Жер шары өсімдіктеріне сипаттама

Кіріспе 3
1. Жер шары өсімдіктеріне сипаттама. 4
2. Жеміс.жидек өсімдіктері. 6
Қорытынды 12
Пайдаланған әдебиеттер 13

Дендрология (грек. dendron – ағаш және логия) – ботаниканың ағаш, бұта, шала бұтаны зерттейтін бір саласы, ағаштар, бұталар, олардың құрылысы, жүйеленімі, филогенезі, физиологиясы, экологиясы, шаруашылық мәні туралы ғылым; ботаниканың бір саласы.
Орман шаруашалығы, көгалдандыру, фитомелиорация, өсімдіктер интродукциясы пәндерімен тығыз байланысты. Қазақстанда өсетін ағаштар мен бұталар туралы алғашқы мәліметтер (XIX ғасырдың басы – XX ғасырдың аяғы) орыс ботаник-ғалымдарының (А.И.Шренк, И.Г.Борщов, Г.Н.Потанин, т.б.) еңбектерінде жарияланған. Дендрология саласындағы ғылыми-зерттеу жұмыстар республикада 1932 ж., яғни КСРО Ғылым Академиясының қазақстандық базасы құрамында ботаникалық сектор ашылып, Алматы ботаника бағы құрылғаннан кейін басталып, Алтай (1935), Қарағанды (1940), Жезқазған (1966), Іле (1966), Маңғыстау (1972) ботаника бақтарында жалғастырылды.
Дендрология зерттеулерге Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің Ботаника және фитоинтродукция институтының құрамындағы Бас ботаникалық бақ басшылық етеді. Қазақстанның әр түрлі аймақтарында өсетін ағаш өсімдіктері зерттеліп, республиканың өсімдік шикізаты жөніндегі мәліметтер қорытылды (Н.В.Павлов, КСРО Мемлекеттік сыйлығы, 1948). Жергілікті және интродукцияланған ағаштар мен бұталар, олардың өсу жағдайлары туралы деректер жинақталып, сол өсімдіктерді пайдалану жайлы ұсыныстар жасалды. Қазақстанның ботаникалық бақтарына басқа елдерден әкелінген ағаш өсімдіктері өсіріліп, сынақтан өткізілді. Республика өңірлерінде интродукцияланған ағаш өсімдіктердің өсіп-өнуі, аяз бен қуаңшылыққа төзімділігі, тіршілік жағдайларына бейімделуі, т.б. биология ерекшеліктері зерттелді. Қазақстан мен Орталық Азия, тропиктік, субтропиктік, қоңыржай белдеулерден әкелінген ағаштардың экспозициясы жасалды.[1]

1. Богданов П.Л. Дендрология . М., Лесная промышленность, 1974.
2. Бруно П., Кремер. Деревья. Изд-во Астрель, М., 2002.
3. Бегенов А.Б., Мухитдинов Н.М., Айдосова С.С. Ботаника терминдерінің қысқаша орысша-қазақша сөздігі. Алматы, 1996.
4. Бессчетнов П.П., Мальцев С.Н. Редкие и ценные растения Казахстана. А., 1981.
5. Гроздов Б.В. Дендрология. М., Лесная промышленность, 1962 и последующие издания.
6. Деревья и кустарники СССР (под редакцей проф. С.Я. Соколова), т. I-III. – М.; Л. 1949-1962.
7. Закиров М. Биология терминдерінің орысша-қазақша сөздігі., Рауан баспасы, 1991.
8. Жизень растений. т. IV-VI. М., Просвещение, 1978-1988.
9. Колесников А.И. Декоративная дендрология. М., Лесная промышленность, 1974.
10. Мушегян А.М. Деревья и кустарники Казахстана. А., т I и II. 1962 и 1966.

Пән: Биология
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

Жоспар
Кіріспе 3
1. Жер шары өсімдіктеріне сипаттама. 4
2. Жеміс-жидек өсімдіктері. 6
Қорытынды 12
Пайдаланған әдебиеттер 13

Кіріспе
Дендрология (грек. dendron - ағаш және логия) - ботаниканың ағаш, бұта, шала бұтаны зерттейтін бір саласы, ағаштар, бұталар, олардың құрылысы, жүйеленімі, филогенезі, физиологиясы, экологиясы, шаруашылық мәні туралы ғылым; ботаниканың бір саласы.
Орман шаруашалығы, көгалдандыру, фитомелиорация, өсімдіктер интродукциясы пәндерімен тығыз байланысты. Қазақстанда өсетін ағаштар мен бұталар туралы алғашқы мәліметтер (XIX ғасырдың басы - XX ғасырдың аяғы) орыс ботаник-ғалымдарының (А.И.Шренк, И.Г.Борщов, Г.Н.Потанин, т.б.) еңбектерінде жарияланған. Дендрология саласындағы ғылыми-зерттеу жұмыстар республикада 1932 ж., яғни КСРО Ғылым Академиясының қазақстандық базасы құрамында ботаникалық сектор ашылып, Алматы ботаника бағы құрылғаннан кейін басталып, Алтай (1935), Қарағанды (1940), Жезқазған (1966), Іле (1966), Маңғыстау (1972) ботаника бақтарында жалғастырылды.
Дендрология зерттеулерге Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің Ботаника және фитоинтродукция институтының құрамындағы Бас ботаникалық бақ басшылық етеді. Қазақстанның әр түрлі аймақтарында өсетін ағаш өсімдіктері зерттеліп, республиканың өсімдік шикізаты жөніндегі мәліметтер қорытылды (Н.В.Павлов, КСРО Мемлекеттік сыйлығы, 1948). Жергілікті және интродукцияланған ағаштар мен бұталар, олардың өсу жағдайлары туралы деректер жинақталып, сол өсімдіктерді пайдалану жайлы ұсыныстар жасалды. Қазақстанның ботаникалық бақтарына басқа елдерден әкелінген ағаш өсімдіктері өсіріліп, сынақтан өткізілді. Республика өңірлерінде интродукцияланған ағаш өсімдіктердің өсіп-өнуі, аяз бен қуаңшылыққа төзімділігі, тіршілік жағдайларына бейімделуі, т.б. биология ерекшеліктері зерттелді. Қазақстан мен Орталық Азия, тропиктік, субтропиктік, қоңыржай белдеулерден әкелінген ағаштардың экспозициясы жасалды.[[1]]

1. Жер шары өсімдіктеріне сипаттама.
Жер шары өсімдіктері. 1.Тропикалық орманды алқап үш формацияға бөлінеді: а) ылғалды тропикалық орман. Экватордан оңтүстікке, солтүстікке қарай ылғалдылық азая береді. ә) суптропикалық ормандар өсімдіктері - мәңгі жасыл, қалыңды етті жапырақтары бар.Суптропика өсімдіктері жылылық пен ылғалдылықты қажет етеді.б) Қыс мезгілінде де жасыл болып тұратын орманды алқап- климаты ылғалды, жазы құрғақтау.
2.Шөлейтті дала белдеуі. Теңіз жағалауынан бастап, солтүстікке қарай шөл дала өсімдіктерімен алмасады. Тұрақты соғатын құрғақ жел пассат өсімдіктер түрімен, санына аз әсерін тигізбей қоймайды. Құрғақ, шөлдала температурасы төмендеу орманды зонамен полоса жалғасады.
3.Орманды белдеу алқабы. Жазда жасыл орман ағаштары, қылқанжапырақты және қатты жапырақты орман алқабы аумақты жерді алып жатыр.Теңіз жағалауында көктемі, жазы жылы, қыс суық болғандықтан,жапырақтары жылдың суық мезгілдерінде түсіп отырады, сондықтан қылқан жапырақты орман өкілдері шығысқа- континентальды ауа райы жағдайына ығысып, шоғырланған.Қатты жапырақты орман ағаштарыда құрғақта, жылы, бірақ ылғалдылық жетіспеген аралықтарда өседі.Қатты жапырақты орман өкілі-лавр Lauraceae - 2000 түрі бар, ылғалы молырақ теңіз жағалауында, жел өтінің пассат аумалы, ауыспалы болып тұратын жерлерінде өседі.Ылғалдылықпен, пассатқа бейімделсе лавр бұталы ағашы - субтропика қоңыржай жерлерді жаулап алар еді.
4.Ормансыз солтүстік белдеу. Негізінен, екі формацияға бөлінеді: а) ауа райының қолайсыздығына жел, қар байланысты, бойлары кішігірім қисық өскен бұта, ағаш, өсімдіктері өседі. б) ағаш өсімдігі өспейтін далалы алқап.
Тропикалық ормандар - қоңыржай климат ормандарынан бір-бірінен анық ажыратылады. Тропика ормандарына ағаш өсімдік түрлері өте көп, тіпті қатар тұрған екі ағаш түрін табу қиын. Бразилияда 3 кв.миль жерде 400-ге жуық ағаш түрінің өсіп тұрғаны кездескен. Тропикада ағаш түрінің көптігінен жоғарыдан қарағанда біркелкі емес теңбілденіп тұрады.
Тропикалық ормандардың кейбір жерлерінен балтасыз өту мүмкін емес.Лиандар - шырмауық өсімдіктер қалың қорған болып, басқа өсімдіктер бұтақтарымен шырмалып, жарық өткізбай тұрады. Тропикалық ормандар 4-5 ярусты, ал біздің ТМД орман ағаштары 2 ярус құрады. Ағаштары тік - бағана тәріздес аз бұтақталады 3-4.Тропикалық өсімдіктердің түрлерін ажырату қиын, себебі жапырақтары, гүлдері өте биікке орналасқанда өрмелеп шығуға лиандар, эпифитер жібермейді, тек түскен жемістері арқылы ғана өсімдік түрі анықталады, немесе морфологиялық анатомифлық құрылысын зерттеу арқылы анықтама беріледі.Ағаштары ұзында, бағана тәріздес тік өсімдіктен жер асты тамырларын да өз ерекшеліктері бар.Тропика ағаштарында тақтай тәріздас досковидные корни- қанат тәріздес- конгрофорус тамырлары жер бетіне шығыңқырап жоталанып, ирелеңдеп, созылып жатады.
Брокман- Ерош заңдылығы.
Жер шары өсімдігінің өсуі, бірлестік фитоценоз, ассоциация құруы, ағаш бұта, шөптесін өсімдіктер болып келуі,түрінің бір жерде аздығы, екінші дерде көптігі, орман, шөлдала, шалғын, су өсімдіктері болып бөлінуі, көптегін фактордың ауа райы, жер бедері, температура, ылғалдылық,топырақ әсері екендігі дәлелдеуді қажет етпейді. Солтүстіктен оңтүстікке қарай тундра, орманды тайга, алпақ, шалғынды жерлер,аралас орман, дала,шөл, суптропика,тропика болып бөлініп келсе,олардың әрқайсысы өзен, көл, қырат,тау, батпақтарына байланысты өсімдік зоналарына бөлінеді.
Швейцария ботанигі Брокман - Ерош М. Идеальды континент (1877ж) атты кітап шығарып, өсімдіктердің жер бетінде таралуы жөнінде өз заңдылығын ұсынды.Одан бері бұл заңдылық көптеген ғалымдар еңбегімен толықтырылып келеді.
Брокман - Ерош заңдылығы:
1.Жылықтың экватордан полюске қарай азаюы
2. Теңізден материкке соғатын ылғалды желдің өсімдікке табиғатына әсер ететіндігі.
3. Материктен теңізге қарай соғатын құрғақ жел пассат әсері.
4. Жаңбырдың теңізден материкке қарай азаюы.
Шөптесін өсімдіктер. Шөптесін өсімдіктер түрлері өте көп. Бірақ, олардың өсуі, көбейуі таралуы, қалың немесе сирек болуы өсіп тұрған жеріне, бұтала ағаш өсімдіктер түріне, ярусына тікелей байланысты. Ағаш өсімдіктер қалың, төменгі жағы көлеңке жерде болған жағдайда, ол жерде шөптесін өсімдіктер жоқ, ал жарығы мол жерлерде шөптесін өсімдіктер мол, биіктігі адам бойына дейін жетеді.Мысалы, имбирь Zingiberaceac тұқымдасы өздерінің тамаша гүдерімен, биік болып өсуімен ерекше сәнді болып көрінед.Шөптесін өсімдіктер ішінде споралы өкілдеріде басым: силагинелла, плаундар, папоротниктер. Папоротниктер тұқымдасы Hymenophyllaceae өкілдері жапырақтары бірақ қабаттан тұрады да, сол жапырақтары арқылы-ақ ылғалдылықты сорып алу қабілеті бар:шөптесін өсімдіктер тамыры өте нашар детілген. Астық тұқымдас өкілдері өте аз.
Лиан.Шырмауық тұқымдас өсімдіктер өкілдері түрлерінің көптігімен ерекшеленеді. Күнге,жарыққа ұмтылғандықтан ағаштар сияқты өте биік ағаштарға оралып, жоғарыға төбесіне дейін жетеді.Бұтақтан бұтаққа, мұрттары арқылы бекіп, жерге тиген жағдайда жанама, қосалқы тамырлар беріп, әрқарата өсуін жалғастыра береді де бұтақ не ағаш сынып жерге түскенімен лиандар басқа ағашқа жармасып өсуін жалғастыра береді. Пальмротанг Galamus туысы -300м дейін жетеді. Ароид тұқымдасы Philodendron, фикус туысы, бұрыш Piper, ваниаль Vanilla Bauhinia, лиан түрлері өздеріне тән ерекшкліктерімен ерекшеленеді.
Америка континентіндегі тропикалық орман.
Негізінен орманды жерлер Амазонка өзені, оның салалары,оңтүстік тропикаға дейінгі Атлант мұхиты жағалауларына орналасқан. Амазонка өзені жағалауы ормандары өте үлкен алқапты алып жатуымен қатар, тропикалық ең ылғалды орман.А.Гумбольдт бұл ормандарды аралап Гиллей гилейон- грек тілінде орман деген мағынада деп ат қойған. Америка тропика ормандарын 2 типке бөлген:
1. игапо -ылғалды орман, жаңбыр, тасыған су жинақталып тұратын сайлы жерде өсетін орман.
2. Эте - жаңбыр, тасыған су жете қоймайтын жоғарылау, биіктеу орналасқан орманды жер.Гилей ормандары эпифитті өсімдіктердің түрлерінің көптігі, әсіресе Бромелья ананас тұқымдасына жатады. Өсімдік өкілдері гулдерінің сәнділігі әдемілігімен ерекшеленеді де - цистерналық эпифиттерге жатады. Жапырақтар түбі воронка тәріздес болып келеді де, сол жерде 1л, дейін су жиналады. Мысалы, кактус оның ішінде Rhipsalis түрінде. Негізінен игапо жерлерінде; Hevea brasilensis, bertholletia excelsa, Dipterix odorata пальма түрлері phyteltphas,Manicaria, Astocarium. Эте жерлерінде пальманың:Euterpe, Attolea түрлері өседі. Амазонка салаларында су қылтарысында Ориноко өзені, су өсімдігі Виктория Регия (Victoria regia), Нимфей тұқымдас өкілдері көптеп кездеседі. Батыс жағалауы Индия, Цейлон Үнді қытай,Зонд, Ява, Суматра аралындағы ылғалды тропикалық орман адам қолымен жойылған.

2. Жеміс-жидек өсімдіктері.

Жер шарында жеміс-жидек дақылдарының мыңдаған түрлері өсіріледі. Олардың 60-тан астамы тұқымдастар, ал 200-дейі тектестер болып табылады.
Қазақстанда жеміс ағаштарының 22 түрі өсіріледі, олардың 10-12-сі негізгілері болып табылады. Екі жеміс ағашы (алма, шие) және 4 жидек тектес (бүлдірген, таңқурай, қарақат, тұшала) дақылдар барлық жерде бірдей өсіріледі деп айтуға болады.
Қазақстанда жалпы жеміс-жидек дақылдарының 90 пайыздан астамы: алма, алмұрт, шие, алхоры, өрік, шабдалы сияқты өсімдіктерден тұрады. Биологиялық жағынан жеміс-жидек өсімдіктерінің 95% раушан гүлді тұқымдастарға жатады.
Академик Н. И. Вавилов теориясы бойынша екпе жеміс-жидек өсімдіктерінің негізінен осы жабайы дақылдардың көп өскен аймақтарынан таралғанын дәлелдейді. Қазіргі уақытта Жержүзінде 12 екпе жеміс-жидек өсімдіктерінің пайда болу ортасы анықталып отыр. Әрине, олардың негізгілеріне: Қытай-Жапония (алма, алмұрт, өрік, шие, алхоры, құрма, грек жаңғағы, бадам), Орта Азия (алма, алмұрт, өрік, шие, алхоры, бадам, грек жаңғағы), Европа-Сібір (алма, алмұрт, шие, қызыл шие, қарақат, таңқурай, майлы жиде, орман жаңғағы), Оңтүстік Америка (бүлдірген), Солтүстік Америка (алхоры, шие, қарақат, бүлдірген, пісте) аймақтары жеміс-жидек дақылдары шығу тектеріне, жемісінің құрылысына, биологиялық және өндірістік ерекшеліктеріне қарай: шекілдеуікті, сүйекті, жидекті, жаңғақты, субтропикалық және тропикалық сияқты 6 топқа бөлінеді.
Қазақстанда шекілдеуік тұқымдастар жеміс-жидек шаруашылығында 64,3 мың гектар (74,6% ), сүйектілер - 13,8 мың га (16,0% ), жидектер - 7,4 мың гектар (8,6% ), ал жаңғақтар - 679 гектар, субтропикалықтар тек қана 19 гектар жерге өсіріледі.
Шекілдеуік топтары. Шекілдеуік тектес дақылдар (алма, алмұрт, беке, мушмула, шетен, долана, ырғай, т.б.) раушан гүлділер тұқымдасына жатады. Бұл өсімдіктердің ішінде негізінен ең көп тарағаны үш дақыл - алма, алмұрт, беке. Бұлар жалпы жеміс-жидек өсімдіктері көлемінің 70%-ын құрайды.
Қазақстанда шекілдеуікті дақылдар (негізінен алма, алмұрт), жеміс-жидек өсімдіктерінің 74,6 пайызы. Алманың біздің елімізде 50 түрі өседі. Оның жеміс дақылдары арасындағы үлес салмағы 63,7% . Қазақстанда алма өсімдіктер арасында ең көп тараған дақыл.
Екпе алма сорттары негізінен жабайы алманың түрлерінен алынған. Олар: орман алмасы, Кавказ алмасы, қытай алмасы, жидек алмасы, Сиверс алмасы, Недзвецкий алмасы, аласа өсетін алма, қырғыз алмасы, т.б. Қазақстанда жоғарыда аталған алмалардың ішінде негізінен Сиверс, Недзвецкий, қырғыз алмалары өсіріледі.
Алма жемісінің жаздық, күздік және қыстық сорттары болғандықтан жыл бойы пайдалануға мүмкіншілік бар. Телінушіге, сортына, өсіп-өнуіне байланысты алма ағашының өмір сүруі 20 жылдан 100 жылға дейін созылады. Алма ағашы орта есеппен, екпе көшет телісушіде 30-дан 50 жылға дейін, ал жыныссыз өсіп-өну телісушіде 15-25 жылға дейін тіршілік етеді. Өнімді орта есеппен 3-15 жыл береді. Қарқынды немесе интенсивті бақта гектарынан 300-ден 500 центнерге дейін өнім алынады. Биіктігіне қарай алма ағашы биік (8-12 м), орташа (5-8 м) және аласа (2-4 м) өсетін болып бөлінеді.
Алмадан өндірістік өнім беретін негізгі аудандар - Украина, Молдова, Кавказ, Орта Азия, Белорусь, Ресейдің қара топырақты емес аймақтары. Қазақстанда - оңтүстік, оңтүстік шығыс облыстары (Алматы, Оңтүстік Қазақстан, Жамбыл). Соңғы жылдары алма дақылдары Оралда, Алтайда, Сібірде, Қиыр Шығыста және Қазақстанның солтүстік, батыс, орталық облыстарында (Қостанай, Батыс Қазақстан, Ақмола) кеңінен таралып келеді.
3. Ағаш - сабақтары мен тамырлары сүректеніп біткен, өте жақсы жетілген діңі бар, биіктігі 2 метрден кем болмайтын көп жылдық өсімдіктер. Қазақстанда өсетін ағаштардың ең биігі 50 метрден аспайды (қарағай, шырша, емен, жөкеағаш, т.б.). Дүние жүзінде ең биік ағаш - Аустралия эукалиптісі (биіктігі ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.