Ұлттық тәрбиенің отбасындағы маңызы
Бүгінгі таңда ғасырлар қойнауында қалыптасқан ұлттық тәрбиені, озық өнегелі дәстүрлерді, адамгершілік асыл қасиеттерді жастар бойына қалыптастыруда, оны ұтымды пайдалану аса маңызды міндеттердің біріне айналып отырғаны даусыз. Сондай-ақ, ұлттық мәдениеттің, әдебиеттің, тілдің, халықтық педагогиканың тағдыры мен болашағы да мектептегі жас ұрпақ тәрбиесіне байланысты. “Отбасы адамның өте маңызды, өте жауапты ісі. отбасы өмірді кемеліне келтіреді, отбасы бақыт әкеледі, бірақ әрбір отбасы, ең алдымен мемлекеттік маңызы бар зор іс болып табылады”,- деп анықтама берген А.С. Макаренко болатын.
Яғни, отбасы – қоғамның маңызды буыны және өзінше бір кішігірім ұжым. көп ұлтты мемлекетіміздің негізі осы шағын ұжымдардан қаланады. осы жағынан кез келген отбасы өзін қоғамның бір бөлігі деп түсінеді.
Тәрбиедегі басты бағыт делінген тәлім-тәрбие тұжырымдамасында: “Әрбір адам ең алдымен өз халқының перзенті, өз Отанының азаматы болу керек екенін, ұлттық болашағы тек өзіне байланысты болатынын есте ұстауға тиіс. Оның осындай тұжырымға тоқталуына ұлттық әдет-ғұрыптар мен дәстүрлер көмектеседі, солар арқылы ол жалпы азаматтық мәдениетке аяқ басып, өз халқының мәдени игілігін басқа халықтарға жақын да түсінікті ете алады. Сондықтан әрбір ұрпақ өз кезімен өткеннің тағдыры мен талаптарын, объективті факторлар ретінде ұсынып, сол арқылы ұрпақты өмірге даярлап, оларды жинақталған бай тәжірибе негізінде тәрбиелей отырып, өзінің ата-аналарының рухани мұрасын игере түсуі керек” екені айтылған.
Қазіргі кезеңдегі саяси, экономикалық жағдайдың тұрақсыздығы, тұрмыстағы күйзеліс, ұлтаралық қатынастардың шиеленісе түсуі, адамгершілік құндылықтардың құлдырауы, білімге, адал еңбекке деген ынтасының азаюы, отбасын құруға жауапкершілікпен белсенді қарамауы, зорлық-зомбылық пен қатыгездіктің бел алуы т.б. мәселелері жастар тәрбиесіне жаңаша қарауды талап етіп отыр. Сонымен қатар, қазақ халқының әріден келе жатқан мәдениетін және білім, тәлім-тәрбие беру жүйесінің негіздерімен жан-жақты танысу бүгінгі күннің басты бағдары, талабы десек те болады. Көне заманнан келе жатқан таным-түсінік, әдеп-тағылымдарын ұғыну, білу және өмірге үйлесімдерін қажетке жарату – жастардың туған халқына деген құрметінің артып және өнегенің рухани түлей түсуіне ықпал етеді. Былайша айтқанда, елінің тарихи өткен жолы мен бұраң бұлтарысы көп болмыс-білімін ұғыну халқына деген сүйіспеншілігі мен патриоттық сезімінің қарқынды түрде жетіле түсуіне әсерлі ықпал етумен қатар, бұл нәтижелі сапаға айналады.
Қазақта “үйлену оңай, үй болу қиын” дегендей үйленіп, үй болу адам өмірінің ұмытылмас кезеңі. Оның да өзіндік қызығы мен қиындығы бар. Қазақ халқы қыз ұзатып, ұлын үйлендіріп келе жатқан, басқа халықтар
Яғни, отбасы – қоғамның маңызды буыны және өзінше бір кішігірім ұжым. көп ұлтты мемлекетіміздің негізі осы шағын ұжымдардан қаланады. осы жағынан кез келген отбасы өзін қоғамның бір бөлігі деп түсінеді.
Тәрбиедегі басты бағыт делінген тәлім-тәрбие тұжырымдамасында: “Әрбір адам ең алдымен өз халқының перзенті, өз Отанының азаматы болу керек екенін, ұлттық болашағы тек өзіне байланысты болатынын есте ұстауға тиіс. Оның осындай тұжырымға тоқталуына ұлттық әдет-ғұрыптар мен дәстүрлер көмектеседі, солар арқылы ол жалпы азаматтық мәдениетке аяқ басып, өз халқының мәдени игілігін басқа халықтарға жақын да түсінікті ете алады. Сондықтан әрбір ұрпақ өз кезімен өткеннің тағдыры мен талаптарын, объективті факторлар ретінде ұсынып, сол арқылы ұрпақты өмірге даярлап, оларды жинақталған бай тәжірибе негізінде тәрбиелей отырып, өзінің ата-аналарының рухани мұрасын игере түсуі керек” екені айтылған.
Қазіргі кезеңдегі саяси, экономикалық жағдайдың тұрақсыздығы, тұрмыстағы күйзеліс, ұлтаралық қатынастардың шиеленісе түсуі, адамгершілік құндылықтардың құлдырауы, білімге, адал еңбекке деген ынтасының азаюы, отбасын құруға жауапкершілікпен белсенді қарамауы, зорлық-зомбылық пен қатыгездіктің бел алуы т.б. мәселелері жастар тәрбиесіне жаңаша қарауды талап етіп отыр. Сонымен қатар, қазақ халқының әріден келе жатқан мәдениетін және білім, тәлім-тәрбие беру жүйесінің негіздерімен жан-жақты танысу бүгінгі күннің басты бағдары, талабы десек те болады. Көне заманнан келе жатқан таным-түсінік, әдеп-тағылымдарын ұғыну, білу және өмірге үйлесімдерін қажетке жарату – жастардың туған халқына деген құрметінің артып және өнегенің рухани түлей түсуіне ықпал етеді. Былайша айтқанда, елінің тарихи өткен жолы мен бұраң бұлтарысы көп болмыс-білімін ұғыну халқына деген сүйіспеншілігі мен патриоттық сезімінің қарқынды түрде жетіле түсуіне әсерлі ықпал етумен қатар, бұл нәтижелі сапаға айналады.
Қазақта “үйлену оңай, үй болу қиын” дегендей үйленіп, үй болу адам өмірінің ұмытылмас кезеңі. Оның да өзіндік қызығы мен қиындығы бар. Қазақ халқы қыз ұзатып, ұлын үйлендіріп келе жатқан, басқа халықтар
ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕНІҢ ОТБАСЫНДАҒЫ МАҢЫЗЫ
Бүгінгі таңда ғасырлар қойнауында қалыптасқан ұлттық тәрбиені, озық өнегелі
дәстүрлерді, адамгершілік асыл қасиеттерді жастар бойына қалыптастыруда,
оны ұтымды пайдалану аса маңызды міндеттердің біріне айналып отырғаны
даусыз. Сондай-ақ, ұлттық мәдениеттің, әдебиеттің, тілдің, халықтық
педагогиканың тағдыры мен болашағы да мектептегі жас ұрпақ тәрбиесіне
байланысты. “Отбасы адамның өте маңызды, өте жауапты ісі. отбасы өмірді
кемеліне келтіреді, отбасы бақыт әкеледі, бірақ әрбір отбасы, ең алдымен
мемлекеттік маңызы бар зор іс болып табылады”,- деп анықтама берген А.С.
Макаренко болатын.
Яғни, отбасы – қоғамның маңызды буыны және өзінше бір кішігірім ұжым. көп
ұлтты мемлекетіміздің негізі осы шағын ұжымдардан қаланады. осы жағынан кез
келген отбасы өзін қоғамның бір бөлігі деп түсінеді.
Тәрбиедегі басты бағыт делінген тәлім-тәрбие тұжырымдамасында: “Әрбір адам
ең алдымен өз халқының перзенті, өз Отанының азаматы болу керек екенін,
ұлттық болашағы тек өзіне байланысты болатынын есте ұстауға тиіс. Оның
осындай тұжырымға тоқталуына ұлттық әдет-ғұрыптар мен дәстүрлер
көмектеседі, солар арқылы ол жалпы азаматтық мәдениетке аяқ басып, өз
халқының мәдени игілігін басқа халықтарға жақын да түсінікті ете алады.
Сондықтан әрбір ұрпақ өз кезімен өткеннің тағдыры мен талаптарын,
объективті факторлар ретінде ұсынып, сол арқылы ұрпақты өмірге даярлап,
оларды жинақталған бай тәжірибе негізінде тәрбиелей отырып, өзінің ата-
аналарының рухани мұрасын игере түсуі керек” екені айтылған.
Қазіргі кезеңдегі саяси, экономикалық жағдайдың тұрақсыздығы, тұрмыстағы
күйзеліс, ұлтаралық қатынастардың шиеленісе түсуі, адамгершілік
құндылықтардың құлдырауы, білімге, адал еңбекке деген ынтасының азаюы,
отбасын құруға жауапкершілікпен белсенді қарамауы, зорлық-зомбылық пен
қатыгездіктің бел алуы т.б. мәселелері жастар тәрбиесіне жаңаша қарауды
талап етіп отыр. Сонымен қатар, қазақ халқының әріден келе жатқан
мәдениетін және білім, тәлім-тәрбие беру жүйесінің негіздерімен жан-жақты
танысу бүгінгі күннің басты бағдары, талабы десек те болады. Көне заманнан
келе жатқан таным-түсінік, әдеп-тағылымдарын ұғыну, білу және өмірге
үйлесімдерін қажетке жарату – жастардың туған халқына деген құрметінің
артып және өнегенің рухани түлей түсуіне ықпал етеді. Былайша айтқанда,
елінің тарихи өткен жолы мен бұраң бұлтарысы көп болмыс-білімін ұғыну
халқына деген сүйіспеншілігі мен патриоттық сезімінің қарқынды түрде жетіле
түсуіне әсерлі ықпал етумен қатар, бұл нәтижелі сапаға айналады.
Қазақта “үйлену оңай, үй болу қиын” дегендей үйленіп, үй болу адам өмірінің
ұмытылмас кезеңі. Оның да өзіндік қызығы мен қиындығы бар. Қазақ халқы қыз
ұзатып, ұлын үйлендіріп келе жатқан, басқа халықтар сияқты думаншыл-
сауықшыл халықтардың бірі. Ежелден бері қалыптасып келе жатқан дәстүр
бойынша, қазақ халқында отау тігудің әр түрлі, рет-ретімен орындалатын салт-
дәстүрлері өте көп. Отау тігу дәстүріне көрік беріп, қызықты әрі мағыналы
ететін – салт-дәстүр. “Қызын қияға, ұлын ұяға” қондыру әке-шешенің ұл-
қызына деген міндеті.
Қазақ табиғатында отбасы иелері балаларының алдында өздерінің тіршілік
әрекетінде барлық адамгершілік қасиеттерін, үлгісін көрсете білген. Оның
басты себебі “ұлдың ұяты әкеде, қыздың ұяты шешеді” деп бағалағандықтан.
Сондықтан, ата-ана балаларын тұрмыс пен салтқа бейімдеп, шеше көріп тон
пішуге, әке көріп оқ жонуға баулитын болған. Осылайша ұрпақтың отбасы
тәрбиесі ешқашан күн тәртібінен түскен емес. Бұрынғы қазақ жастары тәрбиені
мектеп пен медреседе оқып білмесе де қызы анадан, ұлы әкеден үлгі-өнеге
алған.
Қазақ халқының тарихы дәстүрге өте бай. Отбасы үшін ежелден тән қасиетті
балажандық, балаларды еңбексүйгіштікке тәрбиелеу, үлкенді құрметтеу,
туысқандық кең байланыс, көршілермен және ұлты басқа халықтармен достық,
ізгілік қатынастар осының бәрі қазақ халқының тұсмыс қалпына байланысты
болған. Қазақ қыз-келіншектері мен ер азаматтарының бойында өзге халық
өкілдерінің бойынан көрінетін дара қазақы болмысы жарқырай көрініп, жүрекке
жылы әсер еткен. Әсемдік пен әдептілік үйлесімдік тапқан. Мәселен, ата-ана
құқықтары қыз беріп, қыз алу, құда түсіп, құдалы болу, қазақ некесінің
ерекшеліктері, қалың мал мәселесі, бата бұзу, ажырасу, бала асырау,
әмеңгерлік, мирас пен мұра т.б. ежелгі отбасы дәстүрлері мен соған қатысты
қағида ерекшеліктері жайында мағлұматтардан қазақ халқының отбасына ерекше
мән бергенін, шаңырақ шайқалып, босаға босамауына назар салғанын көреміз.
Жас отаудың пайдасына асатын әдет-ғұрыптар келешегін, нәсілінің болашағын
ескертуден туындап, халқымыздың ұлын үйлендіріп, қызын ұзатуда ғыасырлар
бойы желісін үзбей жалғасып келген. Ата-анамыз екі жасты үйлендірмес бұрын
оларға мынадай шарт қояды: біріншіден, қалыңдықты жеті атадан асырып іздеу
қажет. Бұл талаптың мәнін халқымыз былай түсіндіреді: “қандас туыс адамдар
үйленсе дұрыс бала туылмайды, туыла қалғанның өзінде ғұмыры қысқа болады.”
Екіншіден, ағайын-туысқан арасында әдепсіз, жағымсыз қылықтар етек алып,
ынтымақ бұзылады. Осылайша атақты қазақтар қашанда өзінің баласына басқа
бір рудан, тайпадан барып, өзінің теңіндей адамдардың қызын айттыруға
тырысады. Айттыру, құда түсу ежелден келе жатқан дәстүр екенін жоғарыда
сипаттадық. Алайда құда болудың бірнеше жолдары бар. Кейбір өмірдің ащысы
мен тәттісін бірге өткізген адамдар достықтары артып, туыс болғысы келсе
бала өмірге келмей жатып құдаласуға уәделеседі де “бел құда”; екі нәрестені
бесікте жатқан кезінен айттырып “бесік құда” атанады.
Қазіргі таңда көп қолданылатын құдалықтың бір түрі қыз бен жігіттің
келісімімен ұл жағы сырға тағып, құда түседі.
Қайтадан қыз алысып, қыз берісіп құдалықты жалғастыруды “сүйек жаңғырту”
немесе “сүйек шатыс” деген. Бір кездері құдалы болған адамдар құдалықтарын
ұзақ жалғастыру үшін қыз берісіп, қыз алысады. Бұрынғы замандағыдай қазіргі
кезде қызды зорлап қосу жоқ. Бірақ ата-аналары ақылдасып және екі жастың
келісімі бойынша жасалатын салт.
Қалай отау құрғанда да жаңа түскен келіннің екі жақты жақындататын
дәнекерлік ролі аз емес. Келін болып түскен қыздың жаңа жұрттағы қадірі
оның ақылы мен адамгершілігінде, шаруа икемділігінде, аналық қасиеттерінде
және жарына деген мейір-махаббатында деуге болады. Әрине, бұл жастардың
адамгершілік қасиеттеіне, алған тәрбиесіне, әдептіліген байланысты.
Соңғы кезде қазақ халқының табиғатына тән, ана сүтімен сүйекке сіңген ізгі
әдет-ғұрыптардан тыс қалып бара жатқандаймыз. Өз ұлтының өткені мен
болашағына бей-жай қарайтын тәрбиеден тысқары қалған жастар аз емес. Ата-
ананы сыйлау, үлкенге құрмет көрсету, кішіге ізет білдіру, әдеп сақтаудан
хабарсыз кей жастардың қылығы әркімнің-ақ намысына тиері сөзсіз. Халық
өнерін игеру – жастарды еңбек сүйгіштікке, әсемдікке бағыттап, халқының
тарихын біліп, мәдени мұрасын қадірлеп, жақсы әдет, дәстүрлерін
жалғастыруға баулиды. Ұлттық тәжірибеміз отбасынан басталып, кейін де
жалғасын тауып жатса, қазіргідей қазақ халқының қанында жоқ, ата-баба
тәрбиесіне жат өзін жарық дүниеге әкелген анасын, әлпештеп өсірген асқар
тауы әкесін қарттар үйіне өткізген, нашақорлық пен маскүнемдікке
салынғандардың шаңырағы ортаға түспес еді.
Атам заманнан жалғасып ар ұжданымызға ұялаған қанымызға сіңген қастерлі
қазақ салтын ұрпақтан-ұрпаққа жалғасатын мұра ретінде кейінгі ұрпаққа
қалдыру – бәріміздің де борышымыз. Ұрпақ тәрбиесіне айрықша мән берген ата-
бабамыз асыл сөздің кестесімен сәби жүрегін тербеп, ой-санасын игі
адамгершілікке жетелейді. Сондықтан кең байтақ ата жұрттан ертеден жас
буынға жалғасып келген ар-ұят сақтау, мейірімді, шарапатты болу салтанатын
құрды. Ұнасымды қарым-қатынас жасай білу. Бұл адамзат баласының әу бастан
өз өміріне серік етіп, ұғыныса, сыйласа, тіршілік құру сапарында алға ұстап
келе жатқан әдеп салттарының ең көкейкестісі. Адамдар өздерінің арасында
тату, кішіпейіл, өресі деңгейлес қатынастардың тату болғаны жөн екендігіне
ежелден-ақ ден қойған.
Дәстүрге арқа сүйемегеннің көсегесі көгермейді деген атамыз. Яғни отбасы
ауыл-аймақ, көпшілік, қоғам болып адамдарды тәрбиелеу қазақ халқының
өмірінен өзекті орын алған. Салт-санасы, әдет-ғұрпы, ойын-тойы осы мақсатты
іске асыруға бейімделе жүргізілген.
Ата-бабаларымыздың, даналарымыздың, ақын жарауларымыздың ақыл-өсиеттері,
ауыз әдебиеті үлгілерінде сақталған және халықтың ежелден келе жатқан салт-
санасындағы, әдет-ғұрпындағы дәстүрлік тарих тағылымдарын өмірге үйлесімді
пайдалану – ұл мен қызға берілетін тәлімді жетілдірудің тиімді жолы
болуымен қатар, олардың бойына инабаттылықты, мейірімділікті, бір-бірін
сыйлау, құрметтеу, адамдық қасиеттерді дарытуға игі ықпал ететін және оның
өмірге тез сіңіп, болашақ отбасының тұрақтанып, бала тәрбиесінің жақсартып,
адамдар арасындағы қарым-қатынас ... жалғасы
Бүгінгі таңда ғасырлар қойнауында қалыптасқан ұлттық тәрбиені, озық өнегелі
дәстүрлерді, адамгершілік асыл қасиеттерді жастар бойына қалыптастыруда,
оны ұтымды пайдалану аса маңызды міндеттердің біріне айналып отырғаны
даусыз. Сондай-ақ, ұлттық мәдениеттің, әдебиеттің, тілдің, халықтық
педагогиканың тағдыры мен болашағы да мектептегі жас ұрпақ тәрбиесіне
байланысты. “Отбасы адамның өте маңызды, өте жауапты ісі. отбасы өмірді
кемеліне келтіреді, отбасы бақыт әкеледі, бірақ әрбір отбасы, ең алдымен
мемлекеттік маңызы бар зор іс болып табылады”,- деп анықтама берген А.С.
Макаренко болатын.
Яғни, отбасы – қоғамның маңызды буыны және өзінше бір кішігірім ұжым. көп
ұлтты мемлекетіміздің негізі осы шағын ұжымдардан қаланады. осы жағынан кез
келген отбасы өзін қоғамның бір бөлігі деп түсінеді.
Тәрбиедегі басты бағыт делінген тәлім-тәрбие тұжырымдамасында: “Әрбір адам
ең алдымен өз халқының перзенті, өз Отанының азаматы болу керек екенін,
ұлттық болашағы тек өзіне байланысты болатынын есте ұстауға тиіс. Оның
осындай тұжырымға тоқталуына ұлттық әдет-ғұрыптар мен дәстүрлер
көмектеседі, солар арқылы ол жалпы азаматтық мәдениетке аяқ басып, өз
халқының мәдени игілігін басқа халықтарға жақын да түсінікті ете алады.
Сондықтан әрбір ұрпақ өз кезімен өткеннің тағдыры мен талаптарын,
объективті факторлар ретінде ұсынып, сол арқылы ұрпақты өмірге даярлап,
оларды жинақталған бай тәжірибе негізінде тәрбиелей отырып, өзінің ата-
аналарының рухани мұрасын игере түсуі керек” екені айтылған.
Қазіргі кезеңдегі саяси, экономикалық жағдайдың тұрақсыздығы, тұрмыстағы
күйзеліс, ұлтаралық қатынастардың шиеленісе түсуі, адамгершілік
құндылықтардың құлдырауы, білімге, адал еңбекке деген ынтасының азаюы,
отбасын құруға жауапкершілікпен белсенді қарамауы, зорлық-зомбылық пен
қатыгездіктің бел алуы т.б. мәселелері жастар тәрбиесіне жаңаша қарауды
талап етіп отыр. Сонымен қатар, қазақ халқының әріден келе жатқан
мәдениетін және білім, тәлім-тәрбие беру жүйесінің негіздерімен жан-жақты
танысу бүгінгі күннің басты бағдары, талабы десек те болады. Көне заманнан
келе жатқан таным-түсінік, әдеп-тағылымдарын ұғыну, білу және өмірге
үйлесімдерін қажетке жарату – жастардың туған халқына деген құрметінің
артып және өнегенің рухани түлей түсуіне ықпал етеді. Былайша айтқанда,
елінің тарихи өткен жолы мен бұраң бұлтарысы көп болмыс-білімін ұғыну
халқына деген сүйіспеншілігі мен патриоттық сезімінің қарқынды түрде жетіле
түсуіне әсерлі ықпал етумен қатар, бұл нәтижелі сапаға айналады.
Қазақта “үйлену оңай, үй болу қиын” дегендей үйленіп, үй болу адам өмірінің
ұмытылмас кезеңі. Оның да өзіндік қызығы мен қиындығы бар. Қазақ халқы қыз
ұзатып, ұлын үйлендіріп келе жатқан, басқа халықтар сияқты думаншыл-
сауықшыл халықтардың бірі. Ежелден бері қалыптасып келе жатқан дәстүр
бойынша, қазақ халқында отау тігудің әр түрлі, рет-ретімен орындалатын салт-
дәстүрлері өте көп. Отау тігу дәстүріне көрік беріп, қызықты әрі мағыналы
ететін – салт-дәстүр. “Қызын қияға, ұлын ұяға” қондыру әке-шешенің ұл-
қызына деген міндеті.
Қазақ табиғатында отбасы иелері балаларының алдында өздерінің тіршілік
әрекетінде барлық адамгершілік қасиеттерін, үлгісін көрсете білген. Оның
басты себебі “ұлдың ұяты әкеде, қыздың ұяты шешеді” деп бағалағандықтан.
Сондықтан, ата-ана балаларын тұрмыс пен салтқа бейімдеп, шеше көріп тон
пішуге, әке көріп оқ жонуға баулитын болған. Осылайша ұрпақтың отбасы
тәрбиесі ешқашан күн тәртібінен түскен емес. Бұрынғы қазақ жастары тәрбиені
мектеп пен медреседе оқып білмесе де қызы анадан, ұлы әкеден үлгі-өнеге
алған.
Қазақ халқының тарихы дәстүрге өте бай. Отбасы үшін ежелден тән қасиетті
балажандық, балаларды еңбексүйгіштікке тәрбиелеу, үлкенді құрметтеу,
туысқандық кең байланыс, көршілермен және ұлты басқа халықтармен достық,
ізгілік қатынастар осының бәрі қазақ халқының тұсмыс қалпына байланысты
болған. Қазақ қыз-келіншектері мен ер азаматтарының бойында өзге халық
өкілдерінің бойынан көрінетін дара қазақы болмысы жарқырай көрініп, жүрекке
жылы әсер еткен. Әсемдік пен әдептілік үйлесімдік тапқан. Мәселен, ата-ана
құқықтары қыз беріп, қыз алу, құда түсіп, құдалы болу, қазақ некесінің
ерекшеліктері, қалың мал мәселесі, бата бұзу, ажырасу, бала асырау,
әмеңгерлік, мирас пен мұра т.б. ежелгі отбасы дәстүрлері мен соған қатысты
қағида ерекшеліктері жайында мағлұматтардан қазақ халқының отбасына ерекше
мән бергенін, шаңырақ шайқалып, босаға босамауына назар салғанын көреміз.
Жас отаудың пайдасына асатын әдет-ғұрыптар келешегін, нәсілінің болашағын
ескертуден туындап, халқымыздың ұлын үйлендіріп, қызын ұзатуда ғыасырлар
бойы желісін үзбей жалғасып келген. Ата-анамыз екі жасты үйлендірмес бұрын
оларға мынадай шарт қояды: біріншіден, қалыңдықты жеті атадан асырып іздеу
қажет. Бұл талаптың мәнін халқымыз былай түсіндіреді: “қандас туыс адамдар
үйленсе дұрыс бала туылмайды, туыла қалғанның өзінде ғұмыры қысқа болады.”
Екіншіден, ағайын-туысқан арасында әдепсіз, жағымсыз қылықтар етек алып,
ынтымақ бұзылады. Осылайша атақты қазақтар қашанда өзінің баласына басқа
бір рудан, тайпадан барып, өзінің теңіндей адамдардың қызын айттыруға
тырысады. Айттыру, құда түсу ежелден келе жатқан дәстүр екенін жоғарыда
сипаттадық. Алайда құда болудың бірнеше жолдары бар. Кейбір өмірдің ащысы
мен тәттісін бірге өткізген адамдар достықтары артып, туыс болғысы келсе
бала өмірге келмей жатып құдаласуға уәделеседі де “бел құда”; екі нәрестені
бесікте жатқан кезінен айттырып “бесік құда” атанады.
Қазіргі таңда көп қолданылатын құдалықтың бір түрі қыз бен жігіттің
келісімімен ұл жағы сырға тағып, құда түседі.
Қайтадан қыз алысып, қыз берісіп құдалықты жалғастыруды “сүйек жаңғырту”
немесе “сүйек шатыс” деген. Бір кездері құдалы болған адамдар құдалықтарын
ұзақ жалғастыру үшін қыз берісіп, қыз алысады. Бұрынғы замандағыдай қазіргі
кезде қызды зорлап қосу жоқ. Бірақ ата-аналары ақылдасып және екі жастың
келісімі бойынша жасалатын салт.
Қалай отау құрғанда да жаңа түскен келіннің екі жақты жақындататын
дәнекерлік ролі аз емес. Келін болып түскен қыздың жаңа жұрттағы қадірі
оның ақылы мен адамгершілігінде, шаруа икемділігінде, аналық қасиеттерінде
және жарына деген мейір-махаббатында деуге болады. Әрине, бұл жастардың
адамгершілік қасиеттеіне, алған тәрбиесіне, әдептіліген байланысты.
Соңғы кезде қазақ халқының табиғатына тән, ана сүтімен сүйекке сіңген ізгі
әдет-ғұрыптардан тыс қалып бара жатқандаймыз. Өз ұлтының өткені мен
болашағына бей-жай қарайтын тәрбиеден тысқары қалған жастар аз емес. Ата-
ананы сыйлау, үлкенге құрмет көрсету, кішіге ізет білдіру, әдеп сақтаудан
хабарсыз кей жастардың қылығы әркімнің-ақ намысына тиері сөзсіз. Халық
өнерін игеру – жастарды еңбек сүйгіштікке, әсемдікке бағыттап, халқының
тарихын біліп, мәдени мұрасын қадірлеп, жақсы әдет, дәстүрлерін
жалғастыруға баулиды. Ұлттық тәжірибеміз отбасынан басталып, кейін де
жалғасын тауып жатса, қазіргідей қазақ халқының қанында жоқ, ата-баба
тәрбиесіне жат өзін жарық дүниеге әкелген анасын, әлпештеп өсірген асқар
тауы әкесін қарттар үйіне өткізген, нашақорлық пен маскүнемдікке
салынғандардың шаңырағы ортаға түспес еді.
Атам заманнан жалғасып ар ұжданымызға ұялаған қанымызға сіңген қастерлі
қазақ салтын ұрпақтан-ұрпаққа жалғасатын мұра ретінде кейінгі ұрпаққа
қалдыру – бәріміздің де борышымыз. Ұрпақ тәрбиесіне айрықша мән берген ата-
бабамыз асыл сөздің кестесімен сәби жүрегін тербеп, ой-санасын игі
адамгершілікке жетелейді. Сондықтан кең байтақ ата жұрттан ертеден жас
буынға жалғасып келген ар-ұят сақтау, мейірімді, шарапатты болу салтанатын
құрды. Ұнасымды қарым-қатынас жасай білу. Бұл адамзат баласының әу бастан
өз өміріне серік етіп, ұғыныса, сыйласа, тіршілік құру сапарында алға ұстап
келе жатқан әдеп салттарының ең көкейкестісі. Адамдар өздерінің арасында
тату, кішіпейіл, өресі деңгейлес қатынастардың тату болғаны жөн екендігіне
ежелден-ақ ден қойған.
Дәстүрге арқа сүйемегеннің көсегесі көгермейді деген атамыз. Яғни отбасы
ауыл-аймақ, көпшілік, қоғам болып адамдарды тәрбиелеу қазақ халқының
өмірінен өзекті орын алған. Салт-санасы, әдет-ғұрпы, ойын-тойы осы мақсатты
іске асыруға бейімделе жүргізілген.
Ата-бабаларымыздың, даналарымыздың, ақын жарауларымыздың ақыл-өсиеттері,
ауыз әдебиеті үлгілерінде сақталған және халықтың ежелден келе жатқан салт-
санасындағы, әдет-ғұрпындағы дәстүрлік тарих тағылымдарын өмірге үйлесімді
пайдалану – ұл мен қызға берілетін тәлімді жетілдірудің тиімді жолы
болуымен қатар, олардың бойына инабаттылықты, мейірімділікті, бір-бірін
сыйлау, құрметтеу, адамдық қасиеттерді дарытуға игі ықпал ететін және оның
өмірге тез сіңіп, болашақ отбасының тұрақтанып, бала тәрбиесінің жақсартып,
адамдар арасындағы қарым-қатынас ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz