін материал түйіршіктерінің өлшемі 6 дан 30мм аралықта болады. Мұндай диірмендер көбіне әк пен гипс ұнтақтауда қолданылады. Ұсақ және өте ұсақ ұнтақтауға болашағы бар жаңа диірмен қолданылады - виброорталықты қолданады. Жұмсақ материалдарды ұнтақтау ерекшеліктері. Байланыстырғыш материалдарды өндіруде қолданылатын басты шикізаттардың бірі - жоғары ылғалдылыққа ие жұмсақ материалдар (бор, саз). Бұндай материалдарды құрғақтай өндіру кептіруге шығындалатын жылумен байланысты. Ондай материалдарды құрғақтай ұнтақтау кептіруге шығындалатын жылумен байланысты. Сонымен қатар, ол су араластырғанда оңай ұсақталады, сулы-шламды суспензия құрады.
Қалдықтарды тасымалдау, араластыру және сақтау
Байланыстырғыш материалдар өндірісінде құрғақ ұнтақтар(цемент, әк, гипс, цементті шикізатты қоспа жне т.б.), сонымен қатар ұсақ ұнтақталған сулы қоспалы материалдар-қалдықтар(шикізатты, борды,сазды және т.б.) өңделеді. Қазырғы кезде қалдық ретінде цементті шикізатты қоспалар бастапқы рөл атқарады. Қалдықтардың құрылысы мен қасиеттері. Қалдықтар- көп дисперсті және көп минералды система, онда қатты фаза кварц бөлшектері, әк, саз размерлері 100 мкмға дейінгі күйде беріледі. Қалдықтардың иілімділігі сақталғанда ылғалдылығын азайтатын ең тиімді тәсілі - қалдыққа қосымшалар мен толтырғыштар қосу. Қалдықтарды тасымалдау, араластыру және сақтау. Тасымалдау үшін 30...200 м3сағ қысымды орталық айналмалы насосты қолданады, олар материалды 25...60и көтеруге арналған. Напордың қысымынын азаюы ылғалдылық пен жылдамдықтың 5...10% өзгеруіне байланысты. Қалдықты дайындау кезінде химиялық құрамы шикізаттың біртұтассыздығынан және дозанын қателігінен өзгереді, сол себептен, күйдіру алдында қалдық құрамын қажетті көлемде керек тотырғыштар қосу арқылы жөндейді. Содан қарқынды араластыру арқылы қалдықтың гомогенделуі жүзеге асады. Сонымен қатар қалдықтар- седиментальды тұрақсыз система. Егерде олар ұзақ уақыт бойы тыныш күйде болса, онда үлкен бөлшектері басылып, қалдық үгітіледі. Ондайды алдын алу үшін қалдықты араластырып отыру керек. Қалдықты механикалық және пневматикалық тәсілмен араластырады. Екінші әдісте энергия шығыны көбірек, бірақ қалдық көлемі көп болса, оны пневматикалық әдіс ыңғайлы. Шламды тазалау. Күйдіру кезінде қалдықтардың булануына көп мөлшерде жылулық шығындалады, оны қалдықты сусыздандырып тазалау арқылы шығынын азайтуға болады. Пресс-фильтр қалдық ылғалдылығын 18...22co төмендетеді.Автоматты пресс-фильтр өнімділікті 300 тсағ, жалпы тазалау бетін 100 м2 де қалдықты 2,5 МПа қысымда 30...35 мин уақытында тазартады. Алынған бетті ұсақтау-кептіру машинасында ұнтақтайды және күйдіруге клинкерлі цементті өндіруге құрғақ тәсіл бойынша жібереді. Ұнтақты материалдар құрамы. Ұнтақты материалдар- энергиялық толымды жүйе, өзін өзі тұрақтатуға және сыртқы ортамен қарым қатынасқа мүмкіндігі бар. Олардың белсенділігі аутогезия мен адгезия да танылады. Аутогезия - бөлшектер арасындағы байланыс, олардың бөлініп кетуінен сақтайды; адгезия бөлшектердің қатты макроскопты денелердің бетімен қатынасы. Ұнтақтарды тасымалдау. Құрғақ ұнтақ материалдарды тасымалдауда түрлі транстпортты жүйелер қолданады: механикалық-винталық конвейер және элегаторлар,пневматикалық-пневмакам ералы және пневмавинталық насос, аэрожелоба.Қазырғы кезде зауыт айналасындағы ұнтақты тасымалдауда негізінде винталық және камералық насос көмегімен пневматикалық тәсілмен жүргізіледі. Бұл әдістің артықшылығы - үлкен аралыққа тасымалдауға, шаңның жоқ болуы, тасымалдаудың қарапайымдылығы мен сеніміділігі. 15...30мс жылдамдықта ұнтақ бөлшектері ауалық үйірде сақталып, силосқа кіруде жылдамдығы тез төмендейді, сосын аэроқоспадан түседі.Қысылған ауа шығыны жүйеде насосқа және аралыққа байланысты тасымалдауы 0,025...0,04 м3кг аралығындағы материал қысымы 0,12...0,6 МПа. Ұнтақты материалдарды гомогенездеу және сақтау. Жоғары қозғалысты біртұтас ұнтақтарды алу үшін аутогезді байланысты туындауынан алдын алу керек. Бұл гомогенні қоспаларды алуда маңызды, мысалы портландцементті шикізатты қоспалар. Бұндай қоспалардың гомогенденуі араластыру арқылы жүргізіледі.
Байланыстырушы заттарды өндіру кезіндегі шикізатты жылулық өңдеу
Шикізатты жылулық өңдеу ( күйдіру) - байланыстырушы заттарды өндіру кезіндегі негізгі процесс болып табылады. Күйдіру кезінде шикізатта күрделі физико- химиялық айналымдар жүреді, нәтижесінде күйдірілген өнім майда ұсақтаудан кейін гидравликалық қатаю қабілетін иемденеді. Шикізатты күйдіру жанармайды тұтату және ыстық газдардың материалмен жылу алмасу нәтижесінде жүреді.Жылу процестерінің қозғаушы күші - жылудың үлкен температуралы ортадан кіші температуралы ортаға таралуы болған жағдайда ортаның температура айырмасы. Температура айырмасын температуралық қысым деп атайды.Қашықтыққа жылу беру үш әдіс арқылы жүзеге асырылады: жылуөткізгіш, конвекция, сәулелену. Нақты жағдайларда жылу аралас тәсілімен, бірақ әдетте жылу беру әдістерінің біреуі арқылы беріледі. Күйдіру аппараты түріне байланысты төмен температура кезінде көбінесе жылуөткізгіш немесе конвекция, жоғары температура кезінде(1200...1700 С0) - 95% дейін жылу сәулелену арқылы беріледі.Жылу алмасу тиімділігі жылу қондырғыларының жұмысының технико-экономикалық көрсеткіштерін анықтайды.Әртүрлі байланыстырғыш заттарды алу кезінде күйдірудің түпкілікті температурасы кең шекте ауытқиды. Гипсті тасты төмен температуралық гипстік байланыстырғыш заттар өндірісі кезінде 140...170 температурасында күйдіреді; жоғары температуралық гипстік байланыстырғыш - 700...900; құрылыс әгі үшін әктас - 900...1100; портландцемент өндірісіндегі шикізат араласпасы - 1400...1450 С0. Күйдіру кезіндегі физико - химиялық айналым сипаты пайдаланылатын шикізат түрі бойынша анықталады. Байланыстырғыш заттар өндірісі кезінде қолданылатын жылу өңдеулік аппараттарына қайнату қазандықтары, сонымен қатар, шахталық және айналмалы пештер қолданылады.
Еңбекті қорғау
Еңбекті қорғауды басқару жүйесі ұйымдастырушылық, техникалық, жылутехникалық, санитарлық-гигиеналық, биологиялық, физикалық және басқа да ережелер мен қызметкерлердің өмірі мен денсаулығын қорғауға бағытталған шаралар мен критерийлерді белгілейді және міндетті түрде:
* кәсіпорын мен оның бөлімшелерінде еңбектің қорғалуын ұйымдастыруға жауапты тұлғаларды тағайындауды;
* түрлі жұмыс орындары үшін (кеңсе қызметкерлерін қоса алғанда) қауіпсіздік техникасы бойынша нұсқаулықтардың әзірленуін;
* қауіпсіздік техникасы, қоршаған ортаны қорғау, өндірістік санитария мен өрт қауіпсіздігі бойынша нұсқама жүргізу тәртібін;
* қызметкерлердің кәсіби дайындығын, физикалық жай-күйін, денсаулық жағдайын ескере отырып, іріктеу бойынша жұмыстарды ұйымдастыруды;
* кәсіпорын қызметкерлерінің қауіпсіздік техникасы мен өндірістік нысандарды пайдалану ережелері бойынша барлық талаптар мен нұсқаулықтарды сақтауын бақылауды жүзеге асыруды;
* еңбек жағдайы бойынша өндірістік нысандарды аттестаттаудан өткізуді;
құрылыстардың, ғимараттардың, көліктер мен тетіктердің, пайдаланымдағы басқа да өндірістік нысандардың техникалық күйінің қауіпсіздік талаптарына сәйкестігін бақылап, ұдайы тестілеуден өткізуді қарастыруы тиіс.Еңбекті қорғаудың мақсаты қызметкерлердің жазатайым жайттарға, апатты жағдайларға ұшырауы мен кәсіби ауруға шалдығуын азайтуға тырысып, сондай-ақ еңбектің максималды өнімділігі жағдайында қолайлы жағдайларды қамтамасыз етіп, денсаулық пен адам өмірі үшін қауіпті әрі зиянды өндірістік факторларға жол бермеу болып табылады. Қызметкерлерді жарақатқа немесе кәсіби ауруларға ұшырататын факторлар қауіпті өндірістік факторлар болып табылады. Оларға мысалы, жылжымалы тетіктер мен қызып тұрған нысандар мен т.б. жатады. Ауруға шалдықтыратын немесе еңбекке жарамдылық қабілетін төмендететін, мысалы ауадағы зиянды қоспалар, шуыл, діріл, электр магниттік сәулелену зиянды факторлар болып табылады.
Байланыстырушы заттарды өндіру кезіндегі кептіру
Кептіру - маңызды тенологиялық процесс, негізгі мақсаты - материалды ұнтақтауға дайындайды және тұрақты жұмыс жағдайымен қамтамасыз етеді. Кептіру әдісі мен режимін денеге түсетін ауырлыққа , гранулометриялық құрамға, материалдың бастапқы және соңғы ылғалдылығына байланысты таңдалады. Кептіру кезінде кез-келген материал құрамында қатты дене, ылғалдылық, ауа және су буынан тұратын көп компонентті жүйе болып табылады. Қыздыру мезетінде бетіндегі ылғалдылығы буланып, ал ішіндегі капиллял күштер, ылғалдылық градиенті және температура әсерінен ішкі ылғал жоғарыға қозғалысында буланып кетеді. Жалпы материалдың ылғал мөлшері кептіру уақытына пропорционалды төмендейді және осы периодта мтериал бетінің температурасы әрдайым тұрақты болады.Материал кептіруді ұнтақтауға дейін немесе ұнтақтаумен бірдей уақытта диірменде жасалады. Екінші тәсіл тиімдірек және оны материал ылғалдылығы 8... 12% аралығында болғанда жасалыну керек. Одан ылғалдылығы көп материалдар , басқа аппараттарды кептіріледі, оларың ішіндегі көп таралғаны - диаметрі 2,2 ... 3,5 м ұзындығы 14 ... 30 м кептіргіш барабан.Кептіру режиміне байланысты кері ағымда және тура ағымды барабан қолданылады. Тура ағымды барабанда негізгі болып жұмсақ сазды кептіреді. Ылғал материалға ыстық газдың тікелей әсер етуі оның ұнтақтау агрегатына жабысуынан алдын алады. Материалдар мен газдардың жылутасымалдау температурасын жоғарлату, ылғалдылық мөлшерін кеміту, сонымен қатар барабанның қозғалысын жылдамдығын ұлғайту шаралары кептіру процесін жылдамдатып, барабан өнімділігін көтереді. Кептіргіш барабанның құрғақ денедегі өнімділігі, барабан өлшемі мен кептірілетін материал түріне байланысты 8 .. 70 тсағ, кептіруге жылу шығыны - 4,6 ... 5,0 МДжкг, егер теорияда 1 кг судың 2,69 МДЖ булануына кететін жылу шығыны. Осыдан қалған жылу мөлшері ұшатын газдарға, қыздырылған материал, сәуле шығаруға кетеді. Кептіргіш барабанның басты кемшілігі - төмен жылу пайдалану кэффициенті мен металл қажеттілігі жоғары.Байланыстырғыш емес материалдарды кептіруде, кептіру процесі қалыпты жүретін қондырғыларды пайдаланады, мысалыға құйынды кептіргіш. Болатты корпустын ішкі бетінде қапталған отқа төзімді екі айналатын қалақ білігі бар. Кептірілетін материал жылдам айналатын қалаққа түсіп, кептіргіштін ішін түгелдей қамтып жайылады. Температурасы шамамен 600°С болатын ыстық ауамен материал түйіршіктерін жуады да, іліулі күйінде кептіреді. Өңделген газ шаң ұстайтын қондырғыға түскен соң ауа қабатына таралады. Құйынды кептіргіш кептіргіш барабанға қарағанда үнемдірек және пайдалануға ыңғайлы, өнімділігі 2... 3 есе көп. Кемшіліктері аз қуаттылық, кең көлемде шаң шығаруы және металлдық түйіні тез тозады. Кептіру процесі қайнау қабатында қарқынды жүреді. Арналық кептіргіштің қайнау қабатын түйірленген шлакты кептіруде пайдаланады. Шлакты 300мм дейінгі қалыңдықта кептіреді. Шлак бөлшектері қарқын орын ауыстыру және кептіру кезінде, түтінді газдарды шлак қабатын қайнатылған күйге ауыстыру арқасында ,1100°С дейінгі температурадағы күшпен торға түсіреді. Ауабұрқақ кептіргіште материал тік реакторда кептіріледі, ондағы газдардың қысымы 500... 600мм дейінгі қалыңдығы бар жалған сұйық қабат жасайтындай күш болу керек. Кептіргіштің температурасы 1300... 1500°С -қа жоғарлауы кептіру процесінің қарқынды болуына әсер етеді. Материалдың қайнау күйі кептіру процессінін қарқындайды және жылуалмасу қасиетін жоғарлатады. Құрғақ материал бойынша ауабұрқақ кептіргіш өнімділігі 50... 70 тсағ, салыстырмалы бу кернеуі 250... 300 кг(м³ * сағ) және салыстырмалы кептіруге жылу шығыны 4,2 МДжкг. Ауабұрқақ кептіргіш қарапайым құрылымды, жеңіл автоматтандырылады, онімділігі кептіргіш барабаннан 10 есе жоғары, металл сыйымдылығы 50 есе төмен.
4. Гипс байланыстырғышынын өндіріс технологиясы
Гипс байланыстырғыш материалы өндірісінің технологиясы гипс тасын ұнтақтау мен кептіру процесінен тұрады.Олардың алу жолының өзгешеліктері,тізбектегі қондырғылардың орын ауысып отыруында.Технологиялық тізбектің мына түрлері бар:
* Ұсақтау ̶̶̶̶ ұнтақтау ̶̶̶̶ қайнату
* Ұсақтау ̶̶̶̶ кептіру ̶̶̶̶ ұнтақтау ̶̶̶̶ қайнату
* Ұсақтау ̶̶̶̶ кептіру + ұнтақтау ̶̶̶̶ қайнату
* Ұсақтау ̶̶̶̶ ұнтақтау ̶̶̶̶ қайнату ̶̶̶̶ ұнтақтау
* Ұсақтау ̶̶̶̶ кептіру ̶̶̶̶+ ұнтақтау ̶̶̶̶ қайнату ̶̶̶̶ ұнтақтау
* Ұсақтау ̶̶̶̶ күйдіру ̶̶̶̶ ұнтақтау
* Ұсақтау ̶̶̶̶ күйдіру ̶̶̶̶ ұнтақтау
* Ұсақтау ̶̶̶̶ булану ̶̶̶̶ ұнтақтау
Бірінщі бес тізбекке, пеште төменгі температурада өңделіп жасалатын гипс байланыстырғышы жатады. Оларды гипс қайнататын қазандарда өңдейді, сондықтан оларды қайнату деп атайды.1 Схема оңайлауы, бірақ оны құрғақ шикізатқа қолданады. Егер шикізат ылғалдылығы 1% асса, онда ұнтақтау алдында құрғақтату керек(схема 2). Бұл операцияларды бір аппаратқа жинау жөнді(схема 3).Қайнататын пештерден шығатын өнімнің сапасын жақсарту үшін екі рет ұнтақтаудан өткізеді(схема 4және5).Схема 6 кептіргіш барабандағы жоғары және төменкүйдірілетін гипсті байланыстырғыштарды өндіруде қолданса, ал схема7 ұнтақтау мен күйдіру аппараттарында қатар қолданылады(Схема8).Екі сулы гипсті сусыздандыру эндотермиялық реакция арқылы жүреді. 1 кг екі сулы гипсті жарты сулы гипске айналдыру үшін теория жүзінде 582 кДж жылу керек. Құрылыс гипсін алғанда жылу аз кетеді. Құрылыс гипсінің күйдірілу температурасы 140-180℃ аралығында. Кейбір жағдайда гипс байланыстырғыш материалында нашар күйдіргеннің әсерінен екі сулы гипстің болуы мүмкін, ол гипс байланыстырғыш материалының қасиетіне әсерін тигізеді. a - модификациялық жартылай гидрат негізіндегі жоғары тығызды гипсті алуда пайдаланады.
Гипс байланыстырғыш материалын кептіру барабанда өндіру
Кептіру барабаны қолданатын технологиялық схема жоғары және төменкүйдірілетін байланыстырғыштарды алуда қолданады. Барабанды 10...20 және 20...35 мм өлшемдегі щебень мен толтырады. Жылу өңдеу 1...2 сағат жүреді.Пештен шыққан ыстық материалды ұстау бункеріне апарады немесе ыстықтай ұнтақтайды. Бұндай технологиялық схема аз шығындалған арзан бағалы және жоғары сапалы гипсті алдырады. Тоқтаусыз жұмыс істейтін кептіру барабандары автоматтандырады.Бірақ, олардың жанармайдын шығыны қайнату пештеріне қарағанда көбірек, ол жоғары шаңжұтқыштықпен байланысты.
Гипс байланыстырғыш материалын айналу пештерінде өндіру
Гипс байланыстырғыш материалын айналу пештерінде өңдіру тәсілі іс жүзінде көп қолданылады. Қайнату қазанымен салыстырғанда, одан жоғарғы беріктілі гипс байланыстырғыш материалы шығады. Кемшілігі бір қалыпты күйдіру қиынға соғады. Пештегі температураны тұрақты бір қалыпты ұстап тұру керек. Гипс байланыстырғыш материалын айналу пештерінде өндірудің технологиялық тізбегі мынандай.Ұсақтау ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1. Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 2
2. Байланыстырғыш материалдар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
3. Гипстік байланыстырғыш материалдар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
4. Байланыстырғыш материалдарды өндірудің технологиясы ... ... ... ... ... ... 8
5. Гипс байланыстырғышынын өндіріс технологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ...15
6. Гипс байланыстырғыш материалының қатаюы және қасиеті ... ... ... ... ...19
7. Цехтың жұмыс режимі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..25
8. Шикізат қажеттілігінің есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
9. Технико-экономикалық көрсеткіштер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..2 9
10. Гипсті зауыттардағы еңбекті қорғау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...31
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...33
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .34
Кіріспе
Құрылыс материалдары -- үйлерді, ғимараттарды салу мен жөндеуде пайдаланылатын табиғи және жасанды материалдар мен бұйымдар. Онын түрлеріне байланыстырғыш заттар жатады. Байланыстырғыш материалдар өте майда ұнтақталған құрылыс материалдары немесе жеке құрылыс заттарын байланыстырушы, сонымен қатар бетондардағы және құрылыс ерітінділеріндегі ірі және ұсақ толтырғыштардың барлық дерлік минералды бөлшектерін цементтеу үшін біріктіретін өте майда ұнтақталған заттар.Байланыстырғыш материалдардын бір ерекшелігі - олардың сумен немесе басқа сұйықтықпен араластырғанда қамыр тәрізді масса түзіп, уақыт өткен сайын бірігіп қатып, тасқа айналуы.Байланыстырушы заттар түрлі тұрғын және өнеркәсіптік үйлердің бөлшектерін (блоктары мен панельдерін, арқалықтары мен фермаларын, бағаналары мен арқаларын) зауыттық жағдайда жасап шығаруға қолданумен қатар, біртұтас үйлер, мұнаралар тұрғызуға, плотиналар және түрлі біртұтас құрылымдар салуға қолданады. Сонымен қатар, бұл байланыстырушылар түрлі тас және темірбетон конструкцияларын бір-біріне жалғастыра жинау үшін де қолдануға қажет тиімді заттар. Әсіресе, индустриялық әдіспен үйлер салу үрдісінің дамуына байланысты осы байланыстырушы заттар негізінде зауытта жасалынатын жиналмалы конструкциялар мен бұйымдар көлемі де жылдан жылға көбеюде. Мұнымен қатар үйлер мен ғимараттардың индустриялық жэне жеделдете салу әдістері, оларды сан алуан жағдайларда пайдалану шарттары ғалымдар мен инженерлік-техникалық құрылысшылар алдына тез жэне өте тез қатаятын, жұмсартылған (пластифицияланған), кеңейе қатаятын, қышқылға төзімді, тампонаждық жэне тағы басқа түрлі түсті тиімді цементтерді жасауды, оларды құрылыс салаларында қолдану тәсілдерін игеру проблемалардың барлығы шешілген. XX ғасырдың екінші жартысынан бері минералдық байланыстырушы заттар шығару өндірістерінде елеулі прогрессивтік даму үрдісі болып келеді. Байланыстырғыш заттар химиялық құрамына байланысты органикалық, минералдық және бейорганикалық деп бөледі. Біріншіден, белгілі өндіріс технологиялары жоғарғы деңгейге жетілдірілді, екіншіден, байланыстырушы материалдар сапасы мен саны ұлғаюымен қатар түрлі жағдайда үйлер мен ғимараттардың пайдалануына сәйкес мықтылық шегі (маркасы) жоғары, нешебір агрессивтік жағдайға төзімді цементтер шығару әдістері қалыптасып, олармен құрылысшыларды қамтамасыз ету проблемасы қазіргі күндері толыгымен шешілген. Үшіншіден, қазір ТМД экономикалық кеңістігінде цемент өндіру көлемі жылына 130 млн. т. асады. Цементтің түр-түрлерін және жиналмалы бетон, темірбетон бұйымдары мен конструкцияларын жасау көлемі бойынша ТМД дүниежүзінде бірінші орынға ие болып келеді.
1. Байланыстырғыш материалдар
Бейорганикалық байланыстырғыш заттар деп - сумен араластырғанда жақсы иленетін жəне бірте-бірте қатайып, тасқа айналатын минералдардан құралған, таужыныстардан күйдіру арқылы алынатын ұнтақтарды атайды. Сондықтан олар - бейорганикалық немесе минералды байланыстырғыш заттар деп аталынады.Минералдық байланыстырушы заттар белгілі бір ортада қатаю қаблеттілігіне байланысты ауалық және гидравликалық болып екі топқа бөлінеді.Ауалық байланыстырғыш заттарды сумен араластырғанда алынатын қамыр тек ауада ғана қатайтып, қатаю салдарынан пайда болған беріктігін ұзақ сақтайды. Бұл топқа: гипс, əк, магнезиалды байланыстырғыш заттар мен сұйық шыны жатады.Тек суда ғана емес, тіпті сулық ортада одан да жақсы қатаюға және мықтылыгын (беріктігін) ұзақ уақыт сақтауға немесе жоғарылатуға қабілетті байланыстырушы заттарды сулана қатаюшы байланыстырушылар немесе гидравликалық байланыстырушылар заттар деп атайды. Бұл топқа портландцемент пен оның түрлері, глинозем цементі жəне оның негізінде алынатын цементтер, гидравликалық əк жатадыАвтоклавта қатаятын байланыстырушы заттар (әкті -кремнеземдік, әкті -нефелиндік, клинкерсіз шлактық және күлдік байланыстырушы)өзінше жеке топқа бөлінеді,дегенмен мәні бойынша бұлар да гидравликалық байланыстырушыларға жатады. Мұндай байланыстырушылар тек қыздырылған қаныққан температурасы 175° С немесе одан да жоғары, қысымдығы 0,9 -1,6 МПа булық ортада тиімді катая алады.Қышқылға төзімді озінше жеке байланыстырушы тобына қышқыл тұрақты цемент кіредіБейорганикалық байланыстырушы заттар жасанды ұнтақталынған дисперісті ұлпа түрінде алынады. Ол сумен, қажет болған жағдайда кейбір тұздардың ерітінділерімен араластырғанда, жұмсақты - қою және жеңіл қалыпталынатын қамыр тәрізді масса бере алады. Онысы физика-химиялық процестер нәтижесінде біртіндеп қатаяды да тас - сипатты денеге айналады. Көпшілік жағдайларда байланыстырушы массаға толтырушылар қосады. Сонда толтырушылар байланыстырушыны үнемдеуге мүмкіндік тудырып, жасанды тас қасиетін жақсартуга ықпалын тигізеді.Байланыстырушылар беріктігі уақыт ішінде өзгереді. Сондықтан байланыстырушы материалдарды, стандартта бекітілген жағдайда қатайғанда, белгілі бір уақытта олардың қабылдаған беріктіктері бойынша бағалайды. Осы көрсеткішін байланыстырушының маркасы ретінде қабылдайды.Байланыстырушы заттардың қатаю процесінде шартты түрде екі кезеңді ажыратады - ұстасу және қатаюдың өзі. Жұмсақ байланыстырушы қамыр қоюлана және жұмсақтығын жоғалта бастау тұсы оның ұстасуының басталуына сәйкес келеді. Одан әрі байланыстырушы қамыр тығыздыгын ұлғайта бере толық қоюланады, сөйтіп барып, біртіндеп, әзірше айтарлықтай беріктігі жок, қатты тас тәрізді денеге айналады. Осы кез ұстасу кезеңінің соңы ретінде есептелінеді. Қайсыбір байланыстырушылар бірнеше минут ішінде ұстасып үлгереді, ал қатаю процесі бірнеше сағат бойы жүреді.Органикалық байланыстырушы заттарына жататындар -битумдар, қара майлар (дегталар), шайырлар (шикі қара майлар [смолалар], желімдер (клей).Минералды байланыстырғыш материалдар гипс, әктас, мергель, саз немесе сәйкес мөлшерде алынған олардың қоспалары сияқты табиғи заттарды күйдіру өнімдерін ұсақтау және күйдіру нәтижесінде алынатын өте ұсақ ұнтақтар. Шамамен б.з.б 3-4 мың.жыл. жасанды күйдіру арқылы табылатын байланыстырғыш заттар пайда болды. Олардың алғашқысы - құрылыс гипсі, оны гипсті тасты төмеңгі 413-461 К температурада күйдірумен шығарды. Ресейде портландцемент 1818-1822 жылы белгілі болды. 1824 жылыағылшынАспдинөзі портландтық депатағанцементке патент алды. 1856 жылыРесейде (Гродзец) тұңғыш цемент заводы салынды. Қазақ ССР-нде Шымкент, Қарағанды, Семей, Өскемен, жәнеСазтөбе цемент заводтары бар. Бұлардажылына 5,6 млн. тонна цемент өндіріледі. Республикада цементтің мынадай арнайы түрлері өндіріледі: ақтүсті цемент, сульфатқатөзімді цемент, тампонаждық цемент, асбесті цемент, сульфатты шлак цементтің жаңа түрі т.б.
2. Гипстік байланыстырғыш материалдар
Гипстік байланыстырушы материалдар деп жарты сулы гипстен немесе сусыз ангидриттен тұратын, гипс тау жынысын қыздырып және майдалап алатын, материалдарды айтады Гипс - негізінен гипс минералынан тұратын тұнба (шөгінді) таужыныс. Гипс (грекше gypsos -- бор, ок)
* Минерал-өз құрамына екі сулы молекуласын кірістіретін кальций сульфаты;
* негізінен гипс минералынан тұратын тұнба (шөгінді) таужыныс;
* ғаныш - сульфаттар класының минералы;
Химиялық формуласы CaSO4Һ2H2O. Моноклиндік сингонияда кристалданады. Гипстің жеке кристалдары қалақша, баған, призма пішінді, ал минерал агрегаттары ұсақ түйіршік (алебастр) немесе талшық (селенит) масса түрінде кездеседі. Гипс ақ, мөлдір кейде қоспаларына байланысты түрлі түсті, шыныша жылтыр; қаттылығы 1,5, меншікті салмағы 2,3 гсм3, балқу температурасы 32 - 41 С. Құрғап келе жатқан тұзды көл мен теңіздерде шөгеді, басқа сульфаттармен бірге мұнай және күкірт кендерінде түзіледі, шөгінділер арасында ангидриттің гидратталуынан тұз кендерінің бұзылу-тозу қабаттарында суға ерімейтін үгінді түрінде шоғырланады. Гипс құрылыста, хирургияда, металлургияда, қағаз, бояу, цемент өнеркәсібінде, мүсін өнерінде, оптикада және ауыл шаруашылығында (тыңайтқыш) қолданылады. Гипстің ірі кен орындары Оңтүстік Қазақстан, Шығыс Қазақстан, Жамбыл және Алматы (Үлкен Бұғыты, Кіші Бұғыты) облыстарында бар. Кристалдық сырт бейнесі көбінесе таблетка формалас жұқа келеді, кейде призма түрінде болады. Гипстің қарлығаш құйрық деген қоспақтары жиі кездеседі. Гипстің жеке кристалы мен қоспағы . Агрегаттары қуыстар ішінде топталып өскен друзалар құрайды. Сонымен қатар оның майда кристалды тығыз түрлері болады (алебастр). Тастың жарықтарында шаншылып өскен талшықты гипстер де болады. Талшықты гипс көбінесе жібекше әдемі келеді. Гипс әр түрлі табиғат жағдайында:
* тұзды көлдердің шөгінділерінде;
* ангидриттің гидратация құбылысында жыныстардағы судың әсерінен;
* тұз және сульфид кендерінің үстіңгі үгілу зонасында қалдық минерал ретінде пайда болады;
Гипс гидратермалық желілерде сирек кездеседі; ол вулканды аймақтарда, әсіресе бу мен газдар атқылаған ыстық арасан көздер (фумаролалар) маңында кездеседі. Гипс өте бағалы құрылыс материалы болып табылады. Ол түрлі көркемдік, скулптуралық өндірісте қолданылады. Кендері Гипс Ресейде, Түрікменстанда, Тәжікстанда, Өзбекстанда, Қазақстанда кездеседі. Гипс кені шет елдердің көбінде бар. Гипс байланыстырғыш материалын 4 топқа бөлуге болады:
1. Жарты сулы кальцийі тұзынан тұратын гипс байланыстырғышы;
2. Сусыз тек күкірт қышқылы кальцийінен тұратын гипс байланыстырғышы немес ангидрит;
3. Майда ұнтақталған екі сулы күкірт кальцийі байланыстырғышы;
4. Бірінші немесе екінші топтағы гипс байланыстырғышының цементпен, қождармен және басқа материалдармен қоспасы;
Гипстiң жылдам қатаюы мен жоғары қалыптау қасиеттерi, гипс бұйымдарын өндiрудiң технологиялық процесiн қысқартуға қалыптардың айналымдылығын жоғарылатуға мүмкiндiк бередi. Бұл ғимараттардың құралмалы iрi өлшемдi элементтерiн дайындауға және құрылыс төмендетуге жол ашады. Гипс бұйымдары салыстырмалы төмен тығыздығына қарамастан берiктiгi, жылу өткiзгiштiгi мен дыбыс изоляциялық қасиетi жоғары. Олар механикалық өңдеуге ыңғайлы (кесiледi, бұрғыланады, т.б.) және әртүрлi түстерге боялады. Гипс бұйымдарының айтарлықтай кемшiлiктерi де бар - суға төзiмсiз, гипс бұйымдары ылғалданғанда берiктiлiгi көп төмендейдi, сондай-ақ жайылымдылық байқалады (тұрақты салмақ пен пластикалық деформацияның артуы). Сондықтан гипс бұйымдарын тек құрғақ бөлмелерде сақтап, ылғалданудан қорғау керек. Жайылымдылықты азайту үшiн гипс массасына ұнтақталған домна шлагын қосады. Гипс бұйымдары - гипс пен гипсобетон түрлерiне бөлiнедi. Гипсобетон бұйымдарды гипс пен минералды немесе органикалық толтырғыштар негізінде өндіреді. Минералды толтырғыш есебінде шлактарды, туфты, пемзаны, ал органикалық толтырғыштар ретінде ағаш ұнтағы мен жаңқасын, сабанды, қамысты, қағаз қалдықтарын пайдаланады. Бұл толтырғыштар гипсобетоннын құнын арзандатып, беріктік көрсеткіштерін төмендетеді.Беріктікті жоғарлату үшін су мөлшерін азайтып, гипсобетон қоспаларды сапалы түрде тығыздау керек. Гипсті ерітінділерді дайындау кезінде жоғары берікті гипс пен гипсшлакты қолданады. Гипсшлак беріктігі гипсті тұтқырдан беріктігінен жоғары. Оны қолдану арқылы қалқалы плиталар мен панельдер, жабылым плиталар, қабырғаларды әрлейтін гипсокартонды плиталар, қабырғалық тастар, жылуоқшаулағыш бұйымдар, сәулеттік пішіндер дайындайды.Гипсті бұйымдарды суға тұрақтылығын арттыру үшін, майда ұнтақталған шлактарды араластырады. Құрамында артық суы бар күйінде алынған гипсті бұйымдар төменгі беріктігімен және жоғарғы шөгінуі арқылы сипатталады.Онын беріктігін ұлғайтып, шөгінуін азайту үшін әр түрлі минералдық қоспалар қолданылады.Гипсбетонды конструкциялық бұйымдарда болатты арматура коррозияға ұшырайды, сондықтан битуммен немесе басқа органикалық материалдармен бүркемеленуі керек.Гипс байланыстырғыш - гипс қамтиды әуе битумдары өндірісін, үлкен тобы, ангидрит тұтқыр, гипс және ангидрит цемент. Күйдіру және гипс дигидраты кіреді шөгінді тау жыныстарының, ұнтақтап дайындаған гипс байланыстырғышы. Гипс байланыстырғыш ұстағыш қасиетін ұлғайту және нығайту үшін мүмкіндігі бар. Құрылыс гипсі практикада көбіне(грек alebastros. - Ақ) алебастр гипс деп аталады. Гипс байланыстырғыш заттарын өндiру үшiн шикiзат ретiнде табиғи гипс тасы, табиғи ангидрит, сол сияқты негiзiнен кальций сульфаттарынан тұратын химия, металлургия, т.б. өнеркәсiп қалдықтарын пайдаланады.Құрылыс гипсi қазандарда, айналып тұратын барабандар немесе басқа арнаулы құрылғыларда қыздыру арқылы алынады. Алдымен гипс тасы өлшемi 3-4 см түйiршiктерге ұсатылып, содан кейiн шахталы немесе аэробильдi диiрменде бiр уақытта кептiрiлiп, майдаланылады. Осылай майдаланып кептiрiлген гипс тасы, механикалық араластыргышпен жабдықталган қазанға түседi. Гипстi қазанда қайнау уақыты 3-4 сағатқа созылады.Гипстік байланыстырғыш заттар табиғи гипс тасын (СаSO4 х 2Н2O), ангидритті (СаSO4) не химиялық өнеркәсіптің қалдықтарын жылумен өңдеу температурасына байланысты: төмен температурада және жоғары температурада күйдірілген болып 2 топқа бөлінеді:Төмен температурада гипстер екі сулы гипсті 150-1600С-та қыздыру арқылы немесе оны 123-1300С-та, қысымы 1,3-1,5 атмосфера су буымен өңдеу алынады. Бұл температурада 2 сулы гипс 1,5 молекула суынан айырылып, жарты сулы гипске өтеді. Осы гипс көрсетілген технологияларға сəйкес b - модификациялы жарты сулы гипс жəне a - модификациялы жарты сулы гипс түрлерінде өндіріледі; олар сəйкесінше құрылыс гипсі жəне беріктігі жоғары гипс деп аталады. Ерекшелігі - тез қатаяды.Жоғары температурада күйдірілген гипс байланыстырғыштары шикізатты 600- 1000°С температурада күйдіру арқылы алынады жөне ангидридтен (СаSO4) тұрады. Оларға жоғары температурада күйдірілген гипс және ангидритті цемент жатады. Ерекшелігі -баяу катаяды. Өте жоғарғы температурада күйдірілетін гипс эстрих-гипс. Кейде ангидриттік байланыстырушыларды табиғи ангидритті күйдірмей-ақ, қатаюды қоздыратын әк қоспаны қосып ұнтақтап алуға болады. Сондай-ақ, гипстер байланыстырушыларына құрамы негізінде жарты сулы гипстен жэне оған қосымша әктен, цементтен, ұнтақталған түйіршікті домна қоқысынан тұратын күрделі композицияларды жатқызуға болады. Бұлар қосымша құрамдаушының түріне байланысты гипсдене цементті, гипс дене қоқысты және басқа да сол сияқты байланыстырушылар болып бөлінеді.
3. Байланыстырғыш материалдарды өндірудің технологиясы
Байланыстырғыш материалдарды өндіру алуан түрлі шикізаттарды қайта өңдеумен байланысты. Байланыстырғыш материалдарды өндіретін зауыттар карьераға жақын жерде орналасады. Әрбір үлкен кәсіпорынға оны белгіленген құрамы бойынша шикізатпен қамтамасыз ететін таулы цех кіреді. Карьер- таулы цехтін басты өндіретін бөлімі, онда шикізатты көлік құралдары арқылы тасымалдайды.шикізатты Шикізатты тасымалдау және алу операциясы - технологиялық өндірудің маңызды тәсілі. Портландцементті өндіруде шикізатты алудың шығын үлесі жалпы шығынның 10% алады. Шикізатты алудың ашық әдісі жердің бетінде жүреді. Әдетте тау жыныстары қабаты бос жыныстарымен жабылған, сондықтан тау - кен ісі жұмыстарына оны жою - аршу жұмыстары кіреді. Ол жұмыстарды шикізатты алу жұмыстарынан бұрын бастайды.
Материалдарды ұсақ ұнтақтау (Ұнтақтау)
Шикізатті материалдарды ұсақ ұнтақтау - байланыстырғыш материалдарды өндірудегі маңызды технологиялық процесс, көбіне олардың қасиетін анықтақды.Материалдарды ұсақ ұнтақтаудың физика - химиялық негізі. Ұнтақтау кезінде қатты денені молекулярлық құрылымы әсер ететін механикалық энергия, ұсақталатын материалға каталитикалық әрекетбереді,сондықтан ұнтақтау қорытындысы - тек қана ұсақтау емес, сонымен қатар материалдын физика-химиялық құрылысы мен басқа да өзгерістергеде әкеп соғады. Ұсақ ұнтақтау кезінде заттың ішкі энергиясынын жартысы босатылады, ол алдағы физико-химиялық айналуларда көрінеді, ұсақтаудың механикалық энергиясы ұсақтаудың химиялық энергиясына айналады. Сол себепті, дәстүрлі процеске қазырғы теориялар бойынша Механоактивация термині қолданылады.Механоактивация нәтижесі - заттағы бос энергияның қорын көбейтіп, ол механикалық өңделген қатты дененің молекулярлық құрылысы мен кеңістіктік атомның беті мен ақауының ұлғаюынан туындайды. Материалды механикалық ұсақтауда химиялық байланыстар айырылады нәтижесінде бетінде бос атом топтары мен радикалдар туындайды. Сонын арқасында заттың белсенділігі жоғарылайды, фазалар шетіндегі физика-химиялық процесстер жүруге қолайлы жағдайлар туындайды. Шикізатты материалдардың дисперстілігі жоғарылаған сайын және кристаллдық торы бұзылған сайын, олардын өзара әрекеттесу уақыты жылдамдатады. Байланыстырғыш материалдар ұсақ үгілген сайын, соншалықты олар сумен тез әрекеттеседі де тасқа айналады. Материалдардың ұсақталу деңгейін өзгерту арқылы, байланыстырғыштарды өндіруде технологиялық параметрлері мен құрылысына әсер ете аламыз.Материалдың кесектерінің макро және микро әртектілігі, ұнтақ біріктірмесі , ұнтақталатын материалдың өзара әрекеттесу мен ұнтақталу бетінің процесінің стадиясын алдын ала болжайды. Ұсақталу кезінде пайда болатын бөлшектер - күрделі жүйе, олар сыртқы ортамен өзара әрекеттеседі. Ұнтақталу процесі үш сатыдан өтеді:
1. Материалдар бастапқы түйіршектерінің бұзылуы
2. Шоғырлану мен өздік мезаникалық активтену
3. Бұзылу құрылымынын өсу
Ұсақ ұнтақтау кезінде денеге берілетін механикалық энергия жұмсалады:
* Жүйенің дисперсінің өзгерісі (Sуд)
* Тәртіптілік құрылымының өзгерісі
* Эндотермиялық процесстердің дотациясы
Ұнтақтауға арналған қазырғы машиналардың уатқыштан тиімділігі төмен екендігін ескерген жөн. Диірменді ұсақ 2... 5мм көлемді ұнтақталған материалмен қуаттандырғанда, олардың өндірісі 30% өседі. Әрбір диірменнің өзінің минимальды суммалық ұсақталу және уатылу құнын көрсететін қолайлы ұнтақталу пішіні бар. Шарлы диірменде ұн тарту. Байланыстырғыш материалдарды ұнтақтау өндірісіндегі басты құрылғы болып шарлы труба диірмені, өзінің қарапайымдылығымен, пайдалануда сенімді және ыңғайлығымен ерекшеленеді, жоғары ұнтақтау дәрежесін қамтамасыз етеді. Бұл құрылғыны портландцементтің шикізатты қоспасын, құрғақ клинкерді, әкті, гипсті және тағы да басқа материалдарды құрғақ және дымқыл әдісі арқылы ұсақтау мен ұнтақтауда пайдаланылады. Шарлы диірмендегі материалдарды ұнтақтау бос құлайтын ұнтақталған денелердің соғылуымен анықтайды.Диірмен басты екі режимде жұмыс істейді: төмен жиілікте жасайды - каскадты; жоғары жиілікте - сарқырамалы;Каскадты режимде ұнтақталатын денелер аунайды және диірмендегі материалдар иленіп ұнтақталады. Ал сарқырамалықта барабан үсті диірмен корпусқа белгілі бір биіктікке көтеріліп, ауырлық күшінен үзіліп, параболалық қисықты бейнелеп кері құлайды.Диірмен айналғанда екі режимде қатар жұмыс жасайды, себебі шардың бір бөлігі - каскадты, келесі бөлігі - сарқырамалы режимде жұмыс жасайды.Шарлы диірменнің кемшілігі ұсақтайтын денелердің төмен қарқынды қозғалысы, олардың 40% жинақталатын аймақтарда орналасқан.Тұйық және ашық циклдегі ұнтақтау. Ұнтақтауды екі схемада қарастырады: тұйық және ашық циклде. Ұнтақтаудың ашық цикл кезінде материал диірменнен бір рет өткізіледі; тұйық ұнтақталуциклі кезінде материалдың жарты бөлігі диірменнен толық ұнтақталуы мақсатында екінші рет өткізіледі.Қазырғы кезде шикізат, клинкер, цемент өндірісіндегі толтырғыштардың ұнтағын ашық циклді диірменде жүзеге асырады.Тұйық циклде ұнтақталған зат фракцияға бөлінуін сепарация, ал қолданылатын аппараттарды сепаратор деп атайды.Өздігінен ұнтақтайтын диірмен. Шикізатты ұнтақтау техникасының дамуының болашағы бар бағыты - каскадты диірменді қолдану, онда ұнтақтау қосымша денелердің көмегінсіз - өздігінен ұнтақтау принципі бойынша жұмыс істейді. Диірменде қысқа қуысты айналып тұратын үлкен диаметрлі барабан, екі жағынан түйреуіштері бар қабырғалармен жабылған. Процесс тиімді жүруіне бастапқы материал бөлшектерінің максимальды үлкендігімен, сонымен қатар кішкене және үлкен фракциялар қатынасымен анықталады. Диірменге берілген материалдардың тиімді үлкен айналу жиілігі мен диаметріне байланысты. Диірменге берілген әк бөлшектерінің диаметрі 7мм, размері 350... 450мм, бор- 500... 800мм болуы тиісті.Өзін-өзі ұнтақтайтын диірмендердің артықшылығы - құрылысын және қызмет көрсету қарапайымдылығы, жұмыс құрылғыларының төмен айналу жылдамдығы, ұнтақтауға жұмсайтын электроэнергияның төмен шығындалуы, бір аппаратта ұсақтау мен ұнтақтау қатар жүруі, жоғары өнімділігі (500тсағ).Соқпалы және талқандайтын диірмендегі ұн тарту. Материал түйіршіктерінің бұзылуы ұнтақтайтын құрал соққыларынан туындайды, оны 60... 130 мс жылдамдықта айналатын роторда орнатады. Сонымен қатар, бұзу камерасын қабырғаға соғу және түйіршіктердің бір-бірімен соғылуы тағы да бұзуға әкеліп соқтырады.Құрылысына және размеріне байланысты диірменге келетін материал түйіршіктерінің өлшемі 6 дан 30мм аралықта болады. Мұндай диірмендер көбіне әк пен гипс ұнтақтауда қолданылады. Ұсақ және өте ұсақ ұнтақтауға болашағы бар жаңа диірмен қолданылады - виброорталықты қолданады. Жұмсақ материалдарды ұнтақтау ерекшеліктері. Байланыстырғыш материалдарды өндіруде қолданылатын басты шикізаттардың бірі - жоғары ылғалдылыққа ие жұмсақ материалдар (бор, саз). Бұндай материалдарды құрғақтай өндіру кептіруге шығындалатын жылумен байланысты. Ондай материалдарды құрғақтай ұнтақтау кептіруге шығындалатын жылумен байланысты. Сонымен қатар, ол су араластырғанда оңай ұсақталады, сулы-шламды суспензия құрады.
Қалдықтарды тасымалдау, араластыру және сақтау
Байланыстырғыш материалдар өндірісінде құрғақ ұнтақтар(цемент, әк, гипс, цементті шикізатты қоспа жне т.б.), сонымен қатар ұсақ ұнтақталған сулы қоспалы материалдар-қалдықтар(шикізатты, борды,сазды және т.б.) өңделеді. Қазырғы кезде қалдық ретінде цементті шикізатты қоспалар бастапқы рөл атқарады. Қалдықтардың құрылысы мен қасиеттері. Қалдықтар- көп дисперсті және көп минералды система, онда қатты фаза кварц бөлшектері, әк, саз размерлері 100 мкмға дейінгі күйде беріледі. Қалдықтардың иілімділігі сақталғанда ылғалдылығын азайтатын ең тиімді тәсілі - қалдыққа қосымшалар мен толтырғыштар қосу. Қалдықтарды тасымалдау, араластыру және сақтау. Тасымалдау үшін 30...200 м3сағ қысымды орталық айналмалы насосты қолданады, олар материалды 25...60и көтеруге арналған. Напордың қысымынын азаюы ылғалдылық пен жылдамдықтың 5...10% өзгеруіне байланысты. Қалдықты дайындау кезінде химиялық құрамы шикізаттың біртұтассыздығынан және дозанын қателігінен өзгереді, сол себептен, күйдіру алдында қалдық құрамын қажетті көлемде керек тотырғыштар қосу арқылы жөндейді. Содан қарқынды араластыру арқылы қалдықтың гомогенделуі жүзеге асады. Сонымен қатар қалдықтар- седиментальды тұрақсыз система. Егерде олар ұзақ уақыт бойы тыныш күйде болса, онда үлкен бөлшектері басылып, қалдық үгітіледі. Ондайды алдын алу үшін қалдықты араластырып отыру керек. Қалдықты механикалық және пневматикалық тәсілмен араластырады. Екінші әдісте энергия шығыны көбірек, бірақ қалдық көлемі көп болса, оны пневматикалық әдіс ыңғайлы. Шламды тазалау. Күйдіру кезінде қалдықтардың булануына көп мөлшерде жылулық шығындалады, оны қалдықты сусыздандырып тазалау арқылы шығынын азайтуға болады. Пресс-фильтр қалдық ылғалдылығын 18...22co төмендетеді.Автоматты пресс-фильтр өнімділікті 300 тсағ, жалпы тазалау бетін 100 м2 де қалдықты 2,5 МПа қысымда 30...35 мин уақытында тазартады. Алынған бетті ұсақтау-кептіру машинасында ұнтақтайды және күйдіруге клинкерлі цементті өндіруге құрғақ тәсіл бойынша жібереді. Ұнтақты материалдар құрамы. Ұнтақты материалдар- энергиялық толымды жүйе, өзін өзі тұрақтатуға және сыртқы ортамен қарым қатынасқа мүмкіндігі бар. Олардың белсенділігі аутогезия мен адгезия да танылады. Аутогезия - бөлшектер арасындағы байланыс, олардың бөлініп кетуінен сақтайды; адгезия бөлшектердің қатты макроскопты денелердің бетімен қатынасы. Ұнтақтарды тасымалдау. Құрғақ ұнтақ материалдарды тасымалдауда түрлі транстпортты жүйелер қолданады: механикалық-винталық конвейер және элегаторлар,пневматикалық-пневмакам ералы және пневмавинталық насос, аэрожелоба.Қазырғы кезде зауыт айналасындағы ұнтақты тасымалдауда негізінде винталық және камералық насос көмегімен пневматикалық тәсілмен жүргізіледі. Бұл әдістің артықшылығы - үлкен аралыққа тасымалдауға, шаңның жоқ болуы, тасымалдаудың қарапайымдылығы мен сеніміділігі. 15...30мс жылдамдықта ұнтақ бөлшектері ауалық үйірде сақталып, силосқа кіруде жылдамдығы тез төмендейді, сосын аэроқоспадан түседі.Қысылған ауа шығыны жүйеде насосқа және аралыққа байланысты тасымалдауы 0,025...0,04 м3кг аралығындағы материал қысымы 0,12...0,6 МПа. Ұнтақты материалдарды гомогенездеу және сақтау. Жоғары қозғалысты біртұтас ұнтақтарды алу үшін аутогезді байланысты туындауынан алдын алу керек. Бұл гомогенні қоспаларды алуда маңызды, мысалы портландцементті шикізатты қоспалар. Бұндай қоспалардың гомогенденуі араластыру арқылы жүргізіледі.
Байланыстырушы заттарды өндіру кезіндегі шикізатты жылулық өңдеу
Шикізатты жылулық өңдеу ( күйдіру) - байланыстырушы заттарды өндіру кезіндегі негізгі процесс болып табылады. Күйдіру кезінде шикізатта күрделі физико- химиялық айналымдар жүреді, нәтижесінде күйдірілген өнім майда ұсақтаудан кейін гидравликалық қатаю қабілетін иемденеді. Шикізатты күйдіру жанармайды тұтату және ыстық газдардың материалмен жылу алмасу нәтижесінде жүреді.Жылу процестерінің қозғаушы күші - жылудың үлкен температуралы ортадан кіші температуралы ортаға таралуы болған жағдайда ортаның температура айырмасы. Температура айырмасын температуралық қысым деп атайды.Қашықтыққа жылу беру үш әдіс арқылы жүзеге асырылады: жылуөткізгіш, конвекция, сәулелену. Нақты жағдайларда жылу аралас тәсілімен, бірақ әдетте жылу беру әдістерінің біреуі арқылы беріледі. Күйдіру аппараты түріне байланысты төмен температура кезінде көбінесе жылуөткізгіш немесе конвекция, жоғары температура кезінде(1200...1700 С0) - 95% дейін жылу сәулелену арқылы беріледі.Жылу алмасу тиімділігі жылу қондырғыларының жұмысының технико-экономикалық көрсеткіштерін анықтайды.Әртүрлі байланыстырғыш заттарды алу кезінде күйдірудің түпкілікті температурасы кең шекте ауытқиды. Гипсті тасты төмен температуралық гипстік байланыстырғыш заттар өндірісі кезінде 140...170 температурасында күйдіреді; жоғары температуралық гипстік байланыстырғыш - 700...900; құрылыс әгі үшін әктас - 900...1100; портландцемент өндірісіндегі шикізат араласпасы - 1400...1450 С0. Күйдіру кезіндегі физико - химиялық айналым сипаты пайдаланылатын шикізат түрі бойынша анықталады. Байланыстырғыш заттар өндірісі кезінде қолданылатын жылу өңдеулік аппараттарына қайнату қазандықтары, сонымен қатар, шахталық және айналмалы пештер қолданылады.
Еңбекті қорғау
Еңбекті қорғауды басқару жүйесі ұйымдастырушылық, техникалық, жылутехникалық, санитарлық-гигиеналық, биологиялық, физикалық және басқа да ережелер мен қызметкерлердің өмірі мен денсаулығын қорғауға бағытталған шаралар мен критерийлерді белгілейді және міндетті түрде:
* кәсіпорын мен оның бөлімшелерінде еңбектің қорғалуын ұйымдастыруға жауапты тұлғаларды тағайындауды;
* түрлі жұмыс орындары үшін (кеңсе қызметкерлерін қоса алғанда) қауіпсіздік техникасы бойынша нұсқаулықтардың әзірленуін;
* қауіпсіздік техникасы, қоршаған ортаны қорғау, өндірістік санитария мен өрт қауіпсіздігі бойынша нұсқама жүргізу тәртібін;
* қызметкерлердің кәсіби дайындығын, физикалық жай-күйін, денсаулық жағдайын ескере отырып, іріктеу бойынша жұмыстарды ұйымдастыруды;
* кәсіпорын қызметкерлерінің қауіпсіздік техникасы мен өндірістік нысандарды пайдалану ережелері бойынша барлық талаптар мен нұсқаулықтарды сақтауын бақылауды жүзеге асыруды;
* еңбек жағдайы бойынша өндірістік нысандарды аттестаттаудан өткізуді;
құрылыстардың, ғимараттардың, көліктер мен тетіктердің, пайдаланымдағы басқа да өндірістік нысандардың техникалық күйінің қауіпсіздік талаптарына сәйкестігін бақылап, ұдайы тестілеуден өткізуді қарастыруы тиіс.Еңбекті қорғаудың мақсаты қызметкерлердің жазатайым жайттарға, апатты жағдайларға ұшырауы мен кәсіби ауруға шалдығуын азайтуға тырысып, сондай-ақ еңбектің максималды өнімділігі жағдайында қолайлы жағдайларды қамтамасыз етіп, денсаулық пен адам өмірі үшін қауіпті әрі зиянды өндірістік факторларға жол бермеу болып табылады. Қызметкерлерді жарақатқа немесе кәсіби ауруларға ұшырататын факторлар қауіпті өндірістік факторлар болып табылады. Оларға мысалы, жылжымалы тетіктер мен қызып тұрған нысандар мен т.б. жатады. Ауруға шалдықтыратын немесе еңбекке жарамдылық қабілетін төмендететін, мысалы ауадағы зиянды қоспалар, шуыл, діріл, электр магниттік сәулелену зиянды факторлар болып табылады.
Байланыстырушы заттарды өндіру кезіндегі кептіру
Кептіру - маңызды тенологиялық процесс, негізгі мақсаты - материалды ұнтақтауға дайындайды және тұрақты жұмыс жағдайымен қамтамасыз етеді. Кептіру әдісі мен режимін денеге түсетін ауырлыққа , гранулометриялық құрамға, материалдың бастапқы және соңғы ылғалдылығына байланысты таңдалады. Кептіру кезінде кез-келген материал құрамында қатты дене, ылғалдылық, ауа және су буынан тұратын көп компонентті жүйе болып табылады. Қыздыру мезетінде бетіндегі ылғалдылығы буланып, ал ішіндегі капиллял күштер, ылғалдылық градиенті және температура әсерінен ішкі ылғал жоғарыға қозғалысында буланып кетеді. Жалпы материалдың ылғал мөлшері кептіру уақытына пропорционалды төмендейді және осы периодта мтериал бетінің температурасы әрдайым тұрақты болады.Материал кептіруді ұнтақтауға дейін немесе ұнтақтаумен бірдей уақытта диірменде жасалады. Екінші тәсіл тиімдірек және оны материал ылғалдылығы 8... 12% аралығында болғанда жасалыну керек. Одан ылғалдылығы көп материалдар , басқа аппараттарды кептіріледі, оларың ішіндегі көп таралғаны - диаметрі 2,2 ... 3,5 м ұзындығы 14 ... 30 м кептіргіш барабан.Кептіру режиміне байланысты кері ағымда және тура ағымды барабан қолданылады. Тура ағымды барабанда негізгі болып жұмсақ сазды кептіреді. Ылғал материалға ыстық газдың тікелей әсер етуі оның ұнтақтау агрегатына жабысуынан алдын алады. Материалдар мен газдардың жылутасымалдау температурасын жоғарлату, ылғалдылық мөлшерін кеміту, сонымен қатар барабанның қозғалысын жылдамдығын ұлғайту шаралары кептіру процесін жылдамдатып, барабан өнімділігін көтереді. Кептіргіш барабанның құрғақ денедегі өнімділігі, барабан өлшемі мен кептірілетін материал түріне байланысты 8 .. 70 тсағ, кептіруге жылу шығыны - 4,6 ... 5,0 МДжкг, егер теорияда 1 кг судың 2,69 МДЖ булануына кететін жылу шығыны. Осыдан қалған жылу мөлшері ұшатын газдарға, қыздырылған материал, сәуле шығаруға кетеді. Кептіргіш барабанның басты кемшілігі - төмен жылу пайдалану кэффициенті мен металл қажеттілігі жоғары.Байланыстырғыш емес материалдарды кептіруде, кептіру процесі қалыпты жүретін қондырғыларды пайдаланады, мысалыға құйынды кептіргіш. Болатты корпустын ішкі бетінде қапталған отқа төзімді екі айналатын қалақ білігі бар. Кептірілетін материал жылдам айналатын қалаққа түсіп, кептіргіштін ішін түгелдей қамтып жайылады. Температурасы шамамен 600°С болатын ыстық ауамен материал түйіршіктерін жуады да, іліулі күйінде кептіреді. Өңделген газ шаң ұстайтын қондырғыға түскен соң ауа қабатына таралады. Құйынды кептіргіш кептіргіш барабанға қарағанда үнемдірек және пайдалануға ыңғайлы, өнімділігі 2... 3 есе көп. Кемшіліктері аз қуаттылық, кең көлемде шаң шығаруы және металлдық түйіні тез тозады. Кептіру процесі қайнау қабатында қарқынды жүреді. Арналық кептіргіштің қайнау қабатын түйірленген шлакты кептіруде пайдаланады. Шлакты 300мм дейінгі қалыңдықта кептіреді. Шлак бөлшектері қарқын орын ауыстыру және кептіру кезінде, түтінді газдарды шлак қабатын қайнатылған күйге ауыстыру арқасында ,1100°С дейінгі температурадағы күшпен торға түсіреді. Ауабұрқақ кептіргіште материал тік реакторда кептіріледі, ондағы газдардың қысымы 500... 600мм дейінгі қалыңдығы бар жалған сұйық қабат жасайтындай күш болу керек. Кептіргіштің температурасы 1300... 1500°С -қа жоғарлауы кептіру процесінің қарқынды болуына әсер етеді. Материалдың қайнау күйі кептіру процессінін қарқындайды және жылуалмасу қасиетін жоғарлатады. Құрғақ материал бойынша ауабұрқақ кептіргіш өнімділігі 50... 70 тсағ, салыстырмалы бу кернеуі 250... 300 кг(м³ * сағ) және салыстырмалы кептіруге жылу шығыны 4,2 МДжкг. Ауабұрқақ кептіргіш қарапайым құрылымды, жеңіл автоматтандырылады, онімділігі кептіргіш барабаннан 10 есе жоғары, металл сыйымдылығы 50 есе төмен.
4. Гипс байланыстырғышынын өндіріс технологиясы
Гипс байланыстырғыш материалы өндірісінің технологиясы гипс тасын ұнтақтау мен кептіру процесінен тұрады.Олардың алу жолының өзгешеліктері,тізбектегі қондырғылардың орын ауысып отыруында.Технологиялық тізбектің мына түрлері бар:
* Ұсақтау ̶̶̶̶ ұнтақтау ̶̶̶̶ қайнату
* Ұсақтау ̶̶̶̶ кептіру ̶̶̶̶ ұнтақтау ̶̶̶̶ қайнату
* Ұсақтау ̶̶̶̶ кептіру + ұнтақтау ̶̶̶̶ қайнату
* Ұсақтау ̶̶̶̶ ұнтақтау ̶̶̶̶ қайнату ̶̶̶̶ ұнтақтау
* Ұсақтау ̶̶̶̶ кептіру ̶̶̶̶+ ұнтақтау ̶̶̶̶ қайнату ̶̶̶̶ ұнтақтау
* Ұсақтау ̶̶̶̶ күйдіру ̶̶̶̶ ұнтақтау
* Ұсақтау ̶̶̶̶ күйдіру ̶̶̶̶ ұнтақтау
* Ұсақтау ̶̶̶̶ булану ̶̶̶̶ ұнтақтау
Бірінщі бес тізбекке, пеште төменгі температурада өңделіп жасалатын гипс байланыстырғышы жатады. Оларды гипс қайнататын қазандарда өңдейді, сондықтан оларды қайнату деп атайды.1 Схема оңайлауы, бірақ оны құрғақ шикізатқа қолданады. Егер шикізат ылғалдылығы 1% асса, онда ұнтақтау алдында құрғақтату керек(схема 2). Бұл операцияларды бір аппаратқа жинау жөнді(схема 3).Қайнататын пештерден шығатын өнімнің сапасын жақсарту үшін екі рет ұнтақтаудан өткізеді(схема 4және5).Схема 6 кептіргіш барабандағы жоғары және төменкүйдірілетін гипсті байланыстырғыштарды өндіруде қолданса, ал схема7 ұнтақтау мен күйдіру аппараттарында қатар қолданылады(Схема8).Екі сулы гипсті сусыздандыру эндотермиялық реакция арқылы жүреді. 1 кг екі сулы гипсті жарты сулы гипске айналдыру үшін теория жүзінде 582 кДж жылу керек. Құрылыс гипсін алғанда жылу аз кетеді. Құрылыс гипсінің күйдірілу температурасы 140-180℃ аралығында. Кейбір жағдайда гипс байланыстырғыш материалында нашар күйдіргеннің әсерінен екі сулы гипстің болуы мүмкін, ол гипс байланыстырғыш материалының қасиетіне әсерін тигізеді. a - модификациялық жартылай гидрат негізіндегі жоғары тығызды гипсті алуда пайдаланады.
Гипс байланыстырғыш материалын кептіру барабанда өндіру
Кептіру барабаны қолданатын технологиялық схема жоғары және төменкүйдірілетін байланыстырғыштарды алуда қолданады. Барабанды 10...20 және 20...35 мм өлшемдегі щебень мен толтырады. Жылу өңдеу 1...2 сағат жүреді.Пештен шыққан ыстық материалды ұстау бункеріне апарады немесе ыстықтай ұнтақтайды. Бұндай технологиялық схема аз шығындалған арзан бағалы және жоғары сапалы гипсті алдырады. Тоқтаусыз жұмыс істейтін кептіру барабандары автоматтандырады.Бірақ, олардың жанармайдын шығыны қайнату пештеріне қарағанда көбірек, ол жоғары шаңжұтқыштықпен байланысты.
Гипс байланыстырғыш материалын айналу пештерінде өндіру
Гипс байланыстырғыш материалын айналу пештерінде өңдіру тәсілі іс жүзінде көп қолданылады. Қайнату қазанымен салыстырғанда, одан жоғарғы беріктілі гипс байланыстырғыш материалы шығады. Кемшілігі бір қалыпты күйдіру қиынға соғады. Пештегі температураны тұрақты бір қалыпты ұстап тұру керек. Гипс байланыстырғыш материалын айналу пештерінде өндірудің технологиялық тізбегі мынандай.Ұсақтау ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz