Математика пәнін оқыту арқылы бастауыш мектеп оқушыларын уақытты орынды пайдалануға үйрету жолдарын көрсету
Кіріспе
І тарау. Бастауыш мектепте оқу тәрбие процесін ұйымдастырудың педагогикалық . психологиялық негізі.
1.1 Бастауыш мектеп жасындағы оқушыларды оқыту барысында жас ерекшелігін ескеру.
1.2 Бастауыш мектеп оқушыларын оқыта отырып тәрбиелеудің жолдары.
ІІ тарау. Математика сабақтарында бастауыш мектеп жасындағы оқушыларды уақытты орынды пайдалауға үйрету
2.1.Бастауыш мектептегі математика пәні мазмұнының құрылымдық ерекшеліктері.
2.1 Математика сабақтарында тәрбие беру жолдарының өзіндік сипаты.
Қорытынды.
Пайдаланған әдебиеттер.
І тарау. Бастауыш мектепте оқу тәрбие процесін ұйымдастырудың педагогикалық . психологиялық негізі.
1.1 Бастауыш мектеп жасындағы оқушыларды оқыту барысында жас ерекшелігін ескеру.
1.2 Бастауыш мектеп оқушыларын оқыта отырып тәрбиелеудің жолдары.
ІІ тарау. Математика сабақтарында бастауыш мектеп жасындағы оқушыларды уақытты орынды пайдалауға үйрету
2.1.Бастауыш мектептегі математика пәні мазмұнының құрылымдық ерекшеліктері.
2.1 Математика сабақтарында тәрбие беру жолдарының өзіндік сипаты.
Қорытынды.
Пайдаланған әдебиеттер.
Халыққа білім беру ісін жетілдіру – мемлекет саясатының өзекті мәселелерінің бірі.
Ел президенті 2030 – жылға қарай Қазақстан Республикасы Орталық Азия барысына айналады және өзге дамушы елдерге үлгі болады деген асқақ сезімді алға тарта отырып, біздің жас мемлекетіміз өсіп – жетіліп, кемелденеді , Біздің балаларымызбен немерелеріміз онымен бірге ер жетеді. Олар өз ұрпағының өрісі биік, денсаулығы мықты өкілдері болады ,- дейді.
Президентіміздің үкілі үмітін ақтауға барлық іс-әрекет, күш жігерімізді жұмылдырғанымыз жөн. Қазақстан Республикасы тәуелсіз мемлекет болып қалыптасқалы тәрбиенің рөлі мен мүмкіндіктері арта түсуде.
Педагогика ғылымының тарихына көз жүгіртіп қарасақ, оқу процесінде оқушыларды тек біліммен қаруландырып қана қоймай сонымен қатар тәрбиенің түрлі қырларын жүзеге асыру маңызды орын алғанын байқаймыз.
Ел президенті 2030 – жылға қарай Қазақстан Республикасы Орталық Азия барысына айналады және өзге дамушы елдерге үлгі болады деген асқақ сезімді алға тарта отырып, біздің жас мемлекетіміз өсіп – жетіліп, кемелденеді , Біздің балаларымызбен немерелеріміз онымен бірге ер жетеді. Олар өз ұрпағының өрісі биік, денсаулығы мықты өкілдері болады ,- дейді.
Президентіміздің үкілі үмітін ақтауға барлық іс-әрекет, күш жігерімізді жұмылдырғанымыз жөн. Қазақстан Республикасы тәуелсіз мемлекет болып қалыптасқалы тәрбиенің рөлі мен мүмкіндіктері арта түсуде.
Педагогика ғылымының тарихына көз жүгіртіп қарасақ, оқу процесінде оқушыларды тек біліммен қаруландырып қана қоймай сонымен қатар тәрбиенің түрлі қырларын жүзеге асыру маңызды орын алғанын байқаймыз.
1. «Педагогикаң. Қоянбаев Ж, Қоянбаев Р Алматы 2000ж
2. «Дамыта оқыту технологияларың. Тұрғанбаева Б. А. Алматы 2000ж
3. «Модулдік оқыту технологиясы оқушыны дамыту құралы ретіндең. Жанпейсова М. М. Алматы, 2002ж
4. «Бастауыш мектептің журналы 2001, 2002 ,2003, 2004, 2005жж
5. «Білім берудегі менеджментң. «ҚазбаспасҰзң 2004ж №1
6. «Ұлт тағылымың. Ғылыми педагогикалық басылым. Алматы 2004ж №1
7. «Білімң. Ғылыми педагогикалық журнал. Алматы 2002ж №2
8. Ә. Бидосов. «Математиканы оқыту методикасың. Алматы «МЕКТЕП 1989ж
9. М. Жұмабаев. «Педагогикаң Алматы. «МЕКТЕП 1989ж
10. М. И. Мұханов. «Жас және педагогикалық психологияң Алматы. 1982ж
11. Т. М. Баймолдаев, Қ. Ахметұлы. «Жаңа буын оқулықтары арқылы жас ұрпаққа білім беру мен тәрбие беру жолдарың Алматы. 2003ж
12. Т. М. Баймолдаев, Т. М. Мәжікеев. «Білім стандартың Алматы. 1999ж
13. Ж. Р. Шорманов. «Жаңа технология - заман талабың. Алматы «Білімң 2004ж
14. Баймұханов Б. Б. «Математика есептерін шағаруға үйрету" Алматы «МЕКТЕП" 1983ж
15. Шәкілікова С. Е. «Негізгі мектептегі математикакурсының мазмұнын жаңарту" Алматы. «Дәуір" 1997ж №1
16. Сарбасова Қ. А. «Болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің математиканы оқыту процесінде қазақ этнопедагогикасы материалдарын пайдалануға даярлығын қалыптастыру" Алматы. 2000ж
17. Қожабаев К. Ғ. «Математиканы оқытуда оқушыларға патриоттық және интернационалдық тәрбие беру" Алматы. 1992ж
18. Әлдібаева Т. Ә. «Математика курсын оқытуды ізгілендірудегі мазмұнды есептердің мүмкіндіктері" Алматы. 1999ж
19. Оспанов Т. Қ. Т.б. «Математика". Жалпы білім беретін мектептің 1-4 сыныбына арналған оқулық - Алматы . Атамұра баспа корпорациясы. 1997ж
20. Лысенкова С. Н. «Оқуға жеңіл болғанда". «Педагогикалық ізденіс". Алматы «Рауан" 1990 ж
21. Қожаева С. К. «Оқу-тәрбие процесіндегі ізгілік қасиеттерінің жүйелік негіздері және оларды қалыптастыру жолдары". Тараз 2000ж
22. Ералиева М. «Оқыту технологиясын ізгілендіру арқылы оқытудың тиімділігін арттыру". Алматы 2000ж
23. Ералиева М. «Математиканы оқытуды ізгілендіру" Алматы «Ғылымң ғылыми баспа орталығы" 2003ж
24. Жазықбаева ұ. П, Тажиева Ж. А. «Жаңа адамды жаңашыл ұстаз тәрбиелейді" Шымкент 2001ж
25. «Математикаң оқулығы Алматы. Атамұра 1-2-3-4 сыныптар 2002ж*
26. Ахметов С. «Бастауыш сыныптарды білім берудің тиімділігін артыру жолдары" Алматы. «Рауан" 1994ж
27. Құрманалина Ш. Х, Сәрсенбаева С. Ш, Өміртаева Р. Қ. «Математикадан дидактикалық ойындар және қызықты тапсырмалар" Алматы. «Атамұра" 1997ж
28. Оспанов Т.Қ, Өтеева Қ.Ә, Қайыңбаев Ж.Т, Ерешова Қ.Ә. «Математьиканы оқыту әдістемесі" 1-сынып Алматы «Атамұра" 1997ж
29. Айнабеков Т. «Мамандыққа кіріспе" Алматы «Ана тілі" 1990ж
30. Ыбыраиымжанов Қ, Жолсейітова М. «Педагогикалық практика-болашақ мұғалім даярлаудың Ұзегің, «Хабаршы" журналы 2002ж
31. Сабыров Т.С. «Оқушылардың оқу белсенділігін артыру жолдары" Алматы. «МЕКТЕП". 1978ж
32. Харламов. «Педагогика" Москва. «Высшая школа" 1990ж
33. Беспалько В. П. «Слагаемые педагогической технологии" Москва. 1989ж
34. Выготский Л. Б. и др. «Умственные спосовности как компонент интелектуальной активности" Москва. 1979ж
35. Давыдов В. В. «Проблемы развивающего обучения" Москва. Просвещение 1986ж
36. Занков Л. В. «Содружество Ученого и учителя" Москва. Просвещение 1991ж
37. Селевко Т. К. «Современные образовательные технологии" Москва. 1998ж
38. Эльконин Д. Б. «Избарнные психологические труды" Москва. Педагогика 1989ж
39. Эрдниев П. М. «Укрепление дидактических единиц" Начальная школа. 1987ж
2. «Дамыта оқыту технологияларың. Тұрғанбаева Б. А. Алматы 2000ж
3. «Модулдік оқыту технологиясы оқушыны дамыту құралы ретіндең. Жанпейсова М. М. Алматы, 2002ж
4. «Бастауыш мектептің журналы 2001, 2002 ,2003, 2004, 2005жж
5. «Білім берудегі менеджментң. «ҚазбаспасҰзң 2004ж №1
6. «Ұлт тағылымың. Ғылыми педагогикалық басылым. Алматы 2004ж №1
7. «Білімң. Ғылыми педагогикалық журнал. Алматы 2002ж №2
8. Ә. Бидосов. «Математиканы оқыту методикасың. Алматы «МЕКТЕП 1989ж
9. М. Жұмабаев. «Педагогикаң Алматы. «МЕКТЕП 1989ж
10. М. И. Мұханов. «Жас және педагогикалық психологияң Алматы. 1982ж
11. Т. М. Баймолдаев, Қ. Ахметұлы. «Жаңа буын оқулықтары арқылы жас ұрпаққа білім беру мен тәрбие беру жолдарың Алматы. 2003ж
12. Т. М. Баймолдаев, Т. М. Мәжікеев. «Білім стандартың Алматы. 1999ж
13. Ж. Р. Шорманов. «Жаңа технология - заман талабың. Алматы «Білімң 2004ж
14. Баймұханов Б. Б. «Математика есептерін шағаруға үйрету" Алматы «МЕКТЕП" 1983ж
15. Шәкілікова С. Е. «Негізгі мектептегі математикакурсының мазмұнын жаңарту" Алматы. «Дәуір" 1997ж №1
16. Сарбасова Қ. А. «Болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің математиканы оқыту процесінде қазақ этнопедагогикасы материалдарын пайдалануға даярлығын қалыптастыру" Алматы. 2000ж
17. Қожабаев К. Ғ. «Математиканы оқытуда оқушыларға патриоттық және интернационалдық тәрбие беру" Алматы. 1992ж
18. Әлдібаева Т. Ә. «Математика курсын оқытуды ізгілендірудегі мазмұнды есептердің мүмкіндіктері" Алматы. 1999ж
19. Оспанов Т. Қ. Т.б. «Математика". Жалпы білім беретін мектептің 1-4 сыныбына арналған оқулық - Алматы . Атамұра баспа корпорациясы. 1997ж
20. Лысенкова С. Н. «Оқуға жеңіл болғанда". «Педагогикалық ізденіс". Алматы «Рауан" 1990 ж
21. Қожаева С. К. «Оқу-тәрбие процесіндегі ізгілік қасиеттерінің жүйелік негіздері және оларды қалыптастыру жолдары". Тараз 2000ж
22. Ералиева М. «Оқыту технологиясын ізгілендіру арқылы оқытудың тиімділігін арттыру". Алматы 2000ж
23. Ералиева М. «Математиканы оқытуды ізгілендіру" Алматы «Ғылымң ғылыми баспа орталығы" 2003ж
24. Жазықбаева ұ. П, Тажиева Ж. А. «Жаңа адамды жаңашыл ұстаз тәрбиелейді" Шымкент 2001ж
25. «Математикаң оқулығы Алматы. Атамұра 1-2-3-4 сыныптар 2002ж*
26. Ахметов С. «Бастауыш сыныптарды білім берудің тиімділігін артыру жолдары" Алматы. «Рауан" 1994ж
27. Құрманалина Ш. Х, Сәрсенбаева С. Ш, Өміртаева Р. Қ. «Математикадан дидактикалық ойындар және қызықты тапсырмалар" Алматы. «Атамұра" 1997ж
28. Оспанов Т.Қ, Өтеева Қ.Ә, Қайыңбаев Ж.Т, Ерешова Қ.Ә. «Математьиканы оқыту әдістемесі" 1-сынып Алматы «Атамұра" 1997ж
29. Айнабеков Т. «Мамандыққа кіріспе" Алматы «Ана тілі" 1990ж
30. Ыбыраиымжанов Қ, Жолсейітова М. «Педагогикалық практика-болашақ мұғалім даярлаудың Ұзегің, «Хабаршы" журналы 2002ж
31. Сабыров Т.С. «Оқушылардың оқу белсенділігін артыру жолдары" Алматы. «МЕКТЕП". 1978ж
32. Харламов. «Педагогика" Москва. «Высшая школа" 1990ж
33. Беспалько В. П. «Слагаемые педагогической технологии" Москва. 1989ж
34. Выготский Л. Б. и др. «Умственные спосовности как компонент интелектуальной активности" Москва. 1979ж
35. Давыдов В. В. «Проблемы развивающего обучения" Москва. Просвещение 1986ж
36. Занков Л. В. «Содружество Ученого и учителя" Москва. Просвещение 1991ж
37. Селевко Т. К. «Современные образовательные технологии" Москва. 1998ж
38. Эльконин Д. Б. «Избарнные психологические труды" Москва. Педагогика 1989ж
39. Эрдниев П. М. «Укрепление дидактических единиц" Начальная школа. 1987ж
Пән: Математика, Геометрия
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 44 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 44 бет
Таңдаулыға:
Мазмұны
Кіріспе
І тарау. Бастауыш мектепте оқу тәрбие процесін ұйымдастырудың
педагогикалық - психологиялық негізі.
1. Бастауыш мектеп жасындағы оқушыларды оқыту барысында жас
ерекшелігін ескеру.
2. Бастауыш мектеп оқушыларын оқыта отырып тәрбиелеудің жолдары.
ІІ тарау. Математика сабақтарында бастауыш мектеп жасындағы оқушыларды
уақытты орынды пайдалауға үйрету
2.1.Бастауыш мектептегі математика пәні мазмұнының құрылымдық
ерекшеліктері.
1. Математика сабақтарында тәрбие беру жолдарының өзіндік сипаты.
Қорытынды.
Пайдаланған әдебиеттер.
Кіріспе
Халыққа білім беру ісін жетілдіру – мемлекет саясатының өзекті
мәселелерінің бірі.
Ел президенті 2030 – жылға қарай Қазақстан Республикасы Орталық Азия
барысына айналады және өзге дамушы елдерге үлгі болады деген асқақ сезімді
алға тарта отырып, біздің жас мемлекетіміз өсіп – жетіліп, кемелденеді ,
Біздің балаларымызбен немерелеріміз онымен бірге ер жетеді. Олар өз
ұрпағының өрісі биік, денсаулығы мықты өкілдері болады ,- дейді.
Президентіміздің үкілі үмітін ақтауға барлық іс-әрекет, күш
жігерімізді жұмылдырғанымыз жөн. Қазақстан Республикасы тәуелсіз мемлекет
болып қалыптасқалы тәрбиенің рөлі мен мүмкіндіктері арта түсуде.
Педагогика ғылымының тарихына көз жүгіртіп қарасақ, оқу процесінде
оқушыларды тек біліммен қаруландырып қана қоймай сонымен қатар тәрбиенің
түрлі қырларын жүзеге асыру маңызды орын алғанын байқаймыз.
Педагогика ғылымының негізін салушы Я.А.Коменский, Ж.Ж.Руссо,
И.Г.Пестолоции және т.б орыс халқының өкілдері К.Д.Ушинский, Л.Н.Толстой,
т.б қазақ халқының өкілдері Ы.Алтынсарин, А.Байтұрсынов, М.Жұмабаев,
М.Дулатов, Ж.Аймауытов, және т.б. ұлы тұлғалар өскелең ұрпақтың оқу тәрбие
ісінің жұмысын ұйымдастырудың жаңа қырларын ашуда ең бірінші бастауыш білім
беру жүйесі мен кіші мектеп жасындағы оқушы тұлғасын қалыптастыруда оқу –
тәрбие жұмыстарының өзіндік ерекшеліктері мен теориялық және әдістемелік
мәселелеріне аса көңіл бөліп, осы бағытта көп жұмыс жасағандарын аңғарамыз.
Педагогтардың басшылығымен сабақты жүйелі түрде оқыту үшін мұғалімнің
сабақта жұмыс істеуге мүмкіндігінің болуы, оқушылардың білімі мен жан-жақты
дамуына педагогтар тарапынан жағдай жасалуы тиіс. Қазіргі оқытудың
тәрбиелік және оқушыларды жан-жақты дамыту сипатына ерекше мән беріліп –
оқытудың методологиялық негізі бүкіл сабақтың барысында оқушылардың
белсенділігін арттыру, сабақ процесінде оқушыларға жан-жақты тәрбие беру.
Оқыту мен тәрбие біртұтас педагогикалық процесс екендігін ескере
отырып, оқыта отырып тәрбиелеудің мәні – тұлғаның өмірге , білімге
қатынасын, қабілетін, адамгершілік қасиетін қалыптастыру болып табылады.
Өскелең ұрпақты тәрбиелеу жүйесіндегі шешуші буын – мектеп. Балалар
мектепте сапалы білім мен саналы тәрбие алып шығады. Сол себептен де оқыта
отырып тәрбиелеу, тәрбиелей отырып оқыту керек. Тәрбие шектен тыс қалып,
оқыту жоғары болғанымен оқушы жан-жақты дамымайды.
Зерттеудің пәні: математика (4 сынып)
Зерттеудің обьектісі: Математика пәнін оқыта отырып тәрбиелеу.
Зерттеудің мақсаты: Математика пәнін оқыту арқылы бастауыш мектеп
оқушыларын уақытты орынды пайдалануға үйрету жолдарын көрсету.
Зерттеудің міндеттері:
1) Тақырып төңірегінде жазылған педагогикалық - психологиялық, тарихи-
философиялық және тағы басқа ғылыми тұрғыда жазылған теориялық еңбектерге
талдау жасау.
2) Оқыту барысында оқушыларға тәрбиелік іс-әрекеттерді қалыптастырудың әдіс-
тәсілдерін анықтау.
Зерттеудің әдістері: Зерттеу проблемасы бойынша тарихи, дидактикалық,
теориялық, және оқу әдістемелік құралдарды оқып талдау; Оқушылардың іс-
әрекетін бақылау.
1.1 Бастауыш мектеп жасындағы оқушыларды оқыту барысында жас
ерекшелігін ескеру.
Тәуелсіз мемлекетіміздің ертеңі рухани байлығы, мәдениеті, саналы ұлттың
ойлау қабәлеті менбіліміне, іскерлігіне байланысты.
Осы орайда егеменді еліміздің білім беру жүйесінде әлемдік деңгейге
жету үшін жасалынып жатқан талпыныстар оқытудың әр түрлі әдіс-тәсілдерін
қолдана отырып, терең білімді, ізденімпаз барлық іс-әрекеттерінде
шығармашылық бағыт ұстанатын, сол тұрғыда өз болмысын таныта алатын жеке
тұлға тәрбиелеу ісіне ерекше мән берілуде.
Ұстаз еңбегінің нәтижелі болуы тек жекелеген пәнді терең меңгерту
ғана емес, сонымен қатар педегогикалық-психологиялық негізін терең білумен
де байланысты. Өйткені жеткіншектердің таным үрдісін: қабылдауы мен қиялын,
ойлауы мен есіне сақтауын, ерік, жігерін, т.б. білмей тұрып сапалы білім,
сапалы тәрбие беру мүмкін емес.
Оқыту, білім беру үрдісінің негізгі мақсаты – оқушыларда білік,
дағды, іскерлікті қалыптастыру. Ондай мүмкіндік тек сабақ арқылы беріледі.
Сабақтың мұндай міндеттен шығуы үшін оны психологиялық жақтан дұрыс
ұйымдастыра білу аса қажет.
Сабақты психологиялық тұрғыдан дұрыс ұйымдастыру дегеніміз оқушының
жан дүниесіне терең үңілу, ойына ой қосу, қиялына қанат бітіру, білім алуға
деген құлшынысын, қызығуын ояту.
Педагогикалық және жас ерекшелігі психологиясының біртұтастығы
зерттелу объектісі-бала, жеткіншек, жас өспірім ортақтығымен түсіндіріледі,
егер жас ерекшелігіне сай даму динамикасы тұрғысында зерттелсе, жас
ерекшелігі психологиясының зерттеу объектілері, ал егер педагогтың мақсатты
ықпалдары қарастырылса, педагогикалық психологияның объектілері болып
табылады. Мектепке дейінгі балалар психологиясы, төменгі сынып оқушылары
психологиясы, жеткіншектер, жас өспірімдер психологиясы – жас ерекшелігі
психологиясының бөлімдері.
Көрнекті грек философы Аристотель ең алғаш рет баланың дамуын белгілі
кезеңдерге бөлді (7 жасқа дейін, 7 – 14 жасқа дейін, 14 - тен 21 жасқа
дейін). Жас ерекшеліктеріне сай тамақтандыру, дене қозғалысының
қажеттілігі, денені шынықтыру, баланың тәрбие алатын ортасын ескере
көрсетті.
Оқыту мен даму проблемаларына арналған бөлім педагогикалық және жас
ерекшелігі психологиясы ажырамастай біртұтастық құрайды: баланы оқыту мен
тәрбиелеу процесінде қарастырады, сонымен бірге оқыту мен тәрбиелеу де
өзінен-өзі оқыту мен тәрбиелеудің объектісінен, яғни баладан тыс қаралуы
мүмкін емес. Бұл жағдай педагогикалық және жас ерекшелігі психологиясы
проблемаларды баяндау шекарасын шартты ете түседі.
Атақты француз жазушысы, ағартушы-философы және педагогы Жан Жак
Руссо баланың өмірін 4 кезеңге бөледі.
1-кезең баланың туған күнінен 2 жасқа дейінгі
2. 2-кезең 2-ден 12 жасқа дейінгі
3. 3-кезең 12-ден 15 жасқа дейінгі
4. 4-кезең 15 жатан ер жетуіне дейінгі өсу дәуірлері.
Баланың осындай жетілу дәуірлерінің әрқайсысына тәрбиенің негізгі бір
саласын және негізгі түрде жүргізуді ұсынды.
Оқыту барысында жас ерекшелігі психологиясының пайда болуы және дамуына
келер болсақ, ол ХІХ ғасырдың екінші жартысына жатады және психология
ғылымына генетикалық идеяның енуімен байланысты. Даму үстіндегі
психологиялық педагогикалық ой – пікірлерге көрнекті орыс педагогы К.Д.
Ушинскийдің еңбектері, алдымен оның “Адам тәрбие тақырыбы” деген жұмысы
едәуір үлес қосты. Адамды жан-жақты тәрбиелеуге ұмтылған педагог, алдымен
оны барлық жағынан танып білуі тиіс деп есептей отырып, К.Д. Ушинский
мұғалімдер мен тәрбиешілерге арнап: “... өздеріңіз басқарғыларыңыз келетін
психологиялық құбылыстардың заңдарын зерттеңіздер, осы заңдарға және оларды
қолданғыңыз келетін жағдайларға сәйкес іс- әрекет жасаңыздар”, - деп жазды.
Жас ерекшелігі психологиясының дамуына Ч. Дарвиннің эволюциялық идеяларының
айтарлықтай ықпалы тиді. Олар психологиялық дамудың қайнар көздері
проблемасына зейін аудартты. Психология зерттейтін деректердің рефлекстік
мәнін түсінудегі психикалық іс-әрекеттің маңызын көрнекті орыс ғалымы И. М.
Сеченов те атап көрсетті.
Жас ерекшелік психологиясы проблемаларын ғылымды күрделі еңбектерімен
байытқан белгілі психолог - ғалымдар Б.П. Ананьев, Л. И. Божович, П.Я.
Гальперин, В.В Давыдов, А.В. Запорожец, Л.В. Занков, Г.С. Костюк, А.Н.
Леонтьев, Н.А. Менчинская, Д.Б. Эльконин тағы басқа нәтижелі зерттеді.
Бір қатар еңбегінде (Н. А. Менчинская, Г.С. Костюк т.б)
оқушылардың материалды игеруі олардың танымдық іс-әрекеттерінің құрылымына
тәуелді болып келетіндігі, ал оның өзі оқыту әдістерімен анықталатындығы
байқалды. Яғни оқушылардың білімді игеруі мен олардың дамуы оқытудың
сипатына, оның мазмұны мен әдістеріне тәуелді болатынын ашып көрсетті.
Мұғалімнің басшылығымен оқушылардың игеруге тиісті ұғымдардың белгілері мен
жаңа типті есептерді шығарудың тәсілдерін өздігінен іздестірген жағдайларда
оқыту да неғұрлым жоғары дамытушы нәтиже пайда болды.
Адам баласының жарқын болашағы толығымен жас ұрпақты тәрбиелеу ісіне
тәуелді.
Балалардың жас ерекшеліктерін есепке алу – оқыту және тәрбие беру
жүйесіндегі негізгі принциптердің бірі. Оқыту және тәрбие беру ісінде осы
принципті мұғалім әр уақытта басшылыққа алады. Балалардың жас
ерекшеліктеріне сай мектептің ішкі тәртіп ережелері, сабақ және тәрбие
жұмыстарының кестелері, оқу жоспарлары мен бағдарламалары және тәрбие
жұмысының бағдарламасы жасалынады. Осылардың негізінде мектептегі оқу және
тәрбие жұмыстарының мазмұны, формалары мен әдістері оқушылардың жас
ерекшеліктеріне сай іс-жүзіне асырылады.
Әр оқушының психологиясын, типін, темпераментін, жүйке- жүйесінің
қызметін, мінез-құлық, жеке ерекшелігіне сай даму өзгешелігін, қабілетін
білуі, күнделікті тәрбие жұмысында осы ерекшеліктерді негізге алуы, сөйтіп
әр тұлғаға жеке ықпал етуі абзал.
Бұл принцип халық педагогикасында да ескерілген: “Болайын деген
баланың бетін қақпа, белін бу”, “Жаманнан жақсы туады, атасын айтсаң -
нанғысыз. Жақсыдан жаман туады, бір аяқ асқа алғысыз”, - деп әр адамның
жеке ерекшелігі, мінез-құлқы, ақыл-парасаты, қабілеті әр қилы екенін,
сондықтан тәрбиеде әр балаға жеке келу қажеттігін танытады. Сонымен бірге
тәрбие жұмысында жас ерекшелігін ескеру керектігін “Баланы бес жасқа дейін
патшадай қара, он жасқа дейін қосшыдай сана, он бес жастан асқан соң ақылшы
досыңа бала”, - деп бағдар берген.
Әр бір жас шағы психикалық дамудың ерекше сапалы кезеңі болып
табылады және бала дамуының осы кезеңдегі оның жеке басының өзіндік
құрылымының жиынтығын құрастыратын көптеген өзгерістермен сипатталады. Л.С.
Выготский жас шағы дамуының белгілі бір дәуірі немесе сатысы, дамудың
белгілі, біршама тұйық кезеңі деп қарады, оның маңызы дамудың жалпы
циклінде алатын орнымен және дамудың жалпы заңдарының одан әрі кезде
көрініс табуымен анықталады. Бір жас сатысына екіншісіне өтуде бұрынғы
кезеңдерде болмаған жаңа құрылымдар пайда болады және даму барысының өзі
қайта құрылып, өзгеріп отырады.
Жас ерекшеліктері көптеген жағдайлардың жиынтығымен анықталады. Бұл-
әр балаға оның өмірінің осы кезеңінде қойылатын талаптар жүйесі әрі
айналасындағылармен қарым-қатынастарының мәнісі, әрі ол игеретін білім мен
іс-әрекеттер типі, әрі осы білімдерді игеру тәсілдері. Жас шағына тән
ерекшеліктерді анықтайтын жағдайлардың жиынтығына баланың дене дамуының
түрлі жақтарының ерекшеліктері де енеді. Сонымен, жас шағы балаға оның
дамуының сол кезеңде қойылатын талаптар мен тіршілік жағдайларының
ерекшеліктерімен, оның айналасындағылармен қарым-қатынас ерекшеліктерімен
баланың жеке басының психикалық дамуының деңгейімен, білім ойлауының даму
дәрежесімен белгілі бір физиологиялық ерекшеліктердің жиынтығымен
сипатталады. Кейбір психологтар мен физиологтардың, әсіресе шетел
ғалымдарының пікірі бойынша балалардың жас ерекшеліктерін организмдегі
қайсы бір мәңгі және өзгермейтін қасиеттермен анықтауға болатын сияқты. Бұл
қасиеттерді балалардың табиғатына тән олардың өмірі мен тәрбиесіне тәуелді
емес деп түсіндіреді. Олар белгілі жас кезеңдерінде болып отыратын байдың
өсуін, дене салмағының артуын яғыни дамудың заңдылығын осылай дәлелдегісі
келеді. Бірақ олар балалардың психикалық дамуына байланысты жас
кезеңдерінің жылжымалы шекарасын еске алмайды.
Біздің еліміздің ғалымдары-педагогтары балаларды тәрбие және білім
беретін мекемелердің типтері бойынша жас кезеңдеріне бөлінеді.
Мысалы ясли жасындағы балалар, мектеп жасына дейінгі балалар, мектеп
жасындағы балалар т.б. Балаларды осылай сатыға бөлу, практикада үйреншікті
ұғымға айналған. Бірақ бұл ұғым да әлі ғылым негізінде толық дәлелденбеген.
Соңғы жылдары туған жастан жас өспірім шаққа дейін 7 топқа бөліп
қарастырып қаралуда.
1. Жаңа туған бала (туған сәттен 1-2 айға дейін).
2. Нәрестелік шақ (1-2 айдан 1 жылға дейін).
3. Ерте сәбилік шақ (1 жастан 3 жасқа дейін).
4. Мектепке дейінгі шақ (4 жастан 7 жасқа дейін).
5. Бастауыш мектеп шағы (7 жастан 11-12 жасқа дейін).
6. Жеткеншек шағы (11-12 жастан 14,5 жасқа дейін).
7. Жас өспірім шақ (14,5жастан 17 жасқа дейін).
Баланың өмір сүру жағдайларының тәрбиелеу мен оқыту формаларының өзгеруі
жас шамасына қарай даму кезеңдерінің ауысуын анықтайтын маңызды фактор
болып табылады.
Психологиалық-педагогиканың зертеулері тәжірибе мен неғұрлым
жетілдірілген программа бойынша оқыту нәтижелі оқу процесін белгілі бір
түрде ұйымдастырып оқыту мазмұны мен әдістерін қайта құрған жағдайда
бастауыш сынып оқушыларының жас ерекшеліктері елеулі өзгеріске түсетіні
көрсетіп отыр. Атап айтқанда, олардың ойлау әрекетінің алғашқы теориялық
формалары дамып, оқу іс-әрекетінің неғұрлым жоғары дәрежесіне қол жетеді.
Сондықтан соңғы кезде педагогикалық және жас ерекшелігі психологиясынан
педагогикалық критерийлерге негізделген кезеңдерге бөлу жиірек
қолданылады. Мектепке дейінгі шақтың ерте сәбилік, сәбилік, естиярлық және
ересектік жас кезеңдері (кейде бұл кезеңдерді ерте сәбилік шақ ,
балдырғандық және мектепке дейінгі шақ ) деп бөлінеді.
Оқыту мен тәрбиелеудің негізгі кезеңдеріне және олармен байланысты
оқушылардың даму ерекшеліктеріне сай мектептік шақ үш кезеңге бөлінеді:
төменгі сынып оқушылар (яғни бастауыш сынып 1-ден 4-ші сыныпқа дейін),
ортаңғы сынып (5-9 сынып), (9-11) жоғарғы сынып деп топтастырылуда.
Мектепке дейінгі балалық шақтағы баланың дамуының психологиялық
ерекшеліктері: бұл жаста бала организмнің қарқынды жетілуі жалғаса түседі.
3-7 жасқа дейін жалпы өсумен қатар ткандармен мүшелердің анатомиялық
қалыптасуы және функциялық дамуы жүріп жатады. Скелеттің сүйектеніп, бұлшық
еттердің сомдалуының, тыныс алу, қан айналу мүшелерінің дамуының үлкен
маңызы бар. Ми салмағы 1110грамнан 1350 грамға дейін өседі. Шартты рефлекс
пайда болу жылдамдығы артып, әсіресе екінші сигнал жүйесі қарқынды дамиды.
Мектепке дейінгі жас бала дамуының жаңа әлеуметтік ситуациясының
пайда болуымен сипатталады. Мектеп жасына дейінгі баланың айналадағы
адамдар арасынан алатын орнының ерте сәбилік шақтағы балаға қарағанда
елеулі айырмашылығы болады. Мектепке дейінгі шақтың ерекшелігі
құрдастарымен жасайтын арнайы өзара қарым-қатынастарының пайда болуы
“балалар қоғамының” құрылуы болып табылады.
Мектеп жасына дейінгі балалардың дамуы үшін айрықша қолайлы жағдайлар
мектепке дейінгі қоғамдық тәрбие жүйесі арқылы жасалынады. Мектепке дейінгі
мекемелерде балаларды оқыту программасы жүзеге асып, олардың бірлескен іс-
әрекеттерінің алғашқы түрлері қалыптасып, қоғамдық пікір пайда болады.
Арнайы жүргізілген зерттеулердің нәтижесі көрсеткендей психологиялық
дамудың жалпы дәрежесі мен мектепте оқуға даярлықтың барысы жағынан бала-
бақшада немесе дайындық тобында тәрбиеленген бақшаға бармағандардан
жоғарырақ болады.
Мектеп жасына дейінгі баланың іс-әрекетінің негізгі түрі – ойын болып
есептеледі. Себебі бала өзінің көп уақытын ойынмен алданып, үлкендердің
еңбек әрекетіне аз немесе мүлдем араласпауына байланысты емес. Ойын –
баланың психикасында сапалы өзгеріс туғызады: онда мектеп жетекші болатын
оқу әрекетінің негіздері қаланады. Бұл жастағы балалар ертегі немесе
өлеңмен жазылған қысқа әңгімелерді тыңдауға, айтып беруге өте құштар
болады.
Балалардың ересек адамдармен бірлесіп өмір сүруге ұмтылуы бірлескен
еңбек негізінде қанағаттандыра алмайды. Бұл қажеттілікті балалар ойын
үстінде қанағаттандыра бастайды, ойын арқылы өздеріне ересектер рөлін алып,
еңбектік өмірді ғана емес сол сияқты әлеуметтік қарым-қатыасты да нақтылап
көрсетеді. Ойын барысында бала белгілі рөлдерді жүйелі орындау ойнаушы
балаларды тәртіптендіріп отырады. Бірлескен іс-әрекет үстінде олар өз іс-
әрекеттерін үйлестіруді үйренеді. Балалар тобының басқа мүшелерімен
жасалынатын мұндай шынайы өзара қарым-қатынастар ұжымдық сапаларды ғана
қалыптастырып қоймай, сонымен бірге өзіндік сапасында жоғары көтереді.
Құрдастарына, туа бастаған коллектив пікіріне қарап бағдар алу әлеуметтік
сезімдерін топқа ілесу, басқаға жаны ашу т.б қабілеттерін қалыптастырады.
Ал баланың мектепке дейінгі шақтағы сенсорлық дамуына келер болсақ -
бұл жастарда баланың сөздік тәжірибесінің орасан зор молайып, ретке келу,
қабылдау мен ойлаудың адамға тән формаларын игеру, қиялдың күшті дамуы,
ырықты зейінмен мағыналы естің бастамалары қалыптасу кезеңі болып саналады.
Үш жастан жеті жасқа дейінгі көру, есту, тері қимылын сезгіштігінің
табалдырықтарының едәуір төмендейтіні байқалады. Көздің көргіштігі түстер
мен олардың ренктерін ажырату нәзіктігі артып фонематикалық және жоғары
дыбысты естуі дамиды, қол – белсенді сезіну мүшесіне айналады. Бірақ бұлар
өздігінен бола салмайды сан алуан қасиеттер мен қарым-қатынастарын
тексеруге бағытталған қабылдаудың жаңа іс-әрекеттеріне игеруінің нәтижелі
болып есептелуі.
Бірінші сыныпқа келіп түскен балада кейбір ұнамды қасиеттердің бар
екендігін мұғалім де, ата-аналардың өзі де сезе бастайды. Ол қасиеттер
баланың оқуға ынталылығы, сөз қоры мен тіл дамуының дәрежесі, табиғат және
адамдар жөніндегі бір сыпыра мәліметтерді білуі, дененің жетілуі т.б
байқалады.
Бала бастауыш мектеп шағында денені барлық органдарымен тканьдарында
елеулі өзгерістер болады. Мысалы, омыртқаның барлық мойын, арқа, бел
бүгілістері дамиды. Әйтседе қанқаның қатаюы әліде аяқталмайды, оның аса
иілгіштігі мен ширақтылығы да осыдан, бұл дұрыс дене тәрбиесін беру және
спорттың көптеген түрімен айналысу үшін елеулі мүмкіндіктерде ашады. Сондай-
ақ теріс зардаптарға да (дене дамуының қалыпты жағдайлары болмаса) әкеліп
соғуы мүмкін. Сондықтан да бастауыш сынып оқушыларының оқу жабдықтары парта
немесе стол, орындық көлемінің сай болуы, оған дұрыс отырғызу – бала
денесінің, оның тұлғасының қалыпты дамуының аса маңызды шарты, оның кейінгі
бүкіл жұмыс қабілеттілігінің шарты екендігі осыдан.
Бастауыш сынып оқушыларының бұлшық еттерімен сіңірлері жылдам қатаяды.
Олардың көлемі ұлғаяды, жалпы бұлшық ет күші артады. Ірі бұлшық еттері
майдаларынан ерте жетіледі. Сондықтан балалар салыстырмалы түрде алғанда
күшті де кең құшақты қимылдар жасауға қабілетті, алайда оларға дәлдікті
талап ететін ұсақ қимылдарды орындау қиындырақ соғады. Саусақ сүйектерінің
қатаюы 9-11, ал білек сүйектерінің ұатаюы 10-12 жасқа қарай аяқталады. Оның
білегі тез талады да, ал өте тез және тым ұзақ жаза алмайды. Балалар 1-2-ші
сыныпта әсіресе ұшырасатын графикалық жағынан нашар орындалған тапсырманы
көшіріп алу тілегі көбінесе нәтижені жақсартпайды. Осылайша, мектеп жасына
дейінгі балаларға қарағанда бастауыш сынып оқушыларының қаңқа-бұлшық ет
жүйесі едәуір қатаяды, жүрек – тамыр қызметі салыстырмалы түрде
тұрақтанады. Жүйкенің қозу және тежелу процестері көбірек тепе-теңдікке ие
болады. Мұның бәрі мектеп өмірінің бастамасы – баладан айтарлықтай ақыл-ой
күшін ғана емес, сонымен қатар үлкен дене төзімділігін де талап ететін
ерекше оқу қызметінің бастамасы болғандықтан ерекше маңызды. Балалың
мектепке баруына байланысты болатын психологиялық өзгерістерге келер
болсақ, баланың психикалық дамуының әрбір кезеңі оның іс-әрекетінің
негізгі, жетекші түрімен сипатталады. Мысалы, мектеп жасына дейінгі балалық
шақта ойын іс-әрекеті жетекші болады. Бұл жастағы балалар үйреніп, тіпті
шама – шарқынша еңбек етіп жүрсе де, олардың бүкіл болмысын анықтайтын
шынайы стихия әр түрлі ойындар болып табылады. Ойын үстінде қоғамдық
баға беруге тырысушылық пайда болып, қиял символиканы пайдлана білуі
дамиды. Осының бәрі баланың мектепке даярлығын сипаттайтын негізгі сәттер
болып табылады. Жеті жасар бала мектеп табалдырығынан аттасымен-ақ оқушы
болады. Оның өмірінде ойын әлі маңызды орын алғанымен осы уақыттан бастап
ол біртіндеп басымдылық ролін жоғалта бастайды. Бастауыш сынып оқушыларының
жетекші іс-әрекеті оның мінез-құлық мативтерін елеулі түрде өзгертетін,
оның танымдылық және адамгершілік күштерін дамытудың жаңа көздерін ашатын
оқу болады. Мұндай қайта өзгеріс процестерінің кезеңдері бар.
Әсіресе баланың мектеп өмірінің жаңа жағдайларына алғаш енуі айқын
аңғарылады. Балалардың көпшілігі бұған психологиялық жағынан даярланған.
Олар бұл жерден үймен немесе балабақшамен салыстырғанда, әдеттен тыс
бірдеңелер кездестіруді күте отырып, мектепке қуана барады. Баланың бұл
ішкі позициясы екі жағдайда маңызды. Алдымен мектеп өмірінің жаңалығын
алдын-ала сезіну және қалау баланың сыныптағы мінез-құлық ережелеріне,
жолдастарымен ерекше қарым-қатынас нормаларына, күн тәртібіне қатысты
мұғалімнің талаптарын жылдам қабылдауға көмектеседі. Бұл талаптарды бала
қоғамдық маңызды және орындамауға болмайтын талаптар деп қабылдайды.
Тәжірибелі ұстаздарға белгілі, психологиялық жағынан расталған мынадай
қағида бар: баланың сыныпқа келген алғашқы күнінен-ақ оған оқушының
сабақтағы, үйдегі және қоғамдық орындардағы мінез-құлық ережелерін айқын да
нақты мағынада түсіндіру керек. Балаға оның жаңа көзқарасының,
міндеттерінің бұрынғы ол әдеттенген жағдайлардан айырмашылығын дереу
түсіндіру маңызды.
Алғашқы кезде оқушы нақтылы оқу пәндерінің мазмұнымен шын мәнінде әлі
таныс емес. Олардың оң материялдарына танымдық ынтасы әзірге жоқ. Олар тек
математика, грамматиканы және басқа пәндерді тереңдеп оқу кезінде
қалыптасады. әйтсе де бала алғашқы сабақтардан-ақ тиісті мағлұмат ала
бастайды. Бұл ретте оның оқу жұмысы жалпы білім алуға деген ынтаға
сүйенеді. Мұғалім бұл ынталылықты алғашқы сабақтарда дереу
пайдаланады.осының арқасында бала үшін сандардың тіркестілігі, әріптердің
реттілігі және т.б. сияқтты шын мәнінде ұзын сонар, дерексіз жайлар туралы
мағлұматтар алу қажетті де маңызды бола бастайды. Осы арқылы олардың таным
процесі (қабылдау, зейін, ес, қиял, ойлау) дамиды. Н.К.Крупская және
А.С.Макаренко 7-12 жастағыбалалар үшін әсіресе ұжымдық ойындардың маңызын
атап өтті. Олардың айтуы бойынша ойын балаларды еріктілікке, ұйымшылдыққа,
батылдылыққа тәрбиелеп қана қоймайды,ол жолдастық сезімге, ұжым мүддесі
үшін әрекет жасауға тәрбиелейді.
Бұл жастағы балалар үшін еңбектің тәрбиеік мәні өте зор. Балаларды
бірте-бірте еңбекке баулу, үйелмен, ұжым және қоғамға пайдалы еңбектің (үй
шаруашылығына қатысу, сынып бөлмесін жинау, саябақта бақша өсіру, үй
жанындағы бау-бақша учаскесінде мектеп тәжірибе учаскесінде, спорт алаңында
жұмыс істеу т.б түрлерін істей білуге үйрету қажет). 7-12 жастағы балалар
ұзақ уақыттық дене еңбегіне, күш түсетін жұмыстарға әлі қабілетсіз болады.
Сондықтан бұл жағдайдың ойын, дене еңбектерінің барысында еске алынғаны
жөн.
Тәрбие процесінде балалардың кейбір теріс қылықтарын байқауға болады.
Мысалы, өзімшілдік, біреудің жақсы әдеттері мен істерін көре алмаушылық,
түрлі болымсыз себептерді сылтау етіп үй тапсырмасын орындаудан қашушылық
т.б. Балалардың мұндай теріс қылықтарына жол бермеу тәрбиелеушілердің, ата-
аналардың беделіне, біліміне, өмір тәжірибесіне байланысты. Бұл жастағы
балалармен тәрбие жұмысын дұрыс ұйымдастыру үшін олардың мынадай
ерекшеліктерін еске алған жөн: сөзбен істің сәйкесті болуын талап етеді;
жөнсіз кінәлаудан жеркену сезімі туады; үлкен адамдардың жіберген
қателіктерін тез байқайды, арманшыл, қиялшыл, ұйымшыл келеді, сенімді серік
іздейді, өз мүмкіндіктерін, күшін асыра бағалайды, түрлі спорт ойындарында
өте ықыласты болады.
Бұл ерекшеліктерді оқу тәрбие жұмысының барысында сынып жетекшілері,
мұғалімдер айрықша бақылайды, зерттейді, тиімді етіп іске асырудың
әдістерін қарастырып, ата-аналарға дер кезінде көмек көрсетеді.
1.2 Бастауыш мектеп оқушыларын оқыта отырып тәрбиелеудің жолдары.
Педагогика мен оқытудың бүкіл тарихи әр түрлі кезеңдерде оқытудың
мақсаттары мен міндеттері де түрліше болғанын көрсетеді, бірақ барлық
жағдайда да қоғамның жеке тұлғаның өсіп-жетілуіне қойылатын талаптарын
анықтады. Бұл міндет өзгерістер кезеңіндегі біздің республикамызға да
қатысты.
Жаңа мемлекетті құруға жүктелген жаңа ұрпақ қандай болуы қажет болуы
керек?. Бұл сұраққа жауап “Еліміздің Президентінің Қазақстан халқына
жолдауында” бар, онда атап айтқанда былай делінеді: “Біздің балаларымызбен
немелеріміз ... өз қатарының жауапты да, қажырлы, жақсы білімді,
денсаулықтары мықты өкілдері болады”.
“Білім негізі - бастауышта”,- деген пікір бекер айтылмағандықтың
куәсі ретінде жалпы білім беретін мектептің бастауыш сатысына мемлекет
тарапынан да ерекше көңіл бөлуде. Оның дәлелі ретінде, “Қазақстан
Республикасының бастауыш білімінің мемлекеттік стандартының” қайта
толықтырылып шығарылуы. Өкімет тарапында бастауыш мектеп оқушыларының оқу-
тәрбие процесін тиімді ұйымдастыру, оның бүгінгі таңдағы қоғам сұранысын
қанағаттандыратын талаптар деңгейінен шығуын қадағалау және соған сәйкес
жұмыс жүргізу болып отыр.
Көрнекті грек филофы Платон тәрбиені мемлекет тарапынан ұйымдастыру
керек деп есептеді. Ал, Аристотель мемлекеттің түпкі мақсаты барлық
адамдарға тәрбие беру деп білді және тәрбие беруді мемлекеттік іс деп
есептеді. Адамның туғаннан даму мүмкіндігі болады. Ол тәрбиеге байланысты
болады деп есептеді.
Шәкірттерді оқыту, олардың сана-сезімін қалыптастыру, ой-өрісін дамыту
тәлім-тәрбие беру мәселесі әр елдің ойшыл, педагог адамдарын қатты
толғандырған. Олар оқу жұмысын ұйымдастырудың өз заманы үшін жоғары
дәрежеде болғандарын көрсетеді.
Оқыту жүйесін неғұрлым терең зерттеп, теориялық жағынан негіздеген
чех халқының ұлы педагогы Ян Амос Коменский болды. Коменскийдің ілімі
балалардың жасы мен білімін еске ала отырып, оларды жаппай және тиімді
оқыту мақсатын көздеді. Коменский оқу мен оқытудың ережесімен тәсілдерін,
оқыту ісіне қолайлы дидактикалық талаптарды және мектеп оқуын ілгері
дамытуда ерекше роль атқаратын жаңа дидактикалық принциптерді анықтады.
Оқыту жұмысын 19 ғасырдың екінші жартысында өмір сүрген педагогтері
В.Г.Белинский мен А.И.Герценнің,
Г.Чернышевский мен Н. А. Добролюбовтың де педагогикалық пікірлері бар.
Мысалы, В. Г. Белинский мен А. И. Герцен оқудың мазмұнын қарастырғанда,
жастардың көзқарастарын білім арқылы қалыптастыру мәселесіне көңіл бөлді.
Олар меңгеретін білімнің жүйелілігін барлық оқу пәндерінің әдістемесінің
бірлікте болуын ұсынады.
Н.Г.Чернышевскийдің жан-жақты жетілген жас өспірімдерді тәрбиелеуде
көңіл бөлген мәселесі мектепте берілетін білім көлемі мәселесі еді.
Сондықтан ол оқытуды ұйымдастыру, оқыту әдістері мен тәсілдері оқушылардың
сан алуан білімдерді ойдағыдай игеруіне, олардың рухани күші мен
қабілеттерінің жан-жақты дамуына, дұрыс ой-пікірлердің қалыптасуына зор
әсер етуге тиіс деп есептеді. Материалдың көлемін және оқытудың әдістерін
анықтауда оқушылардың жас ерекшеліктерін, олардың ой-өрісі мен қабілеттерін
қатаң еске алуды, материялдың біртіндеп және тізбектеп берілуін,
қорытындылар мен тұжырымдаардың анық, дәл айтылуын талап етті. Сондай-ақ
оқушылардың өздігінен істейтін жұмысына зор маңыз берді.
Ал, Добролюбов мектептің міндеті - ақыл-ой, дене және адамгершілік
жағынан әр салалы жетілген, қоғамдық істерге саналы түрде біте қайнаса
араласатын, табанды күресші, халық тілегін қорғаушы азаматтарды әзірлеу деп
көрсетті.
Қазақ халқының өкілдері – Ы.Алтынсарин, А.Байтұрсынов, М.Жұмабаев,
М.Дулатов, Ж.Аймауытов және т.б. ұлы тұлғалар өскелең ұрпақтың оқу –
тәрбие жұмысын ұйымдастырудың жаңа қырларын ашуда ең бірінші, бастауыш білі
беру жүйесі мен кіші мектеп жасындағы оқушы тұлғасын қалыптастыруды оқу
тәрбие жұмыстарының өзіндік ерекшеліктері мен теориялық және әдістемелік
мәселелеріне аса көңіл беріп, осы бағытта көп жұмыс жасағандарын аңғарамыз.
Қазақ халқының тұңғыш ағартушысы Ыбырай Алтынсарин балаларды оқыту
мен тәрбиелеу ісінде мұғалімнің ролінің айрықша зор екендігін ескертіп,
оқушылардың білім дәрежесін ескере отырып, олардың өз бетімен жұмыс істеуін
қатты талап етті. Қалай оқыту керек , не үшін оқыту керек деген
дидактикалық қағидаларды педагогикалық тұрғыдан талдауға салды.
Сонымен, өткен дәуірдегі көрнекті педагогтардың оқу жұмысын неғұрлым
тиімді жолға қою, сабақты дұрыс ұйымдастыру, балаларға деген сүйіспеншілігі
жөніндегі педагогикалық пікірлерін білу және оларды сын көзбен қарап
пайдалану қазақ жастарын тәрбиелеуде дүние таныммен ұлтшылдыққа
тәрбиелеудің артықшылығын және оның зор күшін көрсетеді.
Оқыта отырып тәрбиелеудің мәні - тұлғаның өмірге, білімге қатынасын,
қабілетін, адамгершілік қасиетін қалыптастыру болып табылады. Өскелең
ұрпақты тәрбиелеу жүйесіндегі шешуші буын –мектеп. Балалар мектепте саналы
тәрбие мен сапалы білім алады. Мектепте халық шаруашылығының әр түрлі
саласында белсенді, қызметке қабілетті, саналы, жоғары білімді адамдарды
тәрбиелеу үшін қоғамның әлеуметтік тапсырмасын орындайды. Сондықтан
білімнің мазмұны тұлғаның жан-жақты үйлесімді дамуына бағытталуы тиіс.
Осы талаптардың негізінде мынандай принциптерді қолдану білім
мазмұнының деңгейін көтеруге өте қажет:
1. Оқушыларды білімен қаруландыратын табиғатты қорғауға, еңбекке және
өмірге жауапкершілік қатынасты тәрбиелеудің қажеттілігі.
2. Білім мазмұны негізінде ұлттық мәдени тарихи байлықты жалпы
азаматтық мәдениетпен ұштастыру.
3. Білім мазмұнында әлеуметтік-экономикалық жолдарын ескерудің
маңыздылығы.
4. Пәнаралық және пәнішілік байланыстарды ғылыми- әдістемелік негізде
жүзеге асыру.
5. Қазіргі үдемелі ғылыми-техникалық жағдайда ақпаратты технологияны
пайдалану, білім мазмұнын жаңарту.
6. Ұлттық тілді, халықаралық қатынас тілдерін оқып үйренудің тұрмыс,
мәдениет және ғылым салаларындағы маңыздылығы.
Тәрбиелей отырып оқыту ғылыми теориялар мен ережелердің оқушылардың
дүниетанымы мен сеніміне айналуын сипаттайды, моральдық нормаларды, мінез-
құлықты игерудің қамтамасыз етуге әсер етеді. Оқыта отырып тәрбиелеу,
оқушыларды өмірге, білім алуға тәрбиелейді, ақыл-ой қабілетін дамытады,
адамгершілік қасиетін қалыптастырады. Мектепте оқушыларға теориялық білім
беру тәрбие процесінде тығыз байланыста өтеді. Оқушыларға берілетін білім
тәрбие ісінде күнделікті сабақтың атқарар қызметі ерекше. Мұғалім жоғары
сапада өткізген әрбір сабағы тиянақты білім беріп қана қоймайды тәрбиенің
де түрлі саласын қамтып отырады.
Шәкірттердің саналы тәртібі байымды мінезі туралы түсінігін
қалыптастыру, оған сәйкес сезімін және сенімін тәрбиелеу тәрбиешінің
мақсатқа бағытталған іс-әрекетіне - құлық тәрбиесіне байланысты.
Бала күнделікті өмірде айналадағы құбылыс, қоршаған орта туралы сан
түрлі мағлұматтар мен дағды, білім игереді.
К.Д Ушинский айтқандай: “Ақыл-ой дегеннің өзі жақсы ұйымдастырылған
білім жүйесі” екенін ескерсек, баланың өз тәжірибесін қаншалықты бай, сан
алуан дегенмен, ақыл-ой дамуының қайнар көзі бола алмайды. Сондықтан ұстаз
сынып, жетекшісі тарапынан ұйымдастырылып түсіндірілмеген, баланың өзінің
тікелей өмір тәжірибесі арқылы меңгерген мәліметтері мен дағдылары өмір
құбылыстарының нақты себептерін дәл анықтауға кедергі жасайды да
нәтижесінде жалған түсініктердің тууына негіз болады. Ақыл-ой тәрбиесі тек
ойдың дамуы ғана емес, оның дамуы ойлау процесінің құбылыстарымен де
сипатталады. Даму бланың сандық және сапалық жағынан жетілуі, психиканың,
ой-сананың өсуі. Ақыл-ойдың дамуы дегеніміз оқушының жасына байланысты
білім мен тәрбиенің әсерінен, тәжірибе жинақтауынан оның ақыл-ой әрекетінде
болатын сандық, сапалық өзгерістердің жиынтығы. Ақыл-ойды дамытудың шарты –
жастардың сан-қилы іс-әрекетінің тиімді ұйымдастырылуы, әлеуметтік ортаның
әсері, адамдардың қарым-қатынасы, тілді меңгеруі, қабылдауы мен түйсінуі
берілетін ғылым, білім, сапасы.
Ақыл-ой тәрбиесі дегеніміз – жастарға мақсат көздей ықпал етіп, оның
айналадағы дүниені шынайы ақиқат тұрғыда танып білуін, ғылым негіздерін
игеруін қамтамасыз ету, табиғатқа, қоғамға, адамдарға дұрыс қарым-қатынасын
қалыптастыру.
Жас ұрпақтың түйсік, қабылдау, ес, қиял, ой және тіл сияқты танымдық
-психикалық процестерін дамыту ақыл-ой тәрбиесінің басты міндеті.
Ақыл-ой тәрбиесі тұлғаның жан-жақты дамуының негізі. Ақыл-ой тәрбиесі
еңбек өнімділігін арттыруға, еңбектің шығармашылығына зор ықпал жасайды. Ең
бастысы, ол ғылым мен техниканың, мәдениеттің жедел дамуының қайнар бұлағы
екендігін үнемі есте ұстағанымыз жөн.
Ақыл-ой жұмысының дұрыс ұйымдастырылған ырғағы демалыс пен еңбек
түрлерінің орынды ауысып келіп отыруын қажет етеді. Оқушы осылардың бәрін
бірізділікпен жүйелі түрде басшылыққа алып отырса оқу еңбегінің тиімділігі
артады.
Адамның адам болып қалыптасуының құралы – еңбек. Еңбектің нәтижесі
әрбір адамға, оның еңбекке саналы шығармашылық көзқарасына байланысты. Олай
болса, бүгінгі таңдағы қоғам қажеттілігі – жас ұрпақтың бойында еңбекке
ынталандыруды тәрбиелеу, болашақ еңбек жолын дұрыс таңдауға баулу. Баланың
жеке басының еңбекке бейім болып өсуі оны еңбек тәрбиесіне баулуға тікелей
байланысты.
Тәрбие тек адамның ақылын дамытып және белгілі бір мағлұматтар беріп
қана қоймай, қайта саналы еңбекке деген ынтасын арттыра түсуі керек ,
мұнсыз оның өмірі ардақты да бақытты да бола алмайды. Адамның жастық
шағында алған әсерінің салдарынан еңбекке деген ынтасы өсіп те, өшіп те
қалуы мүмкін, сондықтан, баланы жас шағынан ұқыптылықпен баулып, еңбекке
деген ынта-ықыласын қалыптастырған дұрыс.
Еңбек арқылы адамның денесі, көзқарасы, эстетикалық және ақыл-ой
деңгейі дамып, жетіледі, еңбектің мәні және құндылығы артады.
Мектепте еңбекке тәрбиелеудің басты міндеттері: біріншіден еңбекке
сүйіспеншілік пен еңбек адамдарына құрметпен қарау, екіншіден, оқушыларды
халық шаруашылығының салаларындағы еңбектің түрлерімен таныстыру, еңбек іс-
әрекетінің барысында олардың дағдысы мен іскерлігін қалыптастыру.
Еңбекке тәрбиелеу мен оқытудың міндеттері еңбек пәні сабақтарында
шешіледі. Бастауыш сыныпта балалар қағаз қию, балшықпен, пластелиннен бейне
құру, өсімдіктерді күту, ағаш, пластмасса, қаңылтыр сыммен жұмыс істеуді
үйреніп мектеп жанындағы үлесті жер бөлшектерінде еңбек етеді. Бастауыш
сыныптардағы “Еңбекке баулу” бағдарламасы бойынша еңбек туралы, оның өнімі
туралы білім, оның кәсіби маңызы туралы түсінік беріп, шығармашылық
әрекеттерге үйретеді. Олардың еңбекке ынтасы мен қалауын ескере отырып, ұл
бала тәрбиесі мен қыз бала тәрбиесін жекелей қарап, еңбек етуін
ұйымдастырылады. Көпшілікпен жүргізілетін тәрбие жұмыстарында әр оқушыға
жеке дара қабілеті мен қасиетіне сай қатынас жасау ерекше орын алады.
Шәкірттердің сапалы тәртібі, байымды мінезі туралы түсінігін
қалыптастыру, оған сәйкес сезімі мен сенімін тәрбиелеу тәрбиешінің мақсатқа
бағытталған іс-әрекетіне - құлық тәрбиесіне байланысты. Жас ұрпақтың құлық
тәрбиесінде ұлттық тәртіп пен мінез ерекшеліктерінің алатын орны зор.
Ұлттық қадір-қасиет дәстүрлер мен әдет-ғұрыптар ұрпақтан-ұрпаққа жалғасып,
біздің заманымызға жетіп отыр. Тәртіп пен мінез ерекшеліктері өзгеріп
отырады. Олар халқымыздың өмір сүру жағдайына, әлеуметтік-экономикалық және
географиялық ортасының шарттарына байланысты қалыптасады.
Құлық тәрбиесінің мазмұны, оған қойылатын талаптар тәрбие
бағдарламасында көрсетілген. Осы бағдарламаға сәйкес мектептің сынып
жетекшілерінің, қоғамдық балалар ұйымдарының іс жоспарларында оқу-тәрбие
жұмыстарының мақсаты, мазмұны формасы анықталады, іс жүзіне асырылады.
Құлық тәрбиесі балалардың жас және дербес ерекшеліктеріне сәйкес
жүргізіледі. Бастауыш сыныптарды оқушылардың тәртіп, құлық, достық,
жолдастық және Отан туралы ұғымы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
І тарау. Бастауыш мектепте оқу тәрбие процесін ұйымдастырудың
педагогикалық - психологиялық негізі.
1. Бастауыш мектеп жасындағы оқушыларды оқыту барысында жас
ерекшелігін ескеру.
2. Бастауыш мектеп оқушыларын оқыта отырып тәрбиелеудің жолдары.
ІІ тарау. Математика сабақтарында бастауыш мектеп жасындағы оқушыларды
уақытты орынды пайдалауға үйрету
2.1.Бастауыш мектептегі математика пәні мазмұнының құрылымдық
ерекшеліктері.
1. Математика сабақтарында тәрбие беру жолдарының өзіндік сипаты.
Қорытынды.
Пайдаланған әдебиеттер.
Кіріспе
Халыққа білім беру ісін жетілдіру – мемлекет саясатының өзекті
мәселелерінің бірі.
Ел президенті 2030 – жылға қарай Қазақстан Республикасы Орталық Азия
барысына айналады және өзге дамушы елдерге үлгі болады деген асқақ сезімді
алға тарта отырып, біздің жас мемлекетіміз өсіп – жетіліп, кемелденеді ,
Біздің балаларымызбен немерелеріміз онымен бірге ер жетеді. Олар өз
ұрпағының өрісі биік, денсаулығы мықты өкілдері болады ,- дейді.
Президентіміздің үкілі үмітін ақтауға барлық іс-әрекет, күш
жігерімізді жұмылдырғанымыз жөн. Қазақстан Республикасы тәуелсіз мемлекет
болып қалыптасқалы тәрбиенің рөлі мен мүмкіндіктері арта түсуде.
Педагогика ғылымының тарихына көз жүгіртіп қарасақ, оқу процесінде
оқушыларды тек біліммен қаруландырып қана қоймай сонымен қатар тәрбиенің
түрлі қырларын жүзеге асыру маңызды орын алғанын байқаймыз.
Педагогика ғылымының негізін салушы Я.А.Коменский, Ж.Ж.Руссо,
И.Г.Пестолоции және т.б орыс халқының өкілдері К.Д.Ушинский, Л.Н.Толстой,
т.б қазақ халқының өкілдері Ы.Алтынсарин, А.Байтұрсынов, М.Жұмабаев,
М.Дулатов, Ж.Аймауытов, және т.б. ұлы тұлғалар өскелең ұрпақтың оқу тәрбие
ісінің жұмысын ұйымдастырудың жаңа қырларын ашуда ең бірінші бастауыш білім
беру жүйесі мен кіші мектеп жасындағы оқушы тұлғасын қалыптастыруда оқу –
тәрбие жұмыстарының өзіндік ерекшеліктері мен теориялық және әдістемелік
мәселелеріне аса көңіл бөліп, осы бағытта көп жұмыс жасағандарын аңғарамыз.
Педагогтардың басшылығымен сабақты жүйелі түрде оқыту үшін мұғалімнің
сабақта жұмыс істеуге мүмкіндігінің болуы, оқушылардың білімі мен жан-жақты
дамуына педагогтар тарапынан жағдай жасалуы тиіс. Қазіргі оқытудың
тәрбиелік және оқушыларды жан-жақты дамыту сипатына ерекше мән беріліп –
оқытудың методологиялық негізі бүкіл сабақтың барысында оқушылардың
белсенділігін арттыру, сабақ процесінде оқушыларға жан-жақты тәрбие беру.
Оқыту мен тәрбие біртұтас педагогикалық процесс екендігін ескере
отырып, оқыта отырып тәрбиелеудің мәні – тұлғаның өмірге , білімге
қатынасын, қабілетін, адамгершілік қасиетін қалыптастыру болып табылады.
Өскелең ұрпақты тәрбиелеу жүйесіндегі шешуші буын – мектеп. Балалар
мектепте сапалы білім мен саналы тәрбие алып шығады. Сол себептен де оқыта
отырып тәрбиелеу, тәрбиелей отырып оқыту керек. Тәрбие шектен тыс қалып,
оқыту жоғары болғанымен оқушы жан-жақты дамымайды.
Зерттеудің пәні: математика (4 сынып)
Зерттеудің обьектісі: Математика пәнін оқыта отырып тәрбиелеу.
Зерттеудің мақсаты: Математика пәнін оқыту арқылы бастауыш мектеп
оқушыларын уақытты орынды пайдалануға үйрету жолдарын көрсету.
Зерттеудің міндеттері:
1) Тақырып төңірегінде жазылған педагогикалық - психологиялық, тарихи-
философиялық және тағы басқа ғылыми тұрғыда жазылған теориялық еңбектерге
талдау жасау.
2) Оқыту барысында оқушыларға тәрбиелік іс-әрекеттерді қалыптастырудың әдіс-
тәсілдерін анықтау.
Зерттеудің әдістері: Зерттеу проблемасы бойынша тарихи, дидактикалық,
теориялық, және оқу әдістемелік құралдарды оқып талдау; Оқушылардың іс-
әрекетін бақылау.
1.1 Бастауыш мектеп жасындағы оқушыларды оқыту барысында жас
ерекшелігін ескеру.
Тәуелсіз мемлекетіміздің ертеңі рухани байлығы, мәдениеті, саналы ұлттың
ойлау қабәлеті менбіліміне, іскерлігіне байланысты.
Осы орайда егеменді еліміздің білім беру жүйесінде әлемдік деңгейге
жету үшін жасалынып жатқан талпыныстар оқытудың әр түрлі әдіс-тәсілдерін
қолдана отырып, терең білімді, ізденімпаз барлық іс-әрекеттерінде
шығармашылық бағыт ұстанатын, сол тұрғыда өз болмысын таныта алатын жеке
тұлға тәрбиелеу ісіне ерекше мән берілуде.
Ұстаз еңбегінің нәтижелі болуы тек жекелеген пәнді терең меңгерту
ғана емес, сонымен қатар педегогикалық-психологиялық негізін терең білумен
де байланысты. Өйткені жеткіншектердің таным үрдісін: қабылдауы мен қиялын,
ойлауы мен есіне сақтауын, ерік, жігерін, т.б. білмей тұрып сапалы білім,
сапалы тәрбие беру мүмкін емес.
Оқыту, білім беру үрдісінің негізгі мақсаты – оқушыларда білік,
дағды, іскерлікті қалыптастыру. Ондай мүмкіндік тек сабақ арқылы беріледі.
Сабақтың мұндай міндеттен шығуы үшін оны психологиялық жақтан дұрыс
ұйымдастыра білу аса қажет.
Сабақты психологиялық тұрғыдан дұрыс ұйымдастыру дегеніміз оқушының
жан дүниесіне терең үңілу, ойына ой қосу, қиялына қанат бітіру, білім алуға
деген құлшынысын, қызығуын ояту.
Педагогикалық және жас ерекшелігі психологиясының біртұтастығы
зерттелу объектісі-бала, жеткіншек, жас өспірім ортақтығымен түсіндіріледі,
егер жас ерекшелігіне сай даму динамикасы тұрғысында зерттелсе, жас
ерекшелігі психологиясының зерттеу объектілері, ал егер педагогтың мақсатты
ықпалдары қарастырылса, педагогикалық психологияның объектілері болып
табылады. Мектепке дейінгі балалар психологиясы, төменгі сынып оқушылары
психологиясы, жеткіншектер, жас өспірімдер психологиясы – жас ерекшелігі
психологиясының бөлімдері.
Көрнекті грек философы Аристотель ең алғаш рет баланың дамуын белгілі
кезеңдерге бөлді (7 жасқа дейін, 7 – 14 жасқа дейін, 14 - тен 21 жасқа
дейін). Жас ерекшеліктеріне сай тамақтандыру, дене қозғалысының
қажеттілігі, денені шынықтыру, баланың тәрбие алатын ортасын ескере
көрсетті.
Оқыту мен даму проблемаларына арналған бөлім педагогикалық және жас
ерекшелігі психологиясы ажырамастай біртұтастық құрайды: баланы оқыту мен
тәрбиелеу процесінде қарастырады, сонымен бірге оқыту мен тәрбиелеу де
өзінен-өзі оқыту мен тәрбиелеудің объектісінен, яғни баладан тыс қаралуы
мүмкін емес. Бұл жағдай педагогикалық және жас ерекшелігі психологиясы
проблемаларды баяндау шекарасын шартты ете түседі.
Атақты француз жазушысы, ағартушы-философы және педагогы Жан Жак
Руссо баланың өмірін 4 кезеңге бөледі.
1-кезең баланың туған күнінен 2 жасқа дейінгі
2. 2-кезең 2-ден 12 жасқа дейінгі
3. 3-кезең 12-ден 15 жасқа дейінгі
4. 4-кезең 15 жатан ер жетуіне дейінгі өсу дәуірлері.
Баланың осындай жетілу дәуірлерінің әрқайсысына тәрбиенің негізгі бір
саласын және негізгі түрде жүргізуді ұсынды.
Оқыту барысында жас ерекшелігі психологиясының пайда болуы және дамуына
келер болсақ, ол ХІХ ғасырдың екінші жартысына жатады және психология
ғылымына генетикалық идеяның енуімен байланысты. Даму үстіндегі
психологиялық педагогикалық ой – пікірлерге көрнекті орыс педагогы К.Д.
Ушинскийдің еңбектері, алдымен оның “Адам тәрбие тақырыбы” деген жұмысы
едәуір үлес қосты. Адамды жан-жақты тәрбиелеуге ұмтылған педагог, алдымен
оны барлық жағынан танып білуі тиіс деп есептей отырып, К.Д. Ушинский
мұғалімдер мен тәрбиешілерге арнап: “... өздеріңіз басқарғыларыңыз келетін
психологиялық құбылыстардың заңдарын зерттеңіздер, осы заңдарға және оларды
қолданғыңыз келетін жағдайларға сәйкес іс- әрекет жасаңыздар”, - деп жазды.
Жас ерекшелігі психологиясының дамуына Ч. Дарвиннің эволюциялық идеяларының
айтарлықтай ықпалы тиді. Олар психологиялық дамудың қайнар көздері
проблемасына зейін аудартты. Психология зерттейтін деректердің рефлекстік
мәнін түсінудегі психикалық іс-әрекеттің маңызын көрнекті орыс ғалымы И. М.
Сеченов те атап көрсетті.
Жас ерекшелік психологиясы проблемаларын ғылымды күрделі еңбектерімен
байытқан белгілі психолог - ғалымдар Б.П. Ананьев, Л. И. Божович, П.Я.
Гальперин, В.В Давыдов, А.В. Запорожец, Л.В. Занков, Г.С. Костюк, А.Н.
Леонтьев, Н.А. Менчинская, Д.Б. Эльконин тағы басқа нәтижелі зерттеді.
Бір қатар еңбегінде (Н. А. Менчинская, Г.С. Костюк т.б)
оқушылардың материалды игеруі олардың танымдық іс-әрекеттерінің құрылымына
тәуелді болып келетіндігі, ал оның өзі оқыту әдістерімен анықталатындығы
байқалды. Яғни оқушылардың білімді игеруі мен олардың дамуы оқытудың
сипатына, оның мазмұны мен әдістеріне тәуелді болатынын ашып көрсетті.
Мұғалімнің басшылығымен оқушылардың игеруге тиісті ұғымдардың белгілері мен
жаңа типті есептерді шығарудың тәсілдерін өздігінен іздестірген жағдайларда
оқыту да неғұрлым жоғары дамытушы нәтиже пайда болды.
Адам баласының жарқын болашағы толығымен жас ұрпақты тәрбиелеу ісіне
тәуелді.
Балалардың жас ерекшеліктерін есепке алу – оқыту және тәрбие беру
жүйесіндегі негізгі принциптердің бірі. Оқыту және тәрбие беру ісінде осы
принципті мұғалім әр уақытта басшылыққа алады. Балалардың жас
ерекшеліктеріне сай мектептің ішкі тәртіп ережелері, сабақ және тәрбие
жұмыстарының кестелері, оқу жоспарлары мен бағдарламалары және тәрбие
жұмысының бағдарламасы жасалынады. Осылардың негізінде мектептегі оқу және
тәрбие жұмыстарының мазмұны, формалары мен әдістері оқушылардың жас
ерекшеліктеріне сай іс-жүзіне асырылады.
Әр оқушының психологиясын, типін, темпераментін, жүйке- жүйесінің
қызметін, мінез-құлық, жеке ерекшелігіне сай даму өзгешелігін, қабілетін
білуі, күнделікті тәрбие жұмысында осы ерекшеліктерді негізге алуы, сөйтіп
әр тұлғаға жеке ықпал етуі абзал.
Бұл принцип халық педагогикасында да ескерілген: “Болайын деген
баланың бетін қақпа, белін бу”, “Жаманнан жақсы туады, атасын айтсаң -
нанғысыз. Жақсыдан жаман туады, бір аяқ асқа алғысыз”, - деп әр адамның
жеке ерекшелігі, мінез-құлқы, ақыл-парасаты, қабілеті әр қилы екенін,
сондықтан тәрбиеде әр балаға жеке келу қажеттігін танытады. Сонымен бірге
тәрбие жұмысында жас ерекшелігін ескеру керектігін “Баланы бес жасқа дейін
патшадай қара, он жасқа дейін қосшыдай сана, он бес жастан асқан соң ақылшы
досыңа бала”, - деп бағдар берген.
Әр бір жас шағы психикалық дамудың ерекше сапалы кезеңі болып
табылады және бала дамуының осы кезеңдегі оның жеке басының өзіндік
құрылымының жиынтығын құрастыратын көптеген өзгерістермен сипатталады. Л.С.
Выготский жас шағы дамуының белгілі бір дәуірі немесе сатысы, дамудың
белгілі, біршама тұйық кезеңі деп қарады, оның маңызы дамудың жалпы
циклінде алатын орнымен және дамудың жалпы заңдарының одан әрі кезде
көрініс табуымен анықталады. Бір жас сатысына екіншісіне өтуде бұрынғы
кезеңдерде болмаған жаңа құрылымдар пайда болады және даму барысының өзі
қайта құрылып, өзгеріп отырады.
Жас ерекшеліктері көптеген жағдайлардың жиынтығымен анықталады. Бұл-
әр балаға оның өмірінің осы кезеңінде қойылатын талаптар жүйесі әрі
айналасындағылармен қарым-қатынастарының мәнісі, әрі ол игеретін білім мен
іс-әрекеттер типі, әрі осы білімдерді игеру тәсілдері. Жас шағына тән
ерекшеліктерді анықтайтын жағдайлардың жиынтығына баланың дене дамуының
түрлі жақтарының ерекшеліктері де енеді. Сонымен, жас шағы балаға оның
дамуының сол кезеңде қойылатын талаптар мен тіршілік жағдайларының
ерекшеліктерімен, оның айналасындағылармен қарым-қатынас ерекшеліктерімен
баланың жеке басының психикалық дамуының деңгейімен, білім ойлауының даму
дәрежесімен белгілі бір физиологиялық ерекшеліктердің жиынтығымен
сипатталады. Кейбір психологтар мен физиологтардың, әсіресе шетел
ғалымдарының пікірі бойынша балалардың жас ерекшеліктерін организмдегі
қайсы бір мәңгі және өзгермейтін қасиеттермен анықтауға болатын сияқты. Бұл
қасиеттерді балалардың табиғатына тән олардың өмірі мен тәрбиесіне тәуелді
емес деп түсіндіреді. Олар белгілі жас кезеңдерінде болып отыратын байдың
өсуін, дене салмағының артуын яғыни дамудың заңдылығын осылай дәлелдегісі
келеді. Бірақ олар балалардың психикалық дамуына байланысты жас
кезеңдерінің жылжымалы шекарасын еске алмайды.
Біздің еліміздің ғалымдары-педагогтары балаларды тәрбие және білім
беретін мекемелердің типтері бойынша жас кезеңдеріне бөлінеді.
Мысалы ясли жасындағы балалар, мектеп жасына дейінгі балалар, мектеп
жасындағы балалар т.б. Балаларды осылай сатыға бөлу, практикада үйреншікті
ұғымға айналған. Бірақ бұл ұғым да әлі ғылым негізінде толық дәлелденбеген.
Соңғы жылдары туған жастан жас өспірім шаққа дейін 7 топқа бөліп
қарастырып қаралуда.
1. Жаңа туған бала (туған сәттен 1-2 айға дейін).
2. Нәрестелік шақ (1-2 айдан 1 жылға дейін).
3. Ерте сәбилік шақ (1 жастан 3 жасқа дейін).
4. Мектепке дейінгі шақ (4 жастан 7 жасқа дейін).
5. Бастауыш мектеп шағы (7 жастан 11-12 жасқа дейін).
6. Жеткеншек шағы (11-12 жастан 14,5 жасқа дейін).
7. Жас өспірім шақ (14,5жастан 17 жасқа дейін).
Баланың өмір сүру жағдайларының тәрбиелеу мен оқыту формаларының өзгеруі
жас шамасына қарай даму кезеңдерінің ауысуын анықтайтын маңызды фактор
болып табылады.
Психологиалық-педагогиканың зертеулері тәжірибе мен неғұрлым
жетілдірілген программа бойынша оқыту нәтижелі оқу процесін белгілі бір
түрде ұйымдастырып оқыту мазмұны мен әдістерін қайта құрған жағдайда
бастауыш сынып оқушыларының жас ерекшеліктері елеулі өзгеріске түсетіні
көрсетіп отыр. Атап айтқанда, олардың ойлау әрекетінің алғашқы теориялық
формалары дамып, оқу іс-әрекетінің неғұрлым жоғары дәрежесіне қол жетеді.
Сондықтан соңғы кезде педагогикалық және жас ерекшелігі психологиясынан
педагогикалық критерийлерге негізделген кезеңдерге бөлу жиірек
қолданылады. Мектепке дейінгі шақтың ерте сәбилік, сәбилік, естиярлық және
ересектік жас кезеңдері (кейде бұл кезеңдерді ерте сәбилік шақ ,
балдырғандық және мектепке дейінгі шақ ) деп бөлінеді.
Оқыту мен тәрбиелеудің негізгі кезеңдеріне және олармен байланысты
оқушылардың даму ерекшеліктеріне сай мектептік шақ үш кезеңге бөлінеді:
төменгі сынып оқушылар (яғни бастауыш сынып 1-ден 4-ші сыныпқа дейін),
ортаңғы сынып (5-9 сынып), (9-11) жоғарғы сынып деп топтастырылуда.
Мектепке дейінгі балалық шақтағы баланың дамуының психологиялық
ерекшеліктері: бұл жаста бала организмнің қарқынды жетілуі жалғаса түседі.
3-7 жасқа дейін жалпы өсумен қатар ткандармен мүшелердің анатомиялық
қалыптасуы және функциялық дамуы жүріп жатады. Скелеттің сүйектеніп, бұлшық
еттердің сомдалуының, тыныс алу, қан айналу мүшелерінің дамуының үлкен
маңызы бар. Ми салмағы 1110грамнан 1350 грамға дейін өседі. Шартты рефлекс
пайда болу жылдамдығы артып, әсіресе екінші сигнал жүйесі қарқынды дамиды.
Мектепке дейінгі жас бала дамуының жаңа әлеуметтік ситуациясының
пайда болуымен сипатталады. Мектеп жасына дейінгі баланың айналадағы
адамдар арасынан алатын орнының ерте сәбилік шақтағы балаға қарағанда
елеулі айырмашылығы болады. Мектепке дейінгі шақтың ерекшелігі
құрдастарымен жасайтын арнайы өзара қарым-қатынастарының пайда болуы
“балалар қоғамының” құрылуы болып табылады.
Мектеп жасына дейінгі балалардың дамуы үшін айрықша қолайлы жағдайлар
мектепке дейінгі қоғамдық тәрбие жүйесі арқылы жасалынады. Мектепке дейінгі
мекемелерде балаларды оқыту программасы жүзеге асып, олардың бірлескен іс-
әрекеттерінің алғашқы түрлері қалыптасып, қоғамдық пікір пайда болады.
Арнайы жүргізілген зерттеулердің нәтижесі көрсеткендей психологиялық
дамудың жалпы дәрежесі мен мектепте оқуға даярлықтың барысы жағынан бала-
бақшада немесе дайындық тобында тәрбиеленген бақшаға бармағандардан
жоғарырақ болады.
Мектеп жасына дейінгі баланың іс-әрекетінің негізгі түрі – ойын болып
есептеледі. Себебі бала өзінің көп уақытын ойынмен алданып, үлкендердің
еңбек әрекетіне аз немесе мүлдем араласпауына байланысты емес. Ойын –
баланың психикасында сапалы өзгеріс туғызады: онда мектеп жетекші болатын
оқу әрекетінің негіздері қаланады. Бұл жастағы балалар ертегі немесе
өлеңмен жазылған қысқа әңгімелерді тыңдауға, айтып беруге өте құштар
болады.
Балалардың ересек адамдармен бірлесіп өмір сүруге ұмтылуы бірлескен
еңбек негізінде қанағаттандыра алмайды. Бұл қажеттілікті балалар ойын
үстінде қанағаттандыра бастайды, ойын арқылы өздеріне ересектер рөлін алып,
еңбектік өмірді ғана емес сол сияқты әлеуметтік қарым-қатыасты да нақтылап
көрсетеді. Ойын барысында бала белгілі рөлдерді жүйелі орындау ойнаушы
балаларды тәртіптендіріп отырады. Бірлескен іс-әрекет үстінде олар өз іс-
әрекеттерін үйлестіруді үйренеді. Балалар тобының басқа мүшелерімен
жасалынатын мұндай шынайы өзара қарым-қатынастар ұжымдық сапаларды ғана
қалыптастырып қоймай, сонымен бірге өзіндік сапасында жоғары көтереді.
Құрдастарына, туа бастаған коллектив пікіріне қарап бағдар алу әлеуметтік
сезімдерін топқа ілесу, басқаға жаны ашу т.б қабілеттерін қалыптастырады.
Ал баланың мектепке дейінгі шақтағы сенсорлық дамуына келер болсақ -
бұл жастарда баланың сөздік тәжірибесінің орасан зор молайып, ретке келу,
қабылдау мен ойлаудың адамға тән формаларын игеру, қиялдың күшті дамуы,
ырықты зейінмен мағыналы естің бастамалары қалыптасу кезеңі болып саналады.
Үш жастан жеті жасқа дейінгі көру, есту, тері қимылын сезгіштігінің
табалдырықтарының едәуір төмендейтіні байқалады. Көздің көргіштігі түстер
мен олардың ренктерін ажырату нәзіктігі артып фонематикалық және жоғары
дыбысты естуі дамиды, қол – белсенді сезіну мүшесіне айналады. Бірақ бұлар
өздігінен бола салмайды сан алуан қасиеттер мен қарым-қатынастарын
тексеруге бағытталған қабылдаудың жаңа іс-әрекеттеріне игеруінің нәтижелі
болып есептелуі.
Бірінші сыныпқа келіп түскен балада кейбір ұнамды қасиеттердің бар
екендігін мұғалім де, ата-аналардың өзі де сезе бастайды. Ол қасиеттер
баланың оқуға ынталылығы, сөз қоры мен тіл дамуының дәрежесі, табиғат және
адамдар жөніндегі бір сыпыра мәліметтерді білуі, дененің жетілуі т.б
байқалады.
Бала бастауыш мектеп шағында денені барлық органдарымен тканьдарында
елеулі өзгерістер болады. Мысалы, омыртқаның барлық мойын, арқа, бел
бүгілістері дамиды. Әйтседе қанқаның қатаюы әліде аяқталмайды, оның аса
иілгіштігі мен ширақтылығы да осыдан, бұл дұрыс дене тәрбиесін беру және
спорттың көптеген түрімен айналысу үшін елеулі мүмкіндіктерде ашады. Сондай-
ақ теріс зардаптарға да (дене дамуының қалыпты жағдайлары болмаса) әкеліп
соғуы мүмкін. Сондықтан да бастауыш сынып оқушыларының оқу жабдықтары парта
немесе стол, орындық көлемінің сай болуы, оған дұрыс отырғызу – бала
денесінің, оның тұлғасының қалыпты дамуының аса маңызды шарты, оның кейінгі
бүкіл жұмыс қабілеттілігінің шарты екендігі осыдан.
Бастауыш сынып оқушыларының бұлшық еттерімен сіңірлері жылдам қатаяды.
Олардың көлемі ұлғаяды, жалпы бұлшық ет күші артады. Ірі бұлшық еттері
майдаларынан ерте жетіледі. Сондықтан балалар салыстырмалы түрде алғанда
күшті де кең құшақты қимылдар жасауға қабілетті, алайда оларға дәлдікті
талап ететін ұсақ қимылдарды орындау қиындырақ соғады. Саусақ сүйектерінің
қатаюы 9-11, ал білек сүйектерінің ұатаюы 10-12 жасқа қарай аяқталады. Оның
білегі тез талады да, ал өте тез және тым ұзақ жаза алмайды. Балалар 1-2-ші
сыныпта әсіресе ұшырасатын графикалық жағынан нашар орындалған тапсырманы
көшіріп алу тілегі көбінесе нәтижені жақсартпайды. Осылайша, мектеп жасына
дейінгі балаларға қарағанда бастауыш сынып оқушыларының қаңқа-бұлшық ет
жүйесі едәуір қатаяды, жүрек – тамыр қызметі салыстырмалы түрде
тұрақтанады. Жүйкенің қозу және тежелу процестері көбірек тепе-теңдікке ие
болады. Мұның бәрі мектеп өмірінің бастамасы – баладан айтарлықтай ақыл-ой
күшін ғана емес, сонымен қатар үлкен дене төзімділігін де талап ететін
ерекше оқу қызметінің бастамасы болғандықтан ерекше маңызды. Балалың
мектепке баруына байланысты болатын психологиялық өзгерістерге келер
болсақ, баланың психикалық дамуының әрбір кезеңі оның іс-әрекетінің
негізгі, жетекші түрімен сипатталады. Мысалы, мектеп жасына дейінгі балалық
шақта ойын іс-әрекеті жетекші болады. Бұл жастағы балалар үйреніп, тіпті
шама – шарқынша еңбек етіп жүрсе де, олардың бүкіл болмысын анықтайтын
шынайы стихия әр түрлі ойындар болып табылады. Ойын үстінде қоғамдық
баға беруге тырысушылық пайда болып, қиял символиканы пайдлана білуі
дамиды. Осының бәрі баланың мектепке даярлығын сипаттайтын негізгі сәттер
болып табылады. Жеті жасар бала мектеп табалдырығынан аттасымен-ақ оқушы
болады. Оның өмірінде ойын әлі маңызды орын алғанымен осы уақыттан бастап
ол біртіндеп басымдылық ролін жоғалта бастайды. Бастауыш сынып оқушыларының
жетекші іс-әрекеті оның мінез-құлық мативтерін елеулі түрде өзгертетін,
оның танымдылық және адамгершілік күштерін дамытудың жаңа көздерін ашатын
оқу болады. Мұндай қайта өзгеріс процестерінің кезеңдері бар.
Әсіресе баланың мектеп өмірінің жаңа жағдайларына алғаш енуі айқын
аңғарылады. Балалардың көпшілігі бұған психологиялық жағынан даярланған.
Олар бұл жерден үймен немесе балабақшамен салыстырғанда, әдеттен тыс
бірдеңелер кездестіруді күте отырып, мектепке қуана барады. Баланың бұл
ішкі позициясы екі жағдайда маңызды. Алдымен мектеп өмірінің жаңалығын
алдын-ала сезіну және қалау баланың сыныптағы мінез-құлық ережелеріне,
жолдастарымен ерекше қарым-қатынас нормаларына, күн тәртібіне қатысты
мұғалімнің талаптарын жылдам қабылдауға көмектеседі. Бұл талаптарды бала
қоғамдық маңызды және орындамауға болмайтын талаптар деп қабылдайды.
Тәжірибелі ұстаздарға белгілі, психологиялық жағынан расталған мынадай
қағида бар: баланың сыныпқа келген алғашқы күнінен-ақ оған оқушының
сабақтағы, үйдегі және қоғамдық орындардағы мінез-құлық ережелерін айқын да
нақты мағынада түсіндіру керек. Балаға оның жаңа көзқарасының,
міндеттерінің бұрынғы ол әдеттенген жағдайлардан айырмашылығын дереу
түсіндіру маңызды.
Алғашқы кезде оқушы нақтылы оқу пәндерінің мазмұнымен шын мәнінде әлі
таныс емес. Олардың оң материялдарына танымдық ынтасы әзірге жоқ. Олар тек
математика, грамматиканы және басқа пәндерді тереңдеп оқу кезінде
қалыптасады. әйтсе де бала алғашқы сабақтардан-ақ тиісті мағлұмат ала
бастайды. Бұл ретте оның оқу жұмысы жалпы білім алуға деген ынтаға
сүйенеді. Мұғалім бұл ынталылықты алғашқы сабақтарда дереу
пайдаланады.осының арқасында бала үшін сандардың тіркестілігі, әріптердің
реттілігі және т.б. сияқтты шын мәнінде ұзын сонар, дерексіз жайлар туралы
мағлұматтар алу қажетті де маңызды бола бастайды. Осы арқылы олардың таным
процесі (қабылдау, зейін, ес, қиял, ойлау) дамиды. Н.К.Крупская және
А.С.Макаренко 7-12 жастағыбалалар үшін әсіресе ұжымдық ойындардың маңызын
атап өтті. Олардың айтуы бойынша ойын балаларды еріктілікке, ұйымшылдыққа,
батылдылыққа тәрбиелеп қана қоймайды,ол жолдастық сезімге, ұжым мүддесі
үшін әрекет жасауға тәрбиелейді.
Бұл жастағы балалар үшін еңбектің тәрбиеік мәні өте зор. Балаларды
бірте-бірте еңбекке баулу, үйелмен, ұжым және қоғамға пайдалы еңбектің (үй
шаруашылығына қатысу, сынып бөлмесін жинау, саябақта бақша өсіру, үй
жанындағы бау-бақша учаскесінде мектеп тәжірибе учаскесінде, спорт алаңында
жұмыс істеу т.б түрлерін істей білуге үйрету қажет). 7-12 жастағы балалар
ұзақ уақыттық дене еңбегіне, күш түсетін жұмыстарға әлі қабілетсіз болады.
Сондықтан бұл жағдайдың ойын, дене еңбектерінің барысында еске алынғаны
жөн.
Тәрбие процесінде балалардың кейбір теріс қылықтарын байқауға болады.
Мысалы, өзімшілдік, біреудің жақсы әдеттері мен істерін көре алмаушылық,
түрлі болымсыз себептерді сылтау етіп үй тапсырмасын орындаудан қашушылық
т.б. Балалардың мұндай теріс қылықтарына жол бермеу тәрбиелеушілердің, ата-
аналардың беделіне, біліміне, өмір тәжірибесіне байланысты. Бұл жастағы
балалармен тәрбие жұмысын дұрыс ұйымдастыру үшін олардың мынадай
ерекшеліктерін еске алған жөн: сөзбен істің сәйкесті болуын талап етеді;
жөнсіз кінәлаудан жеркену сезімі туады; үлкен адамдардың жіберген
қателіктерін тез байқайды, арманшыл, қиялшыл, ұйымшыл келеді, сенімді серік
іздейді, өз мүмкіндіктерін, күшін асыра бағалайды, түрлі спорт ойындарында
өте ықыласты болады.
Бұл ерекшеліктерді оқу тәрбие жұмысының барысында сынып жетекшілері,
мұғалімдер айрықша бақылайды, зерттейді, тиімді етіп іске асырудың
әдістерін қарастырып, ата-аналарға дер кезінде көмек көрсетеді.
1.2 Бастауыш мектеп оқушыларын оқыта отырып тәрбиелеудің жолдары.
Педагогика мен оқытудың бүкіл тарихи әр түрлі кезеңдерде оқытудың
мақсаттары мен міндеттері де түрліше болғанын көрсетеді, бірақ барлық
жағдайда да қоғамның жеке тұлғаның өсіп-жетілуіне қойылатын талаптарын
анықтады. Бұл міндет өзгерістер кезеңіндегі біздің республикамызға да
қатысты.
Жаңа мемлекетті құруға жүктелген жаңа ұрпақ қандай болуы қажет болуы
керек?. Бұл сұраққа жауап “Еліміздің Президентінің Қазақстан халқына
жолдауында” бар, онда атап айтқанда былай делінеді: “Біздің балаларымызбен
немелеріміз ... өз қатарының жауапты да, қажырлы, жақсы білімді,
денсаулықтары мықты өкілдері болады”.
“Білім негізі - бастауышта”,- деген пікір бекер айтылмағандықтың
куәсі ретінде жалпы білім беретін мектептің бастауыш сатысына мемлекет
тарапынан да ерекше көңіл бөлуде. Оның дәлелі ретінде, “Қазақстан
Республикасының бастауыш білімінің мемлекеттік стандартының” қайта
толықтырылып шығарылуы. Өкімет тарапында бастауыш мектеп оқушыларының оқу-
тәрбие процесін тиімді ұйымдастыру, оның бүгінгі таңдағы қоғам сұранысын
қанағаттандыратын талаптар деңгейінен шығуын қадағалау және соған сәйкес
жұмыс жүргізу болып отыр.
Көрнекті грек филофы Платон тәрбиені мемлекет тарапынан ұйымдастыру
керек деп есептеді. Ал, Аристотель мемлекеттің түпкі мақсаты барлық
адамдарға тәрбие беру деп білді және тәрбие беруді мемлекеттік іс деп
есептеді. Адамның туғаннан даму мүмкіндігі болады. Ол тәрбиеге байланысты
болады деп есептеді.
Шәкірттерді оқыту, олардың сана-сезімін қалыптастыру, ой-өрісін дамыту
тәлім-тәрбие беру мәселесі әр елдің ойшыл, педагог адамдарын қатты
толғандырған. Олар оқу жұмысын ұйымдастырудың өз заманы үшін жоғары
дәрежеде болғандарын көрсетеді.
Оқыту жүйесін неғұрлым терең зерттеп, теориялық жағынан негіздеген
чех халқының ұлы педагогы Ян Амос Коменский болды. Коменскийдің ілімі
балалардың жасы мен білімін еске ала отырып, оларды жаппай және тиімді
оқыту мақсатын көздеді. Коменский оқу мен оқытудың ережесімен тәсілдерін,
оқыту ісіне қолайлы дидактикалық талаптарды және мектеп оқуын ілгері
дамытуда ерекше роль атқаратын жаңа дидактикалық принциптерді анықтады.
Оқыту жұмысын 19 ғасырдың екінші жартысында өмір сүрген педагогтері
В.Г.Белинский мен А.И.Герценнің,
Г.Чернышевский мен Н. А. Добролюбовтың де педагогикалық пікірлері бар.
Мысалы, В. Г. Белинский мен А. И. Герцен оқудың мазмұнын қарастырғанда,
жастардың көзқарастарын білім арқылы қалыптастыру мәселесіне көңіл бөлді.
Олар меңгеретін білімнің жүйелілігін барлық оқу пәндерінің әдістемесінің
бірлікте болуын ұсынады.
Н.Г.Чернышевскийдің жан-жақты жетілген жас өспірімдерді тәрбиелеуде
көңіл бөлген мәселесі мектепте берілетін білім көлемі мәселесі еді.
Сондықтан ол оқытуды ұйымдастыру, оқыту әдістері мен тәсілдері оқушылардың
сан алуан білімдерді ойдағыдай игеруіне, олардың рухани күші мен
қабілеттерінің жан-жақты дамуына, дұрыс ой-пікірлердің қалыптасуына зор
әсер етуге тиіс деп есептеді. Материалдың көлемін және оқытудың әдістерін
анықтауда оқушылардың жас ерекшеліктерін, олардың ой-өрісі мен қабілеттерін
қатаң еске алуды, материялдың біртіндеп және тізбектеп берілуін,
қорытындылар мен тұжырымдаардың анық, дәл айтылуын талап етті. Сондай-ақ
оқушылардың өздігінен істейтін жұмысына зор маңыз берді.
Ал, Добролюбов мектептің міндеті - ақыл-ой, дене және адамгершілік
жағынан әр салалы жетілген, қоғамдық істерге саналы түрде біте қайнаса
араласатын, табанды күресші, халық тілегін қорғаушы азаматтарды әзірлеу деп
көрсетті.
Қазақ халқының өкілдері – Ы.Алтынсарин, А.Байтұрсынов, М.Жұмабаев,
М.Дулатов, Ж.Аймауытов және т.б. ұлы тұлғалар өскелең ұрпақтың оқу –
тәрбие жұмысын ұйымдастырудың жаңа қырларын ашуда ең бірінші, бастауыш білі
беру жүйесі мен кіші мектеп жасындағы оқушы тұлғасын қалыптастыруды оқу
тәрбие жұмыстарының өзіндік ерекшеліктері мен теориялық және әдістемелік
мәселелеріне аса көңіл беріп, осы бағытта көп жұмыс жасағандарын аңғарамыз.
Қазақ халқының тұңғыш ағартушысы Ыбырай Алтынсарин балаларды оқыту
мен тәрбиелеу ісінде мұғалімнің ролінің айрықша зор екендігін ескертіп,
оқушылардың білім дәрежесін ескере отырып, олардың өз бетімен жұмыс істеуін
қатты талап етті. Қалай оқыту керек , не үшін оқыту керек деген
дидактикалық қағидаларды педагогикалық тұрғыдан талдауға салды.
Сонымен, өткен дәуірдегі көрнекті педагогтардың оқу жұмысын неғұрлым
тиімді жолға қою, сабақты дұрыс ұйымдастыру, балаларға деген сүйіспеншілігі
жөніндегі педагогикалық пікірлерін білу және оларды сын көзбен қарап
пайдалану қазақ жастарын тәрбиелеуде дүние таныммен ұлтшылдыққа
тәрбиелеудің артықшылығын және оның зор күшін көрсетеді.
Оқыта отырып тәрбиелеудің мәні - тұлғаның өмірге, білімге қатынасын,
қабілетін, адамгершілік қасиетін қалыптастыру болып табылады. Өскелең
ұрпақты тәрбиелеу жүйесіндегі шешуші буын –мектеп. Балалар мектепте саналы
тәрбие мен сапалы білім алады. Мектепте халық шаруашылығының әр түрлі
саласында белсенді, қызметке қабілетті, саналы, жоғары білімді адамдарды
тәрбиелеу үшін қоғамның әлеуметтік тапсырмасын орындайды. Сондықтан
білімнің мазмұны тұлғаның жан-жақты үйлесімді дамуына бағытталуы тиіс.
Осы талаптардың негізінде мынандай принциптерді қолдану білім
мазмұнының деңгейін көтеруге өте қажет:
1. Оқушыларды білімен қаруландыратын табиғатты қорғауға, еңбекке және
өмірге жауапкершілік қатынасты тәрбиелеудің қажеттілігі.
2. Білім мазмұны негізінде ұлттық мәдени тарихи байлықты жалпы
азаматтық мәдениетпен ұштастыру.
3. Білім мазмұнында әлеуметтік-экономикалық жолдарын ескерудің
маңыздылығы.
4. Пәнаралық және пәнішілік байланыстарды ғылыми- әдістемелік негізде
жүзеге асыру.
5. Қазіргі үдемелі ғылыми-техникалық жағдайда ақпаратты технологияны
пайдалану, білім мазмұнын жаңарту.
6. Ұлттық тілді, халықаралық қатынас тілдерін оқып үйренудің тұрмыс,
мәдениет және ғылым салаларындағы маңыздылығы.
Тәрбиелей отырып оқыту ғылыми теориялар мен ережелердің оқушылардың
дүниетанымы мен сеніміне айналуын сипаттайды, моральдық нормаларды, мінез-
құлықты игерудің қамтамасыз етуге әсер етеді. Оқыта отырып тәрбиелеу,
оқушыларды өмірге, білім алуға тәрбиелейді, ақыл-ой қабілетін дамытады,
адамгершілік қасиетін қалыптастырады. Мектепте оқушыларға теориялық білім
беру тәрбие процесінде тығыз байланыста өтеді. Оқушыларға берілетін білім
тәрбие ісінде күнделікті сабақтың атқарар қызметі ерекше. Мұғалім жоғары
сапада өткізген әрбір сабағы тиянақты білім беріп қана қоймайды тәрбиенің
де түрлі саласын қамтып отырады.
Шәкірттердің саналы тәртібі байымды мінезі туралы түсінігін
қалыптастыру, оған сәйкес сезімін және сенімін тәрбиелеу тәрбиешінің
мақсатқа бағытталған іс-әрекетіне - құлық тәрбиесіне байланысты.
Бала күнделікті өмірде айналадағы құбылыс, қоршаған орта туралы сан
түрлі мағлұматтар мен дағды, білім игереді.
К.Д Ушинский айтқандай: “Ақыл-ой дегеннің өзі жақсы ұйымдастырылған
білім жүйесі” екенін ескерсек, баланың өз тәжірибесін қаншалықты бай, сан
алуан дегенмен, ақыл-ой дамуының қайнар көзі бола алмайды. Сондықтан ұстаз
сынып, жетекшісі тарапынан ұйымдастырылып түсіндірілмеген, баланың өзінің
тікелей өмір тәжірибесі арқылы меңгерген мәліметтері мен дағдылары өмір
құбылыстарының нақты себептерін дәл анықтауға кедергі жасайды да
нәтижесінде жалған түсініктердің тууына негіз болады. Ақыл-ой тәрбиесі тек
ойдың дамуы ғана емес, оның дамуы ойлау процесінің құбылыстарымен де
сипатталады. Даму бланың сандық және сапалық жағынан жетілуі, психиканың,
ой-сананың өсуі. Ақыл-ойдың дамуы дегеніміз оқушының жасына байланысты
білім мен тәрбиенің әсерінен, тәжірибе жинақтауынан оның ақыл-ой әрекетінде
болатын сандық, сапалық өзгерістердің жиынтығы. Ақыл-ойды дамытудың шарты –
жастардың сан-қилы іс-әрекетінің тиімді ұйымдастырылуы, әлеуметтік ортаның
әсері, адамдардың қарым-қатынасы, тілді меңгеруі, қабылдауы мен түйсінуі
берілетін ғылым, білім, сапасы.
Ақыл-ой тәрбиесі дегеніміз – жастарға мақсат көздей ықпал етіп, оның
айналадағы дүниені шынайы ақиқат тұрғыда танып білуін, ғылым негіздерін
игеруін қамтамасыз ету, табиғатқа, қоғамға, адамдарға дұрыс қарым-қатынасын
қалыптастыру.
Жас ұрпақтың түйсік, қабылдау, ес, қиял, ой және тіл сияқты танымдық
-психикалық процестерін дамыту ақыл-ой тәрбиесінің басты міндеті.
Ақыл-ой тәрбиесі тұлғаның жан-жақты дамуының негізі. Ақыл-ой тәрбиесі
еңбек өнімділігін арттыруға, еңбектің шығармашылығына зор ықпал жасайды. Ең
бастысы, ол ғылым мен техниканың, мәдениеттің жедел дамуының қайнар бұлағы
екендігін үнемі есте ұстағанымыз жөн.
Ақыл-ой жұмысының дұрыс ұйымдастырылған ырғағы демалыс пен еңбек
түрлерінің орынды ауысып келіп отыруын қажет етеді. Оқушы осылардың бәрін
бірізділікпен жүйелі түрде басшылыққа алып отырса оқу еңбегінің тиімділігі
артады.
Адамның адам болып қалыптасуының құралы – еңбек. Еңбектің нәтижесі
әрбір адамға, оның еңбекке саналы шығармашылық көзқарасына байланысты. Олай
болса, бүгінгі таңдағы қоғам қажеттілігі – жас ұрпақтың бойында еңбекке
ынталандыруды тәрбиелеу, болашақ еңбек жолын дұрыс таңдауға баулу. Баланың
жеке басының еңбекке бейім болып өсуі оны еңбек тәрбиесіне баулуға тікелей
байланысты.
Тәрбие тек адамның ақылын дамытып және белгілі бір мағлұматтар беріп
қана қоймай, қайта саналы еңбекке деген ынтасын арттыра түсуі керек ,
мұнсыз оның өмірі ардақты да бақытты да бола алмайды. Адамның жастық
шағында алған әсерінің салдарынан еңбекке деген ынтасы өсіп те, өшіп те
қалуы мүмкін, сондықтан, баланы жас шағынан ұқыптылықпен баулып, еңбекке
деген ынта-ықыласын қалыптастырған дұрыс.
Еңбек арқылы адамның денесі, көзқарасы, эстетикалық және ақыл-ой
деңгейі дамып, жетіледі, еңбектің мәні және құндылығы артады.
Мектепте еңбекке тәрбиелеудің басты міндеттері: біріншіден еңбекке
сүйіспеншілік пен еңбек адамдарына құрметпен қарау, екіншіден, оқушыларды
халық шаруашылығының салаларындағы еңбектің түрлерімен таныстыру, еңбек іс-
әрекетінің барысында олардың дағдысы мен іскерлігін қалыптастыру.
Еңбекке тәрбиелеу мен оқытудың міндеттері еңбек пәні сабақтарында
шешіледі. Бастауыш сыныпта балалар қағаз қию, балшықпен, пластелиннен бейне
құру, өсімдіктерді күту, ағаш, пластмасса, қаңылтыр сыммен жұмыс істеуді
үйреніп мектеп жанындағы үлесті жер бөлшектерінде еңбек етеді. Бастауыш
сыныптардағы “Еңбекке баулу” бағдарламасы бойынша еңбек туралы, оның өнімі
туралы білім, оның кәсіби маңызы туралы түсінік беріп, шығармашылық
әрекеттерге үйретеді. Олардың еңбекке ынтасы мен қалауын ескере отырып, ұл
бала тәрбиесі мен қыз бала тәрбиесін жекелей қарап, еңбек етуін
ұйымдастырылады. Көпшілікпен жүргізілетін тәрбие жұмыстарында әр оқушыға
жеке дара қабілеті мен қасиетіне сай қатынас жасау ерекше орын алады.
Шәкірттердің сапалы тәртібі, байымды мінезі туралы түсінігін
қалыптастыру, оған сәйкес сезімі мен сенімін тәрбиелеу тәрбиешінің мақсатқа
бағытталған іс-әрекетіне - құлық тәрбиесіне байланысты. Жас ұрпақтың құлық
тәрбиесінде ұлттық тәртіп пен мінез ерекшеліктерінің алатын орны зор.
Ұлттық қадір-қасиет дәстүрлер мен әдет-ғұрыптар ұрпақтан-ұрпаққа жалғасып,
біздің заманымызға жетіп отыр. Тәртіп пен мінез ерекшеліктері өзгеріп
отырады. Олар халқымыздың өмір сүру жағдайына, әлеуметтік-экономикалық және
географиялық ортасының шарттарына байланысты қалыптасады.
Құлық тәрбиесінің мазмұны, оған қойылатын талаптар тәрбие
бағдарламасында көрсетілген. Осы бағдарламаға сәйкес мектептің сынып
жетекшілерінің, қоғамдық балалар ұйымдарының іс жоспарларында оқу-тәрбие
жұмыстарының мақсаты, мазмұны формасы анықталады, іс жүзіне асырылады.
Құлық тәрбиесі балалардың жас және дербес ерекшеліктеріне сәйкес
жүргізіледі. Бастауыш сыныптарды оқушылардың тәртіп, құлық, достық,
жолдастық және Отан туралы ұғымы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz