Тұлғаның құқықтық мәртебесі

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

АДАМ ҚҰҚЫҚТАРЫ МЕН БОСТАНДЫҚТАРЫ.

Ата заңымызда Қазақстан Республикасында адам құқықтары мен бостандықтары танылып, оларға кепілдік берілетіні жөнінде айтылған. Мемлекет өз қызметін азамат пен қоғамның мүддесінде жүзеге асырады. Біздің қоғамымыз - шынайы ізгілікті қоғам. Осыған байланысты бізде қоғам мен жеке адам арасындағы қарым-қатынас мәселесіне елеулі мән беріледі. Конституцияда жеке адамның құқықтық жағдайы, оның қоғамда алатын орны, яғни құқықтық мәртебесі баянды етілген.

Құқықтық мәртебе {латынша status - орын, жағдай) ~ Республика азаматынын құқықтық жағдайы (құқықтар мен міндеттерінің жиынтығы) . Республикадағы әрбір адам азаматтық алуға, оны өзгертуге құқылы.

Азаматтық деген ұғым адамның белгілі бір мемлекетке құқықтық тиістілігін түсіндіреді. Азаматтыққа қарай адамға мемлекеттің заңдары, белгіленген азаматтық құқықтар мен міндеттер тарайды. Азаматтық-адамның тууына байланысты, Қазақстан Республикасының азаматтығына қабылдануына байланысты пайда болады. Республика азаматтығын алудың негіздері мен тәртібі азаматтықтың сақталуы мен жойылуы конституциялық заңның азаматтықтан шығуға халықаралық шарттарында көзделген негіздер бойынша жойылады.

Қазақстан Республикасының азаматтығына қабылдау, оны қалпына келтіру немесе Республика азаматтығынан шығу мәселелерін Президент шешеді. Негізгі Заң Республикадағы әрбір адамның азаматтыққа және оны өзгертуге кұқылы екендігі жөніндегі ережені ғана баянды етіп қоймай, адам құқығын қорғайтын бірнеше жағдайларды көрсеткен. Мысалы, Конституцияның 10-бабының 2-тармағында: "Республиканың азаматын ешқандай жағдайда азаматтығынан, өзінің азаматтығын өзгерту құқығынан айыруға, сондай-ақ оиы Қазақстаннан тыс жерлерге аластауға болмайды" делінген.

Қазіргі кезде қазақ халқына және басқа халықтарға қатысты тарихи әділеттілік қалпына келтірілді. Республика аумағын бір кезде тастап кетуге мәжбүр болған барлық азаматтар, сон-дай ақ басқа мемлекеттерде тұратын қазақтар Конституциямен қорғалып, оларға қамқорлық жасалады. Конституцияның 1I-бабында "Республика өзінің одан тыс жерлерде жүрген азаматтарын қорғауға және оларға қамқорлық жасауға кепілдік береді" делінген. Мысалы, республика басқа мемлекеттің аумағында тұратын өз азаматтары мен заңды тұлғаларының меншік құқығын (өз мүліктеріне деген) қорғайды.

Біздің республика адам құқығы бұзылуының құрбандары болған шетел азаматтарына және азаматтығы жоқ адамдарға баспана беруге құқылы. Барлық ұлттар мен ұлыстардың, жан-жақты дамуы және жақындасуы саясатымен қамтамасыз етілетін барлық нәсілдер мен ұлттардың азаматтарының толық тендігіне кепілдік берілуі, азаматтардың патриотизм және интернационализм рухында тәрбиеленуі, ана тілін пайдаланудың мүмкіндігі үлкен жетістік болып табылады. Конституцияның 14-бабында; "Тегіне, әлеуметтік, лауазымдық және мүліктік жағдайына, жынысына, нәсіліне, ұлтына, тіліне, дінге көзқарасына, нанымына, тұрғылықты жеріне байланысты немесе кез келген өзге жағдаяттар бойынша ешкімді ешқандай кемсітуге болмайды" деп көрсетілген.

Республикамызда мемлекеттік тіл біздің тәуелсіз еліміздің егемендігіне, атауына сәйкес, қазақтілі екендігі сөзсіз. Негізгі Занда ерекше көрсетілгендей, мемлекеттік ұйымдарда және жергілікті өзін-өзі басқару органдарында орыс тілі ресми түрде қазақ тілімен тең қолданылады. Мемлекет Қазақстан халқының тілдерін үйрену мен дамыту үшін жағдай туғызуға қамқорлык жасап отырады.

Негізгі Заңда азаматтардың енбек етуге, демалуға, білім алуға және бұрыннан бар басқа да құқықтары сақталып қана қоймай, олар кепілдіктерін жоғарылататын нақты жағдайлармен толықтырылып мазмұны терендетіле түсті. Сонымен бірге бұрындары көзделген сөз, баспасөз, митинг және т. б. бостандықтары баянды етілді. Азаматтардың өз құқықтарын кеңінен пайдалану мүмкіндігін қамтамасыз ететін база кеңейтілді. \

Қазақстан Республикасы азаматтарының тікелей және ез өкілдері арқылы мемлекет ісін басқаруға қатысуға, мемлекеттік органдар мен жергілікті өзін-өзі басқару органдарына тікелей өзі жүгінуге, сондай-ақ жеке және ұжымдык өтініштер жолдауға құкығы бар.

Біздің мемлекетімізде азаматтардың барлық құқықтары мен бостандықтары, мысалы, өз құқықтары мен бостандықтарын сотпен қорғау құқығы сенімді де нақты қорғалған. Ол жөнінде Негізгі Занда: "Соттардың Конституциямен баянды етілген адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтарына нұқсан келтіретін заңдар мен өзге де нормативтік құқықтық актілерді қолдануға хақысы жоқ" делінген (78-бап) . Азаматтың жеке өмірі де мемлекеттің қорғауында. Ол жөнінде: "Мемлекеттік органдар, қоғамдық бірлестіктер, лауазымды адамдар және бұқаралық акпарат кұралдары әрбір азаматқа өзінің кұқықтары мен мүдделеріне қатысты құжаттармеи, шешімдермен және ақпарат көздерімен танысу мүмкіндігін қамтамасыз етуге міндетті" (18-бап) . "Әркімнің өмір сүруге құқығы бар. Ешкімнің өз бетінше адам өмірін қиюға хақысы жоқ" деп көрсетілген (15-бап) . Сөйтіп, Негізгі Заң барлық мемлекеттік органдарға, қоғамдық ұйымдарға және лауазымды адамдарға жеке адамды, оның құқықтары мен бостандықтарын құрметтеу міндетін жүктейді.

Азаматтардың құқықтары мен бостандықтары олардың жеке мүдделерін қанағаттандыратын маңызды құрал болып табылады. Сонымен бірге олар адамдардың мемлекеттік істерге қатысуының тиімді құралы ретінде де көрініс береді. Мысалы, Президентті, Парламент депутаттарын, өкілді органдар депутаттарын сайлауға қатысу. Конституцияның 33-бабында: "Республика азаматтарының мемлекеттік органдар мен жергілікті өзін-өзі басқару органдарын сайлауға және оларга сайлануға, сондай-ақ республикалық референдумға қатысуга құқығы бар" делінген.

Құқықтар мен бостандықтарды жүзеге асыру азаматтардың өз міндеттерін орындауларымен тығыз байланысты. Осыдан азаматтардың құқықтары мен міндеттерінің саналы түрдегі арақатынасының проблемасы көкейкесті екендігі байқалады. "Республиканың азаматы өзінің азаматтығына орай құқықтарға ие болып, міндеттер атқарады" (12-бап) . Ең бірінші кезекте әңгіме олардың Конституция мен Қазақстан Республикасы заңдарын сақтау, басқа адамдардың құқықтарын, бостандықтарын, ар-ожданын және қадір-қасиетін сыйлау міндеттері туралы болып отыр.

Конституцияның 34-бабында "Әркім Қазақстан Республикасының Конституциясын және заңдарын сақтауға, басқа адамдардың құқықтарын, бостандықтарын, абыройы мен ар-намысын құрметтеуге міндетті" деп көрсетілсе, ал З6-бабында "Қазақстан Республикасын қорғау - оның әрбір азаматының қасиетті борышы және парызы" делінген.

Азаматтардың басқа міндеттеріне заңды түрде белгілемген салықтар мен алымдарды және т. б. төлеу жатады.

Жоғарыда айтылған жайларды және де басқа да міндеттерді әрбір азаматтың орындауы Республиканы өркендетудің бірден бір алғы шарттары болып табылады.

Мемлекет пен тұлғаның қарым-қатынасы тұлғаның құқықтық мәр-тебесінде көрініс табады (тұлғаның құқықтық ережесі немссе жағдайы), оның мәні субъективті құқық, заңды мүдделері және заңдық субъективтік міндеттемелері болып табылады. Тұлғаның құқықтық мәртебесі мемлекетпен қарым-қатынастарда демократиялық құқықтық мемлекеттің негізгі қағидатын көрсетеді - заңмен шектелмеген барлық іс-әрекеітерге рұқсат етілген.

Тұлғаның құқықтық мәртебесін кең мағынада, құрамына құқық субъектілігі, азаматтық, заңдық кепілдіктер жәме тікелей тұлғаның құқықтық мәртебесінің өзі (тар мағынада), сонымен бірге жеке адамның қоғамдағы және мемлекетпен қарым-қатынасындағы саяси және құқықтық жағдайын белгілейтін басқа да элементтер енетін тұлғаның саяси-құқықтық жағдайы ерекшелейді. Тұлғаның құқықтық мәртебесінің (жағдайының) негізгі алғы шарты құқық, субъектілігі (жалпы құқық қабілеттілік) болып табылады, оның мәні тұлғаның құқық субъектісі ретінде танылуы және заңдық құқықтар мен міндеттемелерінің болуынан көрініс табады. Тұлғаның мемлекетпен қарым-қатынастардағы құқық субъектілігі азаматтық арқылы анықталады.

Азаматтық - адамның мемлекетпен өзара құқықтардың, міндетте-мелердің және жауапкершіліктердің жиынтығынан көрінетін саяси-құқықтық байланысы. Мемлекет өз азаматтарымен саяси-құқықтық байланысты тұрақты түрде, ал басқа мемлекеттің азаматтары болып табылатын адамдармен немесе азаматтығы жоқ тұлғалармен (апа-тридтермен) және адамдардың басқа да дәрежелерімен саяси-құқықтық байланыстардың басқа түрлерімен орнықтырады. Соған сәйкес азаматтың, шетелдіктің, азаматтығы жоқ тұлғаның, босқынның құқықтық мәртебелерін және құқықтық, мәртебенің басқа да түрлерін тұлғаның және нақтылы мемлекеттің арасында белгіленген екіжақты құқықтар мен міндеттемелерге орай бекітеді.

Тұлғаның құқықтық мәртебесінің әрбір түрі қоғамның бөлінбейтін бір бөлігі ретінде қарастырылады. Тұлғаның жалпы құқықтық мәртебесі, тұлғаның арнаулы құқықтық мәртебесі, тұлғаның дербес құқықтық мәртебесі, нақтылы тұлғаның дербес құқықтық мәртебесі нақтылы бір тұлғаның субъективтік құқықтарының, заңды мүдделерінің және субъективтік заңдық міндеттемелерінің жиынтығы ретінде бөлінеді. Олар үнемі статикада (субъективтік құқықтар мен міндеттемелерді іске асырудың мүмкіндігі) және қозғалыста (субъективтік құқықтар мен міндеттемелерді іске асыру процесі) болады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.