Компанияны басқарудағы қаржылық есептілік
«Учет и Финансы» журналы, 6 маусым 2008 жыл.
Компанияның тұрақтылығына компанияның бәсекелестік нарығындағы жағдайы, сұранысқа ие өнім шығару, оның іскерлік ынтымақтастықтағы әлеуеті, сыртқы кредиттер мен инвесторлардан байланыстылық деңгейі, төлеуге қабілетті дебиторлардың бары сияқты факторлар әсер етеді. Компания тұрақтылығының жоғарғы формасы болып оның тұрақсыз ішкі және сыртқы ортаның жағдайында даму қабілеттігі табылады. Ол үшін компания қаржылық ресурстардың икемді құрылымына және қажет болған жағдайда зайымдық қаражаттарды тарту мүмкіндігіне ие болу керек, яғни кредитке қабілетті болу қажет. Қаржылық тұрақтылыққа, сондай-ақ ссуда капиталы нарығында қосымша жұмылдырылған қаржаттар да көп әсерін тигізеді. Компания ақша қаражатын көп тартса, оның қаржылық мімкіндігі жоғары, алайда қаржылық қауіп те өседі - компания өзінің кредиторларына уақтылы төлеп құтыла алуға мүмкіндігі бола ма. Компанияның қаржылық қызметінің басты мақсаты шаруашылық қызметінің тиімділігі мен барынша пайда алу тиімділігі үшін қаржы ресурстарын қайда, қашан және қалай пайдалануды шешу болып табылады. Компанияның қаржылық тұрақсыздығына жол бермеу үшін қаржыны қалай басқару керек, капиталдың құрамы мен көздері бойынша құрылымы қандай болу керек, өзіндік және зайым қаражаттары қандай үлесті, сондай-ақ активтердің құрамы мен құрылымы оңтайлы болып табыла ма және оларды басқару стратегиясын таңдауы дұрыс екендігін білу қажет. Компанияның қаржылық-шаруашылық қызметті тиімді басқару үшін стратегиялық және ағымдағы шешімдерді жан-жақты негіздеуге, компанияны даму стратегиясын әзірлеу барысында қауіпті төмендетуге, сенімді серіктерін таңдауға және өз қызметінің қаржылық нәтижелерін болжауға мүмкіндік беретін қаржылық ақпарат алу қажеттілігі пайда болып отыр.
Компанияның қаржылық ресурстарын басқару табыстар мен шығыстарды жобалауды есепке алу, бақылау міндеттерін кешенді шешуге бағытталған басымдық міндеттердің бірі болып табылады, компанияға өз қаражаты мен тартылған инвестицияларды тиімді пайдалануға, жалпы бизнес басқарушылығын, оның рентабельділігі мен бәсеке қабілеттілігін арттыруға мүмкіндік береді. Соған байланысты тек шынайы және объективті деректерден тұратын қаржылық ақпараттың маңызы нақты өседі. Ол шаруашылық айналымның барлық қатысушыларына бір жағынан ұсынға, екінші жағынан - нақты компания қызметінің қаржылық жағдайы мен қаржылық нәтижелерін түсінуге, дұрыс, тиімді басқарушылық және оңтайлы экономикалық шешімдер қабылдауға, тиісті басымдықтар мен қауіптерді бағалауға мүмкіндік береді. Компанияның қаржылық есептілігі қаржылық ақпаратты алуға негіз болып табылады.
Компанияны басқару жүйесіндегі қаржылық есептілік шешімдер қабылдау жүйесі мен компанияны басқарудың негізін қалыптастыратын компанияның ықпалдастырылған қаржылық ортаның бөлігі болып табылады, ол компанияны басқару және шешімдер қабылдау жүесінің негізін қалыптастырады, қаржылық жағдай, қаржылық нәтижелер мен компанияның ақша қаражаты құралдарының қозғалысы туралы ақпаратты ұсынады және оның ресурстарын басқару нәтижесін
Компанияның тұрақтылығына компанияның бәсекелестік нарығындағы жағдайы, сұранысқа ие өнім шығару, оның іскерлік ынтымақтастықтағы әлеуеті, сыртқы кредиттер мен инвесторлардан байланыстылық деңгейі, төлеуге қабілетті дебиторлардың бары сияқты факторлар әсер етеді. Компания тұрақтылығының жоғарғы формасы болып оның тұрақсыз ішкі және сыртқы ортаның жағдайында даму қабілеттігі табылады. Ол үшін компания қаржылық ресурстардың икемді құрылымына және қажет болған жағдайда зайымдық қаражаттарды тарту мүмкіндігіне ие болу керек, яғни кредитке қабілетті болу қажет. Қаржылық тұрақтылыққа, сондай-ақ ссуда капиталы нарығында қосымша жұмылдырылған қаржаттар да көп әсерін тигізеді. Компания ақша қаражатын көп тартса, оның қаржылық мімкіндігі жоғары, алайда қаржылық қауіп те өседі - компания өзінің кредиторларына уақтылы төлеп құтыла алуға мүмкіндігі бола ма. Компанияның қаржылық қызметінің басты мақсаты шаруашылық қызметінің тиімділігі мен барынша пайда алу тиімділігі үшін қаржы ресурстарын қайда, қашан және қалай пайдалануды шешу болып табылады. Компанияның қаржылық тұрақсыздығына жол бермеу үшін қаржыны қалай басқару керек, капиталдың құрамы мен көздері бойынша құрылымы қандай болу керек, өзіндік және зайым қаражаттары қандай үлесті, сондай-ақ активтердің құрамы мен құрылымы оңтайлы болып табыла ма және оларды басқару стратегиясын таңдауы дұрыс екендігін білу қажет. Компанияның қаржылық-шаруашылық қызметті тиімді басқару үшін стратегиялық және ағымдағы шешімдерді жан-жақты негіздеуге, компанияны даму стратегиясын әзірлеу барысында қауіпті төмендетуге, сенімді серіктерін таңдауға және өз қызметінің қаржылық нәтижелерін болжауға мүмкіндік беретін қаржылық ақпарат алу қажеттілігі пайда болып отыр.
Компанияның қаржылық ресурстарын басқару табыстар мен шығыстарды жобалауды есепке алу, бақылау міндеттерін кешенді шешуге бағытталған басымдық міндеттердің бірі болып табылады, компанияға өз қаражаты мен тартылған инвестицияларды тиімді пайдалануға, жалпы бизнес басқарушылығын, оның рентабельділігі мен бәсеке қабілеттілігін арттыруға мүмкіндік береді. Соған байланысты тек шынайы және объективті деректерден тұратын қаржылық ақпараттың маңызы нақты өседі. Ол шаруашылық айналымның барлық қатысушыларына бір жағынан ұсынға, екінші жағынан - нақты компания қызметінің қаржылық жағдайы мен қаржылық нәтижелерін түсінуге, дұрыс, тиімді басқарушылық және оңтайлы экономикалық шешімдер қабылдауға, тиісті басымдықтар мен қауіптерді бағалауға мүмкіндік береді. Компанияның қаржылық есептілігі қаржылық ақпаратты алуға негіз болып табылады.
Компанияны басқару жүйесіндегі қаржылық есептілік шешімдер қабылдау жүйесі мен компанияны басқарудың негізін қалыптастыратын компанияның ықпалдастырылған қаржылық ортаның бөлігі болып табылады, ол компанияны басқару және шешімдер қабылдау жүесінің негізін қалыптастырады, қаржылық жағдай, қаржылық нәтижелер мен компанияның ақша қаражаты құралдарының қозғалысы туралы ақпаратты ұсынады және оның ресурстарын басқару нәтижесін
Компанияны басқарудағы қаржылық есептілік
Учет и Финансы журналы, 6 маусым 2008 жыл.
Компанияның тұрақтылығына компанияның бәсекелестік нарығындағы
жағдайы, сұранысқа ие өнім шығару, оның іскерлік ынтымақтастықтағы әлеуеті,
сыртқы кредиттер мен инвесторлардан байланыстылық деңгейі, төлеуге
қабілетті дебиторлардың бары сияқты факторлар әсер етеді. Компания
тұрақтылығының жоғарғы формасы болып оның тұрақсыз ішкі және сыртқы ортаның
жағдайында даму қабілеттігі табылады. Ол үшін компания қаржылық
ресурстардың икемді құрылымына және қажет болған жағдайда зайымдық
қаражаттарды тарту мүмкіндігіне ие болу керек, яғни кредитке қабілетті болу
қажет. Қаржылық тұрақтылыққа, сондай-ақ ссуда капиталы нарығында қосымша
жұмылдырылған қаржаттар да көп әсерін тигізеді. Компания ақша қаражатын көп
тартса, оның қаржылық мімкіндігі жоғары, алайда қаржылық қауіп те өседі -
компания өзінің кредиторларына уақтылы төлеп құтыла алуға мүмкіндігі бола
ма. Компанияның қаржылық қызметінің басты мақсаты шаруашылық қызметінің
тиімділігі мен барынша пайда алу тиімділігі үшін қаржы ресурстарын қайда,
қашан және қалай пайдалануды шешу болып табылады. Компанияның қаржылық
тұрақсыздығына жол бермеу үшін қаржыны қалай басқару керек, капиталдың
құрамы мен көздері бойынша құрылымы қандай болу керек, өзіндік және зайым
қаражаттары қандай үлесті, сондай-ақ активтердің құрамы мен құрылымы
оңтайлы болып табыла ма және оларды басқару стратегиясын таңдауы дұрыс
екендігін білу қажет. Компанияның қаржылық-шаруашылық қызметті тиімді
басқару үшін стратегиялық және ағымдағы шешімдерді жан-жақты негіздеуге,
компанияны даму стратегиясын әзірлеу барысында қауіпті төмендетуге, сенімді
серіктерін таңдауға және өз қызметінің қаржылық нәтижелерін болжауға
мүмкіндік беретін қаржылық ақпарат алу қажеттілігі пайда болып отыр.
Компанияның қаржылық ресурстарын басқару табыстар мен шығыстарды
жобалауды есепке алу, бақылау міндеттерін кешенді шешуге бағытталған
басымдық міндеттердің бірі болып табылады, компанияға өз қаражаты мен
тартылған инвестицияларды тиімді пайдалануға, жалпы бизнес басқарушылығын,
оның рентабельділігі мен бәсеке қабілеттілігін арттыруға мүмкіндік
береді. Соған байланысты тек шынайы және объективті деректерден тұратын
қаржылық ақпараттың маңызы нақты өседі. Ол шаруашылық айналымның барлық
қатысушыларына бір жағынан ұсынға, екінші жағынан - нақты компания
қызметінің қаржылық жағдайы мен қаржылық нәтижелерін түсінуге, дұрыс,
тиімді басқарушылық және оңтайлы экономикалық шешімдер қабылдауға, тиісті
басымдықтар мен қауіптерді бағалауға мүмкіндік береді. Компанияның қаржылық
есептілігі қаржылық ақпаратты алуға негіз болып табылады.
Компанияны басқару жүйесіндегі қаржылық есептілік шешімдер қабылдау
жүйесі мен компанияны басқарудың негізін қалыптастыратын компанияның
ықпалдастырылған қаржылық ортаның бөлігі болып табылады, ол компанияны
басқару және шешімдер қабылдау жүесінің негізін қалыптастырады, қаржылық
жағдай, қаржылық нәтижелер мен компанияның ақша қаражаты құралдарының
қозғалысы туралы ақпаратты ұсынады және оның ресурстарын басқару нәтижесін
жалпы көрсетеді. Қаржылық жоспарлау және мониторингтің ақпараттық-басқару
жүйесіндегі қаржылық есептілікті пайдалану және оны компанияның ақпараттық
ортасына ықпалдастыру үрдістердің тиімділігі мен сапасын, қабылданатын
шешімдердің негізділігі мен шұғылдығын арттыруға мүмкіндік береді.
Осыған байланысты тиімді менеджмент үшін негізді болып қаржылық
ақпараттың жүйесін ұйымдастыру болып табылады, ол бір қатар өзара
байланысты міндеттерді шешуді болжайды:
• қаржылық жоспарлау және қаржылық мониторингтің ақпараттық-басқару
жүйесінің құрылымын әзірлеу. Бұндай ақпараттық-басқару жүйесі барлық
құрылымдық бөлімшелер мен орталықтардың өзара іс-қимылын және өзара
байланысын, бюджетті қалыптастыру процессінде ұйымның жауапкершілігін
қамтамасыз ету керек, олардың көрсеткіштері әр түрлі рангтағы басшылар
үшін бақылау параметрлері болады;
• қаржылық жоспарлау және қаржылық мониторинг жүйесінің бөлінген
ақпараттық-басқару жүйесін іске асыруды және қалыптастыруды қамтамасыз
ететін қаржылық ақпараттың алмасуының көп деңгейлі модельін әзірлеу;
• компанияны қалыптастырудың әр түрлі жағдайында қаржылық және
экономикалық сипаттардың мағынасы туралы сандық қорытындының негізінде
басқару процесстерінің жағдайы туралы қорытындыны қалыптастыратын
қаржылық жоспарлау және қаржылық мониторингтің ақпараттық-басқару
жүйесіне ықпалдастырылған қаржылық ақпаратты талдау моделін әзірлеу;
• басқарушылық шешімдерді негіздеудің математикалық модельдері мен
болжамдық талдаудың, және қаржылық жоспарлау мен мониторингтің
ақпараттық-басқарушылық жүйесіне ықпалдастырылған екі модельдер
тобының өзара байланысын әзірлеу. Болжамдық талдаудың модельдерін
белгілеу - оқиғаларды дамытудың мүмкін болатын бағыттарын анықтау,
оның қаржылық-экономикалық жағдайына және келешекте компанияның
қалыптасуына әсер ететін ішкі және сыртқы факторларды өзгерту. Екінші
топтағы модельдерінің бағыты - өндіріс пен сату көлемдерін және
кәсіпорын қаупсіздігінің аймағын белгілеу саласындағы басқарушылық
шешімдердің сандық негіздеу, қосымша тапсырыстар қабылдау, тауарлық
өнімдердің құрылымын, құралдар мен технологиялар вариантын таңдауды
оңтайландыру, инвестициялық жобалардың тиімділігін негіздеу.
Бухгалтерлік есептіліктің деректерін жалпылауға негізделген және
компанияның қызметі туралы ақпараттың сыртқы және ішкі пайдаланушыларымен
байланыстыратын ақпараттық звено болып табылатын
компания қызметінің тиімділігін бағалау және оның дамуының стратегиялық
жоспарларын әзірлеу үшін негізгі көзі болып табылады.
Бухгалтерлік есеп компанияның қаржылық және статистикалық есептілігін
жедел басқару және қамтамасыз етуге арналған компанияның ағымдағы
шаруашылық қызметінің нәтижелері туралы ақпараттық жүйе. Бухгалтерлік
есептің жүйесі келесі қызметті атқарады:
• барлық шаруашылық операциялардың есебін жүргізу: конрагенттермен
бірге ақша қаражаттары мен есептері; өндірістік қорлар; дайын өнім
мен оны іске асыру; негізгі және материалдық емес активтер;
қаржылық салымдар; резервтер мен займдар;
• нәтижелерге есеп жүргізу және талдау және пайданы (шығысты)
қалыптастыру;
• принциптерді әзірлеу және компанияны фирмаішілік басқару мақсатында
пайдаланатын басқарушылық есепті жүргізу; қаржылық есеп пен
есептілік үшін деректерді ұсыну;
• статистикалық деректерді жинақтау және статистикалық есепті жүргізу.
Сөйтіп, бухгалтерлік есеп оның шаруашылқ қызметі барысында
компанияның қаражаттары мен ресурстарының айналымы туралы ақпаратын
өндейді, сондай-ақ шығыстар түрлері бойынша өнімнің (жұмыстар, қызметтер)
өз құнын қалыптастыру туралы, өндірістің тиімділігі туралы ақпаратты
ұсынады, сондай-ақ барлық коммерциялық операциялардың нәтижелері бойынша
кірістерді, табыстарды, шығыстарды, шығындарды анықтауды болжайды. Сонымен
бірге бухгалтерлік есеп бүгінде бухгалтерлік жазба жүргізу ғана емес,
оларды талдау мен түсіндіру сияқты қарастырылады, ол қаржылық нәтижелер мен
осы нәтижелерге әкеліп соққан оқиғалар арасындағы байланысты болжайды.
Кейбір көрсеткіштердің капиталы мен болжауын инвестициялау бағыттарын
таңдау үшін қаржылық есептілікті талдау компанияның қаржылық-шаруашылық
қызметін басқару проблемаларын анықтау үшін инструмент болып табылады.
Пайдаланушылардың ақпараттық сұраныстарын қанағаттандыру үшін
компанияның ақша қаражатының активтері, міндеттемелері, капиталдары,
табыстары мен шығыстары, қозғалысы туралы мәліметтер бухгалтерлік
баланстар, табыстар мен шығыстар туралы, ақша қаражатының қозғалысы туралы
есеп, капиталдағы өзгерістер туралы есеп, түсіндірме жазбалар түрінде
берілуі мүмкін.
Қаржылық есептілікті зерттей отырып, нарықтық қатынастардың
субъектілері әртүрлі мақсаттарды көздейді: іскери әріптестерді қарыздарды
уақтылы өтеу мүмкіндігін көздейді; инвесторларды - компанияның даму
басмыдықтары, оның қаржылық тұрақтылығы; акционерлерді - акцияның бағасы,
дивидендтерді төлеу мөлшері және тәртібі. Қаржылық есептілік қаржылық
шешімдерді қабылдау барысында ұйымның әріптестіктері алатын ақпараттың
негізгі көзі болып табылады, оның шынайылығына және ақпараттылығын
арттыруға ерекше назар аударылады. Ақпараттылығын арттыру есептіліктің
формаларына берілетін толық түсініктемелерге байланысты. Осыған байланысты
қаржылық есептілік сапалық сипаттарға ие болу керек. Қаржылық есептің
сапалы сипаты деп ақпарат пайдаланушылар үшін ақпараттың пайдалы ететін
атрибуттарды айтады.Оларға:
• түсініктілік (қаржылық есепегі ақпарат экономикалық қызмет пен
бухгалтерлік есеп туралы жеткілікті білімі бар пайдаланушыларға
түсінікті болатындай ұсынылуы керек);
• орнықтылық (қаржылық есептегі ақпарат шешімдерді қабылдау
барысында пайдаланушылардың сұраныстарын есепке алумен орнықтылы
болуы керек). Келесі факторлар есептіліктің орнықтылығына әсер
етеді: уақтылығы, маңыздылығы, шешімдердің орындалуын бақылаға
мүмкіндік беретін, пайдаланушымен осыдан бұрын қабылданған шешімді
дәлелдеуге немесе түзетуге көмектесетін болжау үшін құндылығы мен
кері байланысы;
• сенімділік (қаржылық есептердегі ақпаратта қателіктер болмау
керек, өзінің мақсатын шынайы ұсыну);
• салыстырылмалық (қаржылық есептерде ұсынылған ақпарат есептік
кезеңнің бірінен екіншісіне салыстырмалы болуы керек).
Пайдаланушылар есептік саясаттағы өзгерістер мен осындай
өзгерістердің нәтижелері туралы ақпараттандырылуы керек.
Қаржылық есептілік ақпарат пайдаланушылар үшін ашық және қолжетімді
болып табылатындықтан негізгі сапалы сипаттар мен есептің тиісті
стандарттарын қолдану шынайы және объективті ақпарат алуды қамтамасыз
етеді.
Нарықтық экономиканың жағдайында бәсекеге қабілетті болуы үшін және
компанияның дағдарыстық (дағдарыс алдындағы) жағдайды болдырмау үшін
капиталдың құрамы бойынша құрылымы қандай болу керек туралы, қалыптасу
көздері туралы, өзіндік қаражаттар қандай үлестің орнын алатыны туралы, ал
қайсысы-зайемдық екені туралы ақпарат болу керек. Қаржылық қызметте
кемшіліктерді уақтылы анықтау және жою үшін және компанияның қаржылық
жағдайын жақсарту резервін табу үшін іскери белсенділік, жоюшылық, төлеу
қабілеттілігі, кредит беру қабілеттілігі, рентабельділік шегі, қаржылық
тұрақтылықтың қоры, қауіп деңгейі, қаржылық рычагтың тиімділігі және
басқалар сияқты көрсеткіштерді қаржылық талдау жүргізу әдісі пайдаланады.
Компанияның қаржылық жағдайы, оның орнақтылы мен тұрақтылығы өндірістік,
коммерциялық және қаржылық қызметтің нәтижелеріне байланысты. Егер де
өндірістік және қаржылық жоспарлар табысты орындалып жатса, онда ол
компанияның қаржылық жағдайына оң әсер етеді. Керісінше, өндіріс пен сату
көлемінің төмендеуінен өнімнің өзіндік құны арттырылады, пайда мен табыстың
сомасы төмендеп, компанияның және оның төлеу қабілеттілігінің қаржылық
жағдайы төмендейді. Сондықтан, компанияның орнықты қаржылық жағдайы қаржы-
шаруашылық қызметінің нәтижесін белгілейтін факторлардың барлық кешенін
білікті басқаруына байланысты.
Қаржылық қызмет, шаруашылық қызметтің құрамдық бөлігі ретінде ақша
ресурстарының жоспарлы келіп түсуін және шығындалуын қамтамасыз етуге,
есептік тәртіпті орындауға, өзіндік және зайымдық капиталды тиімді
пайдалануға қол жеткізуге, баланс құрылымындағы олардың оңтайлы қарым-
қатынасын белгілеуге бағытталуы керек.
Компанияның төлеуге қабілеттілігін және рентабельділігін тұрақты
қолдау, сондай-ақ оларды қалыптастыру активтері мен көздерінің оңтайлы
құрылымын сақтау үшін қаржылық есептілікке ұсынылған мәліметтер негізінде
қаржылық жағдайға талдау жасау қажет.
Компанияның қаржылық жағдайын талдау келесі бағыттардан тұрады:
• мүліктік жағдайды және капиталдың құрылымын бағалау (капиталды және
көздерді орналастыруды талдау және оның қалыптасуы);
• капиталдың тиімді пайдалануын бағалау (капиталдың
рентабельділігін(табыстылығын) және оның айналымдылығын талдау);
• компанияның қаржылық орнықтылығының деңгейін бағалау;
• балансты жоюды (пайдалану мерзімдері бойынша активтер мен пассивтердің
тепе-теңдігі), қаражат ағымын баланстауды және компанияның төлеу
қабілеттілігін талдау;
• кредит беру қабілеттілігін және банкрот қауіпін бағалау (компанияның
қаржылық тұрақтылығы мен төлеу қабілеттілігіне жалпы баға беріледі
және болжамдалады,оның банкрот болу ықтималдылық деңгейінің
диагностикасы);
• компанияның қаржылық жағдайын тұрақтандыру және нығайту бойынша
шараларды өндеу.
Қаржылық талдау жүргізудің нәтижелігі компанияның ақпараттық базасына
байланысты, ол қаржылық есептілікке, сондай-ақ бастапқы және аналитикалық
бухгалтерлік есептің мәліметтеріне сүйенеді, олар баланстың кейбір баптарын
ұғындырады және нақтыланады.
Қаржылық есептіліктің мәліметтерінің негізінде компанияның қаржылық
жағдайына мониторингі бойынша жасалған талдау айналым қаражатын,
кредиторлық және дебиторлық қарыздарды, шығындарды басқару сапасын
арттыруға, тиімді қаржылық саясатты қалыптастыруға мүмкіндік береді.
Компанияның қаржылық жағдайын бағалау жүйесінде бухгалтерлік есеп
белгілі бір күнге оның мүліктік және қаржылық жағдайын қамтитын маңызды
есептік құжаттардың бірі болып табылады. Баланс құрылымы мен баптардың
мазмұны есеп пен есептіліктің ұлттық және халықаралық стандарттардың
талаптарын қанағаттандыру қажет. Көрсеткіштердің құрамы бойынша баланс
екіге бөлінеді: актив пен міндеттемелер және капитал. Баланстың активінде
қаржылық қаражаттың құрамы мен орналасуы, оларды пайдалану бағыттары
көрсетіледі, пассивте-олардың пайда болу, немесе қаржыландыру көздері.
Сөйтіп, баланс ақша қаражаттарын тарту көздерін және оларды пайдалануын
көрсетеді және капиталды салу қауіпінің деңгейін және компанияның табыс
табу мүмкіндігін көрсетеді.
Компанияның қаржылық тұрақтылығы баланстың активі мен пассивінің
баптары арасындағы тепе-теңдікті зерттеу негізінде толығымен ашылуы мүмкін.
Пайдалану мерзімі мен циклы бойынша активтер мен пассивтер салмақтылығы
барысында ақша қаражатының келіп түсуі мен кетуінің тепе-теңділігі
қамтамасыз етіледі, сөйтіп, компанияның төлеу қабілеттілігі мен оның
қаржылық тұрақтылығы қамтамасыз етіледі. Сондықтан қаржылық активтер мен
пассивтер салмағын талдау компанияның қаржылық тұрақтылығын бағалаудың,
оның жоюлылығы мен төлеу қабілеттілігінің негізі болып табылады.
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Учет и Финансы журналы, 6 маусым 2008 жыл.
Компанияның тұрақтылығына компанияның бәсекелестік нарығындағы
жағдайы, сұранысқа ие өнім шығару, оның іскерлік ынтымақтастықтағы әлеуеті,
сыртқы кредиттер мен инвесторлардан байланыстылық деңгейі, төлеуге
қабілетті дебиторлардың бары сияқты факторлар әсер етеді. Компания
тұрақтылығының жоғарғы формасы болып оның тұрақсыз ішкі және сыртқы ортаның
жағдайында даму қабілеттігі табылады. Ол үшін компания қаржылық
ресурстардың икемді құрылымына және қажет болған жағдайда зайымдық
қаражаттарды тарту мүмкіндігіне ие болу керек, яғни кредитке қабілетті болу
қажет. Қаржылық тұрақтылыққа, сондай-ақ ссуда капиталы нарығында қосымша
жұмылдырылған қаржаттар да көп әсерін тигізеді. Компания ақша қаражатын көп
тартса, оның қаржылық мімкіндігі жоғары, алайда қаржылық қауіп те өседі -
компания өзінің кредиторларына уақтылы төлеп құтыла алуға мүмкіндігі бола
ма. Компанияның қаржылық қызметінің басты мақсаты шаруашылық қызметінің
тиімділігі мен барынша пайда алу тиімділігі үшін қаржы ресурстарын қайда,
қашан және қалай пайдалануды шешу болып табылады. Компанияның қаржылық
тұрақсыздығына жол бермеу үшін қаржыны қалай басқару керек, капиталдың
құрамы мен көздері бойынша құрылымы қандай болу керек, өзіндік және зайым
қаражаттары қандай үлесті, сондай-ақ активтердің құрамы мен құрылымы
оңтайлы болып табыла ма және оларды басқару стратегиясын таңдауы дұрыс
екендігін білу қажет. Компанияның қаржылық-шаруашылық қызметті тиімді
басқару үшін стратегиялық және ағымдағы шешімдерді жан-жақты негіздеуге,
компанияны даму стратегиясын әзірлеу барысында қауіпті төмендетуге, сенімді
серіктерін таңдауға және өз қызметінің қаржылық нәтижелерін болжауға
мүмкіндік беретін қаржылық ақпарат алу қажеттілігі пайда болып отыр.
Компанияның қаржылық ресурстарын басқару табыстар мен шығыстарды
жобалауды есепке алу, бақылау міндеттерін кешенді шешуге бағытталған
басымдық міндеттердің бірі болып табылады, компанияға өз қаражаты мен
тартылған инвестицияларды тиімді пайдалануға, жалпы бизнес басқарушылығын,
оның рентабельділігі мен бәсеке қабілеттілігін арттыруға мүмкіндік
береді. Соған байланысты тек шынайы және объективті деректерден тұратын
қаржылық ақпараттың маңызы нақты өседі. Ол шаруашылық айналымның барлық
қатысушыларына бір жағынан ұсынға, екінші жағынан - нақты компания
қызметінің қаржылық жағдайы мен қаржылық нәтижелерін түсінуге, дұрыс,
тиімді басқарушылық және оңтайлы экономикалық шешімдер қабылдауға, тиісті
басымдықтар мен қауіптерді бағалауға мүмкіндік береді. Компанияның қаржылық
есептілігі қаржылық ақпаратты алуға негіз болып табылады.
Компанияны басқару жүйесіндегі қаржылық есептілік шешімдер қабылдау
жүйесі мен компанияны басқарудың негізін қалыптастыратын компанияның
ықпалдастырылған қаржылық ортаның бөлігі болып табылады, ол компанияны
басқару және шешімдер қабылдау жүесінің негізін қалыптастырады, қаржылық
жағдай, қаржылық нәтижелер мен компанияның ақша қаражаты құралдарының
қозғалысы туралы ақпаратты ұсынады және оның ресурстарын басқару нәтижесін
жалпы көрсетеді. Қаржылық жоспарлау және мониторингтің ақпараттық-басқару
жүйесіндегі қаржылық есептілікті пайдалану және оны компанияның ақпараттық
ортасына ықпалдастыру үрдістердің тиімділігі мен сапасын, қабылданатын
шешімдердің негізділігі мен шұғылдығын арттыруға мүмкіндік береді.
Осыған байланысты тиімді менеджмент үшін негізді болып қаржылық
ақпараттың жүйесін ұйымдастыру болып табылады, ол бір қатар өзара
байланысты міндеттерді шешуді болжайды:
• қаржылық жоспарлау және қаржылық мониторингтің ақпараттық-басқару
жүйесінің құрылымын әзірлеу. Бұндай ақпараттық-басқару жүйесі барлық
құрылымдық бөлімшелер мен орталықтардың өзара іс-қимылын және өзара
байланысын, бюджетті қалыптастыру процессінде ұйымның жауапкершілігін
қамтамасыз ету керек, олардың көрсеткіштері әр түрлі рангтағы басшылар
үшін бақылау параметрлері болады;
• қаржылық жоспарлау және қаржылық мониторинг жүйесінің бөлінген
ақпараттық-басқару жүйесін іске асыруды және қалыптастыруды қамтамасыз
ететін қаржылық ақпараттың алмасуының көп деңгейлі модельін әзірлеу;
• компанияны қалыптастырудың әр түрлі жағдайында қаржылық және
экономикалық сипаттардың мағынасы туралы сандық қорытындының негізінде
басқару процесстерінің жағдайы туралы қорытындыны қалыптастыратын
қаржылық жоспарлау және қаржылық мониторингтің ақпараттық-басқару
жүйесіне ықпалдастырылған қаржылық ақпаратты талдау моделін әзірлеу;
• басқарушылық шешімдерді негіздеудің математикалық модельдері мен
болжамдық талдаудың, және қаржылық жоспарлау мен мониторингтің
ақпараттық-басқарушылық жүйесіне ықпалдастырылған екі модельдер
тобының өзара байланысын әзірлеу. Болжамдық талдаудың модельдерін
белгілеу - оқиғаларды дамытудың мүмкін болатын бағыттарын анықтау,
оның қаржылық-экономикалық жағдайына және келешекте компанияның
қалыптасуына әсер ететін ішкі және сыртқы факторларды өзгерту. Екінші
топтағы модельдерінің бағыты - өндіріс пен сату көлемдерін және
кәсіпорын қаупсіздігінің аймағын белгілеу саласындағы басқарушылық
шешімдердің сандық негіздеу, қосымша тапсырыстар қабылдау, тауарлық
өнімдердің құрылымын, құралдар мен технологиялар вариантын таңдауды
оңтайландыру, инвестициялық жобалардың тиімділігін негіздеу.
Бухгалтерлік есептіліктің деректерін жалпылауға негізделген және
компанияның қызметі туралы ақпараттың сыртқы және ішкі пайдаланушыларымен
байланыстыратын ақпараттық звено болып табылатын
компания қызметінің тиімділігін бағалау және оның дамуының стратегиялық
жоспарларын әзірлеу үшін негізгі көзі болып табылады.
Бухгалтерлік есеп компанияның қаржылық және статистикалық есептілігін
жедел басқару және қамтамасыз етуге арналған компанияның ағымдағы
шаруашылық қызметінің нәтижелері туралы ақпараттық жүйе. Бухгалтерлік
есептің жүйесі келесі қызметті атқарады:
• барлық шаруашылық операциялардың есебін жүргізу: конрагенттермен
бірге ақша қаражаттары мен есептері; өндірістік қорлар; дайын өнім
мен оны іске асыру; негізгі және материалдық емес активтер;
қаржылық салымдар; резервтер мен займдар;
• нәтижелерге есеп жүргізу және талдау және пайданы (шығысты)
қалыптастыру;
• принциптерді әзірлеу және компанияны фирмаішілік басқару мақсатында
пайдаланатын басқарушылық есепті жүргізу; қаржылық есеп пен
есептілік үшін деректерді ұсыну;
• статистикалық деректерді жинақтау және статистикалық есепті жүргізу.
Сөйтіп, бухгалтерлік есеп оның шаруашылқ қызметі барысында
компанияның қаражаттары мен ресурстарының айналымы туралы ақпаратын
өндейді, сондай-ақ шығыстар түрлері бойынша өнімнің (жұмыстар, қызметтер)
өз құнын қалыптастыру туралы, өндірістің тиімділігі туралы ақпаратты
ұсынады, сондай-ақ барлық коммерциялық операциялардың нәтижелері бойынша
кірістерді, табыстарды, шығыстарды, шығындарды анықтауды болжайды. Сонымен
бірге бухгалтерлік есеп бүгінде бухгалтерлік жазба жүргізу ғана емес,
оларды талдау мен түсіндіру сияқты қарастырылады, ол қаржылық нәтижелер мен
осы нәтижелерге әкеліп соққан оқиғалар арасындағы байланысты болжайды.
Кейбір көрсеткіштердің капиталы мен болжауын инвестициялау бағыттарын
таңдау үшін қаржылық есептілікті талдау компанияның қаржылық-шаруашылық
қызметін басқару проблемаларын анықтау үшін инструмент болып табылады.
Пайдаланушылардың ақпараттық сұраныстарын қанағаттандыру үшін
компанияның ақша қаражатының активтері, міндеттемелері, капиталдары,
табыстары мен шығыстары, қозғалысы туралы мәліметтер бухгалтерлік
баланстар, табыстар мен шығыстар туралы, ақша қаражатының қозғалысы туралы
есеп, капиталдағы өзгерістер туралы есеп, түсіндірме жазбалар түрінде
берілуі мүмкін.
Қаржылық есептілікті зерттей отырып, нарықтық қатынастардың
субъектілері әртүрлі мақсаттарды көздейді: іскери әріптестерді қарыздарды
уақтылы өтеу мүмкіндігін көздейді; инвесторларды - компанияның даму
басмыдықтары, оның қаржылық тұрақтылығы; акционерлерді - акцияның бағасы,
дивидендтерді төлеу мөлшері және тәртібі. Қаржылық есептілік қаржылық
шешімдерді қабылдау барысында ұйымның әріптестіктері алатын ақпараттың
негізгі көзі болып табылады, оның шынайылығына және ақпараттылығын
арттыруға ерекше назар аударылады. Ақпараттылығын арттыру есептіліктің
формаларына берілетін толық түсініктемелерге байланысты. Осыған байланысты
қаржылық есептілік сапалық сипаттарға ие болу керек. Қаржылық есептің
сапалы сипаты деп ақпарат пайдаланушылар үшін ақпараттың пайдалы ететін
атрибуттарды айтады.Оларға:
• түсініктілік (қаржылық есепегі ақпарат экономикалық қызмет пен
бухгалтерлік есеп туралы жеткілікті білімі бар пайдаланушыларға
түсінікті болатындай ұсынылуы керек);
• орнықтылық (қаржылық есептегі ақпарат шешімдерді қабылдау
барысында пайдаланушылардың сұраныстарын есепке алумен орнықтылы
болуы керек). Келесі факторлар есептіліктің орнықтылығына әсер
етеді: уақтылығы, маңыздылығы, шешімдердің орындалуын бақылаға
мүмкіндік беретін, пайдаланушымен осыдан бұрын қабылданған шешімді
дәлелдеуге немесе түзетуге көмектесетін болжау үшін құндылығы мен
кері байланысы;
• сенімділік (қаржылық есептердегі ақпаратта қателіктер болмау
керек, өзінің мақсатын шынайы ұсыну);
• салыстырылмалық (қаржылық есептерде ұсынылған ақпарат есептік
кезеңнің бірінен екіншісіне салыстырмалы болуы керек).
Пайдаланушылар есептік саясаттағы өзгерістер мен осындай
өзгерістердің нәтижелері туралы ақпараттандырылуы керек.
Қаржылық есептілік ақпарат пайдаланушылар үшін ашық және қолжетімді
болып табылатындықтан негізгі сапалы сипаттар мен есептің тиісті
стандарттарын қолдану шынайы және объективті ақпарат алуды қамтамасыз
етеді.
Нарықтық экономиканың жағдайында бәсекеге қабілетті болуы үшін және
компанияның дағдарыстық (дағдарыс алдындағы) жағдайды болдырмау үшін
капиталдың құрамы бойынша құрылымы қандай болу керек туралы, қалыптасу
көздері туралы, өзіндік қаражаттар қандай үлестің орнын алатыны туралы, ал
қайсысы-зайемдық екені туралы ақпарат болу керек. Қаржылық қызметте
кемшіліктерді уақтылы анықтау және жою үшін және компанияның қаржылық
жағдайын жақсарту резервін табу үшін іскери белсенділік, жоюшылық, төлеу
қабілеттілігі, кредит беру қабілеттілігі, рентабельділік шегі, қаржылық
тұрақтылықтың қоры, қауіп деңгейі, қаржылық рычагтың тиімділігі және
басқалар сияқты көрсеткіштерді қаржылық талдау жүргізу әдісі пайдаланады.
Компанияның қаржылық жағдайы, оның орнақтылы мен тұрақтылығы өндірістік,
коммерциялық және қаржылық қызметтің нәтижелеріне байланысты. Егер де
өндірістік және қаржылық жоспарлар табысты орындалып жатса, онда ол
компанияның қаржылық жағдайына оң әсер етеді. Керісінше, өндіріс пен сату
көлемінің төмендеуінен өнімнің өзіндік құны арттырылады, пайда мен табыстың
сомасы төмендеп, компанияның және оның төлеу қабілеттілігінің қаржылық
жағдайы төмендейді. Сондықтан, компанияның орнықты қаржылық жағдайы қаржы-
шаруашылық қызметінің нәтижесін белгілейтін факторлардың барлық кешенін
білікті басқаруына байланысты.
Қаржылық қызмет, шаруашылық қызметтің құрамдық бөлігі ретінде ақша
ресурстарының жоспарлы келіп түсуін және шығындалуын қамтамасыз етуге,
есептік тәртіпті орындауға, өзіндік және зайымдық капиталды тиімді
пайдалануға қол жеткізуге, баланс құрылымындағы олардың оңтайлы қарым-
қатынасын белгілеуге бағытталуы керек.
Компанияның төлеуге қабілеттілігін және рентабельділігін тұрақты
қолдау, сондай-ақ оларды қалыптастыру активтері мен көздерінің оңтайлы
құрылымын сақтау үшін қаржылық есептілікке ұсынылған мәліметтер негізінде
қаржылық жағдайға талдау жасау қажет.
Компанияның қаржылық жағдайын талдау келесі бағыттардан тұрады:
• мүліктік жағдайды және капиталдың құрылымын бағалау (капиталды және
көздерді орналастыруды талдау және оның қалыптасуы);
• капиталдың тиімді пайдалануын бағалау (капиталдың
рентабельділігін(табыстылығын) және оның айналымдылығын талдау);
• компанияның қаржылық орнықтылығының деңгейін бағалау;
• балансты жоюды (пайдалану мерзімдері бойынша активтер мен пассивтердің
тепе-теңдігі), қаражат ағымын баланстауды және компанияның төлеу
қабілеттілігін талдау;
• кредит беру қабілеттілігін және банкрот қауіпін бағалау (компанияның
қаржылық тұрақтылығы мен төлеу қабілеттілігіне жалпы баға беріледі
және болжамдалады,оның банкрот болу ықтималдылық деңгейінің
диагностикасы);
• компанияның қаржылық жағдайын тұрақтандыру және нығайту бойынша
шараларды өндеу.
Қаржылық талдау жүргізудің нәтижелігі компанияның ақпараттық базасына
байланысты, ол қаржылық есептілікке, сондай-ақ бастапқы және аналитикалық
бухгалтерлік есептің мәліметтеріне сүйенеді, олар баланстың кейбір баптарын
ұғындырады және нақтыланады.
Қаржылық есептіліктің мәліметтерінің негізінде компанияның қаржылық
жағдайына мониторингі бойынша жасалған талдау айналым қаражатын,
кредиторлық және дебиторлық қарыздарды, шығындарды басқару сапасын
арттыруға, тиімді қаржылық саясатты қалыптастыруға мүмкіндік береді.
Компанияның қаржылық жағдайын бағалау жүйесінде бухгалтерлік есеп
белгілі бір күнге оның мүліктік және қаржылық жағдайын қамтитын маңызды
есептік құжаттардың бірі болып табылады. Баланс құрылымы мен баптардың
мазмұны есеп пен есептіліктің ұлттық және халықаралық стандарттардың
талаптарын қанағаттандыру қажет. Көрсеткіштердің құрамы бойынша баланс
екіге бөлінеді: актив пен міндеттемелер және капитал. Баланстың активінде
қаржылық қаражаттың құрамы мен орналасуы, оларды пайдалану бағыттары
көрсетіледі, пассивте-олардың пайда болу, немесе қаржыландыру көздері.
Сөйтіп, баланс ақша қаражаттарын тарту көздерін және оларды пайдалануын
көрсетеді және капиталды салу қауіпінің деңгейін және компанияның табыс
табу мүмкіндігін көрсетеді.
Компанияның қаржылық тұрақтылығы баланстың активі мен пассивінің
баптары арасындағы тепе-теңдікті зерттеу негізінде толығымен ашылуы мүмкін.
Пайдалану мерзімі мен циклы бойынша активтер мен пассивтер салмақтылығы
барысында ақша қаражатының келіп түсуі мен кетуінің тепе-теңділігі
қамтамасыз етіледі, сөйтіп, компанияның төлеу қабілеттілігі мен оның
қаржылық тұрақтылығы қамтамасыз етіледі. Сондықтан қаржылық активтер мен
пассивтер салмағын талдау компанияның қаржылық тұрақтылығын бағалаудың,
оның жоюлылығы мен төлеу қабілеттілігінің негізі болып табылады.
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz