Омыртқа бағанасының физиологиялық және потологиялық иілімдері
Кіріспе:
Негізгі бөлім:
1 Омыртқа
2 Омыртқаның физиологиялық иілімдері
3 Омыртқаның потологиялық иілімдері
Қорытынды:
Пайдаланған әдебиеттер:
Негізгі бөлім:
1 Омыртқа
2 Омыртқаның физиологиялық иілімдері
3 Омыртқаның потологиялық иілімдері
Қорытынды:
Пайдаланған әдебиеттер:
Омыртқа жотасы – бүкіл дененің тірегі. Ол бір-бірімен буын арқылы жалғасқан 33-34 омыртқадан тұрады. Омыртқа жотасын беске бөледі: 7 мойын, 12 көкірек немесе кеуде, 5 бел, 5 сегізкөз, 4-5 қуйымшақ омыртқалары. Мұның ішінде құйымшақ және сегізкөз омыртқалары бір-бірімен бірігіп кеткен, қалғандары жеке-жеке болады.
Әрбір омыртқаның денесі, доғалары және өсінділері болады. Омыртқаның тығыз жері — денесі. Омыртқалардың доғалары жүлын орналасатын омыртқа жотасының каналын (өзегін) құрады. Омыртқаның 7 өсінділері бар: омыртқаның ортаңғы тұсынан басталып артқа қарай өскен 1 арқа өсіндісі, доғаның шетінен басталып жоғары және төмен бағытта орналасқан жұп 2 буын өсінділері, екі жанында орналасқан жұп бүйір өсінділері болады. Омыртқалардың жалпы құрылыс ы үқсас болғанымен, өзіндік ерекшеліктері де болады.
Әрбір омыртқаның денесі, доғалары және өсінділері болады. Омыртқаның тығыз жері — денесі. Омыртқалардың доғалары жүлын орналасатын омыртқа жотасының каналын (өзегін) құрады. Омыртқаның 7 өсінділері бар: омыртқаның ортаңғы тұсынан басталып артқа қарай өскен 1 арқа өсіндісі, доғаның шетінен басталып жоғары және төмен бағытта орналасқан жұп 2 буын өсінділері, екі жанында орналасқан жұп бүйір өсінділері болады. Омыртқалардың жалпы құрылыс ы үқсас болғанымен, өзіндік ерекшеліктері де болады.
1) «Адам анатомиясы» Мария Дайырбекова
2) Атлас. «Адам анатомиясы» А. Рақышев.1-ші том. 2006ж.
3) Әубәкіров Ә.Б. Жаналиева М.К. «Адам анатомиясы» атлас. 2012ж.
4) «Адам анатомиясы» Әмина Кузембаева 2013
5) http://kazmedic.kz/archives/1563 (Омыртқа құрылысы)
2) Атлас. «Адам анатомиясы» А. Рақышев.1-ші том. 2006ж.
3) Әубәкіров Ә.Б. Жаналиева М.К. «Адам анатомиясы» атлас. 2012ж.
4) «Адам анатомиясы» Әмина Кузембаева 2013
5) http://kazmedic.kz/archives/1563 (Омыртқа құрылысы)
Морфологиялық және физиологиялық пәндер, дене шынықтыру валеологиямен Қазақстан Республикасы Денсаулық Сақтау Министрлігі
Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік фармацевтика академиясы
кафедрасы
РЕФЕРАТ
Тақырыбы: Омыртқа бағанасының физиологиялық және потологиялық иілімдері
Орындаған: Сапарбай Әлия
Тобы: 110 A ЖМ
Қабылдаған: Мурзанова Д.А.
Шымкент - 2017
Жоспар:
Кіріспе:
Негізгі бөлім:
Омыртқа
Омыртқаның физиологиялық иілімдері
Омыртқаның потологиялық иілімдері
Қорытынды:
Пайдаланған әдебиеттер:
Омыртқа жотасы - бүкіл дененің тірегі. Ол бір-бірімен буын арқылы жалғасқан 33-34 омыртқадан тұрады. Омыртқа жотасын беске бөледі: 7 мойын, 12 көкірек немесе кеуде, 5 бел, 5 сегізкөз, 4-5 қуйымшақ омыртқалары. Мұның ішінде құйымшақ және сегізкөз омыртқалары бір-бірімен бірігіп кеткен, қалғандары жеке-жеке болады.
Әрбір омыртқаның денесі, доғалары және өсінділері болады. Омыртқаның тығыз жері -- денесі. Омыртқалардың доғалары жүлын орналасатын омыртқа жотасының каналын (өзегін) құрады. Омыртқаның 7 өсінділері бар: омыртқаның ортаңғы тұсынан басталып артқа қарай өскен 1 арқа өсіндісі, доғаның шетінен басталып жоғары және төмен бағытта орналасқан жұп 2 буын өсінділері, екі жанында орналасқан жұп бүйір өсінділері болады. Омыртқалардың жалпы құрылыс ы үқсас болғанымен, өзіндік ерекшеліктері де болады.
І-ші мойын омыртқасы -- атлант немесе ауыз омыртқа тікелей бас сүйегімен жалғасады. Оның денесі және арқа өсіндісі болмайды, бір-бірімен бүйір денесі арқылы қосылып жатқан алдыңғы және артқы доғалармен шектескен сақина тәрізді. Ауыз омыртқа шүңқырлау үстіңгі буынымен шүйде сүйекпен, астыңғы тегіс буынымен екінші мойын омыртқамен жалғасады. Мұның омыртқа тесігі басқа омыртқалардан кеңірек болады.
ІІ-ші мойын омыртқасының денесінен жоғары қарай бағытталған тісшесі болады. Ол тісшедегі алдыңғы және артқы буын беті арқылы ауыз омыртқамен, астыңғы жағындағы буын беті арқылы III-ші мойын омыртқасымен жалғасады.
Соңғы VІІ-ші мойын омыртқасының арқа өсіндісі ұзын болады. Көкірек омыртқаларының ерекшелігі -- денесінің алдыңғы бүйір бетінде және көлденең өсінділерінде қабырға ойыстары деп аталатын буын беттері. Екі көкірек омыртқаларының жартылай буын ойыстары омыртқа жотасының буын ойыстарына айналады. Ол жерге қабырғаның басы кіреді. І-ші көкірек омыртқасының үстінде толық буын ойысы, астында -- жартылай буын ойысы бар. Ал Х-шы омыртқаның үстіңгі жағында да жартылай буын ойысы болады. ХІ-ХІІ-ші омыртқаларда бір-бірден ғана буын ойыстары бар.
Ауыртпалық көбірек түсетіндіктен бел омыртқаларының денесі жақсы жетілген және ірі келеді, әсіресе, соңғы V-ші омыртқа көкірек омыртқаларынан анағүрлым ірі болады. Эволюциялық даму кезінде қабырғалар көлденең өсінділерімен бірігіп бітуіне байланысты өсінділері ұзын болады.
Ересек адамның сегізкөз омыртқаларының арасы бірігіп сегізкөз сүйегіне айналады. Оның сыртқы ортасында бірігіп кеткен арқа өсінділерінен пайда болған ортаңғы сегізкөз қыры, оның екі жағынан бірігіп кеткен буын беттерінен пайда болған бүйір қыры, көлденең бүйір өсінділерінен пайда болған бүйір қыры болады. Біріккен омыртқа тесіктерінен пайда болған сегізкөз каналы омыртқа жотасы каналының жалғасы болып есептеледі. Оның алдыңғы және артқы бетінде нервтер мен тамырлар өтетін тесігі болады. Сегізкөздің бүйір жақтарында қүлақша тәрізді жамбас сүйегімен жалғасатын буын беті болады. Оның артқы жағының бүдырлы жеріне тарамыстар бекиді. Ер адамның сегізкөз сүйегі әйелдер сүйегінен жіңішке және ұзын дау болады. Адамның IV-V-ші қүйымшақ омыртқаларының денесі бірігіп қүйымшақ сүйегіне айналған. Мұны жануарлардың қүйрық омыртқаларының рудименті (қалдығы) деп есептейді. Олардың өсінділері жойылып, денесі ғана қалған. Тек І-ші қүйымшақ омыртқасында ғана қалған өте қысқа көлденең өсінділері бар.
Омыртқа жотасының өсуі баланың алғашқы 1 жасында жедел жүреді. Жаңа туған нәрестелердің омыртқаларында алты сүйектену нүктелерін көруге болады. Олар 1 жасқа таман біріге бастайды. Омыртқалардың эпифизі алғашқы жылы шеміршек күйінде сақталады. Омыртқа аралығындағы буындардың шеміршектері қалың және серпімді келеді. Сондықтан олардың омыртқа жотасы ересектермен салыстырғанда жеңіл қимылдайды. Жаңа туған сәбидің омыртқа жотасында физиологиялық иілімдері болмайды, 2-3 айда баланың мойыны бекігеннен кейін мойын лордозы, 6 айдан кейін отыра бастағанда кеуде және сегізкөз кифоздары 1 жасқа жақындап, бала жүре бастағанда бел лордозы пайда болады.
Дегенмен бір жастағы баланың омыртқа жотасының иілуі нашар әрі тұрақсыздау болады: таңертең ұйқы дан тұрғанда нашар, кешке таман күшейе бастайды. 2-3 жаста омыртқа одан әрі қарай сүйектене береді. Бұл мезгілде омыртқаның денесі сүйектен, ал эпифиздері шеміршектен тұрады. Омыртқааралық буын шеміршектері әлі де болса қалыңдау болып, омыртқа жотасы жақсы қимылдайды. Бұл кезде сегізкөз, құйымшақ омыртқалары біріге бастағанымен аралары толық бітпейді. Омыртқа жотасының физиологиялық қалыпты иілістері күшейе түскенімен, әлі де болса түрақсыз болғандықтан, баланың бойы таңертең өлшегенде 5-6 см ұзын (ересек адамда 2-3 см ғана), кешке өлшегенде соншалықты аласа болып тұрады. 4-5 жасқа дейін омыртқалар тез өсіп, иілістері толық қалыптасады. Бұл кезден бастап балалар мен ересек адамдардың омыртқа жотасында физиологиялық қалыпты 2 лордозы (мойын және бел омыртқа), 2 кифозы (кеуде және сегізкөз) иілістері түзіледі. Отырғанда салмақ бел омыртқа иілісіне көбірек түсіп, ол қисаяды, ал жатқанда мойын және бел омыртқаларының иілістері түзеледі. Бала омыртқасының сүйегінің қатаюы жылдам болғанымен, олардың диафиздерінде шеміршек қалың болады және омыртқа аралық шеміршектері биік келеді. Сегізкөз бен құйымшақ сүйектері біте бастайды. Қыздарда 7-11, ер балаларда 7-13 жас арасында омыртқаның денесі мен эпифиздерінің арасында жұқа болса да, шеміршекті қабаты сақталады. Омыртқа аралық шеміршектер қалың болғандықтан омыртқалар әлі де өседі. Омыртқа эпифиздерінің сүйектенуі 18-20 жаста аяқталады.
Мектеп жасына дейінгі балалардың омыртқалары үзарып, жуандайды. 5-6 жастағы балалардың омыртқа жотасы тез қисаяды. Омыртқааралық шеміршектердегі заттың алмасуы өте күшті болады. Сондықтан түрлі жағдайлардың әсерінен омыртқаның өсуі тез бүзылып, омыртқа жотасының патологиялық сколиозы (бір жақ бүйіріне қарай қисаю), лордозы, кифозы т. б. өзгерістері пайда болады. Мысалы, өте жылдам 8-12 мсек қозғалғанда мойын және көкірек омыртқалары зақымдалады. Бала өте аз қозғалғанда да ұсақ зақымдар пайда болып, олардың негізінде кейіннен омыртқа кемшіліктері дамиды. Омыртқа жотасының өсуі жігіттік пен бойжеткендік кезеңге дейін байқалғанымен, әр түрлі бөлімдерінің омыртқалары бірдей өспейді. 1,5 жасқа дейін барлық омыртқалар бірдей өседі, 1,5-3 жас арасында мойын және кеуденің жоғарғы омыртқалары нашар өседі.
Омыртқа аралығындағы шеміршектер жоғарыдан төмен қарай калыңдай түседі. Ол шеміршектердің ұзын дығы бүкіл жотаның 14 бөлігіне тең. Бұлар омыртқа жотасын серпімді етіп, жан-жаққа қимылдауға мүмкіндік тудырады.
І-ші құйымшақ омыртқасы тек қана жартылай шеміршекпен жалғасқан, сондықтан арасында аздаған кеңістік болады да, басқа омыртқалардың жалғасуынан ерекшелеу жарты ай тәрізді болады.
Ұзынды-қысқалы сіңірлер омыртқа жотасын бекітіп, қимылдау мүмкіндігін төмендетеді, оны үзілуден сақтайды.
Екі ұзын сіңір байламдары бастың шүйде сүйегінен басталып, мойын, көкірек жөне бел омыртқа бөлімдерінен өтіп, сегізкөздің жоғарғы жағына дейін жетеді. Алдыңғы ұзын сіңір байламы омыртқалардың денесінің алдынан жайпақ лента тәрізді созылып жатады, ал артқы байламы омыртқа каналының ішімен жіңішке лента іспетті созылып, омыртқа аралығында сәл жалпақтанады. Қысқа сіңір байламдары көршілес екі омыртқа доғаларын, арқа және көлденең осінділері сегізкөзбен құйымшақ сүйектерін байланыстырады. Бұл байланыстар мен омыртқа иілістері соққы, сілкіну, солқылдау жағдайларында денені серпімді етіп, зақымнан сақтайды, түрлі қимыл қозғалыстарын тудырады. Көрші омыртқалардың бір-бірімен қимылы шектелгенімен, жалпы омыртқа жотасының қимыл мүмкіндігі мол. Ол 160 градусқа дейін еңкейіп, 145 градусқа дейін шалқаяды, оңға-солға 165 градусқа, ал оз осінде 120 градусқа дейін қозғалады. Бұған қоса, омыртқа жотасының иілістері дененің серпімді болып, жеңіл қозғалуына мүмкіндік тудырады.
Омыртқа, vertebrae: денесінен, доғасынан және жеті өсінділерден тұрады.
Омыртқа денесі, corpus vertebrae, деп омыртқаның қомақтылау келген аддыңғы бөлігін айтамыз. Омыртқалардың көршілес омыртқа мен дискілер арқылы беттесетін жоғарғы беттері, ойыстау келген алдыңғы, артқы беттері және дөңестеу келіп омыртқа қуысына қараған артқы беттері ажыратылады.
Омыртқаның артқы беттерінде қантамырлар мен нервтер өтетін қоректік тесікшелер, foramina nutricia, орналасқан. Омыртқаның жоғарғы және төменгі беттері бір-бірімен өзара омыртқа аралық дискілермен, duscus intervertebralis, озара беттесіп, оте иілгіш, серпімелі омыртқа бағанасын, columna vertebralis, құрайды. Омыртқа доғасы, денесі мен жалғасар жерінде жіңішкелеу келе омыртқа доғасының аяқшасына, pediculus arcus vertebrae, одан әрі табақшаға ұласып, омыртқа денесімен бітісе жалғасады.
Омыртқа доға аяқшасының жоғарғы бетінде, жоғарғы омыртқалық тілігі, incisura vertebralis superior, төменгі бетінде терендеу болып келген төменгі омыртқалық тілік, incisura vertebralis inferior, орналасқан. Омыртқалық гіліктер көршілес орналасқан, езі аттас тіліктермен езара беттесіп, қантамырлар мен нервтер отетін омыртқа аралық тесіктерді, foramen intervertebralis, құрайды.
Омыртқалар өсінділерінің саны 7, өсінділердің аттары орналасуына және атқаратын қызметіне қарай аталынады. Арқа өсіндісі тақ өсіндіден, қалғандары жұп осінділерден тұрады. Омыртқа өсінділерінің барлығы да омыртқа доғасының бойында орналасқан. Жоғарғы, буындық осіндісі жұп, processus articularis superior, доғаның жоғарғы бетінде орналасса, төменгі буындық өсіндісі жұп, processus articularis interior, доғаның төменгі бетінде орналасса, көлденең жұп есіндісі, processus transversi, доғаның бүйір бетінде орналасқан.
Буын өсіндісінің негізгі қызметі: іргелес өзі аттас омыртқаның буын өсіндісімен өзара беттесіп, буын құрайды.
Мойын омыртқалары
Мойын омыртқалары -- vertebrae cervicalis. Жалпы саны жеті (С1-C7,). Мойын омыртқаларының жалпы көлемі бірінші, екінші омыртқалардан басқалары, кеуде омыртқаларына қарай төмен бағыт алған сайын, мойын омыртқаларына түсетін салмақтың өсуіне байланысты көлемі ұлғая бастайды.
Мойын омыртқалары сыртқы пішіні мен түр өзгешеліктеріне және атқаратын қызметіне қарай: негізгі (типтік) омыртқаларға (С3 -- С7) жәнежалған (атипатикалық) омыртқаларға (С1 -- С2) бөлінеді.
Негізгі мойын омыртқалардың (С3-С7) денесінің жоғарғы беті, оңнан солға қарай, төменгі беті керісінше, алдынан артына қарай ойыстау келумен қатар, 3-4 мойын омыртқалардың жоғарғы бетінің бүйір жиектері ілмектәрізді өсінділерді arcus corporis құрайды.
Омыртқалық тесік, foramen vertebralig, үш бұрыш тәрізді болып келген.
Буын өсінділері, processus articulares, қысқалаужәне қиғаштау болып, фронталді жазықтықтың бойында орналасқан. Буын беттеріжалпақтау, аздапдөңестеу болып келген.
Мойын омыртқалардың қылқанды өсінділері, processus spinosus -- мойын омыртқаныңдоғасынан бастап, (С7) -- мойын омыртқаға дейін біртіндеп ұзарып, артқа және төмен қарай бағытталған. Қылқанды өсінділерінің ұштары 6-(С6) -- мойын омыртқаға дейін айырылып орналасқан. 7-(С?) -- мойын омыртқаның арқа өсіндісі басқа мойын омыртқаның арқа өсінділеріне қарағанда ұзындау және басты төмен иген жағдайда қылқанды өсіндісі айқын байқалатындықтан, бұл омыртқаны айқындаушы омыртқа, vertebrae prominens, деп атайды.
Көлденең өсінді, processus transversus, қысқалау және бүйір қапталына қарай бағытталған. Бұл өсіндінің жоғарғы бетінде терендеу болып орналасқан жұлын нервінің жүлгесі, sulcus nervi spinalis, орналасқан. Бұлжүлге арқылы көлденеңөсінді, дамыпжетілмеген алдыңғы қабырғалық, артқы көлденең өсіндіге бөлінеді. Қабырғалық өсінді мен көлденең өсіндінің ұштары доғалданып, қабырғалық өсінді мен көлденең өсіндінің меншікті төмпешіктерінқұрайды. 6-(С6) -- мойыномыртқаның қабырғалық өсіндісі басқа мойын омыртқалардың қабырғалық өсіндісіне қарағанда ұзындау болып келген. Бұл омыртқаның қабырғалық ұшындағы төмпешікті жалпы ұйқы артериясына жақын, жанасып орналасқандықтан, ұйқы артериясының төмпешігі, tuberculum caroticum, деп аталынады.
Мойын омыртқалардың қабырғалық өсіндісі мен көлденең өсінділері бір-бірімен өзара қосылып, моиын омыртқаның көлденең өсіндісшің тесігін, foramen processus transversus, одан бұл гесікшелер әрі тізбектелініп, көлденең өсіндісінің өзекшесін құрайды. Бұлөзекшелер арқылы миды қанмен қамтамасыз етуші омыртқалық артерия мен вена қантамырлары, a.etv. vertebrates және олардың сыртқы бетіндегі симпатикалық өрімдер өтеді.
Мойын омыртқаларының ішінде I, II мойын омыртқалары мойынның басқа омыртқаларына қарағанда өзгеше болып келгендіктен, атипиялық немесе жалған омыртқалар деп аталады.
I мойын омыртқа, ауыз омыртқа немесе атлант, atlantseu atlas, бассүйекпен буын арқылы тікелей байланысуына және оған түсетін салмақтың көлеміне байланысты, сыртқы пішіні өзгеше болып келген. Бұл омыртқа: алдыңғы, артқы доғасынан және жұп бүйір бөліктерінен тұрады. Алдыңғы доғасы, arcus anterior, ол бірінші мойын омыртқа денесінің эмбрионалдық даму кезіндегі қалдығы болып саналады.
Алдыңғы доғаның аддыңғы беті дөңестеу болып келуімен қатар, мұнда алдыңғы доғаның төмпешігі, tuberculum anterius, орналасқан. Алдыңғы доғаның артқы омыртқа тесігіне қараған беті ойыстау болып келген, мұнда екінші мойын омыртқаның тістәрізді өсіндісімен беттесіп, буын құрайтын тіс шұңқырсы, fovea dentis, орналасқан.
Артқы доғаның, arcus posterior, сыртқы беті доғалдау келген, мұнда қылқанды өсіндісі нашар дамып, жетілмегендіктен, артқы төмпешігі, tuberculum posterius, айқын байқалады.
Бүйір бөліктері, massa lateralis, олалдыңғы, артқы доғаларына қарағанда қомақтылау болып келген. Мұнда:
жоғарғы буындық өсіндісі, бассүйектің салмағыныңәсерінен жалпайып, ауыз омыртқаның жоғарғы буындық бетін, fades articularis superior, құрайды. Қызметі: шүйде сүйегінің айдаршығымен өзара беттесіп, шүйдеауыз омыртқалық буынды, art.atlantooccipitalis, құрау.
төменгі буындық есіндісі, жоғарғы буындық өсіндіге қарағанда аздап болса да сақталған, буын беттері жалпақтау болып, алға төмен қарап орналасқан.
бұл омыртқаның қабырғалық және көлденең өсінділері өзара бірігіп, көлденең өсіндінің тесігін, foramen processus transversus, құрайды.
II мойын омыртқа, біліктік немесе тіректік ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік фармацевтика академиясы
кафедрасы
РЕФЕРАТ
Тақырыбы: Омыртқа бағанасының физиологиялық және потологиялық иілімдері
Орындаған: Сапарбай Әлия
Тобы: 110 A ЖМ
Қабылдаған: Мурзанова Д.А.
Шымкент - 2017
Жоспар:
Кіріспе:
Негізгі бөлім:
Омыртқа
Омыртқаның физиологиялық иілімдері
Омыртқаның потологиялық иілімдері
Қорытынды:
Пайдаланған әдебиеттер:
Омыртқа жотасы - бүкіл дененің тірегі. Ол бір-бірімен буын арқылы жалғасқан 33-34 омыртқадан тұрады. Омыртқа жотасын беске бөледі: 7 мойын, 12 көкірек немесе кеуде, 5 бел, 5 сегізкөз, 4-5 қуйымшақ омыртқалары. Мұның ішінде құйымшақ және сегізкөз омыртқалары бір-бірімен бірігіп кеткен, қалғандары жеке-жеке болады.
Әрбір омыртқаның денесі, доғалары және өсінділері болады. Омыртқаның тығыз жері -- денесі. Омыртқалардың доғалары жүлын орналасатын омыртқа жотасының каналын (өзегін) құрады. Омыртқаның 7 өсінділері бар: омыртқаның ортаңғы тұсынан басталып артқа қарай өскен 1 арқа өсіндісі, доғаның шетінен басталып жоғары және төмен бағытта орналасқан жұп 2 буын өсінділері, екі жанында орналасқан жұп бүйір өсінділері болады. Омыртқалардың жалпы құрылыс ы үқсас болғанымен, өзіндік ерекшеліктері де болады.
І-ші мойын омыртқасы -- атлант немесе ауыз омыртқа тікелей бас сүйегімен жалғасады. Оның денесі және арқа өсіндісі болмайды, бір-бірімен бүйір денесі арқылы қосылып жатқан алдыңғы және артқы доғалармен шектескен сақина тәрізді. Ауыз омыртқа шүңқырлау үстіңгі буынымен шүйде сүйекпен, астыңғы тегіс буынымен екінші мойын омыртқамен жалғасады. Мұның омыртқа тесігі басқа омыртқалардан кеңірек болады.
ІІ-ші мойын омыртқасының денесінен жоғары қарай бағытталған тісшесі болады. Ол тісшедегі алдыңғы және артқы буын беті арқылы ауыз омыртқамен, астыңғы жағындағы буын беті арқылы III-ші мойын омыртқасымен жалғасады.
Соңғы VІІ-ші мойын омыртқасының арқа өсіндісі ұзын болады. Көкірек омыртқаларының ерекшелігі -- денесінің алдыңғы бүйір бетінде және көлденең өсінділерінде қабырға ойыстары деп аталатын буын беттері. Екі көкірек омыртқаларының жартылай буын ойыстары омыртқа жотасының буын ойыстарына айналады. Ол жерге қабырғаның басы кіреді. І-ші көкірек омыртқасының үстінде толық буын ойысы, астында -- жартылай буын ойысы бар. Ал Х-шы омыртқаның үстіңгі жағында да жартылай буын ойысы болады. ХІ-ХІІ-ші омыртқаларда бір-бірден ғана буын ойыстары бар.
Ауыртпалық көбірек түсетіндіктен бел омыртқаларының денесі жақсы жетілген және ірі келеді, әсіресе, соңғы V-ші омыртқа көкірек омыртқаларынан анағүрлым ірі болады. Эволюциялық даму кезінде қабырғалар көлденең өсінділерімен бірігіп бітуіне байланысты өсінділері ұзын болады.
Ересек адамның сегізкөз омыртқаларының арасы бірігіп сегізкөз сүйегіне айналады. Оның сыртқы ортасында бірігіп кеткен арқа өсінділерінен пайда болған ортаңғы сегізкөз қыры, оның екі жағынан бірігіп кеткен буын беттерінен пайда болған бүйір қыры, көлденең бүйір өсінділерінен пайда болған бүйір қыры болады. Біріккен омыртқа тесіктерінен пайда болған сегізкөз каналы омыртқа жотасы каналының жалғасы болып есептеледі. Оның алдыңғы және артқы бетінде нервтер мен тамырлар өтетін тесігі болады. Сегізкөздің бүйір жақтарында қүлақша тәрізді жамбас сүйегімен жалғасатын буын беті болады. Оның артқы жағының бүдырлы жеріне тарамыстар бекиді. Ер адамның сегізкөз сүйегі әйелдер сүйегінен жіңішке және ұзын дау болады. Адамның IV-V-ші қүйымшақ омыртқаларының денесі бірігіп қүйымшақ сүйегіне айналған. Мұны жануарлардың қүйрық омыртқаларының рудименті (қалдығы) деп есептейді. Олардың өсінділері жойылып, денесі ғана қалған. Тек І-ші қүйымшақ омыртқасында ғана қалған өте қысқа көлденең өсінділері бар.
Омыртқа жотасының өсуі баланың алғашқы 1 жасында жедел жүреді. Жаңа туған нәрестелердің омыртқаларында алты сүйектену нүктелерін көруге болады. Олар 1 жасқа таман біріге бастайды. Омыртқалардың эпифизі алғашқы жылы шеміршек күйінде сақталады. Омыртқа аралығындағы буындардың шеміршектері қалың және серпімді келеді. Сондықтан олардың омыртқа жотасы ересектермен салыстырғанда жеңіл қимылдайды. Жаңа туған сәбидің омыртқа жотасында физиологиялық иілімдері болмайды, 2-3 айда баланың мойыны бекігеннен кейін мойын лордозы, 6 айдан кейін отыра бастағанда кеуде және сегізкөз кифоздары 1 жасқа жақындап, бала жүре бастағанда бел лордозы пайда болады.
Дегенмен бір жастағы баланың омыртқа жотасының иілуі нашар әрі тұрақсыздау болады: таңертең ұйқы дан тұрғанда нашар, кешке таман күшейе бастайды. 2-3 жаста омыртқа одан әрі қарай сүйектене береді. Бұл мезгілде омыртқаның денесі сүйектен, ал эпифиздері шеміршектен тұрады. Омыртқааралық буын шеміршектері әлі де болса қалыңдау болып, омыртқа жотасы жақсы қимылдайды. Бұл кезде сегізкөз, құйымшақ омыртқалары біріге бастағанымен аралары толық бітпейді. Омыртқа жотасының физиологиялық қалыпты иілістері күшейе түскенімен, әлі де болса түрақсыз болғандықтан, баланың бойы таңертең өлшегенде 5-6 см ұзын (ересек адамда 2-3 см ғана), кешке өлшегенде соншалықты аласа болып тұрады. 4-5 жасқа дейін омыртқалар тез өсіп, иілістері толық қалыптасады. Бұл кезден бастап балалар мен ересек адамдардың омыртқа жотасында физиологиялық қалыпты 2 лордозы (мойын және бел омыртқа), 2 кифозы (кеуде және сегізкөз) иілістері түзіледі. Отырғанда салмақ бел омыртқа иілісіне көбірек түсіп, ол қисаяды, ал жатқанда мойын және бел омыртқаларының иілістері түзеледі. Бала омыртқасының сүйегінің қатаюы жылдам болғанымен, олардың диафиздерінде шеміршек қалың болады және омыртқа аралық шеміршектері биік келеді. Сегізкөз бен құйымшақ сүйектері біте бастайды. Қыздарда 7-11, ер балаларда 7-13 жас арасында омыртқаның денесі мен эпифиздерінің арасында жұқа болса да, шеміршекті қабаты сақталады. Омыртқа аралық шеміршектер қалың болғандықтан омыртқалар әлі де өседі. Омыртқа эпифиздерінің сүйектенуі 18-20 жаста аяқталады.
Мектеп жасына дейінгі балалардың омыртқалары үзарып, жуандайды. 5-6 жастағы балалардың омыртқа жотасы тез қисаяды. Омыртқааралық шеміршектердегі заттың алмасуы өте күшті болады. Сондықтан түрлі жағдайлардың әсерінен омыртқаның өсуі тез бүзылып, омыртқа жотасының патологиялық сколиозы (бір жақ бүйіріне қарай қисаю), лордозы, кифозы т. б. өзгерістері пайда болады. Мысалы, өте жылдам 8-12 мсек қозғалғанда мойын және көкірек омыртқалары зақымдалады. Бала өте аз қозғалғанда да ұсақ зақымдар пайда болып, олардың негізінде кейіннен омыртқа кемшіліктері дамиды. Омыртқа жотасының өсуі жігіттік пен бойжеткендік кезеңге дейін байқалғанымен, әр түрлі бөлімдерінің омыртқалары бірдей өспейді. 1,5 жасқа дейін барлық омыртқалар бірдей өседі, 1,5-3 жас арасында мойын және кеуденің жоғарғы омыртқалары нашар өседі.
Омыртқа аралығындағы шеміршектер жоғарыдан төмен қарай калыңдай түседі. Ол шеміршектердің ұзын дығы бүкіл жотаның 14 бөлігіне тең. Бұлар омыртқа жотасын серпімді етіп, жан-жаққа қимылдауға мүмкіндік тудырады.
І-ші құйымшақ омыртқасы тек қана жартылай шеміршекпен жалғасқан, сондықтан арасында аздаған кеңістік болады да, басқа омыртқалардың жалғасуынан ерекшелеу жарты ай тәрізді болады.
Ұзынды-қысқалы сіңірлер омыртқа жотасын бекітіп, қимылдау мүмкіндігін төмендетеді, оны үзілуден сақтайды.
Екі ұзын сіңір байламдары бастың шүйде сүйегінен басталып, мойын, көкірек жөне бел омыртқа бөлімдерінен өтіп, сегізкөздің жоғарғы жағына дейін жетеді. Алдыңғы ұзын сіңір байламы омыртқалардың денесінің алдынан жайпақ лента тәрізді созылып жатады, ал артқы байламы омыртқа каналының ішімен жіңішке лента іспетті созылып, омыртқа аралығында сәл жалпақтанады. Қысқа сіңір байламдары көршілес екі омыртқа доғаларын, арқа және көлденең осінділері сегізкөзбен құйымшақ сүйектерін байланыстырады. Бұл байланыстар мен омыртқа иілістері соққы, сілкіну, солқылдау жағдайларында денені серпімді етіп, зақымнан сақтайды, түрлі қимыл қозғалыстарын тудырады. Көрші омыртқалардың бір-бірімен қимылы шектелгенімен, жалпы омыртқа жотасының қимыл мүмкіндігі мол. Ол 160 градусқа дейін еңкейіп, 145 градусқа дейін шалқаяды, оңға-солға 165 градусқа, ал оз осінде 120 градусқа дейін қозғалады. Бұған қоса, омыртқа жотасының иілістері дененің серпімді болып, жеңіл қозғалуына мүмкіндік тудырады.
Омыртқа, vertebrae: денесінен, доғасынан және жеті өсінділерден тұрады.
Омыртқа денесі, corpus vertebrae, деп омыртқаның қомақтылау келген аддыңғы бөлігін айтамыз. Омыртқалардың көршілес омыртқа мен дискілер арқылы беттесетін жоғарғы беттері, ойыстау келген алдыңғы, артқы беттері және дөңестеу келіп омыртқа қуысына қараған артқы беттері ажыратылады.
Омыртқаның артқы беттерінде қантамырлар мен нервтер өтетін қоректік тесікшелер, foramina nutricia, орналасқан. Омыртқаның жоғарғы және төменгі беттері бір-бірімен өзара омыртқа аралық дискілермен, duscus intervertebralis, озара беттесіп, оте иілгіш, серпімелі омыртқа бағанасын, columna vertebralis, құрайды. Омыртқа доғасы, денесі мен жалғасар жерінде жіңішкелеу келе омыртқа доғасының аяқшасына, pediculus arcus vertebrae, одан әрі табақшаға ұласып, омыртқа денесімен бітісе жалғасады.
Омыртқа доға аяқшасының жоғарғы бетінде, жоғарғы омыртқалық тілігі, incisura vertebralis superior, төменгі бетінде терендеу болып келген төменгі омыртқалық тілік, incisura vertebralis inferior, орналасқан. Омыртқалық гіліктер көршілес орналасқан, езі аттас тіліктермен езара беттесіп, қантамырлар мен нервтер отетін омыртқа аралық тесіктерді, foramen intervertebralis, құрайды.
Омыртқалар өсінділерінің саны 7, өсінділердің аттары орналасуына және атқаратын қызметіне қарай аталынады. Арқа өсіндісі тақ өсіндіден, қалғандары жұп осінділерден тұрады. Омыртқа өсінділерінің барлығы да омыртқа доғасының бойында орналасқан. Жоғарғы, буындық осіндісі жұп, processus articularis superior, доғаның жоғарғы бетінде орналасса, төменгі буындық өсіндісі жұп, processus articularis interior, доғаның төменгі бетінде орналасса, көлденең жұп есіндісі, processus transversi, доғаның бүйір бетінде орналасқан.
Буын өсіндісінің негізгі қызметі: іргелес өзі аттас омыртқаның буын өсіндісімен өзара беттесіп, буын құрайды.
Мойын омыртқалары
Мойын омыртқалары -- vertebrae cervicalis. Жалпы саны жеті (С1-C7,). Мойын омыртқаларының жалпы көлемі бірінші, екінші омыртқалардан басқалары, кеуде омыртқаларына қарай төмен бағыт алған сайын, мойын омыртқаларына түсетін салмақтың өсуіне байланысты көлемі ұлғая бастайды.
Мойын омыртқалары сыртқы пішіні мен түр өзгешеліктеріне және атқаратын қызметіне қарай: негізгі (типтік) омыртқаларға (С3 -- С7) жәнежалған (атипатикалық) омыртқаларға (С1 -- С2) бөлінеді.
Негізгі мойын омыртқалардың (С3-С7) денесінің жоғарғы беті, оңнан солға қарай, төменгі беті керісінше, алдынан артына қарай ойыстау келумен қатар, 3-4 мойын омыртқалардың жоғарғы бетінің бүйір жиектері ілмектәрізді өсінділерді arcus corporis құрайды.
Омыртқалық тесік, foramen vertebralig, үш бұрыш тәрізді болып келген.
Буын өсінділері, processus articulares, қысқалаужәне қиғаштау болып, фронталді жазықтықтың бойында орналасқан. Буын беттеріжалпақтау, аздапдөңестеу болып келген.
Мойын омыртқалардың қылқанды өсінділері, processus spinosus -- мойын омыртқаныңдоғасынан бастап, (С7) -- мойын омыртқаға дейін біртіндеп ұзарып, артқа және төмен қарай бағытталған. Қылқанды өсінділерінің ұштары 6-(С6) -- мойын омыртқаға дейін айырылып орналасқан. 7-(С?) -- мойын омыртқаның арқа өсіндісі басқа мойын омыртқаның арқа өсінділеріне қарағанда ұзындау және басты төмен иген жағдайда қылқанды өсіндісі айқын байқалатындықтан, бұл омыртқаны айқындаушы омыртқа, vertebrae prominens, деп атайды.
Көлденең өсінді, processus transversus, қысқалау және бүйір қапталына қарай бағытталған. Бұл өсіндінің жоғарғы бетінде терендеу болып орналасқан жұлын нервінің жүлгесі, sulcus nervi spinalis, орналасқан. Бұлжүлге арқылы көлденеңөсінді, дамыпжетілмеген алдыңғы қабырғалық, артқы көлденең өсіндіге бөлінеді. Қабырғалық өсінді мен көлденең өсіндінің ұштары доғалданып, қабырғалық өсінді мен көлденең өсіндінің меншікті төмпешіктерінқұрайды. 6-(С6) -- мойыномыртқаның қабырғалық өсіндісі басқа мойын омыртқалардың қабырғалық өсіндісіне қарағанда ұзындау болып келген. Бұл омыртқаның қабырғалық ұшындағы төмпешікті жалпы ұйқы артериясына жақын, жанасып орналасқандықтан, ұйқы артериясының төмпешігі, tuberculum caroticum, деп аталынады.
Мойын омыртқалардың қабырғалық өсіндісі мен көлденең өсінділері бір-бірімен өзара қосылып, моиын омыртқаның көлденең өсіндісшің тесігін, foramen processus transversus, одан бұл гесікшелер әрі тізбектелініп, көлденең өсіндісінің өзекшесін құрайды. Бұлөзекшелер арқылы миды қанмен қамтамасыз етуші омыртқалық артерия мен вена қантамырлары, a.etv. vertebrates және олардың сыртқы бетіндегі симпатикалық өрімдер өтеді.
Мойын омыртқаларының ішінде I, II мойын омыртқалары мойынның басқа омыртқаларына қарағанда өзгеше болып келгендіктен, атипиялық немесе жалған омыртқалар деп аталады.
I мойын омыртқа, ауыз омыртқа немесе атлант, atlantseu atlas, бассүйекпен буын арқылы тікелей байланысуына және оған түсетін салмақтың көлеміне байланысты, сыртқы пішіні өзгеше болып келген. Бұл омыртқа: алдыңғы, артқы доғасынан және жұп бүйір бөліктерінен тұрады. Алдыңғы доғасы, arcus anterior, ол бірінші мойын омыртқа денесінің эмбрионалдық даму кезіндегі қалдығы болып саналады.
Алдыңғы доғаның аддыңғы беті дөңестеу болып келуімен қатар, мұнда алдыңғы доғаның төмпешігі, tuberculum anterius, орналасқан. Алдыңғы доғаның артқы омыртқа тесігіне қараған беті ойыстау болып келген, мұнда екінші мойын омыртқаның тістәрізді өсіндісімен беттесіп, буын құрайтын тіс шұңқырсы, fovea dentis, орналасқан.
Артқы доғаның, arcus posterior, сыртқы беті доғалдау келген, мұнда қылқанды өсіндісі нашар дамып, жетілмегендіктен, артқы төмпешігі, tuberculum posterius, айқын байқалады.
Бүйір бөліктері, massa lateralis, олалдыңғы, артқы доғаларына қарағанда қомақтылау болып келген. Мұнда:
жоғарғы буындық өсіндісі, бассүйектің салмағыныңәсерінен жалпайып, ауыз омыртқаның жоғарғы буындық бетін, fades articularis superior, құрайды. Қызметі: шүйде сүйегінің айдаршығымен өзара беттесіп, шүйдеауыз омыртқалық буынды, art.atlantooccipitalis, құрау.
төменгі буындық есіндісі, жоғарғы буындық өсіндіге қарағанда аздап болса да сақталған, буын беттері жалпақтау болып, алға төмен қарап орналасқан.
бұл омыртқаның қабырғалық және көлденең өсінділері өзара бірігіп, көлденең өсіндінің тесігін, foramen processus transversus, құрайды.
II мойын омыртқа, біліктік немесе тіректік ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz