Акционерлік қоғамның қоғамда алатын орны
Жоспар
Кіріспе
І. Акционерлік қоғамның қоғамда алатын орны
1.1. Акционерлік қоғамның пайда болу тарихы
1.2. Акционерлік қоғамның құрылымы және процедуралары
ІІ. Қазақстанда акционерлік қоғамның дамуын басқару
2.1"ҚазТрансОйл" акционерлік қоғамының құрылуы
2.2 "ҚазТрансОйл" акционерлік қоғамының менеджмент жүйесін қалыптастыру
ІІІ. Қазақстанда акционерлік қоғамдарды басқаруын жетілдіру
3.1. Акционерлік қоғамды басқаруда кездесетін негізгі проблемалар
3.2. Қазақстанда акционерлік қоғамның даму перспективасы
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
Кіріспе
І. Акционерлік қоғамның қоғамда алатын орны
1.1. Акционерлік қоғамның пайда болу тарихы
1.2. Акционерлік қоғамның құрылымы және процедуралары
ІІ. Қазақстанда акционерлік қоғамның дамуын басқару
2.1"ҚазТрансОйл" акционерлік қоғамының құрылуы
2.2 "ҚазТрансОйл" акционерлік қоғамының менеджмент жүйесін қалыптастыру
ІІІ. Қазақстанда акционерлік қоғамдарды басқаруын жетілдіру
3.1. Акционерлік қоғамды басқаруда кездесетін негізгі проблемалар
3.2. Қазақстанда акционерлік қоғамның даму перспективасы
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасының «Акционерлік қоғамдар туралы» (2004 ж) заңы бар, осы Заң акционерлік қоғамның құқықтық жағдайын, құрылу, қызмет, қайта ұйымдастырылу және таратылу тәртібін, акционерлердің құқықтары мен міндеттерін, сондай – ақ олардың құқықтары мен мүдделерін қорғау жөніндегі шараларды; акционерлік қоғам органдарының құзіретін, құрылу және жұмыс істеу тәртібін және жауапкершілігін белгілейді.
Акционерлік қоғамдар (корпорациялар) жауапкершілігі шектелген фирмалардың түріне жатады. Кәсіпкершілік фирманвң мұндай түрі Батыста, әсіресе АҚШ – та тараған. Қазір АҚШ – та 3,5 миллионға жуық мемлекеттік емес корпорациялар бар. Айта кететін бір жайт, өнеркәсіптің барлақ салаларында кәсіпорындарының акционерлік түрі басым. 50 миллионға жуық американдықтар әртүрлі бірлестіктегі акциялардың иелері, оның ішінде, жартысынан көбн орта деңгейдегі жылдық кірістері төмен адамдар (15 мыңнан 50 мың долларға дейін) құрайды.
Бірлесіп шаруашылық жүргізетін азаматтар мен заңды құқығы бар мекемелердің бірлестігін акцианерлік қоға дейміз. Бұл қоғамның мүлкі ең алдымен акциялар, яғни акционерлік фирмалардың капиталындағы үлеске көмектер, жеңілдіктер, сыртқы экономикалық операциялар, мамандықты жоғарылату, экономикалық жобаларды даярлау, ғылыми зерттеулер; қоғамдық өмірде қандай да болсын бір жобамен іске асыру үшін қоғаның әртүрлі саласындағы ынталы адамдардың мемлекеттік емес бірлестіктер, кәсіпорындар, ұйымдар мен өнімді шығару, өндіру, жәрдемдесу орталықтары жатады.
Экономикасы дамыған елдерде олар корпорациялар деп те аталады. Акционерлік қоғамдар жабық және ашық қоғам үлгісінде құрылады. Қоғамның фирмалық атауы болады, онда қоғамның атауы, сондай-ақ қоғамның үлгісіне қарай, «ашық акционерлік қоғам» немесе "жабық акционерлік қоғам" деген сөздер немесе тиісінше "Ашық Акционерлік Қоғам" және "Жабық Акционерлік Қоғам" аббревиатурасы болуға тиіс. Қоғам осындай фирмалық атауымен мемлекеттік тіркеуден өтеді.
Акционерлік Қоғамдардың көптеген құрылу жолдары бар. Олар - жұмыс істеп тұрган заңды тұлғаны АҚ түрінде қайта құру, олардың бірнешеуін біріктіру, қосу, бөлу, бөліп шығару және өзгерту. Қоғамды ұйымдастырудың осы айтылған жолдары ҚР-ның Азаматтық кодексіне сәйкес жүзеге асырылады. Жаңа қоғамның жарғысын бекітуді және органдарын сайлауды жаңадан пайда болған қоғамның ұсынысы бойынша белгілі-бір мерзімде өткізілген акционерлердің жалпы жиналысының асыруы қоғамды қайта құру болып есептеледі.
Екі немесе одан да көп қоғамның соңғысының қызметін тоқтатып, барлық мүліктерін, құқықтарын және міндеттерін өткізу актісіне сәйкес берумен жаңа қоғамның пайда болуы қоғамдардың бірігуі деп аталады. Бірігуге қатысқан әрбір қоғамның барлық өзгергең деректері жаңа қоғамның акционерлеріне баспасөзде жариялау арқылы берілуі тиіс.
Қазақстанда бағалы қағаздар нарығын толық қалыптастыру үшін ұлттық өндіріс пен ішкі ұлттық нарық жүйесін қалыптастырып тереңдету керек. Қазақстан экономикасының өндірістік құрылымын қайта құрып жетілдіру мәселесі тұрғындардың қолындағы сақталған қаржы ресурстарын жұмыл- дырып экономиканың реалды секторына жұмсауды қажет етеді. Кіріс министрлігі мен Салық комитеті мамандарының пікірінше Қазақстан тұрғындарының қолында айналымға тартылмаған 2-3 млрд доллар нақты қаржы қорлары бар екен. Осы қорларды инвестицияға айналдыру үшін Қазақстандағы банкілердің мүмкіншілігін нығайтып, олардың са- лымшыларға беретін сақтандыру кепілдіктерін (гарантия) жоғары деңгейге көтеру қажеттілігі туындап отыр. Соңғы кездері Қазақстандағы ең ірі коммерциялық банктер келісімге келіп, банкаралық сақтандыру қаржы қорын құру саясатын іске асырмақшы. Қазақстанда тұрғындар өз қаржы-қаражатын негізінен Халық банкісінде сақтайтыны белгілі. Банк басқармасы тұрғындардың салымдарын сақтап, олардың тұрақты тұрде өсімін қамтамасыз ету мақсаттарында, Қазақстанда тұрақты жұмыс істеп тұрған кәсіпорындар акцияларын сатып алу құқығын алуға ниет білдіріп, қажетті құжаттар дайындап оларды заңдастыруға күш салып отыр.
Бағалы қағаздар рыногын мемлекеттік реттеу механизмі келесі бағытта жүзеге асады:
1. Мемлекет бағалы қағаз рыногын реттеп, ұйымдастыратын заң жүйесін қабылдайды. Бұл заңдар:
акционерлік қоғамдардың қалыптасу тәртібін анықтайды және реттейді;
бағалы қағаздарды шығару тәртібін және акцияны шығаруға рұқсат алу түрлерін анықтап реттейді;
бағалы қағаздармен жүргізілетін операциялардан түсетін пайдаға салық кесімдерін реттейді;
биржаның қызметін және бағалы қағаздармен жүргізілетін операциялар түрлерін анықтап реттейді.
2. Мемлекет мекемелері рынок субъектісі ретінде бағалы қағаздар рыногына шығады. Қаржы ресурстарын жинау үшін мемлекет облигациялар, қазыналық міндеттемелер (қысқа мерзімдік облигациялар) сияқты бағалы қағаздарды айналымға шығарады.
3. Ұлттық банктің ақша – несие саясаты арқылы бағалы қағаздар рыногына ықпал жасайды. Басқаша айтқанда, қор рыногындағы жағдай айналымдағы ақша көлемін реттеумен және несиені қолдау саясатымен тығыз байланысты.
Акционерлік қоғам және бағалы қағаздар нарығының мәнін, түрлерін қарастыру, олардың қалыптасуына, дамуына және заңдылықтарына тоқталу. Акционерлік нысан ғана ірі және ең ірі өндірісті құрудың негізі болып табылды және қазіргі нарықтық шаруашылықта шешуші роль атқарады. Мысалы, АҚШ-де 80-шы жылдардың ортасында 32 млн. корпорация болды және олардың үлесіне осы жылдары өндірілген барлық өнімнің 90% тиді.
Қазақстан Республикасының «Акционерлік қоғамдар туралы» (2004 ж) заңы бар, осы Заң акционерлік қоғамның құқықтық жағдайын, құрылу, қызмет, қайта ұйымдастырылу және таратылу тәртібін, акционерлердің құқықтары мен міндеттерін, сондай – ақ олардың құқықтары мен мүдделерін қорғау жөніндегі шараларды; акционерлік қоғам органдарының құзіретін, құрылу және жұмыс істеу тәртібін және жауапкершілігін белгілейді.
Акционерлік қоғамдар (корпорациялар) жауапкершілігі шектелген фирмалардың түріне жатады. Кәсіпкершілік фирманвң мұндай түрі Батыста, әсіресе АҚШ – та тараған. Қазір АҚШ – та 3,5 миллионға жуық мемлекеттік емес корпорациялар бар. Айта кететін бір жайт, өнеркәсіптің барлақ салаларында кәсіпорындарының акционерлік түрі басым. 50 миллионға жуық американдықтар әртүрлі бірлестіктегі акциялардың иелері, оның ішінде, жартысынан көбн орта деңгейдегі жылдық кірістері төмен адамдар (15 мыңнан 50 мың долларға дейін) құрайды.
