Домбыра – қазақтың ұлттық аспабы

Домбра – қазақтардың тұрмысында кеңінен тараған музыкалық аспап. Қазақ домбырасы бұл – қатты ағаштан жасалған, екі ішекті шерпелі аспап. Домбра өзінің маңыздылығын бүгінгі күні де жоғалтқан емес. Көптеген музыканттар өздерінің компазицияларына домбыраның дыбысталуын қосады.
Қазақ домбырасының құрылысы әр өңірлерде өзгеше болып келеді. Батыста, Каспий жағалауының аймағында домбыра дөңгелек, тамшыға ұқсас, жіңішке ұзын мойынды болып келеді. Пернелерімен ішектері қой немесе ешкінің ішектерінен жасалынған. Орталық және шығыс өңірлерде төменгі қақпағы тегіс, мойыны жуан болып келген.
Домбыраның қосымша бөліктері барлық өңірлерде бірдей болып келеді. Ол шанақ- домбыраның корпусы, дыбыс зорайтқыш. Қақпақ- домбыраның декасы. Серіппе – Қақпақтың ішкі жағында орналасқан арқалық. Қазақ домбыраларында бұрын серіппелер болмаған. Қазіргі уақытта дыбысты жақсарту үшін ұзындығы 250-300 мм серіппе қолданылады. Ол шырша ағашынан жасалынады.
Домбыра кәсіби кезбе әншілердің серігі болған. Біран-сал, Ақан –Сері, Мұхит, Жамбыл мен Әмренің бейнелері осы домбыраның сүйемелдеуімен байланысты.
Қазіргі қазақ домбырасының прототипі 4000 жыл бұрын болған деген дәлелдер бар, бұл туралы археологтардың 1989 жылы Алматы облысының тауларындағы «Майтөбе» үстіртіндегі жартастағы суреттерде көрініс тапқан. Суреттерде қолдарында домбыраға ұқсас аспаппен билеп жүрген төрт адам бейнеленген.
Ал көне Хорезмнің қазба жұмыстары кезінде күйдірілген саздан істелген шекті аспаптарда ойнап тұрған музыканттардың мүсіншелері табылған. Ғалымдар хорезмдік екі ішекті аспаптары казақ домбырасына ұқсастығын анықтаған.
Түрі жағынан домбыра ұқсас аспаптар сақ, ғұн және басқада тайпалардың ескерткіштерінде кездеседі.
Марко Поло өз еңбегінде бұл аспап көшпелі –түркі жауынгерлерінде болған, ол кезде оларды ежелгі Русьте татарлар деп атаған. Олар шайқас алдында осы аспапта ойнаған[1].
Домбыра туралы аңызда былай деп айтылады. Ерте заманда Алтайда екі алып ағайындылар өмір сүрген. Кіші інісінде домбыра болған, ол домбыра тартқанды жақсы көрген. Домбыраны тартқан кезде барлығын ұмытып кететін. Ал ағасы болса ызақор, атаққұмар болған. Бір күні ол атын шығару үшін суық, ағынды өзеннің үстінен өтетін көпір тұрғызбақ болады. Ол тастарды жтнап көпір тұрғыза бастайды. Ал інісі болса домбыра тарта береді. Осылайша күндер өте береді. Інісі ағасына көмек көрсетуге асықпайды. Ағасы ашуланып, домбыраны тартып алып, жартасқа соғады. Кремет аспап сынып қалады, бірақ дартаста оның ізі қалып қояды.

1. Сахарбаева К.С Домбыра үйрету әдістері Алматы «ИЗДАТМАРКЕТ» 2006жыл.
2. А.Жұбанов “Ғасырлар пернесі”Алма-Ата, «Жазушы» 1975жыл
3. Нұрымбетова Ж.И Ақжайық өңірінің мәдениетіОрал, 2007 жыл
4. Рысбеков Т.З.; Бірімжаров Б.Қ.; Құрманалин С.Б.; Жақсығалиев Ж.Ж. БҚО-ның тарихы, Орал, 2001 жыл