Қазақ руханиятындағы ислам құндылықтарын дінтану тұрғысынан талдау

Пән: Дінтану
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 181 бет
Таңдаулыға:

мАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ . . .

1 18-19 ғғ ИСЛАМ ОЙШЫЛДАРЫНЫҢ ШЫҒАРМАЛАРЫНДАҒЫ ДІНИ МӘСЕЛЕЛЕР

Шығыстық мұсылман әлемі ойшылдарының мұраларындағы дін мәселесі . . .
М. Абдулуаһһаб ілімі және Салафилік қозғалыс . . .

18-19ғғ ҚАЗАҚ АҚЫН-ЖЫРАУЛАРЫНЫҢ ШЫҒАРМАЛАРЫНДАҒЫ РУҺАНИЯТ МӘСЕЛЕСІ

2. 1 Ақын-жыраулар шығармасындағы діни-имани құндылықтар . . .

2. 2 Зар-заман ақындары және имандылық мәселесі . . .

ҚОРЫТЫНДЫ . . .

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР . . .

1 18-19 ғғ ИСЛАМ ОЙШЫЛДАРЫНЫҢ ШЫҒАРМАЛАРЫНДАҒЫ ДІНИ МӘСЕЛЕЛЕР

1. 1 Шығыстық мұсылман әлемі ойшылдарының мұраларындағы дін мәселесі

Жалпы ұлттық діл мен рухани құндылықтар өзара тығыз байланысты ұғымдар. Халықтың тарихи санасында айқындалағн рухани құндылықтарымыз ділімізге сіңген ата-баба дінінен көрінеді. Дін мен діл бір-бірімен тығыз байланысты. дін мен діл, тіл мен дәстүр руханиятымыздың және тектілігіміздің қацнар көзі. Ислам құндылықтары халқымыздың дүниетанымында, әдет-ғұрпында, өмір тіршілігінде үйлесімді орнығып, ұлттық діліміздің рухани нәріне айналып, руханиятымыздың негіздерінің бірі болып отыр.

Ислам діні мен мәдениетінің қазақ жеріне келуі мен орнығуы рухани өркендеуге жол ашты. Ислам діні мен руханиятын қабылдаған түркі халықтары ислам мәдениеті мен ғылымына өз үлестерін қосты. Ислам дінін қабылдаған түркі халықтары арабтық ассимиляцияға ұшырамай, төлтума тілі мен әдебиетін өркендетіп, әлемге әйгілі болды. Түркі тілі мен әдебиетінің, түркі философиясы мен руханиятының дамыған кезеңі ислам діні мен мәдениетінің кең қанат жаюымен етене байланысты. Ежелегі түркілер ислам діні мен ілімін қабылдағаннан кейін түркі әлемінде өрлеу байқалып, ортағасырлық мұсылмандық ренессанс атауына ие болды.

Тарихы тереңде жатқан халқымыздың орта ғасырлық тарихы мен мәдениеті ислам діні мен мәдениеті негізінде дамыды. Орта ғасырлық қазақ жеріндегі Отырар, Кедер, Түркістан, Сауран, Сығанақ, Жент, Баласағұн, Сайрам-Исфиджаб, Тараз, Меркі қалалары мәдениет пен ғылым ордалары болды. Орта ғасырлық ойшылдар өз шығармаларында ислам ілімі мен ғылымының мәселелерін көтерді. Ә. Дербісәлінің пікірінше: «Арабтар жаулап алар тұста көне түркілер мекендеген Тұран жерінде диқаншылықпен, мал өсірумен қатар, алтын, күміс, жез темір, қорғасын өндірген елдің өзіндік өскелең мәдениеті болған. Түркі қалаларында тоқымашылық, сауда-саттық пен қолөнері қатар дамыған».

Құран-Кәрім мазмұны жүйелі және үйлесімді құрылған. Құран адамзатты бір құдайға табынуға үндеп, ғылым-білім үйренуге, қайырымдылық пен мейірімділікке шақырады. Құран-Кәрім аяттары мағыналық жағынан имандылық, әдептілік, шариғи үкімдер, ғаламның жаратылуы, қоғам мен адам өміріне қатысты мәселелерді қамтиды. Құран даналығы мұсылмандық мәдениет пен философияның негізгі қайнар көзі ретінде ислам дінін ұстанатын халықтардың негізгі бағдары болып саналды.

Ислам өркениеті мен мәдениетінің ірі орталықтары болған Тараз, Отырар, Сығанақ, Түркістан, Сайрам қалаларында мешіттер мен медреселердің жанында ірі кітапхана қорлары болды. Бұл кітапханаларда дін ғылымы, философия, әдебиет, жаратылыстану ғылымдарының көрнекті майталмандары қолжазбаларды шығарумен айналысты. Бұл қолжазбалар мен кітаптар ислам дінінің ілімдік негіздері, дін тарихы, пайғамбарлар өмірі, хадис ілімі және мұсылмандық шарттар, ислам ахлағы, діни аңыздар мен хикаялар туралы баяндайтын. Бұл жәдігерлер ел арасында қолдан қолға өтіп, таралып отырған. Мешіттер жанындағы медреселер білім мен ғылым ордасы ретінде қызмет етіп, халықтың рухани сұраныстарын өтеумен қатар, білім мен ғылымның дамуына да үлес қосты.

Ұлттық құндылықтар, әдет-ғұрып, дәстүр, рухани ұстанымдар мен бағдарлар ділдің қалыптасуы мен өрбуіне ықпалы болды.

Ұлт руханияты ежелгі түркі мәдениетінің рухани мұрасынан бастау алған, халқымыздың төл туындылары мен қазақ арыстары мен ой алыптарының шығармалары, өткен тарихымыздың талайлы тағдырында жасалған рухани дүниеміз халқымыздың алмағайып дәуірлерінен мағлұмат айтып, ұлттық бітім-болмысымызды айшықтайтын ұлттық мүдделеріміз бен құндылықтарымыздың шоқтығы биік. Ұлттық ұйысуымызды қамтамасыз ететін рухани құндылықтар мен бай дәстүрлеріміз тіл тазалығын, ділдік және діндік тұтастығымыздың беріктігін сақтау және қорғау жаһандану заманы қалыптастырған күрделі кезеңде, халықтың ділдік және рухани тұтасуы -халқымыздың сан ғасырлар бойы арман еткен ұлы мұраты - тәуелсіздіктің баянды жолында қызмет ету деген сөз.

«Ислам діні аиқат пен парасаттылық, аамгершілік пен кішіпейілділік секілді кісіге қажет қасиеттерге үгітейтін ұлы дін болса, Отан сол қасиеттерді жүзеге асыратын, пенделерді өркениетке бастайтын ұлы ағым. Олардың мүдделері ел игілігі, сол үшін де олар әрқашан бірге болуы, бірге қол ұстаса, иықтаса қызмет етулері тиіс. Дін және діндарлар үшін де Отан артық, Отаннан қымбат ештеңе жоқ».

Бүгінде адамға ең қажетті нәрсе - тәрбие. Әсіресе бұл қазіргі жастарға өмірдегі шынайы құндылықтарды ұғынуы үшін өмірде өз орнын табуы мен жалпы тіршілік жөніндегі дүниетанымын кеңейту үшін қажет. Тәрбиеге жеткілікті көңіл бөлмеушілік қоғам тарапынан жастар тәрбиесіне салғырт және немкеттілік қарау, кейбір шектен шыққан әдепсіздік пен арсыздықтың көрініс беруіне алып келіп отырғаны шынайылық.

Жастардың ұлттық тәрбиеге қырын қарауы, бұл батыстық тұтыну мәдениеттіне еліктеушіліктен туындап отыр. Сондықтан жастарға имандылықты, ұлттық дәстүрлерді насихаттап, сөзден іске көшу керек. Салт-санамыздағы тәрбиелік мәні бар құндылықтарды жастар арасында насихаттау үшін сөз бен іс-әрекеттеріміздің арасындағы сәйкестілік болу керек.

Біздің алдағы міндеттеріміздің бірі - жастарымыздың көкірегінде үлкенге құрмет, кішіге ізет, кішпейілдік қасиеттерін оятып, олардың бойында сенімділік, төзімділік, өзара сыйластық сезімін қалыптастыру болып отыр ұрпақтар арасындағы сабақтастық пен отан алдындағы парыз ұғымын жастар санасына сіңіру ұлттық дәстүрлер мен рухани құндылықтарының үйлесімділігін толыққанды қолдануды қажет етеді.

Құндылықтық бағдар адамның маңызды қажеттіліктерінің бірін көрсетеді. Жағымды құндылықтар әрқашан асқақ мұраттарға қызмет жасайды. Рухани құндылықтар адамның жадүниесін байытып, адамды кемелділікке қарай өрлетеді. Ислам кұндылықтары бұл мұсылман әлемі мәдениетінің өзегі және мұсылмандардың ар-ожданының айнасы. «Ислам әтикасы өміршеңдігі мың жарым жылдық тәжірибемен дәлелденген орасан зор өркениеттің негізі болып табылады».

Ислам діні бұл мәдениет пен өркениет жолы болып табылады. Ислам ұлтшылдыққа, нәсілшілдікке, төзімсіздікке, кедей мен дәулетті деп бөлуге қарсы. Құранда былай дейді: «Әй, иман келтіргендер! Расында, Біз сендерді бір ер мен бір әйелден жаратып, бір-бірлеріңді танып-білулерің үшін сендерді халықтар мен рулар еттік. Әлбетте, Алланың қасында ең ардақтыларың - ең тақуаларың. Расында, Аллаһ білуші әрі хабардар» (Әл-Хужурат, 13) . £

Дін қоғамдық сананың формасы ретінде, адамның дүниегеГкөзқарасьш және бағыт-бағдарын, өнегелік ұстанымын білдіреді. Діни дүниетаным адамзат тарихында ғасырлар бойы сақталып, өзінің мәңгілік құндылықтары арқылы әрбір халықтың мәдениеті мен салт-дәстүінде, ділінде көрінеді.

Дін сөзінің араб тіліндегі мағынасы бұл мойынсыну, бағыну, құлшылық, үкім, есеп, жаза, жол, заң деген мағынаны береді. Ал дін сөзінің діни, имани мән мағынасы Ұлы Жаратушы тарапынан жіберілген адамзат үшін бұл дүниедегі өмір сүру заңдылықтарын рухани жүйеге негіз болатын құндылықтар яғни адамның бул дүние мен мәңгілік о дүниедегі өмірге жол ашатын бағыт бағдарлар деп негіздеуге болады. Дін ұғымының ауқымдылығы бұл адмзат үшін Ұлы Жаратушының өзі үшін ғана жасайтын табыну мен ғибадаттың заңдылықтары мен салт-ғұрыптары және рухани рәміздік жолдары. Ұлы Жаратушы тарапынан жіберілген дін адамды бір қүдайға деген сенімін айқындайды. Дін сенімі, үкімдері мен тыйымдары, құндылықтар жүйесі Жаратушының елшілері арқылы құллі адамзатқа беріледі. Адамзат пайда болғалы бері діни нанымсыз өмір сүрмеген. Бұл сөзімізге дәлел адамзат тарихында болған ежелегі наным-сенімдер, ұлттық діндер және әлемдік діндер.

Діннің рухани құндылықтары адамзатты екі өмірдің бақына ие болу жолына шақырады. Шынайы діннің ерекшелігі у ахи (Жаратушының діни заңдары мен құндылықтарын Жәбірейіл періште арқылы пайғамбарға жеткізілуі) арқылы келуі. Жаратушы адамды тек өзіне сеніп және құлшылық етуі үшін жаратқандықтан, аамзатқа бір жаратушыға ғана сенуге шақырады. Діни сенім бойынша, пайғамбарлар адамзатқа таухид сенімін яғни монотеистік сенімін алып келген.

Сенім мәселесі бұл діндердің нгеізгі ұстанымы болып табылады. Сенім жүйесі монотеистік діндерде жан-жақты және жүйелі түрде негізделген. Ислам дінінде сенім ақида ұғымы арқылы беріледі. Ақида ұғымының сөздік мағынасы жинақтау, топтау деген мағынаны

Рухтың өзегі болып табылатын рухани құндылықтар адамның ішкі жан дүниесінің жаңаруы мен рухани өрлеуі, жүріс-тұрысында рухани құндылықтар мен моральдық қалыптарды басшылыққа алуы. Адамгершілік пен имандылық құндылықтары сан ғасырлар бойы адамзаттың рухани тірегі және оның жалпыадамзаттық мұраттарына ұмтылысы мен іңкәрлілігінің қайнар көзі. Руханияттың негізінде жатқан адамгершілік санасы адам мен қоғам болмысын тұтас қамтиды. Адамгершілік құндылықтарға мән бермеу немесі оны елемеу адамзатың рухани азғындауына жол ашады. Адамзаттың рухани ұстаздары Лао-цзы, Конфуций, Заратуштра, Будда, Ибраһим, Дәуіт, Мұса, Иса, Мұхаммет құллі адамзат көркем мінез-құлық пен әдептілікке шақырды. Әлемдік және дәстүрлі ұлттық діндердің құндылықтары адамдарды фәни және мәңгілік бақи дүниенің бақытына жету жолдарын көрсетіп, нәпсісін жамандықтан арылтуға, ізгілік пен мейірімділік, әділеттілік пен ынтымақтастыққа үндейді. Діни құндылықтардың өміршеңдігі Жаратушы адамгершілік қағидалары мен әділеттілік қалыптардың Жаратушы тарапынан берілген әмірлері және тыйымдар ретінде ұсынылуында. Діндердегі қасиеттілік, парыз, күнә, тәубә, жұмақ пен тозақ, қайырымдылық пен зұлымдық, халал мен харам, жан мен тән тазалығы т. б. ұғымдар ғылым мен жоғары технологиялар дамыған бүгінгі күннің өзінде азаматтық жүріс-тұрысы мен әдептілік қалыптарында басшылыққа алатын қағидалары болып отыр. Адамзаттың рухани дәстүрі адамгершілік, жер бетіндегі тіршілікті сақтау, түрлі күйзелістерді жеңіп шығатын құндылықтар ұсынады. Руханилық адамдарға өздеріне сыни көзбен қарап және өзін-өзі бағалауға көмектеседі. Руханилық жетімсіздігі адамзатты қиындықтарға ұшыратып, адамның рухани әлемін жұтаңдыққа, тіпті бос қуысқа «құр кеудеге» айналдырады. Руханилық рухани сұраныстарына жауап ретінде пайда болды. Саналы адамның бастапқыдан өз іс-әрекеті мен ой-пікіріне белгілі құндылықтар тұрғысынан баға береді. Жақсы мен жаманды, қайырымдылық пен зұлымдықты, обал мен сауапты ажырату жолымен адам өз және өзгенің іс-қимылын реттейді. Адам тән мен рухтан тұратындықтан, тән қажеттіліктері мен рух сұраныстарын қанағаттандыруы тиіс. Рухани пенде болғандықтан пенде болашақтан адам рухын азықтандырар рухани байлықты іздейді.

Руханилық адам баласының ерекше белгісі ретінде адам іс-әрекетінің толымды мағынасын ашады. Адамның адами қадір-қасиеті, ар-намысын, оның адамгершілік бағдарлы еркі ретінде руханилық туралы Б. К. Құдайбергенов былай деген: «Діни, әлеуметтік, философиялық, мәдени-тарихи және идеологиялық ізденістер тоғысында пайда болған руханилық терминінің ғылыми мәртебесінің дау тудырмайтындығы руханилыққа қазіргі таңда әмбебеп - ұғымдық категорияларды сипаттайтын көрінеді».

Ислам қағидалары бойынша ислам бүкіл адамзатқа және барлық заманға жіберілген дін. Ислам сенім мен ғибадат, ахлақ, өмір салтынан және жалпыадамзаттық құндылықтардан құралған. Ислам дінінің негізгі тірегі - бір Жаратушыға құлшылық ету. Ислам адамзаттың қоғамдық өмірінің барлық жақтарын қамтитын жүйе. Ислам құндылықтары адамзатты рухани жетілуге, әділеттілікке, тазалыққа, адалдыққа, достыққа, ынтамастыққа, бостандыққа, қарапайымдылыққа, ғылымға, өзара құрметке, жауапкершілікке және отансүйгіштікке шақырады.

Қорытынды

Ислам дінінің орнығып және таралуымен ислам ғылымы мен ислам мәдениеті, ислам философиясы, ислам өркениеті және т. б. ұғымдар қалыптасып адамзат өркениетінде өз орнын алды.

Мұсылмандық философияның қалыптасуына ежелгі грек және римдік дәуірдің философиялық мұрасы ықпал - әсерін тигізді. Мұсылман философиясының көрнекті өкілдері антикалық философияның інжу - маржандарын орта ғасырлық кезеңдегі ғылым мен әдебиет тілі араб тіліне аударды, бұл еңбектерге түсіндірмелер жазды. Мұсылман философтарының әлемдік философиялық ой тарихындағы өшпес тарихи міндеті антикалық философияның алтын қазынасын әлемге танытуы болып табылады. Мұсылман философтары мен ғалымдары мұсылмандық шығыс философиясы мен христиандық батыс философиясының сұхбаттастық мәдениетін қалыптастыруда зор рөл атқарды.

Орта ғасырлық мұсылман философтары мен ойшылдарының дүниетанымдық көзқарастары мен шығармашылық ізденістеріне ислам діні мен ілімдік қағидалары ықпал етті. Мұсылман философиясының көрнекті өкілі, екінші ұстаз атанған Отырарлық әл-Фарабидің философиялық ойлау мәдениеті және шығармашылық мұрасы да ислам ілімі мен ғылымдары негізінде қалыптасқан. Әл-Фараби бастаған қазақ даласынан шыққан мұсылман философтары, ғалымдары, ойшылдары мұсылман әлеміне белгілі медреселерде білім алып, әлемге мәшһүр Отырар кітапханасындағы ғылым мен ілім негіздерін оқып, ғылыми ізденістерін кеңейтті.

Мұсылман философтары мен ғалымдары Құран - Кәрім негізінде Жаратушының жаратқан дүниесінің заңдары мен құбылыстарын зерттеді.

«Мұсылман мәдениеті Қазақстанда мәдениеттің дамуына қуатты түрткі болды. Түркістанның, түркі елінің тумалары, әлемдік өркениетінің жетістіктерімен танысып, әлемдік философияны, мәдениетті, зерттеп білім-ғылым жетістіктерінен нәр алады. Сол заманда араб тілі халықаралық тіл ретінде қабылданып, мұсылман ғалымдары араб тілінде жазды. Осыған жарқын мысал жерлесіміз әл-Фараби - ат - Түрки. Ол халифаттың орталығы Бағдатта араб тілін үйреніп, медицина мен логиканы, ежелгі грек философиясы мен музыкалық тілдер және математиканы зерттеп, оқып білді. Ойшылдың сол дәуірдегі интеллектуалдық атмосфераға тигізген ықпал ерекше болғандықтан, әл-Фараби «Екінші ұстаз» (Аристотельден кейін) атанған» - деп, көрсетеді профессор М. С. Орынбеков [11, 240б] .

Орта ғасырлық мұсылман философтары ислам дінін білім мен ақыл-парасат негізінде, ғылыми тұрғыда түсініп, пайымдаған. Мұсылман ойшылдары мен ғалымдары ислами дүниетаным негізінде ғылыми ізденістер жүргізді. Ислам мұсылмандық философияның мәйегі. Араб тілінде берілген қасиетті Құран - Кәрім ислам әлемі ойшылдары мен ғалымдарының шығармашылық және дүниетанымдық көзқарастарының түпкі қайнар бастауы болды.

Исламның монотеизмі мен гуманизмі, өміршең идеясы әлемдік мәдениеттің өркендеуіне зор ықпал етті.

Мұсылман философтары Аллаһтың бірлігі мен барлығына, жалғыздығына шек келтірмеген. Орта ғасырлық араб тілді философияның сол дәуірдің және кейінгі замандардағы рухани және материалдық мәдениеттің, әсіресе ислами ой-сананың дамуында өзіндік орны бар.

Ислам діні таралған араб халифатының аймақтарында Отырар, Бағдат, Димашқ қалалары ғылым мен мәдениеттің орталықтары болды.

Отырарлық Әбу Насыр әл-Фараби діннің өмір мәнділік мағынасы туралы былайша сөз қозғайды. «Дін дегеніміз жаратушының ықыласынан туған пиғыл мен қимыл. Діннің жәрдемімен барлығымыз өзіміздің түпкілікті мақсатымызға жетеміз» [12] .

Отырарлық ойшылдың дүниетанымы исламдағы таухид концепциясын көрсетеді. «Ол - бір, жалғыз . . . мәні жағынан бөлінбейді», - деп, Аллаһтың бірлігі мен жалғыздығы туралы пайымдайды [12, 470б] .

Ол әлем мен адамзаттың бірлігін, сенім мен амалдың бірлігін дәйектігін негіздейді. Ислам дінінде Аллаһ бір, оның серігі, теңі және ұқсасы жоқ. Барлық іс тек Оның қалауымен болады. Аллаһтың мәніне ақыл жетпейді.

Жаратушы бүкіл ғалам мен адамды бірлікте жаратқан. Жаратылған жер мен көктерінде еш кемшілік жоқ. Жаратушы жаратылыстарына және басқа нәрселерге де мұқтаж емес.

Әл-Фараби алғашқы себеп туралы «Бастапқы мән - бұл адам еркі және таңдауынан тәуелсіз, пайда болатын болмыс», - деп, Жаратушының алғашқы себеп екендігін ешкімге және ешнәрсеге мұқтаж емес екендігін көрсетеді [13] . Құранда: «Әй, адам баласы! Сендер Аллаһқа мұқтажсыңдар. Аллаһ ешнәрсеге мұқтаж емес, өте мақтаулы» (Фатыр, 15) .

Ойшыл Жаратушының болмысын барлық жаратылыстың болмысы арқылы дәлелдейді.

Аллаһ дәлелді керек етпейтін бастапқы себепші. Жаратушы бүкіл тілектерден жоғары. Жаратушы барлық нәрсеге ие. «Сондай - ақ әр нәрсені жаратып, оның өлшеуін белгіледі». (Бұрхан, 252) .

Отырарлық ұстаз жаратушының бірлігіне шек келтірмейді. Аллаһ болмыс пен алуан түрлі әлемнің алғашқы себебі.

Ислам ілімі бойынша, Жаратушының сипаттары еш нәрсені жаратпастан бұрын бар болған. Жаратушының сипаттары мәңгі бақи. Жаратушының зати (Аллаһқа тән сипаттар) және субути (Аллаһтың ісіне қатысты сипаттар) сипаттары тән. Мұсылман іліімнде Жаратушыға иман еткен адам Жаратушының затына тән кәміл сипаттарына сеніп, оның пәктігін мойындау керек. Адам баласы Аллаһтың тек көркем есімдері мен сипаттары тұрғысынан танып біледі. Діни қағидада адамның шектеулі ақылы шексіз, құдретті Аллаһты тани алмайды. Құранда Аллаһтың әу бастан барлығы туралы, яғни, Оның бастауы жоқ екендігі туралы айтылады. «Ол Аллаһ әуелгі әрі соңғы, Ол ашық (дәлелдермен білінеді), әрі ақыл жетпес құпия» (Хадид, 3) .

Әл-Фараби діни «Діни ілім» еңбегінде былай дейді: «Ол - бірінші нәрсе, яғни, Ол - дүниенің бастауы» [14] .

Мұсылмандық Шығыс ойшылдарының философиялық және саяси әлеуметтік ойы, тәлім - тәрбиелік, дүниетанымдық бағдарларының бір бастауы Құран-Кәрім мен Хадис-Шәріптерде жатыр. Жаратушы мен адамның арақатынасын, Жаратушының болмысы мен сипаттары, адамның өмірі мен тағдыры, дін мен философия, сенім мен білім арақатынасы, мемлекеттік құрылым мен билік мәселелерін, көркем мінезділік пен әдеп мәселесін философиялық және діни-философиялық, әрі теологиялық тұрғыдан зерттеу ислам философтарының шығармашылықтарына ортақ.

Орта ғасырлық мұсылман философтары ислам философиясының негіздері мен ұстанымдарын өркениеттік тұрғыдан жүйелеп берді. Әбу Насыр әл-Фараби философия, логика, музыка, дін, саясат жайлы құнды еңбектер жазған. Отырарлық ғұлама ұстаз Мешһед, Исфахан, Бағдат, Шам, Каир сынды сол уақытта Ислам ғылымы мен мәдениетінің орталықтары болып саналатын қалаларда болып білімін жетілдірді.

Әбу Насыр әл-Фарабидің философиялық жүйесінде дін мен оның құндылықтары өзіндік орын алады. Әл-Фараби дүниетанымында дін ойлаудың нақты әдісі және қоғамдық өмірдің ажырамас бөлшегі және адамдардың ахлақтық, құқықтық қарым-қатынасын реттеуші жүйе ретінде қарастырылады.

Әл-Фарабидің пайымдауынша, «дін - бәрі үшін алғашқы басшы алдын-ала айқындалған көзқарас және іс-қимыл» [15] . Отырарлық ойшылдардың пайымдауынша, дін адамзат үшін басшылыққа алатын дүниекөзқарас және іс-әрекет жүйесі. Фараби діни құндылықтарда адамның рухани дүниесі мен әдептерін қалыптастыратын күш-қуат көзі бар екендігін және дін бақыт пен игілікке жетудің бір құралы болатындығын атап көрсетеді. Құранда: «Аллаһтың саған сыйлаған нәрселері арқылы ақырет жұртын құмарт. Сонда-ақ, дүниеден алар үлесіңді де ұмытпа. Аллаһ саған жақсылық қылғандай, сен де жақсылық қыл және жер бетінде бұзықтық тілеме. Өйткені, Аллаһ бұзақыларды жақсы көрмейді» - делінген (Әл-Қасас, 77) .

Адамзатқа біріктіруші және ортақ мақсатқа үйлестіруші күш руясханилық құбылысы мен факторы қоғам өмірінің барлық салалаларынды: әлеуметтік, психологиялық және идеологиялық, саяси әрекет етеді. Бұл адамның әлеуметтік-әкономикалық, ғылыми-технологиялық, ұйымдық, басқару, мәдени-тәрбиелік және басқа да қатынастар жүйесінде адамның жан-жақты жасампаздық шығармашылығы»[ 16, 52б ] .

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.