Ана тілі пәнін оқыту барысында кіші мектеп жасындағы оқушылардың тұлғасын адамгершілікке тәрбиелеудің теориялық және әдістемелік негіздері
Кіріспе
І. Кіші мектеп жасындағы оқушылардың тұлғасын адамгершілікке тәрбиелеудің теориялық негіздері . . . . .
1.1. Оқушылардың тұлғалық қасиеттерін дамытудың педагогикалық.психологиялық негіздері .
1. 2. Бастауыш сынып оқушыларын ана тілі пәнін оқыту арқылы адамгершілікке тәрбиелеудің мүмкіндіктері . . . . . . . . . .
ІІ. Бастауыш сынып оқушыларын ана тілі пәнін оқыту арқылы адамгершілікке тәрбиелеудің жолдары
2. 1. Бастауыш сынып оқушыларын ана тілі пәнін оқыту арқылы адамгершілікке тәрбиелеудегі мұғалімнің ролі. . . . . . . . .
2. 2. Ана тілі пәнін оқыту барысында кіші мектеп жасындағы оқушылардың тұлғасын адамгершілікке тәрбиелеуде шығармашылық іс. әрекеттерді жүзеге асырудың жолдары . . . .
2. 3. Іс . тәжірибемде қолданған сабақтардың жоспары . . . .
Қорытынды.
Пайдаланған әдебиеттер тізімі. .
Қосымшалар
І. Кіші мектеп жасындағы оқушылардың тұлғасын адамгершілікке тәрбиелеудің теориялық негіздері . . . . .
1.1. Оқушылардың тұлғалық қасиеттерін дамытудың педагогикалық.психологиялық негіздері .
1. 2. Бастауыш сынып оқушыларын ана тілі пәнін оқыту арқылы адамгершілікке тәрбиелеудің мүмкіндіктері . . . . . . . . . .
ІІ. Бастауыш сынып оқушыларын ана тілі пәнін оқыту арқылы адамгершілікке тәрбиелеудің жолдары
2. 1. Бастауыш сынып оқушыларын ана тілі пәнін оқыту арқылы адамгершілікке тәрбиелеудегі мұғалімнің ролі. . . . . . . . .
2. 2. Ана тілі пәнін оқыту барысында кіші мектеп жасындағы оқушылардың тұлғасын адамгершілікке тәрбиелеуде шығармашылық іс. әрекеттерді жүзеге асырудың жолдары . . . .
2. 3. Іс . тәжірибемде қолданған сабақтардың жоспары . . . .
Қорытынды.
Пайдаланған әдебиеттер тізімі. .
Қосымшалар
Елімізде қоғам дамып, елдігіміз құлашын кең жайып өрістеген сайын, жас ұрпаққа жан-жақты тәрбие беру мәселесінің маңызы арта түседі. Өйткені әр қоғам жас ұрпақты өз этикасы, өз моралі тұрығысында тәрбиелеуді талап етеді. Жастар тәрбиесі жайында ұлы ғалымдар: “Қазіргі замандағы жастарды тәрбиелеу, оқыту, үйрету жұмысының бәрі де оларды адамгершілік моралға тәрбиелеуде ұлттық педагогиканың маңызы зор” – деп баға берген.
Қазақстан Республикасының білім туралы заңында: “Білім беру жүйесінің міндеті- жеке адамның шығармашылық, рухани және адамгершілік пен салауатты өмір салтының берік негіздерін қалыптастыру, жеке басының дамуы үшін жағдай жасау арқылы интеллектін байыту” Қазақстан Республикасыныңбастауыш саныптарында білімді дамыту тұжырымдамасында: “баланы тәрбиелеуде қойылатын негізгі талаптар:
1. Еркін тұлғаны тәрбиелеу;
2. Рухани тұлғаны тәрбиелеу;
3. Ізгі, адамгершілігі мол тұлғаны
Қазақстан Республикасының білім туралы заңында: “Білім беру жүйесінің міндеті- жеке адамның шығармашылық, рухани және адамгершілік пен салауатты өмір салтының берік негіздерін қалыптастыру, жеке басының дамуы үшін жағдай жасау арқылы интеллектін байыту” Қазақстан Республикасыныңбастауыш саныптарында білімді дамыту тұжырымдамасында: “баланы тәрбиелеуде қойылатын негізгі талаптар:
1. Еркін тұлғаны тәрбиелеу;
2. Рухани тұлғаны тәрбиелеу;
3. Ізгі, адамгершілігі мол тұлғаны
М А З М Ұ Н Ы
“Ана тілі пәнін оқыту барысында кіші мектеп жасындағы оқушылардың
тұлғасын адамгершілікке тәрбиелеудің теориялық және әдістемелік негіздері”
Кіріспе . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . .
І. Кіші мектеп жасындағы оқушылардың тұлғасын адамгершілікке
тәрбиелеудің теориялық негіздері . . . . .
1.1. Оқушылардың тұлғалық қасиеттерін дамытудың педагогикалық-психологиялық
негіздері . . . . . . . . . . . .
1. 2. Бастауыш сынып оқушыларын ана тілі пәнін оқыту арқылы адамгершілікке
тәрбиелеудің мүмкіндіктері . . . . . . . . . .
ІІ. Бастауыш сынып оқушыларын ана тілі пәнін оқыту арқылы адамгершілікке
тәрбиелеудің жолдары
2. 1. Бастауыш сынып оқушыларын ана тілі пәнін оқыту арқылы
адамгершілікке тәрбиелеудегі мұғалімнің ролі. . . . . . . . .
2. 2. Ана тілі пәнін оқыту барысында кіші мектеп жасындағы оқушылардың
тұлғасын адамгершілікке тәрбиелеуде шығармашылық іс- әрекеттерді жүзеге
асырудың жолдары . . . .
2. 3. Іс – тәжірибемде қолданған сабақтардың жоспары . . . .
Қорытынды. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. .
Пайдаланған әдебиеттер тізімі. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Қосымшалар . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
.
К І Р І С П Е
Көкейтестілігі:
Елімізде қоғам дамып, елдігіміз құлашын кең жайып өрістеген сайын,
жас ұрпаққа жан-жақты тәрбие беру мәселесінің маңызы арта түседі. Өйткені
әр қоғам жас ұрпақты өз этикасы, өз моралі тұрығысында тәрбиелеуді талап
етеді. Жастар тәрбиесі жайында ұлы ғалымдар: “Қазіргі замандағы жастарды
тәрбиелеу, оқыту, үйрету жұмысының бәрі де оларды адамгершілік моралға
тәрбиелеуде ұлттық педагогиканың маңызы зор” – деп баға берген.
Қазақстан Республикасының білім туралы заңында: “Білім беру жүйесінің
міндеті- жеке адамның шығармашылық, рухани және адамгершілік пен салауатты
өмір салтының берік негіздерін қалыптастыру, жеке басының дамуы үшін жағдай
жасау арқылы интеллектін байыту” (1. 9 б(, Қазақстан
Республикасыныңбастауыш саныптарында білімді дамыту тұжырымдамасында:
“баланы тәрбиелеуде қойылатын негізгі талаптар:
1. Еркін тұлғаны тәрбиелеу;
2. Рухани тұлғаны тәрбиелеу;
3. Ізгі, адамгершілігі мол тұлғаны тәрбиелеу” (2. 5 б(,
сондай –ақ зертеулердің ғылыми еңбектеріне т.б. материалдарды басшылыққа
ала отырып, оқушыларды тәрбиелеудің терияларын зерттеп, әдістемелерін өз
шығармашылығымда іске асырдым.
Халық келер ұрпағым өзіне дейінгі қоғамдық қолы жеткен тәрбиелік
дәстүр атауымен жинақтап пайдалана отырып, шынайы адамгершілік қасиеттерге
баулап тәрбиелеуді мақсат еткен. Бірде- бір адамзат қоғамы өзінен бұрынғы
аға буынның ақыл-ойын, тәрбиелік тәжірибесін пайдаланбай өмір сүрген емес.
- 3 -
ХҮІІ – ХҮІІІ ғасырлардағы басыстың және орыстың демокартияшыл бағыттағы
педагог - ғалымдары өздерінің ғылыми еңбектерін халықтың ғасырлар бойы
жинақтаған бала тәрбиелеу тәжірибесіне негізий отырып көпшілікке ұсынған
болатын. Мысалы: Чехтың ұлы педагогы Ян Амос Каменский “Ағайынды чехтарды”
тәрбиелеудегі халықтық дәстүрдің жақсы нәтижелеріне сүйене отырып, баланы
жастайынан еңбекке және жақсы мінез құлыққа тәрбиелеу жолдарын белгілеп
берді. (5. 62 б(
Ал, Швейцарияның кеменгер педагогы И. Г. Песталоцин тәрбиені ана
тілінде оқытатын халақтық мектептердің бай тәжірибесіне негіздей отырып
жүргізуді мақұлдады. Ол “Адамның ақыл ойының қалыптасуы, дұрыс дамуы ұлт
тіліндегі оқудың мазмұны мен оқыту әдісін дұрыс ұйымдастыруға байланысты”
– деп ерекше атап көрсетті. (5. 62 б(.
Сонымен қатар Француздың ұлы ағартушысы Ж. Ж. Руссо да “бала
тәрбиесінің көзі еңбекте, сондықтан баланы жан-жақты адамгершілікті азамат
етіп тәрбиелеуді жанұяда еңбекке үйретуден бастауы қажет” – деп тапты. (5.
62 б(.
Орыстың ойшыл ұлы ғалымы, педагог К. Д. Ушинский халықтың тәрбиенің
мақсаты мен мазмұнына және тәрбие мен оқыту әдісне тоқтала келе: “Орыс
немес қазақ халқының бала тәрбиесі сол халақтардың сан ғасырлық тарихымен
тығыз байланысты, тәрбиенің негізін халақтың жақсы-жаман дәстүрінен
ісзестіру керек”- деді. (5. 62 б(.
Ал, М. Горький ; “Халықтың ауыз әдебиетін білмейінше, еңбекші халықтың
нағыз тарихын білу мүмкін емес... Тым ерте заманнан бері қарай фольклор
тарихпен қаталаса дамып келеді. Өткен заманды неғұрлым жақсы білсек,
қазіргі заман ісінің ұлы маңызын
- 4 -
солғұрлым терең түсінеміз” – деді. (5. 62 б(.
Баланы адамгершілік қасиеттерге тәрбиелеуде батыстың, орыстың
ғұламаларынан басқа, өз отанымыздың топырағында сусындап өскен ұлы
ғұламалар мен ағартушы, педагогтар мен психологтар құнды еңбектер
қалдырған. Мыс: Ш. Уәлиханов, Ы. Алтынсарин, А. Құнанбаев, Ә. Диваев,
С. Торайғыров,
М. Сералин т. б. осы сияқты қазақтың алдыңғы қатарлы ұл- қыздары азды-
көпті еңбек етті. Олар мәдени мұраның қоғамдағы рөліне, тәрбиелік мәніне
баса көңіл бөлді.
- 5 -
Дипломдық жұмысымыздың зерттеу нәтижесінде алдымызға қойған
мақсатымыз:
Ана тілі пәнін оқыту барысында кіші мектеп жасындағы оқушылардың
тұлғасын адамгершілікке тәрбиелеуде жүргізілетін оқу іс- әрекеті мен
теориялық және әдістемелік жұмыстарымның жүйесін анықтау.
Дипломдық жұмысымның мақсаттарына қол жеткізу барысында туындайтын
міндеттеріміз:
1. Ана тілі пәнін оқыту барысында кіші мектеп жасндағы оқушылардың
тұлғасын адамгершілікке тәрбиелеу жайлы ғылыми педагогикалық- психологиялық
негіздегі теориялық еңбектерге талдау жасау.
2. Ана тілі пәнін оқыту барысында кіші мектеп жасындағы оқушылардың
тұлғасын адамгершілікке тәрбиелеуде ұйымдастырылатын шығармашылық іс-
әрекетімнің мектеп тәжірибесіндегі көрінісін анықтау.
Зерттеу оъектіміз: Ана тілі пәнін оқыту барысында кіші мектеп жасындағы
оқушылардың тұлғасына адамгершілік қасиеттерін қалыптастыру.
Зерттеу пәніміз: Ана тілі. (4 сынып)
Зерттеу әдісіміз: Оқушылар тұлғасын адамгершілік қасиеттеріне баулу
барысында “белсенді ізденгіштікке, иманылыққа, парасаттылыққа” тәрбиелеу;
әдістемелік тәсілдері (ойын, сахналық,, рөльдік көрініс, тәрбиелік саяхат,
ұлттық педагогика элементтері, т. б.) арқылы жүзеге асырдым.
- 6 -
І. Кіші мектеп жасындағы оқушылардың тұлғасын адамгершілікке
тәрбиелеудің теориялық жолдары.
І. 1. Оқушылардың тұлғалық қасиеттерін дамытудың педагогикалық-психо
рбиелемес бұрын біз әуелі
“Адамгершілік” дегеніміз не? Оның ұғымдары, принциптері не?, сол жағынан
теорияны терең меңгере білу тәрбиелеушінің кезек күттірмес алға қойған
міндеті. Адамгершілік тәрбиесіне жеке тұлғаны тәрбиелеу іс- әрекетін
бастамас бұрын, неге тәрбиелеу, қалай тәрбиелеу, немесе тәрбиелеу
керектігінің жолдары мен мәндерін біліп алғанымыз жөн. Адамгершілік-
адамзат қоғамының даму тарихы арқылы қалыптасып, әрбір дәуірдің өзіндік
қайшылықтарымен біте қайнасып жетіледі. Сондықтан да адамгершілік мәнін
абстрактылы түрде қарап, оны адамдардың табиғатымен, биологялық
ерекшелігімен ғана байланыстыруға болады.
Әрине адамзат тарихында пайда болған адамгершіліке байланысты
көптеген категориялар (ұғымдар)- жомарттық, ьатылдық, шыншылдық,
баққұмарлық, сыпайыгершілік, әділдік, достық, ар мен намыс т. б. бүгінге
дейін өз маңызын жоғалтпаған. Сондай- ақ адамзаттың, әрбір адамның
(баланың) ішкі рухани
- 7 -
адамгерншілік дүниесінің негізгі формалары- үміт, сенім және махаббат үнемі
даму үстінде. Дегенмен бұл адамгершілік категорияларына әрбір қоғам өзінің
даму процесінде (үрдісінде) оның мазмұнына көптеген өзгерістер енгізіп
отыр. Адамгершілік мен моральдің шығуы қоғамдық қатынастармен байланысты.
Бірақ, қоғамдық қатынастар әр дәуірде әр түрлі.
Ұзақ жылдар бойы (тіпті 70 жылдан астам) біздің еліміздегі дінге,
оның идеологиясына қарсы күрестің негізгі дін мен имандылық арасындағы
айрмашылықтардың жігін аша алмай, сайып келген жаңа заманның өзіне тән
дәстүрі мен әдет- ғұрыптарынан, салт- санасынан қалыптастыра алмай,
адамдарымыздың ішкі рухани дүниесін босаңсытып жібердік. Адамгершілік
қоғамның әдет- ғұрыптарымен ғасырларға созылған дағдылы дәстүрлерімен тығыз
байланысты. Ол жеке индивидке дүние сияқты болса да сайып келгенде оған
қоян қолтық қосыла кетеді. Ал, мораль болса адамның ішкі сенімділігін,
рухани куәландыру. Мораль жеке адамның қоғамдық өмір сүре алатын,
басқалармен үйлесімді қарым қатынаста бола алатын қабілеті. Сонымен қатар:
мораль өзінің мәні жағынан жеке дара мен рулықтың, адам мен адамзаттың
арасындағы ізгілік ережелерінің жиынтығы. Осы жиынтық арқылы әр адам өзінің
адамдық қасиеттерін қалыптастырып дамыта аламыз. (8. 93 б( . Осы
адамгершілік пен мораль теорияларына бірнеше пікір жазылған Мысалы: Ф.
Энгельстің тілімен айтқанда “ Тіршіліктің өзін өндірудің және ұдайы өндіріп
отырудың” екі жағы бар. “Бір жағынан – тіршілік заттары тамақ, киім- кешек,
тұрғын үй және осыған керекті құралдарды өндіру; екіншісі жағынан-
адамдарпдың- өзін өндіру, ұрпақтың жалғасы”. (8. 98 б(. Осындай
- 8 -
ұлылар салған ой бүгінгі Егеменді ел болып етек- жеңімізді жинау шағында,
келешек ел тізгінін ұстайтын, Қазақстан азаматын бүгінгі таңдағы басты
мақсат. Н. Ә. Назарбаевтың “Еліміздің ертеңі бүгінгі жас ұрпақтың қолында,
Жас ұрпақтың ертеңі бүгінгі ұстаздардың қолында”- деген саналы сөзі бекер
айтылмаса керек. Ең алдымен тәрбие отбасында! Өйткені тәлім- тәрбие ананың
ақ сүтімен қоса берілетіне бәрімізге белгілі. Ал, екінші мектеп
қабырғасында тәрбиелеу бізді, яғни, мұғалімдер мен тәрбиешілердің міндеті.
Адамгершілік тәрбиесі- бұл тәрбиеленушінің қоғамдық мораль талаптарына сай
санасына, сезіміне, әдет- қылығына, мақсат- бағытына жүйелі түрде ықпал
ету. Адамгершілік тәрбиесінің негізгі міндеттері:
1) Ізгілік сана қалыптастыру;
2) Инабаттылық сезімдер тәрбиелеу және дамыту;
3) Адамгершілік әдет- халықтың ептіліктері мен дағдыларын
қалыптастыру.
Қазіргі мектепте адамгершілік тәрбиесінің мазмұны жалпы адам
құндылығын жоғарылату қажеттілігінен көптеген өзгерістерге бет бұрды.
Осыдан әрбір оқушыға төмендегі проблемалардың маңыздылығын тісіндіру лазым:
1) Адамға ең қымбат- өмір;
2) Балалар өмір жалғасы;
3) Тәртіптілікпен байланысқан еркіндін;
4) Отансүйгіштік;
5) Ұлтжандылық;
6) Елжандылық;
7) Борыш, ар, намыс, ождан, тәртіп сақтау, кішіпейілділік және т.б.
- 9 -
Өзімнің оқыған, іздеген теорияларыма сүене отырып, бастауыш сынып
оқушыларының тұлғасын адамгершілікке тәрбиелеуді, мен ана тілі
(сабағындағы) оқулығындағы қазақ халық ауыз әдебиетінің асыл үлгілерін, өз
тәжірибемде кеңінен қолданудамын. Ауыз әдебиет үлгісіндегі ақын-
жазушылардың еңбектеріне тоқталайын. Қазақтың жазба әдебиеттерінің негізін
салушы ұлы классик, ақын А. Құнанбаев (1845-1904) қазақтың ауыз әдебиетінің
асыл қазынасы мақал- мәтелдердің шығу тегін таптық мәнін терең зеріттеп,
құнды пікірлер айтты. Ол орыс, батыс, кавказ халықтарының ьатыр ұл-
қыздарының ерлік істерін дәріптейтін аңыз, әңгімелерді өзінің шәкірттеріне
айтып беріп, соның халықтық мазмұнына байланысты поэмалар жаздырған. Осы
арқылы бостандық үшін ел намысы үшін күресуші Африка, Дағыстан, орыс
халықтарының батыр ұлдарының тамаша ерлігін дәріптеген. Бұл да ұлы ақынның
ауыз әдебиетінің тамаша үлгілерін жастарды тәрбиелеуге құрал ете
білгендігін дәлейдейді.
Өскелең ұрпақты тұлғалың адамгершілікке тәрбиелеуде шешен сөздер мен
даналардан шыққан нақыл сөздердің де маңызы өте зор.
Мыс: 1) “Ұлттың ең басты капиталы- халықтың адамгершілік қасиеті”. (9. 25
б( Н. Г. Чернышевский.
2) “Адамгершілік адамзат қоғамының жоғары көтеріліп, еңбектің қаналудан
құтылуына қызмет етеді”. (9. 25 б( В. И. Ленин.
3) “Адамгершілікке ұмтылмаған өмір- ұйқымен өтеді”. (9. 25 б(
Л. Н. Толстой.
Бұл көзқарастың құндылығы адамгершіліктің бірі ретінде өзін- өзі
тәрбиелеу мәселесіне мән берілген. Сонымен бірге Б. Т. Лехачнвтың:
“адамгершілік сезімдер негізін қалаушы басты категория болып табылады”-
деген пікіріне де қосылуға болады.
- 10 -
Мораль нормалары баланың оларды сезім арқылы меңгеруі арқасында ғана
адамгершілік субъектісіне айналады.
Л. Х. Салммованың айтуынша: “адамгершілік тәрбие- жеткінщектердің
адамгершілік нормалар мен ережелерді дамытуға, адамгершілік сана мен
сенімдерді қалыптастыруға, мінез- құлық дағдылары мен әдеттерді,
іскерліктерді шыңдауға бағытталған педагогикалық үрдіс. Бұның негізгі
мақсаты – жеке адамзат өз тұлғасын тәрбиелеу, жетілдіру деңгейіне өтуі.”(3.
5 б(.
Қазіргі педагогикада жеке адам тұлғасын адамгершілікке тәрбиелеудің
өлшемдерін анықтауда бірнеше көзқарастар бар. Мәселен: Е. В. Бандаревская,
И. С. Мариенко, Б. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
“Ана тілі пәнін оқыту барысында кіші мектеп жасындағы оқушылардың
тұлғасын адамгершілікке тәрбиелеудің теориялық және әдістемелік негіздері”
Кіріспе . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . .
І. Кіші мектеп жасындағы оқушылардың тұлғасын адамгершілікке
тәрбиелеудің теориялық негіздері . . . . .
1.1. Оқушылардың тұлғалық қасиеттерін дамытудың педагогикалық-психологиялық
негіздері . . . . . . . . . . . .
1. 2. Бастауыш сынып оқушыларын ана тілі пәнін оқыту арқылы адамгершілікке
тәрбиелеудің мүмкіндіктері . . . . . . . . . .
ІІ. Бастауыш сынып оқушыларын ана тілі пәнін оқыту арқылы адамгершілікке
тәрбиелеудің жолдары
2. 1. Бастауыш сынып оқушыларын ана тілі пәнін оқыту арқылы
адамгершілікке тәрбиелеудегі мұғалімнің ролі. . . . . . . . .
2. 2. Ана тілі пәнін оқыту барысында кіші мектеп жасындағы оқушылардың
тұлғасын адамгершілікке тәрбиелеуде шығармашылық іс- әрекеттерді жүзеге
асырудың жолдары . . . .
2. 3. Іс – тәжірибемде қолданған сабақтардың жоспары . . . .
Қорытынды. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. .
Пайдаланған әдебиеттер тізімі. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Қосымшалар . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
.
К І Р І С П Е
Көкейтестілігі:
Елімізде қоғам дамып, елдігіміз құлашын кең жайып өрістеген сайын,
жас ұрпаққа жан-жақты тәрбие беру мәселесінің маңызы арта түседі. Өйткені
әр қоғам жас ұрпақты өз этикасы, өз моралі тұрығысында тәрбиелеуді талап
етеді. Жастар тәрбиесі жайында ұлы ғалымдар: “Қазіргі замандағы жастарды
тәрбиелеу, оқыту, үйрету жұмысының бәрі де оларды адамгершілік моралға
тәрбиелеуде ұлттық педагогиканың маңызы зор” – деп баға берген.
Қазақстан Республикасының білім туралы заңында: “Білім беру жүйесінің
міндеті- жеке адамның шығармашылық, рухани және адамгершілік пен салауатты
өмір салтының берік негіздерін қалыптастыру, жеке басының дамуы үшін жағдай
жасау арқылы интеллектін байыту” (1. 9 б(, Қазақстан
Республикасыныңбастауыш саныптарында білімді дамыту тұжырымдамасында:
“баланы тәрбиелеуде қойылатын негізгі талаптар:
1. Еркін тұлғаны тәрбиелеу;
2. Рухани тұлғаны тәрбиелеу;
3. Ізгі, адамгершілігі мол тұлғаны тәрбиелеу” (2. 5 б(,
сондай –ақ зертеулердің ғылыми еңбектеріне т.б. материалдарды басшылыққа
ала отырып, оқушыларды тәрбиелеудің терияларын зерттеп, әдістемелерін өз
шығармашылығымда іске асырдым.
Халық келер ұрпағым өзіне дейінгі қоғамдық қолы жеткен тәрбиелік
дәстүр атауымен жинақтап пайдалана отырып, шынайы адамгершілік қасиеттерге
баулап тәрбиелеуді мақсат еткен. Бірде- бір адамзат қоғамы өзінен бұрынғы
аға буынның ақыл-ойын, тәрбиелік тәжірибесін пайдаланбай өмір сүрген емес.
- 3 -
ХҮІІ – ХҮІІІ ғасырлардағы басыстың және орыстың демокартияшыл бағыттағы
педагог - ғалымдары өздерінің ғылыми еңбектерін халықтың ғасырлар бойы
жинақтаған бала тәрбиелеу тәжірибесіне негізий отырып көпшілікке ұсынған
болатын. Мысалы: Чехтың ұлы педагогы Ян Амос Каменский “Ағайынды чехтарды”
тәрбиелеудегі халықтық дәстүрдің жақсы нәтижелеріне сүйене отырып, баланы
жастайынан еңбекке және жақсы мінез құлыққа тәрбиелеу жолдарын белгілеп
берді. (5. 62 б(
Ал, Швейцарияның кеменгер педагогы И. Г. Песталоцин тәрбиені ана
тілінде оқытатын халақтық мектептердің бай тәжірибесіне негіздей отырып
жүргізуді мақұлдады. Ол “Адамның ақыл ойының қалыптасуы, дұрыс дамуы ұлт
тіліндегі оқудың мазмұны мен оқыту әдісін дұрыс ұйымдастыруға байланысты”
– деп ерекше атап көрсетті. (5. 62 б(.
Сонымен қатар Француздың ұлы ағартушысы Ж. Ж. Руссо да “бала
тәрбиесінің көзі еңбекте, сондықтан баланы жан-жақты адамгершілікті азамат
етіп тәрбиелеуді жанұяда еңбекке үйретуден бастауы қажет” – деп тапты. (5.
62 б(.
Орыстың ойшыл ұлы ғалымы, педагог К. Д. Ушинский халықтың тәрбиенің
мақсаты мен мазмұнына және тәрбие мен оқыту әдісне тоқтала келе: “Орыс
немес қазақ халқының бала тәрбиесі сол халақтардың сан ғасырлық тарихымен
тығыз байланысты, тәрбиенің негізін халақтың жақсы-жаман дәстүрінен
ісзестіру керек”- деді. (5. 62 б(.
Ал, М. Горький ; “Халықтың ауыз әдебиетін білмейінше, еңбекші халықтың
нағыз тарихын білу мүмкін емес... Тым ерте заманнан бері қарай фольклор
тарихпен қаталаса дамып келеді. Өткен заманды неғұрлым жақсы білсек,
қазіргі заман ісінің ұлы маңызын
- 4 -
солғұрлым терең түсінеміз” – деді. (5. 62 б(.
Баланы адамгершілік қасиеттерге тәрбиелеуде батыстың, орыстың
ғұламаларынан басқа, өз отанымыздың топырағында сусындап өскен ұлы
ғұламалар мен ағартушы, педагогтар мен психологтар құнды еңбектер
қалдырған. Мыс: Ш. Уәлиханов, Ы. Алтынсарин, А. Құнанбаев, Ә. Диваев,
С. Торайғыров,
М. Сералин т. б. осы сияқты қазақтың алдыңғы қатарлы ұл- қыздары азды-
көпті еңбек етті. Олар мәдени мұраның қоғамдағы рөліне, тәрбиелік мәніне
баса көңіл бөлді.
- 5 -
Дипломдық жұмысымыздың зерттеу нәтижесінде алдымызға қойған
мақсатымыз:
Ана тілі пәнін оқыту барысында кіші мектеп жасындағы оқушылардың
тұлғасын адамгершілікке тәрбиелеуде жүргізілетін оқу іс- әрекеті мен
теориялық және әдістемелік жұмыстарымның жүйесін анықтау.
Дипломдық жұмысымның мақсаттарына қол жеткізу барысында туындайтын
міндеттеріміз:
1. Ана тілі пәнін оқыту барысында кіші мектеп жасндағы оқушылардың
тұлғасын адамгершілікке тәрбиелеу жайлы ғылыми педагогикалық- психологиялық
негіздегі теориялық еңбектерге талдау жасау.
2. Ана тілі пәнін оқыту барысында кіші мектеп жасындағы оқушылардың
тұлғасын адамгершілікке тәрбиелеуде ұйымдастырылатын шығармашылық іс-
әрекетімнің мектеп тәжірибесіндегі көрінісін анықтау.
Зерттеу оъектіміз: Ана тілі пәнін оқыту барысында кіші мектеп жасындағы
оқушылардың тұлғасына адамгершілік қасиеттерін қалыптастыру.
Зерттеу пәніміз: Ана тілі. (4 сынып)
Зерттеу әдісіміз: Оқушылар тұлғасын адамгершілік қасиеттеріне баулу
барысында “белсенді ізденгіштікке, иманылыққа, парасаттылыққа” тәрбиелеу;
әдістемелік тәсілдері (ойын, сахналық,, рөльдік көрініс, тәрбиелік саяхат,
ұлттық педагогика элементтері, т. б.) арқылы жүзеге асырдым.
- 6 -
І. Кіші мектеп жасындағы оқушылардың тұлғасын адамгершілікке
тәрбиелеудің теориялық жолдары.
І. 1. Оқушылардың тұлғалық қасиеттерін дамытудың педагогикалық-психо
рбиелемес бұрын біз әуелі
“Адамгершілік” дегеніміз не? Оның ұғымдары, принциптері не?, сол жағынан
теорияны терең меңгере білу тәрбиелеушінің кезек күттірмес алға қойған
міндеті. Адамгершілік тәрбиесіне жеке тұлғаны тәрбиелеу іс- әрекетін
бастамас бұрын, неге тәрбиелеу, қалай тәрбиелеу, немесе тәрбиелеу
керектігінің жолдары мен мәндерін біліп алғанымыз жөн. Адамгершілік-
адамзат қоғамының даму тарихы арқылы қалыптасып, әрбір дәуірдің өзіндік
қайшылықтарымен біте қайнасып жетіледі. Сондықтан да адамгершілік мәнін
абстрактылы түрде қарап, оны адамдардың табиғатымен, биологялық
ерекшелігімен ғана байланыстыруға болады.
Әрине адамзат тарихында пайда болған адамгершіліке байланысты
көптеген категориялар (ұғымдар)- жомарттық, ьатылдық, шыншылдық,
баққұмарлық, сыпайыгершілік, әділдік, достық, ар мен намыс т. б. бүгінге
дейін өз маңызын жоғалтпаған. Сондай- ақ адамзаттың, әрбір адамның
(баланың) ішкі рухани
- 7 -
адамгерншілік дүниесінің негізгі формалары- үміт, сенім және махаббат үнемі
даму үстінде. Дегенмен бұл адамгершілік категорияларына әрбір қоғам өзінің
даму процесінде (үрдісінде) оның мазмұнына көптеген өзгерістер енгізіп
отыр. Адамгершілік мен моральдің шығуы қоғамдық қатынастармен байланысты.
Бірақ, қоғамдық қатынастар әр дәуірде әр түрлі.
Ұзақ жылдар бойы (тіпті 70 жылдан астам) біздің еліміздегі дінге,
оның идеологиясына қарсы күрестің негізгі дін мен имандылық арасындағы
айрмашылықтардың жігін аша алмай, сайып келген жаңа заманның өзіне тән
дәстүрі мен әдет- ғұрыптарынан, салт- санасынан қалыптастыра алмай,
адамдарымыздың ішкі рухани дүниесін босаңсытып жібердік. Адамгершілік
қоғамның әдет- ғұрыптарымен ғасырларға созылған дағдылы дәстүрлерімен тығыз
байланысты. Ол жеке индивидке дүние сияқты болса да сайып келгенде оған
қоян қолтық қосыла кетеді. Ал, мораль болса адамның ішкі сенімділігін,
рухани куәландыру. Мораль жеке адамның қоғамдық өмір сүре алатын,
басқалармен үйлесімді қарым қатынаста бола алатын қабілеті. Сонымен қатар:
мораль өзінің мәні жағынан жеке дара мен рулықтың, адам мен адамзаттың
арасындағы ізгілік ережелерінің жиынтығы. Осы жиынтық арқылы әр адам өзінің
адамдық қасиеттерін қалыптастырып дамыта аламыз. (8. 93 б( . Осы
адамгершілік пен мораль теорияларына бірнеше пікір жазылған Мысалы: Ф.
Энгельстің тілімен айтқанда “ Тіршіліктің өзін өндірудің және ұдайы өндіріп
отырудың” екі жағы бар. “Бір жағынан – тіршілік заттары тамақ, киім- кешек,
тұрғын үй және осыған керекті құралдарды өндіру; екіншісі жағынан-
адамдарпдың- өзін өндіру, ұрпақтың жалғасы”. (8. 98 б(. Осындай
- 8 -
ұлылар салған ой бүгінгі Егеменді ел болып етек- жеңімізді жинау шағында,
келешек ел тізгінін ұстайтын, Қазақстан азаматын бүгінгі таңдағы басты
мақсат. Н. Ә. Назарбаевтың “Еліміздің ертеңі бүгінгі жас ұрпақтың қолында,
Жас ұрпақтың ертеңі бүгінгі ұстаздардың қолында”- деген саналы сөзі бекер
айтылмаса керек. Ең алдымен тәрбие отбасында! Өйткені тәлім- тәрбие ананың
ақ сүтімен қоса берілетіне бәрімізге белгілі. Ал, екінші мектеп
қабырғасында тәрбиелеу бізді, яғни, мұғалімдер мен тәрбиешілердің міндеті.
Адамгершілік тәрбиесі- бұл тәрбиеленушінің қоғамдық мораль талаптарына сай
санасына, сезіміне, әдет- қылығына, мақсат- бағытына жүйелі түрде ықпал
ету. Адамгершілік тәрбиесінің негізгі міндеттері:
1) Ізгілік сана қалыптастыру;
2) Инабаттылық сезімдер тәрбиелеу және дамыту;
3) Адамгершілік әдет- халықтың ептіліктері мен дағдыларын
қалыптастыру.
Қазіргі мектепте адамгершілік тәрбиесінің мазмұны жалпы адам
құндылығын жоғарылату қажеттілігінен көптеген өзгерістерге бет бұрды.
Осыдан әрбір оқушыға төмендегі проблемалардың маңыздылығын тісіндіру лазым:
1) Адамға ең қымбат- өмір;
2) Балалар өмір жалғасы;
3) Тәртіптілікпен байланысқан еркіндін;
4) Отансүйгіштік;
5) Ұлтжандылық;
6) Елжандылық;
7) Борыш, ар, намыс, ождан, тәртіп сақтау, кішіпейілділік және т.б.
- 9 -
Өзімнің оқыған, іздеген теорияларыма сүене отырып, бастауыш сынып
оқушыларының тұлғасын адамгершілікке тәрбиелеуді, мен ана тілі
(сабағындағы) оқулығындағы қазақ халық ауыз әдебиетінің асыл үлгілерін, өз
тәжірибемде кеңінен қолданудамын. Ауыз әдебиет үлгісіндегі ақын-
жазушылардың еңбектеріне тоқталайын. Қазақтың жазба әдебиеттерінің негізін
салушы ұлы классик, ақын А. Құнанбаев (1845-1904) қазақтың ауыз әдебиетінің
асыл қазынасы мақал- мәтелдердің шығу тегін таптық мәнін терең зеріттеп,
құнды пікірлер айтты. Ол орыс, батыс, кавказ халықтарының ьатыр ұл-
қыздарының ерлік істерін дәріптейтін аңыз, әңгімелерді өзінің шәкірттеріне
айтып беріп, соның халықтық мазмұнына байланысты поэмалар жаздырған. Осы
арқылы бостандық үшін ел намысы үшін күресуші Африка, Дағыстан, орыс
халықтарының батыр ұлдарының тамаша ерлігін дәріптеген. Бұл да ұлы ақынның
ауыз әдебиетінің тамаша үлгілерін жастарды тәрбиелеуге құрал ете
білгендігін дәлейдейді.
Өскелең ұрпақты тұлғалың адамгершілікке тәрбиелеуде шешен сөздер мен
даналардан шыққан нақыл сөздердің де маңызы өте зор.
Мыс: 1) “Ұлттың ең басты капиталы- халықтың адамгершілік қасиеті”. (9. 25
б( Н. Г. Чернышевский.
2) “Адамгершілік адамзат қоғамының жоғары көтеріліп, еңбектің қаналудан
құтылуына қызмет етеді”. (9. 25 б( В. И. Ленин.
3) “Адамгершілікке ұмтылмаған өмір- ұйқымен өтеді”. (9. 25 б(
Л. Н. Толстой.
Бұл көзқарастың құндылығы адамгершіліктің бірі ретінде өзін- өзі
тәрбиелеу мәселесіне мән берілген. Сонымен бірге Б. Т. Лехачнвтың:
“адамгершілік сезімдер негізін қалаушы басты категория болып табылады”-
деген пікіріне де қосылуға болады.
- 10 -
Мораль нормалары баланың оларды сезім арқылы меңгеруі арқасында ғана
адамгершілік субъектісіне айналады.
Л. Х. Салммованың айтуынша: “адамгершілік тәрбие- жеткінщектердің
адамгершілік нормалар мен ережелерді дамытуға, адамгершілік сана мен
сенімдерді қалыптастыруға, мінез- құлық дағдылары мен әдеттерді,
іскерліктерді шыңдауға бағытталған педагогикалық үрдіс. Бұның негізгі
мақсаты – жеке адамзат өз тұлғасын тәрбиелеу, жетілдіру деңгейіне өтуі.”(3.
5 б(.
Қазіргі педагогикада жеке адам тұлғасын адамгершілікке тәрбиелеудің
өлшемдерін анықтауда бірнеше көзқарастар бар. Мәселен: Е. В. Бандаревская,
И. С. Мариенко, Б. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz