Бастауыш мектепте математиканы оқыту барысында пәнаралық байланысты жүзеге асырудың жолдары
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ..4
І БАСТАУЫШ СЫНЫПТАРДЫ ОҚЫТУДА ПӘНАРАЛЫҚ БАЙЛАНЫСТЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Бастауыш сынып оқушыларын оқыту барысында пәнаралық байланысты іске асырудың педагогикалық мәселелері ... ...6
1.2 Бастауыш сыныптарда оқушыларды оқыту барысында пәнаралық
байланысты жүзеге асыру жолдары ... ... ...10
ІІ БАСТАУЫШ МЕКТЕПТЕ МАТЕМАТИКАНЫ ОҚЫТУ БАРЫСЫНДА ПӘНАРАЛЫҚ БАЙЛАНЫСТЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУДЫҢ ЖОЛДАРЫ
2.1 Бастауыш сыныпта оқыту барысында пәнаралық байланысты қалыптастыру ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ...17
2.2 Пәнаралық байланыс арқылы оқушыларды шығармашылыққа баулу ... .28
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ..52
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... 53
ҚОСЫМША.
І БАСТАУЫШ СЫНЫПТАРДЫ ОҚЫТУДА ПӘНАРАЛЫҚ БАЙЛАНЫСТЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Бастауыш сынып оқушыларын оқыту барысында пәнаралық байланысты іске асырудың педагогикалық мәселелері ... ...6
1.2 Бастауыш сыныптарда оқушыларды оқыту барысында пәнаралық
байланысты жүзеге асыру жолдары ... ... ...10
ІІ БАСТАУЫШ МЕКТЕПТЕ МАТЕМАТИКАНЫ ОҚЫТУ БАРЫСЫНДА ПӘНАРАЛЫҚ БАЙЛАНЫСТЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУДЫҢ ЖОЛДАРЫ
2.1 Бастауыш сыныпта оқыту барысында пәнаралық байланысты қалыптастыру ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ...17
2.2 Пәнаралық байланыс арқылы оқушыларды шығармашылыққа баулу ... .28
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ..52
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... 53
ҚОСЫМША.
Қаақстандағы білім беру жүйесінің қалыптасуы мен дамуы қазақ мемлекеттілігінің құрылыу кезеңінен бастап, ұзақ уақыт бойы елдегі болып жатқан саяси әлеуметтік және мәдени өзгерістердің көрсеткіші болып табылады.Белгілі кезеңдерде болып жатқан білім беру үрдістеріндегі обьективтік көріністердің қажеттілігі қәзіргі отандық- тарихи педагогикалық ғылымда пісіп жетілген.
Қәзіргі замандағы білім беру тұжырымдамасының бағыты- ізгілік және тұлғаны қалыптастыру Қазақстан Республикасының “Білім туралы заңында”: “Білім беру жүйесінің басты мақсаты- ұлттық және адамзаттық мәдени құндылықтар негізінде жеке тұлғанаң қалыптасуына қажетті жағдай жасай отырып, оның шығармашылық қабілетін дамыту”- деп атап көрсетті.Осыған орай бүгінгі бастауыш сынып мұғалімдерінің алдында оқушыға білім, білік дағдыларын игертіп қана қоймай, қабылдауын, ойлауын, қиялын, сезімдерін, ерік жігерін яғни жан- жақты азат, шығармашыл дамыту міндеті көзделген.Соның негізінде қәзіргі бастауыш мектепте оқытудағы білім беру білімнің шамаға лайықтылығы мен оқушылардың жас және дара ерекшеліктерін игере отырып, оқыту үдерісіндегі пән аралық байланысты жүзеге асыруды талап етеді.Бұл оқушының жеке тұлға ретінде дүниетанымын қалыптапстыруына тікелей ықпал жасайды.
Қәзіргі замандағы білім беру тұжырымдамасының бағыты- ізгілік және тұлғаны қалыптастыру Қазақстан Республикасының “Білім туралы заңында”: “Білім беру жүйесінің басты мақсаты- ұлттық және адамзаттық мәдени құндылықтар негізінде жеке тұлғанаң қалыптасуына қажетті жағдай жасай отырып, оның шығармашылық қабілетін дамыту”- деп атап көрсетті.Осыған орай бүгінгі бастауыш сынып мұғалімдерінің алдында оқушыға білім, білік дағдыларын игертіп қана қоймай, қабылдауын, ойлауын, қиялын, сезімдерін, ерік жігерін яғни жан- жақты азат, шығармашыл дамыту міндеті көзделген.Соның негізінде қәзіргі бастауыш мектепте оқытудағы білім беру білімнің шамаға лайықтылығы мен оқушылардың жас және дара ерекшеліктерін игере отырып, оқыту үдерісіндегі пән аралық байланысты жүзеге асыруды талап етеді.Бұл оқушының жеке тұлға ретінде дүниетанымын қалыптапстыруына тікелей ықпал жасайды.
1 Қоянбаев Ж., Қоянбаев Р. “Педагогика”. Алматы, 2000 ж.
2 Бейсенбаева A. Пәнаралық байланыс негізінде оқу процесін ұйымдастыру. -Алматы, 1995.
3 Әуелбеков Е. Пәнаралық байланыс және оқушылардың дүниетанымы. //Бастауыш мектеп, 10-2005.
4 Әуелбеков Е. пәнаралық байланыстың тиімділігін арттыру. //Бастауыш мектеп. 7-2005.
5 Жайлауова М., Әбуова А. Пәнаралық байланыс. //бастауыш мектеп. 5-2004.
6 Методика преподавания физики. Под ред. А.В.Усовой. М., «Просвещение», 1990.
7 Бидосов Ә. Математиканы оқыту методикасы. Алматы, 1989
8 Жұмабаев М. Педагогика. -Алматы. “МЕКТЕП” 1989
9 Мұханов М.И.. Жас және педагогикалық психология. -Алматы, 1982.
10 Баймолдаев М., Ахметұлы Қ.. Жаңа буын оқулықтары арқылы жас
ұрпаққа білім беру мен тәрбие беру жолдары. - Алматы. 2003
11 Баймолдаев Т.М., Мәжікеев Т. М.. Білім стандарты. - Алматы. 1999.
12 Қожаева С.К. Оқу-тәрбие үдерісіндегі ізгілік қасиеттерінің жүйелік
негіздері және оларды қалыптастыру жолдары. -Тараз, 2000
13 «Математика», «Бейнелеу өнері», «Қазақ тілі», «Дүниетану» 4-сынып
оқулығы.
14.Жаңа буын оқулықтары бойынша бастауыш сыныптарда математиканы оқыту әдістемесі. 1-4. -Алматы, 2005.
15 Бастауыш білім беру жүйесіндегі оқу-әдістемелік құралдар // Бастауыш сынып мұғалімдерін кәсіби даярлаудың мәселелері және келешегі: аймақтық ғылыми-практикалық конференция материалдары. – Қарағанды: Е.А. Бөкетов атындағы ҚарМУ, 2004. – Б. 264-269.
16 НИРС в системе подготовки будущего учителя начальных классов. //Проблемы и будущее профессиональной подготовки учителей начальных классов: материалы региональной научно-практической конференции.– Караганда: КарГУ имени Е.А. Букетова, 2002. – С. 234-238 (в соавторстве с Г.С. Тишмаганбетовой, Е.В. Животовой).
17 Жазықбаева Ұ.П., Тажиева Ж.А. Жаңа адамды жаңашыл ұстаз тәрбиелейді. - Шымкент, 2001
18 Выготский Л.Б. и др. Умственные способности как компонент
интеллектуальной активности. , -Москва, 1979
20 Давыдов В.В. Проблемы развивающего обучения. – Москва, Просвещение , 1986
21 Баймұханов Б.Б. Математика есептерін шағаруға үйрету. – Алматы, 1983
22 Шәкілікова С.Е. Негізгі мектептегі математика курсының мазмұнын
Жаңарту. -Алматы. 1997
23 Сарбасова Қ.А. Болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің математиканы оқыту үдерісінде қазақ этнопедагогикасы материалдарын
пайдалануға даярлығын қалыптастыру. -Алматы. 2000
24 Әлдібаева Т. Ә. Математика курсын оқытуды ізгілендірудегі мазмұнды
есептердің мүмкіндіктері. - Алматы. 1999.
25 Оспанов Т.Қ. Т.б. “Математика”. Жалпы білім беретін мектептің 1-4
сыныбына арналған оқулық – Алматы, 1997
26 Крупская Н.К. Ьаңдамалы педагогикалық шығармалары. –Алматы, 1973.
27 Жақыпбекова Г.Т. математика сабағанда математикалық сауаттылықты қалыптастыру. Автореферат. –Алматы, 2001
28 Ералиева М. Математиканы оқытуды ізгілендіру. –Алматы, 2003
29 Математика оқулығы. -Алматы. 1-2-3-4 сыныптар, 2002
30 Ахметов С. Бастауыш сыныптарды білім берудің тиімділігін арттыру
жлдары. -Алматы. 1994
31 Болашақ бастауыш сынып мұғалімдерін пәнаралық байланыслармен жұмыс істеуге баулудың кейбір мәселелері // Академик Е.А.Бөкетов-ғалым, оқытушы, ойшыл: Е.А.Бөкетовтың 80 жылдығына арналған халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференцияның материалдары. – Қарағанды: Е.А. Бөкетов атындағы ҚарМУ, 2005.
32 Құрманалина Ш.Х., Сәрсенбаева С.Ш., ¤міртаева Р.Қ. Математикадан
дидактикалық ойындар және қызықты тапсырмалар. -Алматы, 1997
2 Бейсенбаева A. Пәнаралық байланыс негізінде оқу процесін ұйымдастыру. -Алматы, 1995.
3 Әуелбеков Е. Пәнаралық байланыс және оқушылардың дүниетанымы. //Бастауыш мектеп, 10-2005.
4 Әуелбеков Е. пәнаралық байланыстың тиімділігін арттыру. //Бастауыш мектеп. 7-2005.
5 Жайлауова М., Әбуова А. Пәнаралық байланыс. //бастауыш мектеп. 5-2004.
6 Методика преподавания физики. Под ред. А.В.Усовой. М., «Просвещение», 1990.
7 Бидосов Ә. Математиканы оқыту методикасы. Алматы, 1989
8 Жұмабаев М. Педагогика. -Алматы. “МЕКТЕП” 1989
9 Мұханов М.И.. Жас және педагогикалық психология. -Алматы, 1982.
10 Баймолдаев М., Ахметұлы Қ.. Жаңа буын оқулықтары арқылы жас
ұрпаққа білім беру мен тәрбие беру жолдары. - Алматы. 2003
11 Баймолдаев Т.М., Мәжікеев Т. М.. Білім стандарты. - Алматы. 1999.
12 Қожаева С.К. Оқу-тәрбие үдерісіндегі ізгілік қасиеттерінің жүйелік
негіздері және оларды қалыптастыру жолдары. -Тараз, 2000
13 «Математика», «Бейнелеу өнері», «Қазақ тілі», «Дүниетану» 4-сынып
оқулығы.
14.Жаңа буын оқулықтары бойынша бастауыш сыныптарда математиканы оқыту әдістемесі. 1-4. -Алматы, 2005.
15 Бастауыш білім беру жүйесіндегі оқу-әдістемелік құралдар // Бастауыш сынып мұғалімдерін кәсіби даярлаудың мәселелері және келешегі: аймақтық ғылыми-практикалық конференция материалдары. – Қарағанды: Е.А. Бөкетов атындағы ҚарМУ, 2004. – Б. 264-269.
16 НИРС в системе подготовки будущего учителя начальных классов. //Проблемы и будущее профессиональной подготовки учителей начальных классов: материалы региональной научно-практической конференции.– Караганда: КарГУ имени Е.А. Букетова, 2002. – С. 234-238 (в соавторстве с Г.С. Тишмаганбетовой, Е.В. Животовой).
17 Жазықбаева Ұ.П., Тажиева Ж.А. Жаңа адамды жаңашыл ұстаз тәрбиелейді. - Шымкент, 2001
18 Выготский Л.Б. и др. Умственные способности как компонент
интеллектуальной активности. , -Москва, 1979
20 Давыдов В.В. Проблемы развивающего обучения. – Москва, Просвещение , 1986
21 Баймұханов Б.Б. Математика есептерін шағаруға үйрету. – Алматы, 1983
22 Шәкілікова С.Е. Негізгі мектептегі математика курсының мазмұнын
Жаңарту. -Алматы. 1997
23 Сарбасова Қ.А. Болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің математиканы оқыту үдерісінде қазақ этнопедагогикасы материалдарын
пайдалануға даярлығын қалыптастыру. -Алматы. 2000
24 Әлдібаева Т. Ә. Математика курсын оқытуды ізгілендірудегі мазмұнды
есептердің мүмкіндіктері. - Алматы. 1999.
25 Оспанов Т.Қ. Т.б. “Математика”. Жалпы білім беретін мектептің 1-4
сыныбына арналған оқулық – Алматы, 1997
26 Крупская Н.К. Ьаңдамалы педагогикалық шығармалары. –Алматы, 1973.
27 Жақыпбекова Г.Т. математика сабағанда математикалық сауаттылықты қалыптастыру. Автореферат. –Алматы, 2001
28 Ералиева М. Математиканы оқытуды ізгілендіру. –Алматы, 2003
29 Математика оқулығы. -Алматы. 1-2-3-4 сыныптар, 2002
30 Ахметов С. Бастауыш сыныптарды білім берудің тиімділігін арттыру
жлдары. -Алматы. 1994
31 Болашақ бастауыш сынып мұғалімдерін пәнаралық байланыслармен жұмыс істеуге баулудың кейбір мәселелері // Академик Е.А.Бөкетов-ғалым, оқытушы, ойшыл: Е.А.Бөкетовтың 80 жылдығына арналған халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференцияның материалдары. – Қарағанды: Е.А. Бөкетов атындағы ҚарМУ, 2005.
32 Құрманалина Ш.Х., Сәрсенбаева С.Ш., ¤міртаева Р.Қ. Математикадан
дидактикалық ойындар және қызықты тапсырмалар. -Алматы, 1997
Ф-ОБ-001033
Қазақстан Республикасы білім және ғылым министірлігі
Қ.А.ЯСАУИ АТЫНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАЗАҚ-ТҮРІК УНИВЕРСИТЕТІ
МИНАПОВА ПЕРНЕШ
бастауыш мектепте математиканы оқыту барысында пәнаралық байланысты жүзеге
асырудың жолдары
050102 - мамандығы – Бастауыш оқыту педагогикасы мен әдістемесі
КЕНТАУ, 2011ж.
Қазақстан Республикасы білім және ғылым министірлігі
Қ.А.ЯСАУИ АТЫНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАЗАҚ-ТҮРІК УНИВЕРСИТЕТІ
Қорғауға жіберілді
Бастауыш оқыту теориясы мен
әдістемесі кафедрасының
меңгерушісі, п.ғ.к., доц.
Б.Ортаев
____ _____________2011ж.
Тақырыбы: БАСТАУЫШ МЕКТЕПТЕ МАТЕМАТИКАНЫ ОҚЫТУ БАРЫСЫНДА ПӘНАРАЛЫҚ
БАЙЛАНЫСТЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУДЫҢ ЖОЛДАРЫ
050102 -мамандығы – Бастауыш оқыту педагогикасы мен әдістемесі
Орындаған: СПМ- 816о тобының
студенті П.Минапова
Ғылыми жетекшісі,
аға оқытушы Б.Даулетбекова
КЕНТАУ, 2011ж.
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
І БАСТАУЫШ СЫНЫПТАРДЫ ОҚЫТУДА ПӘНАРАЛЫҚ БАЙЛАНЫСТЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУДЫҢ
ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Бастауыш сынып оқушыларын оқыту барысында пәнаралық байланысты іске
асырудың педагогикалық
мәселелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.2 Бастауыш сыныптарда оқушыларды оқыту барысында пәнаралық
байланысты жүзеге асыру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
10
ІІ БАСТАУЫШ МЕКТЕПТЕ МАТЕМАТИКАНЫ ОҚЫТУ БАРЫСЫНДА ПӘНАРАЛЫҚ БАЙЛАНЫСТЫ
ЖҮЗЕГЕ АСЫРУДЫҢ ЖОЛДАРЫ
2.1 Бастауыш сыныпта оқыту барысында пәнаралық байланысты қалыптастыру
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ..17
2.2 Пәнаралық байланыс арқылы оқушыларды шығармашылыққа баулу ... .28
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..52
ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...53
ҚОСЫМША ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .55
КІРІСПЕ
Қаақстандағы білім беру жүйесінің қалыптасуы мен дамуы қазақ
мемлекеттілігінің құрылыу кезеңінен бастап, ұзақ уақыт бойы елдегі болып
жатқан саяси әлеуметтік және мәдени өзгерістердің көрсеткіші болып
табылады.Белгілі кезеңдерде болып жатқан білім беру үрдістеріндегі
обьективтік көріністердің қажеттілігі қәзіргі отандық- тарихи педагогикалық
ғылымда пісіп жетілген.
Қәзіргі замандағы білім беру тұжырымдамасының бағыты- ізгілік
және тұлғаны қалыптастыру Қазақстан Республикасының “Білім туралы заңында”:
“Білім беру жүйесінің басты мақсаты- ұлттық және адамзаттық мәдени
құндылықтар негізінде жеке тұлғанаң қалыптасуына қажетті жағдай жасай
отырып, оның шығармашылық қабілетін дамыту”- деп атап көрсетті.Осыған орай
бүгінгі бастауыш сынып мұғалімдерінің алдында оқушыға білім, білік
дағдыларын игертіп қана қоймай, қабылдауын, ойлауын, қиялын, сезімдерін,
ерік жігерін яғни жан- жақты азат, шығармашыл дамыту міндеті
көзделген.Соның негізінде қәзіргі бастауыш мектепте оқытудағы білім беру
білімнің шамаға лайықтылығы мен оқушылардың жас және дара ерекшеліктерін
игере отырып, оқыту үдерісіндегі пән аралық байланысты жүзеге асыруды талап
етеді.Бұл оқушының жеке тұлға ретінде дүниетанымын қалыптапстыруына тікелей
ықпал жасайды.
Басты мақсат - пәнаралық байланыстың қажеттілігі дүниенің
бірлігін бейнелейтін ғылыми білімдер мен сенімдр жүйесін қалыптастыру
міндеттерінен туындайды. Пәнаралық байланыс білім, білік дағдының тұтас
жүйесінің дұрыс қалыптасуына ықпал етеді. Оқушылардың әр пәндерден алған
білімін орынды қолдана білуіне көмектеседі. Бұл зерттеуді оқушылардың
математикадан пәнаралық байланыс негізінде оқушылардың дүниетанымдық
қызметі маңызды рол атқарады.
Математикалық сауаттылықтың тағы бір ерекшелігі пәнаралық байланыста.
Математика сабағының басқа пәндермен байланыс кезінде олардың математикалық
және басқа пәндердегі айтылу, жазылу жолдарын толығымен қарастырып
жинақтау. Педагогика тарихында пәнаралық байланыс ертеден зерттеліп келе
жатқан педагогика ғылымының негізгі мәселесінің бірі болып саналады.
Педагогикалық ой-пікірдің дамуында және мектеп тәжірибесінде пәнаралық
байланыс проблемасы көптеген прогресшіл пе-дагогтарды толғандырған. Яғни
пәндердің өзара байланысы туралы пікір 17- ғасырдың орта шенінде пайда
болды да, әрі қарай көптегеп шетел және орыс педагогтарының еңбектерінен
жалғасын тапты. Ұлы педагогтар Я.А.Коменский,
П.Г.Песталоцци, К.Д.Ушинский, Л.Н.Толстой бұл мәселемен арнайы шұғылданған.
Сонымен бірге шығыстың ұлы ойшылдары Әл-Фарабидің, Ибн-Синаның және
Жүсіп Баласағұнидың тағы басқалардың мұраларында, ал бертін келе қазақтың
ағартушылары мен педагогтары Шоқан Уәлиханов, Абай Құанабаев, Ыбырай
Алтынсарин еңбектерінде пәнаралық байланыс пікіріне үлкен мән бергенін
байқауға болады. Н.К.Крупская өзінің көптеген еңбектері мен мақалаларында
пәнаралық байланыс проблемаларының теориялық және практикалық маңыздылығын
ашып берді
Соңғы кезде пәнаралық байланыс ұғымы ғылыми-педагогикалық әдеби-
еттерде жаңа мәнімен енгізіле бастады және оны білімдердің, танымдардың,
сенімдердің адамның психологиялық ойлауының жиынтығы деп - түсінуіміз
керек. Мектеп оқушыларына математикадан алған білім, білік дағдыларын
пәнішіндік және пәнаралық байланыс негізінде дамытумен қатар оқушылардың
ғылыми дүниетанымын қалыптастыру, танымдық қызығушылығын арттыру.
Пәнаралық байланысты оқу-тәрбие үдерісінде мынадай жағдайлардан
көруге болады: пәнаралық байланыстар теориялық білімді іс-жүзінде
қолдануға, ғылымның түрлі салалары жөнінде кең ұғымы бар адамды тәрбиелеуге
мүмкіндік береді; қазіргі кезде оқушыларға білім беру және олардың танымдық
қызметін өркендетуге математикалық сауаттылықта да жағдай жасайды.
Сондықтан дипломдық жұмысымның тақырыбын Бастауыш мектепте
математиканы оқыту барысында пәнаралық байланысты жүзеге асырудың жолдары
деп алуыма негіз болды.
Зерттеудің мақсаты: Бастауыш мектепте математиканы оқыту барысында
пәнаралық байланысты жүзеге асырудың жолдары анықтау.
Зерттеу нысаны:Бастауыш мектепте математиканы оқыту үдерісі.
Зерттеу пәні: Бастауыш мектепте математиканы оқыту барысында пәнаралық
байланысты жүзеге асырудың жолдары анықтау.
Қойылған зерттеу мақсатына жету үшін зерттеу жұмысының төмендегідей
міндеттерін шешу қажет болды:
-Бастауыш сыныптарды оқытуда пәнаралық байланысты жүзеге асырудың
теориялық негіздеріне талдау жасау;
-Бастауыш сынып оқушыларын оқыту барысында пәнаралық байланысты
іске асырудың педагогикалық мәселелерін қарастыру.
-Бастауыш сыныпта оқыту барысында пәнаралық байланысты
қалыптастыру ерекшеліктерін айқындау.
-Пәнаралық байланыс арқылы оқушыларды шығармашылыққа баулу.
Зерттеудің ғылыми-әдіснамалық негіздерін: білім беру жүйесінің
философиялық, психологиялық-педагогикалық, ғылыми-әдістемелік негіздері,
тұлға дамуының жалпы философиялық принциптері, бастауыш мектепте білім
берудің қазіргі мәселелерін қарастырудың ғылыми-әдістемелік теориясы,
ұстаздың іс-әрекеті туралы отандық және шетелдік ғалымдардың әдістемелік
еңбектері құрайды.
Зерттеудің көздері: зерттеу тақырыбына байланысты психолог, педагог,
математик–әдіскерлердің еңбектері; Қазақстан Республикасы үкіметінің ресми
материалдары; Білім және ғылым министрлігінің бастауыш мектепте білім беру
мәселелеріне қатысты нормативті құжаттары мен оқулықтары және оқу-
әдістемелік кешендері (стандарттар, типтік оқу бағдарламалары, оқу
құралдары және т.б.); білім беру саласынның тұжырымдамасы мен бағдарламасы,
педагогтардың ғылыми жетістіктері мен озық тәжірибелері және т.б.
Зерттеудің әдістері: -талдау, жинақтау, салыстыру, баяндау және т.б.
әдістер арқылы мектептегі және педагогикалық жоғары оқу орындарында білім
беру мәселесіне байланысты жарық көрген мемлекеттік құжаттармен танысу;
педагогикалық, психологиялық әдебиеттермен, зерттеу тақырыбына қатысты
жүргізілген зерттеу жұмыстарымен және мерзімді баспасөз материалдарымен,
бастауыш сыныптарға арналған бағдарлама, оқулықтар, әдістемелік
нұсқаулармен танысу, оларға талдау жасау;
педагогикалық бақылау, жеке дара әңгімелесу, бастауыш мектептегі оқу
үдерісін бақылап, алдыңғы қатарлы әдіскерлердің іс-тәжірибелерімен танысу,
математикалық талдау әдістері қолданылды.
Диплом құрылымы: дипломдық жұмыс кіріспеден, екі тарау мен қорытындыдан,
пайдаланылған әдебиеттер тізімі мен қосымшадан тұрады.
Кіріспеде білім беру жүйесінің мақсаты мен міндеті көзделген. Сонымен
қатар математикадан оқушылардың пәнішіндік пәнаралық байланыс негізінде
дүниетанымын қалыптастыру.
Негізгі бөлімде, оқу үдерісінде пәнаралық және пәнішіндік байланысты
ұйымдастыру, оны жүзеге асырудың жолдары, сонымен қатар математиканың басқа
пәндермен байланысы, мысалы: информатика, дүниетану, бейнелеу өнері
пәндермен байланысы қарастырылған және пәнаралық байланысарқылы
шығармашылыққа баулу.
Қорытынды бөлімде, алдыңғы бөлімдерде талдау жасалынған мәліметтерге
жалпы қорытынды жасалынған.
Пайдаланған әдебиеттер бөлігінде әдебиеттердің тізімі, мақала
авторлары, жарық көрген кезеңдегі пайдаланған беттері жайлы баяндалған.
І БАСТАУЫШ СЫНЫПТАРДЫ ОҚЫТУДА ПӘНАРАЛЫҚ БАЙЛАНЫСТЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУДЫҢ
ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Бастауыш сынып оқушыларын оқыту барысында пәнаралық байланысты іске
асырудың педагогикалық мәселелері
Келешек ұрпаққа білім берудегі күрделі мәселелердің бірі- бір
тұтас педагогикалық үрдіс кезіндегі сабақтарда пәнаралық байланысты жүзеге
асыру. Пәнаралық байланыстың ең негізгі дидактикалық міндеті- оқыту
үдерісінде білім беру, тәрбие беру, дамытушылық сипатының арасындағы
байланысты құру. Оқыту мазмұнындағы білім мен іскерліктің адамның
интеллектуалдық өрісін байытудағы, ақиқат дүниенің бір тұтас жүйе екендігі
жөніндегі ғылыми көз қарасты қалыптастырудағы, алған білімді өмірмен,
қоғамдық тәжірибемен байланыстырудағы құралдарының бірі- пәнаралық
байланыстар. Пәнаралық байланыстар өткен ғасырдың соңғы 20 жыл төңірегінде
кеңінен зерттелген мәселенің бірі ретінде де қарастырылады. Зерттеулердің
нәтижесінде сәйкес пәнаралық байланыстар оқытудың қағидасы және білім
берудегі міндетті элемент ретінде де айқындалады (В.Краевский,
И.Лернер, А.Бейсенбаева, И.Зверев, В.Максимова) және т.б.
Классикалық педагогика жүйесінде орын алған пәнаралық байланыс
идеясы тарихи дамуда дәлелденіп, қәзіргі педегогика ғылымының, оның ішінде
пәнді оқыту әдістемесінің басты мәселесіне айналып отыр. Сонымен қатар
пәнаралық байланыс- қәзіргі заманғы ғылымдардың кірігу тенденциясы
жағдайында мектептер жүйесінің білім мазмұнын айқындаудың басты шарты болып
табылады.
Қазіргі педегогика ғылымында дидактикалық ұстанымдар білім
мазмұнының негізін құраушы құрылым бөлігі болып есептеледі. Сол себепті
оқыту үдерісіндегі пәнаралық және әр пәннің пәнішілік байланыстылық
ұстанымының да өзіндік маңызы бар [1].
Жалпы білім беретін мектеп пен мұғалімдерінің пән бойынша
пәнаралық білімдер мен іскерлікті игеруі- оқу үрдісін пәнаралық байланыс
негізінде ұйымдастыру үшін алғы шарт.
Пәнаралық байланыс енгізінде оқушылардың икемділік пен дағдылары
анағұрлым күшті дамитындығын педагог – ғалымдар дәлелдеген. Оқу үрдісі
нәтижесіндегі игерілген икемділік пен дағды оқушының алған білімінің
қаншалықты берік екендігінің белгісі болып табылады. Оқу пәндерінің
ерекшліктеріне қарай оқушыларда түрлі икемділік пен дағды пайда болады.
Профессор Т. Сабыров оларды бірнеше топқа бөледі.
Интеллектік пен дағды ( оқу, жазу есептеу, кітаппен жұмыс істеу, т.б
)
Еңбекке икемділік пен дағды ( сызба, оқи білу, еңбек
құралдарымн жұмыс істей білу, т.б)
Спорттық икемділік пен дағды; Өнерге икемділік пен дағдылар;
Оқу үрдісінің барысында оқушылар танымдық, тәжірибелік мақсатты бағдарлы іс-
әрекеттермен шұғылданады.Осы әрекеттердің нәтижесінде оқушыда пәнаралық
байланыс іскрлігі қалыптасады.
А.Бейсенбаева “Пәнаралық іскерлік” ұғымын былай тұжырымдайды:
“Пәнаралық іскерлік оқушылардың бір пәннен меңгерген білім, іскерлік,
ептілік дағдыларын екінші пәндерді меңгеруде пайдалана, қолдана білу
қабілетін анықтайды. Бұл пәнаралық іскерлік бастауыш сынып оқушыларында
орта, ал жоғарғы сынып оқушылармен салыстырғанда өзінше қалыптасып дамиды.
Яғни, пәнаралық іскерлік бастауыш сынып оқушыларының жас ерекшеліктеріне
сәйкес және олардың өзіндік даму сипатына орай жасалынады [2].
Пәнаралық байланыс ұғымы ғылыми- педегогикалық әдебиеттермен
жаңа мәнмен енгізіле бастады және оны білімдердің, танымдардың,
сенімдердің, адамның психологиялық ойлауының жиынтығы деп түсінуіміз керек.
Пәнаралық байланыс ұғымы “ табиғат- қоғам- адам ойы” жүйесінде білім
негізін, пәнішілік қатынастарды және ғылымдардың интеграциялануын реттеуші
қызметін жүзеге асырады
Пәнаралық байланыстың құрылымын іске асыру барысында педагогика
ғылымындағы көптеген қозғаушы факторларды ескеру керек. Оқыту үдерісінде
пәнаралық байланысты іске асырудың құрылымдық белгілері мынадай.
- пәнаралық байланысты анықтау мақсаты;
- өзара байланысқа түсетін оқу пәндерін саралап, іріктеп алу;
- байланыс бөлігі немесе бөлігі болған оқу пәндерінің әрқайсысының
ерекшелігіна анықтау арқылы пәнаралық байланыстарды жүзеге асыру
жолдары.
Сабақ беруде пәнаралық байланысқа мән бермеу оқу пәндері
материалдарының бірін- бірі қайталауға, оқушылардың көптеген ұғымдар мен
заңдылықтарды тар шеңберде түсінулеріне әкеп соғады. Білім мазмұнын меңгеру
пәнаралық байланысты ескрмейінше мүмкін емес. Өйткені ол- өзара жақын
пәндердің бағдарламаларындағы оқу материалын үйлестірудің және іріктеудің
маңызды көрсеткіштерінің бірі.
В. Скакун пәнаралық байланыстағы оқушыларды тәрбиелеу және дамыту
әдістері мен құралдарын пайдалануда әрбір пәннің дүниетанымдық идеясын
ашуға, қоғамдық құрылыстың өмірмен байланысына, оқушылардың танымдық
белсенділігін өз бетінше жұмыс жасауын дамытуға көп мән берді. Пәнаралық
байланыстардың тәрбиелеу функциясы оқушыларда диалектикалық – материалистік
дүниетанымды дұрыс дүниеге көз қарасты қалыптастыруды көздейді.
Дүниетанымның маңызды элементтерінің бірі әлемнің тұтас бейнесі онда
адамның ролі мен орны құрайды.
Осыған сәйкес бастауыш мектеп оқушыларына білім және тәрбие
берудің дүниетанымын қалыптастырудың аса маңызды құрлымының бірі- пәнаралық
байланыс болғандықтан пәнаралық байланыстың негізгі міндеттерін көрсетсек.
Оқушылардың оқыту үдерісіндегі пәнаралық байланысты түсінуін, саналы
қабылдауын, танымдық белсенділігін қалыптастыру жұмыстарын ұйымдастыру.
Оқу пәндерінің оқушыларға білім мен тәрбие беру, пәнаралық байланыс
орнату мүмкіндіктерін айқындау мақсатында білім беретін орта мектептің оқу
жоспары мен бағдарламаларына талдау жасау. Барлық мұғалімдердің пәнаралық
байланысты практикалық қызметінде әрдайым пайдалану [3].
Мектептен тыс және сыныптан тыс жұмыстардың пәнаралық
байланыста жүргізілуі. Бұл міндетті шешу озық тәжәрибелерді жинақтауды,
жұмыстың неғұрлым тиімді түрлерін практикада пайдалануды қажет етуі;
Мұғалімдердің оқушыларға пәнаралық байланыс негізінде білім
мен тәрбие беру дайындығын және қандай жағдайда екендігін білу.
Пәнаралық байланысты жүзеге асыруда А.Абдрасилов өз ғылыми
зерттеуінде мұғалімдердің 41 пайызының ғылыми әдістемелік әдебиеттермен
жеткілікті қамтамассыз етілмегендігін, 28 пайыз оқушылардың аралас пәндер
бойынша білімдерінің әлсіздігін, яғни төмендігін тілге тиек етеді, мұны
мұғалімдердің 21 пәндерінің аралас пәндер мұғалімдермен қатынасының жоқ
себептерінен деп біледі.
А.Бейсенбаеваның зерттеуі бойынша пәнаралық байланысты үнемі
жоспарлап, сабақ өткізетіні- 30 пайызы, анда- санда ғана жоспарлайтыны - 35
пайызы, мүлде жоспарламайтыны- 20 пайызы, жауап бермегендері- 15 пайызы.
Педагог-ғалымның зерттеуі бойынша мұғалімдердің пәнаралық байланыс
негезінде өткізетін сабақтарының түрлерінде қарастыратыны, оның ішінде
тақырыптық жоспарда пәнаралық байланысты 38 пайызы, жеке сабақ жоспарында
белгілейтіні- 32 пайызы,, пәнаралық байланысқа арналған арнайы жоспар
жасайтыны- 20 пайызы, пәнаралық байланысты сабақ беруде мүлде ескермейтіні
- 10 пайызы болғандығы сипатталады.
Кез келген пәнді зерделеудегі мақсат- нақтылы болмысты көрсететін
ғылыми білімдер жүйесімен оқушыларды қаруландыру және қоршаған ортаға
адамның қатынасы негізінде жатқан жеке тұлғаның әр түрлі сапалық
қасиеттерін, дүниетанымын, этикалық және эстетикалық нормаларын
қалыптастыруға қабілетті ету.
Пәнаралық байланыстарды жүзеге асырудың негізгі бағыттарында: пән
бойынша оқулықтарды, оқу құралдарын жазу кезінде; оқу жоспарларын және
бағдарламаларды даярлауда; жеке әдісемелерді және ғылыми әдістемелік
әдебиеттерді жазуда; бұларды басты назарда ұстаған жөн.
1.2 Бастауыш сынып оқушыларын оқыту барысында пәнаралық
байланысты жүзеге асыру жолдары
Пәнаралық байланыстың қазіргі оқыту-тәрбиелеу, білім беру
жүйесінде оқушылардың дуниетанымын тереңдете отырып, оқытудың тиімділігін
арттыруға кемектесуі ғылыми педагогикалық дәлелдеме ретінде танылады.
Оқушылардың әртүрлі пәндер бойынша алынған білім біліктерді қабылдауы,
түсініп - білуі, олардың жалпы ақыл-ойына серпін тудырып, танымдық іе-
әрекеттеріне. шығармашылық сипат беріп, барлық алынған білімдерін
жүйелейді. Пәнаралық байланыс арқылы оқытудың дамытушылық, білім және
тәрбие берушілік қызметі объективті түрде кеңейіп, дамып отырады.
Епіміздегі әлеуметтік-экономикалық, сонымен бірге рухани дамуының келелі,
қажетті мәселелерінің бірі - бул білім беретін барлық орта мектептердің,
әсіресе бастауыш мектептің, улттық мектептердің білім беру мазмұнын
жетілдіру болып табылады. Алдымыздағы межеленіп отырған 12 жылдық білім
беру жоспарының ішіндегі бастауыш мектептегі оқыту жүйесі де басты назарда,
Келешекте біздің қоғамымызда жеке тұлға қалыптастырудың негізгі
міндеттерінің негізгілерін бастауыш мектеп шешуі тиіс.
Пәнаралық байланыс бастауыш сыныптарда білім және тәрбие беру міндеттерін
шешуде ерекше әрі маңызды рөл атқарады, Бастауыш мектептегі білімдердің
жүйесі мазмұны жағынан өте кұрделі әрі комплексті болып келеді. Сондықтан
олардың мәні мен меңгерілуі пәнаралық байлзныс деңгейінде жузеге асырылуы
қажет. Білім беру жүйесі бастауыш мектеп оқушыларында өмір туралы дурыс ой
қалыптастырып, қоршаған дуниеге көзқарасын біртүтас жүйеге бағыттайды.
Соған сәйкес, пәнаралык, байланыс бастауыш мектептің оқыту-тәрбиелеу
үрдісіндегі төориялық білімді іс жүзінде қолдануға мүмкіндік беріп,
ғыпымның түрлі салалары, тармақтары жөнінде кең түсінігі бар түлғаны
тәрбиелеуге, олардың танымдық іс-әрекетін дамытуға улкен жағдай жасайды.
Оқушылардың жалпы алынған білімі, тәрбиесі әрдайым сараланып, бағаланып,
ары қарай әсіп отыруы қажет. Бул мәселе бастауыш мектептің білім
мазмунындағы көптеген принциптерге сүйенеді [3]. Мәселен, оқушыларға ұлттық
мәдениетті, тәлім-тәрбиені меңгере отырып, жалпы адамзат мәдениетіне
байланыстьі білімдерді сабақтастыру. Оқыту үрдісі кезінде пәнаралық
байланыстарды пайдалана отырып, қазіргі заман ғылымының ғылымаралық
байланыстарын ұғындыру сияцты түрлерін міндетті түрде ұстану керек. Осы
орайда К.Ушинскийдің "Шындыцтың деректерінен нәр бермейішіе, жалпы түрде
ғана ақылды дамыту деген ретсіз, себебі адамның ойлауы деректерді жинап,
соларды өңдеу арқылы ғана дамиды", - деген тұжырымы дәлел бола алады,
Қазіргі бастауыш мектепте оқытудағы білім беру білімнің шамаға
лайықтылығы м&н оқушылардың жас және дара ерекшеліктерін игере отырып,
оқыту үрдісіндегі пәнаралық байланысты жүзеге асыруды талап втеді. Бұл
оқушының жеке тулға ретінде дүниетаным қалыптастыруына тікелей ықпал
жасайды әрі мұғалімге өз жұмысының тиімділігінарттыруға себепші болады.
Пәнаралық байланыстың мәні мві маңыздылығына, оның ең қажетті
педагогикалық іс-әрекеттің бірі екендігін айта келе мынадай қорытынды
жасауға болады: пәнаралық байланыс бастауыш мектепте жан-жақты тәрбие
беруді комплексті түрде жүзеге асыра отырып, педагогикалыц іс-әрекеттің,
еңбектің ғылыми негізде тиімді ұйымдастырылуына көмектеседі. Бастауыш
мектепте пәндер арасындағы өзара байланысты әрдайым уйымдастырып, жүргізіп
отыру - оқушыларға ғылымдар негізін игерудің, ганымен бірге білім беруді
дамытудың қажетті әрі келелі шарты.
Пәнаралық байланыс - түрлі оқу пәндерінің арасындағы өзара байланысын
айқындау шар-ты және білім беру мен оқыту талаптарының бірі,
Пәнаралық байланыстың қажеттігі дүниенің бірлігін бейнелейтін ғылыми
білімдер мен сенімдер жүйесін кдлыптастыру міндеттерінен туын-дайды. Ол оқу
пәндерінің топтары деңгейінде табиғаттың, қоғамның, адамдардың өзара
әрекеті жөншдегі жетекші және жалпылама кдғидаларды қамтиды.
Оқу пәндерінде қарастырылатын аталмыш қағидалар оларды білім беру
мазмунының біртүтас жүйесіне біріктіреді. Бұл жерде пәнаралық байланыстың
дүниетанымдық қызметі маңызды рөл атқарады.
Пәнаралық байланыс негізінде білімдер жүйеге келтіріледі, олардың
беріктіп қамтамасыз етшеді. Пәнаралық байланыс бірқатар оку пәндеріне ортақ
негізгі қағидалар, ұғымдар, деректер, ғылыми таным әдістері арасындағы
өзара байланысты қамтамасыз етеді.
Пәнаралық байланысты жузеге асыру баоысында ок,у материалының
қайталанбауы, тиімді орналасуы, муғалімдердің бірлесе жумыс істеуі сияқты
бірқатар педагогикалық ұйымдастыру мәселелері шешіледі.
Бастауыш сыныптарда ана тілі пәнін оқыту барысында пәнаралық,
байланысты унемі ескеріп отыру қажет. Пәнаралық байланыс білім. бшік және
дағдының тутас жүйесінің дурыс қалыптасуына ықпал етеді, оқушылардың әр
түрлі пәндерден алған білімін орынды қолдана білуіне көмектеседі. Ана тілі
пәнінің баоса пәндермен байланысын сөз еткенде, ең алдымен тақырып-тық
байланыстарға назар аударған жөн. Аталмыш байланыстар негізіне әр түрлі
жағдайларда қарастырылатын жалпы түсініктер мен ұғьімдар алынады.
Бастауыш сыныптардағы пәндердің басты мақсаты- оқушының жеке түлғасын
қалыптастыру, оларды шршаған ортаның әсемдігін өнер түрлері арқылы түсіне
білуге тәрбиелеу. Атапмыш пәндердің мазмуны байланыстырып сөйлеу
дағдыларына үйретуге, әр түрлі жанрдағы мәтіндердің формасы мен мазмуны
арасындағы үйлесімнің мәнін үғынуға мүмкіндік береді. Ана тілі пәнін басқа
пәндермен тығыз байланыста өткізу үшін бастауыш сынып муғалімі пәнаралык
байланысты жүзеге асыру мүмкіндігі мол такырыптарды алдын ала анықтап алуы
қажет.
Дүниетану пәнінін, мазмуны "Табиғат" блогы бойынша ана тілі пәнімен
табиғат объектілерін қубылыстарын, әсем көріністерін, өсімдіктер мен
жануарларды, оларды қорғау қажеттігін бейнелейтін шығармалар, жумбақтар,
макдл-мәтелдер, ертегілер, аңыз-әңгімелер, өлеңдер т.б арқылы байланысады.
Жалпы білім беретін мектептің бастауыш сыныптарына арналған "Ана тілі"
оқулықтарындағы көркем шығармалар негізінен халық ауыз әдебиеті улгілерін
және балаларға арналған белплі жазушылардың туындыларын қамтиды. Сонымен
бірге әдебиет теориясының түрлері: теңеу эпитет, метафора, негізгі ой,
уйқас, гуіпербола жөнінде қарапайым тусініктер беріледі. Бул т\сініктер
әрбір бөлімді қорытындылауда анықтама түрінде де және мәтін соңында тест-
тапсырма түрінде де берілген. Суретшілердің тілі - бояу, сазгерлердің тілі
- саз, ал жазушылардың тілі - сөз.
Қарапайым геометриялық фигураларды салу мен күрделі прапорция. Қазіргі
заманда ғылымның дамуына байланысты мектепте оқушыларға білім беру процесі
өз дәрежесінде болу керек. Өйткені жалпы білімнің мазмұны әр түрлі саладағы
ғылымдардың өз ара әрекеті, даму процесінің жаңа тұрғыда жетілуіне ықпал
жасайды.
Сондықтан қәзіргі уақытта мектепте оқыту үрдісі пәнаралық байланыс
сипат алуы тиіс.
Осы орайда пәнаралық байланыстың өзіндік шығу тарихына тоқталамыз.
XYЙ-ғасырдан бері қарай пәнаралық байланысқа аса көңіл бөлген
мынадай ұлы педагогтарды атауға болады: Я.А.Коменский, Д.Локк,
И.Г Песталоций, Ж. Руссо т.б ғалымдар бар.
Мысалы: Я.А Коменскийдің пікіріне сүйенсек: “Өзара байланысы бар
нәрселердің бәрі сондай байланыс күйінде оқытылуы керек”, - деп жазды.
X!X- ғасырдың 60–шы жылдарында прогресшіл педагогтар, атап айтқанда,
Л.Н Толстой, К.Д Ушинский, Н.Г Ушинский, Н.Г Чернышевский т.б оздерінің
ғылыми құнды еңбектерінде пәнаралық байланысқа зор көңіл аударды [4].
К.Д.Ушинскийдің пікірінше, ол “қандайда ғылым болмасын беретін
білімдер мен идеялар әлемге жане өмірге табиғи түрде қабысып жарқын,
мүмкіндігіне қарай кең құлашты көз қарас дарытуы керек.”,- деп есептеді.
Пәнаралық байланыстың қәзіргі оқыту- тәрбиелеу, білім беру жүйесінде
оқушылардың дүниетанымын тереңдете отырып, оқытудың тиімділігін арттыруға
көмектесуі ғылыми педагогикалық дәлелдеме ретінде танылады. Оқушылардың әр
түрлі пәндер бойынша алынған білім біліктерді қабылдауы, түсініп- білуі,
олардың жалпы ақыл- ойына серпін тудырып, танымдық іс-әрекеттеріне
шығармашылық сипат беріп, барлық алынған білімдерін жүйелейді. Пәнаралық
байланыс арқылы оқытудың дамытушылық, білім және тәрбие берушілік қызметі
объективті түрде кеңейіп, дамып отырады.
Еліміздегі әлеуметтік-эканомикалық, сонымен бірге рухани дамуының
келелі, қажетті мәселелерінің бірі- бұл білім беретін барлық орта
мектептердің, әсіресе бастауыш мектептің, ұлттық мектептердің білім беру
мазмұнын жетілдіру болып табылады. Алдымыздағы межеленіп отырған 12 жылдық
білім беру жоспарының ішіндегі бастауыш мектептегі оқыту жүйесі де басты
назарда. Келешекте біздің қоғамымызда жеке тұлға қалыптастырудың негізгі
міндеттерінің негізгілерін бастауыш мектеп шешуі тиіс.
Пәнаралық байланыс бастауыш сыныптарда білім жане тәрбие беру
міндеттерін шешуде ерекше әрі маңызды рол атқарады. Бастауыш мектептегі
білімдердің жүйесі мазмұны жағынан өте күрделі әрі комплексті болып
келеді. Сондықтан олардың мәні мен меңгерілуі пәнаралық байланыс деңгейінде
жүзеге асырылуы қажет. Білім беру жүйесі бастауыш мектеп оқушыларында өмір
туралы дұрыс ой қалыптастырып, қоршаған дүние көзқарасын біртұтас жүйеге
бағыттайды. Соған сәйкес, пәнаралық байланыс бастауыш мектептің оқыту-
тәрбиелеу үдерісіндегі теориялық білімді іс жүзінде қолдануға мүмкіндік
беріп, ғылымның түрлі салалары, тармақтары жөнінде кең түсінігі бар тұлғаны
тәрбиелеуге, олардың танымдық іс-әрекетін дамытуға улкен жағдай жасайды.
Оқушылардың жалпы алған білімі, тәрбиесі әрдайым сараланып, бағаланып ары
қарай өсіп отыруы қажет. Бұл мәселе бастауыш мектептің білім мазмұнындағы
көптеген принциптерге сүйенеді. Мәселен, оқушыларға ұлттық мәдениетті,тәлім-
тәрбиені меңгере отырып, жалпы адамзат мәдениетіне байланысты білімдерді
сабақтастыру. Оқыту үрдісі кезінде пәнаралық байланыстарды пайдалана
отырып, қәзіргі заман ғылымының ғылымаралық байланыстарын ұғындыру сиақты
түрлерін міндетті түрде ұстану керек.
Осы орайда К.Ушинскийдің “Шындықтың деректерінен нәр бермейінше,
жалпы түрде ғана ақылды дамыту деген ретсіз, себебі адамның ойлауы
деректерді жинап,соларды өңдеу арқылы ғана дамиды”, - деген тұжырымы дәлел
бола алады.
Қазіргі бастауыш мектепте оқытудағы білім беру білімнің шамаға
лайықтылығы мен оқушылардың жас және дара ерекшеліктерін игере отырып,
оқыту үдерісіндегі пәнаралық байланысты жүзеге асыруды талап етеді. Бұл
оқушының жеке түлға ретінде дүниетаным қалыптастыруына тікелей ықпал
жасайды әрі мұғалімге өз жұмысының тиімділігін арттыруға себепші болады.
Пәнаралық байланыстың мәні мен маңыздылығына, оның ең қажетті
педагогикалық іс-әрекеттің бірі екендігін айта келе мынадай қорытынды
жасауга болады: пәнаралық байланыс бастауыш мектепте жан-жақты тәрбие
беруді комппексті турде жүзеге асыра отырып, педагогикалық іс-әрекеттің,
еңбектің ғылыми негізде тиімді ұйымдастырылуына көмектеседі. Бастауыш
мектепте пәндер арасындағы өзара байланысты әрдайым ұйымдастырып, жүргізіп
отыру - оқушыларға ғылымдар негізін игерудің, сонымен бірге білім беруді
дамытудың қажетті әрі келелі шарты.
Өмірдегі бүгінгі өзгерістер мектеп өміріне де үлкен ықпал етуде.
Мектептегі әрбір сабақ оқушы талабын қанағаттандыратындай болуы шарт. Ол
үшін мұғалім көп ізденіп, оқушыға ой салатындай сабақ өткізуі қажет.
Сабақтың түрі, әдіс-тәсілі, әрбір элементтері арқылы оның ішкі құрлысы
анықталады. Оның басты тұлғасы- мұғалім. Қазіргі мұғалім өзгермелі жағдайға
тез бейімделіп, педагогикалық үрдісті жүйелі жүргізуге бағытталған,
ойлаудың жаңа типін меңгерген шығармашыл болуы тиіс. Шығармашылық ізденіс
әрбір адамды қанағаттандырады,жаңа биіктерге көтереді, өз-өзіне
сенімділігін, қабілетін арттырады. Ал, пәнаралық байланыстың бірден-бір
бастауы мұғалімнің шығармашылық ізденісі болып табылады.
Кез келген пән мынадай құрамдас бөліктен тұрады: 1) білім; 2)
іскерлік; 3) дағды; 4) шығармашылық.
Білім- бәріне тән. Іскерлік бөлігі- нақты қарастырылған ғылыми пәндер
тобынан тұрады.
Ал, дағды негізгі орында тұратын шетел тілдері, сызу, дене тәрбиесі,
еңбек пәндерінде қалыптасса, шығармашылық мұғалім арқылы, іскерлікті,
білімді, дағдыны дамытады.
Мұғалім өз сабағын басқа пәндермен байланысты дамыту үшін сабақты
тианақты, неғұрлым бейнелі көрнекіліктер арқылы өткізу керек.Сол тақырыпқа
сәйкес басқа пәндерге байланысты сұрақтар қою арқылы оқушының басқа
пәндерден алған білімін дамыта түседі [5].
Диалектикалық ойлауды кеңінен дамыту бір пәннің шеңберінде
шешілмейді.Сондықтан әр мұғалім пәнаралық байлаланыс негізінде білім беруі
керек.Осы пәнаралық байланысты қолдану арқылы оқушының іскерлігін
қалыптастыруға болады. Ол үшін мына екі жағдайды ескеру қажет.
Біріншіден, оқушының қабілетті икем дағдысы. Демек тапсырма беретін
кезде міндеттемей (әсіресе жоғары сыныптарда рефераттар, шығармалар
жазуда), оның тақырыпты, сұрақтарды таңдап алуына жағдай жасау керек.
Екіншіден, сабақтың өтілу түріне қарай оқушының бейімділігін ескеру.
Кейбір оқушы тыңдап, кейбірі іс-әрекетті қимыл қозғалыс арқылы немесе
ойын түрінде өтетін сабаққа бейім болса, бір оқушылар шебер сөйлеуге
бейім келеді.
Оқушылардың дүниетанымын кеңейтіп, сабақта алған теориялық білімдерін
пайдалана білуге дағдыландыру мақсатында төменгі, орта буындарда іскерлік
ойындар өткізудің, ойын элементтерін пайдаланудың маңызы зор. Мәселен бір
тақырыптың бірнеше пәнде кездесуі пәнаралық байланыстың дамуына және
оқушының тәжірибелік іскерлігін қалыптастырып дамытуға мүмкіндік береді.
Осы орайда ойын арқылы пәнаралық байланысты жолға қоюға болады.Әр
пәннің мазмұнына білімділік, тәрбиелік және балалардың ой-өрісін дамыту
кіреді. Осы мақсатта оқытуды ойынмен ұштастырылады.
Ойын - балалардың негізгі іс- әрекетінің бір түрі.Бала өмірі
ойынмен байланысты.Бала ойынсыз өсе алмайды. Бұл -өмір заңдылығы. Еңбек
үстінде адамның көптеген ерекшеліктері дамиды, өмір сүру барысында ол түрлі
жолдармен жарыққа шығады. Мысалы үлкендер өздеріне тән ерекшеліктерін
еңбектену барысында көрсетсе, ол мектеп оқушылары сабақ үстінде ойын
үстінде көрсетеді. Ойын балалар үшін күрделі әрекет. Балалар білімді ойын
арқылы білімін шыңдап, ой- өрісін кеңейтеді. Ал, ойынның өз мақсаты,
жоспары тәрбиелік мәні, қажетті заттарға ерекшеліктері болады. Сол ойын
арқылы бала өмірден көптеген мәліметтер алады, психологиялық ерекшеліктерін
қалыптастырады. Баланың жас ерекшелігіне зейініне сай ұйымдастырылған
ойындар баланың ақылын дүниетанымын кеңейтеді. Мінез құлқын, ерік-жігерін
қалыптастырады және және де сабаққа деген қызығушылығын арттырады. Белгілі
психолгтардың айтуы бойынша, бала ойын үстінде қандай болса, өскен еңбек
үстінде сондай болады- дейді. Сондықтан ойын адамның өмір танымының алғашқы
қадамы. Баланың өмірі қоршаған ортаны танып білуі, еңбекке қатынасы,
психологиялық ерекшеліктері ойын үстінде қалыптасады. Ойын барысында
өздерін еркін сезінеді, ойын түрін әр баланың өзіндік ерекшеліктеріне
байланысты ұйымдастыруды қажет етеді. Ойын баланы сабақта талабын
шаттандыратындай, ойын оятатындай ,іскерлігін дамытатындай болу керек.
Оқушылардың белсенділігін саналы ойлана білуін, ой- өрісінің дамуын,
қиындықты жеңу, төзімділікке баулуды үйрету- мұғалімнің негізгі міндеті.
Еліміздегі әлеуметтік-экономикалық, сонымен бірге рухани
дамуының келелі, қажетті мәселелерінің бірі - бұл білім беретін барлық орта
мектептердің, әсіресе бастауыш мектептің білім беру мазмұнын жетілдіру.
Келешек ұрпаққа білім берудегі күрделі мәселелердің бірі - біртұтас
педагогикалық үрдеріс кезіндегі сабақтарда пәнаралық байланысты жүзеге
асыру.
Пәнаралық байланыс өзінің мәні жағынан көп мағыналы педагогикалық
табиғаты бар мәселе. Өйткені, оған ғалымдардың беретін анықтамасы сан
алуан. Айталық, Н.А.Лошкарева пәнаралық байланыс дегеніміз оқу-тәрбие
үдерісінде объективті шындық өмірді баяндаудың диалектикалық формасымен
педагогикалық талап принципі десе, В.И.Янцен пәнаралық байланыс білім
берудің құрамды бір бөлігі -дейді. Ал Г.Ф.Федорец пәнаралық байланыс
дегеніміз шындық өмірдің объектілері, құбылыстары және үдерістері
арасындағы синтездеуге, интеграциялауға ұшырайтын қарым-қатынасты
бейнелейтін категориядеп түйіндейді.
Бастауыш мектептің білім беру жүйесі оқушыларға өмір туралы дұрыс
ой қалыптастырып, қоршаған дүние туралы көзқарастарын біртұтас жүйеге
бағыттайды. Сондықтан, бастауыш мектептің оқыту-тәрбиелеу үдерісіндегі
теориялық білімді пәнаралық байланыс арқылы іс жүзінде қолданып, оқушының
жеке тұлға ретінде дүниетанымын қалыптастыруға тікелей ықпал етіп, олардың
танымдық іс-әрекетін дамытуға үлкен жағдай жасайды.
Қазіргі бастауыш мектепте оқытудағы білім беру білімнің шамаға
лайықтылығы мен оқушылардың жас және дара ерекшеліктерін игере отырып,
оқыту үдерісіндегі пәнаралық байланысты жүзеге асыруды талап етеді.
Қалай болғанда да, қазіргі білім берудің ізгілендіру және
демократияландыру кезеңінде, пәнаралық байланыстың алатын орны орасан зор.
Пәнаралық байланыстың басты міндеті, оқушының бір пәннен меңгерген білім-
іскерлігін, дағдыларын екінші жақын пәндерде орынды қолдана білу соған
қарай ойлау-салыстыру арқылы өзбетінше жете білу.
ІІ БАСТАУЫШ МЕКТЕПТЕ МАТЕМАТИКАНЫ ОҚЫТУ БАРЫСЫНДА ПӘНАРАЛЫҚ БАЙЛАНЫСТЫ
ЖҮЗЕГЕ АСЫРУДЫҢ ЖОЛДАРЫ
2.1 Бастауыш сыныпта оқыту барысында пәнаралық байланысты қалыптастыру
ерекшеліктері
Мектеп оқушыларына математикадан алған білім, білік дағдыларын пәнішіндік
және пәнаралық байланыс негізінде дамытумен қатар оқушылардың ғылыми
дүниетанымын қалыптастыру.
Бастауыш сынып мұғалiмдерiн даярлауда педагогикалық үдерістің ерекшелiгi
теориялық және практикалық оқытудың сабақтастықта болуымен байланысты.
Осы тұрғыда бастауыш сынып мұғалімдері оқулықтардың мазмұндық
құрылымымен толық танысып, оны зерттеп, талдап тәжірибеде дұрыс пайдалана
білуі қажет.
Пәнаралық байланыстарды іске асырудың жолдары мынадай:
• әрбір жеке пәнді оқытқанда басқа пәндерді оқыту ісіне өз ықпалын
тигізетіндей болуын іріктеу;
• пәндерді оқып үйренуде өтілетін материалды уақыт жағынан үйлестіріп
отыру;
• оқушылардың бір пәнді оқып үйрену барысында екінші бір пәннен
білім алуға, икемі мен дағдыларын кеңінен пайдалана білуге
әрекеттендіру;
• әр пәндердің зерттеу әдістерінің ортақтығын, ерекшелігін көрсете
білу;
• пән сабақтарында оқытылатын құбылыстардың ортақ байланысын ашып,
дұрыс диалектикалық дүниетанымын қалыптастыру.
Сабақ беруде пәнаралық байланысқа мән бермеу негізгі пәндердің
материалдарының бірін- бірі қайталауда, салыстыруда, байланыстарын
көрсетуде оқушылардың көптеген ұғымдар мен заңдылықтарды дұрыс
түсінбеулеріне әкеп соғады. Пәнаралық байланыс- өзара жақын пәндердің
бағдарламаларындағы оқу материалын үйлестірудің және іріктеудің маңызды
көрсеткіштерінің бірі [6].
Математиканы оқыту курсы, оның ішінде математиканың пәнішіндік
байланысын ұйымдастыру барлық пәндермен байланысты, кіріктіріліп жүргізуі
тиіс.Кейбір жағдайларда қоып білуге тиісті теориялық материалдың
мәнін,практикалық мағынасы мен маңыздылығын түіну есеп шығару арқылы
жүзеге асырылады. Математика сабақтарында және сабақтан тыс кезде өзіндік
жұмыстар жаңа материалды оқып үйренуге дайындау мақсаты мен, жаңа
материалды таныстыру кезінде алған білімін,білігін және дағдыларын бекіту
үшін,олардың үйренген материалын қаншалықты меңгергенін өткен сабақпен
байланыстырып жаңа сабақты түсіндіреді.
Математиканы оқу үдерісінде мынадай мәселені қарастырып өтеді.
- математиканы оқып білуді ынталандыру;
- белгілі бір материалдарды меңгеруге алдын ала дайындау;
- теориялық материалды меңгеру қабілетіне ие болуға баулиды;
- негізгі үлгі есептерді шығару дағдыларын қалыптастыруға септігін
тигізеді;
- ақыл- ойдың, дүниетану көзқарастарының өнегелі сананың дамуына мүмкіндік
туғызу;
Сонымен қатар есеп шығару кең көлемдегі тәрбиелік мақсатты да көздейді;
- есеп оқушылардың алған білімін оқу үдерісінде немесе өмірде, практикалық
іс- әрекеттерінде дайындайды;
- қоғамдық құрылыстың жетістіктерін көрсететін есептер сүіспеншілікке
тәрбиелейді;
- есеп шешуін іздеу оқушыларды қиыншылықты жеңуге
жігерлендіреді,тапқырлыққа , зеректілікке тәрбиелейді;
Сонымен есеп- балаларда жаңа білім қалыптастыратын және меңгерген бар
білімді пайдалану үдерісінде пысықтай түсетін нақтылы материал болады.
Осындай есептердің мәнәсін математиканың пәнішіндік байланысында
қолданамыз, қолдана отырып сабақ барысында жаңа сабақты өтуде кең түрде
жүйелі қолданып отыру.
Математика ғылымдар патшасы болғандықтан, барлық ғылымның дамуында,
пәндердің оқытылуында алатын орны ерекше. Қазіргі уақытта білім стандартына
сай оқушылардың математикалық білімі мен олардан дамыған жаңа қоғам мүшесі
ретінде күтетін білім мен біліктілігі арасында алшақтық бар деуге болады
[7].
Адамның үздіксіз білім алуына әсер ететін негізгі факторлардың бірі
оның математикалық дамуы. Математикалық білім алу-әр адамның құқығы. Осы
құқықты орындау қоғамның негізгі мәселесі. Математика -халықаралық білім,
ғылыми техникалық дамудың бағасы, қоршаған ортамен танысыудың кілті,
адамзат дамуының маңызды компаненті. Сондықтан жеке тұлғаның
қалыптасуына,интелектуалдық дамуына математиканың әсері зор. Математика
теориялық физиканың эксперименттік бөлімі және жаратылыстану пәндермен де
байланысты. Логикалық ойлау қабілеті,оның арқасында нақты қорытынды жасай
алу турлі жағдайларға маематикалық моделъ құрастыра білу-математикалық
білімнің бөлінбейтін бөлігі.
Информатика математикамен тығыз байланысты болғандықтан сабақтастық
мұғалімнің әр сабағында орын алады .Мысалы: 4-сыныпта есептеулерді
компъютер арқылы орындау кезінде оқушылар тек микрокалъкуляторды
пайдалануды ғана емес, компъютерлік сауаттылығын қалыптастырады. Сонымен
қатар оқушылардың пәнге деген қызығушылығы артады, ой-өрісі танымдық
деңгейі жан-жақты дамиды жане шығармашылықпен еңбек етуге, ізденуге,
білімдерін тереңдетуге жетелейді. Математика пәні омір талабына сәйкес
қазақ тілімен тығыз байланысты. Мысалы: “Сан есім” тақырыбына ерекше мән
беру керек. Сабақта әр оқушы сан есім түрлерін дұрыс ажыратуды үйренеді.
Мысалы: М.Мақатаевтың “Үш бақытым” өлеңіндегі сан есімдерді түрлеріне қарай
ажырату. Бұл өлеңдегі сан есімдер-үш, бірінші, екінші, үшінші реттік сан
есім. Осы сандардың қосындысы қанша болады?
көбейтіндісі мен айырмасы ше? деген сияқты қосымша сұрақтар қоюға болады.
Дүниетану сабағында “Астана - Қазақстаның жаңа астанасы”
тақырыбын математикамен байланыстыра өткізуге болады. Мысалы: Қазақстан
-өте үлкен мемлекет. Отанымыздың бір жерінен екінші жеріне бару үшін неше
түрлі көлікке мінеміз ( жолдың (км), тәулік, сағат минуттары айтылып
отырады).
“Қазақстанның орталығы – Астана қаласы: 1691 жылға дейін қаланың
Ақмола деп аталуы.1961-1992 жылдар аралығында Целиноград аталуы,1992 жылдан
бастап қала қайтадан Ақмола деген өз атын алды. 1998 жылдың 6-
маусымынан “Астана” деп аталды деген жыл санау реттері пайдаланылады.
Дүниетану пәнінде оқушылар карталар мен жұмыс жасау, глобустан
қашықтықты өлшеуде математиканы қолданады. Мысалы: 20 күнгі ауаның
температурасын бақылау нәтижелері сағат 1-де +5С, -2С+10С+9С=22С тәулік
бойынша орташа температура +22С4+5,5С 4 бөлу есебі ауа райын бақылайтын
станцияларында ауаның температурасы тәулікпен 4 рет өлшенеді. Бұл жерде
әсіресе математика пәні бойынша таңбалар жане амалдарды орындау тәсіліне
көңіл бөлінеді.
Математикалық білім беру оны басқа пәндермен байланыстырып өту кең
түрде қолданылады. Білімге деген жаңа көзқарас тұрғысынан оның сапасы да
өзгеріп отырады. Осыған орай білім жүйесінің соңғы нәтижесі оқушының жеке
пәндер бойынша, оның ішінде математикадан алған білім білік дағдылары емес
оларды пайдалану арқылы қалыптасып дамытылатын өмірлік дағдылар құзырлықтар
болып табылуы керек [8].
Бірінші сыныпта математиканы оқытуда ұйымдастыратын жұмыстың әр алуан
түріне нақты сабақтардан үзінділер келтірейік.
Сабақтың тақырыбы: Заттарды санау.
Сабақтың білімдік мақсаты: Заттарды санауға үйрету және соның нәтижесін
білдіретін сөздерді оқушылардың сөздік қорына енгізу.
Сабақтың тәрбиелік мақсаты: туысқандық сезімнің үлгілеріне еліктеу және
бейімдеу.
Сабақтың дамытушылық мақсаты: байқағыштыққа бейімдеу.
Бұл алғашқы математика сабағы болғандықтан математика пәні, оның орны,
міндеті мен мақсаты және оны оқып-үйренуде нені біліп шығатындығы жайында
қарапайым мағлұмат берумен байланысты мұғалімнің әңгімесінен бастаған жөн.
Әрине мұғалімнің айтқан деректері мен мағлұматтарының балаларға бейтаныс
болуы, тіпті олардың кейбіреулерін түсінбеулері де мүмкін. Алайда оны
біртіндеп игеріп кетеді.
Әр қарай мұғалімнің нақты көрнекілікті пайдалана отырып іс-әрекет
үстінде санау процесінің мән-мағнасын ашуы және заттарды санаудың не екені
жайында оқушыларда түсінік қалыптастыруы керек.
Математика сабақтарында ауызша есептеу дағдыларын қалыптастыру, есеп
шығару, логикалық ойлауға үйрету жұмыстарын жүргізудің маңызы зор. Бұл
жұмыстарды қазіргі танда мектеп мұғалімдері сабақ түрлерінде іске асырады
[9].
Бастауыш мектепте қайткенде де бір жаңа сабақ түрін енгізу
мақсаты емес, осы түрі арқылы көзделген ойыңа жету, сонымен қатар өтілетін
тақырыпты халықтық педагогикаға сай іріктеп алу. Ойын арқылы, көрнекілік
пайдалану барысында балалардың сол тақырыпты жете меңгеруіне жағдай туғызу
керек. Сонда ғана жаңа сабақ түрінің мазмұны ашылып, мағынасы кең
болатындығы сөзсіз. Осы орайда бірнеше сабақ түрінің үлгісін көрсетуге
болады:
1. Саяхат сабақ. 3 сынып.
Мақсаты: 3 таңбалы санды 3 таңбалы санға бөлуде оқушыларды
тақырыпқа сәйкес бөлудің жаңа жағдайымен таныстыру және сабақта есеп шығару
дағдысын жетілдіре отырып, амалдар тәртібі жақшаларды дұрыс қоюға үйрету.
Сабақтьің барысы:
Ұйымдастыру кезеңі
Ұй жұмысын тексеру
Ауызша есептеуге "Кім жүйрік?" ойыны ойнатылады.
Негізгі бөлім: Қожанасырдың саяхаты арқылы жүргізіледі.
Тақтамен жұмыс
Оқулықпен жұмыс
Сергіту жаттығуы Сағаттың тіліндей,
Иіліп оңға бір,
Сағаттың тіліндей,
Иіліп солға бір,
Оң аяқ, сол аяқ,
Жаттығу оңай-ақ.
Қожанасырдың желкенді қайықпен өзенге саяхаты. Ойын түрінде жарыстыру
(есеп шығару барысында)
Сабақты бекіту.
Жұмбақтар шешкізу
Жарыс түрінде есептер шығару.
VIII. Қорытынды.
Бағалау.
Үйге тапсырма.
Бұл жерде мұғалім жаңа тақырып арқылы толық меңгерте алған. Сабақ барысын
бір жүйеге келтіріп, шектен тыс ойынға ауыспағандығы байқалады.
Екінші бір көп қолданып жүрген сабақ түрі-сайыс сабақ.
Мен мұнда Р.Жекенованың төртінші сыныпта математика сабағын өткізуінің
барысына тоқталдым:
Тақырыбы:
Көп таңбалы сандарды қосу,көбейту және бөлу.
Сабақта өтілген материалды пысықтап, баланың материалды қандай дәрежеде
меңгергендіктерін анықтаған.
Сабақ барысы:
I. Алғашқы кезең.
Сыныпты екі командаға бөліп, сабақтың мақсатын, түрін
таныстыру.
II. 1. Жаңа сабақ.
"Кім айға бұрын қонады?" ойыны.
2. Логикалық тапсырмалар
Ауызша тапсырма беру арқылы сайыстыру.
Шытырман есептер шығарту.
Мысал есептер бойынша сайыс.
Сергіту сәті ойнатылған
Оң қолында бес саусақ,
Сол қолында бес саусақ, Бесті беске қосқанда, Болып қалды он саусақ. Оң
аяқта бес башпай,
Сол аяқта бес башпай Беске бесті қосқанда, Болып қалда он башпай.
6. "Лезде қосу фокусы"
7. Бір минут ішінде кесте бойынша есеп құрастыру
сайысы.
III. Қорытынды.
IV. Бағалау, мадақтау.
Мұнда сабақ түріне сай өтілген. Балаларды жарыстыру арқылы тақырыбын
толық қамтыған. Жеңіске жеткен окушыларды (топты) мадақтап, медалдар
тапсырғандығы балалардың сабаққа деген белсенділігін, қызығушылығын арттыра
түсері сөзсіз.
Бастауыш мектепте конкурс сабағын өткізудің де тиімді жолдары бар.
Сабақтың тиімділігі оқушылардың пәнге деген
қызығушылығы мен сабакқа деген белсенділігін
арттырумен қатар, тез есептеуге, ойлауға
машықтандырады. Ойлау жылдамдығын, есте сақтау қабілетін
арттырады.
Сабақтың осы кезеңінде жаппай окушылардың іс-әрекетін ұйымдастыру
мақсатында практикалық жұмыс ұйымдастыру орынды. Себебі "санау" ұғымының
мән-мағынасы және оны орындау процесі практикалық жұмыс арқыла көрсетілуі
тиіс. Шындығында тәжірибеде мектепке алғаш келген оқушылардың "санай
біледі", оны мектепке дейінгі тәжірибеде байқап көрген деген жаңсақ пікір
жиі кездеседі. Сондықтан мұғалімнің алғашқы сұрағы санай білесіңдер ме?
болады. Балалар болса, білеміз деп, жарыса жауап беріп жатады. Ал бұл
жағдайда балалардың текқана сан есімді атайтыны ескеріле бермейді. Демек
"санауды" орындауға ерекше назар аудару керек. Санау үшін заттардың тобы
және сан есімдердің жиынтығы болуы тиіс те, әр затқа сәйкес келетін
сан есім аталып, оған заттың аталуы қоса айтылуы тез. Осыған балаларды
бейімдеу практикалық жұмыстан басталғаны жөн.
Математикалық, оның ішінде геометриялық ұғымдар мен түсініктер,
заңдылықтар мен сызба есептердің бейнелеу онері сабақтарында өте көптеп
кездесуі- пән аралық байланыстар үшін қажет оқу материалдары. “Математика
ғылымы-барлық ғылымдардың патшасы” деген тарихи-ғылыми тұжырымды ескере
жане ол ғылымның оқушшының ойлау, ес қайта жаңғырту, үрдістерін дамытуда
ерекше маңызы барын анықтай отырып, оның бейнелеу өнермен байланысына
тереңірек мән берген абзал [11].
Математиканы оқыту курсы, оның ішінде математиканың пәнішіндік
байланысын ұйымдастыру барлық пәндермен байланысты, кіріктіріліп жүргізуі
тиіс.
Математика ғылымдар патшасы болғандықтан, барлық пәндердің
оқытылуында алатын орны ерекше. Математикалық білім беру оны басқа
пәндермен байланыстырып өту кең түрде қолданылады. Осы орайда, математиканы
оқыту барысында пәнаралық байланысты жүйелі түрде жүргізіп отыру оқыту мен
оқушының сапалық жақтарын жақсартады.
Математика пәні өмір талабына сәйкес бейнелеу өнері, дүниетану және
қазақ тілімен тығыз байланысты [12].
4-сынып бойынша пәндерді алсақ, мысалы: бейнелеу өнері сабағында
сызық түрлері, Заттардың құрылымы, пішіні тақырыптарында суреттің ең
негізгі бөлігі сызық жүргізу, онда тік, көлденең, доға, шеңбер сызықтары
болса, ал өмірде күнделікті кездесетін заттардың құрылысынан геометриялық
денелердің кескінін табуға болады.
Қазақ тілі сабағында сөз таптары Сан есім, Дара және күрделі сан
есім тақырыптарында оқушыларға сандар мен оның сырларын терең ұғындырып,
олардың сан есім түрлерін дұрыс ажырата білуге үйретеді [13].
Жас бала не нәрсеге болса да құмар қызыққыш қолымен ұстап, көзбен
көргенді жақсы көреді. Оқушылардың қызығушылығын арттыру жақсы
ұйымдастырылған сабаққа байланысты. Сондықтан әрбір сабақтан бұрыннан
белгілі мәліметтерді қайталай бермей, оқытудың жаңа әдіс тәсілдерін
іздестіру қажет.
Мысалы, қазақ тілі пәні бойынша Етістік бақырыбын өткендігі өз
сабағыма тоқталатын болсам: оқушыларға сабақтағы тапсырмаларды орындай
отырып пирамида тұрғызуға көмектесетіні айтылды. Пирамиданың алғашқы
бөлігі:
І.Бастапқы таныстық.
1. Мұнда үй тапсырмасы тексеріледі.
2. Тірек сызбаны пайдаланып өтілгенді еске түсіру.
Сөз таптары
Затесім Сан есім Сын есім Етістік
Кім? Не? Не істейді?
Кімдер? Нелер? Не
қылады?
Қайтті?
ІІ.Терең таныстық.
Оқулықпен жұмыс. 338 – жаттығу.
Бие құлындайды.Түйе боталайды. Қой қоздайды. Мысық балалайды.
(төрт түліктің пайдасы туралы айту)
Сөйлемдегі етістіктерді сұрақ қою арқылы табу.
Дүниетану сабағында Күн – жарық пен жылудың көзі тақырыбында
математикамен байланыстыра отырып көп таңбалы сандарды, Жердің өз
білігінен айналуы [14]. Күн мен түннің ауысуытақырыбында уақыттың өлшем
бірлігі тәулік туралы ұғыммен байланыстыра түсіндіріп, үйлестіріп өту
маңызды.
Мысалы, еліміздің астанасы- Астана қаласы.
- Біздің Елордамыз қалай аталады?
- Астана
- Астанада ең әдемі нелер бар?
- Биік ғимараттар, ескерткіштер бар.
- Тағы да Астанада ең әдемі, биік, үлкен ғимарат Пирамида бар (суретін
көрсету).
Бұл Елбасымыздың ұсыныс қалауымен салынған үлкен ғимарат. Пирамида –
Бейбітшілік және келісім сарайы. Бұл 25 қабатты үймен тең. Бұл орталықта
мұражай, көрме, кітапхана және 1500 орындық опера театры бар. Бұл сарай
туралы Елбасымыз былай дейді: Қазірде Қазақстан Республикасы дәл осы
Пирамиданың жақтарындай болып дүниенің 4 бұрышына бірдей айқара есік ашты.
Ғылымның барлық салалары өзара тығыз байланысты, сондықтан оқу
пәндері де бір-бірінен ажырамайды.
Бастауыш мектеп математика курсындағы пәнаралық байланыстың қойылуы
неғұрлым терең білімді игеруге ғылыми ұғымдар ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қазақстан Республикасы білім және ғылым министірлігі
Қ.А.ЯСАУИ АТЫНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАЗАҚ-ТҮРІК УНИВЕРСИТЕТІ
МИНАПОВА ПЕРНЕШ
бастауыш мектепте математиканы оқыту барысында пәнаралық байланысты жүзеге
асырудың жолдары
050102 - мамандығы – Бастауыш оқыту педагогикасы мен әдістемесі
КЕНТАУ, 2011ж.
Қазақстан Республикасы білім және ғылым министірлігі
Қ.А.ЯСАУИ АТЫНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАЗАҚ-ТҮРІК УНИВЕРСИТЕТІ
Қорғауға жіберілді
Бастауыш оқыту теориясы мен
әдістемесі кафедрасының
меңгерушісі, п.ғ.к., доц.
Б.Ортаев
____ _____________2011ж.
Тақырыбы: БАСТАУЫШ МЕКТЕПТЕ МАТЕМАТИКАНЫ ОҚЫТУ БАРЫСЫНДА ПӘНАРАЛЫҚ
БАЙЛАНЫСТЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУДЫҢ ЖОЛДАРЫ
050102 -мамандығы – Бастауыш оқыту педагогикасы мен әдістемесі
Орындаған: СПМ- 816о тобының
студенті П.Минапова
Ғылыми жетекшісі,
аға оқытушы Б.Даулетбекова
КЕНТАУ, 2011ж.
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
І БАСТАУЫШ СЫНЫПТАРДЫ ОҚЫТУДА ПӘНАРАЛЫҚ БАЙЛАНЫСТЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУДЫҢ
ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Бастауыш сынып оқушыларын оқыту барысында пәнаралық байланысты іске
асырудың педагогикалық
мәселелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.2 Бастауыш сыныптарда оқушыларды оқыту барысында пәнаралық
байланысты жүзеге асыру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
10
ІІ БАСТАУЫШ МЕКТЕПТЕ МАТЕМАТИКАНЫ ОҚЫТУ БАРЫСЫНДА ПӘНАРАЛЫҚ БАЙЛАНЫСТЫ
ЖҮЗЕГЕ АСЫРУДЫҢ ЖОЛДАРЫ
2.1 Бастауыш сыныпта оқыту барысында пәнаралық байланысты қалыптастыру
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ..17
2.2 Пәнаралық байланыс арқылы оқушыларды шығармашылыққа баулу ... .28
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..52
ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...53
ҚОСЫМША ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .55
КІРІСПЕ
Қаақстандағы білім беру жүйесінің қалыптасуы мен дамуы қазақ
мемлекеттілігінің құрылыу кезеңінен бастап, ұзақ уақыт бойы елдегі болып
жатқан саяси әлеуметтік және мәдени өзгерістердің көрсеткіші болып
табылады.Белгілі кезеңдерде болып жатқан білім беру үрдістеріндегі
обьективтік көріністердің қажеттілігі қәзіргі отандық- тарихи педагогикалық
ғылымда пісіп жетілген.
Қәзіргі замандағы білім беру тұжырымдамасының бағыты- ізгілік
және тұлғаны қалыптастыру Қазақстан Республикасының “Білім туралы заңында”:
“Білім беру жүйесінің басты мақсаты- ұлттық және адамзаттық мәдени
құндылықтар негізінде жеке тұлғанаң қалыптасуына қажетті жағдай жасай
отырып, оның шығармашылық қабілетін дамыту”- деп атап көрсетті.Осыған орай
бүгінгі бастауыш сынып мұғалімдерінің алдында оқушыға білім, білік
дағдыларын игертіп қана қоймай, қабылдауын, ойлауын, қиялын, сезімдерін,
ерік жігерін яғни жан- жақты азат, шығармашыл дамыту міндеті
көзделген.Соның негізінде қәзіргі бастауыш мектепте оқытудағы білім беру
білімнің шамаға лайықтылығы мен оқушылардың жас және дара ерекшеліктерін
игере отырып, оқыту үдерісіндегі пән аралық байланысты жүзеге асыруды талап
етеді.Бұл оқушының жеке тұлға ретінде дүниетанымын қалыптапстыруына тікелей
ықпал жасайды.
Басты мақсат - пәнаралық байланыстың қажеттілігі дүниенің
бірлігін бейнелейтін ғылыми білімдер мен сенімдр жүйесін қалыптастыру
міндеттерінен туындайды. Пәнаралық байланыс білім, білік дағдының тұтас
жүйесінің дұрыс қалыптасуына ықпал етеді. Оқушылардың әр пәндерден алған
білімін орынды қолдана білуіне көмектеседі. Бұл зерттеуді оқушылардың
математикадан пәнаралық байланыс негізінде оқушылардың дүниетанымдық
қызметі маңызды рол атқарады.
Математикалық сауаттылықтың тағы бір ерекшелігі пәнаралық байланыста.
Математика сабағының басқа пәндермен байланыс кезінде олардың математикалық
және басқа пәндердегі айтылу, жазылу жолдарын толығымен қарастырып
жинақтау. Педагогика тарихында пәнаралық байланыс ертеден зерттеліп келе
жатқан педагогика ғылымының негізгі мәселесінің бірі болып саналады.
Педагогикалық ой-пікірдің дамуында және мектеп тәжірибесінде пәнаралық
байланыс проблемасы көптеген прогресшіл пе-дагогтарды толғандырған. Яғни
пәндердің өзара байланысы туралы пікір 17- ғасырдың орта шенінде пайда
болды да, әрі қарай көптегеп шетел және орыс педагогтарының еңбектерінен
жалғасын тапты. Ұлы педагогтар Я.А.Коменский,
П.Г.Песталоцци, К.Д.Ушинский, Л.Н.Толстой бұл мәселемен арнайы шұғылданған.
Сонымен бірге шығыстың ұлы ойшылдары Әл-Фарабидің, Ибн-Синаның және
Жүсіп Баласағұнидың тағы басқалардың мұраларында, ал бертін келе қазақтың
ағартушылары мен педагогтары Шоқан Уәлиханов, Абай Құанабаев, Ыбырай
Алтынсарин еңбектерінде пәнаралық байланыс пікіріне үлкен мән бергенін
байқауға болады. Н.К.Крупская өзінің көптеген еңбектері мен мақалаларында
пәнаралық байланыс проблемаларының теориялық және практикалық маңыздылығын
ашып берді
Соңғы кезде пәнаралық байланыс ұғымы ғылыми-педагогикалық әдеби-
еттерде жаңа мәнімен енгізіле бастады және оны білімдердің, танымдардың,
сенімдердің адамның психологиялық ойлауының жиынтығы деп - түсінуіміз
керек. Мектеп оқушыларына математикадан алған білім, білік дағдыларын
пәнішіндік және пәнаралық байланыс негізінде дамытумен қатар оқушылардың
ғылыми дүниетанымын қалыптастыру, танымдық қызығушылығын арттыру.
Пәнаралық байланысты оқу-тәрбие үдерісінде мынадай жағдайлардан
көруге болады: пәнаралық байланыстар теориялық білімді іс-жүзінде
қолдануға, ғылымның түрлі салалары жөнінде кең ұғымы бар адамды тәрбиелеуге
мүмкіндік береді; қазіргі кезде оқушыларға білім беру және олардың танымдық
қызметін өркендетуге математикалық сауаттылықта да жағдай жасайды.
Сондықтан дипломдық жұмысымның тақырыбын Бастауыш мектепте
математиканы оқыту барысында пәнаралық байланысты жүзеге асырудың жолдары
деп алуыма негіз болды.
Зерттеудің мақсаты: Бастауыш мектепте математиканы оқыту барысында
пәнаралық байланысты жүзеге асырудың жолдары анықтау.
Зерттеу нысаны:Бастауыш мектепте математиканы оқыту үдерісі.
Зерттеу пәні: Бастауыш мектепте математиканы оқыту барысында пәнаралық
байланысты жүзеге асырудың жолдары анықтау.
Қойылған зерттеу мақсатына жету үшін зерттеу жұмысының төмендегідей
міндеттерін шешу қажет болды:
-Бастауыш сыныптарды оқытуда пәнаралық байланысты жүзеге асырудың
теориялық негіздеріне талдау жасау;
-Бастауыш сынып оқушыларын оқыту барысында пәнаралық байланысты
іске асырудың педагогикалық мәселелерін қарастыру.
-Бастауыш сыныпта оқыту барысында пәнаралық байланысты
қалыптастыру ерекшеліктерін айқындау.
-Пәнаралық байланыс арқылы оқушыларды шығармашылыққа баулу.
Зерттеудің ғылыми-әдіснамалық негіздерін: білім беру жүйесінің
философиялық, психологиялық-педагогикалық, ғылыми-әдістемелік негіздері,
тұлға дамуының жалпы философиялық принциптері, бастауыш мектепте білім
берудің қазіргі мәселелерін қарастырудың ғылыми-әдістемелік теориясы,
ұстаздың іс-әрекеті туралы отандық және шетелдік ғалымдардың әдістемелік
еңбектері құрайды.
Зерттеудің көздері: зерттеу тақырыбына байланысты психолог, педагог,
математик–әдіскерлердің еңбектері; Қазақстан Республикасы үкіметінің ресми
материалдары; Білім және ғылым министрлігінің бастауыш мектепте білім беру
мәселелеріне қатысты нормативті құжаттары мен оқулықтары және оқу-
әдістемелік кешендері (стандарттар, типтік оқу бағдарламалары, оқу
құралдары және т.б.); білім беру саласынның тұжырымдамасы мен бағдарламасы,
педагогтардың ғылыми жетістіктері мен озық тәжірибелері және т.б.
Зерттеудің әдістері: -талдау, жинақтау, салыстыру, баяндау және т.б.
әдістер арқылы мектептегі және педагогикалық жоғары оқу орындарында білім
беру мәселесіне байланысты жарық көрген мемлекеттік құжаттармен танысу;
педагогикалық, психологиялық әдебиеттермен, зерттеу тақырыбына қатысты
жүргізілген зерттеу жұмыстарымен және мерзімді баспасөз материалдарымен,
бастауыш сыныптарға арналған бағдарлама, оқулықтар, әдістемелік
нұсқаулармен танысу, оларға талдау жасау;
педагогикалық бақылау, жеке дара әңгімелесу, бастауыш мектептегі оқу
үдерісін бақылап, алдыңғы қатарлы әдіскерлердің іс-тәжірибелерімен танысу,
математикалық талдау әдістері қолданылды.
Диплом құрылымы: дипломдық жұмыс кіріспеден, екі тарау мен қорытындыдан,
пайдаланылған әдебиеттер тізімі мен қосымшадан тұрады.
Кіріспеде білім беру жүйесінің мақсаты мен міндеті көзделген. Сонымен
қатар математикадан оқушылардың пәнішіндік пәнаралық байланыс негізінде
дүниетанымын қалыптастыру.
