Адам мен адамзаттың әлеуметтік болмысы

Пән: Социология, Демография
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

1 Кіріспе

2 Негізгі бөлім

Лев Толстой көзқарасы

3 Қортынды

Толстой творчествасының түп төркіні

Адам мен адамзаттытегң әлеуметтік болмысының егжей тегжейіне сұңғыла жетік суреткер Толстой қиянатты көре бер де, көне бер дейтін уағызшы Толстойға атымен қосыла алмайды. Ол өзімнен басқа бұлболмаса, күл болсын дейтін згоистік мораль әлеуметтік злономикалық қайшылықтарға толы қонаущы қоғамда қандай қорқынышты кесапатқа айналатынын соншалықты терең, соншалықты жан-жақты ашып берді. Толстой прозасы мен Толстой драматургиясы адамгершілікке үш қайнаса сорпасы қосылмыйтын згоисті мораль жүрген жерде шындық болуы, әділет болуы, демек шын мағынысындағы адам мен адамзат болуы еш мүмкін еместігін ұқтырыды. Осынау сергек те шыншыл реализім шынайы гуманизім МВ Толстойдың орыс тарихы мен орыс өмірінен алынған шығармаларын барша адамзатың әлеуметтік болмысын парқыратып жойып салған

күллі әлемдік көркем құбылысқа айналдырады. Жер жүзіндегі барлық ұлт, барлық нәсіл оны жатсынбай жақын тұтып, оны ұлаңғайыр творчествалық мұрасын өз шындығым өз жан сырым, өз қозылам деп табылады. Мұндай ыстық ықыластың түпкі сыры данышпан суреткердің барша адамзатқа ортақ ақиқат торды ұлттық болмысынан, өміршең идеаларды өткінші дәуір щындығынан кум арасынан алтын іздегендей аскан зор корлықпен іздеп таба білгендігінде, өзі тапқан ақиқаттың бәрін адамға оның әлеумметтік көргендігі мен руханй кемелдігінің арта түсуіне калтықсыз қызмет еткізе алгандыгында. Ол коркем творчествалық ең биік мұраты адамзат күллі әлеуметтік кесапат атаулының құтқарып қалудың қамын қамдап, мұқын білу деп ұқты. Ол үшін ең алдымен адамды, адам санасы мен адам құлқын азғындықтан аман сақтай білу керек деп түсінеді: Толстойдың ойынша, адамды құтқаратын оның өзін-өзі шыдай түсуден көздеген дәйекті руханй қызметі сондықтан оның шыгармаларының қай қайсысы да моральдік дағдарысына ұшырап, әлеуметтік өмірдің тағдырына толы рухани ізденістеріне құрылады. Оларда қиян кескі, шым шытырық оқиғалар жоқ та қиын тағдырлар жеткілікті-ақ шарт та шүрт шайқастар аз да, миыңды зеңгітіп, жүрегіңді сыздатар сезім сергелдеңі мен ой арпалы өте мол. Лев Толстойдың қай шығармасы да қай кейіпкері де әрдайым өзіңді өзің сын төзіне сап белді бекем буып, берік шешім қабылдай алатын рухани белсенділікке шақырады.

Бұл әрине Лев Толстой замандастарының бастарындағы арылу үшін, ең алдымен, сол дағдарыстың әлеуметтік төркіні кісіні кісі қалайтын қоғамдық қатынасты түбірімен жою керек еді. Оны ұлы жазушы барлық уақытта жеріне жеткізіп түсіне алмады. Алайда Лев Толстой творчествасында мейлінше жарқырып көрінген рухани максимализм пафосы қоғамдық өмірдегі орелі өзгерістерге байланысты өз маңызын жоғалтпайды, қайта бұрынғыдан да күшейте түседі әлеуметтік прогрестің позициялары түскен сайын жан жақты жетілген биік парасты азамат тәрбиелеу қоғамдық дамудың ең өзекті міндетінде айналмақшы. Әлеуметтік дамуда қоғамның рухани потенциялдарының атқарған қызметінің арта түсуі әр адамды бір кезде ұлы гумалист жазушы уағыздаған белсенді рухани ізденіске, өзінің де қоғамның да мерейін асырар биік парасат, кемел адамгершілік және азаматтың үлкен жауапкершілікке шақырады

Адамзаттың арғы-бергі тарихында 1812 жылы Отан соғысында сынды ірі оқиғалар талай-талай шығармаларжазылған шығар. Оларғаталай ұрпақ таңдай қағып тамсанғанда шығар. Оларға ешқайсысы соғыспен бейбітшілік сияқты барша адам нәсілінің әлеуметтік санасын есейтіп, рухани дүниесінің мыңдаған нағыз күллі азаматтың университетке айнала қоймапты.

Лев Толстой 1812 жылы Отан соғысының себептерін ашуда буржуазия тарихшылары қалаларының да ұлттық эгоизмніңде тар айқымы тұра білді. Ол ұлы жеңістің түпкі сырын фронц орыстарынан гөрі шалғай соғысқаннан маршалардың Россия генерилетотін иері болғандығынан, император напалеонның

және Александрдан гөрі таяз саясатшыекендігін емес, шайқасушы екі жақты ұқсастырып отырған макслердің әлеуметтік төркіндерін іздеді. Фронц қаласындағы билікті жержүзілік масщтабқа ұлғайтқысы келіп ұлттық эгоизм мен революцияшыл демократияны құру еткен Напалеон севонтюрасының құрбаны болса, орыс әскері өз елінің тәуелсіздігі мен тарихы үшін күресетін халықтық мүдде жолында шайқасқа шығып жеңіске жетеді. Эгоистік мүдде халықтық мүдденің саяси авантюра тарихи даму логикасының алдында тізе бүгіп жүруге мәжбүр болды.

Сөйтіп Лев Толстой ол кезде азаматтың саяси өмірінде әлі жұрттың бәрі құлақасар әлеуметтік щындыққа қоғамдық ойда әрі дауыссыз дәлелден ақиқатқа айнала қоймаған халақтың, халық мүддесіндегі тарихи дамудағы шешуші қызмет жолындағы қағиданы өзінің суреткерлік асқан таланттың арқасы тартқызбыс көркемдік щындыққа айналдырады. Жазушының бұл понцепциясы оған дейін еш бір суреткер өз творчествасында дәл бұлайша шырқап шыға алмаған әлеуметтік биік үлкен азаматтың ерлік еді. Дүниежүзілік әдебиетте Соғыс пен бейбітшілік ерекше орны мен Лев Толстой талантты ұлылығы да міне оында болса керек. Жазушының өз концепциясын караптерлер емес тарихи даму жолында қалыптаса бастаған екі көзқарас қақтығысы, идеялар қақтығысы арқылы ашады. Эпопеяда бір-бірінің жағасыны жармасып тобықтан қағып жатқандар атымен ұшыраспайды десе де болғандай. Романист екі мемлекет арасындағы дипломатиялық тартысты, орыс

штабында орын алған қорлық дүрдараздықты өзекті тартыс арнасындырмай үлкен тарихи оқиғаның тағдырын шешу, себеп болса алмайтын қосалқы жолдастар санатында қарастырады да, ал өз кейіпкерлерінің тарихи объективті сипатын тану жолындағы шытырман ізденістердің шиыр шығалаңдарын көз жазбай жетік бақылап отырады. Суреткер Платон Каратаевтың Тушиннің Дентсовтың қалың бұқараның өз қойнын да жаралап, өз құшағында өскен шынайы халықтың бітімдерін тамсана, сүйсіне білсе табиғатында әділетшіл Пьер Безухоевтың жылтырақта жымысқы дворяндық дүниесінен қарапайым халықтың болмысқа дейінгі қиында, күрделі жалын ерекше ыстық ықыласпен суреттейді. Оның көрсетуінде Рутузовтың да ұлылығы, елден ерекше әскери талантына емес қитұрқылықтардан гөрі халықтың әскердің көңіл күйін жетік сөзіне алатын айрықша сезімталдығына, әр сөз әр қимылынан біз мұндалап халықтың рәтуә мен халықтың парасатта. Бұл ретте раланда Напалеонның бірден бір рухани антиподы болып көрінеді. Шығармада бір идеялық тенденцияның басында тұрған француз императорының рухани қарсыласы ретінде орыс патшасы емес, халықтың өкілдерінің суреттеуі тарихи дамудың объективті заңдылықтарын терең түсінген суреткер таланттының шынайы демократиялық табиғаттың танытады.

Халық тұрмысында мен халық мінезін бейнеленгендігі ақындық пафосқа ауысыды. Тушинмен Қаратаев бейнесінде ептеп қылау беретін дәріпшілік Александрмен Напалеонды былай қойғанда тіпті Кузутов бецнесінің өзінде де атымен ұшыраспайды.

Капиталистік құрылыстың алтын әшекейі сүртіліп аржағынан қызарып мысы көріне бастаған тұста өмір сүрген реалист суреткер бір басының экономикалық мүддесімен әлеуметтік мүддесін былайғы дүниенің бәрінен үстем сынайтын бейдауа эгоизмді құру еткен буржуазиялық психологияның кісі шошырлық рухани кесапатынан елден бұрын сөзіп, елдің елу алдымен ашына айыптады. Толстой суреттеріндегі Напалеон буржуазиялық эгоистік психологияның щещнен шыға асқынған құбылысы Қарапайымдылық, ізгілікпен шындық жоқ жерде ұлылықта жоқ. -дейді. Француз императорының тұлға тұрпатындағы сырт жылтырақта, мінездегі әупірімдікке қимыл әрекетіндегі бәр уақытында ақылға сия қоймайтын тосындықты бала оны әулие көріп данышпан тұратын рухани өзіндік пен атын шығару үшін өтеуге бар даңқ құмарлыққа бірдей ашынған кемеңгер жазушы. Ол напалеон басындағы рухани өзіндікпен атын шығару үшін өртеуге бар даңқ құмарлыққа бірден алынған. Ұлы гуманистің рухани экстремизмге мұншалық мүйлігуінің нағыз көргендік болғанын адамзаттық кейінгі тарихы айқын дәлелдеп береді. Данышпан жазушының бұл ғибраты планета аспанында фашизмнің имперализмнің кәсіпшілдіктің экспайсионизнің жүренішті бақсығы әлі айрылмай тұрған біздің тұсымызда бүгінгі ұрпақ үшін айрықша маңызға ие болып отыр.

Тарихтың бірден-бір қозғайшы күші халық деп ұққан жазушы халық тағдырын ешқашан адал тағдырымен бөле жара қорғаған емес.

Ол тарихи қозғалыстың, әлеуметтік сыр сипатының ең бір тұңғиық терең астарлы ашылатын адам тағдыры деп түсінеді. Сондықтан да тіптен жер жүзілік оқиғаларды жан жақтан танытып жатқан соғыс пен бейбітшілік сынды эпикалық туындыда ұлы жүздеген кейіпкердің ешбірінің тағдырын ат үсті бейнелемей, қай қайсының да басындағы да басының хал-ахуалы егжей тегжейлі зерттей суреттейді. Әдебиет болғалы ашық адам тыныштықтың қабілетін Лев Толстойдан мыңдаған суреттер кемде кем-ақ шығар. Ол адам мен адам, адам мен қоғамға қоғам мен адамзқат арасындағы көзге көрінбейтін миллиондаған нервтердің ешқайсысын мүлт жібермей дәл суреттеудің теңдесі жоқ асқан үлгісін көрсетіп береді. Мыңдаған адамдардың алуан-алуан тағдыры мен әрекеттері арқылы бір дәуірдің тұтас сол суретін жасауға да санаулы ғана кеціпкерлердің жандүниесін ұңғи қозу арқылыы бүкіл бір кезеңмен шытырман келбетінің күрделі шындығын жарқырата жайып салуға да бірдей ұста екендігін танытты. Алғаш рет Лев Толстой романының авторының байандауыны ұшырысқан адамның ішкі қызметі жан диалектикасы кең тынысты роман сынды ұғымдар кейін әдебиепт танудың терминологиясына кіріп қана қойған жоқ, жиырмасыншы ғасыр пфозасының басты-басты дамуы бағыттарына белгілеп береді. Қазір әдебиет сын мақалаларында оқуды салдыұштартырып бұл терминдер әу баста әдебиеттану ғылымынан емес, прозадан, Лев Толстойдың соғыс пен бейбітшілігі мен Анна Коременасынан келгенмін бәр уақытта ескере де бермейміз.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.