А.Байтұрсыновтың ағартушылық мұрасының зерттелу жайы

Жоспар
Кіріспе

1 Тереңірек зерттелген филология ғылымы
2 А.Байтұрсыновтың психологиялық көзқарастары
3 А.Байтұрсыновтың педагогикалық мұралары
А.Байтұрсыновтың алғаш ағартушылық ой.пікірлері

Ұрпақтардың өзара байланысын дамыту және Қазақстан халқының бірлігін нығайту мақсатында ұрпақтар бірлігі мен сабақтастығын, салт-дәстүрді келер ұрпаққа жеткізу - бүгінгі ғалымдардың азаматтық парызы. Еліміз егемендік алғаннан бері ұлттық дүниетанымымызды жеке тұлғалардың өмірінің тәлімдік мәнін зерттеуге баса назар аударып отыр. Тарих сахнасында XX ғасырда жарқыраған шоқжұлдыз А.Байтұрсынов мұрасының зерттелу жайы тарих ғылымы бойынша Ә.Бөкейханов, М.Қозыбаев, Т.Омарбеков, М.Қойгелдиев, Ә.Тәкенов, К.Нұрпейісов, Д.Аманжолова т.б. Филология саласы бойынша С.Сейфуллин, М.Дулатов, М.Әуезов, Р.Сыздықова, Р.Нұрғали К.Құсайнов, А.Мектепов, Ө.Айтбаев, М.Мырзахметов, Г.Құрманбаев У.Суханбердина; пәлсапа ғылымында, Ә.Нысанбаев, Ғ.Есімов. О.Сегізбаев, А.Касымжанов, К.Жүкеш, Ж.Алтаев т.б.; психология саласында Қ.Жарықбаев, Н.Іргебаева т.б.; педагогика саласы бойынша С.Қалиев, А.Қыдырша т.б. ғалымдардың еңбектерінде көрініс тапқан.

Пән: Тарихи тұлғалар
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

А.Байтұрсыновтың ағартушылық мұрасының зерттелу жайы

Ұрпақтардың өзара байланысын дамыту және Қазақстан халқының бірлігін
нығайту мақсатында ұрпақтар бірлігі мен сабақтастығын, салт-дәстүрді
келер ұрпаққа жеткізу - бүгінгі ғалымдардың азаматтық парызы.
Еліміз егемендік алғаннан бері ұлттық дүниетанымымызды жеке тұлғалардың
өмірінің тәлімдік мәнін зерттеуге баса назар аударып отыр. Тарих
сахнасында XX ғасырда жарқыраған шоқжұлдыз А.Байтұрсынов
мұрасының зерттелу жайы тарих ғылымы бойынша Ә.Бөкейханов, М.Қозыбаев,
Т.Омарбеков, М.Қойгелдиев, Ә.Тәкенов, К.Нұрпейісов, Д.Аманжолова
т.б. Филология саласы бойынша С.Сейфуллин, М.Дулатов,
М.Әуезов, Р.Сыздықова, Р.Нұрғали К.Құсайнов, А.Мектепов, Ө.Айтбаев,
М.Мырзахметов, Г.Құрманбаев У.Суханбердина; пәлсапа ғылымында,
Ә.Нысанбаев, Ғ.Есімов. О.Сегізбаев, А.Касымжанов, К.Жүкеш,
Ж.Алтаев т.б.; психология саласында Қ.Жарықбаев, Н.Іргебаева т.б.;
педагогика саласы бойынша С.Қалиев, А.Қыдырша т.б. ғалымдардың еңбектерінде
көрініс тапқан.
Тереңірек зерттелген филология ғылымы тұрғысынан қарастырсақ алғаш
оның мұраларын зерделеп, ғылымға қосқан үлесін айындап берген деп
С.Сейфуллин мен М.Әуезов еңбектерін айрықша атаймыз М.Әуезов
А.Байтұрсыновтың оқу-ағарту саласына қосқан үлесін: "Ахаң ашқан қазақ
мектебі, Ахаң түрлеген ана тілі, Ахаң салған әдебиетпен елшілдік ұраны,
"Қырық мысал", "Маса", "Қазақ" газетінің 1916 жылдағы қан жылаған қазақ
баласына істеген еңбегі, өнер, білім, саясат жолындағы қажымас қайратын
біз ұмытсақ та тарих ұмытпайтын істер", - деп бағалайды.
С.Сейфуллин "Ахмет Байтұрсынұлы 50-ге толды атты мақаласында
А.Байтұрсыновты намысқой азамат, ұлт-жанды, абзал жан, жанқияр күрескер
деп оның тұлғалық қасиеттерін талдай келе: "...рас айтады, Ахаң нәзік маса,
ол ұйықтаған қазақ халқының үстінде қоймастан "ұйқысын аз да болса бөлуге"
ызыңдайды. Қалай болса да жазушысы аз, әдебиеті нашар қазақ жырларына "оқу
һәм тіл құралдарымен" қылған қызметі таудай", - деп ғұламаның
ағартушылық бейнесін сомдай түсті.
Еліміз егемендік алғаннан кейін А.Байтұрсынов мұрасын зерттеуге мол
мүмкіндік туды. Ғалымның мұрасын терең зерттеушілердің бірі Р.Сыздықова. Ол
А.Байтұрсыновтың XX ғасырдың басындағы қазақ оқу-ағарту ісіне, ұлттық
мәдениетіміздің дамуына қосқан үлестеріп жан-жақты талдай келе:
"А.Байтұрсынұлы өзінің алдына жүйе бағдарлама қойғанға ұқсайды: ол әуелі
қазақтың ұлттық жазуын (графикасын) жасауды мақсат еткен, бұл үшін араб
алфавиті негізіндегі Байтұрсынов жазуы" дүниеге келген, екінші,
сол жазумен сауат аштыруды ойлаған, бұл үшін "Оқу құралы" атты оқулығын
жазғанан соң қазақ тілінің грамматикалық құрылысын ана тілінде талдап беру
мақсатын қойған, мұны орындау үшін "Тіл құралды" жазған. Төртінші, тілді
дүрыс қолдана білу тәртібін көрсетуді көздеген, бұл үшін "Тіл жұмсарды"
ұсынған, бесінші, сауат аштыру, қазақ тілін оқыту әдістемесін жасауды
міндетіне алған, бұл үшін "Баяншы" мен Әліп-би астарын" жазған. Міне, бұлар
А. Байтұрсыновтың қазақ тілін зерттеудегі және оқу-ағарту майданындағы
істеген істері мен жасаған еңбектері, осы салалардағы орнын көрсететін
үлесі, Ахмет Байтұрсынов қазақтың білім-ғылымының көш бастары
дегізетін тарихи мұра" -дейді. Т.Қордабаев А.Байтұрсыновтың ғылыми
еңбектерінің насихатталуы мақаласында ғұламаның қазақ тілі мен
әдебиеттану ғалымдары саласында еткен еңбегін айқындайды және А.Байтұрсынов
еңбегін зерттеген әйгілі түрколог А.Самойлович,
Е.Омаров, Поливанов, М.Дулатов, С.Сейфуллин, М.Әуезов,
С.Садуақасов, Кемеңгеров сияқты 20-30 жылдардағы белгілі ағартушылар
оның еңбектеріне талдау жасаған дейді. Сонымен қатар, осы мақала авторы
Ахаң еңбегінің жалыны лапылдап тұрған репрессия заманында ашық болмаса да
бүркеме аттармен баспасөз беттерінде насихатталғанын нақты
деректер келтіре жеткізеді. Педагог ғалымдардың бірі А.
Қыдырша А.Байтұрсынұлының әдістемелік еңбектерін үнемі өз
мақалаларына арқау етсе, ғұламаның ақындық мұрасы С.Қирабаевтын еңбегінде
де негізгі орын алады. Ол оның ақындығын ғама емес, ұстаздық-
ағартушылық еңбегін де жоғары бағалайды. Сонымен қорыта келгенде,
А.Байтұрсыновтың тіл білімі саласы бойынша еңбегін еріттеген
бірнеше ғылыми-зерттеу жұмыстары, көптеген мақала,
фонографиялардың бар екендігіне көзіміз жетті. Ал, А.Байтұрсыновты мемлекет
және қоғам қайраткері, тарихи тұлға ретінде айқындайтын мақалалар
борыштық болғанымен, арнайы ғылыми-зерттеу жоқ, ал педагогика
саласындағы еңбегіне терең талдау жасаған (жалғыз профессор С.Қалиевтың
"Қазақ тәлім-тәрбиесі" атты еңбекті атпағанда) зерттеу жұмыстары жоқ деуге
де болады. Сол сияқты, А.Байтұрсынов еңбектеріндегі пәлсапалық көзқарастары
жан-жақты зерттелмей келеді.
А.Байтұрсыновтың психологиялық көзқарастарын зерттеген белгілі
психолог-ғалым Қ.Жарықбаев оның "Әдебиет танытқыш" атты
еңбегіндегі психологиялық тұжырымдарын аса зор бағалай келе:
...әдебиеттану ғылымына қатысты пікірлерінде халықтың психологияның
теориялық қисындары үшін іздесе таптырмайтын әдістемелік боларлықтай
түйіндер мол", - дейді. Сондай-ақ, Қ.Жарықбаев Байтұрсыновтың орыс
психологы П.П.Блонский зерттеулерін басшылыққа алғандығы туралы
тың пікірлер білдірген. Яғни, Байтұрсыновтың артына қалдырған
мол мұрасы қай ғылым саласы бойынша зерделесек те оның түпкі мүддесі -
ағартушьшық, ұлттық сананы ояту болғанына көз жеткізуге болады.
Архив деректеріне сүйенсек, А.Байтұрсыновтың ғұмырына 1920
бастап ірі де елеулі өзгерістердің орын алғанына көз жеткіземіз.

Яғни, Қазревком төрағасының орынбасары, Қазревком, ішкі істер бөлімі
меңгерушісі, Орталық атқару комитеті мүшесі, Халық ағарту комиссары
орынбасары, комиссары, Академиялық орталық төрағасы, Орталық
Мемлекеттік музейде ғылыми кеңесші, жоғары оқу орны оқытушысы профессор
болып жүрген кездеріде қазаққа "қазақ" атын қайтару, жерінің тұтастығының
сақталуына, жергіліктендіру саясатына, Қазақ автономиясын құру,
сауатсыздықты жою, ашаршылыққа ұшырағандарға көмек көрсету, қазақ
мектептерінің негізін қалау, білім беру жүйесін реттеу, оқу-ағарту
мәселесінің жандануына, төл оқулықтар жазу және тарату ұлттық
мамандар даярлау, Қазақстанда зерттеу қоғамының негізін салу, тіл
саясатының аясын кеңейту, қазақ жазуын реформалау, баспасөзді көтеру
істерінде басты тұлға болғанының куәсі боламыз. Мұндай деректер
арқылы А.Байтұрсыновтың ағартушы педагог ғалым екенін дәлелдеу ісі
жеңілдемек. Әрі А.Байтұрсыновтың педагогикалық көзқарастарын зерттеу
қажеттігі, оның тәлімдік мұраларын жастар тәрбиесіне пайдалану
мүмкіндіктерін ашуда көмегі мол болмақ. Сондай-ақ, А.Байтұрсыновтың
ағартушылық мұраларын зерттеу арқылы оның аға ұрпақпен, замандастарымен,
артынан ерген жас буынмен идеялық бірлігіне, мақсат-мүдделерінің
ортақтығына өзара үндестіктеріне үңілу мүмкіндіктері туып отыр.
А.Байтұрсыновтың педагогикалық мұраларын зерделеген сайын оның
Абай, Шоқан, Ыбырай ісін жалғастырушы ғана емес, өзінің қолтаңбасымен
ерекшеленетін ғалым екенін байқаймыз. Абай мен Ахмет пікірінің
ұқсастығы сол, олар болашақ жастарды жаманнан жиренуге, жақсылығын
үйренуге үндейді. Сонымен катар, халықты оқу- білімге шақыра отырып, рухани
тазалық, отбасы, еңбек, адамгершілігі ақыл-ой, ұл-қыз тәрбиесіне жете мән
беруді мақсат еткен. Шоқан Уәлихановпен оның ағартушылық ой-пікірлеріндегі
үндестік деп олардың ұлттық мінез-құлықты зерттеудегі жастар тәрбиесін
жандандыру халықтық педагогиканың озық үлгілерін негіз етулерін,
ұлтжандылық азаматтық сезімдерді жоғары бағалап, ұлтын тапқа,
топқа бөлмей бірдей сүйюін айтуға болады. Ал, Алтынсарин мен
А.Байтұрсынов ағартушылық идеясы үш бірдей салада тоғысады. Біріншіден,
екеуі де бар ғұмырларын ұлттық мектеп ашуға, қазақ балаларына дүниян
білімді терең меңгеуге, өнерге, мәдениетке тартуға арнаған. Екіншіден,
сондай дәрежеде білім беретін төл оқу-құралдарын, сол оқулықтарға дұрыс
басшылық жасауды үйрететін ғылыми-әдістемелік құралдар жазуды басты мұрат
етті. Үшіншіден, болашақ маман даярлау жандандыру, ұлттық мектептер
құрылымын анықтау, мектептерлін материалдық-техникалык базаларын
нығайту, оқу-білім арқылы қоғамдағы саяси-әлеуметтік мәселелерді
түсіндіріп, ұлттық сананы ояту, өз үшін ұлттық баспасөз ісін көркейту
болды. Жоғарыда аталған архив қорларындағы деректерден А.Байтұрсыновтың
замандас әріптестері мен өзінен кейінгі буынның ағартушылық ой-
пікірлерінің ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.