Бастауыш сыныпта математика пәнінен ұйымдастырылатын сыныптан тыс жұмыстар әдістемесі
КІРІСПЕ 4
І тарау. СЫНЫПТАН ТЫС ЖҰМЫСТАРДЫҢ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ.ДИДАКТИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1. Сыныптан тыс жұмыстардың психологиялық.педагогикалық мәні 8
1.2.Бастауыш мектеп оқушыларымен жүргізілетін сыныптан тыс жұмыстардың түрлері 15
ІІ тарау. БАСТАУЫШ СЫНЫПТА МАТЕМАТИКА ПӘНІНЕН ҰЙЫМДАСТЫРЫЛАТЫН СЫНЫПТАН ТЫС ЖҰМЫСТАР ӘДІСТЕМЕСІ
2.1. Бастауыш сыныптарда математика пәнінен ұйымдастырылатын сыныптан тыс жұмыстардың тәрбиелiк мәнi 25
2.2. Бастауыш сыныптарда математикадан ұйымдастырылатын сыныптан тыс жұмыстарды өткізу әдістемесі 38
ҚОРЫТЫНДЫ 60
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 61
ҚОСЫМША 63
І тарау. СЫНЫПТАН ТЫС ЖҰМЫСТАРДЫҢ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ.ДИДАКТИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1. Сыныптан тыс жұмыстардың психологиялық.педагогикалық мәні 8
1.2.Бастауыш мектеп оқушыларымен жүргізілетін сыныптан тыс жұмыстардың түрлері 15
ІІ тарау. БАСТАУЫШ СЫНЫПТА МАТЕМАТИКА ПӘНІНЕН ҰЙЫМДАСТЫРЫЛАТЫН СЫНЫПТАН ТЫС ЖҰМЫСТАР ӘДІСТЕМЕСІ
2.1. Бастауыш сыныптарда математика пәнінен ұйымдастырылатын сыныптан тыс жұмыстардың тәрбиелiк мәнi 25
2.2. Бастауыш сыныптарда математикадан ұйымдастырылатын сыныптан тыс жұмыстарды өткізу әдістемесі 38
ҚОРЫТЫНДЫ 60
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 61
ҚОСЫМША 63
Зерттеу жұмысының өзектілігі: Қазіргі кезеңдегі білім беру ісінің негізгі нысаны – жас ұрпақтың біліктілігін қалыптастырып қана қоймай, олардың бойында ақпаратты өздері іздеп табатын және талдай алатын, сондай-ақ ұтымды пайдалана білетін, жылдам өзгеріп жатқан бүгінгі дүниеге лайықты өмір сүріп, қызмет жасауға қабілетті тұлғалық қасиеттерді қалыптастыру болып отыр.
Елбасының соңғы жолдауындағы алтыншы міндеті де осы заманғы білім беру мен кәсіптік қайта даярлауды, «парасатты экономиканың» негіздерін қалыптастыруды, жаңа технологияларды, идеялар мен көзқарастарды пайдалануды, инновациялық экономиканы дамытуды қарастырады [1 ].
Білім беру реформасы табысының басты өлшемі – тиісті білім мен білік алған еліміздің кез келген азаматы әлемнің кез келген елінде қажетке жарайтын маман болатындай деңгейге көтерілу болып табылады.
Жалпы ұлттық деңгейдегі 12 жылдық жалпы орта білім берудің басты мақсаты – еліміздің әлеуметтік, экономикалық және саяси өміріне белсенді қатысуға дайын, бәсекеге қабілетті жеке тұлғаны дайындау. Бәсекеге қабілетті жеке тұлға деп өмірдің қай саласында болмасын еркін де нақты, жауапкершілікпен ойлайтын, әр түрлі жағдайларға бейімделе білетін, бойында шығармашылық қасиеттері қалыптасқан тұлғаны айтамыз.
Ғылымның жедел түрде дамуы, техникалық прогресс, қазіргі заман талабы бастауыш сынып оқушыларының жан- жақты терең ойлау қабілеттіктерін арттырып отыр. Сондықтан бәсекеге қабілетті шығармашыл тұлғаны қалыптастыру үшін зерттеу- ізденушілік жұмыстарды бастауыш сыныптан бастау қажет. 12 жылдық білім берудің басты мақсатының бірі -құзыретті тұлғаны дамыту болса, күтілетін нәтиженің бірі - мәдениетттанымдық құзырет [2 ].
Қазіргі кездегі қоғам дамуының заңдылығы мектеп оқушыларының рухани, интеллектуалды және жан-жақты дамыған, білімпаз, шығармашылығы белсенді, тұрақты өз бетінше білім жетілдіруге ынталы және дағдысы қаланған, кез-келген өмірлік мәселелерді шеше білуге қабілетті тұлға ретінде қалыптасу аса жоғары талапқа қойып отыр. Бұл күрделі тәлім- тәрбиелік мәселелерді шешу мақсатында тәуелсіз республикада бір қатар іргелі жұмыстар қарастырылуда. Білім қашанда қорғам дамуы мен жетілуінің аса маңызды алғы шарттары болып келеді.
Бастауыш білім берудің мақсаты - жылдам өзгеріп отыратын дүние жағдайларында алынған терең білімінің, кәсіби дағдылардың негізінде еркін бағдарлай білуге, өзін-өзі іске асыруға, өзін-өзі дамытуға және өз бетінше дұрыс, адамгершілік тұрғысынан жауапты шешімдер қабылдауға қабілетті жеке тұлғаны қалыптастыру.
Өз зерттеуімізді әдіснамалық теориялық тұрғыда негіздеуде ғалым педагогтардың тәрбие мен сыныптан тыс білім жөніндегі К.Д.Ушинский, А.С.Макаренко, Н.В.Савин, М.И.Болдыров сынды ғалымдардың еңбектеріне сүйендік.
Елбасының соңғы жолдауындағы алтыншы міндеті де осы заманғы білім беру мен кәсіптік қайта даярлауды, «парасатты экономиканың» негіздерін қалыптастыруды, жаңа технологияларды, идеялар мен көзқарастарды пайдалануды, инновациялық экономиканы дамытуды қарастырады [1 ].
Білім беру реформасы табысының басты өлшемі – тиісті білім мен білік алған еліміздің кез келген азаматы әлемнің кез келген елінде қажетке жарайтын маман болатындай деңгейге көтерілу болып табылады.
Жалпы ұлттық деңгейдегі 12 жылдық жалпы орта білім берудің басты мақсаты – еліміздің әлеуметтік, экономикалық және саяси өміріне белсенді қатысуға дайын, бәсекеге қабілетті жеке тұлғаны дайындау. Бәсекеге қабілетті жеке тұлға деп өмірдің қай саласында болмасын еркін де нақты, жауапкершілікпен ойлайтын, әр түрлі жағдайларға бейімделе білетін, бойында шығармашылық қасиеттері қалыптасқан тұлғаны айтамыз.
Ғылымның жедел түрде дамуы, техникалық прогресс, қазіргі заман талабы бастауыш сынып оқушыларының жан- жақты терең ойлау қабілеттіктерін арттырып отыр. Сондықтан бәсекеге қабілетті шығармашыл тұлғаны қалыптастыру үшін зерттеу- ізденушілік жұмыстарды бастауыш сыныптан бастау қажет. 12 жылдық білім берудің басты мақсатының бірі -құзыретті тұлғаны дамыту болса, күтілетін нәтиженің бірі - мәдениетттанымдық құзырет [2 ].
Қазіргі кездегі қоғам дамуының заңдылығы мектеп оқушыларының рухани, интеллектуалды және жан-жақты дамыған, білімпаз, шығармашылығы белсенді, тұрақты өз бетінше білім жетілдіруге ынталы және дағдысы қаланған, кез-келген өмірлік мәселелерді шеше білуге қабілетті тұлға ретінде қалыптасу аса жоғары талапқа қойып отыр. Бұл күрделі тәлім- тәрбиелік мәселелерді шешу мақсатында тәуелсіз республикада бір қатар іргелі жұмыстар қарастырылуда. Білім қашанда қорғам дамуы мен жетілуінің аса маңызды алғы шарттары болып келеді.
Бастауыш білім берудің мақсаты - жылдам өзгеріп отыратын дүние жағдайларында алынған терең білімінің, кәсіби дағдылардың негізінде еркін бағдарлай білуге, өзін-өзі іске асыруға, өзін-өзі дамытуға және өз бетінше дұрыс, адамгершілік тұрғысынан жауапты шешімдер қабылдауға қабілетті жеке тұлғаны қалыптастыру.
Өз зерттеуімізді әдіснамалық теориялық тұрғыда негіздеуде ғалым педагогтардың тәрбие мен сыныптан тыс білім жөніндегі К.Д.Ушинский, А.С.Макаренко, Н.В.Савин, М.И.Болдыров сынды ғалымдардың еңбектеріне сүйендік.
1. ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы. //Түркістан, №7-8(9076) 4-ақпан, сенбі, 2012.
2. Қайырбекова Г.К. 12 жылдық білім беру жүйесі: технологиялық ерекшеліктері. //Бастауыш мектеп № 9 -10, 2008
4. Әбиев Ж. Педагогика. –Алматы, 2006.
5. Домаев Т.Ш. Теория и практика подготовки учителей начальных классов в системе высшего педагогического образования. -Ташкент, 1988.
6. Ушинский К.Д. Балаларды тәрбиелеу және оқыту жөніндегі пікірлері,
-Алматы: Мектеп, 1951.
7. Әбiлдаева К. Сабақта оқушылардың сыныптан тыс жұмысын ұйымдастыру. // Бiлiм, №6- 2005
8. Занков Л. В. Наглядность и активизация учащихся в обучении. -М.,1988
9 Богословский В. Т. Жалпы психология. –Алматы, 1980.
10.Сансызбаева Ш. Ш. Сыныптан тыс жұмысты ұйымдастыру. //Бастауыш мектеп. №9-2002.
11. Әлімбай Т.Р. Математикадан сыныптан тыс жұмыстар мен халық есептері. –Алматы: Рауан, 1997.
12. Ушинский К.Д. Избранные педагогические сочинения. -Москва. 1969.
13. Меңлiқожаева С. Сыныптан тыс жұмыстың түрлерi. //Бастауыш мектеп. №2-2005.
14. Пазылова Г.. Оқушылардың сыныптан тыс жұмыстарын ұйымдастыру. //Бастауыш мектеп. №8-9- 1999.
15.Қадiрова Б.Н. Оқушылардың қарым-қатынастық құзiреттiлiгiн қалыптастырудағы сыныптан тыс жұмысты ұйымдастыру. //Математикалық пәндердi мектепте және ЖОО оқыту. №4- 2006.
16. Фридман Л.М. Наглядность и моделирование в обученним –М, 1984
17. Айтмагамбетова Б. Жаңашыл пелагогтар идеялары мен тәжірибелері.-Алматы, 1991.
18.Ұстаздың шеберлікке жету жолдары. /Құрастырған Нұржанова Ж. –Алматы, 1990.
19. Ералиева М.Е. Жаңа буын оқулықтарын енгiзу жағдайында мектептiң бастауыш сатысында «математика» пәнiн оқыту сапасын жетiлдiрудiң ғылыми-әдiстемелiк мәселелерi. //Бiлiм. №6 - 2004.
20. Бабанский Ю.К. Избарнные педагогические труды. –Москва, 1989.
21. Сейітқазы П.Б. Болашақ бастауыш сынып мұғалімдерін кәсіби даярлау мәселелері //Жаһандану жағдайында Ұлттық білім беру жүйесін дамыту: ІІІ халықаралық ғылыми «Алтынсарин оқулары» конференцияның материалдары. –Астана, 2010.
22. Деркач Т.С. Формирование профессиональной направленности студентов во внеурочной работе. АКД, -М., 1972.
23.Қоқымбаева Т. Оқушының сыныптан тыс жұмысын ұйымдастыру. //Бастауыш мектеп. №8, 2004
24. Сабиров Т.С. Оқушылардың оқу белсенділігін арттыру жолдары – Алматы «Мектеп», 1978.
25. Качество знаний учащихся и пути его совершенствования. // Под ред. Скатника М.Н., Краевского В.В. -Москва. 1978.
26. Мадияр С. Оқушылардың бiлiм деңгейiн көтерудегi бақылау жұмысының ролi. //Математика және информатика, №5-2004
27. Хасенова Қ. Математика сабағында оқушылардың шығармашылық ойлау қабiлетiн дамыту. //Бiлiм. №9-2005
28. Оспанов Т.Қ. Математика. 4-сынып. –Алматы, 2008.
29.Корпешова Г. Оқушылардың қызығушылығын арттырудағы көрнекіліктің рөлі / Г.Корпешова // Қазақстан мектебі. - 1986.- № 4.
30. Жандарова Ж. Бастауыш сынып оқушыларының логикалық ойлау қабiлетiн дамытудағы математиканың ролi. //Математика. №6-2006.
31 Тәжiмағамбетұлы Ә. Оқушылардың математикадан бiлiмiн арттырудың кейбiр тәсiлдерi. //Бастауыш мектеп. №10-2004.
32. Оспанов Т.Қ., Кочеткова О.В., Астамбаева Ж.Қ.. Жаңа буын оқулықтары бойынша бастауыш сыныптарда математиканы оқыту әдiстемесi. 1-4 сынып -Алматы, 2005.
33. Өтепберген С. Математикалық бiлiмдегi сапа ұғымы. //Математика және информатика. №3-2004.
34. Қаниева Г. Оқушының ойлау қабілетін дамыту / Г.Қаниева // Қазақстан мектебі.- 1991.-№ 5.- 3-10 бет.
2. Қайырбекова Г.К. 12 жылдық білім беру жүйесі: технологиялық ерекшеліктері. //Бастауыш мектеп № 9 -10, 2008
4. Әбиев Ж. Педагогика. –Алматы, 2006.
5. Домаев Т.Ш. Теория и практика подготовки учителей начальных классов в системе высшего педагогического образования. -Ташкент, 1988.
6. Ушинский К.Д. Балаларды тәрбиелеу және оқыту жөніндегі пікірлері,
-Алматы: Мектеп, 1951.
7. Әбiлдаева К. Сабақта оқушылардың сыныптан тыс жұмысын ұйымдастыру. // Бiлiм, №6- 2005
8. Занков Л. В. Наглядность и активизация учащихся в обучении. -М.,1988
9 Богословский В. Т. Жалпы психология. –Алматы, 1980.
10.Сансызбаева Ш. Ш. Сыныптан тыс жұмысты ұйымдастыру. //Бастауыш мектеп. №9-2002.
11. Әлімбай Т.Р. Математикадан сыныптан тыс жұмыстар мен халық есептері. –Алматы: Рауан, 1997.
12. Ушинский К.Д. Избранные педагогические сочинения. -Москва. 1969.
13. Меңлiқожаева С. Сыныптан тыс жұмыстың түрлерi. //Бастауыш мектеп. №2-2005.
14. Пазылова Г.. Оқушылардың сыныптан тыс жұмыстарын ұйымдастыру. //Бастауыш мектеп. №8-9- 1999.
15.Қадiрова Б.Н. Оқушылардың қарым-қатынастық құзiреттiлiгiн қалыптастырудағы сыныптан тыс жұмысты ұйымдастыру. //Математикалық пәндердi мектепте және ЖОО оқыту. №4- 2006.
16. Фридман Л.М. Наглядность и моделирование в обученним –М, 1984
17. Айтмагамбетова Б. Жаңашыл пелагогтар идеялары мен тәжірибелері.-Алматы, 1991.
18.Ұстаздың шеберлікке жету жолдары. /Құрастырған Нұржанова Ж. –Алматы, 1990.
19. Ералиева М.Е. Жаңа буын оқулықтарын енгiзу жағдайында мектептiң бастауыш сатысында «математика» пәнiн оқыту сапасын жетiлдiрудiң ғылыми-әдiстемелiк мәселелерi. //Бiлiм. №6 - 2004.
20. Бабанский Ю.К. Избарнные педагогические труды. –Москва, 1989.
21. Сейітқазы П.Б. Болашақ бастауыш сынып мұғалімдерін кәсіби даярлау мәселелері //Жаһандану жағдайында Ұлттық білім беру жүйесін дамыту: ІІІ халықаралық ғылыми «Алтынсарин оқулары» конференцияның материалдары. –Астана, 2010.
22. Деркач Т.С. Формирование профессиональной направленности студентов во внеурочной работе. АКД, -М., 1972.
23.Қоқымбаева Т. Оқушының сыныптан тыс жұмысын ұйымдастыру. //Бастауыш мектеп. №8, 2004
24. Сабиров Т.С. Оқушылардың оқу белсенділігін арттыру жолдары – Алматы «Мектеп», 1978.
25. Качество знаний учащихся и пути его совершенствования. // Под ред. Скатника М.Н., Краевского В.В. -Москва. 1978.
26. Мадияр С. Оқушылардың бiлiм деңгейiн көтерудегi бақылау жұмысының ролi. //Математика және информатика, №5-2004
27. Хасенова Қ. Математика сабағында оқушылардың шығармашылық ойлау қабiлетiн дамыту. //Бiлiм. №9-2005
28. Оспанов Т.Қ. Математика. 4-сынып. –Алматы, 2008.
29.Корпешова Г. Оқушылардың қызығушылығын арттырудағы көрнекіліктің рөлі / Г.Корпешова // Қазақстан мектебі. - 1986.- № 4.
30. Жандарова Ж. Бастауыш сынып оқушыларының логикалық ойлау қабiлетiн дамытудағы математиканың ролi. //Математика. №6-2006.
31 Тәжiмағамбетұлы Ә. Оқушылардың математикадан бiлiмiн арттырудың кейбiр тәсiлдерi. //Бастауыш мектеп. №10-2004.
32. Оспанов Т.Қ., Кочеткова О.В., Астамбаева Ж.Қ.. Жаңа буын оқулықтары бойынша бастауыш сыныптарда математиканы оқыту әдiстемесi. 1-4 сынып -Алматы, 2005.
33. Өтепберген С. Математикалық бiлiмдегi сапа ұғымы. //Математика және информатика. №3-2004.
34. Қаниева Г. Оқушының ойлау қабілетін дамыту / Г.Қаниева // Қазақстан мектебі.- 1991.-№ 5.- 3-10 бет.
БАСТАУЫШ СЫНЫПТА МАТЕМАТИКА ПӘНІНЕН ҰЙЫМДАСТЫРЫЛАТЫН СЫНЫПТАН ТЫС ЖҰМЫСТАР
ӘДІСТЕМЕСІ
5В010200 – Бастауышта оқытудың педагогикасы мен әдістемесі
Тақырыбы: БАСТАУЫШ СЫНЫПТА МАТЕМАТИКА ПӘНІНЕН ҰЙЫМДАСТЫРЫЛАТЫН СЫНЫПТАН
ТЫС ЖҰМЫСТАР ӘДІСТЕМЕСІ
КЕНТАУ, 2012ж.
Мазмұны
КІРІСПЕ 4
І тарау. СЫНЫПТАН ТЫС ЖҰМЫСТАРДЫҢ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ-ДИДАКТИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1. Сыныптан тыс жұмыстардың психологиялық-педагогикалық мәні 8
1.2.Бастауыш мектеп оқушыларымен жүргізілетін сыныптан
тыс жұмыстардың түрлері
15
ІІ тарау. БАСТАУЫШ СЫНЫПТА МАТЕМАТИКА ПӘНІНЕН ҰЙЫМДАСТЫРЫЛАТЫН СЫНЫПТАН
ТЫС ЖҰМЫСТАР ӘДІСТЕМЕСІ
2.1. Бастауыш сыныптарда математика пәнінен ұйымдастырылатын сыныптан тыс
жұмыстардың тәрбиелiк мәнi 25
2.2. Бастауыш сыныптарда математикадан ұйымдастырылатын сыныптан тыс
жұмыстарды өткізу әдістемесі 38
ҚОРЫТЫНДЫ 60
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 61
ҚОСЫМША 63
К І Р І С П Е
Зерттеу жұмысының өзектілігі: Қазіргі кезеңдегі білім беру
ісінің негізгі нысаны – жас ұрпақтың біліктілігін қалыптастырып қана
қоймай, олардың бойында ақпаратты өздері іздеп табатын және талдай алатын,
сондай-ақ ұтымды пайдалана білетін, жылдам өзгеріп жатқан бүгінгі дүниеге
лайықты өмір сүріп, қызмет жасауға қабілетті тұлғалық қасиеттерді
қалыптастыру болып отыр.
Елбасының соңғы жолдауындағы алтыншы міндеті де осы заманғы білім
беру мен кәсіптік қайта даярлауды, парасатты экономиканың негіздерін
қалыптастыруды, жаңа технологияларды, идеялар мен көзқарастарды
пайдалануды, инновациялық экономиканы дамытуды қарастырады [1 ].
Білім беру реформасы табысының басты өлшемі – тиісті білім мен білік
алған еліміздің кез келген азаматы әлемнің кез келген елінде қажетке
жарайтын маман болатындай деңгейге көтерілу болып табылады.
Жалпы ұлттық деңгейдегі 12 жылдық жалпы орта білім берудің басты
мақсаты – еліміздің әлеуметтік, экономикалық және саяси өміріне белсенді
қатысуға дайын, бәсекеге қабілетті жеке тұлғаны дайындау. Бәсекеге
қабілетті жеке тұлға деп өмірдің қай саласында болмасын еркін де нақты,
жауапкершілікпен ойлайтын, әр түрлі жағдайларға бейімделе білетін, бойында
шығармашылық қасиеттері қалыптасқан тұлғаны айтамыз.
Ғылымның жедел түрде дамуы, техникалық прогресс, қазіргі заман
талабы бастауыш сынып оқушыларының жан- жақты терең ойлау қабілеттіктерін
арттырып отыр. Сондықтан бәсекеге қабілетті шығармашыл тұлғаны
қалыптастыру үшін зерттеу- ізденушілік жұмыстарды бастауыш сыныптан бастау
қажет. 12 жылдық білім берудің басты мақсатының бірі -құзыретті тұлғаны
дамыту болса, күтілетін нәтиженің бірі - мәдениетттанымдық құзырет [2 ].
Қазіргі кездегі қоғам дамуының заңдылығы мектеп оқушыларының рухани,
интеллектуалды және жан-жақты дамыған, білімпаз, шығармашылығы белсенді,
тұрақты өз бетінше білім жетілдіруге ынталы және дағдысы қаланған, кез-
келген өмірлік мәселелерді шеше білуге қабілетті тұлға ретінде қалыптасу
аса жоғары талапқа қойып отыр. Бұл күрделі тәлім- тәрбиелік мәселелерді
шешу мақсатында тәуелсіз республикада бір қатар іргелі жұмыстар
қарастырылуда. Білім қашанда қорғам дамуы мен жетілуінің аса маңызды алғы
шарттары болып келеді.
Бастауыш білім берудің мақсаты - жылдам өзгеріп отыратын дүние
жағдайларында алынған терең білімінің, кәсіби дағдылардың негізінде еркін
бағдарлай білуге, өзін-өзі іске асыруға, өзін-өзі дамытуға және өз бетінше
дұрыс, адамгершілік тұрғысынан жауапты шешімдер қабылдауға қабілетті жеке
тұлғаны қалыптастыру.
Өз зерттеуімізді әдіснамалық теориялық тұрғыда негіздеуде ғалым
педагогтардың тәрбие мен сыныптан тыс білім жөніндегі К.Д.Ушинский,
А.С.Макаренко, Н.В.Савин, М.И.Болдыров сынды ғалымдардың еңбектеріне
сүйендік.
Оқушыларды сабақтан тыс уақытта тәрбиелеу саласындағы В.А.Кыркалов,
П.Э.Шпитальник зерттеулерін пайдаландық [3] .
Солардың ішінде қазіргі жағдайда оқушылардың білімі мен тәрбиесі
тиімділігін жетілдірудің маңызды қайнар көзі ретінде, сыныптан тыс
жұмыстарының ғылыми негіздерін жасауға бізге Қазақстан ғалымдары
Р.Ж.Қоянбаев (Педагогика), Е.О.Омар (Қосымша білім беру ұйымдары тәрбие
жұмысының негізі), С.Нұрмағанбетов (мектептегі сыныптан тыс жұмыстар),
С.Ш.Әбенбаев (сынып жетекшісі), З.Абилова (оқушыларға сыныптан тыс
жұмыстарда эстетикалық тәрбие беру), К.Б.Бозжанова (оқушылармен
жүргізілетін және мектептен тыс жұмыстар) сынды зерттеу жұмыстарының көмегі
зор болды [ 4].
Бүгiнгi таңда елiмiздiң әлемдiк бiлiм кеңiстiгiне енуге
бағытталған талпыныстары бiлiм беру мазмұнын жаңарту, оқу үрдiсiн
жетiлдiру, әсiресе шәкiрттiң сыныптан тыс жұмысын, дербестiгi мен
iзденiмпаздылығын дамытатын оқытудың жаңа әдiс-тәсiлдерi мен түрлерiн
iздестiруге аса мән берiп отыр.
Демек, зерттеу мәселесі төңірегінде жарық көрген арнайы
ғылыми еңбектерге, оқу әдiстемелiк құралдарға жасаған талдау.
Қазiргi кезеңде бұл мәселенiң ана тiлiндегi ғылыми
әдебиеттерде жеткiлiксiз қарастырылуы, сыныптан тыс жұмыстардың,
сыныптан тыс iс-әрекетiнiң анықтамалық, ғылыми негiздемесiн жасауда,
оқу үдерiсiнде бастауыш сынып оқушыларымен сыныптан тыс жұмыстарды
ұйымдастыру деңгейi мен қазiргi талаптар жүйесi арасындағы
қайшылықтар да кездеседі. Аталған қайшылықтарымен қатар математика
пәнінен сыныптан тыс жұмыстардың қайсыбір түрі болмасын оқушылардың
шығармашыл тұлғасын және пәнге деген қызығушылығын арттыруға тәрбиелеудің
маңызды факторы болып табылатындықтан, диплом жұмысымның тақырыбын
Бастауыш сыныпта математика пәнінен ұйымдастырылатын сыныптан тыс жұмыстар
әдістемесі деп таңдауыма негіз болды.
Зерттеу мақсаты: Бастауыш сыныпта математика пәнінен ұйымдастырылатын
сыныптан тыс жұмыстар әдістемесін теориялық тұрғыдан анықтау.
Зерттеудің ғылыми болжамы: Математикадан сыныптан тыс жұмыс бүкіл оқу
үдерісінің құрамды бөлігі, сабақтағы жұмыстардың заңды жалғасы болып
табылады.
Сыныптан тыс жұмыстардың негізгі міндеттері: оқушылардың практикалық
дағдылары мен білімдерін кеңейте және тереңдете түсу; логикалық ойлауды,
тапқырлықты, математикалық қырағылықты дамыту; неғұрлым қабілетті және
дарынды балаларды көрсете білу, олардың ой-өрісінің әрі қарай дамуына
көмектесу, математикаға қызығушылығын арттыру; балаларды қызықты
сабақтарға, жұмыстарға тарту; соның арқасында тәртіпті күшейте түсу,
табандылыққа, еңбекке деген сүйіспеншілікке, ұйымшылдыққа тәрбиелеу.
Қойылған зерттеу мақсатына жету мен тексеру үшін зерттеу жұмысының
төмендегідей міндеттерін шешу қажет болды:
- Бастауыш сыныптарда сыныптан тыс жұмыстарды өткізу мәселесінің
теориялық негіздерін анықтау;
- Бастауыш сыныптарда сыныптан тыс жұмыстарды өткізудің маңызын
айқындау;
- Бастауыш сыныптарда математикадан сыныптан тыс жүргізілетін
жұмыстарды теориялық тұрғыда негіздеу.
Зерттеудің нысаны: Бастауыш сыныпта математиканы оқыту үдерісі.
Зерттеу пәні: Бастауыш мектептегі сыныптан тыс жұмыстар.
Зерттеу әдістері: Зерттеу тақырыбының мазмұнына қатысты философиялық
педагогикалық, психологиялық, және әдістемелік еңбектермен танысу және
талдау жасау; бастауыш мектеп бағдарламаларына, математика оқулықтарына,
есептер жинағына дидактикалық материалдар және оқу құралдарына зерттеу
мәселесі тұрғысынан талдау жасау; бастауыш сыныптарда математиканы оқыту
үдерісін бақылау, бақылау жұмыстарын жүргізу, тексеру және талдау жасап,
қорытындылау; зерттеу мәселесіне сәйкес жүргізілген жеке өз тәжірибесін
талдап, одан қорытынды жасау.
Зерттеудің жетекші идеясы: Математика пәнінен ұйымдастырылатын
сыныптан тыс жұмыстар арқылы бастауыш сынып оқушыларының математикалық
білімді меңгеру сапасын арттыруға, жалпылама оқу іскерліктері мен
дағдыларын қалыптастыруға, математикалық білімді саналы түрде меңгертуге,
есептерді шығара білу, өзін-өзі бақылау, бағалау, оқулықпен жұмыс жасай
білу және т.б. іскерліктерін қалыптастыруға, сыныптан тыс-танымдық
белсенділіктерін арттыруға болады.
Зерттеудің әдістемелік және теориялық негіздері: Таным, білім, жеке
тұлға және оның іс-әрекеті, ақыл-ой, ойлау құндылықтары туралы
философиялық, психологиялық, педагогикалық теориялар мен тұжырымдамалар,
білім сапасы және оны арттырудағы бақылаудың алатын рөлі мен атқаратын
қызметі туралы теориялар. Компьютердің оқу сапасын арттырудағы
мүмкіндіктерін анықтайтын ілімдер. Қазақстан Республикасының Білім туралы
заңы, Қазақстан Республикасының жалпы орта білім берудің мемлекеттік
жалпыға міндетті стандарттары, бастауыш мектептің пәндік оқу
бағдарламалары, білімді ақпараттандыру концепциясы, педагог және әдіскер
ғалымдардың зерттеу мәселесіне қатысты іргелі еңбектері.
Диплом жұмысы кіріспе, 2 тарау, 4 бөлім, қорытынды және қосымша,
пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
І тарау. СЫНЫПТАН ТЫС ЖҰМЫСТАРДЫҢ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ-ДИДАКТИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1. Сыныптан тыс жұмыстардың психологиялық-педагогикалық мәні
Білім берудің қазіргі негізгі мақсаты білім алып, білік пен дағды-
машыққа қол жеткізу ғана емес, солардың негізінде дербес, әлеуметтік және
кәсіби біліктілікке- ақпаратты өзі іздеп табу, талдау және ұтымды пайдалану
жылдам өзгеріп жатқан бүгінгі дүниеде лайықты өмір сүру және жұмыс істеу
болып табылады.
Жеке тұлғаның қалыптасып дамуы үздіксіз сипатта болады. Оның
жүзеге асуы тек сабақ жүйесінде ғана емес, сабақтан тыс жүргізілетін
әртүрлі тәрбиелік әрекеттермен ұштасады. Ол әдетте сыныптан тыс және
сабақтан тыс болып бөлінеді [5 ].
Сыныптан тыс жұмыс- тұлғаның әлеуметтік қалыптасуын қамтамасыз етуде
оған жағдай туғызатын мұғалімдердің басшылығымен ұйымдастырылған және
сабақтың мақсаты мен өзара байланысты болып келетін жұмыстың дербес түрі.
Ол әртүрлі әрекеттер жиынтығы ретінде балаға кең көлемде тәрбиелік ықпал
ете алады.
Оқушылармен жүргізілетін сыныптан тыс жұмыс сыныпта алған білімдерін
толықтыра және тереңдете отырып, ең алдымен балалардың таланттары мен
қабілдеттерін неғұрлым толық ашудың, олардың белгілі бір нәрсеге
қызығушылығы мен ынтасын оятудың құралы ретінде қызмет атқарады, сонымен
қатар оқушылардың бос уақытын ұйымдастырудың формасы болып табылады және де
олардың адамгершілік мінез-құлық тәжірибесін қалыптастырудың негізі ретінде
қызмет атқарады. Оның оралымдылығын, мазмұнын түрленлдіру және белгілі бір
істерді орындау үшін балаларды әртүрлі орналастыру мүмкіндіктері оқушыларға
жеке дара қатынас жасауға үлкен мүмкіндіктер ашады. Балалардың
қабілеттілігі мен бейімділігін дамыту, қоғамдық белсенділігін арттыру,
еңбекке кәсіби бағдар беруге, ғылым мен техникаға, өнерге, әдебиетке,
спортқа ұлттық дәстүрге құштарлығын тәрбиелеу, олардың мәдени демалывсын,
бос уақытын дұрыс ұйымдастыру мақсатында осы жұмыстардың барлығын сыныптан
тыс білім мен тәрбие беру мекемелерінде ұйымдастырылады. Мұндай
мекемелерге: балалар кпубтары мен саябақтары, балалар кітапханалары,
балалар театрлары мен балалар стадиондары, спорт, музыка мектептері және
мекемелері мектептермен біріге отырып, оқушыларды әржақты жұмысқа тартады.
Сыныптан тыс жұмыстардың қайсыбір түрі болмасын оқушылардың
шығармашыл тұлғасын тиімді тәрбиелеудің маңызды факторы болып табылады.
Демек, сыныптан тыс жұмыстар оқушылардың мектептен алған білім
тәрбиесін толықтырады, солармен бірлесе отырып, бір мақсатты жүзеге
асырады: оқушылардың дене бітімінің сымбатты болуына, ақыл-ойының дұрыс
қалыптасуына, рухани-әлеуметтік, моральдік тұрғыда дамуына ықпал етеді.
Сыныптан тыс сабақтан тыс уақытта өткізіледі, бірақ оны мектепке
оқушылардың бос уақытын ұйымдастыруға, олардың қабілетін анықтауға және
дамытуға, әр нәрсеге қызығушылығын арттыруға көп нәрсе білу құштарлығын
оятуға көмектесетін, балаларды тәрбиелейтін арнаулы мекемелерде өткізіледі,
оқушылардың сабақ үлгерімін қадағалап отырады [6 ].
Бастауыш сатыда сыныптан тыс жүргізілетін жұмыстар негізінен: оқу-
тәрбие үрдісінде алған білімдерін ары қарай дамытуға мүмкіндік жасау;
оқушының қоғамдық белсенділігін дамыту; оқушылардың өзара қарым-қатынасын
қалыптастыру; белгілі бір еңбекке баулу; оны дамытуға ықпал ету көзделді.
Оқушыларды жан-жақты дамытуда сыныптан тыс тәрбие жұмысының тәлімдік мәні
аса зор екені ғылыми-теориялық еңбектерде және мұғалімдердің іс-
тәжірибесінде дәлелденіп отыр.
Соңғы кезде нарықтық қатынасқа байланысты мектептегі сыныптан тыс
тәрбие жұмысының ұйымдастырылуға байланысты ғылыми-әдістемелік еңбектердің
сирек жарияланатыны аталған шараларды жүзеге асыруға өз кедергісін тигізіп
отырғаны байқалды. Сондықтан сыныптан тыс тәрбие жұмысын және үйірмелерді
бүгінгі әлеуметтік-экономикалық, нарықтық, ұлтаралық қатынастарға және
ұлттық ерекшеліктерге байланысты қарастыруды қажет етеді.
Егемен еліміздің тірегі-білімді ұрпақ. .Білім бастауы - бастауыш
мектепте берілетіні айқын. Осыдан да бастауыш мектепте әртүрлі пәндер
тоғысып,оқушы білімін дамытып,келбетін сомдауға үлес қосады. Біздің егемен
еліміздің мәртебесін көкке көтеріп, экономикасын, ішкі және сыртқы саясатын
дамытатын тек қана жастар. Бастауыш мектептің негізгі міндеттері –баланың
жеке басының алғашқы қалыптасуын қамтамассыз ету,оның қабілеттерін ашып
дамыту болып табылады.
Білім тек сабақта ғана емес сыныптан тыс уақытта да беріледі. Түрлі
сыныптан тыс жұмыстар оқушылардың білімдерін тереңдетеді. Яғни сыныптан тыс
жұмыстар деп-оқу бағдарламасынан тыс әр түрлі тәрбиелік-білімділік мәні бар
сабақтан тыс уақытында жүргізілетін жұмыстарды айтады. Оқушылармен
жүргізілетін сыныптан тыс жұмыс оқу-тәрбие жұмысының құрамды бөлігі болып
табылады.Оның негізгі мақсаты балаларды жан-жақты дамытуға бағытталады және
бүкіл тәрбие міндеттерін шешуге көмектеседі. Сыныптан тыс жұмыстың негізгі
міндеті-мектеп оқушыларының қызығуын,бейімділігін, қабілеттілігін жан-жақты
дамытып оқушылардың бос уақытын дұрыс ұйымдастыру. Егер де сыныптан тыс
жұмыс оқу бағдарламасымен дұрыс ұштастырылса,онда ол бүкіл тәрбие
жұмысының жүйесін дұрыс ұйымдастыруға көмектеседі [ 7]. Сонымен қатар
оқушылардың білімдерін тереңдетуге,ой-өрістерін кеңейтуге, олардың ынталы
болуына және әр нәрсені біліп алу құмарлық сезімдерін оятуға септігін
тигізеді. Біріншіден, сыныптан тыс жұмыс баланың сабақта мүмкін болмайтын
жан-жақты дара қабілетін ашуға ықпал етеді.
Екіншіден, сыныптан тыс әр түрлі жұмыстардың түрімен айналысу баланың
жеке әлеуметтік тәжірибесін жандандырады, оның азамат құндылықтарына
негізделген білімдерін байытып, қажетті практикалық іскерлігі мен дағдысын
қалыптастырады.
Үшіншіден, сыныптан тыс жұмыс оқушыларды әрекеттің әр түріне қатысты
қызығушылығының дамуына ,оған белсенді қатысуға деген құлшынысын
тәрбиелеуге нәтижелі ықпал етеді. Егер де балада еңбекке деген тұрақты
қызығушылық және белгілі бір практикалық дағды қалыптасқан болса,онда ол өз
бетінше тапсырманы нәтижелі орындауды қамтамассыз ете алады. Бүгін де бала
өзінің бос уақытын қандай іске арнауды білмей жатса, соның негізінде жастар
арасында қылмыстың көбеюіне әкеледі. Сондықтан бұл өте күрделі мәселеге
айналды.
Төртіншіден, сыныптан тыс әр түрлі жұмыстарының формасы тек қана
баланың сыныптан тыс дара қабілетін ашуға ықпал етпейді,сонымен бірге
оқушылар ұжымында өмір сүруге үйренеді. Яғни, оқу, еңбек әрекеттерінде және
қоғамдық пайдалы істерді атқаруға өзара ынтымақтастыққа, бір-біріне қамқор
болуға, өзін басқа жолдастарының орнына қоя білуге тәрбиелейді.
Тіпті сыныптан тыс жұмыстың қандай да бір түрі болмасын, танымдық.
спорттық, еңбек қоғамдық пайдалы, оқушылардың өзара ынтымақтастық
тәжірибесін белгілі бір салада байытады, қорытындысына үлкен тәрбиелік
нәтижеге қол жеткізуге ықпал етеді.
Бесіншіден, сыныптан тыс жұмыстардың өткізуде уақытқа қатаң шектеу
болмайды. алтыншыдан, сыныптан тыс жұмыстың нәтижесіне күнделікті бақылау
мүмкіндігінің болмауы. Себебі онда тек жалпы жетістікпен оқушылардың жеке
дара даму деңгейін бақылауға ғана мүмкіндік береді.
Бастауыш сатыда оқу-тәрбие үдерісі жан-жақты қарастырылып, оқушылар
ұйымы арқылы ықпал ету қазіргі кезеңнің өзекті мәселесі болып отыр.
Жеке тұлғаны дамыту мәселелері М.Б.Блонский, Л.С.Выготский,
С.А.Рубинштейн, Л.В.Занковтардың еңбектерінің негізгі арқауы болып
табылады. Л.В.Занковтың пікірінше, оқушылардың сыныптан тыс уақытындағы оқу
әрекетіне белсене араласуына маңыз береді [8 ].
Ал, П.Болдыровтың пікірінше, оқытудың өмірмен байланысына қажетті
талаптар қоя отырып, оқушылардың өздері жинақтаған өмір тәжірибесі,
әсерлері, байқаулары болу керек деп қараған. Сондай-ақ сыныптан тыс
жұмыстарды ұйымдастыру арқылы оқушыларды шығармашылық ізденістерге салуға
және олардың ішкі сезімдерінің дамуына,білімдерін тереңдетуге ықпалын
тигізеді деп санайды.
Ұлы педагог А.С.Макаренко айтқандай, сыныптағы әрбір жұмыс әрқашан да
тәрбие жұмысы болып табылады, бірақ тәрбиені тек білім беру арқылы шешу
мүмкін емес. Сондықтан тәрбие мақсаттарын жүзеге асыруда сабақ барысында
ғана емес, сыныптан тыс өткізілетін қоғамдық шараларды жиі өткізудің маңызы
зор деп санайды [9].
Сыныптан тыс жұмыстар-оқушылардың адамгаршілік қасиеттерін
қалыптастыруда, өнер саласындағы талғам-тілектерін тәрбиелеуде адамдар
өмірінде кездесетін жағымды-жағымсыз мінез-құлық нормаларына олардағы дұрыс
көзқарасты қалыптастыруға елжандылық сезімдерін шыңдауға, сабақтан тыс
кезде өткізілетін тәрбие жұмыстарын ұйымдастырудың негізгі бір формасы
болып саналады.
Демек, сыныптан тыс жұмыстар оқушылардың танымдық белсенділіктерін
арттырып білім, біліктерін қалыптастырады.
Білім-адам ойында шындықтың дұрыс бейнеленуі,қоғамдық тәжірибеде
тексерілген таным барысының нәтижесі. Білім адамдардың қоғамдағы
материалдық және рухани іс-әрекеті нәтижесі ретінде пайда болды. Білімді
жеке адамның игілігіне айналдыру үшін,оны ойлау операциясы-талдау,
синтездеу, салыстыру, жіктеу және жинақтау арқылы терең ұғыну қажет. Оқушы
ойлау операциясына сүйеніп,өз білімін шындыққа айналдыра алады.
Ал, білік-бір ережеге және оны нақты міндеттерді шешу барысында
лайықты пайдалануға негізделген жаңа әрекетті меңгерудің нәтижесі. Білікті
іс-әрекеттің орынды тәсілдерін таңдай білуден тек қана,таңдай білуден ғана
емес, оларды тәжірибеде орындаудан көрінеді.Біліктілік тәсілдерді таңдай
білуден басқа мақсатқа жету үшін қажетті шарттарды білуді қажет етеді. Озат
педагогтар С.Нұрсейітова, А.Жарылқапова сыныптан тыс әрекеттер оқушылардың
білімдерін кеңейтіп жан-жақты ізденулеріне мүмкіндік жасайды,сыныптан тыс
танымт іс-әрекеттерндің қорытындысы шығады және сыныптан тыс жұмыстар
арқылы балалар тылсым дүниенің әр түрлі сырларын ұғынады деп түсіндіреді [
10].
Сыныптан тыс жұмыстарды ұйымдастырудың мынадай сыныптан тыс
ерекшеліктері бар:
Балада өзіне қатысты жағымды қатынасты қалыптастыру және ондағы өзін-
өзі бағалаудың әділдігін қамтамассыз ету. Бұл баланың одан әрі дамуының
негізі болады. Сыныптан тыс оқу үдерісіндегі шектеуді жоюға мүмкіндік
береді және баланың өзі жөніндегі жағымды көзқарастың қалыптасуына өзінің
күш -қайратына сенімділігінің орнауына жағдай туғызады.
Балада ынтымақтастық,ұжымдық өзара әрекет ету дағдысы
қалыптасады.Егер де балада өзіне қатысты жағымды көзқарасы бар
жағдайда жолдастармен тіл табысу,олардың пікірінт тыңдау өзара
міндеттерін бөлісу, басқа адамджардың мүддесін ескерту,көмектесу
біліктілігі қалыптасқан жағдайда,онда толығымен ұжымдық өзара жағымды
әрекеттесу дағдысы қалыптасады.
Баланың дүниетанымдық компоненттері: адамгершілік,
эмоциональдық, ерік-жігері қалыптасады. Сыныптан тыс жұмыстарда бала
адамгершілік түұсінік арқылы қоғамдық мораль және мсінез-құлық нормаларын
меңгереді.
Баланың таным қызығушылығы дамиды,яғни мұндай міндетте сыныптан
тыс жұмыс сабақта және сабақтан тыс әрекеттің сабақтастығын қамтамассыз
етеді. Өйткені сыныптан тыс жұмыс сабақтағы тәрбиемен байланысты,мұендай
көзқараста ол оқу үдерісінің нәтижесін арттыруға бағытталған. Баланың таным
қызығушылығын дамыту,бір жағдайда, ол оқыту барысында жұмыс істесе, екінші
жағдайда балаға тәрбиелік ықпалын үшейтеді. Жоғарыда аталған міндеттер
сабақтан тыс жұмыстардың негізгі бағыттарын анықтайды.
Сыныптан тыс жұмысының мақсат және міндеттері тұтас педагогикалық
үдерісінің қызметіне ерекше сипат беретін білімділік, тәрбиелік жәнет
дамытушылық. Білімділік мақсаты оқу әрекеті секілді басымдылыққа ие бола
алмайды. Ол сабақтан тыс жұмысында тәрбие және дамытушылық қызметі нәтижелі
іске асыруда көмекші рөл атқарады.
Соған орай сабақтан тыс жұмысының білімділік мақсаты ғылыми білімдер
жүйесін және оқу біліктілігімен дағдысын қалыптаструды көздемейді,
керісінше балаларда белгілі бір мінез-құлық дағдысын қалыптастыру ұжымдық
өмірді, қарым-қатынас мәдениетін үйретеді. Сыныптан тыс жұмысының
дамытушылық мақсатаының маңызы ерекше. Ол белгілі бір әрекетке байланысты
оқушылардың психологиялық үдерістерін, оқушылардың жеке дара қабілеттерін
дамытуды көздейді. Соған орай баланың жасының қабілетін анықтау, бейімін,
қызығушылығын дамытуды іске асырады.
Сыныптан тыс жұмыстар оқушылардың білім,білік шығармашылық әрекетін
қызығушылығын арттырады, ой-өрістерін кеңейтеді. Көптеген әрекеттер
нәтижесінде оқушылардың адамгершілік, кішіпейілділік, әсерленушілік және
ерік-жігер қасиеттерін тәрбиелеу міндеттері атқарылады. Осындай іс-
әрекеттердің жүзеге асырыуы оқушылардың сабақ үлгерімін, дүние танымын
арттыруына сыныптан тыс жұмыстың үлкен себебі тиеді.
Сыныптан тыс жұмыстарға тән негізгі ерекшеліктер:
Оқыту сабақтарына қарағанда сыныптан тыс жұмыс ерікті негізде
өткізіледі. Оның бірінші ерекшелігі, міне, осында. Оқушылар ынта мен
бейімділіктеріне байланысты өз қалаулары бойынша көп болып және жеке
атқарылатын жұмыстарға қатысады. Демек, еріктілік, ең алдымен сыныптан тыс
сабақ түрлерін еркін таңдап алуды білдіреді.
Сыныптан тыс жұмысты ұйымдастырудың екінші ерекшелігі оның міндетті
бағдарламалар көмегімен байланысты болмайтындығында. Оның мазмұны мен
формасы негізінен алғанда оқушылардың ынталары мен талап-тілектеріне,
жергілікті жағдайларға байланысты болады. Пәндік және басқа үйірмелердің
бағдарламалары шамалық, бағдарлық күйде болады. Бұл сыныптан тыс жұмыстың
мазмұны анағұрлым икемді, мектеп оқушыларының ынтасы мен талап-тілектеріне
сай келетіндей етуге мүмкіндік береді [11 ].
Сыныптан тыс жұмыстың үшінші ерекшелігі жас шамасы әртүрлі оқушыларды
қамтитындығында. Мектеп хорының немесе оркестрінің, көркемөнерпаз
үйірмелерінің және спорт ұжымдарының жас шамалары әр түрлі болып келетін
құрамы сыныптан жұмысты ұйымдастыруға және өткізуге кедергі бола алмайды.
Керісінше, әр түрлі сыныптардың оқушыларын біріктіре отырып сыныптан тыс
сабақтар бүкіл мектеп ұжымының топтаса түсуіне себепші болады.әртүрлі
сыныптардағы оқушыларды біріктіретін үйірмелерде ересектеу балалардың
өзінен кішілерге қамқорлық жасауларына,жолдастық өзара көмекті өрістетуге
жақсы жағдай туғызылады.
Сыныптан тыс жұмыстың төртінші ерекшелігі, онда өз бетімен айналсудың
басым болуынан көрінеді. Үйірмелерде, спорт ұжымдарында, көркемөнерпаздар
ұжымында балалардың өз беттерімен жұмыс істеулеріне кең мүмкіндіктер
беріледі. Оны, әрине педагогтар бағыттап отырады, бірақ оқыту сабақтарынан
ерекшелігі-оны негізінен мектеп оқушыларының өздері ұйымдастырады.
Қазіргі жағдайдағы сыныптан тыс жұмысының бесінші ерекшелігінің мәні
ондағы қоғамдық пайдалы іс-әрекеттің сыбағалы салмағының артқандығында.
Егер біраз уақыт бұрын сыныптан тыс жұмысты өзар сөйлесу және көңіл көтеру
формалары басым болып келсе,қазір ол қоғамға пайдасы мол бағытқа ие болып
келеді. Соның нәтижесінде ол мектеп оқушыларына, әсіресе жоғары сыныптарда,
кәсіптік бағдар берудің өте маңызды да ықпалды құралы ретінде көрініп отыр.
Сыныптан тыс жұмыстың алтыншы ерекшелігі-формалар мен әдістердің сан
алуандығы.Сыныптан тыс сабақтардың барлық формалары мен әдістерін санап
шығу қиын және мүмкін де емес. Ең алдымен өнерпаздар клубтарының және
ғылыми қоғамдарды құруды көрсеткен жөн. Қоғамға пайдалы іс-әрекеттерді
ұйымдастырудың, мектеп оқушыларының мәдени дүниетанымын көтерудің формалары
алуан түрлі болып түсті.
Кейде сыныптан тыс жұмысқа оқушылардың барлығы емес, белсенді
оқушылар ғана тартылады. Басқалары, ең алдымен қиын мінезді балалар
сабақтан тыс уақытта ұйымдастырылған әсер ету өрісінен тыс қалады. Ал
алдыңғы қатарлы мектептердің тәжірибесі болса,мұндай балаларды сыныптан тыс
қызықты жұмысқа тартудың оларды қайта тәрбиелеуге, сыныптан тыс уақытта
бірлескен ұжымдық іс-әрекетке деген ынтаны арттыруға көмектеседі. Тәрбиені
комплексті түрде жүргізуді жүзеге асыру оқушылардың еш қайсысын қалдырмай,
бәрін сынып жұмысының түрімен қамтуды көздейді. Қазіргі жағдайдағы сыныптан
тыс жұмыстың жетінші ерекшелігі – оның бұқаралығы. Ол табиғатты, техниканы,
өнерді сүйетін жеке балаларды ғана емес, барлық оқушыларды қамтиды. Оның
бұқаралық формалары топтық және жеке дара сабақтармен толықтырылып отырады
[12 ].
Сыныптан тыс жұмыстар өмірмен байланысты болса онда кез-келген
үйірменің ғылыми қоғамының жұмысы айнала қоршаған ортамен танысуға және оны
гүлдендіруге белсене қатысуға себепші болады. Сонымен қатар сыныптан тыс
жұмыстар анда-санда емес, жүйелі, үнемі өткізілсе, онда ол едәуір арта
түседі. Оқушылардың қызығушылықтарын, білім, біліктерін ой-өрістерін
кеңейтеді.
Сыныптан тыс жұмыстарды мектеп оқушыларының сабаққа жауапкершілігі,
ғылымға сүйіспеншілігі тәрбиеленеді. Сыныптан тыс жұмыс үдерісінде оқушылар
ғылым мен техниканың қазіргі проблемаларымен танысады. Баланың сана-
сезімінің өсуіне, тұлға ретінде қалыптасуына сыныптан тыс жұмыстың тигізер
пайдасы көп.
Сонымен бірге сыныптан тыс жұмыстардың мазмұны оқушының теориялық
білімдерін кеңейте, молықтыра түсуге лайықталып, оқушылардың жеке қабілетін
дамытады.сыныптан тыс сабақтардың құндылығы,олардың тиімділігі көбіне бір
қатар талаптарды сақтауға байланысты. Ең алдымен олардың саяси бағыттылығын
қамтамассыз етудің маңызы зор. Бұл талапты сыныптан тыс жұмыстың формалары
мен әдістерін таңдаған кезде, оны жоспарлау және ұйымдастыру үдерісінде,
қорытынды шығарған кезде сақтаған жөн.
Сыныптан тыс жұмыстардың негізгі түрлері ең алдымен оқушылардың
сабақта алған білімдерін кеңейтуді көздейді.
1.2. Бастауыш мектеп оқушыларымен жүргізілетін сыныптан тыс жұмыстың
түрлері
Адамның жеке басын қалыптастыру негізі бастауышта қаланатыны
бәрімізге белгілі. Бастауыш мектептің негізгі міндеттері – баланың жеке
басының алғашқы қалыптасуын қамтамасыз ету; олардың қабілеттерін ашып,
дамыту, оқуға деген ынтымақтастық тәжірибесінің берік дағдыларын меңгерту,-
делінген Қазақстан Республикасының бастауыш білімді дамыту
тұжырымдамасында. Осы міндетті ойдағыдай орындау үшін, әрбір жас баланы
оқыту, тәрбиелеу, дамыту жұмыстарын ұштастыра жүргізіп, оқушыны жан-жақты
қамтамасыз етуге дайын болуымыз керек,-дейді көптеген педагогтарымыз.
Оқушыларды жан-жақты дамытудың міндеттерімен туындайтын тәрбие жұмысы
мазмұнының көптігі сыныптан тыс жұмыстың әртүрлі формаларын қажет етеді.
Сыныптан тыс жұмыс көбіне сабақтан тыс жұмыстың тікелей жалғасы болып
кетеді,онда оқушылардың алған мәліметтерін тереңдетіп,кеңейтуге
көмектеседі. Сыныптан тыс жұмысты ұйымдастыру формасымен өткізетін
әдістеріне қарай бірнеше топқа бөлінеді: жеке-дара, топтық, көпшілік.
Оқушылармен жүргізілетін жеке жұмыстың формасы - сыныптан тыс жұмысқа
байланысты мұғалімнің немесе ұжымның әр түрлі міндеттері мен тапсырмаларын
жеке оқушылардың өз бетімен орындауы болып табылады. Жеке атқарылатын
сыныптан тыс жұмыс оқушыларды қызықты, эмоциялық сабақ пәнді тереңірек оқып
- үйренуге ұмтылдырады. Көптеген сұрақтар туады, оларға жауапты оқушылар
әртүрлі сыныптан тыс сабақтар кезінде ала алады [ 13].
Сонымен қатар мұндай сыныптан тыс жұмыстар оқушылардың өз бетемен
жұмыс істеуімен пәнге қызығушылықтарын арттырады. Жеке атқарылатын сыныптан
тыс жұмыстың өте маңызды түрі-табиғат туралы әдебиеттер оқу. Табиғат
тіршілігімен байланысты көптеген сұрақтарға жауапты балалар В.Бианскийдің,
Г.Скребищкийдің, Е.Чарушиннің, И.Соколов-Микитовтың, М.Прешвиннің және
басқа да көптеген тамаша шығармаларынан табады. Жеке атқарылатын сыныптан
тыс жұмыс балалардың табиғатты зерттеуге, ықыласын дамытуға көмектеседі,
олардың қызығушылығын жіктеуге мүмкіндік береді және де соның арқасында
балаларды көпшілік және үйірменің сыныптан тыс жұмыстарына дайындайды .
Сыныптан тыс жұмыста оқушы белсенділігі қандай болғанда да оның
білім, біліктеріне сүйенеді. Оқыту үдерісінде оқушылардың белсенділігін
арттыру мен жүзеге асыру сабақ кезінде жүргізіледі.
Яғни сыныптан тыс жұмыс барысында оқушылардың сыныптан тыс жұмысы
міндетті түрде қалыптасады. Осыған байланысты кейбір педагоготар мен
психологтар Р.Г.Лемберг, М.И.Скатин, В.А.Занков оқушылардың сыныптан тыс
жұмыстарының негізгі ерекшелігі-олардың ықыласы мен өз еркімен әрекет
жасауына байланысты деп санаған. Сыныптан тыс жұмыс кезінде оқушылардың
өздігінен жұмыс істеу әрекеті бірден қалыптаспайды ол өте күрделі үдеріс
болғандықтан жай, қарапайым сатыдан жоғары, күрделі сатыға қарай дамиды.
Сыныптан тыс жұмыстың топтық формаларының ішіндегі негізгі ұйымдасқан
формасы үйірме болып табылады. Үйірме-ерікті ұйым.
Үйірме - бұл оқушылардың жалпы қызығуымен сыныптан тыс қызметінің
негізінде құрылған бірлестік. Үйірме жұмысы оқушылардың белгілі бір
ғылымның, техниканың, өнер мен спорттың саласында қызығуы мен
қабілеттілігін дамытуға және анықтауға көмектеседі. Үйірме жұмыстары
оқушының сыныпта алған білімін тереңдете түседі бағдарламадан тыс жаңа
білім мен ептілігін, дағдысын қалыптастырады. Үйірменің әрбір мүшесі:
1. Белгілі бір тақырып бойынша жұмыс істейді.
2. Жоспар бойынша жұмыс жүргізіледі.
3. Жұмысты ақырына дейін жеткізеді.
4. Бақылаулар мен тәжірибелер күнделігін жүргізеді.
5. Үйірме сабақтарына тиянақты қатысады және үйірме жетекшісінің
тапсырмаларын орындап отырады.
6. Істелген жұмыс туралы үйірме алдында есеп береді.
7. Үйірмеге қажетті материалдар мен жабдықтарды дайындауға белсене
қатысады.
8. Оқушылардың алдында істеген жұмыс туралы шағын сөз сөйлейді.
Үйірменің жұмыс тақырыптары алуан түрлі болуы мүмкін. Алайда үйірме
тақырыптарына міндетті түрде қойылатын талап-олардың қоғамдық мәнділігі.
Пайдалы іс балаларды біріктіреді. Бұл сыныптан тыс жұмыстың оқу
сабақтарынан көбіне–көп айырмашылықтарының бірі. Үйірме жұмысы оқушылар мен
мұғалімді жақындастырады, оқушылардың білім, біліктерін, ой-өрістерін
шығармашылдық қабілеттерін дамытады.
Мектептің міндетті оқу бағдарламысынан тыс әр түрлі тәрбиелік –
білімділік мәні бар сабақтан тыс уақытында жүргізілетін жұмыстарды сыныптан
тыс жұмыстар деп атайды.
Оқушылармен жүргізілетін сыныптан тыс жұмыс – оқу-тәрбие жұмысының
құрамды бөлігі болып табылады. Оның негізгі мақсаты оқушыларды жан-жақты
дамытуға бағытталады және бүкіл тәрбие міндеттерін тиімді шешуге
көмектеседі.
Сыныптан тыс жұмыстың негізгі міндеті – мектеп оқушыларының қызығуын,
бейімділігін, қабілеттілігін жан-жақты дамытып, олардың бос уақытын дұрыс
ұйымдастыру.
Егер де сыныптан тыс тәрбие жұмысы оқу жұмысымен дұрыс ұштасатын
болса, онда ол бүкіл тәрбие жұмысының жүйесін дұрыс ұйымдастыруға
көмектеседі. Сыныптан тыс жұмыс оқу жоспарын толықтыра түседі [14 ].
Сыныптан тыс жұмысты басқару-ол баланың жаратылысынан берілген
қабілетін дамытып қана қою емес, сонымен бірге оның ізденуге деген
құштарлығын арттырады. Өйткені әр адам ең бірінші өзін тәрбиелейді. Бұл
өмірлік ұстаным. Сыныптан тыс жұмыс –бұл жас буынның қоғам өміріне
араласуын өзі өмір сүріп отырған ортаға қалыптасуы болып табылады.
Бұл бағытта жүргізілетін арнаулы зерттеу жұмыстары әр түрлі сыныптан
тыс жұмыстар мектеп оқушыларының кәсіптік қызығуы мен түсініктерінің
тууының негізгі көзі болып табылатындығын дәлелдеді.
Сыныптан тыс жұмыстардың алатын ролін бағалай келіп, мектептен тыс
жұмыс жөнінде Бүкілроссиялық кеңесте сөйлеген сөзінде Н.К.Крупская былай
деген еді: "Ал қазір бұрмалаудың басқа түрін – мектептен тыс жұмысты жете
бағаламауды жиі кездестеруге болады. Мұны ашық айтпайды, бірақ: "тек мектеп
қажет, қалғандары түкте емес" деп жүргендерді жиі кездестіресің. Бұл дұрыс
көзқарас емес. Мектептен тыс жұмыс мектептің өз жұмысын тиісті дәрежеге
көтеруге көмектесе алады және көмектесуге тиіс те" -деген. Сондықтан
мектепте және сабақтан тыс жұмыстар жүргізудің маңызы зор.
Оқушыларды жан-жақты дамытудың міндеттерінен туындайтын тәрбие жұмысы
мазмұнының көптігі сыныптан тыс жұмыстың әр түрлі формаларын қажет етеді.
Педагогика ғылымынды сыныптан тыс жұмыстың формалары мен әдістерінің
теориясы әлі де жеткіліксіз зерттелген. Қазіргі кезде сыныптан тыс жұмыстың
мынадай формалыры қалыптасқан: көпшілік, үйірмелік және топтық, жеке
формалыры кездеседі.
Оқушылармен жүргізілетін жеке жұмыстың формасы – сыныптан тысжұмысқа
байланысты мұғалімнің немесе ұжымның әр түрлі міндеттері мен тапсырмаларын
жеке оқуышлардың өз бетімен орындауы болып табылады. Оған мынылар жатады.
Мәселен, ұсынылған кітаптарды оқу, көркем өнер номерлерін әзірлеу, басқа да
таспсырмалар жатады. Оқушылармен жүргізілетін жеке жұмыстардың мәнін
бағаламауға болмайды.
Жеке жұмыстарға икемді оқушыны да, сабаққа нашар оқушыны да
қатыстаруымыз керек.
Жеке сыныптан тыс жұмыстың сапасы мен нәтижесін жақсарту мақсатында
әрбір оқушының қызғуын білуге ұмтылу керек. Оқушыларға мынадай сұрақтар
қоюға болады: Саған бәрінен де не ұнайды?. Кей жағдайда балалардың
жауабы олардың қызығуын толық ашып бере алмайды, бірақ та мұғалім үшін ол
мәселе бойынша кейбір бағыт беруге көмектеседі.
Үйірмелік және топтық жұмыстарға үйірмелер және басқа бірлестіктер
жатады.
Үйірме – бұл оқушылардың жалпы қызығуымен сыныптан тыс қызметінің
негізінде құрылған бірлестік. Үйірме жұмысы оқушылардың белгілі бір
ғылымның, техниканың, өнер мен спорттың саласында қызығуы мен
қабілеттілігін дамытуға және анықтауға көмектеседі. Үйірме жұмыстары
оқушының сабақта алған білімін тереңдете түседі, бағдарламадан тыс жаңа
білім мен ептілігін, дағдысын қалыптастырады [15].
Бастауыш сыныптарда үйірме жұмыстарын жүргізуде бірнеше міндеттер
қойылады:
- оқу-тәрбие үрдісінде алған білімдерін ары қарата дамытуға мүмкіндік
жасау;
- оқушының қоғамдық белсінділігін дамыту;
- оқушылардың өзара қарым-қатынасын қалыптастыру.
Үйірме жұмыстарының алдына қоятын негізгі талабы:
- үйірме жұмыстарына қатысатын оқушының қабілетін ескеру;
- білім беру, оқыту мен тәрбие берудің өзара байланысы;
- оқушылардың еркіндігі.
Үйірмеге қатысатын оқушылардың практикалық білім, білік, дағдылары
бірдей болуы мүмкін емес. Себебі, оның білім, қызығушылығу мен
белсенділіктері, қабылдауы және жұмысқа қабілеттері әр түрлі болғандықтан,
алған дағдылары да тұрақты болмайды. Бірақ, баланың жас ерекшеліктеріне
байланысты қызығушылығу мен белсенділіктерін дер кезінде дамыту мен
жоспарлау - әрбір ата-ана мен тәрбиешінің міндеті.
Бастауыш сынып оқушыларының ерекше қасиеттерінің бірі - үздіксіз
дамуға бейімділігі мен жаңалыққа жаны құмарлығы. Осы кезеңдердегі қолайлы
сәттерді тиімді пайдаланып қалу үшін сабақтан тыс, мектептен тыс
жүргізілетін үйірмелер мен тәрбие жұмыстарының ерекше маңызы бар. Әсіресе,
сабақтың жалғасы болып табылатын пәндік, көркемөнер үйірмелері баланың өз
бетінше ізденуі мен өз бетінше дамуына, қосымша практикалық іскерлік
дағдылардың меңгерулеріне жол ашады. Үйірме жұмыстарында балалардың мынадай
қабілеттері дамиды:
-техникалық, ән-күйлік жұмыс жасауға, оларды тетіктерінің аталуы мен
жұмысқа қосу ерекшелігімен танысады, өзі пайдалана алады;
-мұғалімнің түсіндірген нұсқауын тыңдап, басшылыққа алып, зейін
тоқтатаып, оның дұрыс орындалуына өзідігінен шешім қабылдайды;
-өзі жасаған жұмыс нәтижесін айтып, қорытынды жасап үйренеді, тіл
байлығы мен ойлау қабілеттері дамиды;
Бастауыш сынып оқушылары үйірмелерге жүйелі түрде қатыса отырып,
білімімен танымдық қасиеттерін толықтырумен қатар, төмендегідей қосымша
дағдыларды меңгереді;
-өз жұмыс орынын ұйымдасыта білу;
-күнделікті ағымдағы жұмыстарын өз бетінше жоспарлау;
Жалпы сыныптан тыс жүргізілетін іс-шаралар оқушылардың қызығушылығы
мен қабілетіне байланысты бірігіп шағын топтарды құрады. Кейбір үйірмелер
әр түрлі жастағы оқушыларды біріктіретіндіктен, мұғалімнің әр түрлі
тәсілдері қарастыруына тура келеді.
Көркемөнер үйірмелерге қатысатын балалардың жұмысқа бейімділігімен
іскерлік дағдылары, шығармашылық ізденсі әр түрлібағыттарда дамып отырады.
Көркемөнер үйірмесіне қатысатын балалардың эстетикалық, этикалық талғамдары
мен сезімдері жоғары дәрежеде іске асырылады. Балалардың көркемөнер
үйірмелерінде сезіммен жұмыс жасауы, олардың ойын кезіндегі іс-әрекеттеріне
ұқсас, таза шынайы қатынастардан тұрады. Көркемөнер арқылы бала өзін
қоршаған орта табиғатын, әсемдігін, сұлулығын түсіне алады, олардың
маусымдық өзгерістерін бақылап, сыныптан тыс тұжырымдар жасайды.
Сыныптан тыс жұмыстың көпшілік формаларына кештер, мейрамдар,
фестивальдер, сенбіліктер, диспуттар, конкурстар, олимпиадалар, театр мен
киноны ұжымдық түрде көру жатады.
Кеңес мектебі сыныптан жұмыстың әр түрлі формаларын пайдаланудың
көптеген тәжірибесін жинақтады. Қазіргі кезде тәжірибелі мұғалімдеріміз
оның тиімділігін арттыру жолдарын іздестеруде. Мектеп тәжірибесінде
сыныптан тыс тәрбие жұмысының барлық формалары бір-бірімен байланыста
қарастырылады [16]. Сыныптан тыс жұмыстың тәрбиелік және білімдік
мүмкіншілігі күшті болғанымен, істің мәнін шеше алмайды. Ең негізгісі – осы
жұмысты іске асыратын тәрбиеші жұмысының мәні мен мазмұнына, педагогикалық
шеберлігіне байланысты.
Сабақ үстінде, оқыту кезінде қалыптасқан адамгершілік қарым-қатынас
сипаты сыныптан тыс қызметке беки түседі немес түрлі өзгерістерге ұшырайды.
Сынпытан тыс жұмыс мейлінше әр түрлі формаларға, оқушылардың мазмұнды
қызметіне бай болып келеді. Балалар сабақтан тыс уақытта қоғамдық пайдалы
еңбекке қатысады.
Сан қырлы сыныптан тыс қызметі үдерісі кезінде балалардың арасында
олардың әрқайсысының жеке бастық ерекшеліктеріне орай қарым-қатынастар
қалыптасытын болады. Сол қарым-қатынастар олардың жеке басының одан әрі
даму бағытын анықтайды.
Қазіргі кезде жастарымыздың эстетеикалық білім алуға деген ынтасы өте
злр болып отыр. Оқушылар эстетикалық тәрбие саласында ара-тұра, бытыраңқы
түрде өткізілетін шаралармен қанағаттанатын мектептер барған сайын азайып
барады.
Осы уақытта мектептегі бұл жұмыс барған сайын айқын ұйымдық форамлар
алуда.
Мәселен, ең алдымен мектептерде эстетикалық тәрбие бойынша көптеген
жұмастар көптеп ұйымдастырылуды.
Қазіргі таңда мектептерге ақы төлеп арнаулы жетекшілер шақырылатын
хореография және музыка үйірмелерін, сондай-ақ бейнелеу өнері жөніндегі
үйірмелер құруға ата-аналар қаржысы есебінен рұхсат етілген.
Көптеген осындай үйірмелер мен көркемөнерпаздар үйірмелері жұмыс жасап
жатыр.
Көркемөнерпаздар кештері мен байқаулары, ән мен би мерекелері
өтікізіледі. Кейбір мектептер спектакльдер қойып жүр; бұларды дайындап,
көркемдеуге "суретшіоер" де, "декораторлар" да, "техниктер" де,
"музыканттар" да шақырылады, яғни шығармашылық қызметтің алуан түрлерімен
әуестенуші көптеген оқушылар шақырылады.
Барлық сыныптарда театр спектакльдерін көру және талқылау
ұйымдастырылады, оқушылар концерттерге, музейлерге, киноға барады.
Эстетикалық тәрбие жөніндегі сыныптан тыс өтікізілетін жұмыста
диофильмдер мен кинофильмдерді пайдалану зор роль атқарады. Өнердің ең
бұхаралық түрін – кино өнерін насихаттау мақсатымен көптеген кинолар
көрсетуге болады.
Эстетикалық тәрбие бойынша сыныптан тыс өтікізілетін бүкіл жұмыстарды
ұйымдасыту, әрине, мамандарды – музыканттарды, көркемсөз оқушыларды,
әншілерді керек етеді. Алайда сұғалімдердің өздеріне де арнаулы білімдер
мен кең мәдени ой-өріс керек болады.
Оқушыларға мектептен тыс эстетикалық тәрбие беру оқушының қайда
тұратынына - үлкен немесе шағын қалада, ірі совхозда немесе шағын ауылда
тұратынына, музейлерге, киноға, театрларға бара алу бара алмауына,
телевизия хабардарын көре алу, көре алмауына көбіне-көп байланысты болмақ.
Қазіргі уақытта кино, радио және телевизия барша жұрттың қолы жететін
игілікке айналып отыр, сондықтан мектеп олардың ықпалын ескере отыра алады
және ескеріп отыруға тиіс те.
Сыныптан тыс жұмыс оқу мен тәрбие жұмысын жүргізумен бірге, мектептен
тыс тәрбие жұмыстары да жүргізіледі.
Арнаулы мектептен тыс мәдени-ағарту мекемелері мен қоғамдық ұйымдар
тарапынан жүргізілетін тәрбиелік-білімдікмәні бар жұмыстарды мектептен тыс
жұмыстар деп атайды. Ол да сабақтан тыс уақытта өткізіледі, бірақ оны
мектепке оқушылардың бос уақытын ұйымдастыруға, олардың қабілетін анықтауға
және дамытуға, әр нәрсеге қызығушылығын арттыруға, көп нәрсе білуге
құштарлығын оятуға көмектесетін, балаларды тәрбиелейтін арнаулы мекемелер
өткізеді [17 ].
Мектептен тыс жұмыстар негізнен мектептен тыс мекемелерде жүргізіледі.
Мектептен тыс мекемелер екіге бөлінеді: жалпы және арнаулы мектептен тыс
мекемелер. Жалпы мектептен тыс мекемелер баллармен жұмысты ғылым мен
мәдениеттің әр түрлі саласы бойынша жүргізеді. Оларға мәдениет сарайлары,
балалар саябақтары жатады. Арнаулы мектептен тыс мекемелер, мәселен,
техникалық өнердің бір-ақ саласында жұмыс жүргізеді. Оларға балалар
кітапханалары мен оқу залдары, балалар театрлары мен кинотеатрлар жатады.
Мектпетен тыс мекемелердің барлығы мектептермен тығыз байланысты. Олар
әдетте оқушыларды мектептердің жолдама қағаздары бойынша қабылдайды,
олардың сабақ үлгерімін қадағалап отырады. Оқушылар сабақ үлгерімі төмендеп
кеткен жағдайда бұл мекемелердегі сабақтарға қатысу құқығынан айырады.
Бұл мектептен тыс мекемелер жүйесінің үлкендігіне қарамастан, олар әлі
де болса тілек бүлдіршіндердің барлығын қамти алмайды және әзірге көбіне
мектептің өзінде-ақ әлдеқандай арнаулы саладағы сабақтарға ынтасы мен
қабілетін танытқан оқушылармен жұмыс жүргізеді. Мектеп үшін де олар өз
ережесіне сәйкес мектептен тысжұмыстар саласындағы әдістемелік ортылықтар
болып табылады.
Балалар кітаптарының үйлері және сондай-ақ барлық дерлік музейлер,
филормониялар, балалар кітапханалары оқушылармен үлкен жұмыс жүргізеді.
Балалар театрының міндеті – балаларға жоғары адамгершілік қасиеттерді
тәрбиелеу, көркемдік талғамын қалыптастыруға көмектесу, ой-өрісін кеңейту.
Мектептен тыс тәрбие мекемелерінің роліне Н.К.Крупская ерекше мән
беріп, барлық мәдениет үйлерін, барлық мектептен тыс жұмыстарға орасан зор
тәрбиелік мәні барміндеттер жүктелетінін айтты. Мектептен тыс жұмыс жаңа
ынталарды тудыруға тиіс, ол балаларды ұйымдық жағынан тәрбиелеуге тиіс
екеніне ерекше мән берді.
Мектептен тыс мекемелердің бірлесе жүргізген жұмыс негізінен мектеп
оқушыларының бос уақытын дұрыс ұйымдастыруда қоғамдық пайдалы бағыт беру
мақсаты көзделеді.
Оқыту сабақтарына қарағанда сыныптан тыс жұмыс ерікті негізде
өткізіледі. Оның бірінші ерекшелігі, міне, осында. Оқушылар ынта мен
белсенділіктеріне байланысты өз беттерімен әр түрлі үйірмелерге жазылады,
сабақтан тыс уақытта өз қалаулары бойынша көп болып және жеке атқаралатын
жұмыстарға қатысады. Демек, еріктілік, ең алдымен сыныптан тыс уақыт
түрлерін еркін таңдап алуды білдіреді.
Педагогтар мен оқушылар ұжымының міндеті – сыныптан тыс жұмысқа
оқушылардың ешқайсысынқалдырмай түгел тарту. Мұны, әрине, ешқандай
мәжбүрлеусіз атқару керек. Бірақ, оқыту сабақтарынан соң өз бетімен кетуге
жол беруге болмайды.
Сыныптан тыс жұмысты ұйымдастырудың екінші ерекшелігі оның міндетті
бағдарламалар көлемімен байланысты болмайтындығында. Оның мазмұны мен
формасы негізіненалғанда оқушылардың ынталары мен талап тілектеріне,
жергілікті жағдайларға байланысты болады.
Пәндік және басқа үйірмелердің бағдарламалары шамалық, бағдарлық күйде
болады. Осы бағдарламалардың және әдістемелік нұсқаулардың негізінде
үйірмелердің жетекшілері нақты жағдайларды және оқушылардың ықылас қалауын
ескере отырып жұмыс жоспарын жасайды. Бұл сыныптан тыс жұмыстың мазмұны
анағұрлым икемді, мектеп оқушыларының талап-тілектеріне сай келетіндей
етуге мүмкіндік береді [18 ].
Оның үінші ерекшелігі – жас шамасы әр түрлі оқушыларды
қамтитындығында. Мектеп хорының, мектеп оркестрінің, көркемөнерпаздар
үйірмелерінің жас шамалары әр түрлі болып келетін құрамы сыныптан тыс
жұмысты ұйымдастыруға және өткізуге кедергі бола алмайды. Керісінше, әр
түрлі сыныптардың оқушыларын біріктіре отырып сыныптан тыс жұмыстар бүкіл
мектеп ұжымының топтаса түсуіне себепші болады. Әртүрлі сыныптардың
оқушыларын біріктіретін үйірмелерде ересектеу балалардың өзінен кішілерге
қамқорлық жасауларына, жолдастық өзара көмекті өрістетуге жақсы жағдай
туғызады.
Сыныптан тыс жұмыстың төртінші ерекшелігі онда өз бетімен айналысудың
басым болуынан көрінеді. үйірмелерде, көркемөнерпаздар ұжымдарында
балалардың өз беттерімен жұмыс істеулеріне кең мүмкіндіктер беріледі. Оны,
әрине, педагогтар бағыттап тоырды, бірақ оқыту сабақтарынан ерекшелігі –
оны негізнен мектеп оқушыларының өздері ұйымдастырады. Сыныптан тыс және
мектептен тыс сабақтарға басшылық жасау инициатива мен дербестікті
дамытумен үйлестіріледі. Оқушы ересектеу болған сайын оның инициативалылығы
мен дербестігі толығырақ жан-жақиы көрініс береді. Олар әр түрлі
үйірмелерге, клуб тектес бірлестіктерге қатысушылар ролінде де көзге
түседі.
Қазіргі жағдайлардағы сыныптан тыс тәрбие жұмысының бесінші
ерекшелігінің мәні ондағы қоғамдық пайдалы іс-әрекеттің сыбағалы салмағының
артқандығында. Егер біраз уақыт бұрын сыныптан тыс жұмыста өзара сөйлесу
және көңіл көрету, формалары басым болып келсе, қазір ол қоғамға пайдасы
мол бағытқа ие облып келеді. Соынң нәтижесінде ол мектеп оқушыларына,
әсіресе жоғары сыныптарда, кәсіптік бағдар берудің өте маңызды да ықпалды
құралы ретінде көрініп отыр.
Оның алтыншы ерекшелігі - формалар мен әдістердің сан алуандығы.
Сыныптан тыс сабақтардың барлық формалары мен әдістерін санап шығу өте қиын
және мүмкін де емес. Ең алдымен өнерпаздар клубтарын және ғылыми қоғамдарды
құруды көрсеткен жөн. Қоғамға пайдалы іс-әрекеттерді ұйымдастырудың, мектеп
оқушыларының мәдени дүниетанымын көтерудің формалары алуан түрлі бола
түсті.
Өкінішке орай, сыныптан тыс жұмысты ұйымдастыруда әлі де болса
айтарлықтай кемшіліктер кездеседі. Кейбір мектептер үшін бұл жұмыстың жеке
бағыттарын ғана дамыту тән болып отыр. Мәселен, кейде педагогтар мен
оқушылар ұжымдары өз күш жігерін дене тәрбиесін немесе эстетикалық тәрбиені
ұйымдастыруға ғана бағыттайды. Енді біреулерінде еңбекке тәрбиелеуге,
ғылыми техникалық творчествоны дамытуға ғана баса назар аударылады.
Сыныптан тыс жұмыстың бір бағытын арттыру оқушылардың ынтасы мен
бейімділіктерінің жан-жақты дамуын тежейді, баяулатады.
Кейде сыныптан тыс жұмысқа оқушылардың барлығы емес, актив қана
тартылады. Басқалары, ең алдымен қиын мінезді балалар, сабақтан тыс уақытта
ұйымдастырылған әсер ету өрісінен тыс қалады. Ал, алдыңғы қатарлы
мектептердің тәжірибесі болса, мұндай балаларды сыныптан тыс қызықты
жұмысқа тартудың оларды қайта тәрбиелеуге, сабақтан тыс уақытта бірлескен
ұжымдық іс-әрекетке деген ынтаны арттыруға көмектеседі.
Қазіргі жағдайдағы сыныптан тыс жұмыстың жетінші ерекшелігі – оның
бұқаралығы. Ол табиғатты, өнерді сүйетін жеке балаларды ғана емес, барлық
оқушыларды қамтиды [19 ].
Сыныптан және мектептен тыс тәрбие жұмысын дұрыс ұйымдастыра білудің
де маңызы ерекше.
Сыныптан және мектептен тыс жұмыстың ұйымдастырушысы директордың
тікелей басшылығымен, жалпы мектеп ұжымы қызметінің әр түрлі бағыты бойынша
тәрбие жұмысын ұйымдастыратын сынып жетекшілерінің, педагогтардың көмегімен
барлық оқушыларды сабақтан тыс уақытта алуан түрлі қоғамдық пайдалы істерге
тартуға, олардың өздерінің бос уақытын мазмұнды өткізуіне күш салады.
Ұйымдастырушының қызметіндегі негізгі бағыт – сынып жетекшісі мен
мұғалімдердің тәрбие жұмысын бір орталыққа біріктіру, оны ұйымдастыруда
және өткізуде әдістемелік көмек беру. Ұйымдастырушы сынып жетекшілерінің
жұмыс жоспарын бекітіп, оныңорындалуын қадағалып отырады. Олардың
семинарлары өткізіліп, қажетті педагогикалық әдебиеттерді сынып жетекшілері
өздері ұсынып отырады.
Ұйымдастырушы әр уақытта да мұғалімдердің өткізілетін сыныптан тыс
жұмыстарына қатысып отырады, оған басшылық жасайды. Сыныптан және мектептен
тыс тәрбие жұмысын ұйымдамтырушылардың қызметінің негізгі бағыттарының
қатарына, балалардың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ӘДІСТЕМЕСІ
5В010200 – Бастауышта оқытудың педагогикасы мен әдістемесі
Тақырыбы: БАСТАУЫШ СЫНЫПТА МАТЕМАТИКА ПӘНІНЕН ҰЙЫМДАСТЫРЫЛАТЫН СЫНЫПТАН
ТЫС ЖҰМЫСТАР ӘДІСТЕМЕСІ
КЕНТАУ, 2012ж.
Мазмұны
КІРІСПЕ 4
І тарау. СЫНЫПТАН ТЫС ЖҰМЫСТАРДЫҢ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ-ДИДАКТИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1. Сыныптан тыс жұмыстардың психологиялық-педагогикалық мәні 8
1.2.Бастауыш мектеп оқушыларымен жүргізілетін сыныптан
тыс жұмыстардың түрлері
15
ІІ тарау. БАСТАУЫШ СЫНЫПТА МАТЕМАТИКА ПӘНІНЕН ҰЙЫМДАСТЫРЫЛАТЫН СЫНЫПТАН
ТЫС ЖҰМЫСТАР ӘДІСТЕМЕСІ
2.1. Бастауыш сыныптарда математика пәнінен ұйымдастырылатын сыныптан тыс
жұмыстардың тәрбиелiк мәнi 25
2.2. Бастауыш сыныптарда математикадан ұйымдастырылатын сыныптан тыс
жұмыстарды өткізу әдістемесі 38
ҚОРЫТЫНДЫ 60
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 61
ҚОСЫМША 63
К І Р І С П Е
Зерттеу жұмысының өзектілігі: Қазіргі кезеңдегі білім беру
ісінің негізгі нысаны – жас ұрпақтың біліктілігін қалыптастырып қана
қоймай, олардың бойында ақпаратты өздері іздеп табатын және талдай алатын,
сондай-ақ ұтымды пайдалана білетін, жылдам өзгеріп жатқан бүгінгі дүниеге
лайықты өмір сүріп, қызмет жасауға қабілетті тұлғалық қасиеттерді
қалыптастыру болып отыр.
Елбасының соңғы жолдауындағы алтыншы міндеті де осы заманғы білім
беру мен кәсіптік қайта даярлауды, парасатты экономиканың негіздерін
қалыптастыруды, жаңа технологияларды, идеялар мен көзқарастарды
пайдалануды, инновациялық экономиканы дамытуды қарастырады [1 ].
Білім беру реформасы табысының басты өлшемі – тиісті білім мен білік
алған еліміздің кез келген азаматы әлемнің кез келген елінде қажетке
жарайтын маман болатындай деңгейге көтерілу болып табылады.
Жалпы ұлттық деңгейдегі 12 жылдық жалпы орта білім берудің басты
мақсаты – еліміздің әлеуметтік, экономикалық және саяси өміріне белсенді
қатысуға дайын, бәсекеге қабілетті жеке тұлғаны дайындау. Бәсекеге
қабілетті жеке тұлға деп өмірдің қай саласында болмасын еркін де нақты,
жауапкершілікпен ойлайтын, әр түрлі жағдайларға бейімделе білетін, бойында
шығармашылық қасиеттері қалыптасқан тұлғаны айтамыз.
Ғылымның жедел түрде дамуы, техникалық прогресс, қазіргі заман
талабы бастауыш сынып оқушыларының жан- жақты терең ойлау қабілеттіктерін
арттырып отыр. Сондықтан бәсекеге қабілетті шығармашыл тұлғаны
қалыптастыру үшін зерттеу- ізденушілік жұмыстарды бастауыш сыныптан бастау
қажет. 12 жылдық білім берудің басты мақсатының бірі -құзыретті тұлғаны
дамыту болса, күтілетін нәтиженің бірі - мәдениетттанымдық құзырет [2 ].
Қазіргі кездегі қоғам дамуының заңдылығы мектеп оқушыларының рухани,
интеллектуалды және жан-жақты дамыған, білімпаз, шығармашылығы белсенді,
тұрақты өз бетінше білім жетілдіруге ынталы және дағдысы қаланған, кез-
келген өмірлік мәселелерді шеше білуге қабілетті тұлға ретінде қалыптасу
аса жоғары талапқа қойып отыр. Бұл күрделі тәлім- тәрбиелік мәселелерді
шешу мақсатында тәуелсіз республикада бір қатар іргелі жұмыстар
қарастырылуда. Білім қашанда қорғам дамуы мен жетілуінің аса маңызды алғы
шарттары болып келеді.
Бастауыш білім берудің мақсаты - жылдам өзгеріп отыратын дүние
жағдайларында алынған терең білімінің, кәсіби дағдылардың негізінде еркін
бағдарлай білуге, өзін-өзі іске асыруға, өзін-өзі дамытуға және өз бетінше
дұрыс, адамгершілік тұрғысынан жауапты шешімдер қабылдауға қабілетті жеке
тұлғаны қалыптастыру.
Өз зерттеуімізді әдіснамалық теориялық тұрғыда негіздеуде ғалым
педагогтардың тәрбие мен сыныптан тыс білім жөніндегі К.Д.Ушинский,
А.С.Макаренко, Н.В.Савин, М.И.Болдыров сынды ғалымдардың еңбектеріне
сүйендік.
Оқушыларды сабақтан тыс уақытта тәрбиелеу саласындағы В.А.Кыркалов,
П.Э.Шпитальник зерттеулерін пайдаландық [3] .
Солардың ішінде қазіргі жағдайда оқушылардың білімі мен тәрбиесі
тиімділігін жетілдірудің маңызды қайнар көзі ретінде, сыныптан тыс
жұмыстарының ғылыми негіздерін жасауға бізге Қазақстан ғалымдары
Р.Ж.Қоянбаев (Педагогика), Е.О.Омар (Қосымша білім беру ұйымдары тәрбие
жұмысының негізі), С.Нұрмағанбетов (мектептегі сыныптан тыс жұмыстар),
С.Ш.Әбенбаев (сынып жетекшісі), З.Абилова (оқушыларға сыныптан тыс
жұмыстарда эстетикалық тәрбие беру), К.Б.Бозжанова (оқушылармен
жүргізілетін және мектептен тыс жұмыстар) сынды зерттеу жұмыстарының көмегі
зор болды [ 4].
Бүгiнгi таңда елiмiздiң әлемдiк бiлiм кеңiстiгiне енуге
бағытталған талпыныстары бiлiм беру мазмұнын жаңарту, оқу үрдiсiн
жетiлдiру, әсiресе шәкiрттiң сыныптан тыс жұмысын, дербестiгi мен
iзденiмпаздылығын дамытатын оқытудың жаңа әдiс-тәсiлдерi мен түрлерiн
iздестiруге аса мән берiп отыр.
Демек, зерттеу мәселесі төңірегінде жарық көрген арнайы
ғылыми еңбектерге, оқу әдiстемелiк құралдарға жасаған талдау.
Қазiргi кезеңде бұл мәселенiң ана тiлiндегi ғылыми
әдебиеттерде жеткiлiксiз қарастырылуы, сыныптан тыс жұмыстардың,
сыныптан тыс iс-әрекетiнiң анықтамалық, ғылыми негiздемесiн жасауда,
оқу үдерiсiнде бастауыш сынып оқушыларымен сыныптан тыс жұмыстарды
ұйымдастыру деңгейi мен қазiргi талаптар жүйесi арасындағы
қайшылықтар да кездеседі. Аталған қайшылықтарымен қатар математика
пәнінен сыныптан тыс жұмыстардың қайсыбір түрі болмасын оқушылардың
шығармашыл тұлғасын және пәнге деген қызығушылығын арттыруға тәрбиелеудің
маңызды факторы болып табылатындықтан, диплом жұмысымның тақырыбын
Бастауыш сыныпта математика пәнінен ұйымдастырылатын сыныптан тыс жұмыстар
әдістемесі деп таңдауыма негіз болды.
Зерттеу мақсаты: Бастауыш сыныпта математика пәнінен ұйымдастырылатын
сыныптан тыс жұмыстар әдістемесін теориялық тұрғыдан анықтау.
Зерттеудің ғылыми болжамы: Математикадан сыныптан тыс жұмыс бүкіл оқу
үдерісінің құрамды бөлігі, сабақтағы жұмыстардың заңды жалғасы болып
табылады.
Сыныптан тыс жұмыстардың негізгі міндеттері: оқушылардың практикалық
дағдылары мен білімдерін кеңейте және тереңдете түсу; логикалық ойлауды,
тапқырлықты, математикалық қырағылықты дамыту; неғұрлым қабілетті және
дарынды балаларды көрсете білу, олардың ой-өрісінің әрі қарай дамуына
көмектесу, математикаға қызығушылығын арттыру; балаларды қызықты
сабақтарға, жұмыстарға тарту; соның арқасында тәртіпті күшейте түсу,
табандылыққа, еңбекке деген сүйіспеншілікке, ұйымшылдыққа тәрбиелеу.
Қойылған зерттеу мақсатына жету мен тексеру үшін зерттеу жұмысының
төмендегідей міндеттерін шешу қажет болды:
- Бастауыш сыныптарда сыныптан тыс жұмыстарды өткізу мәселесінің
теориялық негіздерін анықтау;
- Бастауыш сыныптарда сыныптан тыс жұмыстарды өткізудің маңызын
айқындау;
- Бастауыш сыныптарда математикадан сыныптан тыс жүргізілетін
жұмыстарды теориялық тұрғыда негіздеу.
Зерттеудің нысаны: Бастауыш сыныпта математиканы оқыту үдерісі.
Зерттеу пәні: Бастауыш мектептегі сыныптан тыс жұмыстар.
Зерттеу әдістері: Зерттеу тақырыбының мазмұнына қатысты философиялық
педагогикалық, психологиялық, және әдістемелік еңбектермен танысу және
талдау жасау; бастауыш мектеп бағдарламаларына, математика оқулықтарына,
есептер жинағына дидактикалық материалдар және оқу құралдарына зерттеу
мәселесі тұрғысынан талдау жасау; бастауыш сыныптарда математиканы оқыту
үдерісін бақылау, бақылау жұмыстарын жүргізу, тексеру және талдау жасап,
қорытындылау; зерттеу мәселесіне сәйкес жүргізілген жеке өз тәжірибесін
талдап, одан қорытынды жасау.
Зерттеудің жетекші идеясы: Математика пәнінен ұйымдастырылатын
сыныптан тыс жұмыстар арқылы бастауыш сынып оқушыларының математикалық
білімді меңгеру сапасын арттыруға, жалпылама оқу іскерліктері мен
дағдыларын қалыптастыруға, математикалық білімді саналы түрде меңгертуге,
есептерді шығара білу, өзін-өзі бақылау, бағалау, оқулықпен жұмыс жасай
білу және т.б. іскерліктерін қалыптастыруға, сыныптан тыс-танымдық
белсенділіктерін арттыруға болады.
Зерттеудің әдістемелік және теориялық негіздері: Таным, білім, жеке
тұлға және оның іс-әрекеті, ақыл-ой, ойлау құндылықтары туралы
философиялық, психологиялық, педагогикалық теориялар мен тұжырымдамалар,
білім сапасы және оны арттырудағы бақылаудың алатын рөлі мен атқаратын
қызметі туралы теориялар. Компьютердің оқу сапасын арттырудағы
мүмкіндіктерін анықтайтын ілімдер. Қазақстан Республикасының Білім туралы
заңы, Қазақстан Республикасының жалпы орта білім берудің мемлекеттік
жалпыға міндетті стандарттары, бастауыш мектептің пәндік оқу
бағдарламалары, білімді ақпараттандыру концепциясы, педагог және әдіскер
ғалымдардың зерттеу мәселесіне қатысты іргелі еңбектері.
Диплом жұмысы кіріспе, 2 тарау, 4 бөлім, қорытынды және қосымша,
пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
І тарау. СЫНЫПТАН ТЫС ЖҰМЫСТАРДЫҢ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ-ДИДАКТИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1. Сыныптан тыс жұмыстардың психологиялық-педагогикалық мәні
Білім берудің қазіргі негізгі мақсаты білім алып, білік пен дағды-
машыққа қол жеткізу ғана емес, солардың негізінде дербес, әлеуметтік және
кәсіби біліктілікке- ақпаратты өзі іздеп табу, талдау және ұтымды пайдалану
жылдам өзгеріп жатқан бүгінгі дүниеде лайықты өмір сүру және жұмыс істеу
болып табылады.
Жеке тұлғаның қалыптасып дамуы үздіксіз сипатта болады. Оның
жүзеге асуы тек сабақ жүйесінде ғана емес, сабақтан тыс жүргізілетін
әртүрлі тәрбиелік әрекеттермен ұштасады. Ол әдетте сыныптан тыс және
сабақтан тыс болып бөлінеді [5 ].
Сыныптан тыс жұмыс- тұлғаның әлеуметтік қалыптасуын қамтамасыз етуде
оған жағдай туғызатын мұғалімдердің басшылығымен ұйымдастырылған және
сабақтың мақсаты мен өзара байланысты болып келетін жұмыстың дербес түрі.
Ол әртүрлі әрекеттер жиынтығы ретінде балаға кең көлемде тәрбиелік ықпал
ете алады.
Оқушылармен жүргізілетін сыныптан тыс жұмыс сыныпта алған білімдерін
толықтыра және тереңдете отырып, ең алдымен балалардың таланттары мен
қабілдеттерін неғұрлым толық ашудың, олардың белгілі бір нәрсеге
қызығушылығы мен ынтасын оятудың құралы ретінде қызмет атқарады, сонымен
қатар оқушылардың бос уақытын ұйымдастырудың формасы болып табылады және де
олардың адамгершілік мінез-құлық тәжірибесін қалыптастырудың негізі ретінде
қызмет атқарады. Оның оралымдылығын, мазмұнын түрленлдіру және белгілі бір
істерді орындау үшін балаларды әртүрлі орналастыру мүмкіндіктері оқушыларға
жеке дара қатынас жасауға үлкен мүмкіндіктер ашады. Балалардың
қабілеттілігі мен бейімділігін дамыту, қоғамдық белсенділігін арттыру,
еңбекке кәсіби бағдар беруге, ғылым мен техникаға, өнерге, әдебиетке,
спортқа ұлттық дәстүрге құштарлығын тәрбиелеу, олардың мәдени демалывсын,
бос уақытын дұрыс ұйымдастыру мақсатында осы жұмыстардың барлығын сыныптан
тыс білім мен тәрбие беру мекемелерінде ұйымдастырылады. Мұндай
мекемелерге: балалар кпубтары мен саябақтары, балалар кітапханалары,
балалар театрлары мен балалар стадиондары, спорт, музыка мектептері және
мекемелері мектептермен біріге отырып, оқушыларды әржақты жұмысқа тартады.
Сыныптан тыс жұмыстардың қайсыбір түрі болмасын оқушылардың
шығармашыл тұлғасын тиімді тәрбиелеудің маңызды факторы болып табылады.
Демек, сыныптан тыс жұмыстар оқушылардың мектептен алған білім
тәрбиесін толықтырады, солармен бірлесе отырып, бір мақсатты жүзеге
асырады: оқушылардың дене бітімінің сымбатты болуына, ақыл-ойының дұрыс
қалыптасуына, рухани-әлеуметтік, моральдік тұрғыда дамуына ықпал етеді.
Сыныптан тыс сабақтан тыс уақытта өткізіледі, бірақ оны мектепке
оқушылардың бос уақытын ұйымдастыруға, олардың қабілетін анықтауға және
дамытуға, әр нәрсеге қызығушылығын арттыруға көп нәрсе білу құштарлығын
оятуға көмектесетін, балаларды тәрбиелейтін арнаулы мекемелерде өткізіледі,
оқушылардың сабақ үлгерімін қадағалап отырады [6 ].
Бастауыш сатыда сыныптан тыс жүргізілетін жұмыстар негізінен: оқу-
тәрбие үрдісінде алған білімдерін ары қарай дамытуға мүмкіндік жасау;
оқушының қоғамдық белсенділігін дамыту; оқушылардың өзара қарым-қатынасын
қалыптастыру; белгілі бір еңбекке баулу; оны дамытуға ықпал ету көзделді.
Оқушыларды жан-жақты дамытуда сыныптан тыс тәрбие жұмысының тәлімдік мәні
аса зор екені ғылыми-теориялық еңбектерде және мұғалімдердің іс-
тәжірибесінде дәлелденіп отыр.
Соңғы кезде нарықтық қатынасқа байланысты мектептегі сыныптан тыс
тәрбие жұмысының ұйымдастырылуға байланысты ғылыми-әдістемелік еңбектердің
сирек жарияланатыны аталған шараларды жүзеге асыруға өз кедергісін тигізіп
отырғаны байқалды. Сондықтан сыныптан тыс тәрбие жұмысын және үйірмелерді
бүгінгі әлеуметтік-экономикалық, нарықтық, ұлтаралық қатынастарға және
ұлттық ерекшеліктерге байланысты қарастыруды қажет етеді.
Егемен еліміздің тірегі-білімді ұрпақ. .Білім бастауы - бастауыш
мектепте берілетіні айқын. Осыдан да бастауыш мектепте әртүрлі пәндер
тоғысып,оқушы білімін дамытып,келбетін сомдауға үлес қосады. Біздің егемен
еліміздің мәртебесін көкке көтеріп, экономикасын, ішкі және сыртқы саясатын
дамытатын тек қана жастар. Бастауыш мектептің негізгі міндеттері –баланың
жеке басының алғашқы қалыптасуын қамтамассыз ету,оның қабілеттерін ашып
дамыту болып табылады.
Білім тек сабақта ғана емес сыныптан тыс уақытта да беріледі. Түрлі
сыныптан тыс жұмыстар оқушылардың білімдерін тереңдетеді. Яғни сыныптан тыс
жұмыстар деп-оқу бағдарламасынан тыс әр түрлі тәрбиелік-білімділік мәні бар
сабақтан тыс уақытында жүргізілетін жұмыстарды айтады. Оқушылармен
жүргізілетін сыныптан тыс жұмыс оқу-тәрбие жұмысының құрамды бөлігі болып
табылады.Оның негізгі мақсаты балаларды жан-жақты дамытуға бағытталады және
бүкіл тәрбие міндеттерін шешуге көмектеседі. Сыныптан тыс жұмыстың негізгі
міндеті-мектеп оқушыларының қызығуын,бейімділігін, қабілеттілігін жан-жақты
дамытып оқушылардың бос уақытын дұрыс ұйымдастыру. Егер де сыныптан тыс
жұмыс оқу бағдарламасымен дұрыс ұштастырылса,онда ол бүкіл тәрбие
жұмысының жүйесін дұрыс ұйымдастыруға көмектеседі [ 7]. Сонымен қатар
оқушылардың білімдерін тереңдетуге,ой-өрістерін кеңейтуге, олардың ынталы
болуына және әр нәрсені біліп алу құмарлық сезімдерін оятуға септігін
тигізеді. Біріншіден, сыныптан тыс жұмыс баланың сабақта мүмкін болмайтын
жан-жақты дара қабілетін ашуға ықпал етеді.
Екіншіден, сыныптан тыс әр түрлі жұмыстардың түрімен айналысу баланың
жеке әлеуметтік тәжірибесін жандандырады, оның азамат құндылықтарына
негізделген білімдерін байытып, қажетті практикалық іскерлігі мен дағдысын
қалыптастырады.
Үшіншіден, сыныптан тыс жұмыс оқушыларды әрекеттің әр түріне қатысты
қызығушылығының дамуына ,оған белсенді қатысуға деген құлшынысын
тәрбиелеуге нәтижелі ықпал етеді. Егер де балада еңбекке деген тұрақты
қызығушылық және белгілі бір практикалық дағды қалыптасқан болса,онда ол өз
бетінше тапсырманы нәтижелі орындауды қамтамассыз ете алады. Бүгін де бала
өзінің бос уақытын қандай іске арнауды білмей жатса, соның негізінде жастар
арасында қылмыстың көбеюіне әкеледі. Сондықтан бұл өте күрделі мәселеге
айналды.
Төртіншіден, сыныптан тыс әр түрлі жұмыстарының формасы тек қана
баланың сыныптан тыс дара қабілетін ашуға ықпал етпейді,сонымен бірге
оқушылар ұжымында өмір сүруге үйренеді. Яғни, оқу, еңбек әрекеттерінде және
қоғамдық пайдалы істерді атқаруға өзара ынтымақтастыққа, бір-біріне қамқор
болуға, өзін басқа жолдастарының орнына қоя білуге тәрбиелейді.
Тіпті сыныптан тыс жұмыстың қандай да бір түрі болмасын, танымдық.
спорттық, еңбек қоғамдық пайдалы, оқушылардың өзара ынтымақтастық
тәжірибесін белгілі бір салада байытады, қорытындысына үлкен тәрбиелік
нәтижеге қол жеткізуге ықпал етеді.
Бесіншіден, сыныптан тыс жұмыстардың өткізуде уақытқа қатаң шектеу
болмайды. алтыншыдан, сыныптан тыс жұмыстың нәтижесіне күнделікті бақылау
мүмкіндігінің болмауы. Себебі онда тек жалпы жетістікпен оқушылардың жеке
дара даму деңгейін бақылауға ғана мүмкіндік береді.
Бастауыш сатыда оқу-тәрбие үдерісі жан-жақты қарастырылып, оқушылар
ұйымы арқылы ықпал ету қазіргі кезеңнің өзекті мәселесі болып отыр.
Жеке тұлғаны дамыту мәселелері М.Б.Блонский, Л.С.Выготский,
С.А.Рубинштейн, Л.В.Занковтардың еңбектерінің негізгі арқауы болып
табылады. Л.В.Занковтың пікірінше, оқушылардың сыныптан тыс уақытындағы оқу
әрекетіне белсене араласуына маңыз береді [8 ].
Ал, П.Болдыровтың пікірінше, оқытудың өмірмен байланысына қажетті
талаптар қоя отырып, оқушылардың өздері жинақтаған өмір тәжірибесі,
әсерлері, байқаулары болу керек деп қараған. Сондай-ақ сыныптан тыс
жұмыстарды ұйымдастыру арқылы оқушыларды шығармашылық ізденістерге салуға
және олардың ішкі сезімдерінің дамуына,білімдерін тереңдетуге ықпалын
тигізеді деп санайды.
Ұлы педагог А.С.Макаренко айтқандай, сыныптағы әрбір жұмыс әрқашан да
тәрбие жұмысы болып табылады, бірақ тәрбиені тек білім беру арқылы шешу
мүмкін емес. Сондықтан тәрбие мақсаттарын жүзеге асыруда сабақ барысында
ғана емес, сыныптан тыс өткізілетін қоғамдық шараларды жиі өткізудің маңызы
зор деп санайды [9].
Сыныптан тыс жұмыстар-оқушылардың адамгаршілік қасиеттерін
қалыптастыруда, өнер саласындағы талғам-тілектерін тәрбиелеуде адамдар
өмірінде кездесетін жағымды-жағымсыз мінез-құлық нормаларына олардағы дұрыс
көзқарасты қалыптастыруға елжандылық сезімдерін шыңдауға, сабақтан тыс
кезде өткізілетін тәрбие жұмыстарын ұйымдастырудың негізгі бір формасы
болып саналады.
Демек, сыныптан тыс жұмыстар оқушылардың танымдық белсенділіктерін
арттырып білім, біліктерін қалыптастырады.
Білім-адам ойында шындықтың дұрыс бейнеленуі,қоғамдық тәжірибеде
тексерілген таным барысының нәтижесі. Білім адамдардың қоғамдағы
материалдық және рухани іс-әрекеті нәтижесі ретінде пайда болды. Білімді
жеке адамның игілігіне айналдыру үшін,оны ойлау операциясы-талдау,
синтездеу, салыстыру, жіктеу және жинақтау арқылы терең ұғыну қажет. Оқушы
ойлау операциясына сүйеніп,өз білімін шындыққа айналдыра алады.
Ал, білік-бір ережеге және оны нақты міндеттерді шешу барысында
лайықты пайдалануға негізделген жаңа әрекетті меңгерудің нәтижесі. Білікті
іс-әрекеттің орынды тәсілдерін таңдай білуден тек қана,таңдай білуден ғана
емес, оларды тәжірибеде орындаудан көрінеді.Біліктілік тәсілдерді таңдай
білуден басқа мақсатқа жету үшін қажетті шарттарды білуді қажет етеді. Озат
педагогтар С.Нұрсейітова, А.Жарылқапова сыныптан тыс әрекеттер оқушылардың
білімдерін кеңейтіп жан-жақты ізденулеріне мүмкіндік жасайды,сыныптан тыс
танымт іс-әрекеттерндің қорытындысы шығады және сыныптан тыс жұмыстар
арқылы балалар тылсым дүниенің әр түрлі сырларын ұғынады деп түсіндіреді [
10].
Сыныптан тыс жұмыстарды ұйымдастырудың мынадай сыныптан тыс
ерекшеліктері бар:
Балада өзіне қатысты жағымды қатынасты қалыптастыру және ондағы өзін-
өзі бағалаудың әділдігін қамтамассыз ету. Бұл баланың одан әрі дамуының
негізі болады. Сыныптан тыс оқу үдерісіндегі шектеуді жоюға мүмкіндік
береді және баланың өзі жөніндегі жағымды көзқарастың қалыптасуына өзінің
күш -қайратына сенімділігінің орнауына жағдай туғызады.
Балада ынтымақтастық,ұжымдық өзара әрекет ету дағдысы
қалыптасады.Егер де балада өзіне қатысты жағымды көзқарасы бар
жағдайда жолдастармен тіл табысу,олардың пікірінт тыңдау өзара
міндеттерін бөлісу, басқа адамджардың мүддесін ескерту,көмектесу
біліктілігі қалыптасқан жағдайда,онда толығымен ұжымдық өзара жағымды
әрекеттесу дағдысы қалыптасады.
Баланың дүниетанымдық компоненттері: адамгершілік,
эмоциональдық, ерік-жігері қалыптасады. Сыныптан тыс жұмыстарда бала
адамгершілік түұсінік арқылы қоғамдық мораль және мсінез-құлық нормаларын
меңгереді.
Баланың таным қызығушылығы дамиды,яғни мұндай міндетте сыныптан
тыс жұмыс сабақта және сабақтан тыс әрекеттің сабақтастығын қамтамассыз
етеді. Өйткені сыныптан тыс жұмыс сабақтағы тәрбиемен байланысты,мұендай
көзқараста ол оқу үдерісінің нәтижесін арттыруға бағытталған. Баланың таным
қызығушылығын дамыту,бір жағдайда, ол оқыту барысында жұмыс істесе, екінші
жағдайда балаға тәрбиелік ықпалын үшейтеді. Жоғарыда аталған міндеттер
сабақтан тыс жұмыстардың негізгі бағыттарын анықтайды.
Сыныптан тыс жұмысының мақсат және міндеттері тұтас педагогикалық
үдерісінің қызметіне ерекше сипат беретін білімділік, тәрбиелік жәнет
дамытушылық. Білімділік мақсаты оқу әрекеті секілді басымдылыққа ие бола
алмайды. Ол сабақтан тыс жұмысында тәрбие және дамытушылық қызметі нәтижелі
іске асыруда көмекші рөл атқарады.
Соған орай сабақтан тыс жұмысының білімділік мақсаты ғылыми білімдер
жүйесін және оқу біліктілігімен дағдысын қалыптаструды көздемейді,
керісінше балаларда белгілі бір мінез-құлық дағдысын қалыптастыру ұжымдық
өмірді, қарым-қатынас мәдениетін үйретеді. Сыныптан тыс жұмысының
дамытушылық мақсатаының маңызы ерекше. Ол белгілі бір әрекетке байланысты
оқушылардың психологиялық үдерістерін, оқушылардың жеке дара қабілеттерін
дамытуды көздейді. Соған орай баланың жасының қабілетін анықтау, бейімін,
қызығушылығын дамытуды іске асырады.
Сыныптан тыс жұмыстар оқушылардың білім,білік шығармашылық әрекетін
қызығушылығын арттырады, ой-өрістерін кеңейтеді. Көптеген әрекеттер
нәтижесінде оқушылардың адамгершілік, кішіпейілділік, әсерленушілік және
ерік-жігер қасиеттерін тәрбиелеу міндеттері атқарылады. Осындай іс-
әрекеттердің жүзеге асырыуы оқушылардың сабақ үлгерімін, дүние танымын
арттыруына сыныптан тыс жұмыстың үлкен себебі тиеді.
Сыныптан тыс жұмыстарға тән негізгі ерекшеліктер:
Оқыту сабақтарына қарағанда сыныптан тыс жұмыс ерікті негізде
өткізіледі. Оның бірінші ерекшелігі, міне, осында. Оқушылар ынта мен
бейімділіктеріне байланысты өз қалаулары бойынша көп болып және жеке
атқарылатын жұмыстарға қатысады. Демек, еріктілік, ең алдымен сыныптан тыс
сабақ түрлерін еркін таңдап алуды білдіреді.
Сыныптан тыс жұмысты ұйымдастырудың екінші ерекшелігі оның міндетті
бағдарламалар көмегімен байланысты болмайтындығында. Оның мазмұны мен
формасы негізінен алғанда оқушылардың ынталары мен талап-тілектеріне,
жергілікті жағдайларға байланысты болады. Пәндік және басқа үйірмелердің
бағдарламалары шамалық, бағдарлық күйде болады. Бұл сыныптан тыс жұмыстың
мазмұны анағұрлым икемді, мектеп оқушыларының ынтасы мен талап-тілектеріне
сай келетіндей етуге мүмкіндік береді [11 ].
Сыныптан тыс жұмыстың үшінші ерекшелігі жас шамасы әртүрлі оқушыларды
қамтитындығында. Мектеп хорының немесе оркестрінің, көркемөнерпаз
үйірмелерінің және спорт ұжымдарының жас шамалары әр түрлі болып келетін
құрамы сыныптан жұмысты ұйымдастыруға және өткізуге кедергі бола алмайды.
Керісінше, әр түрлі сыныптардың оқушыларын біріктіре отырып сыныптан тыс
сабақтар бүкіл мектеп ұжымының топтаса түсуіне себепші болады.әртүрлі
сыныптардағы оқушыларды біріктіретін үйірмелерде ересектеу балалардың
өзінен кішілерге қамқорлық жасауларына,жолдастық өзара көмекті өрістетуге
жақсы жағдай туғызылады.
Сыныптан тыс жұмыстың төртінші ерекшелігі, онда өз бетімен айналсудың
басым болуынан көрінеді. Үйірмелерде, спорт ұжымдарында, көркемөнерпаздар
ұжымында балалардың өз беттерімен жұмыс істеулеріне кең мүмкіндіктер
беріледі. Оны, әрине педагогтар бағыттап отырады, бірақ оқыту сабақтарынан
ерекшелігі-оны негізінен мектеп оқушыларының өздері ұйымдастырады.
Қазіргі жағдайдағы сыныптан тыс жұмысының бесінші ерекшелігінің мәні
ондағы қоғамдық пайдалы іс-әрекеттің сыбағалы салмағының артқандығында.
Егер біраз уақыт бұрын сыныптан тыс жұмысты өзар сөйлесу және көңіл көтеру
формалары басым болып келсе,қазір ол қоғамға пайдасы мол бағытқа ие болып
келеді. Соның нәтижесінде ол мектеп оқушыларына, әсіресе жоғары сыныптарда,
кәсіптік бағдар берудің өте маңызды да ықпалды құралы ретінде көрініп отыр.
Сыныптан тыс жұмыстың алтыншы ерекшелігі-формалар мен әдістердің сан
алуандығы.Сыныптан тыс сабақтардың барлық формалары мен әдістерін санап
шығу қиын және мүмкін де емес. Ең алдымен өнерпаздар клубтарының және
ғылыми қоғамдарды құруды көрсеткен жөн. Қоғамға пайдалы іс-әрекеттерді
ұйымдастырудың, мектеп оқушыларының мәдени дүниетанымын көтерудің формалары
алуан түрлі болып түсті.
Кейде сыныптан тыс жұмысқа оқушылардың барлығы емес, белсенді
оқушылар ғана тартылады. Басқалары, ең алдымен қиын мінезді балалар
сабақтан тыс уақытта ұйымдастырылған әсер ету өрісінен тыс қалады. Ал
алдыңғы қатарлы мектептердің тәжірибесі болса,мұндай балаларды сыныптан тыс
қызықты жұмысқа тартудың оларды қайта тәрбиелеуге, сыныптан тыс уақытта
бірлескен ұжымдық іс-әрекетке деген ынтаны арттыруға көмектеседі. Тәрбиені
комплексті түрде жүргізуді жүзеге асыру оқушылардың еш қайсысын қалдырмай,
бәрін сынып жұмысының түрімен қамтуды көздейді. Қазіргі жағдайдағы сыныптан
тыс жұмыстың жетінші ерекшелігі – оның бұқаралығы. Ол табиғатты, техниканы,
өнерді сүйетін жеке балаларды ғана емес, барлық оқушыларды қамтиды. Оның
бұқаралық формалары топтық және жеке дара сабақтармен толықтырылып отырады
[12 ].
Сыныптан тыс жұмыстар өмірмен байланысты болса онда кез-келген
үйірменің ғылыми қоғамының жұмысы айнала қоршаған ортамен танысуға және оны
гүлдендіруге белсене қатысуға себепші болады. Сонымен қатар сыныптан тыс
жұмыстар анда-санда емес, жүйелі, үнемі өткізілсе, онда ол едәуір арта
түседі. Оқушылардың қызығушылықтарын, білім, біліктерін ой-өрістерін
кеңейтеді.
Сыныптан тыс жұмыстарды мектеп оқушыларының сабаққа жауапкершілігі,
ғылымға сүйіспеншілігі тәрбиеленеді. Сыныптан тыс жұмыс үдерісінде оқушылар
ғылым мен техниканың қазіргі проблемаларымен танысады. Баланың сана-
сезімінің өсуіне, тұлға ретінде қалыптасуына сыныптан тыс жұмыстың тигізер
пайдасы көп.
Сонымен бірге сыныптан тыс жұмыстардың мазмұны оқушының теориялық
білімдерін кеңейте, молықтыра түсуге лайықталып, оқушылардың жеке қабілетін
дамытады.сыныптан тыс сабақтардың құндылығы,олардың тиімділігі көбіне бір
қатар талаптарды сақтауға байланысты. Ең алдымен олардың саяси бағыттылығын
қамтамассыз етудің маңызы зор. Бұл талапты сыныптан тыс жұмыстың формалары
мен әдістерін таңдаған кезде, оны жоспарлау және ұйымдастыру үдерісінде,
қорытынды шығарған кезде сақтаған жөн.
Сыныптан тыс жұмыстардың негізгі түрлері ең алдымен оқушылардың
сабақта алған білімдерін кеңейтуді көздейді.
1.2. Бастауыш мектеп оқушыларымен жүргізілетін сыныптан тыс жұмыстың
түрлері
Адамның жеке басын қалыптастыру негізі бастауышта қаланатыны
бәрімізге белгілі. Бастауыш мектептің негізгі міндеттері – баланың жеке
басының алғашқы қалыптасуын қамтамасыз ету; олардың қабілеттерін ашып,
дамыту, оқуға деген ынтымақтастық тәжірибесінің берік дағдыларын меңгерту,-
делінген Қазақстан Республикасының бастауыш білімді дамыту
тұжырымдамасында. Осы міндетті ойдағыдай орындау үшін, әрбір жас баланы
оқыту, тәрбиелеу, дамыту жұмыстарын ұштастыра жүргізіп, оқушыны жан-жақты
қамтамасыз етуге дайын болуымыз керек,-дейді көптеген педагогтарымыз.
Оқушыларды жан-жақты дамытудың міндеттерімен туындайтын тәрбие жұмысы
мазмұнының көптігі сыныптан тыс жұмыстың әртүрлі формаларын қажет етеді.
Сыныптан тыс жұмыс көбіне сабақтан тыс жұмыстың тікелей жалғасы болып
кетеді,онда оқушылардың алған мәліметтерін тереңдетіп,кеңейтуге
көмектеседі. Сыныптан тыс жұмысты ұйымдастыру формасымен өткізетін
әдістеріне қарай бірнеше топқа бөлінеді: жеке-дара, топтық, көпшілік.
Оқушылармен жүргізілетін жеке жұмыстың формасы - сыныптан тыс жұмысқа
байланысты мұғалімнің немесе ұжымның әр түрлі міндеттері мен тапсырмаларын
жеке оқушылардың өз бетімен орындауы болып табылады. Жеке атқарылатын
сыныптан тыс жұмыс оқушыларды қызықты, эмоциялық сабақ пәнді тереңірек оқып
- үйренуге ұмтылдырады. Көптеген сұрақтар туады, оларға жауапты оқушылар
әртүрлі сыныптан тыс сабақтар кезінде ала алады [ 13].
Сонымен қатар мұндай сыныптан тыс жұмыстар оқушылардың өз бетемен
жұмыс істеуімен пәнге қызығушылықтарын арттырады. Жеке атқарылатын сыныптан
тыс жұмыстың өте маңызды түрі-табиғат туралы әдебиеттер оқу. Табиғат
тіршілігімен байланысты көптеген сұрақтарға жауапты балалар В.Бианскийдің,
Г.Скребищкийдің, Е.Чарушиннің, И.Соколов-Микитовтың, М.Прешвиннің және
басқа да көптеген тамаша шығармаларынан табады. Жеке атқарылатын сыныптан
тыс жұмыс балалардың табиғатты зерттеуге, ықыласын дамытуға көмектеседі,
олардың қызығушылығын жіктеуге мүмкіндік береді және де соның арқасында
балаларды көпшілік және үйірменің сыныптан тыс жұмыстарына дайындайды .
Сыныптан тыс жұмыста оқушы белсенділігі қандай болғанда да оның
білім, біліктеріне сүйенеді. Оқыту үдерісінде оқушылардың белсенділігін
арттыру мен жүзеге асыру сабақ кезінде жүргізіледі.
Яғни сыныптан тыс жұмыс барысында оқушылардың сыныптан тыс жұмысы
міндетті түрде қалыптасады. Осыған байланысты кейбір педагоготар мен
психологтар Р.Г.Лемберг, М.И.Скатин, В.А.Занков оқушылардың сыныптан тыс
жұмыстарының негізгі ерекшелігі-олардың ықыласы мен өз еркімен әрекет
жасауына байланысты деп санаған. Сыныптан тыс жұмыс кезінде оқушылардың
өздігінен жұмыс істеу әрекеті бірден қалыптаспайды ол өте күрделі үдеріс
болғандықтан жай, қарапайым сатыдан жоғары, күрделі сатыға қарай дамиды.
Сыныптан тыс жұмыстың топтық формаларының ішіндегі негізгі ұйымдасқан
формасы үйірме болып табылады. Үйірме-ерікті ұйым.
Үйірме - бұл оқушылардың жалпы қызығуымен сыныптан тыс қызметінің
негізінде құрылған бірлестік. Үйірме жұмысы оқушылардың белгілі бір
ғылымның, техниканың, өнер мен спорттың саласында қызығуы мен
қабілеттілігін дамытуға және анықтауға көмектеседі. Үйірме жұмыстары
оқушының сыныпта алған білімін тереңдете түседі бағдарламадан тыс жаңа
білім мен ептілігін, дағдысын қалыптастырады. Үйірменің әрбір мүшесі:
1. Белгілі бір тақырып бойынша жұмыс істейді.
2. Жоспар бойынша жұмыс жүргізіледі.
3. Жұмысты ақырына дейін жеткізеді.
4. Бақылаулар мен тәжірибелер күнделігін жүргізеді.
5. Үйірме сабақтарына тиянақты қатысады және үйірме жетекшісінің
тапсырмаларын орындап отырады.
6. Істелген жұмыс туралы үйірме алдында есеп береді.
7. Үйірмеге қажетті материалдар мен жабдықтарды дайындауға белсене
қатысады.
8. Оқушылардың алдында істеген жұмыс туралы шағын сөз сөйлейді.
Үйірменің жұмыс тақырыптары алуан түрлі болуы мүмкін. Алайда үйірме
тақырыптарына міндетті түрде қойылатын талап-олардың қоғамдық мәнділігі.
Пайдалы іс балаларды біріктіреді. Бұл сыныптан тыс жұмыстың оқу
сабақтарынан көбіне–көп айырмашылықтарының бірі. Үйірме жұмысы оқушылар мен
мұғалімді жақындастырады, оқушылардың білім, біліктерін, ой-өрістерін
шығармашылдық қабілеттерін дамытады.
Мектептің міндетті оқу бағдарламысынан тыс әр түрлі тәрбиелік –
білімділік мәні бар сабақтан тыс уақытында жүргізілетін жұмыстарды сыныптан
тыс жұмыстар деп атайды.
Оқушылармен жүргізілетін сыныптан тыс жұмыс – оқу-тәрбие жұмысының
құрамды бөлігі болып табылады. Оның негізгі мақсаты оқушыларды жан-жақты
дамытуға бағытталады және бүкіл тәрбие міндеттерін тиімді шешуге
көмектеседі.
Сыныптан тыс жұмыстың негізгі міндеті – мектеп оқушыларының қызығуын,
бейімділігін, қабілеттілігін жан-жақты дамытып, олардың бос уақытын дұрыс
ұйымдастыру.
Егер де сыныптан тыс тәрбие жұмысы оқу жұмысымен дұрыс ұштасатын
болса, онда ол бүкіл тәрбие жұмысының жүйесін дұрыс ұйымдастыруға
көмектеседі. Сыныптан тыс жұмыс оқу жоспарын толықтыра түседі [14 ].
Сыныптан тыс жұмысты басқару-ол баланың жаратылысынан берілген
қабілетін дамытып қана қою емес, сонымен бірге оның ізденуге деген
құштарлығын арттырады. Өйткені әр адам ең бірінші өзін тәрбиелейді. Бұл
өмірлік ұстаным. Сыныптан тыс жұмыс –бұл жас буынның қоғам өміріне
араласуын өзі өмір сүріп отырған ортаға қалыптасуы болып табылады.
Бұл бағытта жүргізілетін арнаулы зерттеу жұмыстары әр түрлі сыныптан
тыс жұмыстар мектеп оқушыларының кәсіптік қызығуы мен түсініктерінің
тууының негізгі көзі болып табылатындығын дәлелдеді.
Сыныптан тыс жұмыстардың алатын ролін бағалай келіп, мектептен тыс
жұмыс жөнінде Бүкілроссиялық кеңесте сөйлеген сөзінде Н.К.Крупская былай
деген еді: "Ал қазір бұрмалаудың басқа түрін – мектептен тыс жұмысты жете
бағаламауды жиі кездестеруге болады. Мұны ашық айтпайды, бірақ: "тек мектеп
қажет, қалғандары түкте емес" деп жүргендерді жиі кездестіресің. Бұл дұрыс
көзқарас емес. Мектептен тыс жұмыс мектептің өз жұмысын тиісті дәрежеге
көтеруге көмектесе алады және көмектесуге тиіс те" -деген. Сондықтан
мектепте және сабақтан тыс жұмыстар жүргізудің маңызы зор.
Оқушыларды жан-жақты дамытудың міндеттерінен туындайтын тәрбие жұмысы
мазмұнының көптігі сыныптан тыс жұмыстың әр түрлі формаларын қажет етеді.
Педагогика ғылымынды сыныптан тыс жұмыстың формалары мен әдістерінің
теориясы әлі де жеткіліксіз зерттелген. Қазіргі кезде сыныптан тыс жұмыстың
мынадай формалыры қалыптасқан: көпшілік, үйірмелік және топтық, жеке
формалыры кездеседі.
Оқушылармен жүргізілетін жеке жұмыстың формасы – сыныптан тысжұмысқа
байланысты мұғалімнің немесе ұжымның әр түрлі міндеттері мен тапсырмаларын
жеке оқуышлардың өз бетімен орындауы болып табылады. Оған мынылар жатады.
Мәселен, ұсынылған кітаптарды оқу, көркем өнер номерлерін әзірлеу, басқа да
таспсырмалар жатады. Оқушылармен жүргізілетін жеке жұмыстардың мәнін
бағаламауға болмайды.
Жеке жұмыстарға икемді оқушыны да, сабаққа нашар оқушыны да
қатыстаруымыз керек.
Жеке сыныптан тыс жұмыстың сапасы мен нәтижесін жақсарту мақсатында
әрбір оқушының қызғуын білуге ұмтылу керек. Оқушыларға мынадай сұрақтар
қоюға болады: Саған бәрінен де не ұнайды?. Кей жағдайда балалардың
жауабы олардың қызығуын толық ашып бере алмайды, бірақ та мұғалім үшін ол
мәселе бойынша кейбір бағыт беруге көмектеседі.
Үйірмелік және топтық жұмыстарға үйірмелер және басқа бірлестіктер
жатады.
Үйірме – бұл оқушылардың жалпы қызығуымен сыныптан тыс қызметінің
негізінде құрылған бірлестік. Үйірме жұмысы оқушылардың белгілі бір
ғылымның, техниканың, өнер мен спорттың саласында қызығуы мен
қабілеттілігін дамытуға және анықтауға көмектеседі. Үйірме жұмыстары
оқушының сабақта алған білімін тереңдете түседі, бағдарламадан тыс жаңа
білім мен ептілігін, дағдысын қалыптастырады [15].
Бастауыш сыныптарда үйірме жұмыстарын жүргізуде бірнеше міндеттер
қойылады:
- оқу-тәрбие үрдісінде алған білімдерін ары қарата дамытуға мүмкіндік
жасау;
- оқушының қоғамдық белсінділігін дамыту;
- оқушылардың өзара қарым-қатынасын қалыптастыру.
Үйірме жұмыстарының алдына қоятын негізгі талабы:
- үйірме жұмыстарына қатысатын оқушының қабілетін ескеру;
- білім беру, оқыту мен тәрбие берудің өзара байланысы;
- оқушылардың еркіндігі.
Үйірмеге қатысатын оқушылардың практикалық білім, білік, дағдылары
бірдей болуы мүмкін емес. Себебі, оның білім, қызығушылығу мен
белсенділіктері, қабылдауы және жұмысқа қабілеттері әр түрлі болғандықтан,
алған дағдылары да тұрақты болмайды. Бірақ, баланың жас ерекшеліктеріне
байланысты қызығушылығу мен белсенділіктерін дер кезінде дамыту мен
жоспарлау - әрбір ата-ана мен тәрбиешінің міндеті.
Бастауыш сынып оқушыларының ерекше қасиеттерінің бірі - үздіксіз
дамуға бейімділігі мен жаңалыққа жаны құмарлығы. Осы кезеңдердегі қолайлы
сәттерді тиімді пайдаланып қалу үшін сабақтан тыс, мектептен тыс
жүргізілетін үйірмелер мен тәрбие жұмыстарының ерекше маңызы бар. Әсіресе,
сабақтың жалғасы болып табылатын пәндік, көркемөнер үйірмелері баланың өз
бетінше ізденуі мен өз бетінше дамуына, қосымша практикалық іскерлік
дағдылардың меңгерулеріне жол ашады. Үйірме жұмыстарында балалардың мынадай
қабілеттері дамиды:
-техникалық, ән-күйлік жұмыс жасауға, оларды тетіктерінің аталуы мен
жұмысқа қосу ерекшелігімен танысады, өзі пайдалана алады;
-мұғалімнің түсіндірген нұсқауын тыңдап, басшылыққа алып, зейін
тоқтатаып, оның дұрыс орындалуына өзідігінен шешім қабылдайды;
-өзі жасаған жұмыс нәтижесін айтып, қорытынды жасап үйренеді, тіл
байлығы мен ойлау қабілеттері дамиды;
Бастауыш сынып оқушылары үйірмелерге жүйелі түрде қатыса отырып,
білімімен танымдық қасиеттерін толықтырумен қатар, төмендегідей қосымша
дағдыларды меңгереді;
-өз жұмыс орынын ұйымдасыта білу;
-күнделікті ағымдағы жұмыстарын өз бетінше жоспарлау;
Жалпы сыныптан тыс жүргізілетін іс-шаралар оқушылардың қызығушылығы
мен қабілетіне байланысты бірігіп шағын топтарды құрады. Кейбір үйірмелер
әр түрлі жастағы оқушыларды біріктіретіндіктен, мұғалімнің әр түрлі
тәсілдері қарастыруына тура келеді.
Көркемөнер үйірмелерге қатысатын балалардың жұмысқа бейімділігімен
іскерлік дағдылары, шығармашылық ізденсі әр түрлібағыттарда дамып отырады.
Көркемөнер үйірмесіне қатысатын балалардың эстетикалық, этикалық талғамдары
мен сезімдері жоғары дәрежеде іске асырылады. Балалардың көркемөнер
үйірмелерінде сезіммен жұмыс жасауы, олардың ойын кезіндегі іс-әрекеттеріне
ұқсас, таза шынайы қатынастардан тұрады. Көркемөнер арқылы бала өзін
қоршаған орта табиғатын, әсемдігін, сұлулығын түсіне алады, олардың
маусымдық өзгерістерін бақылап, сыныптан тыс тұжырымдар жасайды.
Сыныптан тыс жұмыстың көпшілік формаларына кештер, мейрамдар,
фестивальдер, сенбіліктер, диспуттар, конкурстар, олимпиадалар, театр мен
киноны ұжымдық түрде көру жатады.
Кеңес мектебі сыныптан жұмыстың әр түрлі формаларын пайдаланудың
көптеген тәжірибесін жинақтады. Қазіргі кезде тәжірибелі мұғалімдеріміз
оның тиімділігін арттыру жолдарын іздестеруде. Мектеп тәжірибесінде
сыныптан тыс тәрбие жұмысының барлық формалары бір-бірімен байланыста
қарастырылады [16]. Сыныптан тыс жұмыстың тәрбиелік және білімдік
мүмкіншілігі күшті болғанымен, істің мәнін шеше алмайды. Ең негізгісі – осы
жұмысты іске асыратын тәрбиеші жұмысының мәні мен мазмұнына, педагогикалық
шеберлігіне байланысты.
Сабақ үстінде, оқыту кезінде қалыптасқан адамгершілік қарым-қатынас
сипаты сыныптан тыс қызметке беки түседі немес түрлі өзгерістерге ұшырайды.
Сынпытан тыс жұмыс мейлінше әр түрлі формаларға, оқушылардың мазмұнды
қызметіне бай болып келеді. Балалар сабақтан тыс уақытта қоғамдық пайдалы
еңбекке қатысады.
Сан қырлы сыныптан тыс қызметі үдерісі кезінде балалардың арасында
олардың әрқайсысының жеке бастық ерекшеліктеріне орай қарым-қатынастар
қалыптасытын болады. Сол қарым-қатынастар олардың жеке басының одан әрі
даму бағытын анықтайды.
Қазіргі кезде жастарымыздың эстетеикалық білім алуға деген ынтасы өте
злр болып отыр. Оқушылар эстетикалық тәрбие саласында ара-тұра, бытыраңқы
түрде өткізілетін шаралармен қанағаттанатын мектептер барған сайын азайып
барады.
Осы уақытта мектептегі бұл жұмыс барған сайын айқын ұйымдық форамлар
алуда.
Мәселен, ең алдымен мектептерде эстетикалық тәрбие бойынша көптеген
жұмастар көптеп ұйымдастырылуды.
Қазіргі таңда мектептерге ақы төлеп арнаулы жетекшілер шақырылатын
хореография және музыка үйірмелерін, сондай-ақ бейнелеу өнері жөніндегі
үйірмелер құруға ата-аналар қаржысы есебінен рұхсат етілген.
Көптеген осындай үйірмелер мен көркемөнерпаздар үйірмелері жұмыс жасап
жатыр.
Көркемөнерпаздар кештері мен байқаулары, ән мен би мерекелері
өтікізіледі. Кейбір мектептер спектакльдер қойып жүр; бұларды дайындап,
көркемдеуге "суретшіоер" де, "декораторлар" да, "техниктер" де,
"музыканттар" да шақырылады, яғни шығармашылық қызметтің алуан түрлерімен
әуестенуші көптеген оқушылар шақырылады.
Барлық сыныптарда театр спектакльдерін көру және талқылау
ұйымдастырылады, оқушылар концерттерге, музейлерге, киноға барады.
Эстетикалық тәрбие жөніндегі сыныптан тыс өтікізілетін жұмыста
диофильмдер мен кинофильмдерді пайдалану зор роль атқарады. Өнердің ең
бұхаралық түрін – кино өнерін насихаттау мақсатымен көптеген кинолар
көрсетуге болады.
Эстетикалық тәрбие бойынша сыныптан тыс өтікізілетін бүкіл жұмыстарды
ұйымдасыту, әрине, мамандарды – музыканттарды, көркемсөз оқушыларды,
әншілерді керек етеді. Алайда сұғалімдердің өздеріне де арнаулы білімдер
мен кең мәдени ой-өріс керек болады.
Оқушыларға мектептен тыс эстетикалық тәрбие беру оқушының қайда
тұратынына - үлкен немесе шағын қалада, ірі совхозда немесе шағын ауылда
тұратынына, музейлерге, киноға, театрларға бара алу бара алмауына,
телевизия хабардарын көре алу, көре алмауына көбіне-көп байланысты болмақ.
Қазіргі уақытта кино, радио және телевизия барша жұрттың қолы жететін
игілікке айналып отыр, сондықтан мектеп олардың ықпалын ескере отыра алады
және ескеріп отыруға тиіс те.
Сыныптан тыс жұмыс оқу мен тәрбие жұмысын жүргізумен бірге, мектептен
тыс тәрбие жұмыстары да жүргізіледі.
Арнаулы мектептен тыс мәдени-ағарту мекемелері мен қоғамдық ұйымдар
тарапынан жүргізілетін тәрбиелік-білімдікмәні бар жұмыстарды мектептен тыс
жұмыстар деп атайды. Ол да сабақтан тыс уақытта өткізіледі, бірақ оны
мектепке оқушылардың бос уақытын ұйымдастыруға, олардың қабілетін анықтауға
және дамытуға, әр нәрсеге қызығушылығын арттыруға, көп нәрсе білуге
құштарлығын оятуға көмектесетін, балаларды тәрбиелейтін арнаулы мекемелер
өткізеді [17 ].
Мектептен тыс жұмыстар негізнен мектептен тыс мекемелерде жүргізіледі.
Мектептен тыс мекемелер екіге бөлінеді: жалпы және арнаулы мектептен тыс
мекемелер. Жалпы мектептен тыс мекемелер баллармен жұмысты ғылым мен
мәдениеттің әр түрлі саласы бойынша жүргізеді. Оларға мәдениет сарайлары,
балалар саябақтары жатады. Арнаулы мектептен тыс мекемелер, мәселен,
техникалық өнердің бір-ақ саласында жұмыс жүргізеді. Оларға балалар
кітапханалары мен оқу залдары, балалар театрлары мен кинотеатрлар жатады.
Мектпетен тыс мекемелердің барлығы мектептермен тығыз байланысты. Олар
әдетте оқушыларды мектептердің жолдама қағаздары бойынша қабылдайды,
олардың сабақ үлгерімін қадағалап отырады. Оқушылар сабақ үлгерімі төмендеп
кеткен жағдайда бұл мекемелердегі сабақтарға қатысу құқығынан айырады.
Бұл мектептен тыс мекемелер жүйесінің үлкендігіне қарамастан, олар әлі
де болса тілек бүлдіршіндердің барлығын қамти алмайды және әзірге көбіне
мектептің өзінде-ақ әлдеқандай арнаулы саладағы сабақтарға ынтасы мен
қабілетін танытқан оқушылармен жұмыс жүргізеді. Мектеп үшін де олар өз
ережесіне сәйкес мектептен тысжұмыстар саласындағы әдістемелік ортылықтар
болып табылады.
Балалар кітаптарының үйлері және сондай-ақ барлық дерлік музейлер,
филормониялар, балалар кітапханалары оқушылармен үлкен жұмыс жүргізеді.
Балалар театрының міндеті – балаларға жоғары адамгершілік қасиеттерді
тәрбиелеу, көркемдік талғамын қалыптастыруға көмектесу, ой-өрісін кеңейту.
Мектептен тыс тәрбие мекемелерінің роліне Н.К.Крупская ерекше мән
беріп, барлық мәдениет үйлерін, барлық мектептен тыс жұмыстарға орасан зор
тәрбиелік мәні барміндеттер жүктелетінін айтты. Мектептен тыс жұмыс жаңа
ынталарды тудыруға тиіс, ол балаларды ұйымдық жағынан тәрбиелеуге тиіс
екеніне ерекше мән берді.
Мектептен тыс мекемелердің бірлесе жүргізген жұмыс негізінен мектеп
оқушыларының бос уақытын дұрыс ұйымдастыруда қоғамдық пайдалы бағыт беру
мақсаты көзделеді.
Оқыту сабақтарына қарағанда сыныптан тыс жұмыс ерікті негізде
өткізіледі. Оның бірінші ерекшелігі, міне, осында. Оқушылар ынта мен
белсенділіктеріне байланысты өз беттерімен әр түрлі үйірмелерге жазылады,
сабақтан тыс уақытта өз қалаулары бойынша көп болып және жеке атқаралатын
жұмыстарға қатысады. Демек, еріктілік, ең алдымен сыныптан тыс уақыт
түрлерін еркін таңдап алуды білдіреді.
Педагогтар мен оқушылар ұжымының міндеті – сыныптан тыс жұмысқа
оқушылардың ешқайсысынқалдырмай түгел тарту. Мұны, әрине, ешқандай
мәжбүрлеусіз атқару керек. Бірақ, оқыту сабақтарынан соң өз бетімен кетуге
жол беруге болмайды.
Сыныптан тыс жұмысты ұйымдастырудың екінші ерекшелігі оның міндетті
бағдарламалар көлемімен байланысты болмайтындығында. Оның мазмұны мен
формасы негізіненалғанда оқушылардың ынталары мен талап тілектеріне,
жергілікті жағдайларға байланысты болады.
Пәндік және басқа үйірмелердің бағдарламалары шамалық, бағдарлық күйде
болады. Осы бағдарламалардың және әдістемелік нұсқаулардың негізінде
үйірмелердің жетекшілері нақты жағдайларды және оқушылардың ықылас қалауын
ескере отырып жұмыс жоспарын жасайды. Бұл сыныптан тыс жұмыстың мазмұны
анағұрлым икемді, мектеп оқушыларының талап-тілектеріне сай келетіндей
етуге мүмкіндік береді [18 ].
Оның үінші ерекшелігі – жас шамасы әр түрлі оқушыларды
қамтитындығында. Мектеп хорының, мектеп оркестрінің, көркемөнерпаздар
үйірмелерінің жас шамалары әр түрлі болып келетін құрамы сыныптан тыс
жұмысты ұйымдастыруға және өткізуге кедергі бола алмайды. Керісінше, әр
түрлі сыныптардың оқушыларын біріктіре отырып сыныптан тыс жұмыстар бүкіл
мектеп ұжымының топтаса түсуіне себепші болады. Әртүрлі сыныптардың
оқушыларын біріктіретін үйірмелерде ересектеу балалардың өзінен кішілерге
қамқорлық жасауларына, жолдастық өзара көмекті өрістетуге жақсы жағдай
туғызады.
Сыныптан тыс жұмыстың төртінші ерекшелігі онда өз бетімен айналысудың
басым болуынан көрінеді. үйірмелерде, көркемөнерпаздар ұжымдарында
балалардың өз беттерімен жұмыс істеулеріне кең мүмкіндіктер беріледі. Оны,
әрине, педагогтар бағыттап тоырды, бірақ оқыту сабақтарынан ерекшелігі –
оны негізнен мектеп оқушыларының өздері ұйымдастырады. Сыныптан тыс және
мектептен тыс сабақтарға басшылық жасау инициатива мен дербестікті
дамытумен үйлестіріледі. Оқушы ересектеу болған сайын оның инициативалылығы
мен дербестігі толығырақ жан-жақиы көрініс береді. Олар әр түрлі
үйірмелерге, клуб тектес бірлестіктерге қатысушылар ролінде де көзге
түседі.
Қазіргі жағдайлардағы сыныптан тыс тәрбие жұмысының бесінші
ерекшелігінің мәні ондағы қоғамдық пайдалы іс-әрекеттің сыбағалы салмағының
артқандығында. Егер біраз уақыт бұрын сыныптан тыс жұмыста өзара сөйлесу
және көңіл көрету, формалары басым болып келсе, қазір ол қоғамға пайдасы
мол бағытқа ие облып келеді. Соынң нәтижесінде ол мектеп оқушыларына,
әсіресе жоғары сыныптарда, кәсіптік бағдар берудің өте маңызды да ықпалды
құралы ретінде көрініп отыр.
Оның алтыншы ерекшелігі - формалар мен әдістердің сан алуандығы.
Сыныптан тыс сабақтардың барлық формалары мен әдістерін санап шығу өте қиын
және мүмкін де емес. Ең алдымен өнерпаздар клубтарын және ғылыми қоғамдарды
құруды көрсеткен жөн. Қоғамға пайдалы іс-әрекеттерді ұйымдастырудың, мектеп
оқушыларының мәдени дүниетанымын көтерудің формалары алуан түрлі бола
түсті.
Өкінішке орай, сыныптан тыс жұмысты ұйымдастыруда әлі де болса
айтарлықтай кемшіліктер кездеседі. Кейбір мектептер үшін бұл жұмыстың жеке
бағыттарын ғана дамыту тән болып отыр. Мәселен, кейде педагогтар мен
оқушылар ұжымдары өз күш жігерін дене тәрбиесін немесе эстетикалық тәрбиені
ұйымдастыруға ғана бағыттайды. Енді біреулерінде еңбекке тәрбиелеуге,
ғылыми техникалық творчествоны дамытуға ғана баса назар аударылады.
Сыныптан тыс жұмыстың бір бағытын арттыру оқушылардың ынтасы мен
бейімділіктерінің жан-жақты дамуын тежейді, баяулатады.
Кейде сыныптан тыс жұмысқа оқушылардың барлығы емес, актив қана
тартылады. Басқалары, ең алдымен қиын мінезді балалар, сабақтан тыс уақытта
ұйымдастырылған әсер ету өрісінен тыс қалады. Ал, алдыңғы қатарлы
мектептердің тәжірибесі болса, мұндай балаларды сыныптан тыс қызықты
жұмысқа тартудың оларды қайта тәрбиелеуге, сабақтан тыс уақытта бірлескен
ұжымдық іс-әрекетке деген ынтаны арттыруға көмектеседі.
Қазіргі жағдайдағы сыныптан тыс жұмыстың жетінші ерекшелігі – оның
бұқаралығы. Ол табиғатты, өнерді сүйетін жеке балаларды ғана емес, барлық
оқушыларды қамтиды [19 ].
Сыныптан және мектептен тыс тәрбие жұмысын дұрыс ұйымдастыра білудің
де маңызы ерекше.
Сыныптан және мектептен тыс жұмыстың ұйымдастырушысы директордың
тікелей басшылығымен, жалпы мектеп ұжымы қызметінің әр түрлі бағыты бойынша
тәрбие жұмысын ұйымдастыратын сынып жетекшілерінің, педагогтардың көмегімен
барлық оқушыларды сабақтан тыс уақытта алуан түрлі қоғамдық пайдалы істерге
тартуға, олардың өздерінің бос уақытын мазмұнды өткізуіне күш салады.
Ұйымдастырушының қызметіндегі негізгі бағыт – сынып жетекшісі мен
мұғалімдердің тәрбие жұмысын бір орталыққа біріктіру, оны ұйымдастыруда
және өткізуде әдістемелік көмек беру. Ұйымдастырушы сынып жетекшілерінің
жұмыс жоспарын бекітіп, оныңорындалуын қадағалып отырады. Олардың
семинарлары өткізіліп, қажетті педагогикалық әдебиеттерді сынып жетекшілері
өздері ұсынып отырады.
Ұйымдастырушы әр уақытта да мұғалімдердің өткізілетін сыныптан тыс
жұмыстарына қатысып отырады, оған басшылық жасайды. Сыныптан және мектептен
тыс тәрбие жұмысын ұйымдамтырушылардың қызметінің негізгі бағыттарының
қатарына, балалардың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz