Әлеуметтану бойынша сұрақтар
1.Әлеуметтану ғылым ретінде. Объектісі және пәні
2 Социологияның құрылымы мен деңгейлері
3. Қоғам оның негізгі белгілері
4. Әлеуметтанудың қоғамдық және гуманитарлық ғылымдар жүйесіндегі орны және ерекшелігі
5 Қоғамның әлеуметтік құрлымы.
6. Әлеуметтанудың құрылымы. Әлеуметтанудағы эмпирия және теория проблемалары.
7. Қоғамның түрлері және қызметі
8.Әлеуметтану ғылымының реформа жолындағы рөлі.
9. Әлеуметтік стратификация.
10.Әлеуметтану пәнінің негізгі категориялары.
11. Әлеуметтік дифференциация және әлеуметтік теңсіздік
12.Әлеуметтік байланыс, әлеуметтік қауымдастық.
13 Әлеуметтік стратификация және әлеуметтік мобильдік.
14. Қазіргі замандағы әлеуметтанудың негізгі парадигмалары.
15.Қазақстандағы орта таптың қалыптасуы: проблемалар және көріністер.
16.Жеке таптын Әлеметтануы.
17. Қазақ ойшылдарының әлеуметтік саяси көзқарастары.
18. Жеке адам және қоғам 20
19. 19ғасырдың аяғы мен 20ғасырдың бас кезіндегі қазақ ойшылдарының әлеуметтік проблемалары туралы.
20. Жеке адам және әлеуметтендәру процесі
21. Казакстан когамының казіргі саяси әлеуметтік проблемалары
22. Әлеуметтендіру процесінің негізгі деңгейлері
23. Еңбек . қоғам өндіріс негізі.
24. Ұйымдастырудың әлеуметтануы
25.Керітартпа әдет әлеуметтануы
26. Еңбектің әлеуметтік өлшемі.
27.Аномия қазіргі қоғамдағы негізгі фактор. Жасөспірімдердің нашақорлыққа үйірсек болу себептері.
28. Адамзат еңбегінің дамуының негізгі кезендері
29. Отбасы әлеуметтануы.
30.Білім кұндылық ретинде білім беру модельдері
31. Отбасы әлеуметтік институт және кіші топ ретінде.
32.Еңбек әлеуметтануының категориялары
33. Әйел және отбасы
34.Сауалхат композициясы
35. Отбасының бүгінгі замандағы проблемалары
36. Инженерлік еңбектің әлеуметтік мәселелері.
37.Отбасы және демографиялық саясат
38. Әлеуметтік инженерия және өндірістің әлеуметтік қорлары.
39. Отбасы өмірлік циклының негізгі кезеңдері. 63. Отбасының негізгі белгілері және зерттеулердің негізгі бағыттары.
40. Инженерлердің кәсіби мобильдігі
41. Қазақстандағы демографиялық саясат және отбасының әлеуметтік дамуы.
42. Қоғам мен білім берудің бір . біріне тәуелділігі
43. Әлеуметтік басқарудың түрлері
44. Білім беру жүйесі
45.Дін әлеуметтік құбылыс ретінде 47
46 Әлеуметтік институт
47. ҚАзақстандағы дін жағдайы
48. Әлеуметтік зерттеудің бағдарламасы
49. Әлеуметтік мәліметтер жинаудың әдіс.тәсілдері
50. Бағдарламаның құрылымы
51 Назарбаевтың еңбек туралы сөзі
52. Әлеуметтік зертеулердің тәсілдемесі мен тәсілдері.
53. Әлеуметтік зерттеудің түрлері
54.Зеттеудің негізгі әдістері
55. информацияның жинау және өндеу әдістері
56. Әлеуметтік зерттеуді ұйымдастыру
57. Айқындама мазмұны
58. Қажетті ақпараттар мен гипотезаларды сұрыптау
59. Cұрақтардың жазылуы
60.Соц. Зерттеудің бағдарламасы туралы ұғым
2 Социологияның құрылымы мен деңгейлері
3. Қоғам оның негізгі белгілері
4. Әлеуметтанудың қоғамдық және гуманитарлық ғылымдар жүйесіндегі орны және ерекшелігі
5 Қоғамның әлеуметтік құрлымы.
6. Әлеуметтанудың құрылымы. Әлеуметтанудағы эмпирия және теория проблемалары.
7. Қоғамның түрлері және қызметі
8.Әлеуметтану ғылымының реформа жолындағы рөлі.
9. Әлеуметтік стратификация.
10.Әлеуметтану пәнінің негізгі категориялары.
11. Әлеуметтік дифференциация және әлеуметтік теңсіздік
12.Әлеуметтік байланыс, әлеуметтік қауымдастық.
13 Әлеуметтік стратификация және әлеуметтік мобильдік.
14. Қазіргі замандағы әлеуметтанудың негізгі парадигмалары.
15.Қазақстандағы орта таптың қалыптасуы: проблемалар және көріністер.
16.Жеке таптын Әлеметтануы.
17. Қазақ ойшылдарының әлеуметтік саяси көзқарастары.
18. Жеке адам және қоғам 20
19. 19ғасырдың аяғы мен 20ғасырдың бас кезіндегі қазақ ойшылдарының әлеуметтік проблемалары туралы.
20. Жеке адам және әлеуметтендәру процесі
21. Казакстан когамының казіргі саяси әлеуметтік проблемалары
22. Әлеуметтендіру процесінің негізгі деңгейлері
23. Еңбек . қоғам өндіріс негізі.
24. Ұйымдастырудың әлеуметтануы
25.Керітартпа әдет әлеуметтануы
26. Еңбектің әлеуметтік өлшемі.
27.Аномия қазіргі қоғамдағы негізгі фактор. Жасөспірімдердің нашақорлыққа үйірсек болу себептері.
28. Адамзат еңбегінің дамуының негізгі кезендері
29. Отбасы әлеуметтануы.
30.Білім кұндылық ретинде білім беру модельдері
31. Отбасы әлеуметтік институт және кіші топ ретінде.
32.Еңбек әлеуметтануының категориялары
33. Әйел және отбасы
34.Сауалхат композициясы
35. Отбасының бүгінгі замандағы проблемалары
36. Инженерлік еңбектің әлеуметтік мәселелері.
37.Отбасы және демографиялық саясат
38. Әлеуметтік инженерия және өндірістің әлеуметтік қорлары.
39. Отбасы өмірлік циклының негізгі кезеңдері. 63. Отбасының негізгі белгілері және зерттеулердің негізгі бағыттары.
40. Инженерлердің кәсіби мобильдігі
41. Қазақстандағы демографиялық саясат және отбасының әлеуметтік дамуы.
42. Қоғам мен білім берудің бір . біріне тәуелділігі
43. Әлеуметтік басқарудың түрлері
44. Білім беру жүйесі
45.Дін әлеуметтік құбылыс ретінде 47
46 Әлеуметтік институт
47. ҚАзақстандағы дін жағдайы
48. Әлеуметтік зерттеудің бағдарламасы
49. Әлеуметтік мәліметтер жинаудың әдіс.тәсілдері
50. Бағдарламаның құрылымы
51 Назарбаевтың еңбек туралы сөзі
52. Әлеуметтік зертеулердің тәсілдемесі мен тәсілдері.
53. Әлеуметтік зерттеудің түрлері
54.Зеттеудің негізгі әдістері
55. информацияның жинау және өндеу әдістері
56. Әлеуметтік зерттеуді ұйымдастыру
57. Айқындама мазмұны
58. Қажетті ақпараттар мен гипотезаларды сұрыптау
59. Cұрақтардың жазылуы
60.Соц. Зерттеудің бағдарламасы туралы ұғым
Социология қоғам дамуының заңдарын да ашады жене оларды зерттейді. Осыған орай, социологияны әлеуметтік жүйенің омір сүруі мен дамуының заңдары туралы, сол зандардьщ субъектілерінің, яғни әлеуметтік үлкен және кіші топтардың ғылымы ретінде сипаттауға болады.
Социология пәні жөнінде ғалымдар арасьгада жүзден асқан түрлі пікірлер бар. Оларды екі топ пен бағытқа сыйғызуға болады: 1) ғылымның нәнін анықтауды, ғылымның түбірлі үғымын анықтаумен байланыстырып отырған ғалымдар тобыньщ бағыты. Мысалы, П.Сорокин социологияның пәні тек адамдардың өзара қатынасын, Н.Смелзер - әлеуметтік катынастарды, В.Ядов -қауымдастықты, Г.Осипов - әлеуметтікті қарастыру керек дейді; 2) социология пәнін оздерінің ғылыми зерттеу жүмысыньщ нақты қортьшдысымен байланыстырған ғалымдардьщ пайымдауларын жатқызамыз. Мысалы Э.Дюркгейм - социология пәніне ез зерттеуінің нәтижесі больш табылатын -әлеуметтік фактіні, неміс ғалымы М.Вебер - адамның мінез-қүлкьш, К.Маркс -өлеуметтік жүйе күйіндегі қоғамды және оның қүрыльгмдык элементтерін қарастырған.
Осы түрғыдан қарағанда, социология пәніне мынандай анықтама беруге болады: социология - қоғамның қүрылысы, өмір сүруі мен дамуының жалпы және ерекше әлеуметтік зандылықтары жайлы және сол завдылықтардың адамдар мен олардың бірлестіктер және түтас қоғамның өмірі мен өзара карым-қатынастарьгяДа іске асырудьщ жолдары, формалары мен әдістері жайлы ғалым.
Ғылымнық ішкі логикасын, оның пәні мен әдістерінің сипатын ашатын, әлеуметгік қүбылыстар мен процестердіц мәнін танып білудің керегі -социологияның категориялары және заңдары. Категориялар - әлеуметтік .болмыстың мөнді жақтарын, қасиет-белгілерін, құрылымдык элементтерін бейнелендіретін негізгі ғылыми үғымдар. Социологияның ең негізгі, мазмүны жағынан көлемді категориясы "әлеуметтік" ұғымы. Бүл үғым "әлеуметтік жүйе", "әлеуметтік қүрылым", "әлеуметтік топ", "әлеуметтік әрекет", "әлеуметтік мінез-қүлык" т-б. көлемді үғымдарды қамтиды.
Социология білімінің құрылымы - қоғамдық құбылыстар мен процесстер жөніндегі ақпараттардың және ғылыми түсініктер мен ұғымдардың жәй ғана жиынтығы емес. Бұл құрылым әлеуметтік түрлі деңгейдегі процестер туралы жеке адамдар, әлеуметтік топтар немесе бүтін қоғам жөніндегі өзара байланысқан түсініктер, ұғымдар, көзқарастар, теориялар жүйесі ретінде байқалады.
Социологиялық түсініктер мен ғылыми білім, әсіресе оның құрылымы көп жағдайда бірнеше факторларға байланысты қалыптасады, соның ішінде социология зерттейтін объектілер шеңбері ғылыми нәтижелер мен қорытындылар тереңдігінің ерекшелігі.
Социология білімінің құрылым бастауы болып қоғамға тұтас әлеуметтік организм ретіндегі білім шығады. Бұл қоғамдық қатынастар жүйесі, олардың мазмұны және өзара байланысы туралы білім. Табиғаттың және қоғамдық қатынастардың мәнін түсіну, қоғамда бар әлеуметтік субъектілердің өзара әрекетінің мәнін терең пайымдауға мүмкіндік береді. Қоғам туралы білім, оның дамуының объективтік заңдарын, қоғам өмірінің негізгі салалары жөніндегі түсінікті және олардың өзара әрекетін, материалдық, саяси және рухани мәдениеттің өзара ықпалы туралы білімді өз бойына жинап сіңірген.
Социология білімі құрылымының келесі жағы болып жекелеген қоғамдық өмір салаларының, соның ішінде экономикалық, әлеуметтік, саяси, рухани салалардың өмір сүруі мен дамуы туралы түсініктердің өзара байланысы саналады. Белгілі қоғам өмір салаларында болып жатқан процестерге социологтың өз көзқарасы болуы тиіс. Ең алдымен, ол осы салаларда тұлғаның немесе әлеуметтік топтардың, сонымен қатар жастар, жұмысшы тобының, шаруалардың, зиялы қауымның қызметкерлердің түрлі топтарының өмірлік қызметін және әлеуметтік өзін-өзі көрсетудің мүмкіндіктерін зерттейді.
Социологиялық білім құрылымының маңызды бөлігіне елдегі халықтың әлеуметтік құрамы мен қоғамның әлеуметтік құрылымы жөніндегі білім жатады. Бұл жерде әңгіме таптар, әлеуметтік үлкен және кіші топтар, кәсіби және демографиялық топтар, олардың экономикалық және саяси қатынастар жүйесіндегі орындары мен өзара іс-әрекеті туралы, сонымен қатар ұлттар, ұлыстар, басқа да этникалық топтар және олардың арасындағы бір-бірімен қатынастары туралы болып отыр.
Келесі бір социология білімінің құрылымын құрайтын - ол саясат социологияға жататын ғылыми түсініктер, көзқарастар, теориялар. Мұнда социологияның назары саяси қатынастар жүйесіндегі, әсіресе өкімет билігі қатынастар жүйесіндегі қоғамның әртүрлі әлеуметтік топтарының нақты жағдайын анықтауға аударылады. Социолог қоғамда жүріп жатқан саяси процестерге нақты ықпал жасайды. Осы тұрғыдан түрлі саяси партиялар және қозғалыстардың қызметі, қоғамның бүкіл саяси жүйесінің өмір сүруі қарастырылады.
Социология білімінің келесі құрылымы болып қоғамда бар әлеуметтік институттардың, атап айтқанда, мемлекеттің, құқықтың, шіркеудің, мәдениеттің, неке мен отбасының, т.б. қызметі туралы социологтың ғылыми түсінігі және қорытындылары есептеледі. Социологияда әлеуметтік институт деп тірі организмдегі мүше іспеттерді айту қабылданған: бұл белгілі бір уақыт кезеңінде тұрақтылықты сақтайтын және бүкіл әлеуметтік жүйе тұрақтылығын қамтамасыз ететін адамдар қызметінің торабы. Оларда өздеріне сәйкес іштей ұйымдасу қалыптасқан және қоғамдық өмірде өз орнын сақтаған, соған орай ерекше қызметтер атқарады.
Социология пәні жөнінде ғалымдар арасьгада жүзден асқан түрлі пікірлер бар. Оларды екі топ пен бағытқа сыйғызуға болады: 1) ғылымның нәнін анықтауды, ғылымның түбірлі үғымын анықтаумен байланыстырып отырған ғалымдар тобыньщ бағыты. Мысалы, П.Сорокин социологияның пәні тек адамдардың өзара қатынасын, Н.Смелзер - әлеуметтік катынастарды, В.Ядов -қауымдастықты, Г.Осипов - әлеуметтікті қарастыру керек дейді; 2) социология пәнін оздерінің ғылыми зерттеу жүмысыньщ нақты қортьшдысымен байланыстырған ғалымдардьщ пайымдауларын жатқызамыз. Мысалы Э.Дюркгейм - социология пәніне ез зерттеуінің нәтижесі больш табылатын -әлеуметтік фактіні, неміс ғалымы М.Вебер - адамның мінез-қүлкьш, К.Маркс -өлеуметтік жүйе күйіндегі қоғамды және оның қүрыльгмдык элементтерін қарастырған.
Осы түрғыдан қарағанда, социология пәніне мынандай анықтама беруге болады: социология - қоғамның қүрылысы, өмір сүруі мен дамуының жалпы және ерекше әлеуметтік зандылықтары жайлы және сол завдылықтардың адамдар мен олардың бірлестіктер және түтас қоғамның өмірі мен өзара карым-қатынастарьгяДа іске асырудьщ жолдары, формалары мен әдістері жайлы ғалым.
Ғылымнық ішкі логикасын, оның пәні мен әдістерінің сипатын ашатын, әлеуметгік қүбылыстар мен процестердіц мәнін танып білудің керегі -социологияның категориялары және заңдары. Категориялар - әлеуметтік .болмыстың мөнді жақтарын, қасиет-белгілерін, құрылымдык элементтерін бейнелендіретін негізгі ғылыми үғымдар. Социологияның ең негізгі, мазмүны жағынан көлемді категориясы "әлеуметтік" ұғымы. Бүл үғым "әлеуметтік жүйе", "әлеуметтік қүрылым", "әлеуметтік топ", "әлеуметтік әрекет", "әлеуметтік мінез-қүлык" т-б. көлемді үғымдарды қамтиды.
Социология білімінің құрылымы - қоғамдық құбылыстар мен процесстер жөніндегі ақпараттардың және ғылыми түсініктер мен ұғымдардың жәй ғана жиынтығы емес. Бұл құрылым әлеуметтік түрлі деңгейдегі процестер туралы жеке адамдар, әлеуметтік топтар немесе бүтін қоғам жөніндегі өзара байланысқан түсініктер, ұғымдар, көзқарастар, теориялар жүйесі ретінде байқалады.
Социологиялық түсініктер мен ғылыми білім, әсіресе оның құрылымы көп жағдайда бірнеше факторларға байланысты қалыптасады, соның ішінде социология зерттейтін объектілер шеңбері ғылыми нәтижелер мен қорытындылар тереңдігінің ерекшелігі.
Социология білімінің құрылым бастауы болып қоғамға тұтас әлеуметтік организм ретіндегі білім шығады. Бұл қоғамдық қатынастар жүйесі, олардың мазмұны және өзара байланысы туралы білім. Табиғаттың және қоғамдық қатынастардың мәнін түсіну, қоғамда бар әлеуметтік субъектілердің өзара әрекетінің мәнін терең пайымдауға мүмкіндік береді. Қоғам туралы білім, оның дамуының объективтік заңдарын, қоғам өмірінің негізгі салалары жөніндегі түсінікті және олардың өзара әрекетін, материалдық, саяси және рухани мәдениеттің өзара ықпалы туралы білімді өз бойына жинап сіңірген.
Социология білімі құрылымының келесі жағы болып жекелеген қоғамдық өмір салаларының, соның ішінде экономикалық, әлеуметтік, саяси, рухани салалардың өмір сүруі мен дамуы туралы түсініктердің өзара байланысы саналады. Белгілі қоғам өмір салаларында болып жатқан процестерге социологтың өз көзқарасы болуы тиіс. Ең алдымен, ол осы салаларда тұлғаның немесе әлеуметтік топтардың, сонымен қатар жастар, жұмысшы тобының, шаруалардың, зиялы қауымның қызметкерлердің түрлі топтарының өмірлік қызметін және әлеуметтік өзін-өзі көрсетудің мүмкіндіктерін зерттейді.
Социологиялық білім құрылымының маңызды бөлігіне елдегі халықтың әлеуметтік құрамы мен қоғамның әлеуметтік құрылымы жөніндегі білім жатады. Бұл жерде әңгіме таптар, әлеуметтік үлкен және кіші топтар, кәсіби және демографиялық топтар, олардың экономикалық және саяси қатынастар жүйесіндегі орындары мен өзара іс-әрекеті туралы, сонымен қатар ұлттар, ұлыстар, басқа да этникалық топтар және олардың арасындағы бір-бірімен қатынастары туралы болып отыр.
Келесі бір социология білімінің құрылымын құрайтын - ол саясат социологияға жататын ғылыми түсініктер, көзқарастар, теориялар. Мұнда социологияның назары саяси қатынастар жүйесіндегі, әсіресе өкімет билігі қатынастар жүйесіндегі қоғамның әртүрлі әлеуметтік топтарының нақты жағдайын анықтауға аударылады. Социолог қоғамда жүріп жатқан саяси процестерге нақты ықпал жасайды. Осы тұрғыдан түрлі саяси партиялар және қозғалыстардың қызметі, қоғамның бүкіл саяси жүйесінің өмір сүруі қарастырылады.
Социология білімінің келесі құрылымы болып қоғамда бар әлеуметтік институттардың, атап айтқанда, мемлекеттің, құқықтың, шіркеудің, мәдениеттің, неке мен отбасының, т.б. қызметі туралы социологтың ғылыми түсінігі және қорытындылары есептеледі. Социологияда әлеуметтік институт деп тірі организмдегі мүше іспеттерді айту қабылданған: бұл белгілі бір уақыт кезеңінде тұрақтылықты сақтайтын және бүкіл әлеуметтік жүйе тұрақтылығын қамтамасыз ететін адамдар қызметінің торабы. Оларда өздеріне сәйкес іштей ұйымдасу қалыптасқан және қоғамдық өмірде өз орнын сақтаған, соған орай ерекше қызметтер атқарады.
1.Әлеуметтану ғылым ретінде. Объектісі және пәні
Социология қоғам дамуының заңдарын да ашады жене оларды зерттейді. Осыған орай, социологияны әлеуметтік жүйенің омір сүруі мен дамуының заңдары туралы, сол зандардьщ субъектілерінің, яғни әлеуметтік үлкен және кіші топтардың ғылымы ретінде сипаттауға болады.
Социология пәні жөнінде ғалымдар арасьгада жүзден асқан түрлі пікірлер бар. Оларды екі топ пен бағытқа сыйғызуға болады: 1) ғылымның нәнін анықтауды, ғылымның түбірлі үғымын анықтаумен байланыстырып отырған ғалымдар тобыньщ бағыты. Мысалы, П.Сорокин социологияның пәні тек адамдардың өзара қатынасын, Н.Смелзер - әлеуметтік катынастарды, В.Ядов -қауымдастықты, Г.Осипов - әлеуметтікті қарастыру керек дейді; 2) социология пәнін оздерінің ғылыми зерттеу жүмысыньщ нақты қортьшдысымен байланыстырған ғалымдардьщ пайымдауларын жатқызамыз. Мысалы Э.Дюркгейм - социология пәніне ез зерттеуінің нәтижесі больш табылатын -әлеуметтік фактіні, неміс ғалымы М.Вебер - адамның мінез-қүлкьш, К.Маркс -өлеуметтік жүйе күйіндегі қоғамды және оның қүрыльгмдык элементтерін қарастырған.
Осы түрғыдан қарағанда, социология пәніне мынандай анықтама беруге болады: социология - қоғамның қүрылысы, өмір сүруі мен дамуының жалпы және ерекше әлеуметтік зандылықтары жайлы және сол завдылықтардың адамдар мен олардың бірлестіктер және түтас қоғамның өмірі мен өзара карым-қатынастарьгяДа іске асырудьщ жолдары, формалары мен әдістері жайлы ғалым.
Ғылымнық ішкі логикасын, оның пәні мен әдістерінің сипатын ашатын, әлеуметгік қүбылыстар мен процестердіц мәнін танып білудің керегі -социологияның категориялары және заңдары. Категориялар - әлеуметтік .болмыстың мөнді жақтарын, қасиет-белгілерін, құрылымдык элементтерін бейнелендіретін негізгі ғылыми үғымдар. Социологияның ең негізгі, мазмүны жағынан көлемді категориясы "әлеуметтік" ұғымы. Бүл үғым "әлеуметтік жүйе", "әлеуметтік қүрылым", "әлеуметтік топ", "әлеуметтік әрекет", "әлеуметтік мінез-қүлык" т-б. көлемді үғымдарды қамтиды.
2 Социологияның құрылымы мен деңгейлері
Социология білімінің құрылымы - қоғамдық құбылыстар мен процесстер жөніндегі ақпараттардың және ғылыми түсініктер мен ұғымдардың жәй ғана жиынтығы емес. Бұл құрылым әлеуметтік түрлі деңгейдегі процестер туралы жеке адамдар, әлеуметтік топтар немесе бүтін қоғам жөніндегі өзара байланысқан түсініктер, ұғымдар, көзқарастар, теориялар жүйесі ретінде байқалады.
Социологиялық түсініктер мен ғылыми білім, әсіресе оның құрылымы көп жағдайда бірнеше факторларға байланысты қалыптасады, соның ішінде социология зерттейтін объектілер шеңбері ғылыми нәтижелер мен қорытындылар тереңдігінің ерекшелігі.
Социология білімінің құрылым бастауы болып қоғамға тұтас әлеуметтік организм ретіндегі білім шығады. Бұл қоғамдық қатынастар жүйесі, олардың мазмұны және өзара байланысы туралы білім. Табиғаттың және қоғамдық қатынастардың мәнін түсіну, қоғамда бар әлеуметтік субъектілердің өзара әрекетінің мәнін терең пайымдауға мүмкіндік береді. Қоғам туралы білім, оның дамуының объективтік заңдарын, қоғам өмірінің негізгі салалары жөніндегі түсінікті және олардың өзара әрекетін, материалдық, саяси және рухани мәдениеттің өзара ықпалы туралы білімді өз бойына жинап сіңірген.
Социология білімі құрылымының келесі жағы болып жекелеген қоғамдық өмір салаларының, соның ішінде экономикалық, әлеуметтік, саяси, рухани салалардың өмір сүруі мен дамуы туралы түсініктердің өзара байланысы саналады. Белгілі қоғам өмір салаларында болып жатқан процестерге социологтың өз көзқарасы болуы тиіс. Ең алдымен, ол осы салаларда тұлғаның немесе әлеуметтік топтардың, сонымен қатар жастар, жұмысшы тобының, шаруалардың, зиялы қауымның қызметкерлердің түрлі топтарының өмірлік қызметін және әлеуметтік өзін-өзі көрсетудің мүмкіндіктерін зерттейді.
Социологиялық білім құрылымының маңызды бөлігіне елдегі халықтың әлеуметтік құрамы мен қоғамның әлеуметтік құрылымы жөніндегі білім жатады. Бұл жерде әңгіме таптар, әлеуметтік үлкен және кіші топтар, кәсіби және демографиялық топтар, олардың экономикалық және саяси қатынастар жүйесіндегі орындары мен өзара іс-әрекеті туралы, сонымен қатар ұлттар, ұлыстар, басқа да этникалық топтар және олардың арасындағы бір-бірімен қатынастары туралы болып отыр.
Келесі бір социология білімінің құрылымын құрайтын - ол саясат социологияға жататын ғылыми түсініктер, көзқарастар, теориялар. Мұнда социологияның назары саяси қатынастар жүйесіндегі, әсіресе өкімет билігі қатынастар жүйесіндегі қоғамның әртүрлі әлеуметтік топтарының нақты жағдайын анықтауға аударылады. Социолог қоғамда жүріп жатқан саяси процестерге нақты ықпал жасайды. Осы тұрғыдан түрлі саяси партиялар және қозғалыстардың қызметі, қоғамның бүкіл саяси жүйесінің өмір сүруі қарастырылады.
Социология білімінің келесі құрылымы болып қоғамда бар әлеуметтік институттардың, атап айтқанда, мемлекеттің, құқықтың, шіркеудің, мәдениеттің, неке мен отбасының, т.б. қызметі туралы социологтың ғылыми түсінігі және қорытындылары есептеледі. Социологияда әлеуметтік институт деп тірі организмдегі мүше іспеттерді айту қабылданған: бұл белгілі бір уақыт кезеңінде тұрақтылықты сақтайтын және бүкіл әлеуметтік жүйе тұрақтылығын қамтамасыз ететін адамдар қызметінің торабы. Оларда өздеріне сәйкес іштей ұйымдасу қалыптасқан және қоғамдық өмірде өз орнын сақтаған, соған орай ерекше қызметтер атқарады.
Социология білімінің құрылымына социологиялық теориялар мен көзқарастар көрсететін қоғамдық құбылыстардың ауқымына орай жекелеген деңгейлерді бөліп айтуға болады:
- жалпы теориялық социология;
- орта деңгейдегі социология теориялары (жеке және арнаулы). Бұған, мәселен қала социологиясы, білім беру социологиясы, саясат социологиясы, т.б. жатады;
- нақты социологиялық зерттеулер.
Жалпы социологиялық теориялар, макросоциологиялық зерттеу ретінде қоғамның және жалпы тарихи процесс дамуының мәңгілік кезеңін қарастырады. Жалпы социологиялық теориялар деңгейінде кез келген әлеуметтік құбылыстардың пайда болуы мен өмір сүруінің өте терең себептері туралы, қоғам дамуының қозғаушы күштері, т.б. жөніндегі ғылыми қорытындылар жасалады.
Орта деңгейдегі социологиялық теориялар қоғамдық өмірдің жеке салаларын, жеке әлеуметтік топтар мен институттарды қарастырады. Мұндай жағдайда әлеуметтік - экономикалық қатынастар, адамдардың өндірістік қызметі, әсіресе оның әлеуметтік аспектілері, сонымен қатар халықтың әртүрлі категорияларының еңбек жағдайы, халыққа білім беру, денсаулық сақтау, т.б. мәселелерді зерттейді.
Социологиялық зерттеудің алдына қойылған міндет пен мақсатқа сәйкес социология фундаментальды (іргелі) және қолданбалы болып екіге бөлінеді. Біріншісі қоғам жайлы теориялық және методологиялық білімдер қорытып шығаруға және оларды дамытуға бағытталады, ал қолданбалы социология әлеуметтік өмірді дамытудың практикалық мәселелерін зерттеп, практикалық ақыл-кеңес тұжырымдауға бағытталады. Зерттеудің бұл екеуі де теориялық және тәжірибелік зерттеу жүргізе алады.
3. Қоғам оның негізгі белгілері
Қоғам - нақтылы мүддесі мен тілегіне сәйкес біріккен адамдардың жиынтығы. Бұл қарапайым ғана анықтама. Социологияда қоғам деген түсініктің мазмұны кең, әмбебаптық маңызы бар.
Қоғамды қандай белгісіне қарап ажыратуға болады? Жоғарыда қоғам дегеніміз - жеке адамдардың өзара қарым-қатынасы, олардың арасындағы қалыптасқан байланыстар мен қатынастардың жиынтығы дедік. Егер де әлем картасына осындай байланыстардың жиынтығын енгізсек, онда қоғам дегеніміз - адамдардың тәжірибелік - шаруашылық процесінде қалыптасқан байланыстары мен өзара байланыстарының жиынтығы.
Қоғамның негізгі маңызды белгісі - территория (аймақ), онда әлеуметтік байланыстар іске асырылады. Территория - индивидтер арасында қатынастар мен өзара әрекеттердің қалыптасатын, дамитын әлеуметтік кеңістігінің негізі болды.
Қоғамның екінші ерекшелік белгісі оның ішкі өзара байланыстарының жоғары интенсивтілігін қолдап отыру және ұдайы өндіру қабілеті. Тұрақтылық қоғамның маңызды сипаты деп айтылса да, социологтар оның негіз болатын себептерін түсіндіруде әртүрлі көзқарастарда болды. Э.Дюркгейм қоғамның тұрақтылығы мен тұтастығының басты негізіне "ұжымдық сананы", ортақ жігердің болуын алады. Р.Мертон болса қоғамның сақталуын халықтың көпшілігі меңгерген және әрбір индивидті біріктіретін тіршілік әрекеттерінің нормаларын сақтауға бағыттайтын "келелі құндылықтар" арқасында болады деп есептейді. Э.Шилз қоғам бүкіл территорияға бақылау жасайтын және ортақ мәдениетті таңатын тек қана "ортақ биліктің" ықпалымен өмір сүреді деген сенімде болған.
Қоғамның үшінші белгісіне оның автономдығы және өзін-өзі жоғары деңгейде реттеушілігі жатады. Қоғамның автономдығы оның көп функциялылығымен іске асады, яғни индивидтердің алуан түрлі қажеттігін қанағаттандыру үшін керекті жағдайлар жасау қабілетінің болуы және индивидтерге өзін көрсету, өзін бекіту үшін кең мүмкіндіктер жасауы. Қоғам өз ішінде пайда болған және жасалған нормалар мен принциптердің негізінде, институттар мен ұжымдардың арасында реттеліп отырады және басқарылады. Өзін-өзі реттеушілік қоғамның маңызды қасиеті, себебі ол оның дербес өмір сүруіне толық мүмкіндік береді.
Төртіншіден, қоғамды үлкен интеграциялық күш ерекшелейді. Ол әрбір жаңа ұрпақты әлеуметтендіреді, сол ұрпақты қалыптасқан қатынастар жүйесіне қосады, оларды бәрі мойындап қабылдаған нормалар мен ережелерге бағындырады. Аталмыш салалардың арқасында қоғам жаңаны енгізуге қабілетті болады, өйткені ол өзіне жаңа әлеуметтік түзілімдерді, институттарды, нормаларды таңдайды, сөйтіп сол арқылы дамуды жаңалайды және сабақтастығын қамтамасыз етеді. Қоғам мен тілдің, мәдениеттің шығу тегінің көрінбес жіптермен байланысқан адамдардың өздері оған ұмтылады. Ол адамдарға әдеттегі мінез-құлық үлгілерін қолдануға мүмкіндік береді, тұрақталған принциптерді басшылыққа алдыртады. Қоғамды дамытатын өзіндік заңдар мен заңдылықтар қалыптасады. Солардың бірі - эволюционизм. О.Конт қоғам эволюциясын анықтаушы алғышартқа білімдік прогресті жатқызды. Білімнің теологиялық, мистикалық түрінен позитивтікке, яғни ғылымға қарай дамуы адамның әскери қоғамнан индустриялы қоғамға өтуін қамтамасыз етеді.
Г.Спенсер эволюцияның мәнін қоғамның күрделенуінен, оның ішкі жітелісінің күшеюінен көре білді. Бұл процесс қоғам дамуының әрбір жаңа кезеңінде әлеуметтік организмнің тұтастығын қалпына келтіріп отырады. Әлеуметтік прогресс дегеніміз - Г.Спенсердің сөзімен айтқанда, адамзаттардың еркіндігін көбейтуге жеткізетін күрделі қоғам болады.
Марксизм әлеуметтік дамудың шешуші алғышарты етіп өндіргіш күштерді алған. Өндіргіш күштердің дамуы өндіріс тәсілдерін өзгертуге әкеліп соқтырады, оның нәтижесінде қоғамда
4. Әлеуметтанудың қоғамдық және гуманитарлық ғылымдар жүйесіндегі орны және ерекшелігі
Социология ғылымының қоғамдық ғылымдардың арасында алатын өзіндік орны, атқаратын рөлі бар. Бұл жағдай оның ғылым ретіндегі ерекшелігімен байланысты.
Социология өз алдына жеке - дара дамымайды, ол қоғамдық ғылымдармен үздіксіз тығыз байланыста дамып отырады.
Әлеуметтік философия мен социологияның объектісін зерттеуде ұқсастық бар. Ал, пәні жағынан екеуі де қоғамдық өмірді зерттейді. Бірақ әлеуметтік философия қоғамды бүкіл дүние ғаламының ерекше, құрамдас бөлігі ретінде қарастырып, оны жалпы философиялық ұғымдардың, категориялар мен заңдардың көмегімен түсіндіреді. Ал социология ол проблемаларды әлеуметтік заңдар мен категориялар арқылы зерттейді. Өйткені, социология қоғамдық өмірге нақтылы талдау жасағанда, әлеуметтік философияның қағидалары мен қорытындыларын анықтау, нақтылау арқылы өзінің өмір шындығымен, практикамен байланысын кеңейтіп, тереңдете түседі.
Социология мен тарих өзара бір-біріне әсерін тигізеді. Социологиялық қорытындылар тарихи тәжірибеге, фактілерге сүйенеді, сөйтіп оның табыстарына себепші болады, өмірдің алшақтауына, шамадан тыс абстракциялық жалпылауларға жол бермейді. Социологиялық зерттеулер тарихшыларға тарихи процестерді терең талдауға көмектеседі.
Социология мен саясаттану тығыз байланысты. Өйткені, әлеуметтік қауымдастықтар, әлеуметтік ұйымдар саясаттың субъектісі және объектісі болып табылады. Қоғамдағы әлеуметтік өзгерістерге тікелей әсер ететіндер - жеке адамдар және олардың бірлестіктерінің саяси қызметі. Социология әлеуметтік болмысты, қоғамның әлеуметтік өмірін зерттейді, ал саясаттану қоғамның саяси болмысын, саяси өмірін зерттейді. Өздерінің пәні мен тәсіліне сәйкес бұлардың әрқайсысы біртұтас қоғамдық құбылыстарды өз тұрғысынан ерекше зерттейді. Политологиялық зерттеулер теориялық және эмпириктік материалдарды жинауды қамтамасыз ете отырып, кең көлемді социологиялық қорытындыларға жол ашады.
Экономикалық және басқа қоғамдық ғылымдар да қоғамның жеке салаларын, бөліктерін зерттейді. Бұлардың социологиядан айырмасы осында. Ал, социология қоғамды біртұтас әлеуметтік жүйе деп қарайтыны белгілі. Экономикалық ғылым материалдық өндірісті, экономикалық қатынастарды зерттейді. Ал, бұлардың өзгерісі әлеуметтік процестерге әсер етеді. Сондықтан социология экономикалық теорияға сүйенеді. Социология экономикалық процестердің өзі керісінше, әлеуметтік жағдайлар мен факторлардың әсерінен, олардың өндірісте өнімді бөлісуде, айырбас пен тұтынуда пайдалануынан тәуелді екенін өмірдің өзі дәлелдеуде.
Социологияның дербес ғылым есебінде дамуы статистика, демография, психология басқа да пәндердің қоғамды және адамды зерттейтін жетістігіне сүйенеді. Өз теориясын қоғамдық өмірдің тәжірибесін зерттеу тәсілі, оларды қорыту арқылы дамытад.
Социология ғылым ретінде қоғамда белгілі қызметтер атқарады. Оларды екі топқа бөлуге болады: теориялық - танымдық және басқару - басқарушылық. Жалпы алғанда оның мынандай қызмет түрлері бар: теориялық - зерттеушілер, қолданбалы, ізгілік, болжамдық, идеологиялық, дүниетанымдық т.б. Теориялық, зерттеу қызметі зерттелген проблема туралы түрлі ұсыныстар дайындау, оларды ғылыми зерттеу ретінде әртүрлі формаларда жариялау арқылы іске асырады. Ол зерттеудің бағдарламасы болады, оның құрылымы, мақсаты және міндеті ажыратылады. Сонымен бірге зерттеудің тәсілдері де көрсетіледі.
Социологияның танымдық қызметі әлеуметтік дамудың заңдылықтарын және әлеуметтік құбылыстар мен процестерді өзгерту бағытында болды, зерттеу де соған бағытталады.
5 Қоғамның әлеуметтік құрлымы.
Қоғамның әлеуметтік қүрылымы әлеуметтік жүйенің бөлімі және екі компоненттен түрады: әлеуметтік байланыс жөне әлеуметтік қүрам. Әлеуметтік қүрам - әлеуметтік құрылымды қүрайтын элементтердің жиынтығы. "Структура" (қүрылым) термині - structura латын тілінеп алынған - ол, жалпы алғанда, белгілі бір заттың, қүбылыстың элементтері арасындағы байланыстардың айтарлықтай бір түтастығын білдіретін термин. "Әлеуметтік қүрылым" үғымы сөздің кең және тар мағанасында қодданылады. Кең мағынасында әлеуметтік қүрылым дегенде қоғамның жалпы қүрылысьга, оның демографиялық, таптық, территориялық (латын тілінен аударғанда "жер кеңістігі" деген), этникалық, кәсіби, діни, т.о. күрылымын түсінеді. Тар магынада әлеуметтік қүрылым дегенде таптарға, әлеуметтік қүрылым дегенде таптарға, әлеуметтік жіктер мен топтарға бөлу түсініледі. Сонымен, әлеуметтік күрылым - әлеуметтік жүйедегі элементтердің түрақты байланысы. Қоғамның әлеуметтік қүрылымының негізі - белгілі хмортебесі бар және белгілі әлеуметтік қызмет атқаратын жеке адамдар, ал жеке адамдар - мәртебелік белгілеріне сәйкес топқа бірігеді. Әлеуметтік қүрылым қоғамның бірліктерге, тапқа, тоща жікке бөлінуін көрсетеді, адамдардың бір-бірімен қарым-қатынасыньщ да көптеген критерияларына сәйкес әртүрлілігін корсетеді. Әлеуметтік күрылымньщ әрбір элементі өз тарапынан, өзінің байланыстарына қарай күрделі әлеуметгік жүйе. Қоғамдық жүйе деп қарау көптеген бешілі социологтарға тән. Жүйе - өз элементтерінің жиынтығына сәйкес келетін түтастық. Түтастықтык ерекшелігі арнаулы тәсілмен қамтамасыз етіледі, оның бөлімдерінің езара байланысу және езара тәуелділігі арқылы.
Э.Дюркгейм үшін қоғамның мазмүндықты туындайтын элементі, түгастығы үжымдық санамен қамтамасыз етіледі, әлеуметтік факты, оның өмір сүруі жеке адамдарға әсер етеді. Шындықтың көзі, оның пікірінше, әлеуметтік факт, оны тек қана бақылау процесі мен шектемей, зерттеу кажет.
Т.Парсонстың пікірі бойынша қоғам жүйе есебінде төмендегі кызметті аткарғанДа ғана өмір сүреді: 1) коғам өзгерген жағдайға және адамдардьщ өскен (ночросший) материалдық тілегі бейімделу қабілетіне ие болуы керек, ішкі ресурстарды тиімді үйымдастыруға және болуге қабілетгі болуы; 2) оньгң негізгі мақсат және міндет іске асыруға қабілетті болуы және оларды іске асыратын процестерді қоддауы; 3) жеке адамдардьщ кабылдаған жалпы нормалары мен қүндылыктардың түрақтылығын сактауы; 4) қоғамның интеграциялау қабілетіне, жаңа үрпақты жүйеге тарту қабілетін іске асыруы.Т.Парсонс жүйенің негізгі қызметгерін аныктай отырып, соларды қоғамда іске асыратын орьгадаушыларды іздеді. Алдымен 4 жүйе көрсетеді: (экономика, саясат, мәдениет және ағайьгадық). Одан әрі әрбір жүйе көлемінде тікелей бейімдеуші, мақсатты тұрактандырушы, интеграцияландырушы әлеуметгік институттарды көрсетеді (завод, банк, партия, мемлекеттік ақпарат, шіркеу, мектеп, отбасы т.б.). Қоғамдық жүйенің қызметінің институт және әлеуметтік роль дәрежесінде іске асырылуы қоғамды түрақтандырады, егер де әрбір институттар өзіне тиісті емес қызмет аткарса, қоғамда берекетсіздік пайда болады. (материализуются). Қоғамньщ өмір сүруін терең түсіну үшін, оларды түсіндіретін ироблемаларға тоқталайық. Адамдар ездерінің нактылы мүддесі арқылы, бірінші жағынан, қоғамныц негізін қүрайды, оньщ өмір сүруіне жағдай жасайды, екінші жағынан, оның өмір і-үруіне кауіп туғызады, түрақсыздық енгізеді. Қоғам тұтас жүйе есебінде өмір сүреді, егер де қоғам мен адамның мүдделері, мақсаттары үштасып жатса ғана.Бүлар жалпылық пән жеке мүдденід арасындағы қайшылықтар. '1'оталитарлық мемлекетте қоғам мен адам мүддесі араласып кетті. Бүл мемлекетті билеупгілерге тиімді болды. Адам мүддесіекінші орьгаға қойылды. Демократиялық мемлекетте екі қарама-кайшы мүдде теңестіріледі, біріне-бірі қарсы қойылмайды. Қүқықтық, әлеуметтік, экономикалық теңдік үстем болады, біртектес үлттық
6. Әлеуметтанудың құрылымы. Әлеуметтанудағы эмпирия және теория проблемалары.
Қазіргі батыс социологиясы шартты түрде екі тең емес бөліктерге - эмпирикалық және теориялық деп бөлінеді. Кәсіби социологтардың көп бөлігі біріншісімен айналысады. Бұл бөліктердің әрқайсысының табиғаты, тарихи, динамикасы бар.
Эмпирикалық социологияньщ негізін салушылар - Уильям Томас (1863-1947) пен Флориан Знанецкий (1882-1958).Зерттеу жүргізетін ұйымдарының саны жағынан да, қолданбалы салаға бағытталған студенттерінің саны жағынан да эмпирикалық социология негізінен университеттер мен академиялық институттарға шоғырланған теориялық социологиядан асып түсті. Бірақ дүниені түсінудегі маңызы, саяси және басқа да бағдарламалардың теориялық негіздемелерін қалыптастыруда теориялық социологияның әсері эмпирикалық социологияға қарағанда әддеқайда жоғары.
XX ғасырдағы батыс теориялық социологиясы бағытгарының ішінде мыналарды атап өткен жөн: функционализм, құрылымдық функционализм, конфликтология және "орта деңгей" теориясы. Бұл парадигмалардың бірде біреуі сан қырлы әлеуметтік өмірге әмбебап түсінік бере алмайды, бірақ өз әдістері призмасының арасынан қоғамды түсінудің негізгі мәселелерін көруге мүмкіндік береді.
7. Қоғамның түрлері және қызметі
Үстірт қарағанның өзінде қазіргі қоғамдардың әр апуандығы байқалады. Қоғамдардың айырмасы анық (тілі, қатынаста болуы, мәдениеті, саяси құрылысы және т.т.), не онша анық емес (тұрақтылық деңгейі, әлеуметтік тұтастыққа бірігу деңгейі) білі-неді. Қоғам аса күрделі, көп деңгейлі құрылым болғандықтан, мұнда қандай да болсын әмбебапты топтастыру мүмкін емес. Көп таралған таптастыру бойынша қоғамдар дәстүрлі және индустриялды түрлеріне бөлінеді.
Бірінші тарихи қоғамды олар аңшылар мен жинаушылар қоғамы деп көрсетті. Осындай қоғамдардың басым көпшілігі көшпелі тұрмыс қалпында өмір сүреді, аңшылықпен айналысады.
Екінші қоғамның түрін олар бақ өсірушілік деп атады.
XVIII гасырдың аяғынан бастап өнеркәсіптік қоғамдардың негізін Үлыбританиядағы индустриялық даму қалады.
Қоғамдардың төрт түрінің өзгешіліктерін (экономикалық, әлеуметтік, саяси, туысқандық тұрғысынан) суреттеу әлеуметтік институттардың өзара байланысты екенін көрсетуге, бір-бірімен өзгеше келісушілікте болатынын түсінуге мүмкіндік береді. Ф. Теннистің "қауым" және "қоғам" деген ұғымдары дәстүрлі қоғам мен қазіргі қоғамның айырмасын көрсетеді
Қазіргі ең тараған таптастыруда (Д. Белл, А. Турен, У. Ростоу, Р. Арон және басқалары) қоғамдарды дәстүрлі және өнеркәсіптік деп бөледі. Дәстүрлі қоғамға ауыл шаруашылық, эко-номика, көп қозғалмайтын әлеуметтік құрылым, дәстүрге негізделген әлеуметтік-мәдени реттеушілік тән.
Индустриялды (өнеркәсіптік) қоғамдар тікелей ғылыми техникалық дамудың деңгейімен анықталады. Қазіргі дүниедегі ең елеулі тарихи өзгерістер аграрлық дәстүрлі қоғамдардан өнеркәсіптік қоғамдарға өтумен байланысты.
8.Әлеуметтану ғылымының реформа жолындағы рөлі.
Көптеген елдерде маңызды әлеуметтік саяси өзгерістер жүріп жатыр. Осы өзгерістер ағынынан ҚР да сырт қалып отырған жоқ. Елімізде өмірдің барлық жақтарын терең реформалау жүріп жатыр. Егер де жүргізіліп жатқан реформалық өзгерістер ғылыми тұрғыда терең негізделсе, оны іске асыру жолдары жан-жақты жоспарланған болса, онда реформаның нәтижелері халық көңілінен шыққан болар еді. Реформалау қызметінде Ш.Уалихановтың қосқан үлесі зор. Ол орыс қоғамында жүргізіле бастаған реформаларды зерттей келе, оның қазақ даласына да игілікті әсері бола ма деп үміттенеді. Сонымен қатар ол қазақ қоғамында жүргізілуге тиісті өзгерістердің бірі - сот реформасының қандай бағытта жүргізілуі қажет екендігі туралы, саяси әлеуметтік мәні бар мәселелерді көтерді.Өзінің "сот реформасы жайында хат" деген еңбегінде саяси әлеуметтік проблемаларды ғылыми тұрғыдан терең талдайды. Ол "формализм мен бюрократизм кертартпалық тоқырауға себепші болды және оған дейін қандай да болсын пайдалы қоғамдық іске Қытай қорғаны сияқты тосқауыл жасап, халықтың жасампаз жігерінің талабы мен жиілеп, жаңа бетбұрыс алған еркін ағынды тоқтатты",-деп көрсете келіп, Шоқан қазақ даласында жүргізілуге тиісті реформа, қандай да болсын өзгерістер халықтың мүддесіне, оның материалдық мұқтажына сай келуі, әрі сол қоғамның ұлттық мінез-құлқына сәйкестендірілуі қажет деп қорытты
9. Әлеуметтік стратификация.
Қоғамның түрліше әлеуметтік топтарға, қауымдастықтарға т.б. жіктелуі батыстык социологияда көбінесе әлеуметтік стратификация деген терминмеп белгіленеді. Бүл термин қоғам мүшелерінің әлеуметтік күйінің бірдей еместігін, олардьщ өлеуметгік теңсіздігін білдіреді.
Социологиялық теорияньщ негізгі жиынтық түжырымдамасы әлеуметтік қүрылым теориясы болып есептеледі. Оның аты әлеуметтік стратификация деп аталады. Стратификация латынның "stratum" (страттар) - жік (слой) және facere -істеу деген сөзінен шыккан. Әлеумеггік стратификация әлеуметтік жіктеуден аудару өмір шьшдьіғына, ол теорияньщ аткаратын қызметіне сәйкес келеді. Ол теория базальгқ қажеттілікті өтеу керек. Сонымен қысқаша стратификация (әлеуметтік жіктеу) дегеніміз - тәртіп, ол бойьшша теңсіздік, үлкеи мүмкіндікпен, бір үрпақтан екінші үрпаққа беріледі. Қоғамда әр түрлі (страттар) жіктер калыптасады. Әлеуметтік күрылымды қогамдағы алатын орнына қарай ажыратылатын әлеуметтік топтардьщ жиынтығы деп қарай отырып, социологтар бүл топтар бір-бірінен қалайша ажыратылады деген сүракда жауап береді.
Социологтар стратификациялык кұрылымньщ негізі - адамдардьщ табиғи яғни әлеуметтік теңсіздігі деген көзкдрасты түгелдей жақтайды. Бірақта теңсіздікгі үйымдастыру тәсілі ер түрлі болуы мүмкін. М.Вебер әр түрлі страттарға жатқызудың критерияларының санын кебейте түскен.
Теңсіздіктің екі түрі ажыратылады. Біріншісі - табиғи теңсіздік. Олар табиғи белгілер арқылы ерекшеленеді, мәселен, адам жынысы, жасы, бойы, темпераменті, т.б. жатады. Ал әлеуметтік теңсіздік - әлеуметгік себебі бар қажеттіяік, оның себептері әлеуметгік факторлар арқылы белгіленеді.
Прогрессивті жолмен дамыған қоғамға сенімді ілім керек, ал оларды алу және жинақтау үшін саясат, экономика, білім, күқық, ғылым туралы барлық институттардьщ, яғни қоғамның саулығы мен болашағы тәуелдігі туралы социологиялық теория қажет.
Экономикалық меншікке қатынастьщ және табыстың дөрежесінен басқа да критерияларды үсынады. Олар әлеуметтік атак және белгілі саяси ііартияларға жататындығы. Атақ (престиж) дегеніміз жеке адамның туысынан немесе жеке сапасына сәйкес қабылдаған әлеуметгік мәртебесі, ол оған коғамда белгілі орын алуына мүмкіндік береді. Мәртебе қоғамньщ стратификациялык негізі деп қарағанда, тағы да бір маңызды сапа алады: ал оларды одан тез сезінеді. Стратификациялау критерийлерін П.Сорокин ол да әрі терендете түседі. Қандай да бір болмасын стратқа жатқызу үшін критериялардың біртектес жиынтығы болуы мүмкін емес дейді. Соған сәйкес қоғамда үш квалификациялық кұрылымның бар екендігін көрсетеді: экономикалык, кәсіби және саяси!). Күрделі байлық және экономикалық билікпен иесі формалды турде саяси биліктің қүрылымына енбеуі мүмкін. Керісінше, күрделі саяси атаққа ие болған саясаткер меншік иесі болмауы да мүмкш. Кейінгі уақыттарда оциологтар стратификациялаудың критерийлерін кеңейту туралы түрлі ойлар ойлар қосты. Мысалы, оған білім дәрежесін қосу, т.б. Ашьщ индустриалды коғамда стратификациялык критерийлер көп жоспарлы. Сонымен коғам теңсіздікті туындайды, ұйымдастырады бірнеше негіздерге сөйкес: байлық, табыс дәрежесі, әлеуметтік атақ (престиж), саяси билікті иелену цврежесі, оған білім және кәсіби дәрежесін қосуға болады.
Әлеуметтік стратификация теориясы қоғамның типтік дәрежесін және даму сатысын анықтайды. Марксизм қоғам дамуында бес түрлі формация -сатыны бөліп көрсетеді: алғашқы қауымдық күрылыс, қүл иеленупгілік котам, феодализм, капитализм және коммунизм. Бүл қоғамның негізгі - өндірістік катыяастар.
Француз социологы Раймон Арон және америка ғалымы У.Ростоу индусіриалды қоғам теориясьш қальштастырады. Индустриалдық коғамның негізгі ерекшеліктері: 1) өндіріс пен басқарудьщ нақты салаларында оның күшті мамандануы жағдайында еңбек бөлінісінің түтастай алғанда қоғамдағы дамыған жөне күрделі жүйесі болуы; 2) Кең нарыққа тауарларды жаппай өндіру; 3) өндіріс пен басқаруды автоматизациялау; 4) ғылыми-техникалық революция.
10.Әлеуметтану пәнінің негізгі категориялары.
Ғылымның ішкі логикасын, оның пәні мен әдістерінің сипатын ашатын, әлеуметтік қүбылыстар мен процестердіц мәнін танып білудің керегі-социологияның категориялары және заңдары. Категориялар - әлеуметгік болмыстыц мәнді жақтарын, касиет-белгілерін, қүрылымдық элементтерін бейнелендіретін негізгі ғылыми ұғымдар. Социологияның ең негізгі, мазмүны жағынан көлемді категориясы "әлеуметтік" үғымы. Бүл үғым "әлеуметтік жүйе", "әлеуметтік күрылым", "әлеуметтік топ", "өлеуметтік әрекет", "әлеуметтік мінез-күлык" т.б. көлемді үғымдарды қамтиды.
"Әлеуметтік кауымдастык" социологияның негізгі категорияларының бірі. Әлеуметгік қауымдастық - бүл, индивидтер мен кез келген адамдар топтарьшыц жай ғана қосындысы емес, керісінше ол түракты және түтас әлеуметтік түзілім, оның субъектілері ортақ мүддесімен біріккен және өзара бір-бірімен әрекетке түседі.
Әлеумеггік қауымдастық әдетте түрлі әлеуметтік қауымдастыкка кіретін және оларда түрлі әлеуметтік рөл атқаратын индивидтің әлеуметтік болмысының бүкіл түрлері мен формаларын қамтиды. Ол түлға мен қоғамның өзара байланысы мен озара әрекетін жанама түрде береді. Әлеуметтік қауымдастық категориясы, социологияның мәні мен ерекшелігін түсіну үшін өте маңызды құбылыстар мен процестердің субъективтік кызмет жағын айырықша бөліп көрсетеді.
Жалпы бірліктің өмір сүру процесінде коптеген шексіз әлеуметтік байЛаныстар қалыптасады. Ол байланыстар белгілі бір заңға, заңдылықтарга сүйенеді, соның негізінде іске асады. Әлеуметтік заңдар - әлеуметтік процестер мен әлеуметтік .арасында болатын қажетті, мәнді, түрақты, қайталанатын қатынастар мен байланыстардың зандары. Әлеуметтік заңдар бүкіл қоғам мүщелерінің іс-қимылыныц жиынтығы ретінде қалыптасады. Бүл заңдар қоғамдағы әр түрлі әлеуметтік топтардың мүдделерінің сайма-сай келмеуін де көрсетіи отырады. Соған қарамастан адамдар олеуметтік заңдарды өз кызметтсрінде саналы түрде пайдаланып, заңдардың әрекет ету формалары мен шарттарын өзгерте алады.
Әлеуметтік заңдар жалпы бірліктін іс-әрекетінде керіне отырып, олардың қатынастарын аныктайды. Бүлар үлттар, таптар, әлеуметтік-демографиялык, әлеуметтік-кәсіптік тоггтар, қала мен село арасындағы катынастар, сонымен катар қоғам мен олеуметтік үйымдардың, қоғам мен енбек ұжымының, қоіам мен отбасының, қоғам мен жеке адамның арасындағы қатынастар. Сонымен, әлеуметтік заңдар осы қатынастарды анықтайды.
Элеумегтік заңдарды түрлі белгілері бойынша классификациялауға болады. Жалпылығы жағынан олар жалпы зандар (қогам дамуын, біртүтас әлеуметтік жүйе дамуын анықтайды) және ерекше зандар (әлеуметтік жүйенің жскелеген элементтерін, коғам бөлшектерін сипаттайтын) болып бөлінсді. Өзінің іске асуына карай динамикалық және статистикальщ болып бөлінетін зандар да бар. Дииамикалык зандар нақты жағдайда өз ретімен болатын. Окиғалар арасьшдагы бір мәнді, байланысты корсетеді, олардың бағытын, түрлері мен факторларын анықтап береді. Ал статикалық заңдар әлеуметтік лсүйеніц түрақты * мерізіміндегі бағыттарды, үрдістерді, әлеумеггік қүбылыстарды сипаттайды.
11. Әлеуметтік дифференциация және әлеуметтік теңсіздік
Қоғамның әлеуметтік құрылымының проблемалары адамзат өмірінің басты ерекшелігі және орталық, зәру проблемасы -- теңсіздік проблемасына тікелей байланысты. Сондықтан оған батыс (К. Маркс, М. Вебер, Г. Моска, В.Парето, П. Сорокин, Р. Дарендорф, Б. Барбер және басқалары) және отандық (Әженов М.С., Аитов Н.А., Биекенов К.Ү., Ешмұхамедов А.Ш., Сәрсенбаев Т.С. және басқалары) мектептің көптеген қоғам танушы ғалымдары назар аударды және аударып отыр.
К. Маркстің және оның ізбасарларының таңдауы толық түсінікті: К. Маркс таптық құрылым аса көп деңгейде дамыған XIX ғасырдағы нақты капитализмге бағдар жасады. Екі антагонистік таптың (буржуа және пролетариат) тағдыры марксизмнің ғылыми болжамында берілгеннен біршама өзгеше қалыптасты. Таптық құрылымның тұжырымдамасын Макс Вебер де дамытты, ол тап санатын айқындау кезінде көп ретте К.Маркспен келісті, меншіктің рөлін және капитализмдегі теңсіздікті мойындады. Маркстен айырмашылығы, Вебер ресурстарды бөлу жөніндегі дауды шешілмейтін деп санады.
Вебер назарды құрылымдар дифференциясының басқа негізінде шоғырландырды және экономикалық тап ұғымын айқындау үшін күш салады. Ол еңбек нарығына назар аударады -- бұл әлеуметтік топтардың жанама қақтығысу аренасы.
Карл Маркстен айырмашылығы, Макс Вебер экономиканы ұйымдастыруды стратификация негізі деп санамады. Вебер теңсіздіктің үш негізгі компонеттерін айқындады. Ол оларды өзара байланысты және де маңызды қатынастарда тәуелсіз деп санады. Бірінші компонент -- мүліктік теңсіздік. Вебер, әр түрлі таптың өкілдері -- шаруалардың, жұмысшылардың, көпестердің кіріс алу және тауар сатып алу үшін бірдей емес мүмкіндіктері бар екенін мойындайды.
Вебер істің барлығы да байлықта емес екенін сезінді. Ол мекемелердің тұрақты өсуі, бұл әлеуметтік әрекеттердің шапшаңдауына алып келеді.
Теңсіздіктің екі түрі ажыратылады. Біріншісі - табиғи теңсіздік. Олар табиғи белгілер арқылы ерекшеленеді, мәселен, адам жынысы, жасы, бойы, темпераменті, т.б. жатады. Ал әлеуметтік теңсіздік - әлеуметгік себебі бар қажеттіяік, оның себептері әлеуметгік факторлар арқылы белгіленеді.
12.Әлеуметтік байланыс, әлеуметтік қауымдастық.
Ғылымның ішкі логикасын, оның пәні мен әдістерінің сипатын ашатын, әлеуметтік қүбылыстар мен процестердіц мәнін танып білудің керегі -социологияның категориялары және заңдары. Категориялар - әлеуметгік болмыстыц мәнді жақтарын, касиет-белгілерін, қүрылымдық элементтерін бейнелендіретін негізгі ғылыми ұғымдар. Социологияның ең негізгі, мазмүны жағынан көлемді категориясы "әлеуметтік" үғымы. Бүл үғым "әлеуметтік жүйе", "әлеуметтік күрылым", "әлеуметтік топ", "өлеуметтік әрекет", "әлеуметтік мінез-күлык" т.б. көлемді үғымдарды қамтиды.
"Әлеуметтік кауымдастык" социологияның негізгі категорияларының бірі. Әлеуметгік қауымдастық - бүл, индивидтер мен кез келген адамдар топтарьшыц жай ғана қосындысы емес, керісінше ол түракты және түтас әлеуметтік түзілім, оның субъектілері ортақ мүддесімен біріккен және өзара бір-бірімен әрекетке түседі.
Әлеумеггік қауымдастық әдетте түрлі әлеуметтік қауымдастыкка кіретін және оларда түрлі әлеуметтік рөл атқаратын индивидтің әлеуметтік болмысының бүкіл түрлері мен формаларын қамтиды. Ол түлға мен қоғамның өзара байланысы мен озара әрекетін жанама түрде береді. Әлеуметтік қауымдастық категориясы, социологияның мәні мен ерекшелігін түсіну үшін өте маңызды құбылыстар мен процестердің субъективтік кызмет жағын айырықша бөліп көрсетеді.
Әлеуметтік қауымдастықтарды өзінің типі жағынан кеңістік - мезгілдік масштабтағы (мысалы, адамдардың әлемдік қауымдастыгы және олардыц мемлекеттік қауымдастығы; әр түрлі маспггабтағы қоныстьщ қауымдастықтар; социодемографиялык қауымдастықтар) және олардың мүдделерінің мазмұнымен бірігетін тип (мысалы, әлеуметтік - таптьщ, әлеуметтік - кәсіби, этноүлттық, т.б. қауымдастыктар) болып бөлінеді.
13 Әлеуметтік стратификация және әлеуметтік мобильдік.
Латын тілінде страта сөзі қабат, қатпар мағынасын білдіреді. Стратификация ұғымы қоғамдағы әлеуметтік топтардың, жіктердің қат-қабатқа бағынушылық ретімен, тік бір ізділікпен жіктердің орналасуын көрсетеді. Страта сөзі кең мағынада тап, топ мазмұдарында қолданылады. Көптеген социологтар жіктелудің негізін іздеумен шұғылданды. Маркс әлеуметтік жіктелудің табиғатын талдауда алғашқы қадам жасады. Ол капиталистік қоғамындағы әлеуметтік жіктелудің басты себебін өндіріс құралдарын иеленуші, қанаушы - буржуазия, капиталиске және өз еңбегін сатушы, жалданушы - жұмысшы табы, пролетариатқа бөлінуден деп көрсеткен. Маркстің пікірінше екі топтың келіспейтін мүдделері жіктелудің негізін құрайды. Бұл - әлеуметтік жіктелудің бір өлшемді амалы. Социологтар стратификациялық құрылымның негізі - адамдардың табиғи және әлеуметтік теңсіздігі деген көзқарасты түгелдей жақтайды. Бірақта теңсіздікті ұйымдастыру тәсілі әр түрлі болуы мүмкін.
Стратификация критерийлерін П. Сорокин ол да әрі тереңдете түседі. Қандай да бір болмасын стратқа жатқызу үшін критериялардың біртектес жиынтығы болуы мүмкін емес дейді. Соған сәйкес қоғамда үш стратификациялық құрылымның бар екендігін көрсетеді: экономикалық, кәсіби және саяси. Күрделі байлық және экономикалық билікпен иесі формалды түрде саяси биліктің құрылымына еңбеуі де мүмкін. Керісінше, күрделі саяси атаққа ие болған саясаткер меншік иесі болмау да мүмкін. Кейінгі уақыттарда социологтар стратификациалаудың критерийлерін кеңейту туралы түрлі ойлар қосты. Мысалы, оған білім дәрежесін қосу, т.б. Ашық индустриалды қоғамда стратификациялық критерийлер көп жоспарлы.
14. Қазіргі замандағы әлеуметтанудың негізгі парадигмалары.
Социология шығу кезінен бастап бірнеше теорияға негізделетін. Ал ХХ ғасырда олардың саны көбейе берді. Қазіргі әлеуметтанудың ерекше қасиеті - бірнеше парадигманы бірдей қабылдауы. Неғұрлым парадигмалар әлеуметтік әлеуметтік шындыққа әркелкі түсіндірме берсе, соғұрлым ақиқатын тереңірек ұғынуға жақындай түсеміз және интегралды парадигманың бейнесін жасай аламыз, себебі жеке парадигмалар бәрін қамти алатын қоғамға талдау беруі мүмкін емес. Олар қоғамды көрсетуде өзінің тек қана нақты бірен-саран үлесін қосады. Барлық социологиялық парадигмаларды қоғамды талдаудың негізгі тәсілнамалық амалдарының сипаты бойынша екі үлкен топқа бөледі. Біріншісіне құрылымдық парадигмалар жатады. Олар қоғамның ұйымдастырылуын, қызмет етуін және дамуын әрі макро деңгейде қарастырады. Екіншісін пайымдаушы парадигмалар құрады. Олар адамдардың жүріс-тұрысын макродеңгейде зерттейді. Негізгі макросоциологиялық парадигмаларға марксизм және құрылымдық функционализм жатады. Функционализмді жақтаушылар қоғамды біртұтас жүйе ретінде, оның өзара байланысты бөлшектерден тұратынын көрсетеді.
15.Қазақстандағы орта таптың қалыптасуы: проблемалар және көріністер.
Ортаңғы тап дүниежүзілік тарихтағы бірегей құбылыс. Ол адамзат баласының бүкіл тарихында бұрын болған емес. Ортаңғы тап жиырмасыншы ғасырда пайда болды. Ол қоғамда ерекшелік қызметін атқарады, қоғамның тұрақтылығын сақтаушы. Ортаңғы тап қарама қарсы тұрған екі тапты - кедейлер мен байларды бір бірінен алыстатып, олардың қақтығысуына жол бермейді. Орта тап неғұрлым үзілуге таяу тұрса, стратификацияда қарама қарсы тұрғындар соғұрлым бір біріне жақындаса түседі, олардың қақтығысқа баруының ықтималдылығы артады және керісінше де болады. Орта таптың жоғары бөлігі мен бай таптың арасында ұқсастықтар көп.Сондықтан да кейде олар да байлармен бірге қабылдана береді . Орта таптың орта жігі сол таптың экономикалық, саяси және әлеуметтік табиғатын дәл сипаттайды. Қазақстандық орта таптың төменгі бөлігі де бар. Бұл топтағылар материалдық жағынан қарапайым тұрады. Оларда артық ақша жоқ, киім мен тамақ та қажетінше ғана, еңбек ақымен ғана күн көреді. Көпшілігінің жұмысы, үйі ғана бар. Бұл топ кедей тапқа өте жақын. Қазақстандағы орта тап қалыптасу үстінде. Әзірше әлемнің дамыған елдерінде қабылданылған өлшемге сай келмейді. Қазақстан халқының 15-20 пайызын орта таптың түрлі топтарына жатқызуға болады.
16.Жеке таптын Әлеметтануы. Адам биологиялык индивид,жердегі тірі организмдердің жоғаргы сатысы,курделі және узакка созылган эволюциялының жемісі,эволюциялык мәдениеттің алгышарттары және субъектісі.Биологиялық эволюция 2,5 жылга созылды.Адамның биологиялық дамуы 40 мын жыл бурын токтады.Адамның сонгы жылда кол жеткізгенінің биологиялык байланысы жок,керісінше мәдениетпен когаммен байланысты.Баскаша айтканда табиги жолмен емес,мәні әлеуметтік катынастар жүйеснде айкындалган колдан жасалган ортамен байланысты.Адам биологиялық тіршілік иесі болганымен ,осыдан бастап онын индивидуалдыгы калыптасады,кейін ол тқлгага айналады.Тұлга әлеуметтік өзара кимыл әрекеттер мен катынастардың 1ши өкілі.Адам жалпының,ерекшеліктің жеке өзіндіктің диалектикалық бірлігі.Индивид дегеніміз халык когам әлеуметтік топ сиакты әлеуметтік кауымдастыктардың жалпы адамзаттық жеке өкілі ретінде,накты адам ретінде түсіндіріледі.
17. Қазақ ойшылдарының әлеуметтік саяси көзқарастары. XX ғасырдың алғашқы ширегіндегі Қазақстандағы қоғамдық ойдың ірі өкілдерінің бірі Ахмет Байтұрсынұлы. Қазақты артқа тартып отырған аса қиын мәселенің бірі - ел ішіндегі надандық пен жалқаулық. Ахмет Байтұрсынұлы: Надандықтың кесапаты әр жерде-ақ маңдайымызға тисе де, ата жолдасымыз болған соң, біз де қиып айырылмай келеміз. Олжалы жерде үлестен қағылғанымыз - бәрі надандық кесапаты деп налыды. Ол өнер мен ғылымның қадіріне жеткен өзге елдерді өнеге ете отырып, өнер-білімнің теңдікке жеткізетінін, әлсіздерге күш беретінін, тұрмысты түзететінін, оған қол жеткендердің басқалардың аяқ астында жаншылмайтынын, олармен терезесі тең болатынын айтты.Тарихи даму деңгейі феодалдық-рулық сатыны сақтаған қазақ қоғамын мейлінше жетік білетін ол: Осы дарынды, ақыл иесі мол халыққа қазір, кешікпей тұрып рухани және қоғамдық даму жолына түсетін дұрыс бағыт беру, қалай дегенмен, аса қажет болып отыр -- деп, қазақтардың неге мұқтаж болып отырғанын дәл тауып жазды. Ыбырай Алтынсарин осы міндеттерді дұрыс шешу арқылы ғана қазақ, қоғамының өркениетті елдер қатарына косылатынына кәміл сенді. ХХ ғасырдың алғашқы ширегіндегі Қазақстанның қоғамдық ойындағы ірі тұлға Әлихан Бөкейханов. Ол еркек балаларға арналған қазақ мектебінде оқып жүріп үш кластық Қарқаралы училищесін бітірді. Біраз уақыт Омбының техникалық училищесінде оқығаннан кейін ол Санкт-Петербургтың орман шаруашылығы институтының экономика факультетіне оқуға түсті. Сол студент кезінде-ақ Әлихан студенттер қозғалысына қатысты, марксизмді де оқыды. Ол қазақ қоғамындағы әлеуметтік қатынастармен танысып, зерттеу үшін орыстың демократиялық әдебиетімен танысты, оны қазақ тіліне аударды. Коммунистік жар деген атпен Коммунистік партияның манифесін қазақ тіліне аударды. Қазақ қоғамын терең зерттей келе Әлихан қазақтардың саяси және экономикалық құқықсыздыққа душар болып отырғанын, олардың езгілікке, дәрменсіздікке ұшырап, өзін-өзі қорғау мүмкіншілігінен айырылып қалғанын айқындады.
18. Жеке адам және қоғам 20
19. 19ғасырдың аяғы мен 20ғасырдың бас кезіндегі қазақ ойшылдарының әлеуметтік проблемалары туралы.Адам баласының тарихында миллиардтаған жандар келді, өтті. Олардың басым көпшілігі қара басының қамынан аса алмай өмір кешті. XIX ғасырдың аяғы XX ғасырдың басында, қазақ еліндегі толғағы жеткен күрделі де, келелі мәселелер және шешімі табылмай шиеленісіп бара жатқан саяси әлеуметтік жағдайлар қоғамдық ойдың шұғыл дамуына себеп болды. Осындай қиын - қыстау кезеңде өз халқы үшін аянбай еңбек етіп, ана тілін түрлеген, жерім, елім - деп еңіреп өткен ұлт жанды азаматтарымыз Ахмет Байтұрсынұлы, Әлихан Бөкейханов, Шоқан Уалиханов және Ыбырай Алтынсарин еді. Осы қоғам қайраткерлері қоғамдық саяси жұмысқа белсене араласты. Оған халқының мүшкіл күйі себеп болды. Олар халқының еркіндігін аңсап қана қоймай, әлеуметтік ахуалының нашарлығы отарлық саясаттан екенін көрсете отырып, бостандық, еркіндік үшін күреске бел байлайды. Оның бейбіт жолмен шешетін алғышарттарын қарастырады. Қазақ халқын құрып кету шегіне жеткізген патшалық Ресейдің отарлық саясатын сынағаны үшін олар саяси қуғындауға ұшырап, әлденеше рет абақтыға жабылады, жер аударылады.Дана өз заманасынан озып туады, тозық елді озық етемін деп халқының алдына шығып өрге сүйрейді, жолында тұрған кесапаттарды өңменіміен түйрейді. Олар күрескен кесапаттар - надандық, қараңғылық, кертартпалық, адами хайуандық, отаршылдық, ұлттың азуы мен тозуы, оның бұратаналық болмысы, жараланған жан жарасы, құлшылық санасы, таланған жері, қансыраған тілі шоқындыру саясатынан жансыздана бастаған діні болды.
20. Жеке адам және әлеуметтендәру процесі
Әлеуметтендіруаукымды және күрделі процесс.Ол өзінің табигатымен әлеуметтік ортамен байланысты,әлеуметтік объектісі және субъектісі тұракты адамнын үздіксіз және каркынды өзара әрекетіСол бир гана ада мысалы әке бар байланыста балаларымен катынаста субъект ретінде,әлеуметтендіру агенті ретінде көрінеді,ал келесі жагдайда әлеуметтік топка катынасына карай ол әлеуметтендіру объектісі ретінде көрінеді.Әлеуметтендіруді 1ши жане 2ши деп боледи.1ши әлеуметтендіру адамга өзін тікелей коршаган ортаның,алгашкы әлеуметтік топтардың отбасының туган тыстардың,достардың ұстаздардың тікелей ыкпал жасауымен байланысты.Екінші әлеуметтендіруді екінші катардагы әлеуметтік топтар,кұрылымдар мен уйымдар және мекемелер тікелей және жалпы формада жүзеге асырады.
21. Казакстан когамының казіргі саяси әлеуметтік проблемалары
Сыбайлас жемқорлық, жазасыздан сотталу, жастардың нашақорлыққа салынуы, парақорлық, терроризм, эктримизм, түрлі ауыр және жеңіл қылмыстар, солардың ішінде жастар арасында болуы қатты алаңдатарлық.
22. Әлеуметтендіру процесінің негізгі деңгейлері Әлеуметтену құрылымына, әлеум. теориялар мен көзқарастар ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Социология қоғам дамуының заңдарын да ашады жене оларды зерттейді. Осыған орай, социологияны әлеуметтік жүйенің омір сүруі мен дамуының заңдары туралы, сол зандардьщ субъектілерінің, яғни әлеуметтік үлкен және кіші топтардың ғылымы ретінде сипаттауға болады.
Социология пәні жөнінде ғалымдар арасьгада жүзден асқан түрлі пікірлер бар. Оларды екі топ пен бағытқа сыйғызуға болады: 1) ғылымның нәнін анықтауды, ғылымның түбірлі үғымын анықтаумен байланыстырып отырған ғалымдар тобыньщ бағыты. Мысалы, П.Сорокин социологияның пәні тек адамдардың өзара қатынасын, Н.Смелзер - әлеуметтік катынастарды, В.Ядов -қауымдастықты, Г.Осипов - әлеуметтікті қарастыру керек дейді; 2) социология пәнін оздерінің ғылыми зерттеу жүмысыньщ нақты қортьшдысымен байланыстырған ғалымдардьщ пайымдауларын жатқызамыз. Мысалы Э.Дюркгейм - социология пәніне ез зерттеуінің нәтижесі больш табылатын -әлеуметтік фактіні, неміс ғалымы М.Вебер - адамның мінез-қүлкьш, К.Маркс -өлеуметтік жүйе күйіндегі қоғамды және оның қүрыльгмдык элементтерін қарастырған.
Осы түрғыдан қарағанда, социология пәніне мынандай анықтама беруге болады: социология - қоғамның қүрылысы, өмір сүруі мен дамуының жалпы және ерекше әлеуметтік зандылықтары жайлы және сол завдылықтардың адамдар мен олардың бірлестіктер және түтас қоғамның өмірі мен өзара карым-қатынастарьгяДа іске асырудьщ жолдары, формалары мен әдістері жайлы ғалым.
Ғылымнық ішкі логикасын, оның пәні мен әдістерінің сипатын ашатын, әлеуметгік қүбылыстар мен процестердіц мәнін танып білудің керегі -социологияның категориялары және заңдары. Категориялар - әлеуметтік .болмыстың мөнді жақтарын, қасиет-белгілерін, құрылымдык элементтерін бейнелендіретін негізгі ғылыми үғымдар. Социологияның ең негізгі, мазмүны жағынан көлемді категориясы "әлеуметтік" ұғымы. Бүл үғым "әлеуметтік жүйе", "әлеуметтік қүрылым", "әлеуметтік топ", "әлеуметтік әрекет", "әлеуметтік мінез-қүлык" т-б. көлемді үғымдарды қамтиды.
2 Социологияның құрылымы мен деңгейлері
Социология білімінің құрылымы - қоғамдық құбылыстар мен процесстер жөніндегі ақпараттардың және ғылыми түсініктер мен ұғымдардың жәй ғана жиынтығы емес. Бұл құрылым әлеуметтік түрлі деңгейдегі процестер туралы жеке адамдар, әлеуметтік топтар немесе бүтін қоғам жөніндегі өзара байланысқан түсініктер, ұғымдар, көзқарастар, теориялар жүйесі ретінде байқалады.
Социологиялық түсініктер мен ғылыми білім, әсіресе оның құрылымы көп жағдайда бірнеше факторларға байланысты қалыптасады, соның ішінде социология зерттейтін объектілер шеңбері ғылыми нәтижелер мен қорытындылар тереңдігінің ерекшелігі.
Социология білімінің құрылым бастауы болып қоғамға тұтас әлеуметтік организм ретіндегі білім шығады. Бұл қоғамдық қатынастар жүйесі, олардың мазмұны және өзара байланысы туралы білім. Табиғаттың және қоғамдық қатынастардың мәнін түсіну, қоғамда бар әлеуметтік субъектілердің өзара әрекетінің мәнін терең пайымдауға мүмкіндік береді. Қоғам туралы білім, оның дамуының объективтік заңдарын, қоғам өмірінің негізгі салалары жөніндегі түсінікті және олардың өзара әрекетін, материалдық, саяси және рухани мәдениеттің өзара ықпалы туралы білімді өз бойына жинап сіңірген.
Социология білімі құрылымының келесі жағы болып жекелеген қоғамдық өмір салаларының, соның ішінде экономикалық, әлеуметтік, саяси, рухани салалардың өмір сүруі мен дамуы туралы түсініктердің өзара байланысы саналады. Белгілі қоғам өмір салаларында болып жатқан процестерге социологтың өз көзқарасы болуы тиіс. Ең алдымен, ол осы салаларда тұлғаның немесе әлеуметтік топтардың, сонымен қатар жастар, жұмысшы тобының, шаруалардың, зиялы қауымның қызметкерлердің түрлі топтарының өмірлік қызметін және әлеуметтік өзін-өзі көрсетудің мүмкіндіктерін зерттейді.
Социологиялық білім құрылымының маңызды бөлігіне елдегі халықтың әлеуметтік құрамы мен қоғамның әлеуметтік құрылымы жөніндегі білім жатады. Бұл жерде әңгіме таптар, әлеуметтік үлкен және кіші топтар, кәсіби және демографиялық топтар, олардың экономикалық және саяси қатынастар жүйесіндегі орындары мен өзара іс-әрекеті туралы, сонымен қатар ұлттар, ұлыстар, басқа да этникалық топтар және олардың арасындағы бір-бірімен қатынастары туралы болып отыр.
Келесі бір социология білімінің құрылымын құрайтын - ол саясат социологияға жататын ғылыми түсініктер, көзқарастар, теориялар. Мұнда социологияның назары саяси қатынастар жүйесіндегі, әсіресе өкімет билігі қатынастар жүйесіндегі қоғамның әртүрлі әлеуметтік топтарының нақты жағдайын анықтауға аударылады. Социолог қоғамда жүріп жатқан саяси процестерге нақты ықпал жасайды. Осы тұрғыдан түрлі саяси партиялар және қозғалыстардың қызметі, қоғамның бүкіл саяси жүйесінің өмір сүруі қарастырылады.
Социология білімінің келесі құрылымы болып қоғамда бар әлеуметтік институттардың, атап айтқанда, мемлекеттің, құқықтың, шіркеудің, мәдениеттің, неке мен отбасының, т.б. қызметі туралы социологтың ғылыми түсінігі және қорытындылары есептеледі. Социологияда әлеуметтік институт деп тірі организмдегі мүше іспеттерді айту қабылданған: бұл белгілі бір уақыт кезеңінде тұрақтылықты сақтайтын және бүкіл әлеуметтік жүйе тұрақтылығын қамтамасыз ететін адамдар қызметінің торабы. Оларда өздеріне сәйкес іштей ұйымдасу қалыптасқан және қоғамдық өмірде өз орнын сақтаған, соған орай ерекше қызметтер атқарады.
Социология білімінің құрылымына социологиялық теориялар мен көзқарастар көрсететін қоғамдық құбылыстардың ауқымына орай жекелеген деңгейлерді бөліп айтуға болады:
- жалпы теориялық социология;
- орта деңгейдегі социология теориялары (жеке және арнаулы). Бұған, мәселен қала социологиясы, білім беру социологиясы, саясат социологиясы, т.б. жатады;
- нақты социологиялық зерттеулер.
Жалпы социологиялық теориялар, макросоциологиялық зерттеу ретінде қоғамның және жалпы тарихи процесс дамуының мәңгілік кезеңін қарастырады. Жалпы социологиялық теориялар деңгейінде кез келген әлеуметтік құбылыстардың пайда болуы мен өмір сүруінің өте терең себептері туралы, қоғам дамуының қозғаушы күштері, т.б. жөніндегі ғылыми қорытындылар жасалады.
Орта деңгейдегі социологиялық теориялар қоғамдық өмірдің жеке салаларын, жеке әлеуметтік топтар мен институттарды қарастырады. Мұндай жағдайда әлеуметтік - экономикалық қатынастар, адамдардың өндірістік қызметі, әсіресе оның әлеуметтік аспектілері, сонымен қатар халықтың әртүрлі категорияларының еңбек жағдайы, халыққа білім беру, денсаулық сақтау, т.б. мәселелерді зерттейді.
Социологиялық зерттеудің алдына қойылған міндет пен мақсатқа сәйкес социология фундаментальды (іргелі) және қолданбалы болып екіге бөлінеді. Біріншісі қоғам жайлы теориялық және методологиялық білімдер қорытып шығаруға және оларды дамытуға бағытталады, ал қолданбалы социология әлеуметтік өмірді дамытудың практикалық мәселелерін зерттеп, практикалық ақыл-кеңес тұжырымдауға бағытталады. Зерттеудің бұл екеуі де теориялық және тәжірибелік зерттеу жүргізе алады.
3. Қоғам оның негізгі белгілері
Қоғам - нақтылы мүддесі мен тілегіне сәйкес біріккен адамдардың жиынтығы. Бұл қарапайым ғана анықтама. Социологияда қоғам деген түсініктің мазмұны кең, әмбебаптық маңызы бар.
Қоғамды қандай белгісіне қарап ажыратуға болады? Жоғарыда қоғам дегеніміз - жеке адамдардың өзара қарым-қатынасы, олардың арасындағы қалыптасқан байланыстар мен қатынастардың жиынтығы дедік. Егер де әлем картасына осындай байланыстардың жиынтығын енгізсек, онда қоғам дегеніміз - адамдардың тәжірибелік - шаруашылық процесінде қалыптасқан байланыстары мен өзара байланыстарының жиынтығы.
Қоғамның негізгі маңызды белгісі - территория (аймақ), онда әлеуметтік байланыстар іске асырылады. Территория - индивидтер арасында қатынастар мен өзара әрекеттердің қалыптасатын, дамитын әлеуметтік кеңістігінің негізі болды.
Қоғамның екінші ерекшелік белгісі оның ішкі өзара байланыстарының жоғары интенсивтілігін қолдап отыру және ұдайы өндіру қабілеті. Тұрақтылық қоғамның маңызды сипаты деп айтылса да, социологтар оның негіз болатын себептерін түсіндіруде әртүрлі көзқарастарда болды. Э.Дюркгейм қоғамның тұрақтылығы мен тұтастығының басты негізіне "ұжымдық сананы", ортақ жігердің болуын алады. Р.Мертон болса қоғамның сақталуын халықтың көпшілігі меңгерген және әрбір индивидті біріктіретін тіршілік әрекеттерінің нормаларын сақтауға бағыттайтын "келелі құндылықтар" арқасында болады деп есептейді. Э.Шилз қоғам бүкіл территорияға бақылау жасайтын және ортақ мәдениетті таңатын тек қана "ортақ биліктің" ықпалымен өмір сүреді деген сенімде болған.
Қоғамның үшінші белгісіне оның автономдығы және өзін-өзі жоғары деңгейде реттеушілігі жатады. Қоғамның автономдығы оның көп функциялылығымен іске асады, яғни индивидтердің алуан түрлі қажеттігін қанағаттандыру үшін керекті жағдайлар жасау қабілетінің болуы және индивидтерге өзін көрсету, өзін бекіту үшін кең мүмкіндіктер жасауы. Қоғам өз ішінде пайда болған және жасалған нормалар мен принциптердің негізінде, институттар мен ұжымдардың арасында реттеліп отырады және басқарылады. Өзін-өзі реттеушілік қоғамның маңызды қасиеті, себебі ол оның дербес өмір сүруіне толық мүмкіндік береді.
Төртіншіден, қоғамды үлкен интеграциялық күш ерекшелейді. Ол әрбір жаңа ұрпақты әлеуметтендіреді, сол ұрпақты қалыптасқан қатынастар жүйесіне қосады, оларды бәрі мойындап қабылдаған нормалар мен ережелерге бағындырады. Аталмыш салалардың арқасында қоғам жаңаны енгізуге қабілетті болады, өйткені ол өзіне жаңа әлеуметтік түзілімдерді, институттарды, нормаларды таңдайды, сөйтіп сол арқылы дамуды жаңалайды және сабақтастығын қамтамасыз етеді. Қоғам мен тілдің, мәдениеттің шығу тегінің көрінбес жіптермен байланысқан адамдардың өздері оған ұмтылады. Ол адамдарға әдеттегі мінез-құлық үлгілерін қолдануға мүмкіндік береді, тұрақталған принциптерді басшылыққа алдыртады. Қоғамды дамытатын өзіндік заңдар мен заңдылықтар қалыптасады. Солардың бірі - эволюционизм. О.Конт қоғам эволюциясын анықтаушы алғышартқа білімдік прогресті жатқызды. Білімнің теологиялық, мистикалық түрінен позитивтікке, яғни ғылымға қарай дамуы адамның әскери қоғамнан индустриялы қоғамға өтуін қамтамасыз етеді.
Г.Спенсер эволюцияның мәнін қоғамның күрделенуінен, оның ішкі жітелісінің күшеюінен көре білді. Бұл процесс қоғам дамуының әрбір жаңа кезеңінде әлеуметтік организмнің тұтастығын қалпына келтіріп отырады. Әлеуметтік прогресс дегеніміз - Г.Спенсердің сөзімен айтқанда, адамзаттардың еркіндігін көбейтуге жеткізетін күрделі қоғам болады.
Марксизм әлеуметтік дамудың шешуші алғышарты етіп өндіргіш күштерді алған. Өндіргіш күштердің дамуы өндіріс тәсілдерін өзгертуге әкеліп соқтырады, оның нәтижесінде қоғамда
4. Әлеуметтанудың қоғамдық және гуманитарлық ғылымдар жүйесіндегі орны және ерекшелігі
Социология ғылымының қоғамдық ғылымдардың арасында алатын өзіндік орны, атқаратын рөлі бар. Бұл жағдай оның ғылым ретіндегі ерекшелігімен байланысты.
Социология өз алдына жеке - дара дамымайды, ол қоғамдық ғылымдармен үздіксіз тығыз байланыста дамып отырады.
Әлеуметтік философия мен социологияның объектісін зерттеуде ұқсастық бар. Ал, пәні жағынан екеуі де қоғамдық өмірді зерттейді. Бірақ әлеуметтік философия қоғамды бүкіл дүние ғаламының ерекше, құрамдас бөлігі ретінде қарастырып, оны жалпы философиялық ұғымдардың, категориялар мен заңдардың көмегімен түсіндіреді. Ал социология ол проблемаларды әлеуметтік заңдар мен категориялар арқылы зерттейді. Өйткені, социология қоғамдық өмірге нақтылы талдау жасағанда, әлеуметтік философияның қағидалары мен қорытындыларын анықтау, нақтылау арқылы өзінің өмір шындығымен, практикамен байланысын кеңейтіп, тереңдете түседі.
Социология мен тарих өзара бір-біріне әсерін тигізеді. Социологиялық қорытындылар тарихи тәжірибеге, фактілерге сүйенеді, сөйтіп оның табыстарына себепші болады, өмірдің алшақтауына, шамадан тыс абстракциялық жалпылауларға жол бермейді. Социологиялық зерттеулер тарихшыларға тарихи процестерді терең талдауға көмектеседі.
Социология мен саясаттану тығыз байланысты. Өйткені, әлеуметтік қауымдастықтар, әлеуметтік ұйымдар саясаттың субъектісі және объектісі болып табылады. Қоғамдағы әлеуметтік өзгерістерге тікелей әсер ететіндер - жеке адамдар және олардың бірлестіктерінің саяси қызметі. Социология әлеуметтік болмысты, қоғамның әлеуметтік өмірін зерттейді, ал саясаттану қоғамның саяси болмысын, саяси өмірін зерттейді. Өздерінің пәні мен тәсіліне сәйкес бұлардың әрқайсысы біртұтас қоғамдық құбылыстарды өз тұрғысынан ерекше зерттейді. Политологиялық зерттеулер теориялық және эмпириктік материалдарды жинауды қамтамасыз ете отырып, кең көлемді социологиялық қорытындыларға жол ашады.
Экономикалық және басқа қоғамдық ғылымдар да қоғамның жеке салаларын, бөліктерін зерттейді. Бұлардың социологиядан айырмасы осында. Ал, социология қоғамды біртұтас әлеуметтік жүйе деп қарайтыны белгілі. Экономикалық ғылым материалдық өндірісті, экономикалық қатынастарды зерттейді. Ал, бұлардың өзгерісі әлеуметтік процестерге әсер етеді. Сондықтан социология экономикалық теорияға сүйенеді. Социология экономикалық процестердің өзі керісінше, әлеуметтік жағдайлар мен факторлардың әсерінен, олардың өндірісте өнімді бөлісуде, айырбас пен тұтынуда пайдалануынан тәуелді екенін өмірдің өзі дәлелдеуде.
Социологияның дербес ғылым есебінде дамуы статистика, демография, психология басқа да пәндердің қоғамды және адамды зерттейтін жетістігіне сүйенеді. Өз теориясын қоғамдық өмірдің тәжірибесін зерттеу тәсілі, оларды қорыту арқылы дамытад.
Социология ғылым ретінде қоғамда белгілі қызметтер атқарады. Оларды екі топқа бөлуге болады: теориялық - танымдық және басқару - басқарушылық. Жалпы алғанда оның мынандай қызмет түрлері бар: теориялық - зерттеушілер, қолданбалы, ізгілік, болжамдық, идеологиялық, дүниетанымдық т.б. Теориялық, зерттеу қызметі зерттелген проблема туралы түрлі ұсыныстар дайындау, оларды ғылыми зерттеу ретінде әртүрлі формаларда жариялау арқылы іске асырады. Ол зерттеудің бағдарламасы болады, оның құрылымы, мақсаты және міндеті ажыратылады. Сонымен бірге зерттеудің тәсілдері де көрсетіледі.
Социологияның танымдық қызметі әлеуметтік дамудың заңдылықтарын және әлеуметтік құбылыстар мен процестерді өзгерту бағытында болды, зерттеу де соған бағытталады.
5 Қоғамның әлеуметтік құрлымы.
Қоғамның әлеуметтік қүрылымы әлеуметтік жүйенің бөлімі және екі компоненттен түрады: әлеуметтік байланыс жөне әлеуметтік қүрам. Әлеуметтік қүрам - әлеуметтік құрылымды қүрайтын элементтердің жиынтығы. "Структура" (қүрылым) термині - structura латын тілінеп алынған - ол, жалпы алғанда, белгілі бір заттың, қүбылыстың элементтері арасындағы байланыстардың айтарлықтай бір түтастығын білдіретін термин. "Әлеуметтік қүрылым" үғымы сөздің кең және тар мағанасында қодданылады. Кең мағынасында әлеуметтік қүрылым дегенде қоғамның жалпы қүрылысьга, оның демографиялық, таптық, территориялық (латын тілінен аударғанда "жер кеңістігі" деген), этникалық, кәсіби, діни, т.о. күрылымын түсінеді. Тар магынада әлеуметтік қүрылым дегенде таптарға, әлеуметтік қүрылым дегенде таптарға, әлеуметтік жіктер мен топтарға бөлу түсініледі. Сонымен, әлеуметтік күрылым - әлеуметтік жүйедегі элементтердің түрақты байланысы. Қоғамның әлеуметтік қүрылымының негізі - белгілі хмортебесі бар және белгілі әлеуметтік қызмет атқаратын жеке адамдар, ал жеке адамдар - мәртебелік белгілеріне сәйкес топқа бірігеді. Әлеуметтік қүрылым қоғамның бірліктерге, тапқа, тоща жікке бөлінуін көрсетеді, адамдардың бір-бірімен қарым-қатынасыньщ да көптеген критерияларына сәйкес әртүрлілігін корсетеді. Әлеуметтік күрылымньщ әрбір элементі өз тарапынан, өзінің байланыстарына қарай күрделі әлеуметгік жүйе. Қоғамдық жүйе деп қарау көптеген бешілі социологтарға тән. Жүйе - өз элементтерінің жиынтығына сәйкес келетін түтастық. Түтастықтык ерекшелігі арнаулы тәсілмен қамтамасыз етіледі, оның бөлімдерінің езара байланысу және езара тәуелділігі арқылы.
Э.Дюркгейм үшін қоғамның мазмүндықты туындайтын элементі, түгастығы үжымдық санамен қамтамасыз етіледі, әлеуметтік факты, оның өмір сүруі жеке адамдарға әсер етеді. Шындықтың көзі, оның пікірінше, әлеуметтік факт, оны тек қана бақылау процесі мен шектемей, зерттеу кажет.
Т.Парсонстың пікірі бойынша қоғам жүйе есебінде төмендегі кызметті аткарғанДа ғана өмір сүреді: 1) коғам өзгерген жағдайға және адамдардьщ өскен (ночросший) материалдық тілегі бейімделу қабілетіне ие болуы керек, ішкі ресурстарды тиімді үйымдастыруға және болуге қабілетгі болуы; 2) оньгң негізгі мақсат және міндет іске асыруға қабілетті болуы және оларды іске асыратын процестерді қоддауы; 3) жеке адамдардьщ кабылдаған жалпы нормалары мен қүндылыктардың түрақтылығын сактауы; 4) қоғамның интеграциялау қабілетіне, жаңа үрпақты жүйеге тарту қабілетін іске асыруы.Т.Парсонс жүйенің негізгі қызметгерін аныктай отырып, соларды қоғамда іске асыратын орьгадаушыларды іздеді. Алдымен 4 жүйе көрсетеді: (экономика, саясат, мәдениет және ағайьгадық). Одан әрі әрбір жүйе көлемінде тікелей бейімдеуші, мақсатты тұрактандырушы, интеграцияландырушы әлеуметгік институттарды көрсетеді (завод, банк, партия, мемлекеттік ақпарат, шіркеу, мектеп, отбасы т.б.). Қоғамдық жүйенің қызметінің институт және әлеуметтік роль дәрежесінде іске асырылуы қоғамды түрақтандырады, егер де әрбір институттар өзіне тиісті емес қызмет аткарса, қоғамда берекетсіздік пайда болады. (материализуются). Қоғамньщ өмір сүруін терең түсіну үшін, оларды түсіндіретін ироблемаларға тоқталайық. Адамдар ездерінің нактылы мүддесі арқылы, бірінші жағынан, қоғамныц негізін қүрайды, оньщ өмір сүруіне жағдай жасайды, екінші жағынан, оның өмір і-үруіне кауіп туғызады, түрақсыздық енгізеді. Қоғам тұтас жүйе есебінде өмір сүреді, егер де қоғам мен адамның мүдделері, мақсаттары үштасып жатса ғана.Бүлар жалпылық пән жеке мүдденід арасындағы қайшылықтар. '1'оталитарлық мемлекетте қоғам мен адам мүддесі араласып кетті. Бүл мемлекетті билеупгілерге тиімді болды. Адам мүддесіекінші орьгаға қойылды. Демократиялық мемлекетте екі қарама-кайшы мүдде теңестіріледі, біріне-бірі қарсы қойылмайды. Қүқықтық, әлеуметтік, экономикалық теңдік үстем болады, біртектес үлттық
6. Әлеуметтанудың құрылымы. Әлеуметтанудағы эмпирия және теория проблемалары.
Қазіргі батыс социологиясы шартты түрде екі тең емес бөліктерге - эмпирикалық және теориялық деп бөлінеді. Кәсіби социологтардың көп бөлігі біріншісімен айналысады. Бұл бөліктердің әрқайсысының табиғаты, тарихи, динамикасы бар.
Эмпирикалық социологияньщ негізін салушылар - Уильям Томас (1863-1947) пен Флориан Знанецкий (1882-1958).Зерттеу жүргізетін ұйымдарының саны жағынан да, қолданбалы салаға бағытталған студенттерінің саны жағынан да эмпирикалық социология негізінен университеттер мен академиялық институттарға шоғырланған теориялық социологиядан асып түсті. Бірақ дүниені түсінудегі маңызы, саяси және басқа да бағдарламалардың теориялық негіздемелерін қалыптастыруда теориялық социологияның әсері эмпирикалық социологияға қарағанда әддеқайда жоғары.
XX ғасырдағы батыс теориялық социологиясы бағытгарының ішінде мыналарды атап өткен жөн: функционализм, құрылымдық функционализм, конфликтология және "орта деңгей" теориясы. Бұл парадигмалардың бірде біреуі сан қырлы әлеуметтік өмірге әмбебап түсінік бере алмайды, бірақ өз әдістері призмасының арасынан қоғамды түсінудің негізгі мәселелерін көруге мүмкіндік береді.
7. Қоғамның түрлері және қызметі
Үстірт қарағанның өзінде қазіргі қоғамдардың әр апуандығы байқалады. Қоғамдардың айырмасы анық (тілі, қатынаста болуы, мәдениеті, саяси құрылысы және т.т.), не онша анық емес (тұрақтылық деңгейі, әлеуметтік тұтастыққа бірігу деңгейі) білі-неді. Қоғам аса күрделі, көп деңгейлі құрылым болғандықтан, мұнда қандай да болсын әмбебапты топтастыру мүмкін емес. Көп таралған таптастыру бойынша қоғамдар дәстүрлі және индустриялды түрлеріне бөлінеді.
Бірінші тарихи қоғамды олар аңшылар мен жинаушылар қоғамы деп көрсетті. Осындай қоғамдардың басым көпшілігі көшпелі тұрмыс қалпында өмір сүреді, аңшылықпен айналысады.
Екінші қоғамның түрін олар бақ өсірушілік деп атады.
XVIII гасырдың аяғынан бастап өнеркәсіптік қоғамдардың негізін Үлыбританиядағы индустриялық даму қалады.
Қоғамдардың төрт түрінің өзгешіліктерін (экономикалық, әлеуметтік, саяси, туысқандық тұрғысынан) суреттеу әлеуметтік институттардың өзара байланысты екенін көрсетуге, бір-бірімен өзгеше келісушілікте болатынын түсінуге мүмкіндік береді. Ф. Теннистің "қауым" және "қоғам" деген ұғымдары дәстүрлі қоғам мен қазіргі қоғамның айырмасын көрсетеді
Қазіргі ең тараған таптастыруда (Д. Белл, А. Турен, У. Ростоу, Р. Арон және басқалары) қоғамдарды дәстүрлі және өнеркәсіптік деп бөледі. Дәстүрлі қоғамға ауыл шаруашылық, эко-номика, көп қозғалмайтын әлеуметтік құрылым, дәстүрге негізделген әлеуметтік-мәдени реттеушілік тән.
Индустриялды (өнеркәсіптік) қоғамдар тікелей ғылыми техникалық дамудың деңгейімен анықталады. Қазіргі дүниедегі ең елеулі тарихи өзгерістер аграрлық дәстүрлі қоғамдардан өнеркәсіптік қоғамдарға өтумен байланысты.
8.Әлеуметтану ғылымының реформа жолындағы рөлі.
Көптеген елдерде маңызды әлеуметтік саяси өзгерістер жүріп жатыр. Осы өзгерістер ағынынан ҚР да сырт қалып отырған жоқ. Елімізде өмірдің барлық жақтарын терең реформалау жүріп жатыр. Егер де жүргізіліп жатқан реформалық өзгерістер ғылыми тұрғыда терең негізделсе, оны іске асыру жолдары жан-жақты жоспарланған болса, онда реформаның нәтижелері халық көңілінен шыққан болар еді. Реформалау қызметінде Ш.Уалихановтың қосқан үлесі зор. Ол орыс қоғамында жүргізіле бастаған реформаларды зерттей келе, оның қазақ даласына да игілікті әсері бола ма деп үміттенеді. Сонымен қатар ол қазақ қоғамында жүргізілуге тиісті өзгерістердің бірі - сот реформасының қандай бағытта жүргізілуі қажет екендігі туралы, саяси әлеуметтік мәні бар мәселелерді көтерді.Өзінің "сот реформасы жайында хат" деген еңбегінде саяси әлеуметтік проблемаларды ғылыми тұрғыдан терең талдайды. Ол "формализм мен бюрократизм кертартпалық тоқырауға себепші болды және оған дейін қандай да болсын пайдалы қоғамдық іске Қытай қорғаны сияқты тосқауыл жасап, халықтың жасампаз жігерінің талабы мен жиілеп, жаңа бетбұрыс алған еркін ағынды тоқтатты",-деп көрсете келіп, Шоқан қазақ даласында жүргізілуге тиісті реформа, қандай да болсын өзгерістер халықтың мүддесіне, оның материалдық мұқтажына сай келуі, әрі сол қоғамның ұлттық мінез-құлқына сәйкестендірілуі қажет деп қорытты
9. Әлеуметтік стратификация.
Қоғамның түрліше әлеуметтік топтарға, қауымдастықтарға т.б. жіктелуі батыстык социологияда көбінесе әлеуметтік стратификация деген терминмеп белгіленеді. Бүл термин қоғам мүшелерінің әлеуметтік күйінің бірдей еместігін, олардьщ өлеуметгік теңсіздігін білдіреді.
Социологиялық теорияньщ негізгі жиынтық түжырымдамасы әлеуметтік қүрылым теориясы болып есептеледі. Оның аты әлеуметтік стратификация деп аталады. Стратификация латынның "stratum" (страттар) - жік (слой) және facere -істеу деген сөзінен шыккан. Әлеумеггік стратификация әлеуметтік жіктеуден аудару өмір шьшдьіғына, ол теорияньщ аткаратын қызметіне сәйкес келеді. Ол теория базальгқ қажеттілікті өтеу керек. Сонымен қысқаша стратификация (әлеуметтік жіктеу) дегеніміз - тәртіп, ол бойьшша теңсіздік, үлкеи мүмкіндікпен, бір үрпақтан екінші үрпаққа беріледі. Қоғамда әр түрлі (страттар) жіктер калыптасады. Әлеуметтік күрылымды қогамдағы алатын орнына қарай ажыратылатын әлеуметтік топтардьщ жиынтығы деп қарай отырып, социологтар бүл топтар бір-бірінен қалайша ажыратылады деген сүракда жауап береді.
Социологтар стратификациялык кұрылымньщ негізі - адамдардьщ табиғи яғни әлеуметтік теңсіздігі деген көзкдрасты түгелдей жақтайды. Бірақта теңсіздікгі үйымдастыру тәсілі ер түрлі болуы мүмкін. М.Вебер әр түрлі страттарға жатқызудың критерияларының санын кебейте түскен.
Теңсіздіктің екі түрі ажыратылады. Біріншісі - табиғи теңсіздік. Олар табиғи белгілер арқылы ерекшеленеді, мәселен, адам жынысы, жасы, бойы, темпераменті, т.б. жатады. Ал әлеуметтік теңсіздік - әлеуметгік себебі бар қажеттіяік, оның себептері әлеуметгік факторлар арқылы белгіленеді.
Прогрессивті жолмен дамыған қоғамға сенімді ілім керек, ал оларды алу және жинақтау үшін саясат, экономика, білім, күқық, ғылым туралы барлық институттардьщ, яғни қоғамның саулығы мен болашағы тәуелдігі туралы социологиялық теория қажет.
Экономикалық меншікке қатынастьщ және табыстың дөрежесінен басқа да критерияларды үсынады. Олар әлеуметтік атак және белгілі саяси ііартияларға жататындығы. Атақ (престиж) дегеніміз жеке адамның туысынан немесе жеке сапасына сәйкес қабылдаған әлеуметгік мәртебесі, ол оған коғамда белгілі орын алуына мүмкіндік береді. Мәртебе қоғамньщ стратификациялык негізі деп қарағанда, тағы да бір маңызды сапа алады: ал оларды одан тез сезінеді. Стратификациялау критерийлерін П.Сорокин ол да әрі терендете түседі. Қандай да бір болмасын стратқа жатқызу үшін критериялардың біртектес жиынтығы болуы мүмкін емес дейді. Соған сәйкес қоғамда үш квалификациялық кұрылымның бар екендігін көрсетеді: экономикалык, кәсіби және саяси!). Күрделі байлық және экономикалық билікпен иесі формалды турде саяси биліктің қүрылымына енбеуі мүмкін. Керісінше, күрделі саяси атаққа ие болған саясаткер меншік иесі болмауы да мүмкш. Кейінгі уақыттарда оциологтар стратификациялаудың критерийлерін кеңейту туралы түрлі ойлар ойлар қосты. Мысалы, оған білім дәрежесін қосу, т.б. Ашьщ индустриалды коғамда стратификациялык критерийлер көп жоспарлы. Сонымен коғам теңсіздікті туындайды, ұйымдастырады бірнеше негіздерге сөйкес: байлық, табыс дәрежесі, әлеуметтік атақ (престиж), саяси билікті иелену цврежесі, оған білім және кәсіби дәрежесін қосуға болады.
Әлеуметтік стратификация теориясы қоғамның типтік дәрежесін және даму сатысын анықтайды. Марксизм қоғам дамуында бес түрлі формация -сатыны бөліп көрсетеді: алғашқы қауымдық күрылыс, қүл иеленупгілік котам, феодализм, капитализм және коммунизм. Бүл қоғамның негізгі - өндірістік катыяастар.
Француз социологы Раймон Арон және америка ғалымы У.Ростоу индусіриалды қоғам теориясьш қальштастырады. Индустриалдық коғамның негізгі ерекшеліктері: 1) өндіріс пен басқарудьщ нақты салаларында оның күшті мамандануы жағдайында еңбек бөлінісінің түтастай алғанда қоғамдағы дамыған жөне күрделі жүйесі болуы; 2) Кең нарыққа тауарларды жаппай өндіру; 3) өндіріс пен басқаруды автоматизациялау; 4) ғылыми-техникалық революция.
10.Әлеуметтану пәнінің негізгі категориялары.
Ғылымның ішкі логикасын, оның пәні мен әдістерінің сипатын ашатын, әлеуметтік қүбылыстар мен процестердіц мәнін танып білудің керегі-социологияның категориялары және заңдары. Категориялар - әлеуметгік болмыстыц мәнді жақтарын, касиет-белгілерін, қүрылымдық элементтерін бейнелендіретін негізгі ғылыми ұғымдар. Социологияның ең негізгі, мазмүны жағынан көлемді категориясы "әлеуметтік" үғымы. Бүл үғым "әлеуметтік жүйе", "әлеуметтік күрылым", "әлеуметтік топ", "өлеуметтік әрекет", "әлеуметтік мінез-күлык" т.б. көлемді үғымдарды қамтиды.
"Әлеуметтік кауымдастык" социологияның негізгі категорияларының бірі. Әлеуметгік қауымдастық - бүл, индивидтер мен кез келген адамдар топтарьшыц жай ғана қосындысы емес, керісінше ол түракты және түтас әлеуметтік түзілім, оның субъектілері ортақ мүддесімен біріккен және өзара бір-бірімен әрекетке түседі.
Әлеумеггік қауымдастық әдетте түрлі әлеуметтік қауымдастыкка кіретін және оларда түрлі әлеуметтік рөл атқаратын индивидтің әлеуметтік болмысының бүкіл түрлері мен формаларын қамтиды. Ол түлға мен қоғамның өзара байланысы мен озара әрекетін жанама түрде береді. Әлеуметтік қауымдастық категориясы, социологияның мәні мен ерекшелігін түсіну үшін өте маңызды құбылыстар мен процестердің субъективтік кызмет жағын айырықша бөліп көрсетеді.
Жалпы бірліктің өмір сүру процесінде коптеген шексіз әлеуметтік байЛаныстар қалыптасады. Ол байланыстар белгілі бір заңға, заңдылықтарга сүйенеді, соның негізінде іске асады. Әлеуметтік заңдар - әлеуметтік процестер мен әлеуметтік .арасында болатын қажетті, мәнді, түрақты, қайталанатын қатынастар мен байланыстардың зандары. Әлеуметтік заңдар бүкіл қоғам мүщелерінің іс-қимылыныц жиынтығы ретінде қалыптасады. Бүл заңдар қоғамдағы әр түрлі әлеуметтік топтардың мүдделерінің сайма-сай келмеуін де көрсетіи отырады. Соған қарамастан адамдар олеуметтік заңдарды өз кызметтсрінде саналы түрде пайдаланып, заңдардың әрекет ету формалары мен шарттарын өзгерте алады.
Әлеуметтік заңдар жалпы бірліктін іс-әрекетінде керіне отырып, олардың қатынастарын аныктайды. Бүлар үлттар, таптар, әлеуметтік-демографиялык, әлеуметтік-кәсіптік тоггтар, қала мен село арасындағы катынастар, сонымен катар қоғам мен олеуметтік үйымдардың, қоғам мен енбек ұжымының, қоіам мен отбасының, қоғам мен жеке адамның арасындағы қатынастар. Сонымен, әлеуметтік заңдар осы қатынастарды анықтайды.
Элеумегтік заңдарды түрлі белгілері бойынша классификациялауға болады. Жалпылығы жағынан олар жалпы зандар (қогам дамуын, біртүтас әлеуметтік жүйе дамуын анықтайды) және ерекше зандар (әлеуметтік жүйенің жскелеген элементтерін, коғам бөлшектерін сипаттайтын) болып бөлінсді. Өзінің іске асуына карай динамикалық және статистикальщ болып бөлінетін зандар да бар. Дииамикалык зандар нақты жағдайда өз ретімен болатын. Окиғалар арасьшдагы бір мәнді, байланысты корсетеді, олардың бағытын, түрлері мен факторларын анықтап береді. Ал статикалық заңдар әлеуметтік лсүйеніц түрақты * мерізіміндегі бағыттарды, үрдістерді, әлеумеггік қүбылыстарды сипаттайды.
11. Әлеуметтік дифференциация және әлеуметтік теңсіздік
Қоғамның әлеуметтік құрылымының проблемалары адамзат өмірінің басты ерекшелігі және орталық, зәру проблемасы -- теңсіздік проблемасына тікелей байланысты. Сондықтан оған батыс (К. Маркс, М. Вебер, Г. Моска, В.Парето, П. Сорокин, Р. Дарендорф, Б. Барбер және басқалары) және отандық (Әженов М.С., Аитов Н.А., Биекенов К.Ү., Ешмұхамедов А.Ш., Сәрсенбаев Т.С. және басқалары) мектептің көптеген қоғам танушы ғалымдары назар аударды және аударып отыр.
К. Маркстің және оның ізбасарларының таңдауы толық түсінікті: К. Маркс таптық құрылым аса көп деңгейде дамыған XIX ғасырдағы нақты капитализмге бағдар жасады. Екі антагонистік таптың (буржуа және пролетариат) тағдыры марксизмнің ғылыми болжамында берілгеннен біршама өзгеше қалыптасты. Таптық құрылымның тұжырымдамасын Макс Вебер де дамытты, ол тап санатын айқындау кезінде көп ретте К.Маркспен келісті, меншіктің рөлін және капитализмдегі теңсіздікті мойындады. Маркстен айырмашылығы, Вебер ресурстарды бөлу жөніндегі дауды шешілмейтін деп санады.
Вебер назарды құрылымдар дифференциясының басқа негізінде шоғырландырды және экономикалық тап ұғымын айқындау үшін күш салады. Ол еңбек нарығына назар аударады -- бұл әлеуметтік топтардың жанама қақтығысу аренасы.
Карл Маркстен айырмашылығы, Макс Вебер экономиканы ұйымдастыруды стратификация негізі деп санамады. Вебер теңсіздіктің үш негізгі компонеттерін айқындады. Ол оларды өзара байланысты және де маңызды қатынастарда тәуелсіз деп санады. Бірінші компонент -- мүліктік теңсіздік. Вебер, әр түрлі таптың өкілдері -- шаруалардың, жұмысшылардың, көпестердің кіріс алу және тауар сатып алу үшін бірдей емес мүмкіндіктері бар екенін мойындайды.
Вебер істің барлығы да байлықта емес екенін сезінді. Ол мекемелердің тұрақты өсуі, бұл әлеуметтік әрекеттердің шапшаңдауына алып келеді.
Теңсіздіктің екі түрі ажыратылады. Біріншісі - табиғи теңсіздік. Олар табиғи белгілер арқылы ерекшеленеді, мәселен, адам жынысы, жасы, бойы, темпераменті, т.б. жатады. Ал әлеуметтік теңсіздік - әлеуметгік себебі бар қажеттіяік, оның себептері әлеуметгік факторлар арқылы белгіленеді.
12.Әлеуметтік байланыс, әлеуметтік қауымдастық.
Ғылымның ішкі логикасын, оның пәні мен әдістерінің сипатын ашатын, әлеуметтік қүбылыстар мен процестердіц мәнін танып білудің керегі -социологияның категориялары және заңдары. Категориялар - әлеуметгік болмыстыц мәнді жақтарын, касиет-белгілерін, қүрылымдық элементтерін бейнелендіретін негізгі ғылыми ұғымдар. Социологияның ең негізгі, мазмүны жағынан көлемді категориясы "әлеуметтік" үғымы. Бүл үғым "әлеуметтік жүйе", "әлеуметтік күрылым", "әлеуметтік топ", "өлеуметтік әрекет", "әлеуметтік мінез-күлык" т.б. көлемді үғымдарды қамтиды.
"Әлеуметтік кауымдастык" социологияның негізгі категорияларының бірі. Әлеуметгік қауымдастық - бүл, индивидтер мен кез келген адамдар топтарьшыц жай ғана қосындысы емес, керісінше ол түракты және түтас әлеуметтік түзілім, оның субъектілері ортақ мүддесімен біріккен және өзара бір-бірімен әрекетке түседі.
Әлеумеггік қауымдастық әдетте түрлі әлеуметтік қауымдастыкка кіретін және оларда түрлі әлеуметтік рөл атқаратын индивидтің әлеуметтік болмысының бүкіл түрлері мен формаларын қамтиды. Ол түлға мен қоғамның өзара байланысы мен озара әрекетін жанама түрде береді. Әлеуметтік қауымдастық категориясы, социологияның мәні мен ерекшелігін түсіну үшін өте маңызды құбылыстар мен процестердің субъективтік кызмет жағын айырықша бөліп көрсетеді.
Әлеуметтік қауымдастықтарды өзінің типі жағынан кеңістік - мезгілдік масштабтағы (мысалы, адамдардың әлемдік қауымдастыгы және олардыц мемлекеттік қауымдастығы; әр түрлі маспггабтағы қоныстьщ қауымдастықтар; социодемографиялык қауымдастықтар) және олардың мүдделерінің мазмұнымен бірігетін тип (мысалы, әлеуметтік - таптьщ, әлеуметтік - кәсіби, этноүлттық, т.б. қауымдастыктар) болып бөлінеді.
13 Әлеуметтік стратификация және әлеуметтік мобильдік.
Латын тілінде страта сөзі қабат, қатпар мағынасын білдіреді. Стратификация ұғымы қоғамдағы әлеуметтік топтардың, жіктердің қат-қабатқа бағынушылық ретімен, тік бір ізділікпен жіктердің орналасуын көрсетеді. Страта сөзі кең мағынада тап, топ мазмұдарында қолданылады. Көптеген социологтар жіктелудің негізін іздеумен шұғылданды. Маркс әлеуметтік жіктелудің табиғатын талдауда алғашқы қадам жасады. Ол капиталистік қоғамындағы әлеуметтік жіктелудің басты себебін өндіріс құралдарын иеленуші, қанаушы - буржуазия, капиталиске және өз еңбегін сатушы, жалданушы - жұмысшы табы, пролетариатқа бөлінуден деп көрсеткен. Маркстің пікірінше екі топтың келіспейтін мүдделері жіктелудің негізін құрайды. Бұл - әлеуметтік жіктелудің бір өлшемді амалы. Социологтар стратификациялық құрылымның негізі - адамдардың табиғи және әлеуметтік теңсіздігі деген көзқарасты түгелдей жақтайды. Бірақта теңсіздікті ұйымдастыру тәсілі әр түрлі болуы мүмкін.
Стратификация критерийлерін П. Сорокин ол да әрі тереңдете түседі. Қандай да бір болмасын стратқа жатқызу үшін критериялардың біртектес жиынтығы болуы мүмкін емес дейді. Соған сәйкес қоғамда үш стратификациялық құрылымның бар екендігін көрсетеді: экономикалық, кәсіби және саяси. Күрделі байлық және экономикалық билікпен иесі формалды түрде саяси биліктің құрылымына еңбеуі де мүмкін. Керісінше, күрделі саяси атаққа ие болған саясаткер меншік иесі болмау да мүмкін. Кейінгі уақыттарда социологтар стратификациалаудың критерийлерін кеңейту туралы түрлі ойлар қосты. Мысалы, оған білім дәрежесін қосу, т.б. Ашық индустриалды қоғамда стратификациялық критерийлер көп жоспарлы.
14. Қазіргі замандағы әлеуметтанудың негізгі парадигмалары.
Социология шығу кезінен бастап бірнеше теорияға негізделетін. Ал ХХ ғасырда олардың саны көбейе берді. Қазіргі әлеуметтанудың ерекше қасиеті - бірнеше парадигманы бірдей қабылдауы. Неғұрлым парадигмалар әлеуметтік әлеуметтік шындыққа әркелкі түсіндірме берсе, соғұрлым ақиқатын тереңірек ұғынуға жақындай түсеміз және интегралды парадигманың бейнесін жасай аламыз, себебі жеке парадигмалар бәрін қамти алатын қоғамға талдау беруі мүмкін емес. Олар қоғамды көрсетуде өзінің тек қана нақты бірен-саран үлесін қосады. Барлық социологиялық парадигмаларды қоғамды талдаудың негізгі тәсілнамалық амалдарының сипаты бойынша екі үлкен топқа бөледі. Біріншісіне құрылымдық парадигмалар жатады. Олар қоғамның ұйымдастырылуын, қызмет етуін және дамуын әрі макро деңгейде қарастырады. Екіншісін пайымдаушы парадигмалар құрады. Олар адамдардың жүріс-тұрысын макродеңгейде зерттейді. Негізгі макросоциологиялық парадигмаларға марксизм және құрылымдық функционализм жатады. Функционализмді жақтаушылар қоғамды біртұтас жүйе ретінде, оның өзара байланысты бөлшектерден тұратынын көрсетеді.
15.Қазақстандағы орта таптың қалыптасуы: проблемалар және көріністер.
Ортаңғы тап дүниежүзілік тарихтағы бірегей құбылыс. Ол адамзат баласының бүкіл тарихында бұрын болған емес. Ортаңғы тап жиырмасыншы ғасырда пайда болды. Ол қоғамда ерекшелік қызметін атқарады, қоғамның тұрақтылығын сақтаушы. Ортаңғы тап қарама қарсы тұрған екі тапты - кедейлер мен байларды бір бірінен алыстатып, олардың қақтығысуына жол бермейді. Орта тап неғұрлым үзілуге таяу тұрса, стратификацияда қарама қарсы тұрғындар соғұрлым бір біріне жақындаса түседі, олардың қақтығысқа баруының ықтималдылығы артады және керісінше де болады. Орта таптың жоғары бөлігі мен бай таптың арасында ұқсастықтар көп.Сондықтан да кейде олар да байлармен бірге қабылдана береді . Орта таптың орта жігі сол таптың экономикалық, саяси және әлеуметтік табиғатын дәл сипаттайды. Қазақстандық орта таптың төменгі бөлігі де бар. Бұл топтағылар материалдық жағынан қарапайым тұрады. Оларда артық ақша жоқ, киім мен тамақ та қажетінше ғана, еңбек ақымен ғана күн көреді. Көпшілігінің жұмысы, үйі ғана бар. Бұл топ кедей тапқа өте жақын. Қазақстандағы орта тап қалыптасу үстінде. Әзірше әлемнің дамыған елдерінде қабылданылған өлшемге сай келмейді. Қазақстан халқының 15-20 пайызын орта таптың түрлі топтарына жатқызуға болады.
16.Жеке таптын Әлеметтануы. Адам биологиялык индивид,жердегі тірі организмдердің жоғаргы сатысы,курделі және узакка созылган эволюциялының жемісі,эволюциялык мәдениеттің алгышарттары және субъектісі.Биологиялық эволюция 2,5 жылга созылды.Адамның биологиялық дамуы 40 мын жыл бурын токтады.Адамның сонгы жылда кол жеткізгенінің биологиялык байланысы жок,керісінше мәдениетпен когаммен байланысты.Баскаша айтканда табиги жолмен емес,мәні әлеуметтік катынастар жүйеснде айкындалган колдан жасалган ортамен байланысты.Адам биологиялық тіршілік иесі болганымен ,осыдан бастап онын индивидуалдыгы калыптасады,кейін ол тқлгага айналады.Тұлга әлеуметтік өзара кимыл әрекеттер мен катынастардың 1ши өкілі.Адам жалпының,ерекшеліктің жеке өзіндіктің диалектикалық бірлігі.Индивид дегеніміз халык когам әлеуметтік топ сиакты әлеуметтік кауымдастыктардың жалпы адамзаттық жеке өкілі ретінде,накты адам ретінде түсіндіріледі.
17. Қазақ ойшылдарының әлеуметтік саяси көзқарастары. XX ғасырдың алғашқы ширегіндегі Қазақстандағы қоғамдық ойдың ірі өкілдерінің бірі Ахмет Байтұрсынұлы. Қазақты артқа тартып отырған аса қиын мәселенің бірі - ел ішіндегі надандық пен жалқаулық. Ахмет Байтұрсынұлы: Надандықтың кесапаты әр жерде-ақ маңдайымызға тисе де, ата жолдасымыз болған соң, біз де қиып айырылмай келеміз. Олжалы жерде үлестен қағылғанымыз - бәрі надандық кесапаты деп налыды. Ол өнер мен ғылымның қадіріне жеткен өзге елдерді өнеге ете отырып, өнер-білімнің теңдікке жеткізетінін, әлсіздерге күш беретінін, тұрмысты түзететінін, оған қол жеткендердің басқалардың аяқ астында жаншылмайтынын, олармен терезесі тең болатынын айтты.Тарихи даму деңгейі феодалдық-рулық сатыны сақтаған қазақ қоғамын мейлінше жетік білетін ол: Осы дарынды, ақыл иесі мол халыққа қазір, кешікпей тұрып рухани және қоғамдық даму жолына түсетін дұрыс бағыт беру, қалай дегенмен, аса қажет болып отыр -- деп, қазақтардың неге мұқтаж болып отырғанын дәл тауып жазды. Ыбырай Алтынсарин осы міндеттерді дұрыс шешу арқылы ғана қазақ, қоғамының өркениетті елдер қатарына косылатынына кәміл сенді. ХХ ғасырдың алғашқы ширегіндегі Қазақстанның қоғамдық ойындағы ірі тұлға Әлихан Бөкейханов. Ол еркек балаларға арналған қазақ мектебінде оқып жүріп үш кластық Қарқаралы училищесін бітірді. Біраз уақыт Омбының техникалық училищесінде оқығаннан кейін ол Санкт-Петербургтың орман шаруашылығы институтының экономика факультетіне оқуға түсті. Сол студент кезінде-ақ Әлихан студенттер қозғалысына қатысты, марксизмді де оқыды. Ол қазақ қоғамындағы әлеуметтік қатынастармен танысып, зерттеу үшін орыстың демократиялық әдебиетімен танысты, оны қазақ тіліне аударды. Коммунистік жар деген атпен Коммунистік партияның манифесін қазақ тіліне аударды. Қазақ қоғамын терең зерттей келе Әлихан қазақтардың саяси және экономикалық құқықсыздыққа душар болып отырғанын, олардың езгілікке, дәрменсіздікке ұшырап, өзін-өзі қорғау мүмкіншілігінен айырылып қалғанын айқындады.
18. Жеке адам және қоғам 20
19. 19ғасырдың аяғы мен 20ғасырдың бас кезіндегі қазақ ойшылдарының әлеуметтік проблемалары туралы.Адам баласының тарихында миллиардтаған жандар келді, өтті. Олардың басым көпшілігі қара басының қамынан аса алмай өмір кешті. XIX ғасырдың аяғы XX ғасырдың басында, қазақ еліндегі толғағы жеткен күрделі де, келелі мәселелер және шешімі табылмай шиеленісіп бара жатқан саяси әлеуметтік жағдайлар қоғамдық ойдың шұғыл дамуына себеп болды. Осындай қиын - қыстау кезеңде өз халқы үшін аянбай еңбек етіп, ана тілін түрлеген, жерім, елім - деп еңіреп өткен ұлт жанды азаматтарымыз Ахмет Байтұрсынұлы, Әлихан Бөкейханов, Шоқан Уалиханов және Ыбырай Алтынсарин еді. Осы қоғам қайраткерлері қоғамдық саяси жұмысқа белсене араласты. Оған халқының мүшкіл күйі себеп болды. Олар халқының еркіндігін аңсап қана қоймай, әлеуметтік ахуалының нашарлығы отарлық саясаттан екенін көрсете отырып, бостандық, еркіндік үшін күреске бел байлайды. Оның бейбіт жолмен шешетін алғышарттарын қарастырады. Қазақ халқын құрып кету шегіне жеткізген патшалық Ресейдің отарлық саясатын сынағаны үшін олар саяси қуғындауға ұшырап, әлденеше рет абақтыға жабылады, жер аударылады.Дана өз заманасынан озып туады, тозық елді озық етемін деп халқының алдына шығып өрге сүйрейді, жолында тұрған кесапаттарды өңменіміен түйрейді. Олар күрескен кесапаттар - надандық, қараңғылық, кертартпалық, адами хайуандық, отаршылдық, ұлттың азуы мен тозуы, оның бұратаналық болмысы, жараланған жан жарасы, құлшылық санасы, таланған жері, қансыраған тілі шоқындыру саясатынан жансыздана бастаған діні болды.
20. Жеке адам және әлеуметтендәру процесі
Әлеуметтендіруаукымды және күрделі процесс.Ол өзінің табигатымен әлеуметтік ортамен байланысты,әлеуметтік объектісі және субъектісі тұракты адамнын үздіксіз және каркынды өзара әрекетіСол бир гана ада мысалы әке бар байланыста балаларымен катынаста субъект ретінде,әлеуметтендіру агенті ретінде көрінеді,ал келесі жагдайда әлеуметтік топка катынасына карай ол әлеуметтендіру объектісі ретінде көрінеді.Әлеуметтендіруді 1ши жане 2ши деп боледи.1ши әлеуметтендіру адамга өзін тікелей коршаган ортаның,алгашкы әлеуметтік топтардың отбасының туган тыстардың,достардың ұстаздардың тікелей ыкпал жасауымен байланысты.Екінші әлеуметтендіруді екінші катардагы әлеуметтік топтар,кұрылымдар мен уйымдар және мекемелер тікелей және жалпы формада жүзеге асырады.
21. Казакстан когамының казіргі саяси әлеуметтік проблемалары
Сыбайлас жемқорлық, жазасыздан сотталу, жастардың нашақорлыққа салынуы, парақорлық, терроризм, эктримизм, түрлі ауыр және жеңіл қылмыстар, солардың ішінде жастар арасында болуы қатты алаңдатарлық.
22. Әлеуметтендіру процесінің негізгі деңгейлері Әлеуметтену құрылымына, әлеум. теориялар мен көзқарастар ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz