XVI ғасырдың ІІ жартысындағы Қазақ хандығы



1. Хақназар ханның билікке келуі(1538.1580жж.)
2. Қазақ.жоңғар қатынасының шиеленісуі
3. Қазақ.орыс қатынастарының басталуы және арадағы елшіліктер
Қасым хан өлген соң сұлтандар арасында билік үшін Талас-тартыс басталды. Соңында 1523 жылы Әдік сұлтанның ұлы Таһир хан сайланды. Таһир хан мемлекет басқару ісінде жоғарғы қабілет таныта алмады. Ең негізгісі хан мен ел билеушілері арасында өзара түсінісу болмады. Қадырғали би ол жөнінде: “Таһир хан біраз күн хандық құрды, бірақ патшалық сырын білмеді”, — дейді. Қазақтар арасында өзінің билігін нығайтуға ұмтылған Таһир Ташкент билеушісі Келді-Мұхаммедтен қолдау іздеді. Өзінің билігі уақытша нығайғанда, ол Ташкенттің кезекті бір елшілігін қырып, Ташкентке жорыққа дайындалды. Алайда Келді-Мұхаммед бірінші болып Қазақ хандығына басып кіреді. Түркістан маңында болған шайқаста Таһир жеңіліске ұшырады да, оның иелігінің біраз бөлігі қарсыластарының қолына өтті. Таһир ханның маңғыт жұртымен қарым-қатынасы да қарама-қайшылықта болды. Бұрын қазақ хандарының билеуінде болған батыс, Орталық Қазақстан жерлерінің біраз бөлігіне маңғыт жұрты иеленді.
Халық мұндай билеушіден бас тартты да, көтерілген тайпалар оның інісі Әбіл-Қасымды өлтірді. 1526 жылы Таһир балаларымен және бірнеше жақтастарымен қырғызға қашуға мәжбүр болды. Ол шамамен 1532 жылы қаза болды.
1. Карибаев Б.Б. Қазақ хандығының күрылуы //Қазақ тарихы.1995. № 4-5-6.
2. Қазақстан тарихы. 4томдық. 1,2 т. А., 1996,1997.
3. М. Мағауин Қазақ тарихының әліппесі. А., 1998
4. Тайжанова, Г. Қазақтар. А., 1995.
Аманжолов. Р., Түркі халықтарының тарихы.ү А., 1997.

Пән: Қазақстан тарихы
Жұмыс түрі:  Материал
Тегін:  Антиплагиат
Көлемі: 2 бет
Таңдаулыға:   
XVI ғасырдың ІІ жартысындағы Қазақ хандығы.
Жоспары:
1. Хақназар ханның билікке келуі(1538-1580жж.)
2. Қазақ–жоңғар қатынасының шиеленісуі
3. Қазақ-орыс қатынастарының басталуы және арадағы елшіліктер
Лекцияның Мақсаты: Хақназар хан (1538-1580). Қазақ хандығының қайта
өрлеуі. Мауреннахрмен және Ноғай ордасымен арадағы қатынас. Орыс
патшалығымен байланыстың қалыптаса бастауы. Хақназар ханның өлімі.Шығай
ханның (1580-1582) билігі. Билікке Тәуекел ханның (1586-1598) келуі.
Мауреннахр билеушісі Абдулла ІІ-мен қатынасы. Қазақ елшілігінің Москваға
баруы (1594). Оның мақсаты. Тәуекел ханның 1598 ж. Мауреннахрға жорығы,
оның қорытындылары туралы жалпы мағлұмат беру.
Лекция Мәтіні: Қасым хан өлген соң сұлтандар арасында билік үшін Талас-
тартыс басталды. Соңында 1523 жылы Әдік сұлтанның ұлы Таһир хан сайланды.
Таһир хан мемлекет басқару ісінде жоғарғы қабілет таныта алмады. Ең
негізгісі хан мен ел билеушілері арасында өзара түсінісу болмады. Қадырғали
би ол жөнінде: “Таһир хан біраз күн хандық құрды, бірақ патшалық сырын
білмеді”, — дейді. Қазақтар арасында өзінің билігін нығайтуға ұмтылған
Таһир Ташкент билеушісі Келді-Мұхаммедтен қолдау іздеді. Өзінің билігі
уақытша нығайғанда, ол Ташкенттің кезекті бір елшілігін қырып, Ташкентке
жорыққа дайындалды. Алайда Келді-Мұхаммед бірінші болып Қазақ хандығына
басып кіреді. Түркістан маңында болған шайқаста Таһир жеңіліске ұшырады да,
оның иелігінің біраз бөлігі қарсыластарының қолына өтті. Таһир ханның
маңғыт жұртымен қарым-қатынасы да қарама-қайшылықта болды. Бұрын қазақ
хандарының билеуінде болған батыс, Орталық Қазақстан жерлерінің біраз
бөлігіне маңғыт жұрты иеленді.
Халық мұндай билеушіден бас тартты да, көтерілген тайпалар оның інісі
Әбіл-Қасымды өлтірді. 1526 жылы Таһир балаларымен және бірнеше
жақтастарымен қырғызға қашуға мәжбүр болды. Ол шамамен 1532 жылы қаза
болды.
Осы оқиғалардан соң Орталық және Батыс Қазақстан руларының үлкен бөлігі
маңғыт билерінің бодандығын қабылдады. Олардың арасында маңғыт жұртында
негізгі жерлерді – Еділ мен Жайық өзендерінің арасын иемденген Алшағыр
үлкені болып саналды. Арал маңы оның інісі Шағымның, ал Торғай даласы
келесі інісі Сейдақтың иелігіне кірді.
Қазақ хандарының билігінде тек Жетісу мен сырдария қалалары ғана қалды.
Жетісудің билеушісі Бұйдаш қазақ пен қырғыздың аз ғана бөлігіне билік етті.
Сырдарияда бұл уақытта Тоғым хан мен Ахмет билік жүргізді. Ахмет хан
төменгі Торғайды басып алуға тырысты, алайда Сейдақтан тойтарыс алып, он
бес баласымен тұтқынға түсті. XVI ғасырдың 30-шы жылдары Орталық Қазақстан
үшін Ахмет ханның жүргізген күресі сәтсіз аяқталды. Ахмет хан маңғыт Орақ
батырдың қолынан қаза тауып, бұл өңірдің біраз бөлігі маңғыттардың билігіне
өтеді.
 Хақназар хан. Қасым ханның қазасынан кейін Қазақ хандығы бірнеше
иеліктерге ыдырады. Сырдарияның орта ағысындағы аумаққа Қасымның немересі
Тоғым хан иелік етті. Шамамен 1537 жылы Жағат уалаятының маңында біріккен
моғол-өзбек қолдарымен болған ұрыста Тоғым хан тоғыз ұлымен қаза болды. Ал
оның орнына Қасым ханның ұлы Хақназар (1538-1580) сайланды.
Хақназар билікке келісімен қазақ руларын біріктіруге күш салды. XVI
ғасырдың 50-ші жылдары маңғыт мырзаларының арасында өзара талас-тартыс
басталды да бір бөлігі орыс бодандығына көшеді, келесі бір бөлігі
қазақтарға бағыт алды. Едәуір күшейген Хақназар 1568 жылы маңғыт жұртына
қарсы жорық жасап, өзіне Батыс Арал маңын қаратты.
1577 жылы көктемде Хақназар маңғыттармен жаңа соғысты бастап, Жайықтың
шығысындағы барлық жерлерді иеленді. Сонымен қатар Сібір ханы Көшіммен
қажырлы күрес жүргізді. Бірқатар жорықтардан соң Хақназарға Тобыл мен
Жайықтың жоғарғы жерлерін қосудың сәті түсті. Бұдан басқа оның қоластына
бұрын Сібір мен Қазан хандығына қараған башқұрт руының үлкен бөлігі өтті.
Моғол хандарымен күрес жалғасып, 1560 жылы Абд ар-рашид хан Жетісуда
Хақназар ханға соққы берді. Бірақта көп ұзамай біріккен қазақ-қырғыз қолы
моғолдарды жеңіліске ұшыратып, шайқаста Абдар-Рашидтің ұлы қаза табады.
Келесі Емілде өткен шайқаста қазақтар жеңіліп, Жетісудан шегінді.
Қазақтардың жағдайы ойраттардың шапқыншылығынан одан әрі қиындай түсті.
Тәуекел сұлтан бастаған қазақ жасағы ойраттармен болған ұрыста жеңіліп,
Ташкентке шегінуге мәжбүр болды. 70-ші жылдардың соңына таман Хақназар
ханның билігінде тек Жетісудің батыс бөлігі ғана қалды.
Қазақ хандығының оңтүстік шекараларында да тыныштық болмады. Батыста,
солтүстікте және Жетісуда қатар шайқас жүргізуге мәжбүр болған Хақназар 70-
ші жылдары Бұхара ханы Абдаллах ІІ-шімен одақ құрды. Абдаллах хан болса
өзінің жауларымен, әсіресе Ташкенттегі билікті басып алған Баба сұлтанмен
күресте қазақ хандарының қолдауына сүйенуге тырысты. 1579 жылы Хақназарға
Қазақ хандығына Түркістан мен Сауран өңірін қосудың сәті түсті. Бір жағынан
қазақ, екінші жағынан Абдаллахтың әскерінен қысымға ұшыраған Ташкент
билеушісі Баба сұлтан қазақ билеушілерінің көзін жоюға ұмтылды. 1579
жылдың соңында ол келіссөз жүргізуге келген Хақназар ханның екі ұлын
өлтіруге бұйрық ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Шайбанилық Әбілқайыр хан
Қазақ-орыс байланыстарының алғашқы кезеңі
XV – XVI ғасырлардағы қазақ хандығының құрылуындағы керей – Жәнібектің, Хақназар және Тәуекел хандардың тарихи рөлі және оны нығайту жолындағы ішкі және сыртқы саясаты
Шейбани ханмен қақтығыс
Қазақ халқының және қазақ хандығының қалыптасуы
ХАҚНАЗАР ХАННЫҢ САЯСИ ӨМIРI
XV ғасырдың соңы мен XVI ғасырдың басындағы Қазақ хандығының сыртқы саяси қатынастары
СОҢҒЫ ОРТА ҒАСЫРЛАРДАҒЫ ҚАЗАҚСТАННЫҢ ТАРИХНАМАСЫ ЖӘНЕ ДЕРЕКТЕМЕЛЕРІ
М.Х.Дулатидің Тарих и Рашиди еңбегін Қазақстан тарихы курсында қолдану әдісі
XVI ғасырдағы Қазақ хандығының саяси тарихы
Пәндер