Бірлесіп шаруашылық жүргізетін азаматтар мен заңды құқығы бар мекемелердің бірлестігін акцианерлік қоға дейміз. Бұл қоғамның мүлкі ең алдымен акциялар, яғни акционерлік фирмалардың капиталындағы үлеске көмектер, жеңілдіктер, сыртқы экономикалық операциялар, мамандықты жоғарылату, экономикалық жобаларды даярлау, ғылыми зерттеулер; қоғамдық өмірде қандай да болсын бір жобамен іске асыру үшін қоғаның әртүрлі саласындағы ынталы адамдардың мемлекеттік емес бірлестіктер, кәсіпорындар, ұйымдар мен өнімді шығару, өндіру, жәрдемдесу орталықтары жатады.
Экономикасы дамыған елдерде олар корпорациялар деп те аталады. Акционерлік қоғамдар жабық және ашық қоғам үлгісінде құрылады. Қоғамның фирмалық атауы болады, онда қоғамның атауы, сондай-ақ қоғамның үлгісіне қарай, «ашық акционерлік қоғам» немесе "жабық акционерлік қоғам" деген сөздер немесе тиісінше "Ашық Акционерлік Қоғам" және "Жабық Акционерлік Қоғам" аббревиатурасы болуға тиіс. Қоғам осындай фирмалық атауымен мемлекеттік тіркеуден өтеді.
Акционерлік Қоғамдардың көптеген құрылу жолдары бар. Олар - жұмыс істеп тұрган заңды тұлғаны АҚ түрінде қайта құру, олардың бірнешеуін біріктіру, қосу, бөлу, бөліп шығару және өзгерту. Қоғамды ұйымдастырудың осы айтылған жолдары ҚР-ның Азаматтық кодексіне сәйкес жүзеге асырылады. Жаңа қоғамның жарғысын бекітуді және органдарын сайлауды жаңадан пайда болған қоғамның ұсынысы бойынша белгілі-бір мерзімде өткізілген акционерлердің жалпы жиналысының асыруы қоғамды қайта құру болып есептеледі.
Екі немесе одан да көп қоғамның соңғысының қызметін тоқтатып, барлық мүліктерін, құқықтарын және міндеттерін өткізу актісіне сәйкес берумен жаңа қоғамның пайда болуы қоғамдардың бірігуі деп аталады. Бірігуге қатысқан әрбір қоғамның барлық өзгергең деректері жаңа қоғамның акционерлеріне баспасөзде жариялау арқылы берілуі тиіс.
Қазақстанда бағалы қағаздар нарығын толық қалыптастыру үшін ұлттық өндіріс пен ішкі ұлттық нарық жүйесін қалыптастырып тереңдету керек. Қазақстан экономикасының өндірістік құрылымын қайта құрып жетілдіру мәселесі тұрғындардың қолындағы сақталған қаржы ресурстарын жұмыл- дырып экономиканың реалды секторына жұмсауды қажет етеді. Кіріс министрлігі мен Салық комитеті мамандарының пікірінше Қазақстан тұрғындарының қолында айналымға тартылмаған 2-3 млрд доллар нақты қаржы қорлары бар екен. Осы қорларды инвестицияға айналдыру үшін Қазақстандағы банкілердің мүмкіншілігін нығайтып, олардың са- лымшыларға беретін сақтандыру кепілдіктерін (гарантия) жоғары деңгейге көтеру қажеттілігі туындап отыр. Соңғы кездері Қазақстандағы ең ірі коммерциялық банктер келісімге келіп, банкаралық сақтандыру қаржы қорын құру саясатын іске асырмақшы. Қазақстанда тұрғындар өз қаржы-қаражатын негізінен Халық банкісінде сақтайтыны белгілі. Банк басқармасы тұрғындардың салымдарын сақтап, олардың тұрақты тұрде өсімін қамтамасыз ету мақсаттарында, Қазақстанда тұрақты жұмыс істеп тұрған кәсіпорындар акцияларын сатып алу құқығын алуға ниет білдіріп, қажетті құжаттар дайындап оларды заңдастыруға күш салып отыр.
Бағалы қағаздар рыногын мемлекеттік реттеу механизмі келесі бағытта жүзеге асады:
1. Мемлекет бағалы қағаз рыногын реттеп, ұйымдастыратын заң жүйесін қабылдайды. Бұл заңдар:
акционерлік қоғамдардың қалыптасу тәртібін анықтайды және реттейді;
бағалы қағаздарды шығару тәртібін және акцияны шығаруға рұқсат алу түрлерін анықтап реттейді;
бағалы қағаздармен жүргізілетін операциялардан түсетін пайдаға салық кесімдерін реттейді;
биржаның қызметін және бағалы қағаздармен жүргізілетін операциялар түрлерін анықтап реттейді.
2. Мемлекет мекемелері рынок субъектісі ретінде бағалы қағаздар рыногына шығады. Қаржы ресурстарын жинау үшін мемлекет облигациялар, қазыналық міндеттемелер (қысқа мерзімдік облигациялар) сияқты бағалы қағаздарды айналымға шығарады.
3. Ұлттық банктің ақша – несие саясаты арқылы бағалы қағаздар рыногына ықпал жасайды. Басқаша айтқанда, қор рыногындағы жағдай айналымдағы ақша көлемін реттеумен және несиені қолдау саясатымен тығыз байланысты.
Акционерлік қоғам және бағалы қағаздар нарығының мәнін, түрлерін қарастыру, олардың қалыптасуына, дамуына және заңдылықтарына тоқталу. Акционерлік нысан ғана ірі және ең ірі өндірісті құрудың негізі болып табылды және қазіргі нарықтық шаруашылықта шешуші роль атқарады. Мысалы, АҚШ-де 80-шы жылдардың ортасында 32 млн. корпорация болды және олардың үлесіне осы жылдары өндірілген барлық өнімнің 90% тиді.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы, 1995
2.Қазақстан Республикасының "Азаматтық Кодексі"
3.Бердалиев К.Б//Қазақстан экономикасын басқару негіздер.Алматы – 2001.
4.Ихданов Ж.О., Орманбеков Ә.О «Экономиканы мемлекеттік реттеудің
өзекті мәселелері», Алматы – 2002.
5.Ілиясов Қ. «Қаржы», Алматы - 2003
6.Көшенова Б. «Бағалы қағаздар нарығы», Алматы – 1999 ж.
7.Көшенова Б. «Ақша, Несие, Банктер, Валюта қатынастары»,Алматы - 2000
8.Қазақстан Республикасының Заңы // Акционерлік қоғамдар туралы/
Алматы - 2004 ж.
9.Мауленова С.С. «Экономикалық теория». Алматы – 2004 ж.
10.Мұханалиева И.С. Бағалы қағаздар рыногы және оларды мемлекеттік реттеу, Хабаршы - № 6, 3-2004 ж.
11.Сәбден О. XXI ғасырға қандай экономикамен кіреміз. –
Алматы: Қазақстан, 1997.
12.Сахариев С.С. «Жаңа кезең – экономикалық теориясы». Алматы -2004
13.Сейтқасымов Ғ.С. «Ақша, Несие, Банктер», Алматы – 2001 ж.
14.Шеденов Ө.Қ., Комягин Б.И. «Жалпы экономикалық теория»,
Алматы -2002 ж.
15.1995 жылдың сәуірінде «Қазақстан Республикасында акционерлік қоғамдардың акцияларын шығару мен өтеудің тәртібі туралы ереже»
16.2001 жылы "Акционерлік қоғамдар туралы" Федеративтік заңы
17. Ахметов К.Ғ. «Менеджмент негіздері», 2005
18. Қашықов Ш.К. «Басқару теориясы», 2002
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы, 1995
2.Қазақстан Республикасының "Азаматтық Кодексі"
3.Бердалиев К.Б//Қазақстан экономикасын басқару негіздер.Алматы – 2001.
4.Ихданов Ж.О., Орманбеков Ә.О «Экономиканы мемлекеттік реттеудің
өзекті мәселелері», Алматы – 2002.
5.Ілиясов Қ. «Қаржы», Алматы - 2003
6.Көшенова Б. «Бағалы қағаздар нарығы», Алматы – 1999 ж.
7.Көшенова Б. «Ақша, Несие, Банктер, Валюта қатынастары»,Алматы - 2000
8.Қазақстан Республикасының Заңы // Акционерлік қоғамдар туралы/
Алматы - 2004 ж.
9.Мауленова С.С. «Экономикалық теория». Алматы – 2004 ж.
10.Мұханалиева И.С. Бағалы қағаздар рыногы және оларды мемлекеттік реттеу, Хабаршы - № 6, 3-2004 ж.
11.Сәбден О. XXI ғасырға қандай экономикамен кіреміз. –
Алматы: Қазақстан, 1997.
12.Сахариев С.С. «Жаңа кезең – экономикалық теориясы». Алматы -2004
13.Сейтқасымов Ғ.С. «Ақша, Несие, Банктер», Алматы – 2001 ж.
14.Шеденов Ө.Қ., Комягин Б.И. «Жалпы экономикалық теория»,
Алматы -2002 ж.
15.1995 жылдың сәуірінде «Қазақстан Республикасында акционерлік қоғамдардың акцияларын шығару мен өтеудің тәртібі туралы ереже»
16.2001 жылы "Акционерлік қоғамдар туралы" Федеративтік заңы
17. Ахметов К.Ғ. «Менеджмент негіздері», 2005
18. Қашықов Ш.К. «Басқару теориясы», 2002
Жоспар
Кіріспе
І. Акционерлік қоғамның қоғамда алатын орны
1.1. Акционерлік қоғамның пайда болу тарихы
1.2. Акционерлік қоғамның құрылымы және процедуралары
ІІ. Қазақстанда акционерлік қоғамның дамуын басқару
2.1"ҚазТрансОйл" акционерлік қоғамының құрылуы
2.2 "ҚазТрансОйл" акционерлік қоғамының менеджмент жүйесін қалыптастыру
ІІІ. Қазақстанда акционерлік қоғамдарды басқаруын жетілдіру
3.1. Акционерлік қоғамды басқаруда кездесетін негізгі проблемалар
3.2. Қазақстанда акционерлік қоғамның даму перспективасы
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасының Акционерлік қоғамдар туралы (2004 ж) заңы
бар, осы Заң акционерлік қоғамның құқықтық жағдайын, құрылу, қызмет, қайта
ұйымдастырылу және таратылу тәртібін, акционерлердің құқықтары мен
міндеттерін, сондай – ақ олардың құқықтары мен мүдделерін қорғау жөніндегі
шараларды; акционерлік қоғам органдарының құзіретін, құрылу және жұмыс
істеу тәртібін және жауапкершілігін белгілейді.
Акционерлік қоғамдар (корпорациялар) жауапкершілігі шектелген
фирмалардың түріне жатады. Кәсіпкершілік фирманвң мұндай түрі Батыста,
әсіресе АҚШ – та тараған. Қазір АҚШ – та 3,5 миллионға жуық мемлекеттік
емес корпорациялар бар. Айта кететін бір жайт, өнеркәсіптің барлақ
салаларында кәсіпорындарының акционерлік түрі басым. 50 миллионға жуық
американдықтар әртүрлі бірлестіктегі акциялардың иелері, оның ішінде,
жартысынан көбн орта деңгейдегі жылдық кірістері төмен адамдар (15 мыңнан
50 мың долларға дейін) құрайды.
Бірлесіп шаруашылық жүргізетін азаматтар мен заңды құқығы бар
мекемелердің бірлестігін акцианерлік қоға дейміз. Бұл қоғамның мүлкі ең
алдымен акциялар, яғни акционерлік фирмалардың капиталындағы үлеске
көмектер, жеңілдіктер, сыртқы экономикалық операциялар, мамандықты
жоғарылату, экономикалық жобаларды даярлау, ғылыми зерттеулер; қоғамдық
өмірде қандай да болсын бір жобамен іске асыру үшін қоғаның әртүрлі
саласындағы ынталы адамдардың мемлекеттік емес бірлестіктер, кәсіпорындар,
ұйымдар мен өнімді шығару, өндіру, жәрдемдесу орталықтары жатады.
Экономикасы дамыған елдерде олар корпорациялар деп те аталады.
Акционерлік қоғамдар жабық және ашық қоғам үлгісінде құрылады. Қоғамның
фирмалық атауы болады, онда қоғамның атауы, сондай-ақ қоғамның үлгісіне
қарай, ашық акционерлік қоғам немесе "жабық акционерлік қоғам" деген
сөздер немесе тиісінше "Ашық Акционерлік Қоғам" және "Жабық Акционерлік
Қоғам" аббревиатурасы болуға тиіс. Қоғам осындай фирмалық атауымен
мемлекеттік тіркеуден өтеді.
Акционерлік Қоғамдардың көптеген құрылу жолдары бар. Олар - жұмыс
істеп тұрган заңды тұлғаны АҚ түрінде қайта құру, олардың бірнешеуін
біріктіру, қосу, бөлу, бөліп шығару және өзгерту. Қоғамды ұйымдастырудың
осы айтылған жолдары ҚР-ның Азаматтық кодексіне сәйкес жүзеге асырылады.
Жаңа қоғамның жарғысын бекітуді және органдарын сайлауды жаңадан пайда
болған қоғамның ұсынысы бойынша белгілі-бір мерзімде өткізілген
акционерлердің жалпы жиналысының асыруы қоғамды қайта құру болып
есептеледі.
Екі немесе одан да көп қоғамның соңғысының қызметін тоқтатып, барлық
мүліктерін, құқықтарын және міндеттерін өткізу актісіне сәйкес берумен жаңа
қоғамның пайда болуы қоғамдардың бірігуі деп аталады. Бірігуге қатысқан
әрбір қоғамның барлық өзгергең деректері жаңа қоғамның акционерлеріне
баспасөзде жариялау арқылы берілуі тиіс.
Қазақстанда бағалы қағаздар нарығын толық қалыптастыру үшін ұлттық
өндіріс пен ішкі ұлттық нарық жүйесін қалыптастырып тереңдету керек.
Қазақстан экономикасының өндірістік құрылымын қайта құрып жетілдіру
мәселесі тұрғындардың қолындағы сақталған қаржы ресурстарын жұмыл- дырып
экономиканың реалды секторына жұмсауды қажет етеді. Кіріс министрлігі
мен Салық комитеті мамандарының пікірінше Қазақстан тұрғындарының
қолында айналымға тартылмаған 2-3 млрд доллар нақты қаржы қорлары бар
екен. Осы қорларды инвестицияға айналдыру үшін Қазақстандағы банкілердің
мүмкіншілігін нығайтып, олардың са- лымшыларға беретін сақтандыру
кепілдіктерін (гарантия) жоғары деңгейге көтеру қажеттілігі туындап отыр.
Соңғы кездері Қазақстандағы ең ірі коммерциялық банктер келісімге келіп,
банкаралық сақтандыру қаржы қорын құру саясатын іске асырмақшы. Қазақстанда
тұрғындар өз қаржы-қаражатын негізінен Халық банкісінде сақтайтыны белгілі.
Банк басқармасы тұрғындардың салымдарын сақтап, олардың тұрақты тұрде
өсімін қамтамасыз ету мақсаттарында, Қазақстанда тұрақты жұмыс істеп
тұрған кәсіпорындар акцияларын сатып алу құқығын алуға ниет білдіріп,
қажетті құжаттар дайындап оларды заңдастыруға күш салып отыр.
Бағалы қағаздар рыногын мемлекеттік реттеу механизмі келесі
бағытта жүзеге асады:
1. Мемлекет бағалы қағаз рыногын реттеп, ұйымдастыратын заң жүйесін
қабылдайды. Бұл заңдар:
✓ акционерлік қоғамдардың қалыптасу тәртібін анықтайды және
реттейді;
✓ бағалы қағаздарды шығару тәртібін және акцияны шығаруға рұқсат
алу түрлерін анықтап реттейді;
✓ бағалы қағаздармен жүргізілетін операциялардан түсетін пайдаға
салық кесімдерін реттейді;
✓ биржаның қызметін және бағалы қағаздармен жүргізілетін
операциялар түрлерін анықтап реттейді.
2. Мемлекет мекемелері рынок субъектісі ретінде бағалы қағаздар
рыногына шығады. Қаржы ресурстарын жинау үшін мемлекет облигациялар,
қазыналық міндеттемелер (қысқа мерзімдік облигациялар) сияқты бағалы
қағаздарды айналымға шығарады.
3. Ұлттық банктің ақша – несие саясаты арқылы бағалы қағаздар
рыногына ықпал жасайды. Басқаша айтқанда, қор рыногындағы жағдай
айналымдағы ақша көлемін реттеумен және несиені қолдау саясатымен тығыз
байланысты.
Акционерлік қоғам және бағалы қағаздар нарығының мәнін, түрлерін
қарастыру, олардың қалыптасуына, дамуына және заңдылықтарына тоқталу.
Акционерлік нысан ғана ірі және ең ірі өндірісті құрудың негізі болып
табылды және қазіргі нарықтық шаруашылықта шешуші роль атқарады. Мысалы,
АҚШ-де 80-шы жылдардың ортасында 32 млн. корпорация болды және олардың
үлесіне осы жылдары өндірілген барлық өнімнің 90% тиді.
Акционерлік қоғамды ұйымдастыру үшін оның құрылтайшылары банкке
белгілі ақша сомасын салады. Қоғамның капиталы құрылтайшылардың акция
шығару жолымен құрылады және оны барлық қоғам типтеріне байланысты алғысы
келетіндерге сатады.
Қазақстан Республикасы Азаматтық Кодексінің 85-ші бабына сай
акционерлік қоғамды бір ғана тұлға құруы мүмкін немесе бір акционердің
барлық акциясы иеленген жағдайында тек бір тұлғадан тұрады.
І. Акционерлік қоғамның қоғамда алатын орны
1.1. Акционерлік қоғамның пайда болу тарихы
Қазақстанда акционерлік қоғам ХІХ-шы ғасырдың аяғы мен XX-шы ғасырдың
басында пайда болды. Бұл кезде Қазақстанның өнеркәсібі өте нашар дамыды.
Тек ғана таукен өнеркәсібі алғашөы қадамдарын бастап, шетел капиталы сол
салаға ұмтылды. Зыран қазба байлығы 1886-шы жылы француздардың қолына өтіп
"Зыран таукен өндіруші қоғамы" кұрылтайшьшығы құрылды. Американдықтар
"Спасс қоғамы", "Орыс-азият корпорациясы" акцияларын ұстап , Қазақстанда
екі "балалық" құрылтайшы қоғам құрылды. Олар-Риддер полиметалдық қазба
байлығы ("Риддер акционерлік қоғамы") және Екібастұз көмір аумағы. Ағылшын
кәсіпкерлеріне жататын — "Батыс-Орал мұнай қоғамы", "Солтүстік-Каспий мұнай
компаниясы" да бізге белгілі. Сондай-ақ шетел капиталының негізінде
құрылған "Нобель серіктестігі", "Колхида", "Қырғыз тау өнеркәсібі қоғамы",
"Виннер" т.б. атауға болады.
Қазақстан 1899-шы жылы бай Копес Деров құрған Воскресенск таукен
өнеркәсіп қоғамы құрылды. Бұл бірінші ірі тау-кен өнеркәсібінің кәсіпорны
орыс капиталының негізіне құрылып, Павлодардан Балхашқа дейінгі
кеңістіктегі тас көмір мен күміс-қорғасын рудасы бар көп жерді жалға алды.
Сондай-ақ ХІХ-шы ғасырдың 90-шы жылдарында Ембіде бірінші мұнай өнеркәсібі
компаниясы пайда болып, оған отставкадағы штабс-капитан Ясман басшылық
жасады. Орыс қоғамы "Ембі -Каспий" және "Орал-Каспий" мқнай өнеркәсібі
қоғамы шетел "Орал-Каспий мұнай өнеркәсібі қоғамы" мен "Орал-Каспий мұнай
корпорациясын" бақылады.
Большевиктердің 1917-шы жылы өкімет басына келуіне орай және Кеңес
үкіметінің құрылуымен акционерлік меншік түрі жойылды. Алайда жаңа
экономикалық саясатқа көшуге байланысты акционерлік қатынастар қайта туа
бастады. Қыска мерзімде 1922-24- ші жылдары - 120-дан астам сауда,
өнеркәсіп және несие компаниялары тіркеліп үлгерді. Акционерлік механизм
арқасында мемлекет жеке капиталды экономиканың қажетті саласына тарта
бастады. Әміршілдік-әкімшілдік жүйенің 1929-шы жылдың аяғында қалыптасуы
мемлекеттің экономикадағы нарықтық қатынастардан толық бас тартуына әкелді.
Нәтижесінде акционерлік қоғамның тіршілігі тоқтады.
Қазақстан Республикасында реформалық процессті жүргізудің және
әлеуметтік-экономикалық қатынастар жүйесін қайта құрудың арқасында 1991-ші
жылдан бастап акционерлік процесс қолға алына бастады. Дағдарыстың күшеюіне
қарай бұл процесс өте ауыр жүрді. Сондай-ақ оның экономикада қалыптасуы мен
қарқында дамуы айқын байқалуда. Ең басты ассоциация құрылтайшылардың қатысу
үлесіне қарай ірі кәсіпорындардан қалыптасады. Ен басты ұйымында "балалық"
кәсіпорынның бақылау пакет акциясы қалады.
Акционерлік ұйымның мұндай бірлестігі ірі өндірістік кешеннің жұмысын
кепілдіклен атқарады. Бұлай атқару оз саласында бір-бірімен байланысқан
дайын білімді өткеретін, шикізатпен қамтамасыз ететін кәсіпорындар,
конструкторлық және жобалық ұйымдар, зерттеу-іздеу мекемелерін т.б. тиімді
тарту нәтижесінде жүзеге асады.
Қазақстан Республикасында 1996-шы жылға дейін 48 холдингтік компаниялар
болды. Өте белгілі холдингтер — "Камкор-холдинг" (Қазақ мемлекеттік
автосервис пен сауда холдингтік компаниясы), "Казагрореммаш" (ауыл
шаруашылық машина мен автосервис акционерлік холдинг компаниясы),
"Интеркаспий", "Каратау", "Монтажспецстрой", Акционерлік қоғам акциясын,
жоғарыда айтқанымыздай кәдімгі және жеңілдетілген болып бөлінеді. Соңғы
түрі табысты алуға құқықтық негіз болады. Жеңілдетілген (женілдік
пайдаланатын) акция дивидендті акция ұстаушыға тұрақты мөлшерде төлеуге
Кепілдік жасайды. Дивиденд пайдадан төленеді, ал оның жетіспеген кезінде
резервтік кор есебінен алынады. Кәсіпорынның жойылған кезінде жеңілдетілген
акция иесі пайданың бір бөлігін сатылған мүліктен алады. Бағалы қағаздар
иерархиясында компания акциясы облигациядан төмен болады, бірақ кәдімгі
дауысқа түсетін акциядан жоғары.
Алайда, жеңілдетілген (жеңілдік пайдаланатын) акция акционерлердің
жалпы жиналысында дауысқа түсу құқына ие емес. Олар "дауыс бермейтіндерге"
жатады. Сондықтан оның иесі акционерлік қоғамның баскару процесіне
қатыспайды. Мұндай акциялар жаңа инвесторды тартуға қызмет жасайды.
Жетілген акция иесі қатты проценті төлеуден қалған пайданың бір бөлігі
кәдімгі акцияны ұстаушылардың арасында дивиденд түрінде бөлінеді. Кәдімгі
"дауыс беруші' бола алады. Олар бір немесе бірнеше дауысқа ие болуы мүмкін.
Оған дивиденд жылдың аяғында пайданың есебінен төленеді.
Акцияның сатылу және сатып алу бағасын акция курсы дейміз. Егер ол көп
болса, онда дивиденд те жоғары болып төленеді. Алайда, ақша капталының иесі
акцияны сатып алғанда, одан алған дивидентін қарыз проценті-табыспен
салыстырады. Себебі банкке ақшаны сала отырып кепілдікпен алатынына толық
сенімді. Процент деңгейі жоғары болса, акция курсы төмен болады және
керісінше. Ол былайша анықталады:
Дивиденд деңгейі ауытқыса, оның көлемін анықтайтын бағыттар бар.
Дивиденд пайыздан төмен болмауы қажет, себебі ол банктегі салымдар арқылы
төленеді. Банк проценті кепілдендірілген, ол дивиденд тәуекелмен
байланысты. Әйтпесе инвестор банкке салым салуға ыңғайланар еді. Дивиденд
деңгейінде инфляция индексі мен тәуекел дәрежесі ескеріледі. Соңғысының
саңдық бағасын беру қиын, сондықтанда оның негізіне акционерлік қоғам
тәуекелділік қорының жіберген пайызын есепке алады. Егер банктің салымдық
процентін орташа 5% ден алсақ, инфляция индексі 7 процентке, ал тәукелділік
дәрежесі 5% болады. Онда дивнденд акцияның номинальдық құнының 17%-тей
шамасын құрайды.
1.2. Акционерлік қоғамның құрылымы және процедуралары
Акционерлік қоғам (бұдан әрі - қоғам) деп өзінің қызметін жүзеге асыру
үшін қаражат тарту мақсатында акциялар шығаратын заңды тұлғаны айтады. Ал
акция - үлесті немесе меншікті куәландыратын бағалы қағаз, яғни акция
қоғам шығаратын және олардың түрлері мен санаттарына (категорияларына)
қарай акционердің дивидендтер алуға, қоғамды басқаруға қатысуға және қоғам
таратылғаннан кейін оның қалған мүліктерінің бір бөлігіне құқықтарын
куәландырады. Қоғам өз міндеттемелері бойынша өзіне тиесілі барлық мүлікпен
жауапты болады. Акционер қоғамның міндеттемелер бойынша жауап бермейді және
өзіне тиесілі акциялар құнының шегінде қоғамның қызметіне байланысты
зияндарға тәуекел етеді.
Экономикасы дамыған елдерде олар корпорациялар деп те аталады.
Акционерлік қоғамдар жабық және ашық қоғам үлгісінде құрылады. Қоғамның
фирмалық атауы болады, онда қоғамның атауы, сондай-ақ қоғамның үлгісіне
қарай, ашық акционерлік қоғам немесе "жабық акционерлік қоғам" деген
сөздер немесе тиісінше "ААҚ" және "ЖАҚ" аббревиатурасы болуға тиіс. Қоғам
осындай фирмалық атауымен мемлекеттік тіркеуден өтеді.
Жабық акционерлік қоғамдардың акциялары өзінің құрылтайшылары мен
алдын ала айқындалған адамдар тобының арасында орналастырылады. Жабық қоғам
акционерлерінің саны жүзден аспауға тиіс және ол өзі шығаратын
акцияларды жабық әдіспен ғана орналастыруға хақылы.
Жабық қоғам акционерлерінің осы қоғамның басқа акционерлері сататын
акцияларды сатып алуға артықшылықты құқығы бар. Жабық қоғамның өз
акцияларын сатқысы келетін акционері оларды қоғамның басқа акционерлеріне,
ал олар бас тартқан жағдайда - қоғамның өзіне сатып алуға ұсынуға міндетті.
Сатылатын акцияларды сатып алудың артықшылықты құқығы акциялар сатуға
ұсынылған кезден бастап отыз күн бойы акционерлерде сақталады. Егер
акционерлердің ешқайсысы аталған мерзімде осы құқықты пайдаланбаса, ол
қоғамға өтеді және онда отыз күн бойы сақталады. Қоғам сатылатын акцияларды
сатып алудың артықшылықты құқығын акционерлердің жалпы жиналысының тиісті
шешімін қабылдау жолымен іске асырады. Қоғамның жарғысында сатуға ұсынылған
акцияларды артықшылықпен сатып алу құқығын қоғамның акционерлерінде немесе
оның өзінде қалдырудың өзге мерзімдері белгіленуі мүмкін, бірақ ол кемінде
отыз күн болады.
Қоғам және оның акционерлері акцияларды сатып алудан бас тартқан немесе
белгіленген мерзімдер ішінде жауап алмаған жағдайда акционер акцияларды
қоғамға және оның қатысушыларына ұсынған бағадан төмен емес құны бойынша
үшінші тұлғаларға сатуға хақылы. Сатуға ұсынылған акциялардың бағасын
төмендету туралы шешім қабылдаған ретте акционер оларды басқа
акционерлерге және (немесе) қоғамға сатып алуға қайта ұсынуға міндетті.
Акционерлері өздеріне тиесілі акцияларды басқа акционерлердің
келісімінсіз иеліктен айыруға хақылы қоғам ашық акционерлік қоғам деп
аталады. Ашық қоғамның акциялары үш түрлі, яғни жабық, жеке және ашық
орналастырылады. Ашық қоғам акционерлерінің саны шектелмейді.
Қазіргі уақытта ҚР-ның акционерлік қоғамдар туралы заңында "бағалы
қағаздар нарығында акциялар бағаланатын, активтерінің мөлшері кемінде айлық
есепті көрсеткіштің 200 000 еселенген мөлшерін құрайтын және
акционерлерінің саны 500-ден кем болмайтын ашық қоғам ашық халықтық қоғам
(бұдан әрі - халықтық қоғам) болып табылады делінген. Халықтық қоғам
мәртебесін алу тәртібі бағалы қағаздар нарығы туралы заңдармен белгіленген.
Ашық акционерлік қоғам (ААҚ) төмендегі жағдайларға байланысты
ашық халықтық қоғам мәртебесін жоғалтады. Егер:
1. Халықтық қоғам мәртебесін алған қоғам акционерлерінің
саны алты айдың ішінде бес жүзден кеміп кетсе;
2. Оның активтерінің мөлшері айлық есепті көрсеткіштің
200000 еселенген мөлшерінен кеміп кетсе;
3. Қоғам акцияларының бағалы қағаздар нарығындағы бағалануы
тоқтатылса, яғни осы жағдайлардың біреуі пайда болған кезден бастап 6
ай өткеннен кейін уәкілетті органға хабарлай отырып, халықтық қоғам
мәртебесін жоғалтқаны туралы мәлімдеуі тиіс.
Қоғам акционерлерінің саны жүзден аспаса, акционерлердің жалпы
жиналысының шешімі бойынша ашық қоғам жабық қоғам болып қайта құрылуы
керек.
Қоғамды құру туралы шешім қабылдаған жеке және заңды тұлғалар қоғамның
құрылтайшылары болып есептеледі. Қоғамның құрылтайшысы немесе құрушысы
жалғыз тұлға болуы мүмкін. Қоғамның құрылтайшылары оны құруға байланысты ол
мемлекеттік тіркеуден өткенге дейін туындаған мәліметтер бойынша бірлесіп
жауап береді. Ал оны жалғыз тұлға құрған жағдайда қоғам құру туралы шешімді
осы тұлға жеке-дара қабылдайды.
Қоғамдарды құрушылар құрылтайшы пайдасы түрінде орасан көп табысты
иемденеді. Құрылтайшы пайдасы дегеніміз қоғамды құрушылардың акцияларды
сатудан алған сомасы мен қоғамды құруға жұмсаған капиталының сомасы
арасындағы айырма түрінде алатын табысы. Басқаша айтқанда, жалған капитал
және нақты капиталдар мөлшерінің айырмасы құрылтайшы пайдасы болып
есептелінеді. Мысалы, егер нақты капитал (бағалы кағаздардың номинал құны)
200 доллар, ал жалған капитал 1000 доллар болса, онда құрылтайшы пайдасы
800 доллар құрайды (1000 - 200). Бұл пайданы алудың бір тәсілі - капиталдың
ажыратылмалы болуы, яғни шығарылған бағалы қағаздар сомасының қоғамға нақты
жұмсалған капиталдан көп болуы. Бұл құбылыс мемлекет акционерлік меншікті
қанағаттанарсыз реттеп отырған елдерде кең өрістеген.
Құрылтай шарты мен жарғы қоғамның құрылтай құжаттары болып табылады.
Жалғыз тұлға құрған қоғамның құрылтай құжаты оның жарғысы болып табылады.
Құрылтай жиналысында құралтайшылар қоғамды құру туралы шешім
қабылдайды, оның жарғысын бекітеді, қоғамның органдарын, сондай-ақ қоғамды
мемлекеттік тіркеуге арналған құжаттарға қол қоюға және ұсынуға, заңдарда
белгіленген тәртіппен мүлікті, оның ішінде қоғамның акцияларын төлеуге
құралтайшылар енгізетін мүліктік құқықтарды ақшалай бағалауды жүргізуге
уәкілетті адамдарды сайлайды. Құралтайшылар құралтай жиналысының хаттамасын
және құрылтай шартын жасасып, қол қоюға, сондай-ақ қоғамның жарияланған
жарғылық капиталының мөлшері туралы шешім қабылдауға тиіс.
Қоғамның құрылтай жиналысында сайланған органдар қоғам мемлекеттік
тіркелгеннен кейінгі акционерлердің бірінші жалпы жиналысына дейін жұмыс
істейді. Шетелдік инвестордың қатысумен қоғам құру заң актілеріне сәйкес
жүзеге асырылады.
Қоғамның құрылтай шартында қоғамды құру туралы шешім, қоғамның үлгісі
(ашық, жабық), оның толық және қысқартылған атауы көрсетіледі. Сондай-ақ
онда қоғамның жарияланған жарғылық капиталының төмен мөлшері: жабық қоғам
үшін - айлық есепті көрсеткіштің 100 еселенген, ал ашық қоғам үшін - 5000
еселенген мөлшері туралы жазба болады.
Қоғамның жарғысы заңды тұлға ретіндегі қоғамның мәртебесін айқындайтын
құжат. Қоғамды мемлекеттік тіркеу кезінде ол құрылтай құжаты ретінде
қарастырылады. Қоғамның орналасқан жері, жарияланған акциялардың әр түрінің
саны, санаттары, атаулы құны, оларды иеленушілердің құқықтары туралы
мәліметтер көрсетіледі. Жарғыда акционерлердің жалпы жиналысын әзірлеу мен
өткізу тәртібі, сондай-ақ жалпы жиналысты өткізу туралы акционерлерге
хабарлаудың жолдары, яғни осы хабарлар жарияланатын бұқаралық ақпарат
құралдары көрсетіледі.
Осымен қатар жарғыда қоғам акционерлерінің құқықтары, яғни қоғамды
басқаруға қатысуға, дивиденд алуға, қоғамның қаржылық есебімен танысуға, ол
таратылған жағдайда қалған мүліктің бір бөлігін алуға құқылы екендігі
айқындалады. Жарғыда акционерлердің міндеттері де көрсетіледі. Акционер
өзіне тиесілі акцияларды сату жөнінде ірі мәміле жасау ниеті туралы қоғамға
хабарлауға, тізілімді ұстаушыларға немесе осы акционерге тиесілі акцияларды
атаулы ұстаушыға қоғамның акцияларын ұстаушылардың тізілімін жүргізуге
қажетті мәліметтердің өзгергендігін он күн ішінде хабарлауға және қоғамның
құпия болып табылатын қызметі туралы мәліметтерді жария етпеуге міндетті.
АҚ - заңды тұлға. Оның органдары: акционерлердің жалпы жиналысы,
директорлар кеңесі, алқалы орган немесе басқарма, тексеру комиссиясы
(алқалы немесе жеке-дара тексеруші) болып табылады. Қоғам акционерлерінің
жылдық жалпы жиналысы оның ең жоғары басқару органы. Ол қаржы жылы
аяқталғаннан кейін бес ай ішінде өткізілуге тиіс. Акционерлердің жылдық
жиналыстан басқа жалпы жиналыстары кезекен тыс болып саналады.
ІІ. Қазақстанда акционерлік қоғамның дамуын басқару
2.1 "ҚазТрансОйл" акционерлік қоғамының құрылуы
"ҚазТрансОйл" акционерлік қоғамы 2003 жылдың қаңтарынан бері 150 9001:
2000 және 150 14001:1996 халықаралық стандарттар талабына сәйкес сапа мен
қоршаған органы қорғау менеджментінің ықпалдастырылған жүйесін (МЫЖ)
әзірлеу мен ендіру үшін табанды жұмыс жүргізіп келеді. Оның қыр-сыры
нақтылы талданып, өндіріске қолданудағы басымдығы айқындалуда. Бұл
болашақты меңзеген жауапкершіліктен тарамдалатыны түсінікті. Өйткені,
бүгінгі тіршілік тәжірибесі көрсеткеніндей, өндірілген өнімнің әлемдік
бәсекелестікке төтеп беруі әлгі стандарттарға тікелей теуелді болып отыр.
Жер жүзінің 161 елін қамтитын 0,5 миллионнан астам компанияның сенімді
сүрлеуі осы тұстан өріліп жатқаны тегін емес.
Халықаралық стандарттарға көшудегі шешуші фактор мақсатпен мүдденің
айқындылығынан, командалық жұмыстағы жауапкершілік пен біліктіліктің,
күпделікті іс-қимылдың шығармашылық сипатынан бастау алатынын атауға
тиіспіз. Сондай-ақ, мұндағы егіз қадамға қызметкерлерді менеджменттік
жүйені ықпалдастыру принциптері мен тәсілдерін меңгеруге баулу арқылы
жетуге болады. Бұған ішкі бақылау, талдау, түзету және ескерту әрекеттерін
де қосқан жөн.
Қызметкерлерді оқыту шаралары да осындай ізгі ниеттен әрбір мақсатты
түрде үздіксіз атқарылған ауқымды істің бір парасы. Міне соның нәтижесінде
АҚ-ның 2001 жылға арналған сапа менеджментінің ықпалдастырылған жүйесін
әзірлеу мен өндіру жоспары бекітілген болатын. Соған орай TUV Rheinland
Berlin-Brandenburg Group үздік халықаралық концерннің консультянттары
Қазақстан жеріне табан тіреп отыр. Олар "ҚазТрансОйл" акционерлік қоғамының
қызметкерлеріне менеджмент ықпалдастырылған жүйесінің тиімді жұмыс
істеуінің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
І. Акционерлік қоғамның қоғамда алатын орны
1.1. Акционерлік қоғамның пайда болу тарихы
1.2. Акционерлік қоғамның құрылымы және процедуралары
ІІ. Қазақстанда акционерлік қоғамның дамуын басқару
2.1"ҚазТрансОйл" акционерлік қоғамының құрылуы
2.2 "ҚазТрансОйл" акционерлік қоғамының менеджмент жүйесін қалыптастыру
ІІІ. Қазақстанда акционерлік қоғамдарды басқаруын жетілдіру
3.1. Акционерлік қоғамды басқаруда кездесетін негізгі проблемалар
3.2. Қазақстанда акционерлік қоғамның даму перспективасы
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасының Акционерлік қоғамдар туралы (2004 ж) заңы
бар, осы Заң акционерлік қоғамның құқықтық жағдайын, құрылу, қызмет, қайта
ұйымдастырылу және таратылу тәртібін, акционерлердің құқықтары мен
міндеттерін, сондай – ақ олардың құқықтары мен мүдделерін қорғау жөніндегі
шараларды; акционерлік қоғам органдарының құзіретін, құрылу және жұмыс
істеу тәртібін және жауапкершілігін белгілейді.
Акционерлік қоғамдар (корпорациялар) жауапкершілігі шектелген
фирмалардың түріне жатады. Кәсіпкершілік фирманвң мұндай түрі Батыста,
әсіресе АҚШ – та тараған. Қазір АҚШ – та 3,5 миллионға жуық мемлекеттік
емес корпорациялар бар. Айта кететін бір жайт, өнеркәсіптің барлақ
салаларында кәсіпорындарының акционерлік түрі басым. 50 миллионға жуық
американдықтар әртүрлі бірлестіктегі акциялардың иелері, оның ішінде,
жартысынан көбн орта деңгейдегі жылдық кірістері төмен адамдар (15 мыңнан
50 мың долларға дейін) құрайды.
Бірлесіп шаруашылық жүргізетін азаматтар мен заңды құқығы бар
мекемелердің бірлестігін акцианерлік қоға дейміз. Бұл қоғамның мүлкі ең
алдымен акциялар, яғни акционерлік фирмалардың капиталындағы үлеске
көмектер, жеңілдіктер, сыртқы экономикалық операциялар, мамандықты
жоғарылату, экономикалық жобаларды даярлау, ғылыми зерттеулер; қоғамдық
өмірде қандай да болсын бір жобамен іске асыру үшін қоғаның әртүрлі
саласындағы ынталы адамдардың мемлекеттік емес бірлестіктер, кәсіпорындар,
ұйымдар мен өнімді шығару, өндіру, жәрдемдесу орталықтары жатады.
Экономикасы дамыған елдерде олар корпорациялар деп те аталады.
Акционерлік қоғамдар жабық және ашық қоғам үлгісінде құрылады. Қоғамның
фирмалық атауы болады, онда қоғамның атауы, сондай-ақ қоғамның үлгісіне
қарай, ашық акционерлік қоғам немесе "жабық акционерлік қоғам" деген
сөздер немесе тиісінше "Ашық Акционерлік Қоғам" және "Жабық Акционерлік
Қоғам" аббревиатурасы болуға тиіс. Қоғам осындай фирмалық атауымен
мемлекеттік тіркеуден өтеді.
Акционерлік Қоғамдардың көптеген құрылу жолдары бар. Олар - жұмыс
істеп тұрган заңды тұлғаны АҚ түрінде қайта құру, олардың бірнешеуін
біріктіру, қосу, бөлу, бөліп шығару және өзгерту. Қоғамды ұйымдастырудың
осы айтылған жолдары ҚР-ның Азаматтық кодексіне сәйкес жүзеге асырылады.
Жаңа қоғамның жарғысын бекітуді және органдарын сайлауды жаңадан пайда
болған қоғамның ұсынысы бойынша белгілі-бір мерзімде өткізілген
акционерлердің жалпы жиналысының асыруы қоғамды қайта құру болып
есептеледі.
Екі немесе одан да көп қоғамның соңғысының қызметін тоқтатып, барлық
мүліктерін, құқықтарын және міндеттерін өткізу актісіне сәйкес берумен жаңа
қоғамның пайда болуы қоғамдардың бірігуі деп аталады. Бірігуге қатысқан
әрбір қоғамның барлық өзгергең деректері жаңа қоғамның акционерлеріне
баспасөзде жариялау арқылы берілуі тиіс.
Қазақстанда бағалы қағаздар нарығын толық қалыптастыру үшін ұлттық
өндіріс пен ішкі ұлттық нарық жүйесін қалыптастырып тереңдету керек.
Қазақстан экономикасының өндірістік құрылымын қайта құрып жетілдіру
мәселесі тұрғындардың қолындағы сақталған қаржы ресурстарын жұмыл- дырып
экономиканың реалды секторына жұмсауды қажет етеді. Кіріс министрлігі
мен Салық комитеті мамандарының пікірінше Қазақстан тұрғындарының
қолында айналымға тартылмаған 2-3 млрд доллар нақты қаржы қорлары бар
екен. Осы қорларды инвестицияға айналдыру үшін Қазақстандағы банкілердің
мүмкіншілігін нығайтып, олардың са- лымшыларға беретін сақтандыру
кепілдіктерін (гарантия) жоғары деңгейге көтеру қажеттілігі туындап отыр.
Соңғы кездері Қазақстандағы ең ірі коммерциялық банктер келісімге келіп,
банкаралық сақтандыру қаржы қорын құру саясатын іске асырмақшы. Қазақстанда
тұрғындар өз қаржы-қаражатын негізінен Халық банкісінде сақтайтыны белгілі.
Банк басқармасы тұрғындардың салымдарын сақтап, олардың тұрақты тұрде
өсімін қамтамасыз ету мақсаттарында, Қазақстанда тұрақты жұмыс істеп
тұрған кәсіпорындар акцияларын сатып алу құқығын алуға ниет білдіріп,
қажетті құжаттар дайындап оларды заңдастыруға күш салып отыр.
Бағалы қағаздар рыногын мемлекеттік реттеу механизмі келесі
бағытта жүзеге асады:
1. Мемлекет бағалы қағаз рыногын реттеп, ұйымдастыратын заң жүйесін
қабылдайды. Бұл заңдар:
✓ акционерлік қоғамдардың қалыптасу тәртібін анықтайды және
реттейді;
✓ бағалы қағаздарды шығару тәртібін және акцияны шығаруға рұқсат
алу түрлерін анықтап реттейді;
✓ бағалы қағаздармен жүргізілетін операциялардан түсетін пайдаға
салық кесімдерін реттейді;
✓ биржаның қызметін және бағалы қағаздармен жүргізілетін
операциялар түрлерін анықтап реттейді.
2. Мемлекет мекемелері рынок субъектісі ретінде бағалы қағаздар
рыногына шығады. Қаржы ресурстарын жинау үшін мемлекет облигациялар,
қазыналық міндеттемелер (қысқа мерзімдік облигациялар) сияқты бағалы
қағаздарды айналымға шығарады.
3. Ұлттық банктің ақша – несие саясаты арқылы бағалы қағаздар
рыногына ықпал жасайды. Басқаша айтқанда, қор рыногындағы жағдай
айналымдағы ақша көлемін реттеумен және несиені қолдау саясатымен тығыз
байланысты.
Акционерлік қоғам және бағалы қағаздар нарығының мәнін, түрлерін
қарастыру, олардың қалыптасуына, дамуына және заңдылықтарына тоқталу.
Акционерлік нысан ғана ірі және ең ірі өндірісті құрудың негізі болып
табылды және қазіргі нарықтық шаруашылықта шешуші роль атқарады. Мысалы,
АҚШ-де 80-шы жылдардың ортасында 32 млн. корпорация болды және олардың
үлесіне осы жылдары өндірілген барлық өнімнің 90% тиді.
Акционерлік қоғамды ұйымдастыру үшін оның құрылтайшылары банкке
белгілі ақша сомасын салады. Қоғамның капиталы құрылтайшылардың акция
шығару жолымен құрылады және оны барлық қоғам типтеріне байланысты алғысы
келетіндерге сатады.
Қазақстан Республикасы Азаматтық Кодексінің 85-ші бабына сай
акционерлік қоғамды бір ғана тұлға құруы мүмкін немесе бір акционердің
барлық акциясы иеленген жағдайында тек бір тұлғадан тұрады.
І. Акционерлік қоғамның қоғамда алатын орны
1.1. Акционерлік қоғамның пайда болу тарихы
Қазақстанда акционерлік қоғам ХІХ-шы ғасырдың аяғы мен XX-шы ғасырдың
басында пайда болды. Бұл кезде Қазақстанның өнеркәсібі өте нашар дамыды.
Тек ғана таукен өнеркәсібі алғашөы қадамдарын бастап, шетел капиталы сол
салаға ұмтылды. Зыран қазба байлығы 1886-шы жылы француздардың қолына өтіп
"Зыран таукен өндіруші қоғамы" кұрылтайшьшығы құрылды. Американдықтар
"Спасс қоғамы", "Орыс-азият корпорациясы" акцияларын ұстап , Қазақстанда
екі "балалық" құрылтайшы қоғам құрылды. Олар-Риддер полиметалдық қазба
байлығы ("Риддер акционерлік қоғамы") және Екібастұз көмір аумағы. Ағылшын
кәсіпкерлеріне жататын — "Батыс-Орал мұнай қоғамы", "Солтүстік-Каспий мұнай
компаниясы" да бізге белгілі. Сондай-ақ шетел капиталының негізінде
құрылған "Нобель серіктестігі", "Колхида", "Қырғыз тау өнеркәсібі қоғамы",
"Виннер" т.б. атауға болады.
Қазақстан 1899-шы жылы бай Копес Деров құрған Воскресенск таукен
өнеркәсіп қоғамы құрылды. Бұл бірінші ірі тау-кен өнеркәсібінің кәсіпорны
орыс капиталының негізіне құрылып, Павлодардан Балхашқа дейінгі
кеңістіктегі тас көмір мен күміс-қорғасын рудасы бар көп жерді жалға алды.
Сондай-ақ ХІХ-шы ғасырдың 90-шы жылдарында Ембіде бірінші мұнай өнеркәсібі
компаниясы пайда болып, оған отставкадағы штабс-капитан Ясман басшылық
жасады. Орыс қоғамы "Ембі -Каспий" және "Орал-Каспий" мқнай өнеркәсібі
қоғамы шетел "Орал-Каспий мұнай өнеркәсібі қоғамы" мен "Орал-Каспий мұнай
корпорациясын" бақылады.
Большевиктердің 1917-шы жылы өкімет басына келуіне орай және Кеңес
үкіметінің құрылуымен акционерлік меншік түрі жойылды. Алайда жаңа
экономикалық саясатқа көшуге байланысты акционерлік қатынастар қайта туа
бастады. Қыска мерзімде 1922-24- ші жылдары - 120-дан астам сауда,
өнеркәсіп және несие компаниялары тіркеліп үлгерді. Акционерлік механизм
арқасында мемлекет жеке капиталды экономиканың қажетті саласына тарта
бастады. Әміршілдік-әкімшілдік жүйенің 1929-шы жылдың аяғында қалыптасуы
мемлекеттің экономикадағы нарықтық қатынастардан толық бас тартуына әкелді.
Нәтижесінде акционерлік қоғамның тіршілігі тоқтады.
Қазақстан Республикасында реформалық процессті жүргізудің және
әлеуметтік-экономикалық қатынастар жүйесін қайта құрудың арқасында 1991-ші
жылдан бастап акционерлік процесс қолға алына бастады. Дағдарыстың күшеюіне
қарай бұл процесс өте ауыр жүрді. Сондай-ақ оның экономикада қалыптасуы мен
қарқында дамуы айқын байқалуда. Ең басты ассоциация құрылтайшылардың қатысу
үлесіне қарай ірі кәсіпорындардан қалыптасады. Ен басты ұйымында "балалық"
кәсіпорынның бақылау пакет акциясы қалады.
Акционерлік ұйымның мұндай бірлестігі ірі өндірістік кешеннің жұмысын
кепілдіклен атқарады. Бұлай атқару оз саласында бір-бірімен байланысқан
дайын білімді өткеретін, шикізатпен қамтамасыз ететін кәсіпорындар,
конструкторлық және жобалық ұйымдар, зерттеу-іздеу мекемелерін т.б. тиімді
тарту нәтижесінде жүзеге асады.
Қазақстан Республикасында 1996-шы жылға дейін 48 холдингтік компаниялар
болды. Өте белгілі холдингтер — "Камкор-холдинг" (Қазақ мемлекеттік
автосервис пен сауда холдингтік компаниясы), "Казагрореммаш" (ауыл
шаруашылық машина мен автосервис акционерлік холдинг компаниясы),
"Интеркаспий", "Каратау", "Монтажспецстрой", Акционерлік қоғам акциясын,
жоғарыда айтқанымыздай кәдімгі және жеңілдетілген болып бөлінеді. Соңғы
түрі табысты алуға құқықтық негіз болады. Жеңілдетілген (женілдік
пайдаланатын) акция дивидендті акция ұстаушыға тұрақты мөлшерде төлеуге
Кепілдік жасайды. Дивиденд пайдадан төленеді, ал оның жетіспеген кезінде
резервтік кор есебінен алынады. Кәсіпорынның жойылған кезінде жеңілдетілген
акция иесі пайданың бір бөлігін сатылған мүліктен алады. Бағалы қағаздар
иерархиясында компания акциясы облигациядан төмен болады, бірақ кәдімгі
дауысқа түсетін акциядан жоғары.
Алайда, жеңілдетілген (жеңілдік пайдаланатын) акция акционерлердің
жалпы жиналысында дауысқа түсу құқына ие емес. Олар "дауыс бермейтіндерге"
жатады. Сондықтан оның иесі акционерлік қоғамның баскару процесіне
қатыспайды. Мұндай акциялар жаңа инвесторды тартуға қызмет жасайды.
Жетілген акция иесі қатты проценті төлеуден қалған пайданың бір бөлігі
кәдімгі акцияны ұстаушылардың арасында дивиденд түрінде бөлінеді. Кәдімгі
"дауыс беруші' бола алады. Олар бір немесе бірнеше дауысқа ие болуы мүмкін.
Оған дивиденд жылдың аяғында пайданың есебінен төленеді.
Акцияның сатылу және сатып алу бағасын акция курсы дейміз. Егер ол көп
болса, онда дивиденд те жоғары болып төленеді. Алайда, ақша капталының иесі
акцияны сатып алғанда, одан алған дивидентін қарыз проценті-табыспен
салыстырады. Себебі банкке ақшаны сала отырып кепілдікпен алатынына толық
сенімді. Процент деңгейі жоғары болса, акция курсы төмен болады және
керісінше. Ол былайша анықталады:
Дивиденд деңгейі ауытқыса, оның көлемін анықтайтын бағыттар бар.
Дивиденд пайыздан төмен болмауы қажет, себебі ол банктегі салымдар арқылы
төленеді. Банк проценті кепілдендірілген, ол дивиденд тәуекелмен
байланысты. Әйтпесе инвестор банкке салым салуға ыңғайланар еді. Дивиденд
деңгейінде инфляция индексі мен тәуекел дәрежесі ескеріледі. Соңғысының
саңдық бағасын беру қиын, сондықтанда оның негізіне акционерлік қоғам
тәуекелділік қорының жіберген пайызын есепке алады. Егер банктің салымдық
процентін орташа 5% ден алсақ, инфляция индексі 7 процентке, ал тәукелділік
дәрежесі 5% болады. Онда дивнденд акцияның номинальдық құнының 17%-тей
шамасын құрайды.
1.2. Акционерлік қоғамның құрылымы және процедуралары
Акционерлік қоғам (бұдан әрі - қоғам) деп өзінің қызметін жүзеге асыру
үшін қаражат тарту мақсатында акциялар шығаратын заңды тұлғаны айтады. Ал
акция - үлесті немесе меншікті куәландыратын бағалы қағаз, яғни акция
қоғам шығаратын және олардың түрлері мен санаттарына (категорияларына)
қарай акционердің дивидендтер алуға, қоғамды басқаруға қатысуға және қоғам
таратылғаннан кейін оның қалған мүліктерінің бір бөлігіне құқықтарын
куәландырады. Қоғам өз міндеттемелері бойынша өзіне тиесілі барлық мүлікпен
жауапты болады. Акционер қоғамның міндеттемелер бойынша жауап бермейді және
өзіне тиесілі акциялар құнының шегінде қоғамның қызметіне байланысты
зияндарға тәуекел етеді.
Экономикасы дамыған елдерде олар корпорациялар деп те аталады.
Акционерлік қоғамдар жабық және ашық қоғам үлгісінде құрылады. Қоғамның
фирмалық атауы болады, онда қоғамның атауы, сондай-ақ қоғамның үлгісіне
қарай, ашық акционерлік қоғам немесе "жабық акционерлік қоғам" деген
сөздер немесе тиісінше "ААҚ" және "ЖАҚ" аббревиатурасы болуға тиіс. Қоғам
осындай фирмалық атауымен мемлекеттік тіркеуден өтеді.
Жабық акционерлік қоғамдардың акциялары өзінің құрылтайшылары мен
алдын ала айқындалған адамдар тобының арасында орналастырылады. Жабық қоғам
акционерлерінің саны жүзден аспауға тиіс және ол өзі шығаратын
акцияларды жабық әдіспен ғана орналастыруға хақылы.
Жабық қоғам акционерлерінің осы қоғамның басқа акционерлері сататын
акцияларды сатып алуға артықшылықты құқығы бар. Жабық қоғамның өз
акцияларын сатқысы келетін акционері оларды қоғамның басқа акционерлеріне,
ал олар бас тартқан жағдайда - қоғамның өзіне сатып алуға ұсынуға міндетті.
Сатылатын акцияларды сатып алудың артықшылықты құқығы акциялар сатуға
ұсынылған кезден бастап отыз күн бойы акционерлерде сақталады. Егер
акционерлердің ешқайсысы аталған мерзімде осы құқықты пайдаланбаса, ол
қоғамға өтеді және онда отыз күн бойы сақталады. Қоғам сатылатын акцияларды
сатып алудың артықшылықты құқығын акционерлердің жалпы жиналысының тиісті
шешімін қабылдау жолымен іске асырады. Қоғамның жарғысында сатуға ұсынылған
акцияларды артықшылықпен сатып алу құқығын қоғамның акционерлерінде немесе
оның өзінде қалдырудың өзге мерзімдері белгіленуі мүмкін, бірақ ол кемінде
отыз күн болады.
Қоғам және оның акционерлері акцияларды сатып алудан бас тартқан немесе
белгіленген мерзімдер ішінде жауап алмаған жағдайда акционер акцияларды
қоғамға және оның қатысушыларына ұсынған бағадан төмен емес құны бойынша
үшінші тұлғаларға сатуға хақылы. Сатуға ұсынылған акциялардың бағасын
төмендету туралы шешім қабылдаған ретте акционер оларды басқа
акционерлерге және (немесе) қоғамға сатып алуға қайта ұсынуға міндетті.
Акционерлері өздеріне тиесілі акцияларды басқа акционерлердің
келісімінсіз иеліктен айыруға хақылы қоғам ашық акционерлік қоғам деп
аталады. Ашық қоғамның акциялары үш түрлі, яғни жабық, жеке және ашық
орналастырылады. Ашық қоғам акционерлерінің саны шектелмейді.
Қазіргі уақытта ҚР-ның акционерлік қоғамдар туралы заңында "бағалы
қағаздар нарығында акциялар бағаланатын, активтерінің мөлшері кемінде айлық
есепті көрсеткіштің 200 000 еселенген мөлшерін құрайтын және
акционерлерінің саны 500-ден кем болмайтын ашық қоғам ашық халықтық қоғам
(бұдан әрі - халықтық қоғам) болып табылады делінген. Халықтық қоғам
мәртебесін алу тәртібі бағалы қағаздар нарығы туралы заңдармен белгіленген.
Ашық акционерлік қоғам (ААҚ) төмендегі жағдайларға байланысты
ашық халықтық қоғам мәртебесін жоғалтады. Егер:
1. Халықтық қоғам мәртебесін алған қоғам акционерлерінің
саны алты айдың ішінде бес жүзден кеміп кетсе;
2. Оның активтерінің мөлшері айлық есепті көрсеткіштің
200000 еселенген мөлшерінен кеміп кетсе;
3. Қоғам акцияларының бағалы қағаздар нарығындағы бағалануы
тоқтатылса, яғни осы жағдайлардың біреуі пайда болған кезден бастап 6
ай өткеннен кейін уәкілетті органға хабарлай отырып, халықтық қоғам
мәртебесін жоғалтқаны туралы мәлімдеуі тиіс.
Қоғам акционерлерінің саны жүзден аспаса, акционерлердің жалпы
жиналысының шешімі бойынша ашық қоғам жабық қоғам болып қайта құрылуы
керек.
Қоғамды құру туралы шешім қабылдаған жеке және заңды тұлғалар қоғамның
құрылтайшылары болып есептеледі. Қоғамның құрылтайшысы немесе құрушысы
жалғыз тұлға болуы мүмкін. Қоғамның құрылтайшылары оны құруға байланысты ол
мемлекеттік тіркеуден өткенге дейін туындаған мәліметтер бойынша бірлесіп
жауап береді. Ал оны жалғыз тұлға құрған жағдайда қоғам құру туралы шешімді
осы тұлға жеке-дара қабылдайды.
Қоғамдарды құрушылар құрылтайшы пайдасы түрінде орасан көп табысты
иемденеді. Құрылтайшы пайдасы дегеніміз қоғамды құрушылардың акцияларды
сатудан алған сомасы мен қоғамды құруға жұмсаған капиталының сомасы
арасындағы айырма түрінде алатын табысы. Басқаша айтқанда, жалған капитал
және нақты капиталдар мөлшерінің айырмасы құрылтайшы пайдасы болып
есептелінеді. Мысалы, егер нақты капитал (бағалы кағаздардың номинал құны)
200 доллар, ал жалған капитал 1000 доллар болса, онда құрылтайшы пайдасы
800 доллар құрайды (1000 - 200). Бұл пайданы алудың бір тәсілі - капиталдың
ажыратылмалы болуы, яғни шығарылған бағалы қағаздар сомасының қоғамға нақты
жұмсалған капиталдан көп болуы. Бұл құбылыс мемлекет акционерлік меншікті
қанағаттанарсыз реттеп отырған елдерде кең өрістеген.
Құрылтай шарты мен жарғы қоғамның құрылтай құжаттары болып табылады.
Жалғыз тұлға құрған қоғамның құрылтай құжаты оның жарғысы болып табылады.
Құрылтай жиналысында құралтайшылар қоғамды құру туралы шешім
қабылдайды, оның жарғысын бекітеді, қоғамның органдарын, сондай-ақ қоғамды
мемлекеттік тіркеуге арналған құжаттарға қол қоюға және ұсынуға, заңдарда
белгіленген тәртіппен мүлікті, оның ішінде қоғамның акцияларын төлеуге
құралтайшылар енгізетін мүліктік құқықтарды ақшалай бағалауды жүргізуге
уәкілетті адамдарды сайлайды. Құралтайшылар құралтай жиналысының хаттамасын
және құрылтай шартын жасасып, қол қоюға, сондай-ақ қоғамның жарияланған
жарғылық капиталының мөлшері туралы шешім қабылдауға тиіс.
Қоғамның құрылтай жиналысында сайланған органдар қоғам мемлекеттік
тіркелгеннен кейінгі акционерлердің бірінші жалпы жиналысына дейін жұмыс
істейді. Шетелдік инвестордың қатысумен қоғам құру заң актілеріне сәйкес
жүзеге асырылады.
Қоғамның құрылтай шартында қоғамды құру туралы шешім, қоғамның үлгісі
(ашық, жабық), оның толық және қысқартылған атауы көрсетіледі. Сондай-ақ
онда қоғамның жарияланған жарғылық капиталының төмен мөлшері: жабық қоғам
үшін - айлық есепті көрсеткіштің 100 еселенген, ал ашық қоғам үшін - 5000
еселенген мөлшері туралы жазба болады.
Қоғамның жарғысы заңды тұлға ретіндегі қоғамның мәртебесін айқындайтын
құжат. Қоғамды мемлекеттік тіркеу кезінде ол құрылтай құжаты ретінде
қарастырылады. Қоғамның орналасқан жері, жарияланған акциялардың әр түрінің
саны, санаттары, атаулы құны, оларды иеленушілердің құқықтары туралы
мәліметтер көрсетіледі. Жарғыда акционерлердің жалпы жиналысын әзірлеу мен
өткізу тәртібі, сондай-ақ жалпы жиналысты өткізу туралы акционерлерге
хабарлаудың жолдары, яғни осы хабарлар жарияланатын бұқаралық ақпарат
құралдары көрсетіледі.
Осымен қатар жарғыда қоғам акционерлерінің құқықтары, яғни қоғамды
басқаруға қатысуға, дивиденд алуға, қоғамның қаржылық есебімен танысуға, ол
таратылған жағдайда қалған мүліктің бір бөлігін алуға құқылы екендігі
айқындалады. Жарғыда акционерлердің міндеттері де көрсетіледі. Акционер
өзіне тиесілі акцияларды сату жөнінде ірі мәміле жасау ниеті туралы қоғамға
хабарлауға, тізілімді ұстаушыларға немесе осы акционерге тиесілі акцияларды
атаулы ұстаушыға қоғамның акцияларын ұстаушылардың тізілімін жүргізуге
қажетті мәліметтердің өзгергендігін он күн ішінде хабарлауға және қоғамның
құпия болып табылатын қызметі туралы мәліметтерді жария етпеуге міндетті.
АҚ - заңды тұлға. Оның органдары: акционерлердің жалпы жиналысы,
директорлар кеңесі, алқалы орган немесе басқарма, тексеру комиссиясы
(алқалы немесе жеке-дара тексеруші) болып табылады. Қоғам акционерлерінің
жылдық жалпы жиналысы оның ең жоғары басқару органы. Ол қаржы жылы
аяқталғаннан кейін бес ай ішінде өткізілуге тиіс. Акционерлердің жылдық
жиналыстан басқа жалпы жиналыстары кезекен тыс болып саналады.
ІІ. Қазақстанда акционерлік қоғамның дамуын басқару
2.1 "ҚазТрансОйл" акционерлік қоғамының құрылуы
"ҚазТрансОйл" акционерлік қоғамы 2003 жылдың қаңтарынан бері 150 9001:
2000 және 150 14001:1996 халықаралық стандарттар талабына сәйкес сапа мен
қоршаған органы қорғау менеджментінің ықпалдастырылған жүйесін (МЫЖ)
әзірлеу мен ендіру үшін табанды жұмыс жүргізіп келеді. Оның қыр-сыры
нақтылы талданып, өндіріске қолданудағы басымдығы айқындалуда. Бұл
болашақты меңзеген жауапкершіліктен тарамдалатыны түсінікті. Өйткені,
бүгінгі тіршілік тәжірибесі көрсеткеніндей, өндірілген өнімнің әлемдік
бәсекелестікке төтеп беруі әлгі стандарттарға тікелей теуелді болып отыр.
Жер жүзінің 161 елін қамтитын 0,5 миллионнан астам компанияның сенімді
сүрлеуі осы тұстан өріліп жатқаны тегін емес.
Халықаралық стандарттарға көшудегі шешуші фактор мақсатпен мүдденің
айқындылығынан, командалық жұмыстағы жауапкершілік пен біліктіліктің,
күпделікті іс-қимылдың шығармашылық сипатынан бастау алатынын атауға
тиіспіз. Сондай-ақ, мұндағы егіз қадамға қызметкерлерді менеджменттік
жүйені ықпалдастыру принциптері мен тәсілдерін меңгеруге баулу арқылы
жетуге болады. Бұған ішкі бақылау, талдау, түзету және ескерту әрекеттерін
де қосқан жөн.
Қызметкерлерді оқыту шаралары да осындай ізгі ниеттен әрбір мақсатты
түрде үздіксіз атқарылған ауқымды істің бір парасы. Міне соның нәтижесінде
АҚ-ның 2001 жылға арналған сапа менеджментінің ықпалдастырылған жүйесін
әзірлеу мен өндіру жоспары бекітілген болатын. Соған орай TUV Rheinland
Berlin-Brandenburg Group үздік халықаралық концерннің консультянттары
Қазақстан жеріне табан тіреп отыр. Олар "ҚазТрансОйл" акционерлік қоғамының
қызметкерлеріне менеджмент ықпалдастырылған жүйесінің тиімді жұмыс
істеуінің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz