А.Байтұрсыновтың “Сөз өнері” туралы ойлары

І Кіріспе
А.Байтұрсыновтың өмірі

ІІ Негізгі бөлім
А.Байтұрсыновтың сөз өнері туралы пікірлері.

ІІІ Қорытынды

Үлкен ағартушы, ірі ғалым-лингвист, қоғам қайраткері. Сарытүбек деген жерде, қазіргі Торғай облысы, Жанкелдин ауданында туылған. Тоғыз жасынан бастап ауыл мектебінде кейіннен екі сыныптық орыс-қазақ училищесінде оқиды. Одан соң Орынбордағы мұғалімдер мектебіне түсіп, оны 1895 жылы бітіреді. 1895-1909 ж.ж. Ақтөбе, Қостанай және Қарқаралы уездеріндегі мектептерде, орыс-қазақ училищелерінде мұғалім болып қызмет атқарады.
Патша үкіметінің отаршылдық саясатына қарсы күресті тым ерте бастаған Ахмет Байтұрмынұлы осы үшін 1909 жылы Семей түрмесіне қамалады. Кейін қазақ жерінен тысқары жерлерге жер аударуға үкім шығарылып, ұзақ жылдар бойы "саяси сенімсіз" адам ретінде патшалық күзет қызметінің бақылауында болды.

1. Ахмет Байтұрсынов.
Ақ жол. Алматы 1991 ж.

Пән: Әдебиет
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

А.Байтұрсыновтың “Сөз өнері” туралы ойлары

Жоспар

І Кіріспе
А.Байтұрсыновтың өмірі

ІІ Негізгі бөлім
А.Байтұрсыновтың сөз өнері туралы пікірлері.

ІІІ Қорытынды

Үлкен ағартушы, ірі ғалым-лингвист, қоғам қайраткері. Сарытүбек деген
жерде, қазіргі Торғай облысы, Жанкелдин ауданында туылған. Тоғыз жасынан
бастап ауыл мектебінде кейіннен екі сыныптық орыс-қазақ училищесінде оқиды.
Одан соң Орынбордағы мұғалімдер мектебіне түсіп, оны 1895 жылы бітіреді.
1895-1909 ж.ж. Ақтөбе, Қостанай және Қарқаралы уездеріндегі мектептерде,
орыс-қазақ училищелерінде мұғалім болып қызмет атқарады.
Патша үкіметінің отаршылдық саясатына қарсы күресті тым ерте бастаған
Ахмет Байтұрмынұлы осы үшін 1909 жылы Семей түрмесіне қамалады. Кейін қазақ
жерінен тысқары жерлерге жер аударуға үкім шығарылып, ұзақ жылдар бойы
"саяси сенімсіз" адам ретінде патшалық күзет қызметінің бақылауында болды.
1913 жылдан бастап "Қазақ" атты апталық газет ұйымдастырып, 1917
жылдың қыркүйегіне дейін оның редакторы қызметін атқарып келді. Ол қазақ
мемлекетін қалпына келтіру үшін күрескен "Алаш" партиясы көсемдерінің бірі
ретінде де белгілі. Қазан төңкерісінің жеңісінен кейін Ахмет Байтұрсынұлы
біраз уақыт алашордашылар қатарында қалды, ал 1919 жылы бірқатар ғалым-
зиялылармен бірге Кеңес өкіметі жағына өтуге мәжбүр болды. Осы жылдың
маусым айында Ахмет Байтұрсынұлы қазақ өлкесін басқару жөніндегі эскери
революциялық комитеттің (ВРК) мүшесі болып сайланады. 1922-1925 жылдары
Халық ағарту комиссариатына қарасты ғылыми-әдеби комиссиясының төрағасы
болды, Халық ағарту комиссары болып сайланды, Бүкілресейлік Орталық Атқару
Комитетінің Қазақ Орталық Атқару комитетінің мүшесі болып жұмыс істеді,
одан соң Түркістан Компартиясының Орталық Комитетінің газеті "Ақ жолда"
еңбек етті. 1925-1929 жылдары Қазақ халық ағарту институтында дәріс оқыды,
сабақ берді.
Ахмет Байтұрсынұлы қазақ әдебиеті мен сөз өнерінің дамуына айрықша
еңбек сіңірді.

СӨЗ ӨНЕРІ
Сөз өнері адам санасының үш негізіне тіреледі: 1) ақылға, 2)
қиялға, 3) көңілге.
Ақыл ісі — аңдау, яғни нәрселердің жайын ұғыну, тану, ақылға салып
ойлау, қиял ісі — меңзеу, яғни ойдағы нәрселерді белгілі нәрселердің
тұрпатына, бейнесіне ұқсату, бейнелеу, суреттеп ойлау; көңіл ісі — түю,
талғау.
Тілдің міндеті — ақылдың аңдауын аңдағанынша, қиялдың меңзеуін
меңзегенінше, көңілдің түюін түйгенінше айтуға жарау. Мұның бәріне жұмсай
білетін адамы табылса, тіл шама-қадарынша жарайды. Бірақ тілді жұмсай
білетін адам табылуы қиын. Ойын ойлаған қалпында, қиялын меңзеген түрінде,
көңілдің түйгенін түйгеи күйінде тілмен айтып, басқаларға айтпай білдіруге
көп шеберлік керек. Мүддесін тілмен айтып жеткізу қиын екендігін, оған өте
шеберлік керек екендігін мынадан байқауға болады. Орыстың асқан ақыны
Пушкин жазған өлеңдерінің кейбіреуін 13 рет түзеткен. Орыстьщ асқан ойшысы,
сөз өнерпазы Лев Толстой шығарған сөздерін баспаға беріп қойғаннан кейін де
талай түзетіп, талай өзгертеді екен. Бұл ойыңдағы, қиялыңдағы, көңіліңдегі
нәрсені тілмен айтып жеткізу ете қиын екендігін көрсетеді. Сөз өнері
жүзінде өнерпаздар мүддесін тілмен айтып жеткізе алмай, сондай қиналғанда,
өзгелерге ондай іс оңай болып табылар ма? Сондықтан сөзден жасап сөз шығару
деген жұмыс әркімнің қолынан келе бермейді және шығарғандардың сөздері бәрі
бірдей жақсы бола бермейді.
Өлеңге әркімнің де бар таласы,
Сонда да солардың бар таңдамасы.
Іші алтын, сырты күміс сөз жақсысын
Қазақтың келістірер қай баласы? —
деп Абай айтқандай, сөз шығаратындар көп, бірақ келістіретіндер аз болады.
Алуан-алуан жүйрік бар, әліне қарай жүгіреді. Әр ақын, әр жазушы сөздің
басын езінше құрастырып, өз оңтайымен тізеді. Өз білуінше пікірлейді.
Сондықтан әрқайсысының лұғатында өзіндік айырымы, өзіндік белгісі болады.
Ол айырым белгілерін жай айтьш түсіндіру қиын, әрқайсысының шығарған
сөздерін оқып, әбден танысып, үйреншікті болғанда ғана сезілетін белғі.
Шеберлердің қолынан шыққан нәрселермен таныс адам сол шеберлердің істеген
нәрселерін қай жерде көрсе де айтпай таниды: мәселен, пышақты көріп, мынау
пәлен ұстаның қолы екен дейді; ерді көріп, мынау пәлен ершінің қолы екен
дейді. Сол сияқты сөз өнерпаздарының да шығарған сөздерін оқып, лұғатына
үйір болғаннан кейін, оның бұрын оқылмаған, аты қойылмаған сөздерін де
айтпай тануға болады. Сөздің өзін танытатын белгі тіл, яки лұғат белгісі
болады. Ол белгі әр кісінің өз ыңғайымен, өз оңтайымен сөз тізіп, әдетте-
нуінен, салттануынан болады. Әркімнің өз салты болғанмен, ол салттар жалпы
сөз тізу шарттарынан аса алмайды. Сөз шығарушылар, әуелі сөз ұнасымына
керек жалпы шарттарды орнына келтіріп, өзінің өзгеше әдісі болса, соның
үстіне ғана қосады. Сондықтан сөз шығарушылар бәрінен бұрын лебіз заңынан
шыққан сөздің асыл болуының жалпы шарттарын білу қажет.

СӨЗ ӨНЕРІНІҢ ҒЫЛЫМЫ
Сөз өнеріне жұмсалатын зат — сөз. Сөз шумағы тіл деп аталады. Сөз
өнеріне жұмсалған сөз шумағы да тіл (я лұғат) деп аталады.
Шығарма тілі екі түрлі болады: 1) ақын тілі, 2) әншейін тіл. Ақын
тілі — айрықша өң беріліп айтылған сөз; әншейін тіл — ондай өң берілмей,
жай айтылған сөз. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.