Психикалық дамуы кешеуілдеген балалардың танымдық қабілеттерін анықтаудағы диагностикалау әдістемелері

Пән: Медицина
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР

Кіріспе3

1. Психикалық дамуы кешеуілдеген балалардың танымдық қабілеттерін анықтаудағы диагностикалау әдістемелері4

2. Психикалық дамуы кешеуілдеген балалардың танымдық қабілеттерін анықтаудағы жұмыстардың бағыттары7

Қорытынды9

Пайдаланаған әдебиеттер10

Кіріспе

Қазіргі кезеңде арнайы беру саласындағы әлемдік білім кеңістігіне ұмтылуға байланысты жасалынып жатқан талпыныстар жан-жақты дамыған тұлғаны қалыптастыруды талап етеді. Сондықтан оқушылардың дербестігін және танымдық қабілеттерін дамытып, өмірдің жаңа жағдайларында пайдалана білуге үйретудің қажеттілігі туындайды. Соңғы жылдары психикалық дамуы кешеуілдеген балалардың танымдық қабілеттерін дамыту - түзету (коррекциялық) жұмыстарының, сондай - ақ арнайы мамандарды дайындаудың өзекті мәселелерінің бірі болып отыр.

Психикалық дамуы кешеуілдеген балалар тобын, соңғы көрсеткіш бойынша 35 процентке жуығын нервтік - психикалық сферасы зақымданған мектепке дейінгі балалар құрайды. Психикалық дамуы кешеуілдеген балалар категориясын 50-шы жылдардың аяғынан бастап зерттеу кеңінен қолға алына бастады. Проблеманы зерттеумен айналысқан ғалымдар: М. С. Певзнер, Т. А. Власова, К. С. Лебединская, В. В. Ковалев, П. Е. Сухарева, В. И. Лубовский т. б. бала дамуы ерекшеліктеріне қарай өз пікірлерін ұсынды.

Мінез-құлық ауытқушылығын сипаттау үшін арнайы терминдер қолданылады - делинквенттілік және девианттылық. Делинквентті мінез-құлық - заң арқылы жазаланатын күрделі заң бұзушылық пен қылмыстан өзге ұсақ заң бұзушылықтар, тәртіпсіздіктер, айыптылықтар. Девиантты мінез-құлық дегеніміз - қоғамда қабылданған ержелерге бағынбау, ауытқу.

Бұл ұғым өте кең, оған делинквентті мінез-құлық және т. б. мінез-құлық ауытқушылықтары (ерте маскүнемдіктен суицидті мінез-құлыққа дейін) жатады. «Мінез-құлық ауытқушылығы» ұғымын «дамудағы ауытқушылық», «дамудың жеткіліксіздігі» ұғымдарынан айыра білу керек. Соңғы екі термин ғылыми әдебиеттерде синонимдер ретінде қолданылады.

Бұл терминдер дамуында ауытқушылықтар бар балаларды бейнелейді. Көптеген ғылымдарда «қалыпты» және «аномалды» құбылыстар деген ұғымдар бар. Сөздің тура мағынасында «қалыпты», «аномалды» мінез-құлық түсініктерінің анықтамасы қиындай түсуде. Бірақ ғылымда және үйреншікті өмірде бұл түсініктер барлық жерде қолданылады. Қалыпты мінез-құлықты көптеген адамдарға тән, ауру бұзылыстарға байланысты емес, нормативті-қабылдаулы мінез-құлық деп түсіндіреді.

Психологиялық қызметті ұйымдастырушының тәжірибиелік психолог квалификациясы бар болуы қажет. Оның дәлелі ретінде арнайы жоғары оқу орнының дипломы немесе даярлық курсынан өткен куәлікпен тұжырымдалуы қажет.

1. Психикалық дамуы кешеуілдеген балалардың танымдық қабілеттерін анықтаудағы диагностикалау әдістемелері

Гормониялық психофизикалық инфантилизм. Бұл топтың ең негізгі себептері: Тұқым қуалаушылық, ерте кезден пайда болатын ауру түрлері.

Мектепке дейінгі жастағы балаларда қоршаған ортамен байланысы жеңіл түрде қарастырылады. Балалар қарым қатынас кезінде көпшіл, сезімшіл, қамқоршыл келеді. Балаларда психикалық және физикалық дамулары қалыптасады. Ал мектеп жасына келгенде, балалардың ойынға деген қызығушылықтары арта бастайды. Психофизикалық инфантилизм барысында, таным қабілеттерінің бұзылыстары да қалыптаса бастайды.

Дисгормониялық психофизикалық инфантилизм. Бұл топтағы инфатилизмнің себептері: Ми жүйелерінің ерте жастан ауытқушылығымен сипатталады. Физикалық даму жағдайларында қалыс қалады. Кейде цереброастениялық синдромдарға тән қасеттері де көрініс беріп отырады.

Ойлау операцияларының ішінде - анализ, синтез, салыстыру сияқты қасеттері өте қиын жағдайда қалыптасады. Бұл топқа жататын балаларда есте сақтау қабілетінің мүмкіндігі де әртүрлі жағдайда бұзылып отырады. Сондай - ақ балалардың эмоциональдық ерік сферасының бір бағыттылыққа жүктелмейтіні байқалады. Балалар көбінесе өзімшіл, агрессивті, ешкімге де бағынбайтын сәттері де болады.

Психо инфатилизмнің эндокриндік жайдайына байланысты сипатталуы. Психикалық дамудың темтері әлдеқайда артта қалады. Содай ақ бұл балалардың ұсақ қол моторикасының дамуы да бір жүйеде бомайды. Координациялық есте сақтауы және қимыл әрекетіндегі бұзылыстарының өзі де осыған дәлел бола алады. Балалардың психикалық әрекеттері - төмен жағдайда дамып отырады. Осының барысында, балалардың қимыл - әрекеттері бір бағытта жұмыс жасамайды.

Невропатологиялық жағдайлардағы синдромдарының психикалық дамудың кешеуілдеуі. Бұл топтың ең басты этиологиясы - патологиялық факторлардың ерте жастан, онтогенездік дамуымен сипатталады. зерттеулердің нәтижесінде, бас ми жүйесінің қызметтерінің бағыттары анықталады. Ал неврологиялық зерттеулер бойынша нерв жүйелерінің вегетативті дисфункциясының белгілері анықталады. Осы топқа жататын балалардың эмоциялық ерік сфералары - олардың тұрақсыздығымен ерекшеленеді.

Ерте психомоторлық дамуы белгілі бір қалыпта жүзеге асады. Олардың негізгі бақылауға алынатын қылықтары: айқайлауы, қозғалуы кейбір балалардың ұйқы кезіндегі тынышсыз болуы, ұйқысының бұзылуы есепке алынады т. б.

Балалардың сабаққа деген үлгермеушілігі - олардың қызығушылықтарын төмендетіп, сабаққа барғылары келмейтіндей сезімде болады. Психикалық дамудың ауытқуы кезінде, мектеп жасында дисграфиялық бұзылыстары көп кездеседі.

Психопатологиялық жағдайындағы синдромының психикалық дамуыдың кешеуілдеуі. Бұл тип осы негізде екі жағдай бойынша қарастырылады: Баланың эмоциялық яғни көңіл - күйінің гиперактивті түрінде анықталады. Балалардың агрессивті жағдайда болғаны мен де, оларда ешқандай ауыр мінезділік жоқ. Көбінесе тез ашуынан қайтатын балалар жатады.

Танымдық қабілеттерінің бұзылыстары барысында - олардың инттелтуальдық операцияларының, соның ішінде қабылдуы мен зейіндерінің алатын орны ерекше. Ойлау әрекетінің бұзылысының әсерінен, балаларда сабаққа деген үлрермеушіліктері ұлғая береді. Алайда, бір жүйеге, бір мақсатқа нақтыланбайды.

Мектеп бағдарламаларын меңгеруде, көптеген қиындықтар кездеседі. Осындай балалардың келеңсіз әрекеттері, олардың өмірге деген көзқарастарын өзгертеді. Жасөспірімдік шақтан өткен соң, кейде өздерінің жекелік қасиеттерін де жоғалта бастайды. Гиперактивті синдром жағдайындағы дамудың кешеуілдеуі - ерте жастағы баланың моторлық, психикалық дамуының темптерінің жұмыстарын төмендетеді. Бұл топтағы балалардың қимыл - әрекеттері жүйелі емес. Олар бірден әрекетке кірісе алмайды, әрекеттің бір түрінен екінші түріде ауыса алмайды. Танымдық қабілеттерінің ішінде сөйлеу тілінің қызметі қалыпты деңгейде емес. Сонымен қатар басқа да танымдық қабілеттерінің қызметтерінің де жұиыстары пассивті түрде кездеседі.

Аутистикалық синдром жағдайындағы психикалық дамудың кешеуілдеуінде - баланың психомоторлық дамуының бұзылыстарын ерте жастан қолға алуды көздейді. Себебі моториканың дамуы артта қалып отырады. Балалар өздерінің қимылдық әрекеттерін бағдарлай да, бақылай да алмайды. Ерте жастан бастап балаларда аутизмнің белгілері байқалады. Мұндай балалар тек өздерін ғана ойлайды. Өзге балалармен де қарым - қатынас жасамайды. Өздеріне ұнамайтын әрекеттерімен айналыспайды. Сондай - ақ сабаққа деген қызығушылықтарын тудырмайды, қайта қиындықтарды туғызады. Бірақ, осы ірекеттері өздеріне ұнайды. Психикалық дамудың ауыр түрлеріде, балалардың оқу және жазу дағдылары бір бағытта болмайды. Бала кездегі церебральдық салдану жағдайындағы психикалық дамудың кешеуілдеуі. Салдану кезінде көп жағдайда моториканың бұзылуы, сондай - ақ, қабылдау, зейін, есте сақтау, ойлау операцияларының бұзылулары жиі кездеседі. Қимылдың жетіспеушілігінде - тактиль мен кинестетикалық түйсінулерінің бұзылыстары орын алады. Кеңісті бағдарлауының функцияларының бұзулысы да бар. Салдану кезінде гнозистің бұзылуы, праксистің бұзылуы, агнопраксистің бұзылуы, астереогноздың бұзылуы орын алады. Салдану кезіндегі танымдық қабілеттерінің бұзылуы көп кездеседі. Бұл топқа жататын балалардың эмоцинальдық - ерік сферасы өз ауытқушылықтарымен бірге өзгеріске ұшырап, бұзылысқа айналады.

Гиперкинетикалық формада салдану - вербальдық - логикалық ойлаудың бұзылысы пайда болады. Балаларда салдану кезінде, невродық сиптомдары мен депрессиялар, ойға шоматын сияқты жағымсыз әрекеттері қалыптасады.

Диагностикалық зерттеулер оқушылар үшін танымдық қабілеттерін дамыту, қалыптастыру және тиімді жолдарын іздестіру, жаңа нәтижеге келуі болып табылады.

Психикалық дамуы кешеуілдеген балалардың танымдық қабілеттерін тексеру үшін тәжірибелік эксперимент жұмыстары № 45 Психикалық дамуы кешеуілдеген балаларға арналған арнаулы түзету мектеп балабақшасында ұйымдастырылды.

Анықтауышы эксперимент барысында психикалық дамуы кешеуілдеген балалардың танымдық қабілеттерін диагностикалау мақсатында мынадай зерттеу әдістері қолданылды.

Қабылдауын зерттеу;

Есте сақтауын зерттеу;

Ойлау қабілетін зерттеу;

Зейінін зерттеу.

«Кілемді немен толықтырамыз»

Бұл әдістеменін мақсаты-баланын көрнекі міндеттерді шеше отырып, аз уақыт ішінде және шапшаң көрген нәтижелердін бейнелерін есте сақтай отырып, оларды тәжірбие жүзінде пайдалана алуын тексеру. Бұл әдістеме бойынша балаға 5 сурет көрсетеміз. Оны көрсетпес бұрын балаға суретте екі кілем және кілемнін тесілген жерлерін жамау үшін маталардын кесінділері бейнеленген, кілемнін суреттері және жамаулары бір-бірінен айнымайтындай болып келеді. Осы міндетті шешу үшін суреттін төменгі бөлігінде орналасқан маталардын бірнеше кесінділерінен кілемнін суретіне анағұрлым келісімдісін таңдаймыз.

«Пішіндерді таны»

Бұл әдістеме баланың есте сақтау қабілетін тануға арналған. Әдістемеде балаларға 12 сурет бейнеленген суреттер топтамасы, келесі нұсқаулармен қоса ұсынылды:

«Сендердің алдарыңда 5 сурет қатарласа орналасқан. Сол жақтағы сурет басқаларынан қос тік сызықпен бөлінген және оң жақтағы қатарда орналасқан 4 суреттің біреуіне ұқсас. Неғұрлым тезірек ұқсас суретті тауып оны көрсету қажет». Алдымен, байқап көру үшін 0 нөмерінде бейнеленген қатардағы суреттермен шешуді ұйғарады. Ал кейін эксперимент баланың ол міндетті шешкенше жүргізіледі. Бірақ бала осы уақытқа дейін барлық міндеттерді орындай алмаса 1, 5 минуттан артық жұмсауға болмайды.

«Бұл жерде не артық?»

Бұл әдістеменің мақсаты - баланың бейнелі -логикалық ойлауымен ой операцияларының, талдау және жалпылау процестерін зерттеуге арналған. Әдістемеде балаларға әр түрлі заттар бейнеленген суреттер жинағы мен келесі нұсқаулар қоса ұсынылды.

«Әрбір суреттегі бейнеленген 4 заттың біреу артық зат болып табылады. Суреттерге зейін қойып қарап, қай заттың артық және неге артық екенін анықта». Міндетті шешу үшін 3 минут уақыт беріледі.

«Тауып ал және сызып таста»

Бұл әдістеменің мақсаты - зейіннің өнімділігін және тұрақтылығын анықтауға арналған. Балаға 6 сурет көрсетіледі. Бұл суретте кездейсоқ орналасқан қарапайым пішіндердің суреттері берілген: мысалы саңырауқұлақ, үй, шелек, доп, гүл, жалау т. б. Зерттеу жүргізудің алдында бала келесі мазмұндағы нұсқауды орындауы тиіс: «Қазір біз сенімен мынадай ойын ойнаймыз: Мен саған өзіңе таныс заттардың суреттін көрсетемін, мен баста деп айтқанымда, сен осы суреттің жолымен мен атаған заттарды тауып сызып отырасың. Аталған заттарды тауып үстінен сызу мен «Тоқта» деген сөзді атағанға дейін орындалуы қажет. Содан кейін мен сенің суретіңдегі тоқтаған жеріңді белгілеймін, және қайтадан жалғастырамыз. Осылайша тапсырылған заттарды суреттеп тауып, сызып отырасың». Бұл әдістемеде бала 2, 5 минут жұмыс жасайды. Осы уақыт ішінде оған бес рет қатарынан әрбір 30 секунд сайын «Тоқта» және «Баста» деген сөздерді айтады.

2. Психикалық дамуы кешеуілдеген балалардың танымдық қабілеттерін анықтаудағы жұмыстардың бағыттары

Оқу-тәрбие процесінде мұғалім баланың көңіл-күйіне, денсаулығына, сабақ үлгеруіне үнемі зейін қойып отыру керек. Себебі, бала зейінінің, ой - өрісінің өсуі мұғалімдер үшін тіпті ата - аналар үшін де аса қажетті объект болып табылады. Психикалық дамуы кешеуілдеген балаларды оқыту кезінде сабаққа деген үлгермеушіліктерінің толықтай төмен болуына байланысты, клиникалық, педагогикалық - психологиялық зерттеу жұмыстарын жүргізудің маңызы өте зор.

Психикалық даму тежелісінің дәрежесіне және жеке ерекшеліктерге байланысты бұл балаларды мектепте оқыту түрліше ұйымдастырылуы мүмкін.

Психикалық дамуының тежелу дәрежесі жеңіл балаларды әдеттегі (жалпы білім беретін) мектепте осы санаттағы балалардың психикалық даму ерекшеліктерімен таныс бастауыш сынып мұғалімі жеке тәсілмен оқыта алады.

ПДТ айқын аңғарылған балалар осы санаттағы балаларға арналған арнайы сыныптарда немесе мектептерде ( мекетп-интернаттарда), сондай-ақ интеллекті жетіспейтін балаларға арналған мектептердегі ( мектеп-интернаттардағы) арнайы сыныптарда оқи алады.

Мінез-құлқының бұзылыстары ауыр және психопаттық реакциялары бар балаларды оқыту үйде ұйымдастырылуы мүмкін.

Аталған ұйымдастыру нысандарының әрқайысында балаларды оқыту жекелеген функциялардың (сөйлеу, моторика, кеңістікте көріп-түсіну және басқалар) және тұтас тұлғаның даму кемістіктерін жою мақсатында оларға жеке тұрғыдан қарау жүзеге асырылады. [33. 44]

Арнайы мектепте (мектеп-интернатта) оқу бастауыш сыныптармен шектеулі мүмкін. Бұл типтегі бастауыш мектепке қалалық (обылыстық, республикалық) ПМПК-ның қортындысы негізінде жалпыға арналған мектептің оқушылары көшірілуі мүмкін. Бастауыш сыныпты бітіргеннен кейін ПМПК оқушыны тұрғылықты жері бойынша немесе ПДТ-ның ауыр нысаны жағдайында жалпыға арналған мектепке ауыстыру туралы, оқуын осы арнайы мектепте жалғастыруы туралы мәселені қарайды.

ПДТ балаларға білім беру құрылымының мынадай нұсқалары болуы мүмкін:

6 жастан бастап оқығанда-дайындық сыныбы және о-4 сыныптарда оқу;

7-жастан бастап оқығанда-төртжылдық бастауыш саты, ал даму қалықтығы айқын көрінген жағдайда-дайындық сыныбы және 1-4 сыныптар; жалпыға арналған мектептен ауысқан кезде біржылдық (және одан да ұзақ) қиын оқудан кейін ПМПК баланы оның білімі мен біліктеріне сәйкес сыныпқа жібереді. Бұл ретте негізгі мектепте оқу мерзімі жалпыға арналған мектеппен салыстырғанда бір жылға ұлғайтылады, өйткені оқушы өзі бұрын оқымаған сыныбына қайта жіберіледі.

Жалпылама түзете-дамыта оқытуды мұғалім барлық сабақтарда жүзеге асырады және оқу материалын меңгеруді мемлекеттік білім стантартына сәйкес қамтамасыз етуге тиіс.

Сабақтарда оқу бағдарламасын меңгеруде қиындық көретін оқушылар үшін жеке және топтық түзеу сабақтары ұйымдастырылады, олар жалпы дамытушы және пәндік бағытты ұстанады. ПДТ балаларды оқытуды орта немесе жоғары педагогикалық білімі бар және арнайы дефектологиялық даярлықтан өткен мұғалым жүзеге асырады.

Жалпыға арналған мектептің немесе интеллектісінде кемістіктері бар балалрға арналған мектептің жанындағы ПДТ балаларға арналған арнайы мектеп (мектеп-интернат), арнайы сыныптар оқушыларға бастауыш және негзгі жалпы білім беретін мектептің көлемінде білім беруді жүзеге асырады. Оқудың ұзақтығы -9-10 жыл, бастауыш мектепте -4 жыл (дайындық сыныбымен -5 жыл), негізгі мектепте-5 жыл.

ПДТ балалрға арналған арнайы жалпы білім беретін мектептің (мектеп-интернаттың) базистік оқу жоспары жалпы білім беретін пәндердің, еңбекке даярлау курсының, түзеу курстарының, таңдау бойынша мәндетті пәндердің, факультативтік сабақтардың (мектеп компоненті) арасындағы сағаттық оқу жүктемелерін бөлуді қамтиды.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.