АМЕРИКА ҚҰРАМА ШТАТТАРЫ 1918-1990 жж

Жоспар
Кіріспе

1 Бірінші дүниежүзілік соғыс
2 Оқшауланушылардың біріккен әрекеттерінің нәтижесі
3 Мемлекеттік.монополистік капитализмнің дамуы
4 Гардинг үкімет құрамы
5 Тұрақтану жылдары
6 Америка дүниежүзілік экономикалық дағдарыс жылдарында
7 Ф.Рузвельт және оның «Жаңа бағыты»

Бірінші дүниежүзілік соғыс Америка Құрама Штаттарының экономикасының өсуіне қолайлы жағдай туғызды. Елдің территориясында соғыс қимылдары жүрмеді, соғыс әкелетін бұліншіліктер мен қайыршылықты бастан кешірмеді. Американ әскері 1918 жылдың жазынан ғана соғысқа кірген болатын. 22 қаңтар 1917 жылы Германия су асты соғысын үзіліссіз жүргізетіні4 мәлімдеді. Бес американ кораблі суға батырылған соң, 2 сәуір 1917 жылы В.Вильсон конгреске соғыс туралы декларация қабылдауды талап еткен мәлімдеме жасады. 1918 жылдың қазаңына қарай құрамында 1 млн. 750 мың солдат пен офицері бар американ әскері Францияда шоғырланды. АҚШ әскери корабльдері британ флотына су асты блокадасын бұзуға көмектесті, ал 1918 жылдың жазында американ бөлімдері немістердің құрлықтағы шабуылында шешуші роль атқарды. Соғыстың соңына қарай қатысқан Америка Құрама Штатының соғыстағы адам шығыны: 50 мыңға жуық қаза болып және 230 мыңы жаралы қайтса, соғыс шығыны: 25.7 млрд. долларды құрады.

Пән: Жалпы тарих
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

АМЕРИКА ҚҰРАМА ШТАТТАРЫ 1918-1990 жж.

Бірінші дүниежүзілік соғыс Америка Құрама Штаттарының экономикасының өсуіне қолайлы жағдай туғызды. Елдің территориясында соғыс қимылдары жүрмеді, соғыс әкелетін бұліншіліктер мен қайыршылықты бастан кешірмеді. Американ әскері 1918 жылдың жазынан ғана соғысқа кірген болатын. 22 қаңтар 1917 жылы Германия су асты соғысын үзіліссіз жүргізетіні4 мәлімдеді. Бес американ кораблі суға батырылған соң, 2 сәуір 1917 жылы В.Вильсон конгреске соғыс туралы декларация қабылдауды талап еткен мәлімдеме жасады. 1918 жылдың қазаңына қарай құрамында 1 млн. 750 мың солдат пен офицері бар американ әскері Францияда шоғырланды. АҚШ әскери корабльдері британ флотына су асты блокадасын бұзуға көмектесті, ал 1918 жылдың жазында американ бөлімдері немістердің құрлықтағы шабуылында шешуші роль атқарды. Соғыстың соңына қарай қатысқан Америка Құрама Штатының соғыстағы адам шығыны: 50 мыңға жуық қаза болып және 230 мыңы жаралы қайтса, соғыс шығыны: 25.7 млрд. долларды құрады.
Американ буржуазиясы әскери тапсырыстардан зор пайда тапты. Жаңа ірі капиталдың салынуы АҚШ-тың өнеркәсіп потенциалын нығайтты. 1920 жылы АҚШ дүниежүзілік өндірісте автомобильдің - 85 пайызын, мұнай - 67 пайызын, қара металл - 60 пайыздан астамын құрады. АҚШ болатты Ұлыбританиядан 4.5 есе, Франциядан 14 есе көп өндірді. Америка Құрама Штаттарының 1914-1920 жылдары ұлттык байлығы 2.5 есе өсті.
Соғыс мемлекеттік-монополистік капитализмнің күшеюіне ықпал етті. Соғыстың соңында АҚШ қарыз алушы мемлекеттен кредит беруші елге айналды. Американ капиталының экспорты құрт өсті. Антанта елдерінің АҚШ-қа соғыс қарыздары миллиардтаған долларды құрады. Американ капиталистері соғысқа дейін европалык бәсекелестері үстемдік еткен елдерде өзінің экономикалық және фннанстық позициясын нығайтты. АҚШ-тың 1922 жылы шетелдегі инвестициясы 7 млрд. долларға жетті. (Бұл 1913 жылы 2.6 млрд. доллар болатын).
АҚШ-тың дүниежүзілік экономикада ұлесінің құрт өсуі дүниежүзілік саясат аймағына араласуына жағдай туғызды. Монополистік буржуазияның экспансионистік ұмтылуын қолдаған президент В.Вильсон бастаған демократиялық партия үкіметі дүниежүзілік лидерлікті жеңіп алу бағытын жүргізді. АҚШ-тын империалистік экспансия программасына бел шеше кіріскені В.Вильсонның 8 қаңтар 1918 жылы конгрессте жасаған 14 бабында айқындалған. Соғыстан кейінгі кезеңнің дүние құрылымы программасын ұсына отырып, АҚШ империалистері дүние жүзін бөлудің өзіне тиімді келісімдерін жасауға тырысты. Олар европалық державалардың позициясын әлсірету мен Азия, Африка және Латын Америкасы елдерінде американдық ықпалды күшейту мақсатында ашық есік және бірдей мүмкіндік принциптерін халықаралық тануға қол жеткізуге барынша ұмтылды.
1919 жылғы Париж бітім конференциясында американ делеғациясы осы мақсатты жүзеге асыруға жанталасты. Алайда олардың бұл ойына Англия мен Франция өкілдері қарсы шықты. Американ ұсынысы жүзеге аспады. Бұл американ империализмінің сыртқы саясатта әлі де әлсіз екендігін көрсетті. Ол кезде АҚШ өзінің европалық бәсекелестерінен әскер мен флотының қуаттылығынан, басқа елдермен әскери-саяси байланыстарының мығымдынығынан біршама артта еді.
1919 жылғы Париж конференциясында В.Вильсонның дипломатиялық жеңілісі монополистік капиталдың ықпалды топтарының арасында наразылық тудырды. Республикандық партияның көрнекті қайраткері Генри Кэбот Лодж бастаған күшті оппозиция оқшаулану туы астында әрекет етіп, Версаль келісімін ратификациялауға және АҚШ-тың Ұлттар Лиғасына кіруіне қарсы шықты. Г.Лодж қол еркіндігі ұранын ұсынып, АҚШ-тың бірте-бірте европалық империалистік әріптестерінен әскери-саяси артықшылыққа ие болатынына сенді.
Алайда оқшаулану қозғалысының империалистік бағытымен қатар, монополияға оппозиция ұсақ буржуазия көзқарасын білдіретін демократиялық бағыты да болды. Демократиялық ағым лидерлері-сенаторлар Р.Лафоллет, У.Борд, Дж.Норристер империалистік саясатқа және АҚШ-тың Европа ісіне араласуына қарсы шықты.
Оқшауланушылардың біріккен әрекеттерінің нәтижесінде АҚШ Версаль келісімін ратификациялаудан және Ұлттар Лиғасына кіруден бас тартты. 1920 жылғы сайлауда республикандықтар жеңіске жеткен соң оқшаулану бағыты Гардинг үкіметінің ресми курсына айналды. Ұлттар Лигасындағы Вильсондық халықаралық ынтымақтастық ұранына қарсы республикандықтар европалық елдермен әскери-саяси одақтасудан бас тарту принципі мен сыртқы экономикалық экспансияны жандандыру программасын ұсынды. 1921 жылдың тамызында АҚШ пен Германия арасында бейбіт келісімге қол қойылды. Америка капиталы Орталық және Оңтүстік Америка, сондай-ақ Қиыр Шығыс елдерінің экономикасына енді. Мұның бәрі Құрама Штаттарының Англия, Жапониямен арақатынасын тым шиеленістіріп жіберді.
1921-1922 жылдардағы Вашингтон конференциясында АҚШ өзінің бәсекелестеріне қарағанда көптеген жеңілдіктерге ие болды. Конференцияға қатысушы державалар Тынық мұхиттағы отарлық иеліктеріне тиіспеу және теңіз қаруларын шектеу туралы келісімдерді және Қытайға ашық есік доктринасын бекітті. Мұның бәрі халықаралық қатынастар жүйесінде АҚШ-тың саяси беделінің өскендігін сипаттайды.
АҚШ Кеңестік Ресейге қарсы баска империалистік мемлекеттер сияқты саясат жүргізді. АҚШ-тың басқарушы тобы Қазаң революциясы қарсаңында революциялық қозғалыстың дамуын тоқтатуға, Ресейді соғыстан шығармауға қолдан келгеннің бәрін жасады. Петроградтағы американ елшісі Фрэнсис большевиктер партиясына қарсы репрессия жүргізуді, В.И.Ленинге өлім жазасын кесетін сот процесін бастауды талап етті. АҚШ қаржысына Ресейде большевиктерге қарсы үгіт-насихат жүргізетін 17 газет шығарылды. Революция жеңісі американ жоспарының толық күйреуін көрсетті. АҚШ Қазаң революциясы жеңе салысымен-ақ Кеңестер республикасына қарсы күрес жолына түсті, 1918 жылы оған қарсы интервенция бастады. Қызыл әскер интервенттерге ойсырата соққы берді. Мұнан кейін АҚШ-тың басқарушы тобы Ресейдегі ішкі контрреволюцияны барынша қолдады. Олар Кеңестік республиканы дипломатиялық оқшаулау және экономикалық блокада орнату бағытын ұстады.
АҚШ-тың экономикалық өрлеуі өндіріс пен капиталдың шоғырлану процесін тездетті. Монополистік бірлестіктердің қуаты күшейді: 20-шы жылдардың басына қарай индустриядағы жұмысшынардың жартысынан көбі және елдің өнеркәсіп өндірісінің үштен екісіне жуығы ірі монополия ұлесіне тиді. Алып трестердің үстемдігі буржуазиялық мемлекетті нығайтты. Елдің экономикалық ресурстарын соғыс қажетіне мобилизациялау мақсатында 1917-1918 жылдары әскери өнеркәсіп басқармасы және оның бірнеше салалары құрылды. Олардың қызметі: әскери сұраныстарды бөлу, өнеркәсіп кәсіпорындарын шикізат, отын, транспорт және жұмыс күшімен қамтамасыз ету. Еңбек қатынастарына мемлекеттің араласуы күшейді. 1918 жылы кәсіпкерлер мен кәсіподақ өкілдерінен капитал мен еңбек арасында ынтымактастық және елде таптық бейбітшілікке жету мақсатында әскери еңбек басқармасы құрылды.
Мемлекеттік-монополистік капитализмнің дамуы буржуазиялық идеологияның осыған сәйкес формасының қалыптасуына әкеп соқты. В.Вильсон үкіметі XX ғасырдың басында пайда болған мемлекеттің экономикаға араласуын және жекелеген либеральдық реформаларды жүргізуді көздеген неолиберализм идеологиясын басшылыққа алды.
Капитализмнің жалпы дағдарысын тудырған тап күресінің шиеленіскен жағдайында және Қазаң революциясының идеялық әсері ірі капитал үстемдігін нығайту үшін буржуазиялық реформизм саясатын ең қажеттілікке айналдырды. Президент В.Вильсон жұмысшыларға ұйым құру, ереуілдер жасау, ұжымдық келісімдер құқын беру жөнінде конгрессте бірнеше рет ұсынғанды. Осылайша оның ойынша еңбек пен капитал арасында таптық ынтымақтастық жағдайын орнату мүмкіндігі туады. Вильсон өз сөздерінде неолиберализм идеологиясының таптық мәнін ашып көрсетті. Ақ үйдің басшысы демократиялық қоғам жағдайында кез келген қайта құрулар өмір сүріп отырған қоғам ішінде жүзеге асырылуға тиіс және қоғам шеңберінен шығудың барлық әрекеті аяусыз басып жаншылады деп мәлімдеді. Осындай философияны басшылыққа алған В.Вильсон үкіметі репрессия жолына түсті. 1920 жылы Әділет министрі М.Пальмер жарлығымен бүкіл елде радикалдарға қарсы қуғындау-тұтқындау ұйымдастырылды. Алдыңғы қатарлы интеллигенция мен жұмысшылардың мыңдаған өкілдері түрмеге жабылды, елден қуылды.
Ішкі саясатта реакциялық ағымның күшеюі әлеуметтік өмірге кері әсерін тигізді. Соғыс кезінде нығайған және күшейген монополистік буржуазия Ресейдегі Қазаң революциясының әсерінен американ жұмысшы қозғалысының қол жеткен жетістіктерін тартып алуға тырысты. Вильсонның жұмысшыларға адам дегенге тән құқықтарды беру жөніндегі либералдық декларациясын монополистер жақтырмай қарсы алды. 1918 жылғы сайлауда көпшілік орынды жеңіп алған республикандықтар иемденген АҚШ конгресі мемлекеттің экономиканы реттеуге араласуын тез арада жоюды және либералдык реформа саясатынан бас тартуды талап етті.
Осындай жағдайда президент Вильсон республикандықтардың реакциялық бағытына тойтарыс беретін нақты реформалык программа ұсына алмады. Вильсон әкімшілігінің либералдық шарасы АҚШ конституциясына конгресс арқылы әйелдерге сайлау құқын беру жөнінде 19-шы өзгертуді енгізумен ғана шектелді. Ол 1920 жылы 26 тамызда күшіне енді. Жалпы 1919-1920 жылдары демократтардың әлеуметтік-экономикалық саясатында оңға бұрылғандық байқалды. Монополистік буржуазияның реакциялық саяси бағытқа бет алуы, конгрестегі басым көпшілік республикандықтардың либералдық реформа жүргізуден бас тартуы, демократтық әкімшіліктің буржуазиялык реформизмнен ауытқуы және тағы басқалар елдегі жағдайды елеулі өзгерістерге ұшыратты.
Осы кезеңге қарай экономикалық конъюнктурасы да өзгерді. 1920 жылдың жазында елде терең экономикалық дағдарыс орын алды. Өнеркәсіп өндірісі құлдырады. Жұмысшылардың онсыз да ауыр жағдайы тым нашарлады. 1921 жылы АҚШ-та 5 млн. жұмыссыз болды. Өнеркәсіптің артық өндіру дағдарысы аграрлық дағдарыспен ұштасты. Ауыл шаруашылық тауарлардың бағасы 2-3 есе төмендеді. Көптеген фермерлердің шаруашылығы қүйреді. Қалың көпшіліктің басқарушы партияға наразылығын республикандықтар шебер пайдаланды. Республикандықтар 1920 жылғы дағдарыстың кінәлілері Вильсон және оның маңайындағылар деп түсіндірді.
1920 жылғы сайлауда республикандықтар жеңді. Республикандық партияның президенттік қызметке кандидаты Уоррен Гардинг -16,1 млн., ал қарсыласы демократиялық партия өкілі Коксу - 9,1 млн. дауыс жинады. Бұл сайлауға социалистік партия да қатысты. Оның лидері Ю.Дебс - 920 мың дауысқа ие болды. Вильсон өкіметтен кетті. Жаңа президент кызметіне кірісу қарсаңында, 4 наурыз 1921 жылы В.Вильсон сенатор Лодждың жіберген адамына былай деп жауап берді: Сенатор, мне нечего больще сказать. Ал бұған Лодж: Мы вырвали вильсонизм с корнем, - деп масайрады. Вильсон алған бетінен еш қайтпады. Американдықтардың басқарушы тобы да оны түсінбеді.
Гардинг үкімет құрамына республикандық партияның консервативтік бағыттағы өкілдері кірді. Оның ішінде финанс министрі Эндрю Меллон мен министр Герберт Гувер ете беделді еді. Жаңа әкімшілік жұмысшылар мен фермерлерге ешқандай көмек көрсеткен жоқ. Керісінше монополистердің пайдасының ұлғаюына жағдай туғызды, 1921 жылғы салық заңы соғыс жылдары енгізілген корпорациялардың артық пайдасына салықты жойды және жоғарғы табысы бар адамдардан алынатын салықты азайтты. 1922 жылғы тарифтік заң елге әкелінетін өнеркәсіп тауарларына пошлинаны көбейтті. Бұл ішкі рынокты бағаны өсірді.
Гардинг үкіметі твердый индивидуализм ұранымен мемлекеттік реттеу саясатына қарсы шықты. Соғыс жылдары экономикаға бақылау жүргізген федералдық агенттік жойынды. Бұл мемлекеттік-монополистік капитализмді бұзу дегенді білдірмейді, тек соғыс кезінде төтенше реттеу орғандары жойылды. Дегенмен 20-шы жылдардың басында мемлекеттік-монополистік тенденциялар біршама бәсеңдеді.
Буржуазиялық мемлекеттің экономикалық қызметінің бәсеңсуіне қарамастан, ірі капитал өкілдері үкімет субсидияларын алу мүмкіндіктерінің біразын сақтап қалды. Олар табыс табу үшін заңды бұзуға дейін барды. 1921 жылы мұнай кәсіпкерлері Догени және Синклер Ішкі істер министрі Фоллды паралап, Калифорния мен Вайомингтегі мемлекеттің мұнайлы аудандарын арендаға алды. Гардингке жақын үкімет мүшелерінің парақорлық іс-әрекеттері президенттің өзіне де тиіп жатты. Бұл масқарадан 1923 жылы Гардингті өлім құтқарып қалды.
Президенттің орнына вице-президент Кальвин Кулидж отырды. Ол әлеуметтік-экономикалық қатынастарды мемлекеттік реттеу саясатынан бас тартты. Өз саясатының басшылыққа алған негізгі принципін жаңа президент Америка ісі - бизнес деп сипаттады. Қарапайым американдықтар республикандық үкіметтің реакциялық бағытын наразылықпеп қарсы алды. Әсіресе қара халықтың экономикалық жағдайының ауырлығы және нәсілдік кемсітушілік негрлердің табанды қарсылығын тудырды. Олардың көрнекті ғалым, жазушы, қоғам кайраткері Уильям Дюбуа баскарған түсті халықтар прогресіне ықпал ету Ұлттық ассамблеясы ұйымы нығайды.
Бірінші дүниежүзілік соғыстан кейін буржуазиялық партиялардың саясатына көңілі толмаған жұмысшылар тәуелсіз саяси әрекет ету үшін күресті жандандырды. Мұнда кәсіподактардың сол қанаты үлкен роль аткарды. 1918 жылы каңтарда Чикаго еңбек федерациясының басшылығы әлеуметтік-экономикалық қайта құру программасын жасады. Онда темір жолды, гидроэнергетика кәсіпорындарын национализациялау; ірі капиталдан алым алуды күшейту; сегіз сағаттық жұмыс күнін және ең төменгі жалақыны белгілеу; жұмысшылардың кәсіподақтарға бірігу құқын мойындау; әлеуметтік қамсыздандыру жүйесін енгізу; Кеңестік Ресейге қарсы интервенцияны токтату мәселелері қаралды.
Осы демократиялық платформа негізінде еңбекшілердің дербес партиясын ұйымдастыру қозғалысы кең етек жайды. 1919 жылы қарашада Чикагода Ұлттық жұмысшы партиясы құрылды. 1920 жылы оған фермерлердің бірнеше радикалдық топтары біріккен соң ол АҚШ фермерлік-жұмысшы партиясы болып қайта құрылды. Демократиялық қозғалыстың сол қанатымен қатар ымырашыл ағымда өмір сүрді. Оның идеологиясы да монополия зорлығына қарсы шығып, прогрессивтік реформа программасын ұсынды.
20 жылдардың басына қарай жалпыамерикандық антимонополистік күштерді біріктіру әрекеті жасалды. 1922 жылы ақпанда прогрессивтік саяси әрекет Конфедерациясы (КППД) құрылды. Оның программасында темір жолдарды национализациялау, үлкен ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.