Ақша баламаларының есебінің ұйымдастырылуын зерттеп, оның мәні мен маңызын, өзектілігін оқып, ашып көрсету

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3

1. АҚША ҚАРАЖАТТАРЫ МЕН ОНЫҢ БАЛАМАЛАРЫНЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МАЗМҰНЫ ЖӘНЕ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ...5
1.1 Жалпы ақша түсінігі, оның даму тарихы мен экономикадағы орны. Ақша қаражаттары және баламаларының түсінігі, түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2 Ақша қаражаттары және оның баламаларының есебінің нормативтік.құқықтық реттелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11

2. АҚША БАЛАМАЛАРЫНЫҢ ЕСЕБІН ҰЙЫМДАСТЫРУ ... ... ... ... ... ...15
2.1 Кассадағы ақша қаражаттары мен ағымдағы банктік шоттардағы ақша қаражаттарының есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...15
2.2 Ақшалай баламаларының есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...21
2.3 Ақша қаражаттары мен оның баламаларының есебін жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..23

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..26

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .28

Тақырыптың өзектілігі. Қазіргі таңда Қазақстанның экономикалық жүйесі нарықтық қатынастарға негізделгені бәрімізге белгілі. Осыған орай нарықтық қатынастардағы экономикалық процестерді реттеу, кәсіпкерлікті дамыту, экономикалық категориялардың мәнін ашу маңызды болып саналады.
Нарықтық экономика жағдайында басқаруды жетілдіруде, қаржылық қатынастарды ұйымдастыруда және экономикалық талдау жұмыстарының нақтылы жүргізілуінде бухгалтерлік және қаржылық есептің алатын орны ерекше. Бухгалтерлік есеп - ұйымның қаржалық ақпараттарын өлшейтін, өңдейтін, есептейтін және оны пайдаланушылардың қолдануына ыңғайлы етіп жеткізіп беріп отыратын жүйе болып табылады. Сондай-ақ, бухгалтерлік есеп кәсіпорынның есеп беруі мен басқаруын жүзеге асырады. Осы себептен кeз-кeлген ұйымдaрда бухгaлтерлік eсеп жүpгізу экoномикaлық мәсeлелердің бaсты жәнe нeгізгі қaжеттілігі ретінде саналады.
Қазіргі таңда елімізде әлемдік нарықта нық тұру үшін бәсекелестік қабілеті бар кәсіпорындар неғұрлым көп болса, соғұрлым біздің экономикамыздың деңгейі де жоғарылай береді. Ал кәсіпорын қызметінің дамуы мен оңтайландырылуына көптеген факторлар әсер етеді. Соның ішінде ақша қаражаттары мен олардың баламаларын және есебін, сонымен қатар оның дұрыс ұйымдастырылуын айтуға болады.
Кез-келген ұйымды немесе кәсіпорынды бәсекеге қабілетті етіп дамыту үшін немесе заманға сай технологиялық жаңашылдыққа жету үшін ақша қаражаттары қажет етіледі.
Ақша баламалары түсінігінің өзі осы ақша қаражаттарынан туындайды. Яғни ақша қаражаттары мен оның баламалары нарықтық қатынастар жағдайында үлкен рөл атқарады. Барлық шаруашылық жүргізуші субъектілерде, кәсіпорындарда, жалпы экономикада ақша қаражаттары мен олардың баламалары келтіріледі. Сондықтан ақшалай қаражат пен олардың баламаларын дұрыс ашып көрсету мен сыныптау компанияның өтімділігін дәл бағалау үшін қажет.
Курстық жұмыстың мақсаты - ақша баламаларының есебінің ұйымдастырылуын зерттеп, оның мәні мен маңызын, өзектілігін оқып, ашып көрсету.
Курстық жұмыстың алдына аталған мақсаттарды жүзеге асыру үшін келесідей міндеттер қойылады:
- жалпы ақша, оның шығу тарихы мен экономикадағы орны бойынша түсінікті ашу;
- ақша қаражаттары және олардың баламаларының түсінігі мен мәнін, түрлерін ашып көрсету;
- ақша баламалары есебінің нормативтік-құқықтық реттелуін айқындау;
- ақша баламаларының есебін, банктік овердрафт, овернайдты қарастыру;
- ақша баламаларының есебін жетілдіру жолдарына тоқталу.
Курстық жұмыстың әдістемелік негіздеріне тоқталар болсақ, бұл курстық жұмыста «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы» Қазақстан Республикасының Заңы, Халықаралық Қаржылық Есептілік Стандарттары, бухгалтерлік есептің бас шоттар жоспары, Толпаков Ж.С., Әбдіманапов Ә., К.Ш. Дүйсенбаевтің, К.К.Кеулімжаевтың, Б.А Алибекованың, К.Б.Блеутаеваның, Б.С.Мырзалиевтің еңбектері және әдістемелік құралдар пайдаланылды.
Курстық жұмыстың ғылыми жаңашылдығы ретінде ақша баламаларының есебі, олардың сипаттамасы, оның нормативтік-құқықтық реттелуі мен оны жетілдіру, дамыту жолдары ашылып көрсетіледі.
Курстық жұмыстың құрылымы: кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1. kerekinfo.kz/blog/abzalsariyev
2. Мамыров Н.Қ., Тілеужанова М.Ә. Макроэкономика: Оқулық. – Алматы: Экономика, 2003.
3. Ғизатова А.И. Макроэкономика. Оқу құралы /А.И.Ғизатова, А.А.Ким-Алматы, «Бастау» баспасы, 2014.226-б.
4. Доғалов А.Н., Досмағанбетов Н.С. Макроэкономика: экономикалық мамандықтарға арналған оқулық - Астана: Л.Н.Гумилев атындағы ЕҰУ, 2011.128-129б.
5. Ақша, несие, банктер теориясы: Оқулық. -Алматы: Жеті жарғы, 2011.
65-б.
6. Толпаков Ж.С. Т 54 Бухгалтерлік есеп: Оқулық.-Қарағанды, «Қарағанды полиграфиясы» АҚ, 2009. 84-88б.
7. Блеутаева К.Б. Ақша және банктер. Оқу құралы. Алматы «Қазақ университеті». 91-б.
8. 1-ХҚЕС «Қаржы есептілігін ұсыну»-www.mf.minfin.kz.
9. Алибекова Б.А., «Бухгалтерлік есеп қағидалары»: Оқулық -Астана: «Сарыарқа» Баспасы, 2012.21-23б.
10. 7-ХҚЕС «Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есептер» -www.mf.minfin.kz.
11. Кеулімжаев Қ.К., Әжібаева З.Н., Құдайбергенов Н.А. Бухгалтерлік есеп принциптері: Оқу құралы. -Алматы: Экономик’С, 2003.-104 б.
12. Назарова В.Л. Шаруашылық жүргізуші субъектілердегі бухгалтерлік есеп: Оқулық / Жалпы редакциясын басқарған Н.Қ. Мамыров. – Алматы: Экономика, 2005. 73-74 б.
13. Ибраева А, Өлібаева Г, Айтхожин Қ.Құқықтану-Алматы: «Мектеп» баспасы, 2006.
14. 7-ХҚЕС «Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есептер» - www.mf.minfin.kz
15. Ә.Әбдіманапов. Қаржылық есеп: Оқулық-Алматы, 2007 ж. 76-77 б.
16. Мырзалиев Б.С. Бухгалтерлік есеп теориясы және тәжірибесі.- Алматы, 2008. 215-б.
17. В.Л.Назарова, М.С.Жапбарханова. Бухгалтерлік есеп: Оқулық. «Алматыкітап» баспасы. 138-140б.
18. Bta.kz/KK/buss/credits/operating/
19. «Библиотека бухгалтера и предпринимателя» // №5 (102) 2012ж.

Пән: Қаржы
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 28 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3

1. АҚША ҚАРАЖАТТАРЫ МЕН ОНЫҢ БАЛАМАЛАРЫНЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МАЗМҰНЫ ЖӘНЕ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ...5
1.1 Жалпы ақша түсінігі, оның даму тарихы мен экономикадағы орны. Ақша қаражаттары және баламаларының түсінігі, түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2 Ақша қаражаттары және оның баламаларының есебінің нормативтік-құқықтық реттелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11

2. АҚША БАЛАМАЛАРЫНЫҢ ЕСЕБІН ҰЙЫМДАСТЫРУ ... ... ... ... ... ...1 5
2.1 Кассадағы ақша қаражаттары мен ағымдағы банктік шоттардағы ақша қаражаттарының есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
2.2 Ақшалай баламаларының есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..21
2.3 Ақша қаражаттары мен оның баламаларының есебін жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .26

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..28

КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Қазіргі таңда Қазақстанның экономикалық жүйесі нарықтық қатынастарға негізделгені бәрімізге белгілі. Осыған орай нарықтық қатынастардағы экономикалық процестерді реттеу, кәсіпкерлікті дамыту, экономикалық категориялардың мәнін ашу маңызды болып саналады.
Нарықтық экономика жағдайында басқаруды жетілдіруде, қаржылық қатынастарды ұйымдастыруда және экономикалық талдау жұмыстарының нақтылы жүргізілуінде бухгалтерлік және қаржылық есептің алатын орны ерекше. Бухгалтерлік есеп - ұйымның қаржалық ақпараттарын өлшейтін, өңдейтін, есептейтін және оны пайдаланушылардың қолдануына ыңғайлы етіп жеткізіп беріп отыратын жүйе болып табылады. Сондай-ақ, бухгалтерлік есеп кәсіпорынның есеп беруі мен басқаруын жүзеге асырады. Осы себептен кeз-кeлген ұйымдaрда бухгaлтерлік eсеп жүpгізу экoномикaлық мәсeлелердің бaсты жәнe нeгізгі қaжеттілігі ретінде саналады.
Қазіргі таңда елімізде әлемдік нарықта нық тұру үшін бәсекелестік қабілеті бар кәсіпорындар неғұрлым көп болса, соғұрлым біздің экономикамыздың деңгейі де жоғарылай береді. Ал кәсіпорын қызметінің дамуы мен оңтайландырылуына көптеген факторлар әсер етеді. Соның ішінде ақша қаражаттары мен олардың баламаларын және есебін, сонымен қатар оның дұрыс ұйымдастырылуын айтуға болады.
Кез-келген ұйымды немесе кәсіпорынды бәсекеге қабілетті етіп дамыту үшін немесе заманға сай технологиялық жаңашылдыққа жету үшін ақша қаражаттары қажет етіледі.
Ақша баламалары түсінігінің өзі осы ақша қаражаттарынан туындайды. Яғни ақша қаражаттары мен оның баламалары нарықтық қатынастар жағдайында үлкен рөл атқарады. Барлық шаруашылық жүргізуші субъектілерде, кәсіпорындарда, жалпы экономикада ақша қаражаттары мен олардың баламалары келтіріледі. Сондықтан ақшалай қаражат пен олардың баламаларын дұрыс ашып көрсету мен сыныптау компанияның өтімділігін дәл бағалау үшін қажет.
Курстық жұмыстың мақсаты - ақша баламаларының есебінің ұйымдастырылуын зерттеп, оның мәні мен маңызын, өзектілігін оқып, ашып көрсету.
Курстық жұмыстың алдына аталған мақсаттарды жүзеге асыру үшін келесідей міндеттер қойылады:
жалпы ақша, оның шығу тарихы мен экономикадағы орны бойынша түсінікті ашу;
ақша қаражаттары және олардың баламаларының түсінігі мен мәнін, түрлерін ашып көрсету;
ақша баламалары есебінің нормативтік-құқықтық реттелуін айқындау;
ақша баламаларының есебін, банктік овердрафт, овернайдты қарастыру;
ақша баламаларының есебін жетілдіру жолдарына тоқталу.
Курстық жұмыстың әдістемелік негіздеріне тоқталар болсақ, бұл курстық жұмыста Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы Қазақстан Республикасының Заңы, Халықаралық Қаржылық Есептілік Стандарттары, бухгалтерлік есептің бас шоттар жоспары, Толпаков Ж.С., Әбдіманапов Ә., К.Ш. Дүйсенбаевтің, К.К.Кеулімжаевтың, Б.А Алибекованың, К.Б.Блеутаеваның, Б.С.Мырзалиевтің еңбектері және әдістемелік құралдар пайдаланылды.
Курстық жұмыстың ғылыми жаңашылдығы ретінде ақша баламаларының есебі, олардың сипаттамасы, оның нормативтік-құқықтық реттелуі мен оны жетілдіру, дамыту жолдары ашылып көрсетіледі.
Курстық жұмыстың құрылымы: кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1. АҚША ҚАРАЖАТТАРЫ МЕН ОНЫҢ БАЛАМАЛАРЫНЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МАЗМҰНЫ ЖӘНЕ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

1.1 Жалпы ақша түсінігі, оның даму тарихы мен экономикадағы орны

Ақша қаражаттары мен оның баламаларының экономикалық мазмұнын ашу үшін ең алдымен олардың түп негізі ақша ұғымына тоқталайық. Жалпы ақшаның ұғымы, түрлері мен оның атқаратын қызметтерін білу кәсіпорын үшін айрықша орын алады. Бірақ ең алдымен оның тарихына көз жүгіртейік.
Біз білетін бүгінгі замандағы қағаз ақша мен тиын-тебендер - біздің дәуіріміздегі адамдардың алғыр қабілеттілігінің растамасы, жалпы адамзаттың ойлап тапқан соңғы керемет жетістіктердің бірі.
Көптеген елдерде алғашқы ақша құралы ретінде малды қолданғаны мәлім. Келе-келе, барлық тауардың бағасы эквиваленті түрдегі бір тауарға теңестіріле бастаған.
Оңай бөлінгіштігі мен аз орын алатын ыңғайлылығына қарай, ақша айналымында металды қолдану тәжірибесі кең етек ала бастады. Міне, осылай ең алқашқы тиындар (монеталар) дүниеге келді. Алғашқы тиындарда түрлі символдар, көбіне құдайлардың суреттері белгіленіп шығарылған. Алғашқы тиындар ежелгі Рим, Қытай мен Лидия хандығында б.з.д. VII ғасырда кең қолданыста болған.
Осындай түрлі ақша мен тауардың сан мың айналымы, ежелгі мемлекеттерде халықаралық сауда атты жаңа бағытты ашып берді. Бұл кезеңде адамдар өзара ортақ ақша құралын, қандай да бір дара, жасап шығару міндеттемесіне тап болды. Осылайша ежелгі мемлекеттерде алтын металы - бірыңғай ортақ ақша ретінде кең танымалдыққа ие бола бастады.
Ал, ең алғашқы қағаз ақшалар VIII ғасырда Қытайда пайда болған (алғашқы қағаз өнімі де б.э.д. 100 жылда осы Қытайда пайда болған). Дәл осы кезеңде уәде беріп ақшаны қағазбен төлеу идеясы өмірге келген. Сондықтан көпестер, өсімқорлар, зергерлер алғашқы талаппен ақшаны қайтаруды міндеттейтін жазбаша құжаттар дайындап шығарған. Міне, осы жазбаша міндеттемелер қазіргі ақшаның ең ежелгі прототипі, арғы атасы болып саналады.
Осы заманға ақшалардың қазіргідей рәсімделуі мен оның қолданысқа енгізу тарихы 1440 жылдан бері басталады. Неміс ғалымы Иоганн Гуттенбергтің ойлап тапқан жылдам кітап басып шығару станогын алғаш рет ақша басып шығару үшін қолданылғанынан соң массалық белең ала бастады [1].
Ал, еліміздің ұлттық валютасына келер болсақ, ол-теңге. Теңгенің шығу тарихын барлық Қазақстан азаматы білуі тиіс. Себебі халықаралық экономикада, еліміздің қаржы саласында теңгенің маңызы ерекеше. 1992 жылы 12 қарашада еліміздің президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев "Қазақстан Республикасында валюта енгізу туралы" Жарлыққа қол қойды. 1993 жылы 15 қарашада Қазақстанның ұлттық валютасы - теңге айналымға енді. Ал енді ақшаның шығу тарихынан соң, ақша ұғымына тереңірек үңілсек.
Ақша ұғымы туралы отандық авторларымыз өз еңбектерінде көптеп атап көрсеткен, сондықтанда олардың бірнешеуіне тоқталып кетейік. Ақша дегеніміз - тауардың жалпы эквивалентінің тиянақталған түрі, құнның эквиваленттік формасы мен тұтыну құны біте қайнасқан ерекше тауар [2, 176 б.]- деп Н.Қ. Мамыров пен М.Ә. Тілеужанова түсініктеме берсе, ал А.И.Ғизатова Ақша-ол мәмілелер жасауға (тауарлар мен қызметтер сатып алуға) қызмет ететін қаржы активі немесе Ақша - инфляция үдерістерін, кезеңдік ауытқуларды, экономикада тепе-теңдікке жету тетігін, тауар және ақша нарықтарындағы келісушілікті және басқаларын талдауға мүмкіндік беретін аса маңызды макроэкономикалық санат [3, 226 б.]-деп анықтама берген. Сонымен қатар, жалпы отандық авторлардың ішінен А.Н.Доғалов пен Н.С.Досмағанбетов ақша түсінігіне толық, әрі нақты анықтамалар беріп кеткен. Ендігі кезекте осыларды қарастыратын болсақ:
1) ақша-бұл келісімдер үшін қолданыла алатын қаржы активтерінің түрі;
2) ақша-бұл игіліктерді айырбастау кезінде жалпылама эквивалент рөлін атқаратын ерекше тауар түрі;
3) ақша-бұл бағалардың тұрақты деңгейінде табыс әкелмейтін мүліктің ерекше түрі;
4) ақша-бұл инфляциялық үдерістерді, циклдік толқуларды, экономиканың тепе-теңдікке жету механизмін, тауар және ақша нарықтарының тиімді жұмыс істеуін талдайтын аса маңызды макроэкономикалық категория. [4, 128-129 б.]
Сонымен біз барлық отандық авторлардың берген анықтамаларын зерттеп-талдай келе, ақша түсінігіне төмендегідей анықтама беруді жөн деп таптық: Ақша - бұл барлық тауарлардың құнын өлшейтін, жалпыға балама айрықша тауар. Себебі осы анықтамаға орай, ақша - бұл тауар айналысының құралы және оның ізбасары болып табылады. Тауар мен ақша бір - бірінен бөлінбейді, олар біртұтас деп айтсақ та болады, олай дейтініміз, ақша айналысынсыз тауар айналысының да болуы мүмкін емес. Ақша тауардан бөлініп шыққанымен де, ол айрықша тауар ретінде қала береді.
Ақша ұғымы мен оның тарихына көз жүгіртіп болсақ, келесі қарастырылатын мәселе - ақшаның қазіргі экономикадағы атқаратын қызметтері. Экономикадағы ақшаның пайда болуы, мәні, қызметі мен рөлі туралы Аристотель, А.Смит, Д. Рикардо, К. Маркс сияқты ғалымдардың еңбектерінде қарастырылған. Сондай-ақ, ақша теориясын ХХ ғасырдың бірінші жартысында А. Маршал, П. Самуэльсон, Дж. Тобин, Дж. Хикс, Ф. Мишкин, М. Фридмэн және т.б. сияқты қазіргі кездегі экономикалық ғылым өкілдері дамытты. Ақшаның қазіргі экономикадағы атқаратын қызметтеріне мыналар жатады:
1. құн өлшемі;
2. айналыс (айырбас) құралы;
3. төлем құралы;
4. қорлану және қор жинау құралы;
5. дүниежүзілік ақша [5, 65 б.]. Осы қызметтердің әр қайсысына жеке-жеке тоқталып кетсек.
Ақшаның құн өлшемі қызметі. Ақша жалпыға бірдей балама ретінде барлық тауарлардың құнын өлшейді. Ақша құн өлшемі ретінде: мөлшері жағынан аттас, сапасы жағынан салыстыруға келетін тауарлар құнын бейнелеу үшін тауарлар дүниесіне материал беру қызметін атқарады. Бірақ та тауарларды өзара өлшейтін ақша емес, тауарлар өндірісіне кеткен қоғамдық қажетті еңбек олардың бір-бірінің өлшенуіне жағдай жасады. Барлық тауарлар қоғамдық еңбек өнімдері, сондықтан олардың құнын өзіндік құны бар нақты ақшалар (алтын және күміс) өлшей алады.
Ақшаның айналыс құралы қызметі. Айналыс құралы қызметінде ақша тауар айналысы үдерісінде делдалдық рөл атқарады. Тауар айналысы мынадай үдерістерді қамтиды: тауар сату, яғни оның ақшаға айналуы, және тауарды сатып алу, яғни тауардың ақшаға айналуы. Бұл үдерісті арнайы формулада келесідей түрде беруге болады: Т(тayap) -A(ақша) -Т( тауар).
Ақша айналысының тауар айналысынан айырмашылығы ақша тауарларды біртіндеп айналыстан шығара отырып, өзі айналыста үнемі қалып отырады. Ақшаның айналыс кұралы ретіндегі қызметінің басты ерекшелігі, біріншіден, бұл қызметті толық бағалы емес құнның белгілері: қағаз және несиелік ақшалар атқарады, екіншіден, нақты және қолма-қолсыз ақшалар атқарады.
Сонымен, ақша айналыс құралы қызметін атқаратындықтан да олардың саны, яғни айналысқа қажетті сатылатын тауарлар массасы және бағасы негізінде анықталады. Ал егер, айналыстағы ақша массасы тауар массасынан артық болса, онда ақшаның құнсыздануы инфляцияға жол береді.
Ақшаның төлем құралы қызметі. Әртүрлі жағдайлардың болуына байланысты тауарлардың тек нақты ақшаға ғана сатылмайтыны белгілі. Себебі әртүрлі тауарларды өндіру кезеңі мен айналыс мерзімінің ұзақтығының бірдей еместігі, сондай-ақ бірқатар тауарлардың өндірісі мен сатылуының маусымдық сипатта болуы шаруашылық субъектісінде қосымша қаражаттардың жетіспеушілігін туғызады. Соның нәтижесінде тауарлардың төлемін кешіктіріп сатып алу және сату, яғни несиеге беру қажеттігі туындайды. Ақша төлем құралы ретінде мынадай ерекше бір қозғалыс нысанына ие: Т(тауар)- М(міндеттеме), келісілген мерзімнен кейін: М(міндеттеме) - Т(тауар).
Ақшаның төлем кұралы қызметі мен айналыс құралы қызметтері арасында өзара айырмашылық бар. Ақша айналыс құралы ретінде делдалдық рөлінде жүретін болса, төлем құралы қызметінде ақша мен тауардың бір-біріне қарама-қарсы қозғалысы болмайды, яғни қарыздық міндеттеме арқылы өтеу, сату және сатып алу үдерісінің аякталғандығын білдіреді. Тауар мен ақша арасындағы уақыттағы алшақтық кредиторға қарыз алушының төлемеу қаупін тудыруы мүмкін.
Ақша төлем құралы ретінде тек қана тауар айналысына қызмет етіп қоймай, сол сияқты қаржы және несие қатынастарына да қызмет етеді.
Ақшаның төлем құралы қызметін толық бағалы емес, яғни қағаз және несиелік ақшалар атқарады.
Ақшаның қор жинау және қорлану қызметі. Ақша жалпыға бірдей балама ретінде, оның иесіне тауар алуды қамтамасыз етумен қатар, байлықты жинау құралы болып табылады. Сондықтан да адамдар, оларды жинақтау немесе қорлануға тырысады. Қорлану үшін ақша айналыстан алынады, сөйтіп, тауарды сату және сатып алу қозғалысы үзіледі.
Ақшаның қор жинау қызметін толық бағалы емес ақшалар атқара алмайды, себебі олардың меншікті құны жоқ. Бұл қызметті атқару қашаннан алтынға жүктелген.
Дүниежүзілік ақша. Сыртқы сауда байланыстары, халықаралық заемдар, сыртқы серіктестерге қызмет көрсету барысы дүниежүзілік ақшалардың пайда болуына себеп болды. Дүниежүзілік ақшалар жалпыға ортақ төлем құралы, жалпыға ортақ сатып алынатын құрал және жалпыға ортақ қоғамдық байлықтың материалдану құралы болып табылады. Халықаралық төлем құралы ретінде дүниежүзілік ақшалар халықаралық байланыстардағы есеп айырысуларда қолданылады. Халықаралық сатып алынатын құрал ретінде дүниежүзілік ақшалар елдер арасындағы нақты ақшамен төленетін тауарлар және көрсетілетін қызметтер айырбасындағы тепе-тендік бұзылған жағдайда қызмет етеді. Жалпыға ортақ қоғамдық байлықты құрау ретінде дүниежүзілік ақшалар бір елдің екінші бір елге займ немесе субсидиялар беруі барысында қызмет етеді [6, 84-88 б.].
Осыдан соң ақша түрлеріне назар аударсақ. Ақша өзінің дамуы барысында екі түрге бөлінеді:
толық құнды ақшалар (нағыз ақшалар);
толық құнсыз ақшалар (құндық белгілері).
Толық құнды ақшалар (нағыз ақшалар) - номиналдық құны оны дайындауға кеткен нақты құнымен сәйкес келетін ақшалар. Толық құнды ақшалардың бір түрі металл ақшалар (мыстан, күмістен және алтыннан жасалғандар) жатады. Металл ақшалар әр түрлі нысанда болған. Монета түріндегі нысаны - бұл олардың соңғы нысаны.
Толық құнсыз ақшалар (құнның белгілері) - номиналдық құны нақты құнынан, яғни олардың өндірісіне кеткен қоғамдық еңбектен жоғары болып келетін ақшалар. Оларға мыналар жатады:
құнның металдық белгілері - арзан бағалы металдардан жасалған ұсақ монеталар, мысалға жез, алюминий т.б. монеталар;
құнның қағаздан жасалған белгілері.
Құнның қағаздай белгілері екіге бөлінді: қағаз ақшалар және несиелік ақшалар [6, 117 б.].
Қазіргі таңда ақшалар қозғалысын басқару қаржы нарығының күрделілігіне байланысты маңызды мәселе болып саналып отыр. Бәсеке қабілеттілігі-кәсіпорындар мен ұйымдардың бүгінгі күннің талабына сай, алдағы уақыттарда дамуына қажетті құрал-жабдықтармен қамтамасыз етілуін талап етеді. Ақшалар мен оның баламаларын дұрыс ашып көрсету және жіктеу кәсіпорын қызметінің нәтижесін дұрыс бағалау үшін қажет.
Ақшалар шоттарында тек қана жедел арада міндеттемелерді өтеу үшін төлем жасауға қабілетті активтер есептеледі. Кәсіпорындар мен ұйымдардың ақшалары олардың кассасындағы, есеп айырысу және валюталық шоттарындағы ақшаларынан, аккредитивтеріндегі ақшаларынан, чектеріндегі ақшаларынан, банктердегі арнаулы шоттарындағы ақшаларынан, сондай-ақ аударылған жолдағы ақшаларынан құралады. Кәсіпорындар мен ұйымдардың бухгалтерлік балансындағы ақшаларының қалдығы деп аталатын бабында осы жоғарыда аталған ақшалар шоттарындағы ақшалардың барлық қалдығының жиынтық сомасы жазылады [7, 91 б.].
Бухгалтерлік есептің 1 Қаржы есептілігін ұсыну деп аталатын халықаралық стандартына сәйкес актив, егер:
оны өткізу көзделсе, не ол кәсіпорынның әдеттегі операциялық кезеңінің барысында сатуға немесе пайдалануға арналса;
ол негізінен сауда мақсаттарына арналса;
оны есепті күннен кейін он екі айдың ішінде сату ұйғарылса;
ол шектеу салынбаған ақшалай қаражаттар немесе ақшалай қаражаттардың баламалары нысанында, яғни, есепті күннен кейін, ең болмағанда, он екі айдың ішінде қандай да болсын міндеттеменің орнын толтыру үшін оны айырбастауға немесе пайдалануға тиым салынбаған болса, айналымдық актив ретінде сыныпталуға тиіс.
Қалған активтердің барлығы міндетті түрде ұзақ мерзімді активтер ретінде сыныпталуға тиіс [8].
Сонымен, айналымдық активтер баланс күнінен кейін он екі айдың ішінде оларды өткізу күтілмегеннің өзінде, қалыпты операциялық кезеңнің бір бөлігі ретінде сатылатын, тұтынылатын және өткізілетін босалқылар, сауда дебиторлық берешегі мен ақшалай қаражаттар немесе ақшалай қаражаттардың баламаларын қамтиды.
Нарықтық бағалы қағаздар, егер оларды өткізу баланс күнінен кейін он екі айдың ішінде күтілсе, айналымдық актив ретінде сыныпталады, олай болмаған ретте олар ұзақ мерзімді активтер ретінде сыныпталады.
Жоғарыда келтірілген сипаттамалар ақша қаражаттары мен олардың баламалары айналымдық активтердің ажыратылмас құрамдас бөлігі екенін көрсетеді [9, 131 б.].
Қорыта келе біз ақшаның тарихына, атқаратын қызметтеріне, оның экономикадағы орнына, түрлеріне және ақша дегеніміз не деген сұрақтарға жауап алдық. Және де, ақшаның экономикадағы маңызы мен теориялық негіздемесіне тоқталып өттік. Біздің өмірімізде, қоғамымызда ақшаның атқаратын рөлі мен алатын орны маңызды болып табылады. Сондықтан қазіргі таңда өмірімізді ақшасыз елестету мүмкін емес деп ойлаймыз.
Бухгалтерлік есептің 7 Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есептер деп аталатын халықаралық стандартына сәйкес ақша қаражаттарына компанияның кассасындағы және ағымдағы шотындағы ақша кіреді. Ал ақша қаражаттарының баламаларына - алдын ала белгілі ақша қаражаттары сомасына тез айналатын және олардың құны шамалы тәуекелге ұшырайтын қысқа мерзімді, жоғары өтімді салымдар жатады. Ақша қаражаттарының баламалары инвестициялар және басқа да мақсаттардан гөрі, ең алдымен қысқа мерзімді міндеттемелерді өтеуге арналған қысқа мерзімді, жоғары өтімді инвестициялар болып табылады. Осылайша, әдетте инвестиция ақша қаражаттарының баламасы ретінде, оның қысқа мерзімі, айталық, үш ай немесе сатып алу күнінен бастап одан аз өтеу мерзімі болған кезде ғана жіктеледі [10].
Ал Отандық авторлардың ішінен Ақша баламалары-бұл ақшаларға ұқсас, бірақ басқаша жіктелетін активтер болып табылады -деп Қ.К. Кеулімжаев, З.Н. Әжібаева, Н.А. Құдайбергенов анықтама берген. Оларға қазыналық вексельдер, коммерциялық қағаздар және депозиттік сертификаттар жатады. Түрлі ұсталымдар мен айыппұлдар ұйымның ақшалары қатарына жатқызылмайды. Ақша баламаларын кәсіпорынның есеп айырысу құралдары ретінде қарастырудың қажеттілі де жоқ. Көп жағдайда оларды қысқа мерзімді инвестициялар шотында есептейді [11,104 б].
Осы ақша баламаларының түрлері қазыналық вексельдер, коммерциялық қағаздар және депозиттік сертификаттарға В.Л. Назарова өз еңбегінде түсініктеме берген.
Қазыналық вексельдер үкіметтің айналымға шыққан кезінен бастағанда кемінде бір жылдан соң өтелетін мерзімі бар процентсіз міндеттемелері. Олар жеңілдікпен сатылады және мерзімінде өтеледі. Өтеу құны мен шығарылатын құны арасындағы айырмашылық сатып алушының проценттік табысы болып саналады.
Коммерциялық қағаздар (қысқа мерзімді вексельдер) - қысқы мерзімдік ақшалай қажеттіліктерді қаржыландыру құралы ретінде корпорациялар шығарады.
Депозиттік сертификаттар немесе банктік депозиттер - тез талап етуге болмайтын депозиттер, дегенмен олар өтеледі және алу жолымен санкцияға ұшырайды.
Кідірістер немесе айып санкциялары ақшалай баламалардың ақшалай қаражаттарға айырбастауына әсер етуі мүмкін. Сондықтан баламалар ақшалай қаражат есептерінен шығарылады. Олар әдетте қысқа мерзімді инвестициялар шотына жатқызылады.
Қосымша ақшалай қаражат тарту үшін кәсіпорын қарыздарға (овердрафтқа) сүйенеді. Кейбір елдерде олар кәсіпорынның ақшалай қаражатын басқарудың ажырамас бөлігін құрайды. Мұндай жағдайларда олар ақшалай қаражат пен оның баламаларының құралы ретінде кіреді. 7 Ақша қаражаты қозғалысы туралы есеп ХҚЕС- қа сәйкес банк овердрафты - төлем атқаруда пайда болған, оң (дебеттік) сальдодан асатын және қысқа мерзімді міндеттеме ретінде есептелетін клиенттің банктік шотындағы теріс (кредиттік) қалдық [12, 73-74 б].

1.2 Ақша қаражаттары және оның баламаларының есебінің нормативтік-құқықтық реттелуі

Құқық дегеніміз - мемлекет арқылы қамтамасыз етілетін, әділеттілік туралы адамдардың көзқарастарынан көрініс табатын, жалпыға бірдей міндетті нормалардың жиынтығы. Ал нормативті-құқықтық реттелу дегеніміз - ол әр түрлі нормативтік-құқықтық құралдар арқылы қоғамдық қатынастарға мақсатты түрде бағытталған іс-әрекеттердің жиынтығы[13]. Яғни кез келген объектілер, субъектілер мен қатынастар белгілі бір нормалардың көмегімен ретке келтіріліп отырады.
Біздің тақырыбымыз ақша баламаларының есебі болғандықтан осы бөлімшеде ақша баламаларының есебінің нормативтік-құқықтық реттелуін қарастырамыз. Ол үшін алдымен жалпы бухгалтерлік есептің қандай құралдар арқылы реттелетіндігіне тоқталсақ.
Еліміздегі бухгалтерлік есеп жүйесін реттеп отыру, арнайы заң актілерінің жобасын даярлау мен ұсыну және күнделікті экономикалық өмірден туындайтын кейбір сұрақтарға жауап беру үрдісі ҚР-ның Бухгалтерлiк есеп пен қаржылық есептiлiк туралы №234 Заңының 20 бабына сәйкес ҚР-ның Президенті, ҚР-ның Үкіметі және уәкiлеттi орган жүзеге асырады. Мысалы, заңға сәйкес уәкілетті органның қызметтерін қарастырсақ, уәкілетті орган бухгалтерлік есепті реттеу үшін нормативтік құқықтық актілерді қабылдаумен қатар, әдістемелік нұсқаулықтарды және бухгалтерлiк есеп шоттарының үлгi жоспарын әзiрлейдi және бекітеді.
Ал енді жалпы бухгалтерлік есептің қандай деңгейлер арқылы реттелетіндігін ашып көрсетейік. Экономика ғылымдарының кандидаты, доцент Алибекова Б.А. бухгалтерлік есеп жүйесін төрт деңгейлі реттеу жүргізу арқылы жүзеге асырылады деп санайды:
Бірінші деңгей - Бухгалтерлiк есеп пен қаржылық есептiлiк туралы Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 28 ақпандағы № 234-III Заңы.
Екінші деңгей - қаржылық есептілік стандарттар жүйесі, қаржы есептілігін әзірлеу және ұсыну тұжырымдамасы мен бухгалтерлік есеп шоттарының үлгілік жоспары.
Үшінші деңгей - әдістемелік ұсыныстар мен нұсқаулар.
Төртінші деңгей - кәсіпорынның Есеп саясаты мен ұйымның өзінің бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік жөніндегі бұйрықтары мен шешімдері. [9, 21 б.]
Бірінші деңгей - Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік туралы Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 28 ақпандағы № 234-III заңы. Онда бухгалтерлік есепті ұйымдастырудың және жүргізудің, қаржылық қорытынды есепті дайындап тапсырудың мақсаты, жалпы принциптері мен сапалық сипаттамалары; заңды және жеке тұлғалардың, басқару қызметкерлерінің бұл саладағы құқықтары, міндеттері мен жауапкершіліктері; бухгалтерлік ақпараттардың дұрыстығын қамтамасыз ететін шаралар; активтер мен міндеттемелерді бағалау тәртібі, бухгалтерлік ақпараттар есебінің әдістері мен міндеттемелерді бағалау тәртібі, бухгалтерлік ақпараттар есебінің әдістері мен т.б. сұрақтары айқындалған.
Екінші деңгей - қаржылық есептілік стандарттар жүйесі. Қаржылық есептілік стандарттары дегеніміз бухгалтерлік есеп жүргізу және қаржылық есептілік жасау принциптері мен әдістерін белгілейтін құжаттар. Қазіргі таңда елімізде қаржылық есептіліктің халықаралық стандарттары қолданылады.
Қаржылық есептіліктің халықаралық стандарттары - Қаржылық есептіліктің халықаралық стандарттары комитетінің қоры бекіткен қаржылық есептілік стандарттары.
Стандарттар бухгалтерлік есептің әр түрлі жақтарын қамтиды. Олардың кейбіреулері бағалау мен танудың, есепті ұйымдастырудың балама әдістерін ұсынады. Бұл басшылықтың бизнес ерекшеліктеріне байланысты стандартта ұсынылған бағалау мен танудың, есебін ұйымдастырудың барлық балама әдістерінің ішінен өздерінің ұйымы үшін тиімдірегін, оның қызметінің нәтижесі мен қаржылық жағдайын нақты көрсетуге мүмкіндік беретіндерін таңдап алуға тиісті екендігін көрсетеді.
Бухгалтерлік есеп жүйесін реттеудің екінші деңгейіне стандарттармен қатар қаржы есептілігін әзірлеу және ұсыну тұжырымдамасы мен бухгалтерлік есеп шоттарының үлгілік жоспары да жатады. Бірінші құжат сыртқы пайдаланушылар үшін қаржы есептілігін әзірлеу және ұсыну негізінде жатқан ережелерді баяндайды. Ал, екінші құжат бухгалтерлік есеп шоттарының үлгілік жоспарын әзірлеу жөніндегі жалпы талаптарды айқындайды.
Үшінші деңгей - бухгалтерлік есеп стандарттарының мазмұнын ашып көрсететін, кәсіпорындардың қандай салаға жататындығына, көлеміне, типіне және құқықтық-нормативтік құжаттарда көрсетілген басқадай факторларға байланысты оларға бухгалтерлік есепті тікелей өздері ұйымдастырудың нұсқаларын ұсынатын әдістемелік ұсыныстар мен нұсқаулар.
Жоғарыда атап көрсетілген үш деңгейдің құжаттары әмбебап, олар бухгалтерлік есепті ұйымдастыру мен жүргізудің жалпы ережелерін анықтайды және де ол құжаттарды меншіктің түрі мен шаруашылық жүргізу тәсілдеріне қарамастан, заңды тұлға болып есептелетін барлық кәсіпорындар мен ұйымдар, сонымен қатар заңды тұлға түрінде құрылмай-ақ кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке тұлғалар пайдалана алады. Сонымен бірге, олардың негізінде шаруашылық жүргізудің ұйымдық - құқықтық нысанына, көлеміне, салалық ерекшеліктеріне, қызметінің саласы мен сипаттамасына және басқадай міндеттеріне байланысты кәсіпорынның басшылығы немесе кәсіпкердің бухгалтерлік есептің және бақылаудың нақты нысандары мен әдістерін өз беттерінше таңдап алу құқығы қарастырылған.
Мұндай дербестіктің іс тәжірибеде жүзеге асырылуы кәсіпорынның есеп жүргізу саясатын міндетті түрде жасауы арқылы көрсетіледі. Сондықтан, бухгалтерлік есеп жүйесін реттеудің төртінші деңгейі - Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік туралы Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 28 ақпандағы №234-ІІІ Заңының, есеп стандарттарының және бухгалтерлік есеп бойынша уәкілетті органдар дайындап шығарған басқадай нормативтік актілердің негізінде дайындалған, кәсіпорынның есеп жүргізу саясатын құрайтын, ұйымның өзінің бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік жөніндегі бұйрықтары мен шешімдері [9, 21-23 б.].
Ендігі қарастыратынымыз - бухгалтерлік есеп жүйесіндегі ақша қаражаттары мен олардың баламаларының есебінің төрт деңгейлі реттелуі.
Бірінші деңгей - Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік туралы Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 28 ақпандағы № 234-III заңы. Ақша қаражаттары мен олардың баламалары айналымдық активтердің ажыратылмас құрамдас бөлігі болып табылады, сондықтан да осы заң бойынша активтің анықтамасы келесідей: Активтер - дара кәсiпкер немесе ұйым өткен оқиғалар нәтижесiнде бақылап отырған, болашақта экономикалық пайда алу күтiлетiн ресурстар.
Келесі ақша қаражаттары мен баламаларының реттелуін екінші деңгей бойынша көрсетейік. Жоғарыда көрсетілгендей, екінші деңгейге ХҚЕС жататындығы белгілі.Демек, ақша қаражаттары мен олардың баламаларының есебі 7-ші Халықаралық Қаржылық Есептіліктің Стандартымен реттеледі. Пайдаланушылар қабылдайтын экономикалық шешімдер ақша қаражаттары мен олардың баламаларын жасау қабілетін, сондай-ақ оларды уақытқа қарай бөлу мен оларды жасау айқындылығын қажет етеді. Бұл стандарттың мақсаты ұйымның өткен кезең ішіндегі ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп беру арқылы ақша қаражаттары мен ақша баламаларындағы тарихи өзгерістер туралы ақпарат беруін талап етуде болып табылады, онда кезең ішінде операциялық, инвестициялық жəне қаржылық қызметтен түскен ақша қаражаттарының түсімдері мен төлемдерін жіктеу жүргізіледі.
7-ші Халықаралық Қаржылық Есептіліктің Стандарты (IAS 7) Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есептіліктің Ақша қаражаттары және олардың баламалары деп аталатын бөлімінде ақша қаражаттарының баламалары инвестициялар жəне басқа да мақсаттардан гөрі, ең алдымен қысқа мерзімді міндеттемелерді өтеуге арналған. Ақша қаражаттарының баламалары ретінде жіктелуі үшін инвестиция ақша қаражаттарының белгілі бір сомасына оңай айналуына жəне құн өзгерісінің болмашы тəуекелдігіне ұшырауы тиіс. Осылайша, əдетте инвестиция ақша қаражаттарының баламасы ретінде, оның қысқа мерзімі, айталық, үш ай немесе сатып алу күнінен бастап одан аз өтеу мерзімі болған кезде ғана жіктеледі. Меншікті капиталға салынған инвестициялар, егер олар, негізінен, ақша қаражаттарының баламалары болып табылмағанда ғана, мысалы, оларды өтеу күніне дейін көп ұзамастан сатып алынған артықшылықты акциялары болған жəне сатып алудың нақты күні көрсетілген жағдайда ақша қаражаттарының баламаларынан алынып тасталады. [14].
Нормативтік - құқықтық реттелудің екінші деңгейіне стандарттармен қатар үлгілік шоттар жоспары да жатады. Қазақстан республикасының Қаржы министрінің 2007 жылғы 23 мамырдағы №185 бұйрығы бойынша бухгалтерлік есеп шоттарының үлгілік жоспарында ақша қаражаттары 1000 ақша қаражаттары кіші бөлімінде 1010 кассадағы ақша қаражаты, 1020 жолдағы ақша қаражаты, 1030 ағымдағы банктік шоттардағы ақша қаражаты, 1040 карт шоттарындағы қаражат, 1050 жинақ шоттарындағы қаражаты, 1060 өзге ақша қаражаттары шоттарында қарастырылады.
Үшінші деңгейде ақша қаражаттары мен оның баламаларының әдістемелік ұсыныстары мен нұсқаулары қарастырылады.
Келесі төртінші деңгей - кәсіпорынның есеп саясаты мен ұйымның өзінің бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік жөніндегі бұйрықтары мен шешімдері болып табылады. Соған сәйкес есеп саясатына ақша қаражаттарымен байланысты төмендегі мәселелер көрсетілуі тиіс:
кассирдің міндеті;
бастапқы кассалық құжаттарды бухгалтерияда жүргізу тәсілі;
кассалық кітаптың рәсімделу тәртібі (мысалы, электронды түрде сақталған, міндетті түрде баспа шығарылыған, нөмірленген, тігілген және мөрленген, кассалық кітаптың парақтар саны директер мен бас бухгалтердің қолдарымен расталуы керек);
қолма-қол ақша қаражаттарымен қатар кассада сақталуы мүмкін бағалы қағаздар (акция, облигация, мемлекеттік қарыздар, вексель, чектер және басқа да бағалы қағаздар);
бухгалтерлік есеп деректері мен қаржылық есептіліктің сенімділігін қамтамасыз ету мақсатында ақшалай қаражаттарға түгендеу жүргізу тәртібі.
Қорыта айтар болсақ, біз ақша қаражаттары мен оның баламаларының есебінің нормативтік-құқықтық реттелуін қарастырдық. Ақша қаражаттары мен оның баламаларының есебі бухгалтелік есепте заңдармен, ХҚЕС-пен, кәсіпорынның есеп саясатымен, әдістемелік нұсқаулар және де тағы да басқа нормативтік құжаттармен реттеледі. Елімізде бухгалтерлік есепті нормативті-құқықтық реттеуде қабылданған нормативтік құжаттардың кәсіпорындардың дұрыс жұмыс атқаруына кепіл болуы өте маңызды. Ал нормативті қамтамасыз етудің маңызды құраушысы бухгалтерлік есеп жүйесінің тұрақты дамуын сақтау болып табылады.

2. АҚША БАЛАМАЛАРЫНЫҢ ЕСЕБІН ҰЙЫМДАСТЫРУ
2.1 Кассадағы ақша қаражаттары мен ағымдағы банктік шоттардағы ақша қаражаттарының есебі

Кассалық операциялар есебін жүргізудің тәртібі Қазақстан Республикасы Ұлттық банктің ережелерімен шектелген.
Қолма-қол нақты ақшамен есеп айырысу және ақшаға тән құжаттарды сақтау үшін әрбір ұйымның кассасы болуы керек. Ақша және ақша ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.