Негізгі бөлімде, оқу үдерісінде пәнаралық және пәнішіндік байланысты
ұйымдастыру, оны жүзеге асырудың жолдары, сонымен қатар математиканың басқа
пәндермен байланысы, мысалы: информатика, дүниетану, бейнелеу өнері
пәндермен байланысы қарастырылған және пәнаралық байланысарқылы
шығармашылыққа баулу.
Қорытынды бөлімде, алдыңғы бөлімдерде талдау жасалынған мәліметтерге
жалпы қорытынды жасалынған.
Пайдаланған әдебиеттер бөлігінде әдебиеттердің тізімі, мақала
авторлары, жарық көрген кезеңдегі пайдаланған беттері жайлы баяндалған.
І БАСТАУЫШ СЫНЫПТАРДЫ ОҚЫТУДА ПӘНАРАЛЫҚ БАЙЛАНЫСТЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУДЫҢ
ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Бастауыш сынып оқушыларын оқыту барысында пәнаралық байланысты іске
асырудың педагогикалық мәселелері
Келешек ұрпаққа білім берудегі күрделі мәселелердің бірі- бір
тұтас педагогикалық үрдіс кезіндегі сабақтарда пәнаралық байланысты жүзеге
асыру. Пәнаралық байланыстың ең негізгі дидактикалық міндеті- оқыту
үдерісінде білім беру, тәрбие беру, дамытушылық сипатының арасындағы
байланысты құру. Оқыту мазмұнындағы білім мен іскерліктің адамның
интеллектуалдық өрісін байытудағы, ақиқат дүниенің бір тұтас жүйе екендігі
жөніндегі ғылыми көз қарасты қалыптастырудағы, алған білімді өмірмен,
қоғамдық тәжірибемен байланыстырудағы құралдарының бірі- пәнаралық
байланыстар. Пәнаралық байланыстар өткен ғасырдың соңғы 20 жыл төңірегінде
кеңінен зерттелген мәселенің бірі ретінде де қарастырылады. Зерттеулердің
нәтижесінде сәйкес пәнаралық байланыстар оқытудың қағидасы және білім
берудегі міндетті элемент ретінде де айқындалады (В.Краевский,
И.Лернер, А.Бейсенбаева, И.Зверев, В.Максимова) және т.б.
Классикалық педагогика жүйесінде орын алған пәнаралық байланыс
идеясы тарихи дамуда дәлелденіп, қәзіргі педегогика ғылымының, оның ішінде
пәнді оқыту әдістемесінің басты мәселесіне айналып отыр. Сонымен қатар
пәнаралық байланыс- қәзіргі заманғы ғылымдардың кірігу тенденциясы
жағдайында мектептер жүйесінің білім мазмұнын айқындаудың басты шарты болып
табылады.
Қазіргі педегогика ғылымында дидактикалық ұстанымдар білім
мазмұнының негізін құраушы құрылым бөлігі болып есептеледі. Сол себепті
оқыту үдерісіндегі пәнаралық және әр пәннің пәнішілік байланыстылық
ұстанымының да өзіндік маңызы бар [1].
Жалпы білім беретін мектеп пен мұғалімдерінің пән бойынша
пәнаралық білімдер мен іскерлікті игеруі- оқу үрдісін пәнаралық байланыс
негізінде ұйымдастыру үшін алғы шарт.
Пәнаралық байланыс енгізінде оқушылардың икемділік пен дағдылары
анағұрлым күшті дамитындығын педагог – ғалымдар дәлелдеген. Оқу үрдісі
нәтижесіндегі игерілген икемділік пен дағды оқушының алған білімінің
қаншалықты берік екендігінің белгісі болып табылады. Оқу пәндерінің
ерекшліктеріне қарай оқушыларда түрлі икемділік пен дағды пайда болады.
Профессор Т. Сабыров оларды бірнеше топқа бөледі.
Интеллектік пен дағды ( оқу, жазу есептеу, кітаппен жұмыс істеу, т.б
)
Еңбекке икемділік пен дағды ( сызба, оқи білу, еңбек
құралдарымн жұмыс істей білу, т.б)
Спорттық икемділік пен дағды; Өнерге икемділік пен дағдылар;
Оқу үрдісінің барысында оқушылар танымдық, тәжірибелік мақсатты бағдарлы іс-
әрекеттермен шұғылданады.Осы әрекеттердің нәтижесінде оқушыда пәнаралық
байланыс іскрлігі қалыптасады.
А.Бейсенбаева “Пәнаралық іскерлік” ұғымын былай тұжырымдайды:
“Пәнаралық іскерлік оқушылардың бір пәннен меңгерген білім, іскерлік,
ептілік дағдыларын екінші пәндерді меңгеруде пайдалана, қолдана білу
қабілетін анықтайды. Бұл пәнаралық іскерлік бастауыш сынып оқушыларында
орта, ал жоғарғы сынып оқушылармен салыстырғанда өзінше қалыптасып дамиды.
Яғни, пәнаралық іскерлік бастауыш сынып оқушыларының жас ерекшеліктеріне
сәйкес және олардың өзіндік даму сипатына орай жасалынады [2].
Пәнаралық байланыс ұғымы ғылыми- педегогикалық әдебиеттермен
жаңа мәнмен енгізіле бастады және оны білімдердің, танымдардың,
сенімдердің, адамның психологиялық ойлауының жиынтығы деп түсінуіміз керек.
Пәнаралық байланыс ұғымы “ табиғат- қоғам- адам ойы” жүйесінде білім
негізін, пәнішілік қатынастарды және ғылымдардың интеграциялануын реттеуші
қызметін жүзеге асырады
Пәнаралық байланыстың құрылымын іске асыру барысында педагогика
ғылымындағы көптеген қозғаушы факторларды ескеру керек. Оқыту үдерісінде
пәнаралық байланысты іске асырудың құрылымдық белгілері мынадай.
- пәнаралық байланысты анықтау мақсаты;
- өзара байланысқа түсетін оқу пәндерін саралап, іріктеп алу;
- байланыс бөлігі немесе бөлігі болған оқу пәндерінің әрқайсысының
ерекшелігіна анықтау арқылы пәнаралық байланыстарды жүзеге асыру
жолдары.
Сабақ беруде пәнаралық байланысқа мән бермеу оқу пәндері
материалдарының бірін- бірі қайталауға, оқушылардың көптеген ұғымдар мен
заңдылықтарды тар шеңберде түсінулеріне әкеп соғады. Білім мазмұнын меңгеру
пәнаралық байланысты ескрмейінше мүмкін емес. Өйткені ол- өзара жақын
пәндердің бағдарламаларындағы оқу материалын үйлестірудің және іріктеудің
маңызды көрсеткіштерінің бірі.
В. Скакун пәнаралық байланыстағы оқушыларды тәрбиелеу және дамыту
әдістері мен құралдарын пайдалануда әрбір пәннің дүниетанымдық идеясын
ашуға, қоғамдық құрылыстың өмірмен байланысына, оқушылардың танымдық
белсенділігін өз бетінше жұмыс жасауын дамытуға көп мән берді. Пәнаралық
байланыстардың тәрбиелеу функциясы оқушыларда диалектикалық – материалистік
дүниетанымды дұрыс дүниеге көз қарасты қалыптастыруды көздейді.
Дүниетанымның маңызды элементтерінің бірі әлемнің тұтас бейнесі онда
адамның ролі мен орны құрайды.
Осыған сәйкес бастауыш мектеп оқушыларына білім және тәрбие
берудің дүниетанымын қалыптастырудың аса маңызды құрлымының бірі- пәнаралық
байланыс болғандықтан пәнаралық байланыстың негізгі міндеттерін көрсетсек.
Оқушылардың оқыту үдерісіндегі пәнаралық байланысты түсінуін, саналы
қабылдауын, танымдық белсенділігін қалыптастыру жұмыстарын ұйымдастыру.
Оқу пәндерінің оқушыларға білім мен тәрбие беру, пәнаралық байланыс
орнату мүмкіндіктерін айқындау мақсатында білім беретін орта мектептің оқу
жоспары мен бағдарламаларына талдау жасау. Барлық мұғалімдердің пәнаралық
байланысты практикалық қызметінде әрдайым пайдалану [3].
Мектептен тыс және сыныптан тыс жұмыстардың пәнаралық
байланыста жүргізілуі. Бұл міндетті шешу озық тәжәрибелерді жинақтауды,
жұмыстың неғұрлым тиімді түрлерін практикада пайдалануды қажет етуі;
Мұғалімдердің оқушыларға пәнаралық байланыс негізінде білім
мен тәрбие беру дайындығын және қандай жағдайда екендігін білу.
Пәнаралық байланысты жүзеге асыруда А.Абдрасилов өз ғылыми
зерттеуінде мұғалімдердің 41 пайызының ғылыми әдістемелік әдебиеттермен
жеткілікті қамтамассыз етілмегендігін, 28 пайыз оқушылардың аралас пәндер
бойынша білімдерінің әлсіздігін, яғни төмендігін тілге тиек етеді, мұны
мұғалімдердің 21 пәндерінің аралас пәндер мұғалімдермен қатынасының жоқ
себептерінен деп біледі.
А.Бейсенбаеваның зерттеуі бойынша пәнаралық байланысты үнемі
жоспарлап, сабақ өткізетіні- 30 пайызы, анда- санда ғана жоспарлайтыны - 35
пайызы, мүлде жоспарламайтыны- 20 пайызы, жауап бермегендері- 15 пайызы.
Педагог-ғалымның зерттеуі бойынша мұғалімдердің пәнаралық байланыс
негезінде өткізетін сабақтарының түрлерінде қарастыратыны, оның ішінде
тақырыптық жоспарда пәнаралық байланысты 38 пайызы, жеке сабақ жоспарында
белгілейтіні- 32 пайызы,, пәнаралық байланысқа арналған арнайы жоспар
жасайтыны- 20 пайызы, пәнаралық байланысты сабақ беруде мүлде ескермейтіні
- 10 пайызы болғандығы сипатталады.
Кез келген пәнді зерделеудегі мақсат- нақтылы болмысты көрсететін
ғылыми білімдер жүйесімен оқушыларды қаруландыру және қоршаған ортаға
адамның қатынасы негізінде жатқан жеке тұлғаның әр түрлі сапалық
қасиеттерін, дүниетанымын, этикалық және эстетикалық нормаларын
қалыптастыруға қабілетті ету.
Пәнаралық байланыстарды жүзеге асырудың негізгі бағыттарында: пән
бойынша оқулықтарды, оқу құралдарын жазу кезінде; оқу жоспарларын және
бағдарламаларды даярлауда; жеке әдісемелерді және ғылыми әдістемелік
әдебиеттерді жазуда; бұларды басты назарда ұстаған жөн.
1.2 Бастауыш сынып оқушыларын оқыту барысында пәнаралық
байланысты жүзеге асыру жолдары
Пәнаралық байланыстың қазіргі оқыту-тәрбиелеу, білім беру
жүйесінде оқушылардың дуниетанымын тереңдете отырып, оқытудың тиімділігін
арттыруға кемектесуі ғылыми педагогикалық дәлелдеме ретінде танылады.
Оқушылардың әртүрлі пәндер бойынша алынған білім біліктерді қабылдауы,
түсініп - білуі, олардың жалпы ақыл-ойына серпін тудырып, танымдық іе-
әрекеттеріне. шығармашылық сипат беріп, барлық алынған білімдерін
жүйелейді. Пәнаралық байланыс арқылы оқытудың дамытушылық, білім және
тәрбие берушілік қызметі объективті түрде кеңейіп, дамып отырады.
Епіміздегі әлеуметтік-экономикалық, сонымен бірге рухани дамуының келелі,
қажетті мәселелерінің бірі - бул білім беретін барлық орта мектептердің,
әсіресе бастауыш мектептің, улттық мектептердің білім беру мазмұнын
жетілдіру болып табылады. Алдымыздағы межеленіп отырған 12 жылдық білім
беру жоспарының ішіндегі бастауыш мектептегі оқыту жүйесі де басты назарда,
Келешекте біздің қоғамымызда жеке тұлға қалыптастырудың негізгі
міндеттерінің негізгілерін бастауыш мектеп шешуі тиіс.
Пәнаралық байланыс бастауыш сыныптарда білім және тәрбие беру міндеттерін
шешуде ерекше әрі маңызды рөл атқарады, Бастауыш мектептегі білімдердің
жүйесі мазмұны жағынан өте кұрделі әрі комплексті болып келеді. Сондықтан
олардың мәні мен меңгерілуі пәнаралық байлзныс деңгейінде жузеге асырылуы
қажет. Білім беру жүйесі бастауыш мектеп оқушыларында өмір туралы дурыс ой
қалыптастырып, қоршаған дуниеге көзқарасын біртүтас жүйеге бағыттайды.
Соған сәйкес, пәнаралык, байланыс бастауыш мектептің оқыту-тәрбиелеу
үрдісіндегі төориялық білімді іс жүзінде қолдануға мүмкіндік беріп,
ғыпымның түрлі салалары, тармақтары жөнінде кең түсінігі бар түлғаны
тәрбиелеуге, олардың танымдық іс-әрекетін дамытуға улкен жағдай жасайды.
Оқушылардың жалпы алынған білімі, тәрбиесі әрдайым сараланып, бағаланып,
ары қарай әсіп отыруы қажет. Бул мәселе бастауыш мектептің білім
мазмунындағы көптеген принциптерге сүйенеді [3]. Мәселен, оқушыларға ұлттық
мәдениетті, тәлім-тәрбиені меңгере отырып, жалпы адамзат мәдениетіне
байланыстьі білімдерді сабақтастыру. Оқыту үрдісі кезінде пәнаралық
байланыстарды пайдалана отырып, қазіргі заман ғылымының ғылымаралық
байланыстарын ұғындыру сияцты түрлерін міндетті түрде ұстану керек. Осы
орайда К.Ушинскийдің "Шындыцтың деректерінен нәр бермейішіе, жалпы түрде
ғана ақылды дамыту деген ретсіз, себебі адамның ойлауы деректерді жинап,
соларды өңдеу арқылы ғана дамиды", - деген тұжырымы дәлел бола алады,
Қазіргі бастауыш мектепте оқытудағы білім беру білімнің шамаға
лайықтылығы м&н оқушылардың жас және дара ерекшеліктерін игере отырып,
оқыту үрдісіндегі пәнаралық байланысты жүзеге асыруды талап втеді. Бұл
оқушының жеке тулға ретінде дүниетаным қалыптастыруына тікелей ықпал
жасайды әрі мұғалімге өз жұмысының тиімділігінарттыруға себепші болады.
Пәнаралық байланыстың мәні мві маңыздылығына, оның ең қажетті
педагогикалық іс-әрекеттің бірі екендігін айта келе мынадай қорытынды
жасауға болады: пәнаралық байланыс бастауыш мектепте жан-жақты тәрбие
беруді комплексті түрде жүзеге асыра отырып, педагогикалыц іс-әрекеттің,
еңбектің ғылыми негізде тиімді ұйымдастырылуына көмектеседі. Бастауыш
мектепте пәндер арасындағы өзара байланысты әрдайым уйымдастырып, жүргізіп
отыру - оқушыларға ғылымдар негізін игерудің, ганымен бірге білім беруді
дамытудың қажетті әрі келелі шарты.
Пәнаралық байланыс - түрлі оқу пәндерінің арасындағы өзара байланысын
айқындау шар-ты және білім беру мен оқыту талаптарының бірі,
Пәнаралық байланыстың қажеттігі дүниенің бірлігін бейнелейтін ғылыми
білімдер мен сенімдер жүйесін кдлыптастыру міндеттерінен туын-дайды. Ол оқу
пәндерінің топтары деңгейінде табиғаттың, қоғамның, адамдардың өзара
әрекеті жөншдегі жетекші және жалпылама кдғидаларды қамтиды.
Оқу пәндерінде қарастырылатын аталмыш қағидалар оларды білім беру
мазмунының біртүтас жүйесіне біріктіреді. Бұл жерде пәнаралық байланыстың
дүниетанымдық қызметі маңызды рөл атқарады.
Пәнаралық байланыс негізінде білімдер жүйеге келтіріледі, олардың
беріктіп қамтамасыз етшеді. Пәнаралық байланыс бірқатар оку пәндеріне ортақ
негізгі қағидалар, ұғымдар, деректер, ғылыми таным әдістері арасындағы
өзара байланысты қамтамасыз етеді.
Пәнаралық байланысты жузеге асыру баоысында ок,у материалының
қайталанбауы, тиімді орналасуы, муғалімдердің бірлесе жумыс істеуі сияқты
бірқатар педагогикалық ұйымдастыру мәселелері шешіледі.
Бастауыш сыныптарда ана тілі пәнін оқыту барысында пәнаралық,
байланысты унемі ескеріп отыру қажет. Пәнаралық байланыс білім. бшік және
дағдының тутас жүйесінің дурыс қалыптасуына ықпал етеді, оқушылардың әр
түрлі пәндерден алған білімін орынды қолдана білуіне көмектеседі. Ана тілі
пәнінің баоса пәндермен байланысын сөз еткенде, ең алдымен тақырып-тық
байланыстарға назар аударған жөн. Аталмыш байланыстар негізіне әр түрлі
жағдайларда қарастырылатын жалпы түсініктер мен ұғьімдар алынады.
Бастауыш сыныптардағы пәндердің басты мақсаты- оқушының жеке түлғасын
қалыптастыру, оларды шршаған ортаның әсемдігін өнер түрлері арқылы түсіне
білуге тәрбиелеу. Атапмыш пәндердің мазмуны байланыстырып сөйлеу
дағдыларына үйретуге, әр түрлі жанрдағы мәтіндердің формасы мен мазмуны
арасындағы үйлесімнің мәнін үғынуға мүмкіндік береді. Ана тілі пәнін басқа
пәндермен тығыз байланыста өткізу үшін бастауыш сынып муғалімі пәнаралык
байланысты жүзеге асыру мүмкіндігі мол такырыптарды алдын ала анықтап алуы
қажет.
Дүниетану пәнінін, мазмуны "Табиғат" блогы бойынша ана тілі пәнімен
табиғат объектілерін қубылыстарын, әсем көріністерін, өсімдіктер мен
жануарларды, оларды қорғау қажеттігін бейнелейтін шығармалар, жумбақтар,
макдл-мәтелдер, ертегілер, аңыз-әңгімелер, өлеңдер т.б арқылы байланысады.
Жалпы білім беретін мектептің бастауыш сыныптарына арналған "Ана тілі"
оқулықтарындағы көркем шығармалар негізінен халық ауыз әдебиеті улгілерін
және балаларға арналған белплі жазушылардың туындыларын қамтиды. Сонымен
бірге әдебиет теориясының түрлері: теңеу эпитет, метафора, негізгі ой,
уйқас, гуіпербола жөнінде қарапайым тусініктер беріледі. Бул т\сініктер
әрбір бөлімді қорытындылауда анықтама түрінде де және мәтін соңында тест-
тапсырма түрінде де берілген. Суретшілердің тілі - бояу, сазгерлердің тілі
- саз, ал жазушылардың тілі - сөз.
Қарапайым геометриялық фигураларды салу мен күрделі прапорция. Қазіргі
заманда ғылымның дамуына байланысты мектепте оқушыларға білім беру процесі
өз дәрежесінде болу керек. Өйткені жалпы білімнің мазмұны әр түрлі саладағы
ғылымдардың өз ара әрекеті, даму процесінің жаңа тұрғыда жетілуіне ықпал
жасайды.
Сондықтан қәзіргі уақытта мектепте оқыту үрдісі пәнаралық байланыс
сипат алуы тиіс.
Осы орайда пәнаралық байланыстың өзіндік шығу тарихына тоқталамыз.
XYЙ-ғасырдан бері қарай пәнаралық байланысқа аса көңіл бөлген
мынадай ұлы педагогтарды атауға болады: Я.А.Коменский, Д.Локк,
И.Г Песталоций, Ж. Руссо т.б ғалымдар бар.
Мысалы: Я.А Коменскийдің пікіріне сүйенсек: “Өзара байланысы бар
нәрселердің бәрі сондай байланыс күйінде оқытылуы керек”, - деп жазды.
X!X- ғасырдың 60–шы жылдарында прогресшіл педагогтар, атап айтқанда,
Л.Н Толстой, К.Д Ушинский, Н.Г Ушинский, Н.Г Чернышевский т.б оздерінің
ғылыми құнды еңбектерінде пәнаралық байланысқа зор көңіл аударды [4].
К.Д.Ушинскийдің пікірінше, ол “қандайда ғылым болмасын беретін
білімдер мен идеялар әлемге жане өмірге табиғи түрде қабысып жарқын,
мүмкіндігіне қарай кең құлашты көз қарас дарытуы керек.”,- деп есептеді.
Пәнаралық байланыстың қәзіргі оқыту- тәрбиелеу, білім беру жүйесінде
оқушылардың дүниетанымын тереңдете отырып, оқытудың тиімділігін арттыруға
көмектесуі ғылыми педагогикалық дәлелдеме ретінде танылады. Оқушылардың әр
түрлі пәндер бойынша алынған білім біліктерді қабылдауы, түсініп- білуі,
олардың жалпы ақыл- ойына серпін тудырып, танымдық іс-әрекеттеріне
шығармашылық сипат беріп, барлық алынған білімдерін жүйелейді. Пәнаралық
байланыс арқылы оқытудың дамытушылық, білім және тәрбие берушілік қызметі
объективті түрде кеңейіп, дамып отырады.
Еліміздегі әлеуметтік-эканомикалық, сонымен бірге рухани дамуының
келелі, қажетті мәселелерінің бірі- бұл білім беретін барлық орта
мектептердің, әсіресе бастауыш мектептің, ұлттық мектептердің білім беру
мазмұнын жетілдіру болып табылады. Алдымыздағы межеленіп отырған 12 жылдық
білім беру жоспарының ішіндегі бастауыш мектептегі оқыту жүйесі де басты
назарда. Келешекте біздің қоғамымызда жеке тұлға қалыптастырудың негізгі
міндеттерінің негізгілерін бастауыш мектеп шешуі тиіс.
Пәнаралық байланыс бастауыш сыныптарда білім жане тәрбие беру
міндеттерін шешуде ерекше әрі маңызды рол атқарады. Бастауыш мектептегі
білімдердің жүйесі мазмұны жағынан өте күрделі әрі комплексті болып
келеді. Сондықтан олардың мәні мен меңгерілуі пәнаралық байланыс деңгейінде
жүзеге асырылуы қажет. Білім беру жүйесі бастауыш мектеп оқушыларында өмір
туралы дұрыс ой қалыптастырып, қоршаған дүние көзқарасын біртұтас жүйеге
бағыттайды. Соған сәйкес, пәнаралық байланыс бастауыш мектептің оқыту-
тәрбиелеу үдерісіндегі теориялық білімді іс жүзінде қолдануға мүмкіндік
беріп, ғылымның түрлі салалары, тармақтары жөнінде кең түсінігі бар тұлғаны
тәрбиелеуге, олардың танымдық іс-әрекетін дамытуға улкен жағдай жасайды.
Оқушылардың жалпы алған білімі, тәрбиесі әрдайым сараланып, бағаланып ары
қарай өсіп отыруы қажет. Бұл мәселе бастауыш мектептің білім мазмұнындағы
көптеген принциптерге сүйенеді. Мәселен, оқушыларға ұлттық мәдениетті,тәлім-
тәрбиені меңгере отырып, жалпы адамзат мәдениетіне байланысты білімдерді
сабақтастыру. Оқыту үрдісі кезінде пәнаралық байланыстарды пайдалана
отырып, қәзіргі заман ғылымының ғылымаралық байланыстарын ұғындыру сиақты
түрлерін міндетті түрде ұстану керек.
Осы орайда К.Ушинскийдің “Шындықтың деректерінен нәр бермейінше,
жалпы түрде ғана ақылды дамыту деген ретсіз, себебі адамның ойлауы
деректерді жинап,соларды өңдеу арқылы ғана дамиды”, - деген тұжырымы дәлел
бола алады.
Қазіргі бастауыш мектепте оқытудағы білім беру білімнің шамаға
лайықтылығы мен оқушылардың жас және дара ерекшеліктерін игере отырып,
оқыту үдерісіндегі пәнаралық байланысты жүзеге асыруды талап етеді. Бұл
оқушының жеке түлға ретінде дүниетаным қалыптастыруына тікелей ықпал
жасайды әрі мұғалімге өз жұмысының тиімділігін арттыруға себепші болады.
Пәнаралық байланыстың мәні мен маңыздылығына, оның ең қажетті
педагогикалық іс-әрекеттің бірі екендігін айта келе мынадай қорытынды
жасауга болады: пәнаралық байланыс бастауыш мектепте жан-жақты тәрбие
беруді комппексті турде жүзеге асыра отырып, педагогикалық іс-әрекеттің,
еңбектің ғылыми негізде тиімді ұйымдастырылуына көмектеседі. Бастауыш
мектепте пәндер арасындағы өзара байланысты әрдайым ұйымдастырып, жүргізіп
отыру - оқушыларға ғылымдар негізін игерудің, сонымен бірге білім беруді
дамытудың қажетті әрі келелі шарты.
Өмірдегі бүгінгі өзгерістер мектеп өміріне де үлкен ықпал етуде.
Мектептегі әрбір сабақ оқушы талабын қанағаттандыратындай болуы шарт. Ол
үшін мұғалім көп ізденіп, оқушыға ой салатындай сабақ өткізуі қажет.
Сабақтың түрі, әдіс-тәсілі, әрбір элементтері арқылы оның ішкі құрлысы
анықталады. Оның басты тұлғасы- мұғалім. Қазіргі мұғалім өзгермелі жағдайға
тез бейімделіп, педагогикалық үрдісті жүйелі жүргізуге бағытталған,
ойлаудың жаңа типін меңгерген шығармашыл болуы тиіс. Шығармашылық ізденіс
әрбір адамды қанағаттандырады,жаңа биіктерге көтереді, өз-өзіне
сенімділігін, қабілетін арттырады. Ал, пәнаралық байланыстың бірден-бір
бастауы мұғалімнің шығармашылық ізденісі болып табылады.
Кез келген пән мынадай құрамдас бөліктен тұрады: 1) білім; 2)
іскерлік; 3) дағды; 4) шығармашылық.
Білім- бәріне тән. Іскерлік бөлігі- нақты қарастырылған ғылыми пәндер
тобынан тұрады.
Ал, дағды негізгі орында тұратын шетел тілдері, сызу, дене тәрбиесі,
еңбек пәндерінде қалыптасса, шығармашылық мұғалім арқылы, іскерлікті,
білімді, дағдыны дамытады.
Мұғалім өз сабағын басқа пәндермен байланысты дамыту үшін сабақты
тианақты, неғұрлым бейнелі көрнекіліктер арқылы өткізу керек.Сол тақырыпқа
сәйкес басқа пәндерге байланысты сұрақтар қою арқылы оқушының басқа
пәндерден алған білімін дамыта түседі [5].
Диалектикалық ойлауды кеңінен дамыту бір пәннің шеңберінде
шешілмейді.Сондықтан әр мұғалім пәнаралық байлаланыс негізінде білім беруі
керек.Осы пәнаралық байланысты қолдану арқылы оқушының іскерлігін
қалыптастыруға болады. Ол үшін мына екі жағдайды ескеру қажет.
Біріншіден, оқушының қабілетті икем дағдысы. Демек тапсырма беретін
кезде міндеттемей (әсіресе жоғары сыныптарда рефераттар, шығармалар
жазуда), оның тақырыпты, сұрақтарды таңдап алуына жағдай жасау керек.
Екіншіден, сабақтың өтілу түріне қарай оқушының бейімділігін ескеру.
Кейбір оқушы тыңдап, кейбірі іс-әрекетті қимыл қозғалыс арқылы немесе
ойын түрінде өтетін сабаққа бейім болса, бір оқушылар шебер сөйлеуге
бейім келеді.
Оқушылардың дүниетанымын кеңейтіп, сабақта алған теориялық білімдерін
пайдалана білуге дағдыландыру мақсатында төменгі, орта буындарда іскерлік
ойындар өткізудің, ойын элементтерін пайдаланудың маңызы зор. Мәселен бір
тақырыптың бірнеше пәнде кездесуі пәнаралық байланыстың дамуына және
оқушының тәжірибелік іскерлігін қалыптастырып дамытуға мүмкіндік береді.
Осы орайда ойын арқылы пәнаралық байланысты жолға қоюға болады.Әр
пәннің мазмұнына білімділік, тәрбиелік және балалардың ой-өрісін дамыту
кіреді. Осы мақсатта оқытуды ойынмен ұштастырылады.
Ойын - балалардың негізгі іс- әрекетінің бір түрі.Бала өмірі
ойынмен байланысты.Бала ойынсыз өсе алмайды. Бұл -өмір заңдылығы. Еңбек
үстінде адамның көптеген ерекшеліктері дамиды, өмір сүру барысында ол түрлі
жолдармен жарыққа шығады. Мысалы үлкендер өздеріне тән ерекшеліктерін
еңбектену барысында көрсетсе, ол мектеп оқушылары сабақ үстінде ойын
үстінде көрсетеді. Ойын балалар үшін күрделі әрекет. Балалар білімді ойын
арқылы білімін шыңдап, ой- өрісін кеңейтеді. Ал, ойынның өз мақсаты,
жоспары тәрбиелік мәні, қажетті заттарға ерекшеліктері болады. Сол ойын
арқылы бала өмірден көптеген мәліметтер алады, психологиялық ерекшеліктерін
қалыптастырады. Баланың жас ерекшелігіне зейініне сай ұйымдастырылған
ойындар баланың ақылын дүниетанымын кеңейтеді. Мінез құлқын, ерік-жігерін
қалыптастырады және және де сабаққа деген қызығушылығын арттырады. Белгілі
психолгтардың айтуы бойынша, бала ойын үстінде қандай болса, өскен еңбек
үстінде сондай болады- дейді. Сондықтан ойын адамның өмір танымының алғашқы
қадамы. Баланың өмірі қоршаған ортаны танып білуі, еңбекке қатынасы,
психологиялық ерекшеліктері ойын үстінде қалыптасады. Ойын барысында
өздерін еркін сезінеді, ойын түрін әр баланың өзіндік ерекшеліктеріне
байланысты ұйымдастыруды қажет етеді. Ойын баланы сабақта талабын
шаттандыратындай, ойын оятатындай ,іскерлігін дамытатындай болу керек.
Оқушылардың белсенділігін саналы ойлана білуін, ой- өрісінің дамуын,
қиындықты жеңу, төзімділікке баулуды үйрету- мұғалімнің негізгі міндеті.
Еліміздегі әлеуметтік-экономикалық, сонымен бірге рухани
дамуының келелі, қажетті мәселелерінің бірі - бұл білім беретін барлық орта
мектептердің, әсіресе бастауыш мектептің білім беру мазмұнын жетілдіру.
Келешек ұрпаққа білім берудегі күрделі мәселелердің бірі - біртұтас
педагогикалық үрдеріс кезіндегі сабақтарда пәнаралық байланысты жүзеге
асыру.
Пәнаралық байланыс өзінің мәні жағынан көп мағыналы педагогикалық
табиғаты бар мәселе. Өйткені, оған ғалымдардың беретін анықтамасы сан
алуан. Айталық, Н.А.Лошкарева пәнаралық байланыс дегеніміз оқу-тәрбие
үдерісінде объективті шындық өмірді баяндаудың диалектикалық формасымен
педагогикалық талап принципі десе, В.И.Янцен пәнаралық байланыс білім
берудің құрамды бір бөлігі -дейді. Ал Г.Ф.Федорец пәнаралық байланыс
дегеніміз шындық өмірдің объектілері, құбылыстары және үдерістері
арасындағы синтездеуге, интеграциялауға ұшырайтын қарым-қатынасты
бейнелейтін категориядеп түйіндейді.
Бастауыш мектептің білім беру жүйесі оқушыларға өмір туралы дұрыс
ой қалыптастырып, қоршаған дүние туралы көзқарастарын біртұтас жүйеге
бағыттайды. Сондықтан, бастауыш мектептің оқыту-тәрбиелеу үдерісіндегі
теориялық білімді пәнаралық байланыс арқылы іс жүзінде қолданып, оқушының
жеке тұлға ретінде дүниетанымын қалыптастыруға тікелей ықпал етіп, олардың
танымдық іс-әрекетін дамытуға үлкен жағдай жасайды.
Қазіргі бастауыш мектепте оқытудағы білім беру білімнің шамаға
лайықтылығы мен оқушылардың жас және дара ерекшеліктерін игере отырып,
оқыту үдерісіндегі пәнаралық байланысты жүзеге асыруды талап етеді.
Қалай болғанда да, қазіргі білім берудің ізгілендіру және
демократияландыру кезеңінде, пәнаралық байланыстың алатын орны орасан зор.
Пәнаралық байланыстың басты міндеті, оқушының бір пәннен меңгерген білім-
іскерлігін, дағдыларын екінші жақын пәндерде орынды қолдана білу соған
қарай ойлау-салыстыру арқылы өзбетінше жете білу.
ІІ БАСТАУЫШ МЕКТЕПТЕ МАТЕМАТИКАНЫ ОҚЫТУ БАРЫСЫНДА ПӘНАРАЛЫҚ БАЙЛАНЫСТЫ
ЖҮЗЕГЕ АСЫРУДЫҢ ЖОЛДАРЫ
2.1 Бастауыш сыныпта оқыту барысында пәнаралық байланысты қалыптастыру
ерекшеліктері
Мектеп оқушыларына математикадан алған білім, білік дағдыларын пәнішіндік
және пәнаралық байланыс негізінде дамытумен қатар оқушылардың ғылыми
дүниетанымын қалыптастыру.
Бастауыш сынып мұғалiмдерiн даярлауда педагогикалық үдерістің ерекшелiгi
теориялық және практикалық оқытудың сабақтастықта болуымен байланысты.
Осы тұрғыда бастауыш сынып мұғалімдері оқулықтардың мазмұндық
құрылымымен толық танысып, оны зерттеп, талдап тәжірибеде дұрыс пайдалана
білуі қажет.
Пәнаралық байланыстарды іске асырудың жолдары мынадай:
• әрбір жеке пәнді оқытқанда басқа пәндерді оқыту ісіне өз ықпалын
тигізетіндей болуын іріктеу;
• пәндерді оқып үйренуде өтілетін материалды уақыт жағынан үйлестіріп
отыру;
• оқушылардың бір пәнді оқып үйрену барысында екінші бір пәннен
білім алуға, икемі мен дағдыларын кеңінен пайдалана білуге
әрекеттендіру;
• әр пәндердің зерттеу әдістерінің ортақтығын, ерекшелігін көрсете
білу;
• пән сабақтарында оқытылатын құбылыстардың ортақ байланысын ашып,
дұрыс диалектикалық дүниетанымын қалыптастыру.
Сабақ беруде пәнаралық байланысқа мән бермеу негізгі пәндердің
материалдарының бірін- бірі қайталауда, салыстыруда, байланыстарын
көрсетуде оқушылардың көптеген ұғымдар мен заңдылықтарды дұрыс
түсінбеулеріне әкеп соғады. Пәнаралық байланыс- өзара жақын пәндердің
бағдарламаларындағы оқу материалын үйлестірудің және іріктеудің маңызды
көрсеткіштерінің бірі [6].
Математиканы оқыту курсы, оның ішінде математиканың пәнішіндік
байланысын ұйымдастыру барлық пәндермен байланысты, кіріктіріліп жүргізуі
тиіс.Кейбір жағдайларда қоып білуге тиісті теориялық материалдың
мәнін,практикалық мағынасы мен маңыздылығын түіну есеп шығару арқылы
жүзеге асырылады. Математика сабақтарында және сабақтан тыс кезде өзіндік
жұмыстар жаңа материалды оқып үйренуге дайындау мақсаты мен, жаңа
материалды таныстыру кезінде алған білімін,білігін және дағдыларын бекіту
үшін,олардың үйренген материалын қаншалықты меңгергенін өткен сабақпен
байланыстырып жаңа сабақты түсіндіреді.
Математиканы оқу үдерісінде мынадай мәселені қарастырып өтеді.
- математиканы оқып білуді ынталандыру;
- белгілі бір материалдарды меңгеруге алдын ала дайындау;
- теориялық материалды меңгеру қабілетіне ие болуға баулиды;
- негізгі үлгі есептерді шығару дағдыларын қалыптастыруға септігін
тигізеді;
- ақыл- ойдың, дүниетану көзқарастарының өнегелі сананың дамуына мүмкіндік
туғызу;
Сонымен қатар есеп шығару кең көлемдегі тәрбиелік мақсатты да көздейді;
- есеп оқушылардың алған білімін оқу үдерісінде немесе өмірде, практикалық
іс- әрекеттерінде дайындайды;
- қоғамдық құрылыстың жетістіктерін көрсететін есептер сүіспеншілікке
тәрбиелейді;
- есеп шешуін іздеу оқушыларды қиыншылықты жеңуге
жігерлендіреді,тапқырлыққа , зеректілікке тәрбиелейді;
Сонымен есеп- балаларда жаңа білім қалыптастыратын және меңгерген бар
білімді пайдалану үдерісінде пысықтай түсетін нақтылы материал болады.
Осындай есептердің мәнәсін математиканың пәнішіндік байланысында
қолданамыз, қолдана отырып сабақ барысында жаңа сабақты өтуде кең түрде
жүйелі қолданып отыру.
Математика ғылымдар патшасы болғандықтан, барлық ғылымның дамуында,
пәндердің оқытылуында алатын орны ерекше. Қазіргі уақытта білім стандартына
сай оқушылардың математикалық білімі мен олардан дамыған жаңа қоғам мүшесі
ретінде күтетін білім мен біліктілігі арасында алшақтық бар деуге болады
[7].
Адамның үздіксіз білім алуына әсер ететін негізгі факторлардың бірі
оның математикалық дамуы. Математикалық білім алу-әр адамның құқығы. Осы
құқықты орындау қоғамның негізгі мәселесі. Математика -халықаралық білім,
ғылыми техникалық дамудың бағасы, қоршаған ортамен танысыудың кілті,
адамзат дамуының маңызды компаненті. Сондықтан жеке тұлғаның
қалыптасуына,интелектуалдық дамуына математиканың әсері зор. Математика
теориялық физиканың эксперименттік бөлімі және жаратылыстану пәндермен де
байланысты. Логикалық ойлау қабілеті,оның арқасында нақты қорытынды жасай
алу турлі жағдайларға маематикалық моделъ құрастыра білу-математикалық
білімнің бөлінбейтін бөлігі.
Информатика математикамен тығыз байланысты болғандықтан сабақтастық
мұғалімнің әр сабағында орын алады .Мысалы: 4-сыныпта есептеулерді
компъютер арқылы орындау кезінде оқушылар тек микрокалъкуляторды
пайдалануды ғана емес, компъютерлік сауаттылығын қалыптастырады. Сонымен
қатар оқушылардың пәнге деген қызығушылығы артады, ой-өрісі танымдық
деңгейі жан-жақты дамиды жане шығармашылықпен еңбек етуге, ізденуге,
білімдерін тереңдетуге жетелейді. Математика пәні омір талабына сәйкес
қазақ тілімен тығыз байланысты. Мысалы: “Сан есім” тақырыбына ерекше мән
беру керек. Сабақта әр оқушы сан есім түрлерін дұрыс ажыратуды үйренеді.
Мысалы: М.Мақатаевтың “Үш бақытым” өлеңіндегі сан есімдерді түрлеріне қарай
ажырату. Бұл өлеңдегі сан есімдер-үш, бірінші, екінші, үшінші реттік сан
есім. Осы сандардың қосындысы қанша болады?
көбейтіндісі мен айырмасы ше? деген сияқты қосымша сұрақтар қоюға болады.
Дүниетану сабағында “Астана - Қазақстаның жаңа астанасы”
тақырыбын математикамен байланыстыра өткізуге болады. Мысалы: Қазақстан
-өте үлкен мемлекет. Отанымыздың бір жерінен екінші жеріне бару үшін неше
түрлі көлікке мінеміз ( жолдың (км), тәулік, сағат минуттары айтылып
отырады).
“Қазақстанның орталығы – Астана қаласы: 1691 жылға дейін қаланың
Ақмола деп аталуы.1961-1992 жылдар аралығында Целиноград аталуы,1992 жылдан
бастап қала қайтадан Ақмола деген өз атын алды. 1998 жылдың 6-
маусымынан “Астана” деп аталды деген жыл санау реттері пайдаланылады.
Дүниетану пәнінде оқушылар карталар мен жұмыс жасау, глобустан
қашықтықты өлшеуде математиканы қолданады. Мысалы: 20 күнгі ауаның
температурасын бақылау нәтижелері сағат 1-де +5С, -2С+10С+9С=22С тәулік
бойынша орташа температура +22С4+5,5С 4 бөлу есебі ауа райын бақылайтын
станцияларында ауаның температурасы тәулікпен 4 рет өлшенеді. Бұл жерде
әсіресе математика пәні бойынша таңбалар жане амалдарды орындау тәсіліне
көңіл бөлінеді.
Математикалық білім беру оны басқа пәндермен байланыстырып өту кең
түрде қолданылады. Білімге деген жаңа көзқарас тұрғысынан оның сапасы да
өзгеріп отырады. Осыған орай білім жүйесінің соңғы нәтижесі оқушының жеке
пәндер бойынша, оның ішінде математикадан алған білім білік дағдылары емес
оларды пайдалану арқылы қалыптасып дамытылатын өмірлік дағдылар құзырлықтар
болып табылуы керек [8].
Бірінші сыныпта математиканы оқытуда ұйымдастыратын жұмыстың әр алуан
түріне нақты сабақтардан үзінділер келтірейік.
Сабақтың тақырыбы: Заттарды санау.
Сабақтың білімдік мақсаты: Заттарды санауға үйрету және соның нәтижесін
білдіретін сөздерді оқушылардың сөздік қорына енгізу.
Сабақтың тәрбиелік мақсаты: туысқандық сезімнің үлгілеріне еліктеу және
бейімдеу.
Сабақтың дамытушылық мақсаты: байқағыштыққа бейімдеу.
Бұл алғашқы математика сабағы болғандықтан математика пәні, оның орны,
міндеті мен мақсаты және оны оқып-үйренуде нені біліп шығатындығы жайында
қарапайым мағлұмат берумен байланысты мұғалімнің әңгімесінен бастаған жөн.
Әрине мұғалімнің айтқан деректері мен мағлұматтарының балаларға бейтаныс
болуы, тіпті олардың кейбіреулерін түсінбеулері де мүмкін. Алайда оны
біртіндеп игеріп кетеді.
Әр қарай мұғалімнің нақты көрнекілікті пайдалана отырып іс-әрекет
үстінде санау процесінің мән-мағнасын ашуы және заттарды санаудың не екені
жайында оқушыларда түсінік қалыптастыруы керек.
Математика сабақтарында ауызша есептеу дағдыларын қалыптастыру, есеп
шығару, логикалық ойлауға үйрету жұмыстарын жүргізудің маңызы зор. Бұл
жұмыстарды қазіргі танда мектеп мұғалімдері сабақ түрлерінде іске асырады
[9].
Бастауыш мектепте қайткенде де бір жаңа сабақ түрін енгізу
мақсаты емес, осы түрі арқылы көзделген ойыңа жету, сонымен қатар өтілетін
тақырыпты халықтық педагогикаға сай іріктеп алу. Ойын арқылы, көрнекілік
пайдалану барысында балалардың сол тақырыпты жете меңгеруіне жағдай туғызу
керек. Сонда ғана жаңа сабақ түрінің мазмұны ашылып, мағынасы кең
болатындығы сөзсіз. Осы орайда бірнеше сабақ түрінің үлгісін көрсетуге
болады:
1. Саяхат сабақ. 3 сынып.
Мақсаты: 3 таңбалы санды 3 таңбалы санға бөлуде оқушыларды
тақырыпқа сәйкес бөлудің жаңа жағдайымен таныстыру және сабақта есеп шығару
дағдысын жетілдіре отырып, амалдар тәртібі жақшаларды дұрыс қоюға үйрету.
Сабақтьің барысы:
Ұйымдастыру кезеңі
Ұй жұмысын тексеру
Ауызша есептеуге "Кім жүйрік?" ойыны ойнатылады.
Негізгі бөлім: Қожанасырдың саяхаты арқылы жүргізіледі.
Тақтамен жұмыс
Оқулықпен жұмыс
Сергіту жаттығуы Сағаттың тіліндей,
Иіліп оңға бір,
Сағаттың тіліндей,
Иіліп солға бір,
Оң аяқ, сол аяқ,
Жаттығу оңай-ақ.
Қожанасырдың желкенді қайықпен өзенге саяхаты. Ойын түрінде жарыстыру
(есеп шығару барысында)
Сабақты бекіту.
Жұмбақтар шешкізу
Жарыс түрінде есептер шығару.
VIII. Қорытынды.
Бағалау.
Үйге тапсырма.
Бұл жерде мұғалім жаңа тақырып арқылы толық меңгерте алған. Сабақ барысын
бір жүйеге келтіріп, шектен тыс ойынға ауыспағандығы байқалады.
Екінші бір көп қолданып жүрген сабақ түрі-сайыс сабақ.
Мен мұнда Р.Жекенованың төртінші сыныпта математика сабағын өткізуінің
барысына тоқталдым:
Тақырыбы:
Көп таңбалы сандарды қосу,көбейту және бөлу.
Сабақта өтілген материалды пысықтап, баланың материалды қандай дәрежеде
меңгергендіктерін анықтаған.
Сабақ барысы:
I. Алғашқы кезең.
Сыныпты екі командаға бөліп, сабақтың мақсатын, түрін
таныстыру.
II. 1. Жаңа сабақ.
"Кім айға бұрын қонады?" ойыны.
2. Логикалық тапсырмалар
Ауызша тапсырма беру арқылы сайыстыру.
Шытырман есептер шығарту.
Мысал есептер бойынша сайыс.
Сергіту сәті ойнатылған
Оң қолында бес саусақ,
Сол қолында бес саусақ, Бесті беске қосқанда, Болып қалды он саусақ. Оң
аяқта бес башпай,
Сол аяқта бес башпай Беске бесті қосқанда, Болып қалда он башпай.
6. "Лезде қосу фокусы"
7. Бір минут ішінде кесте бойынша есеп құрастыру
сайысы.
III. Қорытынды.
IV. Бағалау, мадақтау.
Мұнда сабақ түріне сай өтілген. Балаларды жарыстыру арқылы тақырыбын
толық қамтыған. Жеңіске жеткен окушыларды (топты) мадақтап, медалдар
тапсырғандығы балалардың сабаққа деген белсенділігін, қызығушылығын арттыра
түсері сөзсіз.
Бастауыш мектепте конкурс сабағын өткізудің де тиімді жолдары бар.
Сабақтың тиімділігі оқушылардың пәнге деген
қызығушылығы мен сабакқа деген белсенділігін
арттырумен қатар, тез есептеуге, ойлауға
машықтандырады. Ойлау жылдамдығын, есте сақтау қабілетін
арттырады.
Сабақтың осы кезеңінде жаппай окушылардың іс-әрекетін ұйымдастыру
мақсатында практикалық жұмыс ұйымдастыру орынды. Себебі "санау" ұғымының
мән-мағынасы және оны орындау процесі практикалық жұмыс арқыла көрсетілуі
тиіс. Шындығында тәжірибеде мектепке алғаш келген оқушылардың "санай
біледі", оны мектепке дейінгі тәжірибеде байқап көрген деген жаңсақ пікір
жиі кездеседі. Сондықтан мұғалімнің алғашқы сұрағы санай білесіңдер ме?
болады. Балалар болса, білеміз деп, жарыса жауап беріп жатады. Ал бұл
жағдайда балалардың текқана сан есімді атайтыны ескеріле бермейді. Демек
"санауды" орындауға ерекше назар аудару керек. Санау үшін заттардың тобы
және сан есімдердің жиынтығы болуы тиіс те, әр затқа сәйкес келетін
сан есім аталып, оған заттың аталуы қоса айтылуы тез. Осыған балаларды
бейімдеу практикалық жұмыстан басталғаны жөн.
Математикалық, оның ішінде геометриялық ұғымдар мен түсініктер,
заңдылықтар мен сызба есептердің бейнелеу онері сабақтарында өте көптеп
кездесуі- пән аралық байланыстар үшін қажет оқу материалдары. “Математика
ғылымы-барлық ғылымдардың патшасы” деген тарихи-ғылыми тұжырымды ескере
жане ол ғылымның оқушшының ойлау, ес қайта жаңғырту, үрдістерін дамытуда
ерекше маңызы барын анықтай отырып, оның бейнелеу өнермен байланысына
тереңірек мән берген абзал [11].
Математиканы оқыту курсы, оның ішінде математиканың пәнішіндік
байланысын ұйымдастыру барлық пәндермен байланысты, кіріктіріліп жүргізуі
тиіс.
Математика ғылымдар патшасы болғандықтан, барлық пәндердің
оқытылуында алатын орны ерекше. Математикалық білім беру оны басқа
пәндермен байланыстырып өту кең түрде қолданылады. Осы орайда, математиканы
оқыту барысында пәнаралық байланысты жүйелі түрде жүргізіп отыру оқыту мен
оқушының сапалық жақтарын жақсартады.
Математика пәні өмір талабына сәйкес бейнелеу өнері, дүниетану және
қазақ тілімен тығыз байланысты [12].
4-сынып бойынша пәндерді алсақ, мысалы: бейнелеу өнері сабағында
сызық түрлері, Заттардың құрылымы, пішіні тақырыптарында суреттің ең
негізгі бөлігі сызық жүргізу, онда тік, көлденең, доға, шеңбер сызықтары
болса, ал өмірде күнделікті кездесетін заттардың құрылысынан геометриялық
денелердің кескінін табуға болады.
Қазақ тілі сабағында сөз таптары Сан есім, Дара және күрделі сан
есім тақырыптарында оқушыларға сандар мен оның сырларын терең ұғындырып,
олардың сан есім түрлерін дұрыс ажырата білуге үйретеді [13].
Жас бала не нәрсеге болса да құмар қызыққыш қолымен ұстап, көзбен
көргенді жақсы көреді. Оқушылардың қызығушылығын арттыру жақсы
ұйымдастырылған сабаққа байланысты. Сондықтан әрбір сабақтан бұрыннан
белгілі мәліметтерді қайталай бермей, оқытудың жаңа әдіс тәсілдерін
іздестіру қажет.
Мысалы, қазақ тілі пәні бойынша Етістік бақырыбын өткендігі өз
сабағыма тоқталатын болсам: оқушыларға сабақтағы тапсырмаларды орындай
отырып пирамида тұрғызуға көмектесетіні айтылды. Пирамиданың алғашқы
бөлігі:
І.Бастапқы таныстық.
1. Мұнда үй тапсырмасы тексеріледі.
2. Тірек сызбаны пайдаланып өтілгенді еске түсіру.
Сөз таптары
Затесім Сан есім Сын есім Етістік
Кім? Не? Не істейді?
Кімдер? Нелер? Не
қылады?
Қайтті?
ІІ.Терең таныстық.
Оқулықпен жұмыс. 338 – жаттығу.
Бие құлындайды.Түйе боталайды. Қой қоздайды. Мысық балалайды.
(төрт түліктің пайдасы туралы айту)
Сөйлемдегі етістіктерді сұрақ қою арқылы табу.
Дүниетану сабағында Күн – жарық пен жылудың көзі тақырыбында
математикамен байланыстыра отырып көп таңбалы сандарды, Жердің өз
білігінен айналуы [14]. Күн мен түннің ауысуытақырыбында уақыттың өлшем
бірлігі тәулік туралы ұғыммен байланыстыра түсіндіріп, үйлестіріп өту
маңызды.
Мысалы, еліміздің астанасы- Астана қаласы.
- Біздің Елордамыз қалай аталады?
- Астана
- Астанада ең әдемі нелер бар?
- Биік ғимараттар, ескерткіштер бар.
- Тағы да Астанада ең әдемі, биік, үлкен ғимарат Пирамида бар (суретін
көрсету).
Бұл Елбасымыздың ұсыныс қалауымен салынған үлкен ғимарат. Пирамида –
Бейбітшілік және келісім сарайы. Бұл 25 қабатты үймен тең. Бұл орталықта
мұражай, көрме, кітапхана және 1500 орындық опера театры бар. Бұл сарай
туралы Елбасымыз былай дейді: Қазірде Қазақстан Республикасы дәл осы
Пирамиданың жақтарындай болып дүниенің 4 бұрышына бірдей айқара есік ашты.
Ғылымның барлық салалары өзара тығыз байланысты, сондықтан оқу
пәндері де бір-бірінен ажырамайды.
Бастауыш мектеп математика курсындағы пәнаралық байланыстың қойылуы
неғұрлым терең білімді игеруге ғылыми ұғымдар ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz