Нарық экономикасы жағдайында салықтардың және салық салу элементтерінің алатын орны мен рөліне талдау
Нормативтік сілтемелер
Анықтамалар
Белгілеулер мен қысқартулар
Кіріспе
1 12 жылдық білім беру кезінде мектеп оқушыларына «ҚР бюджет кірісінің қалыптасуындағы салықтардың алатын рөлін» түсіндіру
1.1 Мектеп оқушыларына «ҚР бюджет кірісінің қалыптасуында салықтардың экономикалық мәні мен маңызын» түсіндіру
1.2 Мектеп оқушыларына «ҚР бюджет кірісін қалыптасуындағы салықтардың механизмі және элементтерін» үйрету
1.3 Мектеп оқушыларына «ҚР бюжет кірісін қалыптастыруда салықтардың тиімділігі мен артықшылығын» үйрету
1.4 Мектеп оқушыларына шет мемлекеттердегі бюджет кірісін қалыптастыруда салықтың алатын орнын түсіндіру
2 12 жылдық білім беру жағдайында мектеп оқушыларына Жамбыл облысы салық департамантінің мәліметтері бойынша бюджет кірісіне түсетін салықтық түсімдерді бағалау тәсілдерін үйрету
2.1 Мектеп оқушыларына Жамбыл облысы салық департамантінің қызметін анықтап түсіндірту
2.2 Мектеп оқушыларына «ҚР кірістерінің қалыптасуындағы түсімдерінің орындалуын талдатуды» үйрету
2.3 Мектеп оқушыларына «ҚР бюджет кірісіндегі салықтық түсімдердің қалыптасуына баға беруді» үйрету
2.4 Мектеп оқушыларына Жамбыл облыстық салық департаментінің тексеру жұмыстарына баға беру
3 12 жылдық білім беру жағдайында мектеп оқушыларына «ҚР бюджетінің қалыптасуындағы салықтардың түсімін арттыру жолдарын» үйрету
3.1 Мектеп оқушыларына «ҚР бюджет кірісінің қалыптасуындағы салықтардың элементтері арқылы салық жүйесін жетілдіруді» үйрету
3.2 Мектеп оқушыларына бюджет кірісін толықтыруға бағытталған іс.шараларды дамытуды үйрету
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Анықтамалар
Белгілеулер мен қысқартулар
Кіріспе
1 12 жылдық білім беру кезінде мектеп оқушыларына «ҚР бюджет кірісінің қалыптасуындағы салықтардың алатын рөлін» түсіндіру
1.1 Мектеп оқушыларына «ҚР бюджет кірісінің қалыптасуында салықтардың экономикалық мәні мен маңызын» түсіндіру
1.2 Мектеп оқушыларына «ҚР бюджет кірісін қалыптасуындағы салықтардың механизмі және элементтерін» үйрету
1.3 Мектеп оқушыларына «ҚР бюжет кірісін қалыптастыруда салықтардың тиімділігі мен артықшылығын» үйрету
1.4 Мектеп оқушыларына шет мемлекеттердегі бюджет кірісін қалыптастыруда салықтың алатын орнын түсіндіру
2 12 жылдық білім беру жағдайында мектеп оқушыларына Жамбыл облысы салық департамантінің мәліметтері бойынша бюджет кірісіне түсетін салықтық түсімдерді бағалау тәсілдерін үйрету
2.1 Мектеп оқушыларына Жамбыл облысы салық департамантінің қызметін анықтап түсіндірту
2.2 Мектеп оқушыларына «ҚР кірістерінің қалыптасуындағы түсімдерінің орындалуын талдатуды» үйрету
2.3 Мектеп оқушыларына «ҚР бюджет кірісіндегі салықтық түсімдердің қалыптасуына баға беруді» үйрету
2.4 Мектеп оқушыларына Жамбыл облыстық салық департаментінің тексеру жұмыстарына баға беру
3 12 жылдық білім беру жағдайында мектеп оқушыларына «ҚР бюджетінің қалыптасуындағы салықтардың түсімін арттыру жолдарын» үйрету
3.1 Мектеп оқушыларына «ҚР бюджет кірісінің қалыптасуындағы салықтардың элементтері арқылы салық жүйесін жетілдіруді» үйрету
3.2 Мектеп оқушыларына бюджет кірісін толықтыруға бағытталған іс.шараларды дамытуды үйрету
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Ертеңгі күннің бүгінгі күннен асып түсуіне ықпал етіп, адамзат қоғамын алға қарай жетелеуші құдіретті күш тек білімге ғана тіреледі. Білім беруге заман талабы тұрғысынан жеке тұлғаны дамытудағы қоғамның рухани және адамгершілік құндылықтарын қалыптастыруда білім беру саласы – баса назар аударарлық мәселе.
ХХІ ғасырда еліміздің болашағын алға қарай жетелеуші ұрпаққа білім беруді қамтамасыз ететін жалпы және орта білім беру саласына түбегейлі өзгеріс, яғнии 12 жылдық жалпы және орта білім беру жүйесін енгізу – баса назар аударарлық мәселе. Осы мектептің негізінде білім беру мерзімін 12 жылға ұзартуды психологиялық және физиологиялық тұрғыда болады. Біздің қоғамымыздың саяси және әлеуметтік-экономикалық құрылымындағы қайта құрулар алдыңғы қатарға халыққа білім беру жүйесіне қойылатын жаңа талаптарды тудырды.
ХХI ғасыр мектебінің маңызды мақсаты балаларды оқытудың барысында олардың түрлі салада жеткілікті түрде күрделі білімдерді, икемдер мен дағдыларды игеруді талап ететін олардың одан кейінгі оқуына толыққанды негіз бола алатын психикалық дамудың ерекшеліктерін анықтау болып табылады.
ХХІ ғасырда еліміздің болашағын алға қарай жетелеуші ұрпаққа білім беруді қамтамасыз ететін жалпы және орта білім беру саласына түбегейлі өзгеріс, яғнии 12 жылдық жалпы және орта білім беру жүйесін енгізу – баса назар аударарлық мәселе. Осы мектептің негізінде білім беру мерзімін 12 жылға ұзартуды психологиялық және физиологиялық тұрғыда болады. Біздің қоғамымыздың саяси және әлеуметтік-экономикалық құрылымындағы қайта құрулар алдыңғы қатарға халыққа білім беру жүйесіне қойылатын жаңа талаптарды тудырды.
ХХI ғасыр мектебінің маңызды мақсаты балаларды оқытудың барысында олардың түрлі салада жеткілікті түрде күрделі білімдерді, икемдер мен дағдыларды игеруді талап ететін олардың одан кейінгі оқуына толыққанды негіз бола алатын психикалық дамудың ерекшеліктерін анықтау болып табылады.
1.Қазақстан Республикасының Бюджет Кодексі .Қазақстан Республикасының 2008 жылғы 4 желтоқсандағы N 95-IV Кодекс .Егемен Қазақстан" 2008 жылғы 5 желтоқсан, N 370-374 (25343); "РЕСМИ ГАЗЕТ" 2009 жылғы 3 қаңтар N 3
2.Қазақстан Республикасының Салық Кодексі .Астана, Ақорда, 2008 жылғы желтоқсанның 10-ы. № 99-ІV ҚРЗ
3. Қазақстан Республикасының Заңы. 2009-2011 жылдарға арналған республикалық бюджет туралы. // Егемен Қазақстан 2008 жыл 5 желтоқсан.
Қазақстан Республикасының Заңы «2003 жылғы бюджеттің
орындалуы туралы», Егемен Қазақстан 2003ж. 5-ші желтқсан №108,
3 бет.
4.Алибеков С. Т., Налоговое право Республики Казакстан – алматы: Юридическая литература, 2008 г. – 210 стр.
5. Арзаева М.Ж. Ермекбаева Б.Ж . Шет мемлекеттер салықтары. Алматы 2004 жыл.
6.Алданыш Нұрымов, “Налоги и финансы рыночной экономики”,- “Елорда” Астана: 2004, 89-92 бб.
7. Әубәкіров Я, Нәрібаев К. „Экономикалық теория негіздері ”,- 1998,126-131 бб.
8. Алжанов Қ. Әшімбаев Ә. «Экономика және салық». // Егемен Қазақстан №3.наурыз.2008
9. Бродский Г.М. Худяков А.И. Теория налогообложения. Алматы 2003 жыл.
10.Бекболсынова А. С., Салық жүйесінің негіздері: оқу құралы – Астана: Фолиант – 2007 ж. – 120 бет, 46 бет.
11.Баймурзаева Р., Жарлыгасимов Г., Налоги в Казакстане – Алматы: Жеті жарғы – 1999 г - 416 стр.
12.Ермекбаева Б.Ж. “ Шет мемлекеттер салығы”,- Алматы: 2004, 121-125 бб.
13. Жақашев Б. Қаржы нарығының негіздері. Тараз 2006 жыл.
14. Найманбаев С.М. “Салықтық құқық”, - Алматы: “Жеті жарғы” 2005,
198-230 бб.
15.Ильясов К.К., Зейнелғабдин А.Б., Ермекбаева Б.Ж. “Налоги и налогообложение”,- Алматы: Рауан 1995, 132-134 бб.
16.Искакова З.Д. “Реформирование налоговой системы в разрешении проблемы формирования доходов государственного бюджета Казахстана”,- Вестник. Серия экономика. Алматы: №3(43) 2004, 4-9 бб.
17. Керімбек Ғ.Е. Үмбеталиев А.Д. Салық және салық салу. Алматы. Экономика. 2006 жыл.
18. Керімбек Ғ.Е. Салық және салық салу. Шымкент. 2004 жыл.
19. Құлпыбаев С. Ілиясов Қ.Қ. Қаржы. Алматы. Экономика. 2005 жыл.
20.Қазақстанның нарықтық экономикасының қаржы-несиелік проблемалары”,- Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті, Алматы: 2002, 248-303 бб.
21.Карагусова Г. “Сущность налогообложения”,- Алматы: 200,22-23 бб.
22.«Қазақстан Республикасындағы салық түрлері мен саясаты». // Қаржы.№6. 2008 жыл.
23.«Қазақстан Республикасындағы акциз салықтарының мәні мен ставкалары». .// Қаржы №8. 2008 жыл.
24.Кенжебаев С. «Салықтық саясат». .// Ақиқат. №6.2002 жыл
25.Қазақстан Республикасы Президентінің қазақстан халқына арналған 2006 жылғы жолдауы.
26.Қ.Р. Президенті Н. Назарбаевтың Қазақстан халқына арналған жолдауы. «Қазақстан әлеуметтік-экономикалық жаңару жолында». Астана 2007.
27. Қ.Р. Президенті Н. Назарбаевтың Қазақстан халқына арналған жолдауы. «Қазақстан халқының әл- ауқатын арттыру мемлекеттік саясаттың басты мақсаты». Астана 2008.
28.Қазақстан Республикасының Салық Кодексі. Алматы 2005 жыл.
29. «Жаңа салық кодексі бізге несімен тиімді?». // Егемен Қазақстан №13. қаңтар 2009.
30. Мельников В.Д. Ли В.Д. Қаржының жалпы курсы. Оқу құралы. Алматы 2003 жыл.
31. Масимов К. «Қазақстан экономикасындағы салықтың орны». .// Банки Казахстана. №3.2002 жыл
32. Масаимова С.Ж. „Мировой опыт налогового стимулирования развития производства” –Вестник КазЭУ 8/2003, 16-20 бб.
33. Романов М.В. Финансы. М.: Персепктива ЮРНИТ. 2001. год.
34.Сейдахметов Ф.С. “ Налоги в Казахстане”,- Алматы: 2002, 115-119 бб.
35.Туралыкова Е. “ Совершенствование налоговой системы РК”,- // Бухгалтер и налоги №6-2004, 31-33 бб.
2.Қазақстан Республикасының Салық Кодексі .Астана, Ақорда, 2008 жылғы желтоқсанның 10-ы. № 99-ІV ҚРЗ
3. Қазақстан Республикасының Заңы. 2009-2011 жылдарға арналған республикалық бюджет туралы. // Егемен Қазақстан 2008 жыл 5 желтоқсан.
Қазақстан Республикасының Заңы «2003 жылғы бюджеттің
орындалуы туралы», Егемен Қазақстан 2003ж. 5-ші желтқсан №108,
3 бет.
4.Алибеков С. Т., Налоговое право Республики Казакстан – алматы: Юридическая литература, 2008 г. – 210 стр.
5. Арзаева М.Ж. Ермекбаева Б.Ж . Шет мемлекеттер салықтары. Алматы 2004 жыл.
6.Алданыш Нұрымов, “Налоги и финансы рыночной экономики”,- “Елорда” Астана: 2004, 89-92 бб.
7. Әубәкіров Я, Нәрібаев К. „Экономикалық теория негіздері ”,- 1998,126-131 бб.
8. Алжанов Қ. Әшімбаев Ә. «Экономика және салық». // Егемен Қазақстан №3.наурыз.2008
9. Бродский Г.М. Худяков А.И. Теория налогообложения. Алматы 2003 жыл.
10.Бекболсынова А. С., Салық жүйесінің негіздері: оқу құралы – Астана: Фолиант – 2007 ж. – 120 бет, 46 бет.
11.Баймурзаева Р., Жарлыгасимов Г., Налоги в Казакстане – Алматы: Жеті жарғы – 1999 г - 416 стр.
12.Ермекбаева Б.Ж. “ Шет мемлекеттер салығы”,- Алматы: 2004, 121-125 бб.
13. Жақашев Б. Қаржы нарығының негіздері. Тараз 2006 жыл.
14. Найманбаев С.М. “Салықтық құқық”, - Алматы: “Жеті жарғы” 2005,
198-230 бб.
15.Ильясов К.К., Зейнелғабдин А.Б., Ермекбаева Б.Ж. “Налоги и налогообложение”,- Алматы: Рауан 1995, 132-134 бб.
16.Искакова З.Д. “Реформирование налоговой системы в разрешении проблемы формирования доходов государственного бюджета Казахстана”,- Вестник. Серия экономика. Алматы: №3(43) 2004, 4-9 бб.
17. Керімбек Ғ.Е. Үмбеталиев А.Д. Салық және салық салу. Алматы. Экономика. 2006 жыл.
18. Керімбек Ғ.Е. Салық және салық салу. Шымкент. 2004 жыл.
19. Құлпыбаев С. Ілиясов Қ.Қ. Қаржы. Алматы. Экономика. 2005 жыл.
20.Қазақстанның нарықтық экономикасының қаржы-несиелік проблемалары”,- Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті, Алматы: 2002, 248-303 бб.
21.Карагусова Г. “Сущность налогообложения”,- Алматы: 200,22-23 бб.
22.«Қазақстан Республикасындағы салық түрлері мен саясаты». // Қаржы.№6. 2008 жыл.
23.«Қазақстан Республикасындағы акциз салықтарының мәні мен ставкалары». .// Қаржы №8. 2008 жыл.
24.Кенжебаев С. «Салықтық саясат». .// Ақиқат. №6.2002 жыл
25.Қазақстан Республикасы Президентінің қазақстан халқына арналған 2006 жылғы жолдауы.
26.Қ.Р. Президенті Н. Назарбаевтың Қазақстан халқына арналған жолдауы. «Қазақстан әлеуметтік-экономикалық жаңару жолында». Астана 2007.
27. Қ.Р. Президенті Н. Назарбаевтың Қазақстан халқына арналған жолдауы. «Қазақстан халқының әл- ауқатын арттыру мемлекеттік саясаттың басты мақсаты». Астана 2008.
28.Қазақстан Республикасының Салық Кодексі. Алматы 2005 жыл.
29. «Жаңа салық кодексі бізге несімен тиімді?». // Егемен Қазақстан №13. қаңтар 2009.
30. Мельников В.Д. Ли В.Д. Қаржының жалпы курсы. Оқу құралы. Алматы 2003 жыл.
31. Масимов К. «Қазақстан экономикасындағы салықтың орны». .// Банки Казахстана. №3.2002 жыл
32. Масаимова С.Ж. „Мировой опыт налогового стимулирования развития производства” –Вестник КазЭУ 8/2003, 16-20 бб.
33. Романов М.В. Финансы. М.: Персепктива ЮРНИТ. 2001. год.
34.Сейдахметов Ф.С. “ Налоги в Казахстане”,- Алматы: 2002, 115-119 бб.
35.Туралыкова Е. “ Совершенствование налоговой системы РК”,- // Бухгалтер и налоги №6-2004, 31-33 бб.
Мазмұны
6
Нормативтік сілтемелер 7
8
Анықтамалар
Белгілеулер мен қысқартулар
Кіріспе 9
1 12 жылдық білім беру кезінде мектеп оқушыларына ҚР бюджет
кірісінің қалыптасуындағы салықтардың алатын рөлін түсіндіру
1.1 Мектеп оқушыларына ҚР бюджет кірісінің қалыптасуында салықтардың
экономикалық мәні мен маңызын түсіндіру
1.2 Мектеп оқушыларына ҚР бюджет кірісін қалыптасуындағы салықтардың
механизмі және элементтерін үйрету
1.3 Мектеп оқушыларына ҚР бюжет кірісін қалыптастыруда салықтардың
тиімділігі мен артықшылығын үйрету
1.4 Мектеп оқушыларына шет мемлекеттердегі бюджет кірісін
қалыптастыруда салықтың алатын орнын түсіндіру
12 жылдық білім беру жағдайында мектеп оқушыларына Жамбыл облысы
2 салық департамантінің мәліметтері бойынша бюджет кірісіне
түсетін салықтық түсімдерді бағалау тәсілдерін үйрету
2.1 Мектеп оқушыларына Жамбыл облысы салық департамантінің қызметін
анықтап түсіндірту
2.2 Мектеп оқушыларына ҚР кірістерінің қалыптасуындағы түсімдерінің
орындалуын талдатуды үйрету
2.3 Мектеп оқушыларына ҚР бюджет кірісіндегі салықтық түсімдердің
қалыптасуына баға беруді үйрету
2.4 Мектеп оқушыларына Жамбыл облыстық салық департаментінің тексеру
жұмыстарына баға беру
3 12 жылдық білім беру жағдайында мектеп оқушыларына ҚР бюджетінің
қалыптасуындағы салықтардың түсімін арттыру жолдарын үйрету
3.1 Мектеп оқушыларына ҚР бюджет кірісінің қалыптасуындағы
салықтардың элементтері арқылы салық жүйесін жетілдіруді үйрету
3.2 Мектеп оқушыларына бюджет кірісін толықтыруға бағытталған
іс-шараларды дамытуды үйрету
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Нормативтік сілтемелер
Осы дипломдық жұмыста келесі нормативтік құжаттарға сілтемелер жасалды:
1 Қазақстан Республикасы білім беру жүйесі. Жоғарғы оқу орындарында
диплом жұмыстарын (жобаны) орындау ережесі. Негізгі ережелер. ҚР МЖМБС
5.04.020-2008. – Астана: 2008
2 Мемлекеттік стандарт 2.105-95 Конструкторлық құжаттардың бірыңғай
жүйесі (БЖКҚ). Текстік құжаттарға жалпы талаптар
3 ГОСТ 7.1-84 Система стандартов по информации, библиотечному и
издательскому делу. Библиографическое описание документа. Общие требования
и правила описания
4 ГОСТ 7.9-95 (ИСО 214-76) Система стандартов по информации,
библиотечному и издательскому делу. Библиографическое описание документа.
Реферат и аннотация. Общие требования
5 ГОСТ 8.417-81 Государственная система обеспечения единства измерений.
Единицы физических величин
Анықтамалар
Осы дипломдық жұмыста Қазақстан Республикасы білім беру жүйесі.
Жоғарғы оқу орындарында диплом жұмыстарын (жобаны) орындау ережесі. Негізгі
ережелер. ҚР МЖМБС 5.04.020-2008-ға сәйкес келесі анықтамалар мен терминдар
қолданылады.
Бюджеттің кірістері — бюджетке қайтарылмайтын негізде салықтардан,
алымдардан және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерден алынатын
түсімдердің, салыққа жатпайтын және өзге де түсімдердің, сондай-ақ негізгі
капиталды сатудан түсетін кірістердің көлемі.
Салықтық емес түсімдер – негізгі капиталды, байланысты гранттарды
сатудан түсетін түсімдерге жатпайтындардан басқа, Қазақстан Республикасының
басқа да заң актілерінде белгіленген республикалық, жергілікті бюджеттерге
төленетін міндетті, қайтарылмайтын төлемдер мен Қазақстан Республикасының
Ұлттық қорына жіберілетін бюджет түсімдері сондай – ақ, трансферттерден
басқа, бюджетке өтеусіз берілетін ақша.
Жергілікті бюджет — бұл ұлттық табысты аумақтық тұрғыда қайта бөлуге
мүмкіндік жасайтын және билік пен басқарудың жергілікті органдарының қаржы
базасын жасауды қамтамасыз ететін экономикалық қатынастардың жиынтығы
Салықтар - тауарлы өндіріспен бірге, қоғамның топқа бөлінуімен және
мемлекеттің пайда болуымен, оған әскер, сот, қызметкерлер ұстауға
қаражаттьң қажет болуынан пайда болды.
Тікелей салықтар – субъектінің кірісі мен мүлкінен тікелей
төленетін салықтар (табыс салығы, мүлікке салынатын салық, қосылған құн
салығы)
Жанама салық – бағаға немесе тарифке үстеме түрінде белгіленген
салық төлеушінің кірістеріне тікелей байланысты емес салықтар (акциздер).
Жанама салықтардың универсалды, жеке, фискалды монополиялық, кедендік
түрлері бар.
Жалпы салықтар – тиісті деңгейінің ағымдағы және капиталдық шығындарын
қаржыландыру үшін пайдаланылады
Ең төменгі жылдық жалақы – күнтізбелік жыл үшін ең төменгі айлық
жалақының заңмен белгіленген мөлшерінің сомасы.
Салық бақылауы – салық қызметі органдарының салық заңдарының
орындалуын, жинақтаушы зейнетақы қорларына міндетті зейнетақы жарналарының
және Мемлекеттік әлеуметттік сақтандыру қорына әлеуметтік аударымдардың
толық және уақтылы аударылуын бақылауы.
Белгілеулер мен қысқартулар
Осы дипломдық жұмыста келесі қысқартулар қолданылды:
ҚР - Қазақстан Республикасы
АҚШ- Америка Құрама Штаты
СК – Салық Кодексі
МБ – Мемлекеттік бюджет
РБ – Республикалық бюджет
ЖБ – Жергілікті бюджет
12 жылдық білім беру жағдайында мектеп оқушыларына ҚР бюджетінің
қалыптасуындағы салықтардың рөлін бағалау және жетілдіру бойынша сабақ
өтудің тәсілдерін үйрету тақырыбына жазылған ОПЭ -29-1 тобының білімгері
Дуненбаева Ақсауле Алибекқызның дипломдық жұмысына
АННОТАЦИЯ
Бірінші бөлімде - 12 жылдық білім беру кезінде мектеп оқушыларына ҚР
бюджет кірісінің қалыптасуындағы салықтардың алатын рөлін түсіндіруді
қарастырады.
Екінші бөлімде 12 жылдық білім беру жағдайында мектеп оқушыларына
Жамбыл облысы салық департамантінің мәліметтері бойынша бюджет кірісіне
түсетін салықтық түсімдерді бағалау тәсілдерін үйрету жолдары
қарастырылды.
Үшінші бөлімде 12 жылдық білім беру жағдайында мектеп оқушыларына
ҚР бюджетінің қалыптасуындағы салықтардың түсімін арттыру жолдарын үйрету
жолдары қарастырылды.
Дипломдық жұмыс 3 бөлімнен, 7 кестеден, 8 суреттен 69 беттен
тұрады.
Кіріспе
Зерттеу тақырыбының өзектілігі: Ертеңгі күннің бүгінгі күннен
асып түсуіне ықпал етіп, адамзат қоғамын алға қарай жетелеуші құдіретті күш
тек білімге ғана тіреледі. Білім беруге заман талабы тұрғысынан жеке
тұлғаны дамытудағы қоғамның рухани және адамгершілік құндылықтарын
қалыптастыруда білім беру саласы – баса назар аударарлық мәселе.
ХХІ ғасырда еліміздің болашағын алға қарай жетелеуші ұрпаққа
білім беруді қамтамасыз ететін жалпы және орта білім беру саласына
түбегейлі өзгеріс, яғнии 12 жылдық жалпы және орта білім беру жүйесін
енгізу – баса назар аударарлық мәселе. Осы мектептің негізінде білім беру
мерзімін 12 жылға ұзартуды психологиялық және физиологиялық тұрғыда болады.
Біздің қоғамымыздың саяси және әлеуметтік-экономикалық құрылымындағы қайта
құрулар алдыңғы қатарға халыққа білім беру жүйесіне қойылатын жаңа
талаптарды тудырды.
ХХI ғасыр мектебінің маңызды мақсаты балаларды оқытудың
барысында олардың түрлі салада жеткілікті түрде күрделі білімдерді, икемдер
мен дағдыларды игеруді талап ететін олардың одан кейінгі оқуына толыққанды
негіз бола алатын психикалық дамудың ерекшеліктерін анықтау болып табылады.
Сондықтан, көздеген мақсатымызға жету үшін 12 жылдық білім
беру жүйесін енгізген болатын. Ал 12 жылдық білім беру жүйесі бойынша
бастауыш сыныпқа оқушыларды қабылдау мәселесі теория әрі тәжірибе жүзінде
талдау мен енгізу мәселесі көптеген уақытты талап етеді.
Баланың жеке басын жан - жақты дамыту мен мектепке даярлау
ісі бүгінгі таңда білім беру саласындағы аса маңызды. Жалпы білім беретін
мектептерде 1-сыныпқа қабылданған оқушылардың оқу жүйесінде айтарлықтай
қиыншылықтарға кезігеді. Алғаш баланы мектепке берерде оның биологиялық
жасы мен мектепке психологиялық даярлығының көрсеткішін өлшеп шығару -
бүгінгі күн талабы. Бастуыш сынып оқушының жаңа ортаға түсуіне байланысты
көңіл - күйінің сипаты, сынып сабақтық жүйеге қаншалықты төзімді оның
еріктік қасиеттері, жазбаша білімдерді игерудегі таным процестерінің даму
деңгейлері тексеріле бермейді. Сондықтан баланың мектептегі оқу жүйесіне
педагогикалық - психологиялық тұрғыдан әлі де толық қарастырылып,талдануы
тиіс.
Тағы маңызды мәселенің бірі – Білім және ғылым министірлігі
бөлім-бөлімдерде білікті психологтар отыруы және олардың сауатты кеңесі
керек. Егер психологтар тарапынан оқыту мәселелері дұрыс шешілетін болса,
басқа жоғарыдағыдай мәселелер өзінен - өзі ретке келер еді.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы мен теориялық мәні: Қоғамымыздың
әлеуметтік – экономикалық және саяси құрылымының түпкілікті жаңаруына
байланысты бірінші міндет халықтық білім жүйесін жаңаша тұжырымдама жасап
жаңаша талап қоюды қажет етеді. Мектептердегі нақты міндеттердің бірі білім
беру кезеңінде балалардың психологиялық деңгейінің дамуын, олардың әрі
қарай білім алу, күрделі білімді жеткілікті қабылдау, әр салада болсын
біліктерін жетілдіру негізінде, еліміздегі үздіксіз білім беру саласының 12-
жылдық білім беру жүйесіне өтуі ғылым, білім саласында үлкен жаңалық болып
табылады. Халықтық білім беру ордасындағы психолог- мамандар күнделікті
өмірде баланың мектептегі оқуға психологиялық дайындығын анықтып, 12-
жылдық білім беру жүйесі енгізілген мектептерге қабылдаудағы психологялық
ерекшеліктерін анықтау мәселелерімен жиі жолығады. Осыған байланысты әр
психолог өзінің жетік білім деңгейіне, біліктілігіне байланысты балалық
мектепке дайындығын әртүрлі әдістемелік тәсілдерді пайдалана отырып
анықтайды. Сондықтан да Қазақстандағы педагогикалық психология ғылымының
осындай көкейкесті мәселелерін ескере отырып. Қазіргі таңда ұлт
мектептеріне қабылдаудағы бастауыш сынып оқушыларының психологиялық
ерекшеліктерін анықтап, сипаттап бермекпіз.
Бүгінгі күні еліміздің салық жүйесі біршама өзгерістерге ұшырап, дамып
және нығайып келеді.
Салықтар – мемлекет қаржысының тұрақты қайнар көзі болып табылады.
Мемлекет салықтарды экономиканы дамыту, тұрақтандыру барысында қуатты
экономикалық тетік ретінде пайдаланады. Салықтар мемлекеттің егемендігінің
бір көрінісі. Осынысымен салықтар мемлекет меншігі мен заемдарынан түсетін
табыстан ерекшеленеді.
Дипломдық жұмыстың мақсаты – нарық экономикасы жағдайында салықтардың
және салық салу элементтерінің алатын орны мен рөліне талдау жасау болып
табылады.
Дипломдық жұмыстың міндеті – қойылған мақсатқа жету, ол үшін салықтың
мәнін, мазмұнын, атқаратын қызметін, салық салу саясатының даму жағдайын,
оны жетілдіру жолдарын теориялық тұрғыда қарай отырып, оны практикамен
ұштастыру, қорытынды жасау болып табылады.
Дипломдық жұмыста Қазақстан республикасының салық жүйесіне және салық
салу элементтеріне толық сипаттама берілген. Қазіргі кездегі салықтардың
мәнін, маңызын, нарықтық экономикадағы алатын орнын, негізгі проблемаларын
және жетілдіру жолдарын қарастырдық.
Салық салудың негізгі мақсаты – мемлекет қазынасын толтыру, еліміздің
экономикасын дамыту, әлеуметтік жағдайды жақсарту және кәсіпорын, тұрғындар
қаржыларын қоғамдық қажеттілікке тарту болып табылады.
Салықсыз мемлекеттің және онымен байланысты барлығының да өмір сүруі
мүмкін емес. Қазіргі кездегі салықтардың маңызы мен рөлі мемлекеттік
органдарды қаржы ресурстарымен қамтамасыз етумен шектелмейді. Салықтар
ұлттық табысты мемлекеттендірудің басты құралы. Олардың макроэкономикалық
рөлі артып келеді, мұны ЖҰӨ-нің көлеміндегі салық үлесінің ұлғаюынан көруге
болады. Салықтар экономикалық белсенділікті арттырудың, ұдайы өндіріс
процесіне әрекет етудің басты бір тұтқасы ретінде – жаңа сипатқа ие болуда.
Мұндай ықпал көп бағытта жүргізуде.
1 12 жылдық білім беру жағдайында мектеп оқушыларына ҚР бюджет
кірісінің қалыптасуындағы салықтардың алатын рөлін түсіндіру
1.1 Мектеп оқушыларына ҚР бюджет кірісінің қалыптасуында
салықтардың экономикалық мәні мен маңызын түсіндіру
Бүгінде жаһандану заманында жас ұрпаққа әлемдік стандартқа
сәйкес білім беру мәселесі республикамызда ғылыми-педагогикалық тұрғыда
ізденіспен әлемдік жинақталған тәжірибеге, отандық қол жеткен табыстарды
саралай отырып, ұлттық ерекшеліктерді ескере, оқыту мен тәрбиелеуді жаңаша
ұйымдастыруымен көкейкесті мәселе болып отыр.
Қоғам сұранысынан туындап отырған талапқа сәйкес оқушының ой-
өрісін дамытып, алған білімдерін өз тәжірибесінде жаңа жағдайларда қолдану
біліктілігін, ізденімпаз, шығармашыл тұлға қалыптастырудың бірден-бір жолы
12 жылдық білім беруге көшу екенін әлемдік тәжірибе дәлелдеуде.
Қазіргі таңда республикамызда 12 жылдық білім беруге көшуге
дайындық жұмыстары жан-жақты талқылануда.Мұндағы біздің басты ұстанымымыз-
тұлғаның жеке дамуына негізделген, жан-жақты зерттеліп, сараланған білім
беру үлгісінің басым бағыттарын айқындау, нәтижесінде еліміздің әлемдік
өркениетке негізделген білім саясатындағы стратегиялық мақсаттарын жүзеге
асыру.
12 жылдық білім беру жүйесіне көшу-қоғамдағы елеулі өзгерістер
мен адамдар арасындағы қарым-қатынас құралдарының қарыштап дамуына
байланысты жаңа адамды қалыптастыруды көздеген заман талабы.Әлемдік білім
кеңістігіндегі оқытудың озық технологияларын қамтитын жаңа білім мазмұны
шынайы жарыс, адал бәсекеге қабілетті адам тәрбиелеуді қамтамасыз етуге
тиіс.
12 жылдық оқытудағы басты мақсаты
- қарқынды дамып келе жатқан ортада өмір сүруге қабілетті;
- өзін-өзі дамытуға;
- өз ойын еркін айта білуге;
- өз қалауымен қоғам талабына сай өзін көрсете білуге бейім;
- жоғары білімді шығармашыл дамыған тұлғаны қалыптастыру.
Қазіргі ғылым мен техниканың қарыштап дамыған кезінде оқу-
білімнің, соның ішінде болашағымыз-бүгінгі мектеп оқушысының білімі мен
тәрбиесі маңызды мәселе.Еліміздің әлеуметтік экономикасының дамуына өзіндік
үлес қоса алатын, өзіндік ой-пікірі бар, жан-жақты дамыған, білімді де
білікті тұлғаны дайындап, тәрбиелеу-аса құрметті қоғамдық міндет.Себебі, ел
тұтқасын жан-жақты білімді ұрпақ ұстанған шақта ғана өркениет алға дамымақ.
Жас ұрпаққа білім беруде, оларды болашақ еліміздің тұтқасы етіп
тәрбиелеу-әр ұстаздың, әрбір мектептің ең қасиетті міндеті.Осы міндеттерді
орындау мақсатында білім беру саласында да елеулі әрі ауқымды өзгерістер
өрістеуде.Осы мақсатта мемлекетіміздің білім сапасын арттыратын түрлі
құжаттар қабылданып, бағдарламалар енгізілуде.
Білім беруді жаңарту –үнемі алға қарай ұмтылу мен дамыту үрдісі,
бұл білім беруде кезең-кезеңімен өтетін және алынған нәтижелерге сәйкес
түзету енгізіліп, талданатын өзгерістер.Сонымен қатар білім беруді жаңарту
үрдісі салт-дәстүрді, мәдени мұраны, жалпы ұлттық құндылықтарды көздің
қарашығындай сақтауды талап ететін тұрақты жүйелерден тұрады.Сондықтан да
12 жылдық оқытуға көшуді жүзеге асыру –оның қажеттілігі мен тиімділігін әр
педагогтың, әр ата-ананың саналы түрде түсінуін, қабылдауы мен оған
белсенді түрде араласуына мүмкіндік беруді, асқан ұқыптылық пен
сезімталдықты қажет ететін үрдіс.
Баланы айналаны өз бетімен танып білуге деген табиғи ұмтылысы
негізінде құрылған оқытудағы зерттеу тәсілін пайдалану ерекше орын
алады.Зерттеуге оқытудың басты мақсаты-адамзат мәдениетінің кез-келген
саласындағы іс-әрекеттің жаңа тәсілдерін баланың өз бетімен,
шығармашылықпен, меңгеру қабілеті мен дайындығын қалыптастыру.
Бала оқытуда зерттеу тәсілін қолданудың қажеттілігі бала
болмысының білмекке құмарлығымен, оның қоршаған дүниені зерделеуге деген
қызығушылығымен түсіндіріледі.Оқушылардың өзіндік зерттеулері, олардың жеке
қажеттіліктері сұраныстарын қанағаттандыруға септігін тигізеді.Сонымен
қатар, өзіндік зерттеулер интеллектуалды және шығармашылық қабілеттерді,
ойлау және зерттеу біліктерін дамытуға мүмкіндік береді.Өзіндік
зерттеулердің көмегімен оқушылар дүниені тани келе, өздері үшін жаңа
білімдерді дайын күйде алмай, өз бетімен ашады.Зерттеушілік жұмыс
балалардың өз қызығушылығынан басталады.
12 жылдық білім беру технологияларының ерекшелік жағы ол жеке
тұлғалық қасиеттерге бағдарланған оқыту, проблемалық бағытқа және
шығармашылық сипатқа ие, оның басты бағдары-білім беру, жаңа дүниені ашу
мен іздену арқылы білімді іс жүзінде қолдану; баланың жалпы және арнайы
қабілеттерін дамыту, білім біліктерді игеру мүмкіндіктерімен оларды қолдану
жолдарын көрсетеді.
Сурет 1. 12 жылдық білім берудің технологиясы
Қазіргі кездегі баланың интеллектісіне, дербес ойлауын дамытуға
бағытталған, өз бетімен ізденуге даярлайтын жеке жұмыстар көптеп беруге
болады. Балаларды мектепке дайындау, мектепке бейімделуін және оқытудың
жетістігін қамтамасыз ететін маңызды құрамы психологиялық дайындық
компоненттері болып табылады. Баланың жеке тұлғасының даму мәселесін
шешу,оқытудың тиімділігін арттыру, балалардың мектепте оқуының дайындық
деңгейін дұрыс ескере отырып, жұмыс жасау керек.
Интеллектуалдық дайындық – баланың мектепке интеллектуалды
дайындық компоненті оның ой - өрісін, нақты білім қорын қарастырады. Жалпы
айтқанда, мектепте оқытуға интеллектуалды дайындықтың дамуы былай болады:
- Дифференциалдық қабылдау;
- Аналитикалық ойлау;
- Болымсызға рационалды жақындау (фантазия рөлі);
- Есте сақтау;
- Білімге қызығушылық;
- Ести отырып сөйлеу және түсіну,әр түрлі символдарды қолдана
білуі;
- Қол қимылдарының,көру,қимыл кординацияларының дамуы.
Атақты психолгтардың айтуы бойынша Бала ойын үстінде қандай
болса,өскенде еңбек үстінде сондай болады дейді.
Сондықтан ойын – адамның өміртанымының алғашқы қадамы.
Оқу процесінде ойын технологиясы ерекше орын алады. Ойын
технологиясын қолдану – оқушының оқудағы танымдық іс - әрекетін және
қалыпсыз жағдайларда өз білімін қолдануға мүмкіндік береді.
Дамыта оқыту технологиясы – шығармашылық ойлауға, сапалы
дамуға, қиялдауға, есте сақтау,тіл дамытуға бағытталған. Бұл технологияның
ерекшелігі: оқығанын пікірсайысқа салу, сабақ құрылымының тиімділігі,
дидактикалық ойындар, өзіндік іс - әрекет қарқындылығы, сабақта әр оқушыға
өзін - өзі көрсетуге мүмкіндік беретін педагогикалық жағдай құру. Бұл
технологияның бір ерекшелігі жақсы, жаман оқушылар деп бөлмей, барлық
баланың ой - өрісін дамыту үшін қолайлы жағдай туғызуды мақсат тұтуы.
Коммуникативті оқыту технологиясы – сабақта диалогтық және
монологтық оқытудағы жағдайды жасайды. Коммуникативтік әдіс оқушылардың
танымдық оқу іс - әрекетін ұйымдастырудың негізгі құралы болып табылады.
Коммуникативтік әдісті қолдану кезінде қарым – қатынас дағдысы, тұлғаның
адамгершілік қасиеті, өзінің ортақ мақсаты тілегіне бағына білуін
қалыптастырады.
Жоғарыда көрсетілген барлық технологияларды орынды, шеберлікпен
қолдана білсе, үлкен нәтижеге жетуге болатынын және жоғары дидактикалық
жетістіктерді байқауға болатындығы анық. Осыған орай жеке тұлғаны жан –
жақты дамытуда жеке тұлғаға бағытталған сабақ құрылымының технологиясы
да,мұғалімге қойылатын талап та өзге болуы тиіс.
Жеке тұлғаға бағытталған сабақ дегеніміз – оқушыға деген
құрмет,ізгі қатынас, оқушылардың тұлғалық ерекшеліктері ашылатын,
қасиеттері қалыптасатын, мүмкіндіктері жүзеге асырылатын оқыту жағдаяты,
сахналық алаң. Осындай сабақты жобалау және өткізу технологиясы мұғалімді
жаңа, бұрын таныс емес кәсіби позицияға қояды: әр баланың жеке даму
процесіне,оның тұлғалық қалыптасуына кешенді педагогикалық бақылау
жүргізетін, ол бір мезгілде пән мұғалімі де, психолог та болуы тиіс.
Сурет 2 . 12 жылдық білім беру жүйесінде жеке тұлғалық факторлар
12 жылдық білім беру жағдайында мұғалім осы компоненттерге сүйене
отырып,әрбір технологияны өздік жолда әдіс – тәсілдермен ерекшелендіріп, өз
өмірлік және педагогикалық тәжірибесін пайдаланып, балаларды бірлескен
әрекеттерге тартудың әр алуан түрлі әдістерін,өз бойында бар мүмкіндіктерін
жүзеге асыруды ықпал етсе, оқушының мінез – құлқында – мінезі,
темпераменті, талабы, көзқарасы, талғамы байқалып, үнемі өзін - өзі
үйретуі,өзін - өзі тәрбиелеуі,өзін - өзі дамыту,өз іс әрекеттеріне өзгеріс
енгізе алуы,өзін үнемі жетілдіріп отыруы және рефлексиялық қажеттілікті
талап етеді.
Балаларды сүйетін, өз пәнін жетік
меңгерген,психология,педагогиканы терең меңгерген – жаңашыл мұғалімнің
алдында білім алған бастауыш сатыны бітірген жеке тұлғаның бейнесі мынадай
болуы тиіс:
Сурет 3. 12 жылдық білім беру жүйесіндегі жеке тұлғалық факторлар
Қазіргі нарықтық экономика жүйесінде салықтардың алатын орны өте
зор
Салықтар мемлекеттік бюджеттің негізгі бөлігі. Бүгінгі күнде
салықтар әлеуметтік сферада және экономикалық реттеуде негізгі инструмент
ретінде көрініс табады, өйткені мемлекет салық жүйесінің көмегімен ұлттық
табысты қайта бөлу кезінде өзінің әсерін тигізе алады.
Ұйымдық-құқықтық жағынан салықтар – бұл мемлекет біржақты тәртіппен
заң жүзінде белгілеген, белгілі бір мөлшерде және мерзімде бюджетке
төленетін қайтарусыз және өтеусіз сипаттағы міндетті ақшалай төлемдер болып
табылады.
Салықтардың экономикалық мәні олардың өзінің функциялары мен
міндеттерін жүзеге асыру үшін мемлекет жұмылдыратын ұлттық табыстың бір
бөлігі болып табылатындығында.
Салықтар қаржының бастапқы категориясы болып табылады. Салықтар
мемлекетпен бірге пайда болды және мемлекеттің өмір сүріп, дамуының негізі
болып табылады. Адамзат дамуының бүкіл тарихы бойына салық нысандары мен
әдістері өзгерді, игерілді, мемлекеттің қажеттіліктері мен сұрау салуларына
бейімделеді. Салықтар тауар-ақша қатынастарының ахуалына әсер ете отырып,
олар – дамыған жүйесінде айтарлықтай өрбіді. Мемлекет құрылымының өзгеруі,
өркендеуі әрқашан салық жүйесінің қайта құрылуымен, жаңаруымен қабаттаса
жүреді.
Салықтар барлық елдерде олардың қоғамдық-экономикалық құрылысы мен
саяси іс-бағытына қарамастан ұлттық мемлекет кірістерінің негізгі көзі –
ұлттық табысты қайта бөлудің басты қаржылық құралы, мемлекеттің кірістері
және бюджеттің кірістерін қалыптастырудың шешуші көзі болып табылады.
Салықтарда мемлекеттің экономикалық мазмұны нақты түрде көрінеді, ал
салықтардың әлеуметтік-экономикалық мәні, олардың түрлері мен рөлі
қоғамның экономикалық құрылысымен, мемлекеттің табиғатымен және
функцияларымен айқындалады. Белгілі философ Френсис Бэкон салықтарды төлеу
әрбір азаматтың қасиетті борышы деген еді.
Қазақстан Республикасы Конститутциясының 35-бабында: заңды түрде
белгіленген салықтарды, алымдарды және өзге де міндетті төлемдерді төлеу
әркімнің борышы әрі міндеті болып табылады, - деп жазылған.
Салықтарда ежелден салық жүктемесін (салық ауыртпалылығын) бөлудің
екі қағидаты қалыптасқан:
1.пайда (алынған игіліктер) қағидаты;
2.„қайыр көрсету” (төлем қабілеттілігі) қағидаты.
Салық мәселесі мен салық салудың тамыры ғасырларға тереңдеп кеткен.
Ал, оларға ғылыми көзқарас ХҮІІ-ХІХ ғасырларда пайда болды. Оған дәлелді
теориялық экономия классикалық мектебі ағылшын өкілдері еңбегінен табамыз:
В.Петти (1623-1687ж.ж.) „ Салық пен жиынтық трактаты” – (1662ж), Д.Рикардо
„ Салық салу және саяси экономияның басталуы” – (1817ж.), А.Смит „Халықтар
байлығының себептері мен табиғатын зерттеу” – (1776ж.) А.Смит салық салудың
төрт принциптерін айқындаған. Оның осы принциптері дамыған елдерде салық
салудың негізін құрайды.
1.Өзіне бекем мемлекет мүмкіндігіне қарай, қабілеті мен күшіне
сай үкіметті ұстауға қатысады. Мемлекеттің қорғауымен қамқорлығын пйдалана
отырып, қаржыландыру үкіметтің табысына сай жүзеге асады. Бұл ережені
сақтау немесе сақтамау салық салудың тереңдігіне немесе тепе-теңдігіне
ұрындырады.
2.Жеке тұлға төлейтін салық міндетті түрде айқын болуы керек.
Салықтық төлеу мерзімі, төлем тәсілі, сомасы - барлығы дәрлік төлем төлеуші
үшін анық әрі ашық болуы қажет және кез келген адамға да солай.
3.Әрбір алынатын салық белгілі уақытта немесе белгілі тәсілмен
төлеуші үшін ыңғайлы кезде барлығын төлейді.
4.Әрбір салық ой елегінен өткізіліп, толғағына толық жеткізілгені
дұрыс. Оның мемлекет қазынасына құйылуы, халық қалтасынан алғаны және
ұстағаны мүмкіндігінше аздау болғаны жөн. Қазынаға құйылғаннан гөрі,
салықты халық қатынасынан алу мен ұстаудың көп болуы да әбден мүмкін.
Себебі, оны жинау шенедіктердің көп болуын талап етсе, оларға төленетін
айлық сомасы салықтың мол мөлшері арқылы жүзеге асады.
А.Смит тікелей, жанбасы, жанама салықтар жүйесін және оларды
қолданудың әлеуметтік – экономикалық салдарын барынша талдады.
Салық салудың мақсаты кәсіпорын, тұрғындар қаржыларын қоғамдық
қажеттілікке (өндірістік және әлеуметтік) тарту болмақ.
Салық салудың мынадай принциптері бар:
- салық бар игіліктерге пропорционалды түрде қоғам мүддесіне сай
алынады;
- салық табыс мөлшері мен әлауқаттылық деңгейіне тәуелді болады.
Сонымен, салықтар дегеніміз мемлекеттік бюджетке заңды және жеке
тұлғалардан белгілі бір мөлшерде және мерзімде түсетін міндетті төлемдер
болып табылады.
Салықтар – шаруашылық жүргізуші субъектілердің, жеке тұлғалардың
мемлекетпен екі арадағы мемлекеттік орталықтандырылған қаржы көздерін
құруға байланысты туындайтын қаржылық қатынастарды сипаттайтын экономикалық
категория.
Салықтардың экономикалық мәні мынада:
біріншіден, салықтар шаруашылық жүргізуші субъектілер мен халық
табысының қалыптасуындағы қаржылық қатынастардың бір бөлігін көрсетеді.
екіншіден, шаруашылық жүргізуші субъектілер мен халық табысының белгілі
бір мөлшерін мемлекет үлесіне жинақтап, жиынтықтаудың қаржылық қатынастарын
көрсетеді.
Салықтар мемлекеттің құрылуымен бірге пайда болады және мемлекеттің
өмір сүруі мен дамуының негізгі қаржылық көзі болып табылады. Мемлекет
құрылымының өзгеруі, өркендеуі қашан да болса оның салық жүйесінің қайта
құрылуымен, жаңаруымен бірге қалыптасады. Әрбір мемлекетке өзінің ішкі және
сыртқы саясатын жүргізу үшін белгілі бір мөлшерде қаржы көздері қажет.
Салықтар – мемлекет қаржысының тұрақты қайнар көзі. Мемлекет
салықтарды экономиканы дамыту, тұрақтандыру барысында қуатты экономикалық
тетік ретінде пайдаланады. Осы салық салуға байланысты әр дәуірлерде
мемлекет қайраткерлері, экономистер, философтар, ойшылдар көптеген еңбектер
жазған. Мысалы, Ф.Аквиннский „Салықтарды ұрлаудың рұқсат етілген нысаны”
ретінде анықтаса, салық салу теориясының негізін салушылардың бірі А.Смит „
Салық төлеушілер үшін құлшылықтың белгісі емес, бостандықтың белгісі” деп
тұжырымдаған.
„ Салық ” ұғымы әр түрлі әдебиеттерде әр түрлі қарастырылады.
Негізінен көптеген экономикалық әдебиеттерде „ салық ” ұғымы бюджет қорына
белгілі бір көлемде және белгілі бір уақытта түсетін міндетті төлем ретінде
қарастырылады. [5,25 б]
Салықтар - тауарлы өндіріспен бірге, қоғамның топқа бөлінуімен және
мемлекеттің пайда болуымен, оған әскер, сот, қызметкерлер ұстауға
қаражаттың қажет болуынан пайда болды.
Салыктың экономикалық мәні - шаруашылық субьектілерінен, азаматтардан
ұлттық табыстың бір бөлігін алу жөніндегі өндірістік қатынастардың бір
бөлігі болып табатындығында.
Салыктың мәні мемлекет өз пайдасына жалпы ішкі өнімнің (ЖІӨ) белгілі
мөлшерін нактылы жарна ретінде алып қалады.
Салықтар мемлекеттің өмір сүруінің негізі болып саналады. Мемлекетті
ұстау үшін, халықтың ақшалай немесе натураддық формада тұракты түрде
төлейтін жарналары қажет болады. Адамзаттың даму тарихында салықтың
нысандары мен әдістері мемлекеттің сұранымдары мен қажеттеріне карай
бейімделіп, езгерістерге ұшырап отырды.
Егер екі мемлекет бір-бірімен соғыс жүргізсе, жеңген мемлекет
жеңілген мемлекеттің барлық байлығын тонап алады, болмаса белгілі бір
мөлшерде салық салып отырған.
Салыктарға экономикалық әдебиеттерде әр түрлі анықтама мен түсініктеме
берілген. Мәселен, Салық кодексінде Салықтар — мемлекет біржақты тәртіппен
заң жүзінде белгілеген, белгілі бір мөлшерде жүргізетін, қайтарымсыз және
өтеусіз сипатта болатын бюджетке төленетін міндетті ақшалай жарналар деп
атап көрсетілген.
Салық — заңды актілерге сәйкес салық төлеушілермен жүзеге асырылатын
бюджетке төленетін міндетті төлем.
Салық — белгілі бір объектілерден төленетін төлем.
Салық дегеніміз - белгілі бір мерзімде және белгілі бір көлемде
апынатын, заң бойынша қарастырылган міндетті төлемдер.
Қорыта айтқанда, барлық аныктамалар бір негізді құраушы жүйе екендігін
байқауға болады.
Салыкты басқа да төлемдерден ажырата білуіміз керек. Себебі, салық
белгілі бір объектілерден (табыс, мүлік, тауар, жер, көлік, мұра) төленеді.
Сонымен қатар салықты төлеудің өзіндік бір мерзімі болады (салық кезеңі -
бір күндік, он күндік, айлық, тоқсандық, жылдық) және белгілі бір көлемде
немесе мөлшерде (салық ставкасы) алынады.
Қазақстан Республикасының мемлекеттік бюджетінде салықтардың меншікті
салмағы 70 пайызын құрайды.
Салықты материалдық тұргыдан алганда — бұл, салық төлеушінің белгілі
бір мерзімде және белгіленген тәртіпте мемлекетке беретін белгілі бір акша
сомасы болып табылады (салық натуралдық тұрғыда материалдық кұндылық болып
саналады).
Салықтың материалдық белгісі - салық төлеуші белгілі бір соманы
мемлекетке міндетті тұрде беруі болып келеді.
Материалдық салықтық қатынастар — ақшалай катынастар, өйткені ол ақша
қаржыларының салық төлеушіден мемлекеттік ақша қорларына жылжуы дегенді
білдіреді.
Экономикалық категория тұргысынан қарағанда салық -салық төлеушілерден
мемлекетке қарай белгілі бір мөлшерде, белгілі бір мерзімде және
белгіленген тәртіпте бір бағыттағы ақшаның қозғалысы болып саналады.
Ал, құқықтық тұргыдан қарайтын болсақ, бұл мемлекеттік бекітілім, яғни
тұлғалардың мемлекетке белгілі бір ақша сомасын беруін (төлеуді) көздейтін
міндеттеме.
Салық құқыгы - мемлекеттің салықтық әрекеті процесін-де пайда болатын
қоғамдық қатынастарды реттейтін құқықтық нормалардың жиынтығы.
Салық материалдық тұрғыда белгілі бір ақша сомасын (ақшалай нысанда)
немесе салық төлеушілердің мемлекетке беруі тиіс белгілі бір заттардың
санын (натуралдық заттай нысанда) білдіреді.
Сонымен салықтардың мазмұны мынадай:
• Материалдық категория жағынан - бұл белгілі бір ақша сомасы болса;
• Экономикалық категория ретінде - бұл мемлекеттің табысы;
• Зандық категория жағынан, бұл заң жүзінде белгіленген міндеттеме
больп табылады.
• Салықтың экономикалық белгілері ретінде келесі көрсетілгендерді
атауға болады:
• Салық - мемлекетке тиесілі қоғамдық жиынтық өнімді бөледі;
• Салық - ақшалай нысанда төленеді;
• Салық - қайтарылмайтын төлем болып табьшады;
• Салық - баламасыз сипатта болады;
• Салық - салықты төлеген кезде меншік нысандары айқындалады;
• Салық - тұрақты экономикалық қатынас туғызады.
Ал, енді осы белгілердің мазмұнын тереңірек қарастырайық.
1. Салық — мемлекетке тиесілі коғамдық жиынтық өнімді бөледі.
Мемлекеттік аппарат мемлекетке тиесілі ақша сомасын өндірмейді.
Сондықтан мемлекет жеке және заңды тұлғаларға салық салу арқылы қажетті
соманы өндіріп алып отырады. Мұның экономикалық сипаттамасы мемлекет
салықты белгілеу және өндіріп алу арқылы өндірілген қоғамдық жиынтық
өнімнің бір бөлігін өзіне тиесілі сома ретінде айналдырып алады. Бұл жерде
салық қатынасы бөлуші сипатта болады.
2. Салық - ақшалай нысанда төленеді.
Натуралдық нысанда төленуі де мүмкін. Мәселен, ауыл шаруашылығы
саласында жиналған өнімнің бір бөлігі салық ретінде төленеді.
Салық кодексінде салық ақшалай нысанда төленуі тиіс деп атап
көрсетілген.
3. Салық - кайтарылмайтын төлем болып табылады. Салықты төлеген кезде
акша тек бір бағытта ғана қозғалады,
яғни салық төлеушіден мемлекетке бағытталады.
Мұның кайтарымды төлемдерден (мысалы, мемлекеттік қарыз) айырмашылығы:
• Біріншіден, ақша салық төлеушілерден мемлекетке қарай қозғалады;
• Екіншіден, кері қайтады, яғни мемлекеттен салық төлеушілерге
бағытталады (қайтарылады).
Ал, қайтарымсыздық дегеніміз - ақшаны мерзімсіз алуды білдіреді, яғни
ол соманың қашан кайтатыны белгісіз.
4. Салық - баламасыз сипатта болады.
Салық құнның ақшалай нысанда бір бағытта қозғалысын айқындайды, төлеген
салыққа қарсы тауар түрінде болса да қозғалыс жоқ. Толығырақ айтқанда,
салық қандай да бір тауарға, немесе мемлекеттік қызметке төлем болып
есептелмейді, яғни ақшаның өтеусіз алынуын көрсетеді.
Сондықтан салық - баламасыз төлем болып табылады.
5. Салықты төлеген кезде меншік нысандары айқындалады. Салықты төлеген
кезде меншік нысандары ақша қаражаттарына, немесе материалдық құндылықтарда
жеке меншіктен мемлекеттік меншікке өтеді (ауысады). Анығын айтқанда, салық
салу мемлекетке тиесілі меншіктерді иеліктен шығарады, ал меншік иелері
арасындағы туындайтын салық қатынастарында мемлекет жеке меншіктен
мемлекетгік меншікке салық төлемдерінде меншік кұқықтарын өзгерте алады
6. Салық- тұрақты экономикалың қатынас туғызады.
Салыкты белгілеуде тұрақты салық қатынастары пайда болады. Тұрақгылықты
мынадан байқауға болады, яғни салық жеке түрде емес, нормативті құқыктық
актілермен белгіленеді. Мәселен, бір тұлғаньң нақты салық салу объекгісі
бар болса, ол салық міндетгемелерін орындаушы болып табылады.
Салык қатынастарының тұрақтылығы салық төлеу арқылы жүйелі төлемдерге
алып бармауы тиіс. Кейбір салықтарда салық төлеушілер үшін салық төлеу жеке
төлемдік сипатта болады (мысалы, мүлік салығын жеке азаматтар жылына бір
рет төлейді) немесе кейде кенетген салық төлеу сипаты пайда болады
(мәселен, ойламаған жерден жасаған жұмысына жалақы алады).
Азаматтардың мүлік салығын төлеген кезде, оның салық қатынастары
қысқартылмайды, қайта салық төлеушілердің ағымдағы кезеңде төлеген
салықтарымен коса, келесі салық кезендерінде де салық төлеуге міндетті
болады. Бұл процесс салық төлеушілердің меншік иесі ретінде құқынан
айырылғанға дейін жалғасын таба береді.
Сонымен қатар салықтың құқықтық бірнеше белгілері бар, атап айтқанда:
• салықты - мемлекет немесе уәкілдік берілген мемлекеттік орган
белгілейді;
• салық - құқықтық нысанда жүзеге асады;
• салық - мемлекеттің бір жақты белгіленімі болып табылады;
• салықты белгілеу арқылы салық міндеттемесі туындайды;
• салық — мәжбүрлеме сипатта болады;
• салық төлеу арқылы ақшаны алу құқықтық сипатта жүзеге асырылады.
Салықтың осы құқықтық белгілеріне кеңірек токталып өтейік.
1. Салыкты тек мемлекет кана белгілейді.
Мемлекеттік органның ешбірі салықты бекітуге және енгізуге құқы жоқ.
Салық - бұл мемлекеттің белгіленімі болып саналады.
Салық - осы белгісі арқылы басқа да міндетті төлемдерден ерекшеленеді.
Сондықтан көптеген мемлекеттің салық заңдылыктарында салықты былайша
қарастырады:
• біріншіден, салықты уәкілдік берілген мемлекеттік орган ғана бекіте
алады;
• екіншіден, салықты белгілеу белгілі бір заң немесе нормативтік-
құқықтық актілермен қатаң түрде жүзеге асырылады;
• үшіншіден, осы қабылданған құқықтык акт белгілі бір тәртіпке сәйкес
жүргізіледі.
2. Салық күқықтың нысанда жүзеге асады.
Мемлекет салықты бекіту және енгізу үшін құқықгық акт қабылдайды.
Мемлекеттің салық қызметін жүзеге асырудағы негізгі әдісі болып
нормативті актілерді шығару табылады.
Салықтың кұқыктық негізі ретінде - мемлекет шығарған нормативті акт
қабылданады.
Салық элементтері және салық салудың шарттары осы құқықтық актіге
сәйкес белгіленеді, өзгертіледі және жүзеге асырылады.
3. Салық мемлекеттің бір жақты белгіленімі болып табылады.
Салық ұлт (халық, қоғам, азамат) және мемлекет арасындағы еркін түрде
келісілген келісімнен кейін пайда болады. Мемлекет салықты белгілеуде
барлық салық төлеушілермен келісімге келмейді, яғни олардың белгілі бір
топтарымен немесе өкілдерімен ғана келісімге келуі мүмкін. Кейбір кездерде
салықтық сувернитет жүзеге асырылады.
Салықтық суверенитет (егемендік) — мемлекеттің өзінің аймағындағы
кейбір салық түрлерін кез келген мөлшерде өзгертуге және салық салу
обьектілерін белгілеуге, салық саясатын жүзеге асыруға құқы бар.
4. Салықты белгілеу арцылы салық міндеттемесі туындайды.
Қабылданған құқыктық акт негізінде белгіленген салық жеке және заңды
тұлғаларға салық төлеуші ретінде салық міндеттемелерін жүктейді.
Салық төлеуші тұлғалар салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті
төлемдерді төлеуге міндетті болып саналады.
Белгіленген салық занды салық міндеттемесін туғызады.
Қазақстан Республикасының Салық кодексінде салық міндеттемесіне былайша
түсініктеме берілген: "Салық төлеушінің салық зацдарына сәйкес мемлекет
алдында туындаган міндеттемесі салық міндеттемесі деп танылады, оган сәйкес
салық төлеуші салық органына тіркеу есебіне тұруга, салық салу объектілері
мен салық салуға байланысты объектілерді айқындауға, салық және бюджетке
төленетін басқа да міндетті төлемдерді есептеуге, салық есептілігін
жасауға, оны белгіленген мерзімде табыс етуге, салық және бюджетке
төленетгн басқа да міндетті төлемдерді төлеуге міндетті".
5. Салық мәжбүрлеме сипатта болады. Салықтың мәжбүрлеме сипаты 3
кезенде байқалады:
• бірінші кезең, мемлекет салықты салық төлеушілердің еркінен тыс
белгілейді және енгізеді, яғни мәжбүрлі түрде;
• екінші кезең, салықты төлеген кезде салық төлеуші өзінің меншігінің
бір бөлігінен мәжбүрлі турде айырылып отырады;
• үшінші кезең, салық төлеуші өзінің салық міндеттемелерін орындамаған
жағдайда, мемлекет бересілі соманы мәжбүрлі түрде өндіріп алады.
6.Салық төлеу арқылы ақшаны алу құқықтық сипатта жүзеге асырылады.
Бір жағынан алғанда, салықтарды салық төлеушілерден еркінен тыс өндіріп
алынады, ал екінші жағынан мемлекетті басқа да ақшалармен қамтамасыз етеді,
ал бұл құқықтық негізде мемлекеттің меншігі болып саналады. Айта кету керек
"Салық — салық төлеушілердің құқық бұзушылықтары немесе құқықка қарсы
тәртіпсіздіктері үшін шараларға төлем ретінде қарастырылмайды".
Салықтың жиналатып орындары:
• нарықтарда;
• сатушы мен сатып алушылардан;
• үй шаруашылығынан;
• табыс көзінен, шығын статьяларынан;
Салықты реттеудің тетіктері:
• салық түрлері;
• салық ставкалары;
• салық жеңілдіктері;
• салық салу әдістері;
Салық төлеуден қашу себептері:
• елеулі салық ауыртпалығы;
• салық заңының айқынсыздығы;
• субъектілердің саналы түрде алдын-ала салық мөлшерін төлемеуге
ұзатылуы;
• салық қызметін үйымдастырудағы кемшіліктер болуы мүмкін.
Салық ауыртпалығы - салық жиналуының жалпы мөлшерінің бірлескен ұлттык
өнімге қатынас ретінде анықталатын көрсеткіш.
1.2 Мектеп оқушыларына ҚР бюджет кірісін қалыптасуындағы
салықтардың механизмі және элементтерін үйрету
Нарықтық эколномиканың қалыптасу кезеңінде салық салу саясатының
негізгі бағыты – салық жүйесін құру және оның тиімді қызмет етуіне
мүмкіншілік беретін салық механизмін іске асыру. салық салудың әдістері
мен жолдары, салық салудың негізгі қағидалары, салық салуды ұйымдастыру
салық механизміне жатады.
Қандай да бір механизмнің құрамында бірнеше тетіктер мен
элементтер болады. Сол сияқты салық механизмі де белгілі бір салық
элементтерінен тұрады. салық салу элементтері мыналар: субъект, объект ,
салық көзі, салық ставкасы, салық өлшем бірлігі, салық оклады, салық
жеңілдіктері, салық төлеу мерзімі мен тәртібі, салық төлеушінің және салық
қызметі органдарының құқықтары мен міндеттері, салық төлеуін бақылау,
салықтық жазалау шаралары. Осы элементтерге жеке-жеке тоқталатын болсақ:
Салық төлеуші (субъект) - салықты және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдерді төлеу жөніндегі заңды міндеті бар тұлға. Қазақстан
Республикасының салық төлеушілері:
1) резидент және резидент емес заңды тұлғалар;
2) Қазақстан Республикасының азаматтары, шетел азаматтары және
азаматтығы жоқ адамдар болып жіктеледі.
Салық объектісі – заң жүзінде негізделген салық салуға негіз
болатын табыс, мүлік, қызмет көрсету, ақшалай операциялар және тағы да
басқа көптеген тауарлық – материалдық игіліктер.
Салық көзі – салық салынатын табыс. Салық салынатын табыс жылдық
жиынтық табыс пен шегерімдердің айырмасы ретінде анықталады.
Салық ставкасы – бір өлшем бірлігінен алынатын салық мөлшері.
Ставкалар тұрақты немесе пайыз нысанында белгіленеді. Пайыздық салық
ставкасы прогрессивтік, регрессивтік және пропорционалдық (тұрақты) болып
бөлінеді.
Прогрессивтік ставкалар салық салынатын табыстың өсуіне сәйкес ұлғайып
отырады.
Пропорционалды ставкалар керісінше, салық салынатын табыстың
мөлшеріне байланыссыз тұрақты пайызбен тағайындалады.
Регрессивті салық ставкасы – салық салынатын табыс мөлшерінің өсуіне
қарай салық ставкасының төмендеуі. Тұрақты салық ставкасы салық
объектісінің көлемінен тәуелсіз бірыңғай сома түрінде белгіленеді.
Салық өлшем бірлігі – есептеу үшін берілген салық объектісінің
өлшем бірлігі.
Салық оклады – салық төлеушінің белгілі бір объектісінен төленетін
салық сомасы.
Салық жеңілдіктері заңға сәйкес салық төлеушіні бірітіндеп немесе
салық төлеуден толық босату. салық жеңілдіктеріне салықтан толық
босатылатын, салық салынбайтын минимум, шегерістер, салық ставкасын
төмендету, салық төлеу мерзімін ұзарту тағы да басқалары жатады. Салық
төлеуші шегерімдерді жылдық жиынтық табыс алумен байланысты шығыстарды
растайтын құжаттары болған кезде жүргізіледі.
Салықты төлеу мерзімі – салықтар мен басқа да міндетті төлемдердің
бюджетке төлену уақыты.
Салық төлеу тәртібі – белгіленген мерзімде салықты төлеген кезде
алдымен бюджетке қандай салықтар төлеу керек екенін, яғни төлеу кезіндегі
белгілі бір дәйектілікті белгілейді.
салық төлеушілердің құқығы:
• қолданылып жүрген салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті
төлемдер туралы, салық заңдарындағы өзгерістер туралы салық қызметі
органдарынан ақпарат алу;
• салық қатынастары мәселелері бойынша өз мүдделерін қорғау және оны өзі,
не өз өкілі арқылы білдіру;
• салық бақылауы нәтижелері бойынша салық және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдерді есептеу мен төлеу жөнінде салық қызметі органдарына
түсіндірме табыс ету;
• салық бақылауы нәтижелерін алу;
• жеке шотынан
• міндеттемелерінің орындалуы бойынша бюджетпен есеп айрысудың жай-күйі
туралы көшірме алу;
• салық Кодексінде және Қазақстан Республикасының басқа да заң
актілерінде белгіленген тәртіппен салықтық тексеру актілері бойынша
хабарламаға және салық қызметі органдары лауазымды адамдарының әрекетіне
(әрекетсіздігіне) шағым жасау;
• салық құпиясының сақталуын талап ету;
• салық салуға қатысы жоқ ақпарат пен құжаттарды табыс етпеу.
Салық төлеушінің міндеттері:
• салық міндеттемелерін дер кезінде және толық көлемінде орындау;
• салық қызметі органдарының анықталған салық заңдарын бұзушылықтарды
жою туралы заңды талаптарын орындау, сондай-ақ қызметтік міндеттерін
атқаруы кезіндегі заңды қызметіне кедергі жасамау;
• нұсқама негізінде салық қызметі органдары лауазымды адамдарының салық
салу объектісі және салық салумен байланысты объект болып табылатын
мүлікті тексеруіне жол беру;
• салық есептілігі мен құжаттарды заңға сәйкес тәртіптен табыс ету;
• сауда операцияларын жасаған немесе қызметтер көрсеткен кезде
тұтынушылармен ақшалай есеп айырысуды фискалдық жады бар бақылау –
касса машиналарын міндетті түрде пайдалана тұтынушының қолына
бақылау чегін бере отырып жүргізу.
Салықты төлеуді бақылау – салық заңдарының орындалуын, мемлекетке
түсетін салықтар мен басқа да міндетті төлемдерді есептеу дұрыстығын және
олардың уақытылы төлену мәселелері бойынша заңды және жеке тұлғаларды
тексеру. Салықты төлеуді басқаруды тек қана салық қызметі органдары жүзеге
асырады.[3,25 б]
Салық салу қағидалары:
Салық механизмінің қызметі белгілі қағидаларға сүйеніп іске асырылады.
Қазақстан Республикасының Салық Кодексі салық ісін мынадай қағидаларға
негізделіп жүргізілуін талап етеді:
• міндеттілік қағидасы бойынша салық төлеуші салықтық міндетін толық
және белгіленген мерзімде орындауы тиіс.
• нақтылық қағидасы бойынша Қазақстан Республикасындағы бюджетке
төленетін төлемдер мен салықтар нақты болуы тиіс.
• әділеттілік қағидасы бойынша Қазақстан Республикасында салық салу
жалпыға бірдей және міндетті болады, жеке түрдегі жеңілдік жасауға
рұқсат етілмейді.
• біртұтастылық қағидасы бойынша Қазақстан Республикасы аумағында
жалпыға бірдей салық жүйесі қолданылады.
• жариялылық қағидасы бойынша салықты реттеуші нормативтік құқықтық
кесімдер ресми басылымдарда жарық көреді.
Қазақстан Республикасында салық жүйесінің де алатын орны зор. Салық
жүйесін мемлекет пен заңды және жеке тұлғалар арасындағы қаржы қатынастары
және осы қатынасты анықтайтын салықтар, салық механизмі яғни, салық салу
әдістері мен тәсілдері, жолдары, салық заңдары мен салыққа қатысты
кесімдердің, салық қызметі органдарының жиынтығы құрайды.
Салық жүйесі мемлекет қаржы көздерін жасаудың ең негізгі құралы
болуымен қатар, ел экономикасын қайта құруға, өндірістің ұлғайып дамуына
және саяси әлеуметтік шаралардың толығымен іске асуына мүмкіндік туғызады.
Еліміздің салық жүйесінің дамуын төрт кезеңге бөліп қарастыруға болады:
• 1-ші кезең (1992-1995 жж) – жаңа салық жүйесі базисінің, салық
кезеңінің өңделуі және іске қосылуы;
• 2-ші кезең (1996-1998 жж.) – нарықтық экономика талаптарына сай
келетін салық жүйесін құруды аяқтау;
• 3-ші кезең (1998-2000жж.) – барлық қағидалардың ескерілуі арқылы салық
жүйесіне өзгерістер мен толықтыруларды енгізу, салық жүйесін одан әрі
жетілдіру.
• 4-ші кезең (2001-2002 жж.) – Жаңа салық Кодексі қабылданып, іске
қосылды.
Алғашқы салық жүйесінің көптеген кемшіліктері де болды. Атап
айтқанда, басқа елдерге қарағанда біздің салық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
6
Нормативтік сілтемелер 7
8
Анықтамалар
Белгілеулер мен қысқартулар
Кіріспе 9
1 12 жылдық білім беру кезінде мектеп оқушыларына ҚР бюджет
кірісінің қалыптасуындағы салықтардың алатын рөлін түсіндіру
1.1 Мектеп оқушыларына ҚР бюджет кірісінің қалыптасуында салықтардың
экономикалық мәні мен маңызын түсіндіру
1.2 Мектеп оқушыларына ҚР бюджет кірісін қалыптасуындағы салықтардың
механизмі және элементтерін үйрету
1.3 Мектеп оқушыларына ҚР бюжет кірісін қалыптастыруда салықтардың
тиімділігі мен артықшылығын үйрету
1.4 Мектеп оқушыларына шет мемлекеттердегі бюджет кірісін
қалыптастыруда салықтың алатын орнын түсіндіру
12 жылдық білім беру жағдайында мектеп оқушыларына Жамбыл облысы
2 салық департамантінің мәліметтері бойынша бюджет кірісіне
түсетін салықтық түсімдерді бағалау тәсілдерін үйрету
2.1 Мектеп оқушыларына Жамбыл облысы салық департамантінің қызметін
анықтап түсіндірту
2.2 Мектеп оқушыларына ҚР кірістерінің қалыптасуындағы түсімдерінің
орындалуын талдатуды үйрету
2.3 Мектеп оқушыларына ҚР бюджет кірісіндегі салықтық түсімдердің
қалыптасуына баға беруді үйрету
2.4 Мектеп оқушыларына Жамбыл облыстық салық департаментінің тексеру
жұмыстарына баға беру
3 12 жылдық білім беру жағдайында мектеп оқушыларына ҚР бюджетінің
қалыптасуындағы салықтардың түсімін арттыру жолдарын үйрету
3.1 Мектеп оқушыларына ҚР бюджет кірісінің қалыптасуындағы
салықтардың элементтері арқылы салық жүйесін жетілдіруді үйрету
3.2 Мектеп оқушыларына бюджет кірісін толықтыруға бағытталған
іс-шараларды дамытуды үйрету
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Нормативтік сілтемелер
Осы дипломдық жұмыста келесі нормативтік құжаттарға сілтемелер жасалды:
1 Қазақстан Республикасы білім беру жүйесі. Жоғарғы оқу орындарында
диплом жұмыстарын (жобаны) орындау ережесі. Негізгі ережелер. ҚР МЖМБС
5.04.020-2008. – Астана: 2008
2 Мемлекеттік стандарт 2.105-95 Конструкторлық құжаттардың бірыңғай
жүйесі (БЖКҚ). Текстік құжаттарға жалпы талаптар
3 ГОСТ 7.1-84 Система стандартов по информации, библиотечному и
издательскому делу. Библиографическое описание документа. Общие требования
и правила описания
4 ГОСТ 7.9-95 (ИСО 214-76) Система стандартов по информации,
библиотечному и издательскому делу. Библиографическое описание документа.
Реферат и аннотация. Общие требования
5 ГОСТ 8.417-81 Государственная система обеспечения единства измерений.
Единицы физических величин
Анықтамалар
Осы дипломдық жұмыста Қазақстан Республикасы білім беру жүйесі.
Жоғарғы оқу орындарында диплом жұмыстарын (жобаны) орындау ережесі. Негізгі
ережелер. ҚР МЖМБС 5.04.020-2008-ға сәйкес келесі анықтамалар мен терминдар
қолданылады.
Бюджеттің кірістері — бюджетке қайтарылмайтын негізде салықтардан,
алымдардан және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерден алынатын
түсімдердің, салыққа жатпайтын және өзге де түсімдердің, сондай-ақ негізгі
капиталды сатудан түсетін кірістердің көлемі.
Салықтық емес түсімдер – негізгі капиталды, байланысты гранттарды
сатудан түсетін түсімдерге жатпайтындардан басқа, Қазақстан Республикасының
басқа да заң актілерінде белгіленген республикалық, жергілікті бюджеттерге
төленетін міндетті, қайтарылмайтын төлемдер мен Қазақстан Республикасының
Ұлттық қорына жіберілетін бюджет түсімдері сондай – ақ, трансферттерден
басқа, бюджетке өтеусіз берілетін ақша.
Жергілікті бюджет — бұл ұлттық табысты аумақтық тұрғыда қайта бөлуге
мүмкіндік жасайтын және билік пен басқарудың жергілікті органдарының қаржы
базасын жасауды қамтамасыз ететін экономикалық қатынастардың жиынтығы
Салықтар - тауарлы өндіріспен бірге, қоғамның топқа бөлінуімен және
мемлекеттің пайда болуымен, оған әскер, сот, қызметкерлер ұстауға
қаражаттьң қажет болуынан пайда болды.
Тікелей салықтар – субъектінің кірісі мен мүлкінен тікелей
төленетін салықтар (табыс салығы, мүлікке салынатын салық, қосылған құн
салығы)
Жанама салық – бағаға немесе тарифке үстеме түрінде белгіленген
салық төлеушінің кірістеріне тікелей байланысты емес салықтар (акциздер).
Жанама салықтардың универсалды, жеке, фискалды монополиялық, кедендік
түрлері бар.
Жалпы салықтар – тиісті деңгейінің ағымдағы және капиталдық шығындарын
қаржыландыру үшін пайдаланылады
Ең төменгі жылдық жалақы – күнтізбелік жыл үшін ең төменгі айлық
жалақының заңмен белгіленген мөлшерінің сомасы.
Салық бақылауы – салық қызметі органдарының салық заңдарының
орындалуын, жинақтаушы зейнетақы қорларына міндетті зейнетақы жарналарының
және Мемлекеттік әлеуметттік сақтандыру қорына әлеуметтік аударымдардың
толық және уақтылы аударылуын бақылауы.
Белгілеулер мен қысқартулар
Осы дипломдық жұмыста келесі қысқартулар қолданылды:
ҚР - Қазақстан Республикасы
АҚШ- Америка Құрама Штаты
СК – Салық Кодексі
МБ – Мемлекеттік бюджет
РБ – Республикалық бюджет
ЖБ – Жергілікті бюджет
12 жылдық білім беру жағдайында мектеп оқушыларына ҚР бюджетінің
қалыптасуындағы салықтардың рөлін бағалау және жетілдіру бойынша сабақ
өтудің тәсілдерін үйрету тақырыбына жазылған ОПЭ -29-1 тобының білімгері
Дуненбаева Ақсауле Алибекқызның дипломдық жұмысына
АННОТАЦИЯ
Бірінші бөлімде - 12 жылдық білім беру кезінде мектеп оқушыларына ҚР
бюджет кірісінің қалыптасуындағы салықтардың алатын рөлін түсіндіруді
қарастырады.
Екінші бөлімде 12 жылдық білім беру жағдайында мектеп оқушыларына
Жамбыл облысы салық департамантінің мәліметтері бойынша бюджет кірісіне
түсетін салықтық түсімдерді бағалау тәсілдерін үйрету жолдары
қарастырылды.
Үшінші бөлімде 12 жылдық білім беру жағдайында мектеп оқушыларына
ҚР бюджетінің қалыптасуындағы салықтардың түсімін арттыру жолдарын үйрету
жолдары қарастырылды.
Дипломдық жұмыс 3 бөлімнен, 7 кестеден, 8 суреттен 69 беттен
тұрады.
Кіріспе
Зерттеу тақырыбының өзектілігі: Ертеңгі күннің бүгінгі күннен
асып түсуіне ықпал етіп, адамзат қоғамын алға қарай жетелеуші құдіретті күш
тек білімге ғана тіреледі. Білім беруге заман талабы тұрғысынан жеке
тұлғаны дамытудағы қоғамның рухани және адамгершілік құндылықтарын
қалыптастыруда білім беру саласы – баса назар аударарлық мәселе.
ХХІ ғасырда еліміздің болашағын алға қарай жетелеуші ұрпаққа
білім беруді қамтамасыз ететін жалпы және орта білім беру саласына
түбегейлі өзгеріс, яғнии 12 жылдық жалпы және орта білім беру жүйесін
енгізу – баса назар аударарлық мәселе. Осы мектептің негізінде білім беру
мерзімін 12 жылға ұзартуды психологиялық және физиологиялық тұрғыда болады.
Біздің қоғамымыздың саяси және әлеуметтік-экономикалық құрылымындағы қайта
құрулар алдыңғы қатарға халыққа білім беру жүйесіне қойылатын жаңа
талаптарды тудырды.
ХХI ғасыр мектебінің маңызды мақсаты балаларды оқытудың
барысында олардың түрлі салада жеткілікті түрде күрделі білімдерді, икемдер
мен дағдыларды игеруді талап ететін олардың одан кейінгі оқуына толыққанды
негіз бола алатын психикалық дамудың ерекшеліктерін анықтау болып табылады.
Сондықтан, көздеген мақсатымызға жету үшін 12 жылдық білім
беру жүйесін енгізген болатын. Ал 12 жылдық білім беру жүйесі бойынша
бастауыш сыныпқа оқушыларды қабылдау мәселесі теория әрі тәжірибе жүзінде
талдау мен енгізу мәселесі көптеген уақытты талап етеді.
Баланың жеке басын жан - жақты дамыту мен мектепке даярлау
ісі бүгінгі таңда білім беру саласындағы аса маңызды. Жалпы білім беретін
мектептерде 1-сыныпқа қабылданған оқушылардың оқу жүйесінде айтарлықтай
қиыншылықтарға кезігеді. Алғаш баланы мектепке берерде оның биологиялық
жасы мен мектепке психологиялық даярлығының көрсеткішін өлшеп шығару -
бүгінгі күн талабы. Бастуыш сынып оқушының жаңа ортаға түсуіне байланысты
көңіл - күйінің сипаты, сынып сабақтық жүйеге қаншалықты төзімді оның
еріктік қасиеттері, жазбаша білімдерді игерудегі таным процестерінің даму
деңгейлері тексеріле бермейді. Сондықтан баланың мектептегі оқу жүйесіне
педагогикалық - психологиялық тұрғыдан әлі де толық қарастырылып,талдануы
тиіс.
Тағы маңызды мәселенің бірі – Білім және ғылым министірлігі
бөлім-бөлімдерде білікті психологтар отыруы және олардың сауатты кеңесі
керек. Егер психологтар тарапынан оқыту мәселелері дұрыс шешілетін болса,
басқа жоғарыдағыдай мәселелер өзінен - өзі ретке келер еді.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы мен теориялық мәні: Қоғамымыздың
әлеуметтік – экономикалық және саяси құрылымының түпкілікті жаңаруына
байланысты бірінші міндет халықтық білім жүйесін жаңаша тұжырымдама жасап
жаңаша талап қоюды қажет етеді. Мектептердегі нақты міндеттердің бірі білім
беру кезеңінде балалардың психологиялық деңгейінің дамуын, олардың әрі
қарай білім алу, күрделі білімді жеткілікті қабылдау, әр салада болсын
біліктерін жетілдіру негізінде, еліміздегі үздіксіз білім беру саласының 12-
жылдық білім беру жүйесіне өтуі ғылым, білім саласында үлкен жаңалық болып
табылады. Халықтық білім беру ордасындағы психолог- мамандар күнделікті
өмірде баланың мектептегі оқуға психологиялық дайындығын анықтып, 12-
жылдық білім беру жүйесі енгізілген мектептерге қабылдаудағы психологялық
ерекшеліктерін анықтау мәселелерімен жиі жолығады. Осыған байланысты әр
психолог өзінің жетік білім деңгейіне, біліктілігіне байланысты балалық
мектепке дайындығын әртүрлі әдістемелік тәсілдерді пайдалана отырып
анықтайды. Сондықтан да Қазақстандағы педагогикалық психология ғылымының
осындай көкейкесті мәселелерін ескере отырып. Қазіргі таңда ұлт
мектептеріне қабылдаудағы бастауыш сынып оқушыларының психологиялық
ерекшеліктерін анықтап, сипаттап бермекпіз.
Бүгінгі күні еліміздің салық жүйесі біршама өзгерістерге ұшырап, дамып
және нығайып келеді.
Салықтар – мемлекет қаржысының тұрақты қайнар көзі болып табылады.
Мемлекет салықтарды экономиканы дамыту, тұрақтандыру барысында қуатты
экономикалық тетік ретінде пайдаланады. Салықтар мемлекеттің егемендігінің
бір көрінісі. Осынысымен салықтар мемлекет меншігі мен заемдарынан түсетін
табыстан ерекшеленеді.
Дипломдық жұмыстың мақсаты – нарық экономикасы жағдайында салықтардың
және салық салу элементтерінің алатын орны мен рөліне талдау жасау болып
табылады.
Дипломдық жұмыстың міндеті – қойылған мақсатқа жету, ол үшін салықтың
мәнін, мазмұнын, атқаратын қызметін, салық салу саясатының даму жағдайын,
оны жетілдіру жолдарын теориялық тұрғыда қарай отырып, оны практикамен
ұштастыру, қорытынды жасау болып табылады.
Дипломдық жұмыста Қазақстан республикасының салық жүйесіне және салық
салу элементтеріне толық сипаттама берілген. Қазіргі кездегі салықтардың
мәнін, маңызын, нарықтық экономикадағы алатын орнын, негізгі проблемаларын
және жетілдіру жолдарын қарастырдық.
Салық салудың негізгі мақсаты – мемлекет қазынасын толтыру, еліміздің
экономикасын дамыту, әлеуметтік жағдайды жақсарту және кәсіпорын, тұрғындар
қаржыларын қоғамдық қажеттілікке тарту болып табылады.
Салықсыз мемлекеттің және онымен байланысты барлығының да өмір сүруі
мүмкін емес. Қазіргі кездегі салықтардың маңызы мен рөлі мемлекеттік
органдарды қаржы ресурстарымен қамтамасыз етумен шектелмейді. Салықтар
ұлттық табысты мемлекеттендірудің басты құралы. Олардың макроэкономикалық
рөлі артып келеді, мұны ЖҰӨ-нің көлеміндегі салық үлесінің ұлғаюынан көруге
болады. Салықтар экономикалық белсенділікті арттырудың, ұдайы өндіріс
процесіне әрекет етудің басты бір тұтқасы ретінде – жаңа сипатқа ие болуда.
Мұндай ықпал көп бағытта жүргізуде.
1 12 жылдық білім беру жағдайында мектеп оқушыларына ҚР бюджет
кірісінің қалыптасуындағы салықтардың алатын рөлін түсіндіру
1.1 Мектеп оқушыларына ҚР бюджет кірісінің қалыптасуында
салықтардың экономикалық мәні мен маңызын түсіндіру
Бүгінде жаһандану заманында жас ұрпаққа әлемдік стандартқа
сәйкес білім беру мәселесі республикамызда ғылыми-педагогикалық тұрғыда
ізденіспен әлемдік жинақталған тәжірибеге, отандық қол жеткен табыстарды
саралай отырып, ұлттық ерекшеліктерді ескере, оқыту мен тәрбиелеуді жаңаша
ұйымдастыруымен көкейкесті мәселе болып отыр.
Қоғам сұранысынан туындап отырған талапқа сәйкес оқушының ой-
өрісін дамытып, алған білімдерін өз тәжірибесінде жаңа жағдайларда қолдану
біліктілігін, ізденімпаз, шығармашыл тұлға қалыптастырудың бірден-бір жолы
12 жылдық білім беруге көшу екенін әлемдік тәжірибе дәлелдеуде.
Қазіргі таңда республикамызда 12 жылдық білім беруге көшуге
дайындық жұмыстары жан-жақты талқылануда.Мұндағы біздің басты ұстанымымыз-
тұлғаның жеке дамуына негізделген, жан-жақты зерттеліп, сараланған білім
беру үлгісінің басым бағыттарын айқындау, нәтижесінде еліміздің әлемдік
өркениетке негізделген білім саясатындағы стратегиялық мақсаттарын жүзеге
асыру.
12 жылдық білім беру жүйесіне көшу-қоғамдағы елеулі өзгерістер
мен адамдар арасындағы қарым-қатынас құралдарының қарыштап дамуына
байланысты жаңа адамды қалыптастыруды көздеген заман талабы.Әлемдік білім
кеңістігіндегі оқытудың озық технологияларын қамтитын жаңа білім мазмұны
шынайы жарыс, адал бәсекеге қабілетті адам тәрбиелеуді қамтамасыз етуге
тиіс.
12 жылдық оқытудағы басты мақсаты
- қарқынды дамып келе жатқан ортада өмір сүруге қабілетті;
- өзін-өзі дамытуға;
- өз ойын еркін айта білуге;
- өз қалауымен қоғам талабына сай өзін көрсете білуге бейім;
- жоғары білімді шығармашыл дамыған тұлғаны қалыптастыру.
Қазіргі ғылым мен техниканың қарыштап дамыған кезінде оқу-
білімнің, соның ішінде болашағымыз-бүгінгі мектеп оқушысының білімі мен
тәрбиесі маңызды мәселе.Еліміздің әлеуметтік экономикасының дамуына өзіндік
үлес қоса алатын, өзіндік ой-пікірі бар, жан-жақты дамыған, білімді де
білікті тұлғаны дайындап, тәрбиелеу-аса құрметті қоғамдық міндет.Себебі, ел
тұтқасын жан-жақты білімді ұрпақ ұстанған шақта ғана өркениет алға дамымақ.
Жас ұрпаққа білім беруде, оларды болашақ еліміздің тұтқасы етіп
тәрбиелеу-әр ұстаздың, әрбір мектептің ең қасиетті міндеті.Осы міндеттерді
орындау мақсатында білім беру саласында да елеулі әрі ауқымды өзгерістер
өрістеуде.Осы мақсатта мемлекетіміздің білім сапасын арттыратын түрлі
құжаттар қабылданып, бағдарламалар енгізілуде.
Білім беруді жаңарту –үнемі алға қарай ұмтылу мен дамыту үрдісі,
бұл білім беруде кезең-кезеңімен өтетін және алынған нәтижелерге сәйкес
түзету енгізіліп, талданатын өзгерістер.Сонымен қатар білім беруді жаңарту
үрдісі салт-дәстүрді, мәдени мұраны, жалпы ұлттық құндылықтарды көздің
қарашығындай сақтауды талап ететін тұрақты жүйелерден тұрады.Сондықтан да
12 жылдық оқытуға көшуді жүзеге асыру –оның қажеттілігі мен тиімділігін әр
педагогтың, әр ата-ананың саналы түрде түсінуін, қабылдауы мен оған
белсенді түрде араласуына мүмкіндік беруді, асқан ұқыптылық пен
сезімталдықты қажет ететін үрдіс.
Баланы айналаны өз бетімен танып білуге деген табиғи ұмтылысы
негізінде құрылған оқытудағы зерттеу тәсілін пайдалану ерекше орын
алады.Зерттеуге оқытудың басты мақсаты-адамзат мәдениетінің кез-келген
саласындағы іс-әрекеттің жаңа тәсілдерін баланың өз бетімен,
шығармашылықпен, меңгеру қабілеті мен дайындығын қалыптастыру.
Бала оқытуда зерттеу тәсілін қолданудың қажеттілігі бала
болмысының білмекке құмарлығымен, оның қоршаған дүниені зерделеуге деген
қызығушылығымен түсіндіріледі.Оқушылардың өзіндік зерттеулері, олардың жеке
қажеттіліктері сұраныстарын қанағаттандыруға септігін тигізеді.Сонымен
қатар, өзіндік зерттеулер интеллектуалды және шығармашылық қабілеттерді,
ойлау және зерттеу біліктерін дамытуға мүмкіндік береді.Өзіндік
зерттеулердің көмегімен оқушылар дүниені тани келе, өздері үшін жаңа
білімдерді дайын күйде алмай, өз бетімен ашады.Зерттеушілік жұмыс
балалардың өз қызығушылығынан басталады.
12 жылдық білім беру технологияларының ерекшелік жағы ол жеке
тұлғалық қасиеттерге бағдарланған оқыту, проблемалық бағытқа және
шығармашылық сипатқа ие, оның басты бағдары-білім беру, жаңа дүниені ашу
мен іздену арқылы білімді іс жүзінде қолдану; баланың жалпы және арнайы
қабілеттерін дамыту, білім біліктерді игеру мүмкіндіктерімен оларды қолдану
жолдарын көрсетеді.
Сурет 1. 12 жылдық білім берудің технологиясы
Қазіргі кездегі баланың интеллектісіне, дербес ойлауын дамытуға
бағытталған, өз бетімен ізденуге даярлайтын жеке жұмыстар көптеп беруге
болады. Балаларды мектепке дайындау, мектепке бейімделуін және оқытудың
жетістігін қамтамасыз ететін маңызды құрамы психологиялық дайындық
компоненттері болып табылады. Баланың жеке тұлғасының даму мәселесін
шешу,оқытудың тиімділігін арттыру, балалардың мектепте оқуының дайындық
деңгейін дұрыс ескере отырып, жұмыс жасау керек.
Интеллектуалдық дайындық – баланың мектепке интеллектуалды
дайындық компоненті оның ой - өрісін, нақты білім қорын қарастырады. Жалпы
айтқанда, мектепте оқытуға интеллектуалды дайындықтың дамуы былай болады:
- Дифференциалдық қабылдау;
- Аналитикалық ойлау;
- Болымсызға рационалды жақындау (фантазия рөлі);
- Есте сақтау;
- Білімге қызығушылық;
- Ести отырып сөйлеу және түсіну,әр түрлі символдарды қолдана
білуі;
- Қол қимылдарының,көру,қимыл кординацияларының дамуы.
Атақты психолгтардың айтуы бойынша Бала ойын үстінде қандай
болса,өскенде еңбек үстінде сондай болады дейді.
Сондықтан ойын – адамның өміртанымының алғашқы қадамы.
Оқу процесінде ойын технологиясы ерекше орын алады. Ойын
технологиясын қолдану – оқушының оқудағы танымдық іс - әрекетін және
қалыпсыз жағдайларда өз білімін қолдануға мүмкіндік береді.
Дамыта оқыту технологиясы – шығармашылық ойлауға, сапалы
дамуға, қиялдауға, есте сақтау,тіл дамытуға бағытталған. Бұл технологияның
ерекшелігі: оқығанын пікірсайысқа салу, сабақ құрылымының тиімділігі,
дидактикалық ойындар, өзіндік іс - әрекет қарқындылығы, сабақта әр оқушыға
өзін - өзі көрсетуге мүмкіндік беретін педагогикалық жағдай құру. Бұл
технологияның бір ерекшелігі жақсы, жаман оқушылар деп бөлмей, барлық
баланың ой - өрісін дамыту үшін қолайлы жағдай туғызуды мақсат тұтуы.
Коммуникативті оқыту технологиясы – сабақта диалогтық және
монологтық оқытудағы жағдайды жасайды. Коммуникативтік әдіс оқушылардың
танымдық оқу іс - әрекетін ұйымдастырудың негізгі құралы болып табылады.
Коммуникативтік әдісті қолдану кезінде қарым – қатынас дағдысы, тұлғаның
адамгершілік қасиеті, өзінің ортақ мақсаты тілегіне бағына білуін
қалыптастырады.
Жоғарыда көрсетілген барлық технологияларды орынды, шеберлікпен
қолдана білсе, үлкен нәтижеге жетуге болатынын және жоғары дидактикалық
жетістіктерді байқауға болатындығы анық. Осыған орай жеке тұлғаны жан –
жақты дамытуда жеке тұлғаға бағытталған сабақ құрылымының технологиясы
да,мұғалімге қойылатын талап та өзге болуы тиіс.
Жеке тұлғаға бағытталған сабақ дегеніміз – оқушыға деген
құрмет,ізгі қатынас, оқушылардың тұлғалық ерекшеліктері ашылатын,
қасиеттері қалыптасатын, мүмкіндіктері жүзеге асырылатын оқыту жағдаяты,
сахналық алаң. Осындай сабақты жобалау және өткізу технологиясы мұғалімді
жаңа, бұрын таныс емес кәсіби позицияға қояды: әр баланың жеке даму
процесіне,оның тұлғалық қалыптасуына кешенді педагогикалық бақылау
жүргізетін, ол бір мезгілде пән мұғалімі де, психолог та болуы тиіс.
Сурет 2 . 12 жылдық білім беру жүйесінде жеке тұлғалық факторлар
12 жылдық білім беру жағдайында мұғалім осы компоненттерге сүйене
отырып,әрбір технологияны өздік жолда әдіс – тәсілдермен ерекшелендіріп, өз
өмірлік және педагогикалық тәжірибесін пайдаланып, балаларды бірлескен
әрекеттерге тартудың әр алуан түрлі әдістерін,өз бойында бар мүмкіндіктерін
жүзеге асыруды ықпал етсе, оқушының мінез – құлқында – мінезі,
темпераменті, талабы, көзқарасы, талғамы байқалып, үнемі өзін - өзі
үйретуі,өзін - өзі тәрбиелеуі,өзін - өзі дамыту,өз іс әрекеттеріне өзгеріс
енгізе алуы,өзін үнемі жетілдіріп отыруы және рефлексиялық қажеттілікті
талап етеді.
Балаларды сүйетін, өз пәнін жетік
меңгерген,психология,педагогиканы терең меңгерген – жаңашыл мұғалімнің
алдында білім алған бастауыш сатыны бітірген жеке тұлғаның бейнесі мынадай
болуы тиіс:
Сурет 3. 12 жылдық білім беру жүйесіндегі жеке тұлғалық факторлар
Қазіргі нарықтық экономика жүйесінде салықтардың алатын орны өте
зор
Салықтар мемлекеттік бюджеттің негізгі бөлігі. Бүгінгі күнде
салықтар әлеуметтік сферада және экономикалық реттеуде негізгі инструмент
ретінде көрініс табады, өйткені мемлекет салық жүйесінің көмегімен ұлттық
табысты қайта бөлу кезінде өзінің әсерін тигізе алады.
Ұйымдық-құқықтық жағынан салықтар – бұл мемлекет біржақты тәртіппен
заң жүзінде белгілеген, белгілі бір мөлшерде және мерзімде бюджетке
төленетін қайтарусыз және өтеусіз сипаттағы міндетті ақшалай төлемдер болып
табылады.
Салықтардың экономикалық мәні олардың өзінің функциялары мен
міндеттерін жүзеге асыру үшін мемлекет жұмылдыратын ұлттық табыстың бір
бөлігі болып табылатындығында.
Салықтар қаржының бастапқы категориясы болып табылады. Салықтар
мемлекетпен бірге пайда болды және мемлекеттің өмір сүріп, дамуының негізі
болып табылады. Адамзат дамуының бүкіл тарихы бойына салық нысандары мен
әдістері өзгерді, игерілді, мемлекеттің қажеттіліктері мен сұрау салуларына
бейімделеді. Салықтар тауар-ақша қатынастарының ахуалына әсер ете отырып,
олар – дамыған жүйесінде айтарлықтай өрбіді. Мемлекет құрылымының өзгеруі,
өркендеуі әрқашан салық жүйесінің қайта құрылуымен, жаңаруымен қабаттаса
жүреді.
Салықтар барлық елдерде олардың қоғамдық-экономикалық құрылысы мен
саяси іс-бағытына қарамастан ұлттық мемлекет кірістерінің негізгі көзі –
ұлттық табысты қайта бөлудің басты қаржылық құралы, мемлекеттің кірістері
және бюджеттің кірістерін қалыптастырудың шешуші көзі болып табылады.
Салықтарда мемлекеттің экономикалық мазмұны нақты түрде көрінеді, ал
салықтардың әлеуметтік-экономикалық мәні, олардың түрлері мен рөлі
қоғамның экономикалық құрылысымен, мемлекеттің табиғатымен және
функцияларымен айқындалады. Белгілі философ Френсис Бэкон салықтарды төлеу
әрбір азаматтың қасиетті борышы деген еді.
Қазақстан Республикасы Конститутциясының 35-бабында: заңды түрде
белгіленген салықтарды, алымдарды және өзге де міндетті төлемдерді төлеу
әркімнің борышы әрі міндеті болып табылады, - деп жазылған.
Салықтарда ежелден салық жүктемесін (салық ауыртпалылығын) бөлудің
екі қағидаты қалыптасқан:
1.пайда (алынған игіліктер) қағидаты;
2.„қайыр көрсету” (төлем қабілеттілігі) қағидаты.
Салық мәселесі мен салық салудың тамыры ғасырларға тереңдеп кеткен.
Ал, оларға ғылыми көзқарас ХҮІІ-ХІХ ғасырларда пайда болды. Оған дәлелді
теориялық экономия классикалық мектебі ағылшын өкілдері еңбегінен табамыз:
В.Петти (1623-1687ж.ж.) „ Салық пен жиынтық трактаты” – (1662ж), Д.Рикардо
„ Салық салу және саяси экономияның басталуы” – (1817ж.), А.Смит „Халықтар
байлығының себептері мен табиғатын зерттеу” – (1776ж.) А.Смит салық салудың
төрт принциптерін айқындаған. Оның осы принциптері дамыған елдерде салық
салудың негізін құрайды.
1.Өзіне бекем мемлекет мүмкіндігіне қарай, қабілеті мен күшіне
сай үкіметті ұстауға қатысады. Мемлекеттің қорғауымен қамқорлығын пйдалана
отырып, қаржыландыру үкіметтің табысына сай жүзеге асады. Бұл ережені
сақтау немесе сақтамау салық салудың тереңдігіне немесе тепе-теңдігіне
ұрындырады.
2.Жеке тұлға төлейтін салық міндетті түрде айқын болуы керек.
Салықтық төлеу мерзімі, төлем тәсілі, сомасы - барлығы дәрлік төлем төлеуші
үшін анық әрі ашық болуы қажет және кез келген адамға да солай.
3.Әрбір алынатын салық белгілі уақытта немесе белгілі тәсілмен
төлеуші үшін ыңғайлы кезде барлығын төлейді.
4.Әрбір салық ой елегінен өткізіліп, толғағына толық жеткізілгені
дұрыс. Оның мемлекет қазынасына құйылуы, халық қалтасынан алғаны және
ұстағаны мүмкіндігінше аздау болғаны жөн. Қазынаға құйылғаннан гөрі,
салықты халық қатынасынан алу мен ұстаудың көп болуы да әбден мүмкін.
Себебі, оны жинау шенедіктердің көп болуын талап етсе, оларға төленетін
айлық сомасы салықтың мол мөлшері арқылы жүзеге асады.
А.Смит тікелей, жанбасы, жанама салықтар жүйесін және оларды
қолданудың әлеуметтік – экономикалық салдарын барынша талдады.
Салық салудың мақсаты кәсіпорын, тұрғындар қаржыларын қоғамдық
қажеттілікке (өндірістік және әлеуметтік) тарту болмақ.
Салық салудың мынадай принциптері бар:
- салық бар игіліктерге пропорционалды түрде қоғам мүддесіне сай
алынады;
- салық табыс мөлшері мен әлауқаттылық деңгейіне тәуелді болады.
Сонымен, салықтар дегеніміз мемлекеттік бюджетке заңды және жеке
тұлғалардан белгілі бір мөлшерде және мерзімде түсетін міндетті төлемдер
болып табылады.
Салықтар – шаруашылық жүргізуші субъектілердің, жеке тұлғалардың
мемлекетпен екі арадағы мемлекеттік орталықтандырылған қаржы көздерін
құруға байланысты туындайтын қаржылық қатынастарды сипаттайтын экономикалық
категория.
Салықтардың экономикалық мәні мынада:
біріншіден, салықтар шаруашылық жүргізуші субъектілер мен халық
табысының қалыптасуындағы қаржылық қатынастардың бір бөлігін көрсетеді.
екіншіден, шаруашылық жүргізуші субъектілер мен халық табысының белгілі
бір мөлшерін мемлекет үлесіне жинақтап, жиынтықтаудың қаржылық қатынастарын
көрсетеді.
Салықтар мемлекеттің құрылуымен бірге пайда болады және мемлекеттің
өмір сүруі мен дамуының негізгі қаржылық көзі болып табылады. Мемлекет
құрылымының өзгеруі, өркендеуі қашан да болса оның салық жүйесінің қайта
құрылуымен, жаңаруымен бірге қалыптасады. Әрбір мемлекетке өзінің ішкі және
сыртқы саясатын жүргізу үшін белгілі бір мөлшерде қаржы көздері қажет.
Салықтар – мемлекет қаржысының тұрақты қайнар көзі. Мемлекет
салықтарды экономиканы дамыту, тұрақтандыру барысында қуатты экономикалық
тетік ретінде пайдаланады. Осы салық салуға байланысты әр дәуірлерде
мемлекет қайраткерлері, экономистер, философтар, ойшылдар көптеген еңбектер
жазған. Мысалы, Ф.Аквиннский „Салықтарды ұрлаудың рұқсат етілген нысаны”
ретінде анықтаса, салық салу теориясының негізін салушылардың бірі А.Смит „
Салық төлеушілер үшін құлшылықтың белгісі емес, бостандықтың белгісі” деп
тұжырымдаған.
„ Салық ” ұғымы әр түрлі әдебиеттерде әр түрлі қарастырылады.
Негізінен көптеген экономикалық әдебиеттерде „ салық ” ұғымы бюджет қорына
белгілі бір көлемде және белгілі бір уақытта түсетін міндетті төлем ретінде
қарастырылады. [5,25 б]
Салықтар - тауарлы өндіріспен бірге, қоғамның топқа бөлінуімен және
мемлекеттің пайда болуымен, оған әскер, сот, қызметкерлер ұстауға
қаражаттың қажет болуынан пайда болды.
Салыктың экономикалық мәні - шаруашылық субьектілерінен, азаматтардан
ұлттық табыстың бір бөлігін алу жөніндегі өндірістік қатынастардың бір
бөлігі болып табатындығында.
Салыктың мәні мемлекет өз пайдасына жалпы ішкі өнімнің (ЖІӨ) белгілі
мөлшерін нактылы жарна ретінде алып қалады.
Салықтар мемлекеттің өмір сүруінің негізі болып саналады. Мемлекетті
ұстау үшін, халықтың ақшалай немесе натураддық формада тұракты түрде
төлейтін жарналары қажет болады. Адамзаттың даму тарихында салықтың
нысандары мен әдістері мемлекеттің сұранымдары мен қажеттеріне карай
бейімделіп, езгерістерге ұшырап отырды.
Егер екі мемлекет бір-бірімен соғыс жүргізсе, жеңген мемлекет
жеңілген мемлекеттің барлық байлығын тонап алады, болмаса белгілі бір
мөлшерде салық салып отырған.
Салыктарға экономикалық әдебиеттерде әр түрлі анықтама мен түсініктеме
берілген. Мәселен, Салық кодексінде Салықтар — мемлекет біржақты тәртіппен
заң жүзінде белгілеген, белгілі бір мөлшерде жүргізетін, қайтарымсыз және
өтеусіз сипатта болатын бюджетке төленетін міндетті ақшалай жарналар деп
атап көрсетілген.
Салық — заңды актілерге сәйкес салық төлеушілермен жүзеге асырылатын
бюджетке төленетін міндетті төлем.
Салық — белгілі бір объектілерден төленетін төлем.
Салық дегеніміз - белгілі бір мерзімде және белгілі бір көлемде
апынатын, заң бойынша қарастырылган міндетті төлемдер.
Қорыта айтқанда, барлық аныктамалар бір негізді құраушы жүйе екендігін
байқауға болады.
Салыкты басқа да төлемдерден ажырата білуіміз керек. Себебі, салық
белгілі бір объектілерден (табыс, мүлік, тауар, жер, көлік, мұра) төленеді.
Сонымен қатар салықты төлеудің өзіндік бір мерзімі болады (салық кезеңі -
бір күндік, он күндік, айлық, тоқсандық, жылдық) және белгілі бір көлемде
немесе мөлшерде (салық ставкасы) алынады.
Қазақстан Республикасының мемлекеттік бюджетінде салықтардың меншікті
салмағы 70 пайызын құрайды.
Салықты материалдық тұргыдан алганда — бұл, салық төлеушінің белгілі
бір мерзімде және белгіленген тәртіпте мемлекетке беретін белгілі бір акша
сомасы болып табылады (салық натуралдық тұрғыда материалдық кұндылық болып
саналады).
Салықтың материалдық белгісі - салық төлеуші белгілі бір соманы
мемлекетке міндетті тұрде беруі болып келеді.
Материалдық салықтық қатынастар — ақшалай катынастар, өйткені ол ақша
қаржыларының салық төлеушіден мемлекеттік ақша қорларына жылжуы дегенді
білдіреді.
Экономикалық категория тұргысынан қарағанда салық -салық төлеушілерден
мемлекетке қарай белгілі бір мөлшерде, белгілі бір мерзімде және
белгіленген тәртіпте бір бағыттағы ақшаның қозғалысы болып саналады.
Ал, құқықтық тұргыдан қарайтын болсақ, бұл мемлекеттік бекітілім, яғни
тұлғалардың мемлекетке белгілі бір ақша сомасын беруін (төлеуді) көздейтін
міндеттеме.
Салық құқыгы - мемлекеттің салықтық әрекеті процесін-де пайда болатын
қоғамдық қатынастарды реттейтін құқықтық нормалардың жиынтығы.
Салық материалдық тұрғыда белгілі бір ақша сомасын (ақшалай нысанда)
немесе салық төлеушілердің мемлекетке беруі тиіс белгілі бір заттардың
санын (натуралдық заттай нысанда) білдіреді.
Сонымен салықтардың мазмұны мынадай:
• Материалдық категория жағынан - бұл белгілі бір ақша сомасы болса;
• Экономикалық категория ретінде - бұл мемлекеттің табысы;
• Зандық категория жағынан, бұл заң жүзінде белгіленген міндеттеме
больп табылады.
• Салықтың экономикалық белгілері ретінде келесі көрсетілгендерді
атауға болады:
• Салық - мемлекетке тиесілі қоғамдық жиынтық өнімді бөледі;
• Салық - ақшалай нысанда төленеді;
• Салық - қайтарылмайтын төлем болып табьшады;
• Салық - баламасыз сипатта болады;
• Салық - салықты төлеген кезде меншік нысандары айқындалады;
• Салық - тұрақты экономикалық қатынас туғызады.
Ал, енді осы белгілердің мазмұнын тереңірек қарастырайық.
1. Салық — мемлекетке тиесілі коғамдық жиынтық өнімді бөледі.
Мемлекеттік аппарат мемлекетке тиесілі ақша сомасын өндірмейді.
Сондықтан мемлекет жеке және заңды тұлғаларға салық салу арқылы қажетті
соманы өндіріп алып отырады. Мұның экономикалық сипаттамасы мемлекет
салықты белгілеу және өндіріп алу арқылы өндірілген қоғамдық жиынтық
өнімнің бір бөлігін өзіне тиесілі сома ретінде айналдырып алады. Бұл жерде
салық қатынасы бөлуші сипатта болады.
2. Салық - ақшалай нысанда төленеді.
Натуралдық нысанда төленуі де мүмкін. Мәселен, ауыл шаруашылығы
саласында жиналған өнімнің бір бөлігі салық ретінде төленеді.
Салық кодексінде салық ақшалай нысанда төленуі тиіс деп атап
көрсетілген.
3. Салық - кайтарылмайтын төлем болып табылады. Салықты төлеген кезде
акша тек бір бағытта ғана қозғалады,
яғни салық төлеушіден мемлекетке бағытталады.
Мұның кайтарымды төлемдерден (мысалы, мемлекеттік қарыз) айырмашылығы:
• Біріншіден, ақша салық төлеушілерден мемлекетке қарай қозғалады;
• Екіншіден, кері қайтады, яғни мемлекеттен салық төлеушілерге
бағытталады (қайтарылады).
Ал, қайтарымсыздық дегеніміз - ақшаны мерзімсіз алуды білдіреді, яғни
ол соманың қашан кайтатыны белгісіз.
4. Салық - баламасыз сипатта болады.
Салық құнның ақшалай нысанда бір бағытта қозғалысын айқындайды, төлеген
салыққа қарсы тауар түрінде болса да қозғалыс жоқ. Толығырақ айтқанда,
салық қандай да бір тауарға, немесе мемлекеттік қызметке төлем болып
есептелмейді, яғни ақшаның өтеусіз алынуын көрсетеді.
Сондықтан салық - баламасыз төлем болып табылады.
5. Салықты төлеген кезде меншік нысандары айқындалады. Салықты төлеген
кезде меншік нысандары ақша қаражаттарына, немесе материалдық құндылықтарда
жеке меншіктен мемлекеттік меншікке өтеді (ауысады). Анығын айтқанда, салық
салу мемлекетке тиесілі меншіктерді иеліктен шығарады, ал меншік иелері
арасындағы туындайтын салық қатынастарында мемлекет жеке меншіктен
мемлекетгік меншікке салық төлемдерінде меншік кұқықтарын өзгерте алады
6. Салық- тұрақты экономикалың қатынас туғызады.
Салыкты белгілеуде тұрақты салық қатынастары пайда болады. Тұрақгылықты
мынадан байқауға болады, яғни салық жеке түрде емес, нормативті құқыктық
актілермен белгіленеді. Мәселен, бір тұлғаньң нақты салық салу объекгісі
бар болса, ол салық міндетгемелерін орындаушы болып табылады.
Салык қатынастарының тұрақтылығы салық төлеу арқылы жүйелі төлемдерге
алып бармауы тиіс. Кейбір салықтарда салық төлеушілер үшін салық төлеу жеке
төлемдік сипатта болады (мысалы, мүлік салығын жеке азаматтар жылына бір
рет төлейді) немесе кейде кенетген салық төлеу сипаты пайда болады
(мәселен, ойламаған жерден жасаған жұмысына жалақы алады).
Азаматтардың мүлік салығын төлеген кезде, оның салық қатынастары
қысқартылмайды, қайта салық төлеушілердің ағымдағы кезеңде төлеген
салықтарымен коса, келесі салық кезендерінде де салық төлеуге міндетті
болады. Бұл процесс салық төлеушілердің меншік иесі ретінде құқынан
айырылғанға дейін жалғасын таба береді.
Сонымен қатар салықтың құқықтық бірнеше белгілері бар, атап айтқанда:
• салықты - мемлекет немесе уәкілдік берілген мемлекеттік орган
белгілейді;
• салық - құқықтық нысанда жүзеге асады;
• салық - мемлекеттің бір жақты белгіленімі болып табылады;
• салықты белгілеу арқылы салық міндеттемесі туындайды;
• салық — мәжбүрлеме сипатта болады;
• салық төлеу арқылы ақшаны алу құқықтық сипатта жүзеге асырылады.
Салықтың осы құқықтық белгілеріне кеңірек токталып өтейік.
1. Салыкты тек мемлекет кана белгілейді.
Мемлекеттік органның ешбірі салықты бекітуге және енгізуге құқы жоқ.
Салық - бұл мемлекеттің белгіленімі болып саналады.
Салық - осы белгісі арқылы басқа да міндетті төлемдерден ерекшеленеді.
Сондықтан көптеген мемлекеттің салық заңдылыктарында салықты былайша
қарастырады:
• біріншіден, салықты уәкілдік берілген мемлекеттік орган ғана бекіте
алады;
• екіншіден, салықты белгілеу белгілі бір заң немесе нормативтік-
құқықтық актілермен қатаң түрде жүзеге асырылады;
• үшіншіден, осы қабылданған құқықтык акт белгілі бір тәртіпке сәйкес
жүргізіледі.
2. Салық күқықтың нысанда жүзеге асады.
Мемлекет салықты бекіту және енгізу үшін құқықгық акт қабылдайды.
Мемлекеттің салық қызметін жүзеге асырудағы негізгі әдісі болып
нормативті актілерді шығару табылады.
Салықтың кұқыктық негізі ретінде - мемлекет шығарған нормативті акт
қабылданады.
Салық элементтері және салық салудың шарттары осы құқықтық актіге
сәйкес белгіленеді, өзгертіледі және жүзеге асырылады.
3. Салық мемлекеттің бір жақты белгіленімі болып табылады.
Салық ұлт (халық, қоғам, азамат) және мемлекет арасындағы еркін түрде
келісілген келісімнен кейін пайда болады. Мемлекет салықты белгілеуде
барлық салық төлеушілермен келісімге келмейді, яғни олардың белгілі бір
топтарымен немесе өкілдерімен ғана келісімге келуі мүмкін. Кейбір кездерде
салықтық сувернитет жүзеге асырылады.
Салықтық суверенитет (егемендік) — мемлекеттің өзінің аймағындағы
кейбір салық түрлерін кез келген мөлшерде өзгертуге және салық салу
обьектілерін белгілеуге, салық саясатын жүзеге асыруға құқы бар.
4. Салықты белгілеу арцылы салық міндеттемесі туындайды.
Қабылданған құқыктық акт негізінде белгіленген салық жеке және заңды
тұлғаларға салық төлеуші ретінде салық міндеттемелерін жүктейді.
Салық төлеуші тұлғалар салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті
төлемдерді төлеуге міндетті болып саналады.
Белгіленген салық занды салық міндеттемесін туғызады.
Қазақстан Республикасының Салық кодексінде салық міндеттемесіне былайша
түсініктеме берілген: "Салық төлеушінің салық зацдарына сәйкес мемлекет
алдында туындаган міндеттемесі салық міндеттемесі деп танылады, оган сәйкес
салық төлеуші салық органына тіркеу есебіне тұруга, салық салу объектілері
мен салық салуға байланысты объектілерді айқындауға, салық және бюджетке
төленетін басқа да міндетті төлемдерді есептеуге, салық есептілігін
жасауға, оны белгіленген мерзімде табыс етуге, салық және бюджетке
төленетгн басқа да міндетті төлемдерді төлеуге міндетті".
5. Салық мәжбүрлеме сипатта болады. Салықтың мәжбүрлеме сипаты 3
кезенде байқалады:
• бірінші кезең, мемлекет салықты салық төлеушілердің еркінен тыс
белгілейді және енгізеді, яғни мәжбүрлі түрде;
• екінші кезең, салықты төлеген кезде салық төлеуші өзінің меншігінің
бір бөлігінен мәжбүрлі турде айырылып отырады;
• үшінші кезең, салық төлеуші өзінің салық міндеттемелерін орындамаған
жағдайда, мемлекет бересілі соманы мәжбүрлі түрде өндіріп алады.
6.Салық төлеу арқылы ақшаны алу құқықтық сипатта жүзеге асырылады.
Бір жағынан алғанда, салықтарды салық төлеушілерден еркінен тыс өндіріп
алынады, ал екінші жағынан мемлекетті басқа да ақшалармен қамтамасыз етеді,
ал бұл құқықтық негізде мемлекеттің меншігі болып саналады. Айта кету керек
"Салық — салық төлеушілердің құқық бұзушылықтары немесе құқықка қарсы
тәртіпсіздіктері үшін шараларға төлем ретінде қарастырылмайды".
Салықтың жиналатып орындары:
• нарықтарда;
• сатушы мен сатып алушылардан;
• үй шаруашылығынан;
• табыс көзінен, шығын статьяларынан;
Салықты реттеудің тетіктері:
• салық түрлері;
• салық ставкалары;
• салық жеңілдіктері;
• салық салу әдістері;
Салық төлеуден қашу себептері:
• елеулі салық ауыртпалығы;
• салық заңының айқынсыздығы;
• субъектілердің саналы түрде алдын-ала салық мөлшерін төлемеуге
ұзатылуы;
• салық қызметін үйымдастырудағы кемшіліктер болуы мүмкін.
Салық ауыртпалығы - салық жиналуының жалпы мөлшерінің бірлескен ұлттык
өнімге қатынас ретінде анықталатын көрсеткіш.
1.2 Мектеп оқушыларына ҚР бюджет кірісін қалыптасуындағы
салықтардың механизмі және элементтерін үйрету
Нарықтық эколномиканың қалыптасу кезеңінде салық салу саясатының
негізгі бағыты – салық жүйесін құру және оның тиімді қызмет етуіне
мүмкіншілік беретін салық механизмін іске асыру. салық салудың әдістері
мен жолдары, салық салудың негізгі қағидалары, салық салуды ұйымдастыру
салық механизміне жатады.
Қандай да бір механизмнің құрамында бірнеше тетіктер мен
элементтер болады. Сол сияқты салық механизмі де белгілі бір салық
элементтерінен тұрады. салық салу элементтері мыналар: субъект, объект ,
салық көзі, салық ставкасы, салық өлшем бірлігі, салық оклады, салық
жеңілдіктері, салық төлеу мерзімі мен тәртібі, салық төлеушінің және салық
қызметі органдарының құқықтары мен міндеттері, салық төлеуін бақылау,
салықтық жазалау шаралары. Осы элементтерге жеке-жеке тоқталатын болсақ:
Салық төлеуші (субъект) - салықты және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдерді төлеу жөніндегі заңды міндеті бар тұлға. Қазақстан
Республикасының салық төлеушілері:
1) резидент және резидент емес заңды тұлғалар;
2) Қазақстан Республикасының азаматтары, шетел азаматтары және
азаматтығы жоқ адамдар болып жіктеледі.
Салық объектісі – заң жүзінде негізделген салық салуға негіз
болатын табыс, мүлік, қызмет көрсету, ақшалай операциялар және тағы да
басқа көптеген тауарлық – материалдық игіліктер.
Салық көзі – салық салынатын табыс. Салық салынатын табыс жылдық
жиынтық табыс пен шегерімдердің айырмасы ретінде анықталады.
Салық ставкасы – бір өлшем бірлігінен алынатын салық мөлшері.
Ставкалар тұрақты немесе пайыз нысанында белгіленеді. Пайыздық салық
ставкасы прогрессивтік, регрессивтік және пропорционалдық (тұрақты) болып
бөлінеді.
Прогрессивтік ставкалар салық салынатын табыстың өсуіне сәйкес ұлғайып
отырады.
Пропорционалды ставкалар керісінше, салық салынатын табыстың
мөлшеріне байланыссыз тұрақты пайызбен тағайындалады.
Регрессивті салық ставкасы – салық салынатын табыс мөлшерінің өсуіне
қарай салық ставкасының төмендеуі. Тұрақты салық ставкасы салық
объектісінің көлемінен тәуелсіз бірыңғай сома түрінде белгіленеді.
Салық өлшем бірлігі – есептеу үшін берілген салық объектісінің
өлшем бірлігі.
Салық оклады – салық төлеушінің белгілі бір объектісінен төленетін
салық сомасы.
Салық жеңілдіктері заңға сәйкес салық төлеушіні бірітіндеп немесе
салық төлеуден толық босату. салық жеңілдіктеріне салықтан толық
босатылатын, салық салынбайтын минимум, шегерістер, салық ставкасын
төмендету, салық төлеу мерзімін ұзарту тағы да басқалары жатады. Салық
төлеуші шегерімдерді жылдық жиынтық табыс алумен байланысты шығыстарды
растайтын құжаттары болған кезде жүргізіледі.
Салықты төлеу мерзімі – салықтар мен басқа да міндетті төлемдердің
бюджетке төлену уақыты.
Салық төлеу тәртібі – белгіленген мерзімде салықты төлеген кезде
алдымен бюджетке қандай салықтар төлеу керек екенін, яғни төлеу кезіндегі
белгілі бір дәйектілікті белгілейді.
салық төлеушілердің құқығы:
• қолданылып жүрген салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті
төлемдер туралы, салық заңдарындағы өзгерістер туралы салық қызметі
органдарынан ақпарат алу;
• салық қатынастары мәселелері бойынша өз мүдделерін қорғау және оны өзі,
не өз өкілі арқылы білдіру;
• салық бақылауы нәтижелері бойынша салық және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдерді есептеу мен төлеу жөнінде салық қызметі органдарына
түсіндірме табыс ету;
• салық бақылауы нәтижелерін алу;
• жеке шотынан
• міндеттемелерінің орындалуы бойынша бюджетпен есеп айрысудың жай-күйі
туралы көшірме алу;
• салық Кодексінде және Қазақстан Республикасының басқа да заң
актілерінде белгіленген тәртіппен салықтық тексеру актілері бойынша
хабарламаға және салық қызметі органдары лауазымды адамдарының әрекетіне
(әрекетсіздігіне) шағым жасау;
• салық құпиясының сақталуын талап ету;
• салық салуға қатысы жоқ ақпарат пен құжаттарды табыс етпеу.
Салық төлеушінің міндеттері:
• салық міндеттемелерін дер кезінде және толық көлемінде орындау;
• салық қызметі органдарының анықталған салық заңдарын бұзушылықтарды
жою туралы заңды талаптарын орындау, сондай-ақ қызметтік міндеттерін
атқаруы кезіндегі заңды қызметіне кедергі жасамау;
• нұсқама негізінде салық қызметі органдары лауазымды адамдарының салық
салу объектісі және салық салумен байланысты объект болып табылатын
мүлікті тексеруіне жол беру;
• салық есептілігі мен құжаттарды заңға сәйкес тәртіптен табыс ету;
• сауда операцияларын жасаған немесе қызметтер көрсеткен кезде
тұтынушылармен ақшалай есеп айырысуды фискалдық жады бар бақылау –
касса машиналарын міндетті түрде пайдалана тұтынушының қолына
бақылау чегін бере отырып жүргізу.
Салықты төлеуді бақылау – салық заңдарының орындалуын, мемлекетке
түсетін салықтар мен басқа да міндетті төлемдерді есептеу дұрыстығын және
олардың уақытылы төлену мәселелері бойынша заңды және жеке тұлғаларды
тексеру. Салықты төлеуді басқаруды тек қана салық қызметі органдары жүзеге
асырады.[3,25 б]
Салық салу қағидалары:
Салық механизмінің қызметі белгілі қағидаларға сүйеніп іске асырылады.
Қазақстан Республикасының Салық Кодексі салық ісін мынадай қағидаларға
негізделіп жүргізілуін талап етеді:
• міндеттілік қағидасы бойынша салық төлеуші салықтық міндетін толық
және белгіленген мерзімде орындауы тиіс.
• нақтылық қағидасы бойынша Қазақстан Республикасындағы бюджетке
төленетін төлемдер мен салықтар нақты болуы тиіс.
• әділеттілік қағидасы бойынша Қазақстан Республикасында салық салу
жалпыға бірдей және міндетті болады, жеке түрдегі жеңілдік жасауға
рұқсат етілмейді.
• біртұтастылық қағидасы бойынша Қазақстан Республикасы аумағында
жалпыға бірдей салық жүйесі қолданылады.
• жариялылық қағидасы бойынша салықты реттеуші нормативтік құқықтық
кесімдер ресми басылымдарда жарық көреді.
Қазақстан Республикасында салық жүйесінің де алатын орны зор. Салық
жүйесін мемлекет пен заңды және жеке тұлғалар арасындағы қаржы қатынастары
және осы қатынасты анықтайтын салықтар, салық механизмі яғни, салық салу
әдістері мен тәсілдері, жолдары, салық заңдары мен салыққа қатысты
кесімдердің, салық қызметі органдарының жиынтығы құрайды.
Салық жүйесі мемлекет қаржы көздерін жасаудың ең негізгі құралы
болуымен қатар, ел экономикасын қайта құруға, өндірістің ұлғайып дамуына
және саяси әлеуметтік шаралардың толығымен іске асуына мүмкіндік туғызады.
Еліміздің салық жүйесінің дамуын төрт кезеңге бөліп қарастыруға болады:
• 1-ші кезең (1992-1995 жж) – жаңа салық жүйесі базисінің, салық
кезеңінің өңделуі және іске қосылуы;
• 2-ші кезең (1996-1998 жж.) – нарықтық экономика талаптарына сай
келетін салық жүйесін құруды аяқтау;
• 3-ші кезең (1998-2000жж.) – барлық қағидалардың ескерілуі арқылы салық
жүйесіне өзгерістер мен толықтыруларды енгізу, салық жүйесін одан әрі
жетілдіру.
• 4-ші кезең (2001-2002 жж.) – Жаңа салық Кодексі қабылданып, іске
қосылды.
Алғашқы салық жүйесінің көптеген кемшіліктері де болды. Атап
айтқанда, басқа елдерге қарағанда біздің салық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz