Антика философиясы негізгі ұғымдары

Жоспар
Кіріспе

І. Кіріспе
ІІ. Негізгі бөлім
1. Антика философиясы.
а) Ежелгі Үндістан
б) Ежелгі Қытай

Ежелгі Үндістан: ведалар және оның құрылымы, әнұрандар, дұғалар құрбандық формалары. Ортодоксальды философиялық мектептер: веданта, миманса, санкхья, йога, ньяя, вайшешика. Ведаларға оппозициялық ілімдер (ортодоксальды емес философиялық мектептер): Буддизм, джайнизм, чарвака, локаята.
Ежелгі Қытай: Қытай философиясының негізгі пәні қоғам мен адам арасындағы билеуші мен бағынушы арасындағы қатынас. Қытай философиясының негізгі өкілдерінің ой - толғауларындағы этиканың басымдылығы. Араласпау немесе әрекетсіздік адамға қатынасы бойынша басты талаптардың бірі.
Негізгі ұғымдар: Буддизм, джайнизм, чарвака, локаята, Конфуций ілімі, даосизм т.б.
Қаралатын мәселелер:
1. Ежелгі Үнді философиясындағы ортодоксалды және ортодоксалды
емес мектептер.
2. Ежелгі Қытайдағы негізгі мектептер (Конфуций ілімі, Даосизм, Мао-
цзы мектебі)

Пән: Философия
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 13 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

І. Кіріспе
ІІ. Негізгі бөлім
1. Антика философиясы.
а) Ежелгі Үндістан
б) Ежелгі Қытай

Антика философиясы.
Ежелгі Үндістан: ведалар және оның құрылымы, әнұрандар, дұғалар
құрбандық формалары. Ортодоксальды философиялық мектептер: веданта,
миманса, санкхья, йога, ньяя, вайшешика. Ведаларға оппозициялық ілімдер
(ортодоксальды емес философиялық мектептер): Буддизм, джайнизм, чарвака,
локаята.
Ежелгі Қытай: Қытай философиясының негізгі пәні қоғам мен адам
арасындағы билеуші мен бағынушы арасындағы қатынас. Қытай философиясының
негізгі өкілдерінің ой - толғауларындағы этиканың басымдылығы. Араласпау
немесе әрекетсіздік адамға қатынасы бойынша басты талаптардың бірі.
Негізгі ұғымдар: Буддизм, джайнизм, чарвака, локаята, Конфуций ілімі,
даосизм т.б.
Қаралатын мәселелер:
1. Ежелгі Үнді философиясындағы ортодоксалды және ортодоксалды
емес мектептер.
2. Ежелгі Қытайдағы негізгі мектептер (Конфуций ілімі, Даосизм, Мао-
цзы мектебі)
Біздің жыл санауымыздан үш мың жыл бүрын ежелгі Үнді жерінде қауымдық
қоғам ыдырап, оның орнына құлдық қоғам қалыптаса бастады. Осыған орай
ежелгі үнді қоғамы 4 варнаға бөлінді. Олар: брахмандар (абыздар),
кшатрийлер (әскербасылар) және шудралар (құлдар). Әр варна тұйықталған
әлеуметтік топ болды да, әрқайсысы қоғамда өзіне тән орын алды және
өздеріне ғана тән дәстүрлі мамандықтары болды. Мысалы, брахмандардың
үлесіне - ой еңбегі, кшатрийларға - әскери қызмет, вайшьилерге -
ауылшаруашылық, қолөнер кәсібі, саудагерлік тисе, шудраларға- қара жұмыс
ғана тиді. Ежелгі үнді қоғамының осы даму кезеңіне сай мифологиялық,
философиялық көзқарастары да қалыптасты. Олар негізінен үнді мәдениетінің
ескерткіші ведаларда (веда б.д.д. 1500ж) жиынтықталған. Ведалар 4 бөлімнен
тұрады: 1) самхит-құдайларға арналған гимндер жинағы; 2) брахман- самхитті
түсіндіретін әр түрлі мифологиялық әңгімелер,, ритуалдар т. б; 3) араньякта-
(орман кітабы) брахманға тән ритуалдардың орнына құдайларды іштей сыйлап
құрметтеу, олар туралы ойланып - толғану сияқты көзқарас; 4) Ведалардың ең
соңғы сатысы "Упанишадта" дәстүрлі варналарды бір-біріне қарсы қоюдан гөрі,
олардың арасындағы айырмашылықты ең жоғарғы білім арқылы жоққа шығаруға
болады деген идея уағыздалады. Упанишадтың басты тезисі Брахман туралы.
Ғарыштың негізінде мәңгі мәнділік- Брахман жатыр. Ал одан заттар дамып
өскен. Олай болса, Брахман - бар әлемнің генетикалық, түпнегіздік бастамасы
және олардың соңы. Брахман екі түрлі болады. Біріншісі-қозғалмайды, нақты
өмір сүреді, бірақ жойылып кетуі мүмкін, ал екіншісі-жойылмайды, өлмейді,
қозғалыста болады және ақиқат. Бірінші брахман көп түрлі болса, екіншісі-
жалқы. Кейбір жағдайларда брахмандармен қатар, синоним ретінде, Атман ұғымы
да қарастырылады. Атманның табиғаты-бір жағынан дене сияқты болса, екінші
жағынан рух сияқты. Рухты атман- тіршіліктің негізі, ал екеуі қосылып,
барлық денелердің ішкі бастамасы, негізі және соңы болады. Амен тек бастама
ғана емес, ол- саналы тіршілік иесі, әлемді жаратушы. Брахман және атманмен
қатар тұрған ұғымдардың бірі-пуруша және "мен". Пуруша - ол әлем, адам
түріндегі әлем. Сондықтан, Атман бастапқыда пуруша түрінде болып, "мен
әлемді жаратамын",-деп: аспан суын, сәуленің бөлшектерін, өлімді, суды
жаратты. Осыдан біз Атманның саналы екенін түсінеміз. Упанишадта "менді"
Брахманмен, Атманмен тең деп түсінген де ғана, адам өзін құдаймен, бүкіл
әлеммен теңмін деп, түсінеді. Ал "мен" - бір бөлек, брахман, атман-бір
бөлек деп түсінетін болсақ ол-білімділікке жатпайды. Ал, егер атманды танып-
білсек, барлығын да білгеніміз. Жалпы, білімділік упанишадта өте жоғары
бағаланады. Мысалы, тікелей қүрбандық шалғаннан гөрі, құрбандық шалу туралы
білім өте қүндырақ. Өмірдің ең басты мақсаты-тірі кезінде атман-брахманмен
қосылып-бірігу. Өмір қиыншылығынан, қү-марлығынан, үмітінен,
қызғаншақтықтан тыныштық тауып, алдап- арбаусыз ой кешіп, атманды үсініп-
білген адам нағыз брахман болып құдайға, әлемдік қүрылымға айналады.
Упанишадта жанның көшіп-қону идеясы ең басты идеялардың бірі. Қайта-қайта
айналып келетін жанның сансар тырнағынан құтылу үшін аскеттік өмір сүріп,
ең жоғары білімді алуы басты шарт болып саналады.
Ведалар негізінде қалыптасқан философиялық ілімдер сол ведалардың
беделін мойындау-мойындамауына байланысты әр-түрлі бағыттарға бөлінеді:
жайнизм, буддизм, даршандар, чарвактар-локаяттар,санкхья т.б.
а) Жайнизм ("жина"-жеңімпаз). Жайнизмнің негізгі философиялық көзқарастары
"сиддханта" деп аталатын кітаптар жинағында берілген (б.д.д. Зғ.) жайнизм
сансарға (жанның бір денеден екінші денеге көшіп жүруі), кармаға (әділ жаза
заңдылығы) және мокшаға (жанды қасіреттен азат ету) сенеді. Жайнизмнің
басты мақсаты-қасірет деп түсінген өмірден азат болу, жайнизмнің ілімінше,
карма заңын құдайларға құрбандық шалып өзіңе қаратуға болмайды. Жанның
бүрынғы өмірде жасаған келеңсіз істерінің салдарын осы өмірде жеңуге
болады. Ол үшін сансардан құтылу қажет.
Жайналықтар әлемді тіршілігі бар және тіршілігі жоқ деп екіге бөледі.
Тіршілігі жоқ (аджива) әлем атомдардан (ану) тұратын материядан (пудгала)
құралады. Олар бір-бірімен қосыла, бөліне алады. Оларға, сонымен қатар,
кеңістік (ақаша) уақыт (кала), орта және қозғалыс жатады. Тіршіліктің жаны
бар. Керек десеңіз, жердің де жаны бар. Жанның өзі әр- түрлі болады. Егер
ауа, су, жер, от, өсімдіктер тек ғана сезіне алса, қүстарға, жануарларға,
адамдарға сезім мүшелері арқылы түсіну тән. Жалпы алғанда, тіршілік мәңгі,
бірақ ол материалдық денелер түрін қабылдаған көптеген жандарға бөлініп
кетеді де, бір денеден екінші денеге ауысып отырады.
Жайнизм мокша тіршілік пен тіршілігі жоқтардың арасын толығымен
алшақтаса, карма оларды біріктіреді, сөйтіп мәңгі әлемдік процесс жүріп
жатады. Карманың өзі көп түрлі болады. Оның бірі денеміздің табиғатын,
бізді дүниеге әкелген жанұямызды айқындаса, екіншісі - өмірдің ұзақтығын,
үшіншісі - тіршілік пен тіршілігі жоқтарды біріктірудің негізі болып
есептелетін құштарлыққа, ләззаттануға қатынасты айқындайды.
Ал сансардан азат болу үшін "үш қазына" сақтау керек. Олар: дұрыс
қылық, шынайы білім, дұрыс сенім. Дұрыс сенім-тиртханкалар деп аталатын 24
әулиенің іс-әрекетіне сену болса, дұрыс қылық-тазалықты, шындықты,
сабырлықты, өзіне қаталдықты, салмақтылықты т.б. сақтау. Ал шынайы білім-
жанның сезім мүшелері мен ақыл-ойға сүйенбей алған білімі. Мұндай танып
білу процесінде жан қүрастырып отырған заттармен тікелей байланысады. Ал
түйсіктер, ақыл-ой болса мұндай байланысқа кедергі жасайды. Танымның 3 түрі
өз тарапынан 3 сатыдан тұрады. Бірінші сатысында-жан алшақтығы және ұсақ
заттарды түйсінеді, екінші сатысында-өз бойындағы адамдарға деген
қызғанышты, жек көрушілікті женген жан адамдардың қазіргі және өткен
кездегі ойларын тікелей білуге мүмкіндік алады, ал үшінші сатысында - азат
болған жанға көрегендік қасиет, абсолюттік білім дариды.
Жайналардың пікірінше, әлем бірінің үстіне бірі орналасқан көп
қабаттан тү-рады. Төменгі екі қабатында-әзәзіл (перілер), ортаншы қабатта-
жер, келесі қабатта-құдайлар, ал ең жоғарғы қабатта-құдайларға ұқсас
джиндер орналасқан. Шындап келгенде жайналардың пікірінше, құдай жоқ, оның
бар екендігі туралы келтіріліп жүрген дәлелдердің бәрі негізсіз, қате,
сондықтан да құдайға емес, 24 тиртханкараға (әулиелер) және джиндарға сену
керек.
Жайнизм кейінірек келе дигамбар және шветамбар деген екі сектаға
бөлініп кетті. Жайнизмге Үндістанда қазірдің өзінде де көптеген адамдар
сенеді.
б) Буддизм. Бұл философиялық ағымның шығу тарихы принц Сиддхарта Гаутаманың
(б.д.д. 563-483 ж.ж) есімімен тығыз байланысты. Буддизм ілімі бойынша, өмір-
қасірет. Адам қандай әлеуметтік сатыда түрса да аурудан, кәріліктен,
өлімнен құтыла алмайды. Оған құдайға шалған қүрбандық та көмектесе алмайды.
Қасіріттен құтылудың бірден-бір жасы сансардан (жанның бір денеден бір
денеге ауысып отыруы) толық азат болу. Ол үшін адам төрт түрлі ақиқатты
білуі қажет. 1) Өмір - қасірет. Өмірге келу, кәрілік, ауру, жақсы көрген
нәрсеңнен айырылу, қажетіңе жете алмау т.б.-осылардың бәрі қасірет. 2)
Қасіреттің пайда болуы туралы ақиқат. 3) Қасіреттің пайда болу себебі-
өмірден ләззат алуға деген құштарлық екенін түсініп аталған құштарлықтардан
құтылу арқылы оны жеңуге болатындығына сену. 4) Құштарлықтан құтылу
жолдарын білу. Құштарлықтан құтылу оңай емес, ол үшін 8 әдептілік қағиданы
бұлжытпай орындау арқылы жанды таза үхтауға тырысу қажет. Олар:
1) Дұрыс жол-төрт ақиқатты дұрыс түсіну
2) Дұрыс шешім - төрт ақиқатқа өз өмірін өзгертуге бағытталған ерік-
жігер.
3) Дұрыс сөз-өтірік айтпау, біреуді босқа жамандамау, балағат сөз
айтпау.
4) Дұрыс іс-әрекет-ешқандай тіршілік иесіне жамандық жасамау, ұрлық-
қарлықтан қашық болу.
5) Дұрыс тұрмыс қалпы- адал еңбек етуді әдетке айналдыру
6) Дұрыс күш жұмсау-құмарлықпен, жаман оймен күресу
7) Дұрыс ой бағыты-бұл дүниенің жалған, алдамшы, уақытша екенін түсіну.
8) Дұрыс жинақтала білу-өз денеңді сезінуден, ойлаудан, түсінуден арылу
Дұрыс жинақтала білудің өзі 4 сатыдан тұрады.
1) Ойды 4 ақиқатқа түсініп, пайымдауға бағыштау
2) Осы 4 ақиқатқа сену. Ол біздің жанымыздың тыныштықта және қуанышта
болуына мүмкіндік береді
3) Қуаныш-қайғыдан, өз денеңді сезінуден арылу.
4) Толық сабырлық және толғаусыздық жағдайға жету. Соңғы сатыны будда
"нирвана" деп атады. Нирвана-қайта тірілуден құтқару. Нирвана мокшаның
өзгерген түрі. Тек нирвананың мокшадан айырмашылығы, мокша жанды қүдіреттен
о дүниеде азат етсе, нирвана - бұл дүниеден азат етеді. Нирвана жағдайына
жеткен адамды архат (қадірлі, сыйлы адам) деп атайды. Нирвана, архат
жағдайына жеткен адамды брахман деуге де болады. Олай болса, нирвана -ең
жоғарғы ляззат. Кейін келе, нирвана ұғымы адамның бойынан бүкіл әлемдік
көрініске ауысады. Әлемдегі нирвана мәңгі, оны ешкім дүниеге әкелмейді және
пайда болуының себебі жоқ. Әлемдік нирвананы сезім мүшелері арқылы қабылдау
мүмкін емес, оны тек қана дұрыс жолмен жүрген, ақыл-ойы таза, күнделікті
қызықтан алшақадам танып біле алады.
Біздің дәуірімізге дейінгі 3 ғасырда буддизм Индияның ресми
идеологиясы болды. Кейінірек келе, екі ағымға бөлініп кетті. Хинаяна -
"кіші шеңбер" деп аталатын ағым алғашқы буддизмге жақынырақ болса, махаяна-
"үлкен шеңбер" деп аталатын ағым-архаттан гөрі деп "бодхисатвана" пір
тұтады. "Бодхисатва"-архатқа жетпеген бірақ толық білімге жетуге талпынып
жүрген адам. Ол білгір адамнан гөрі дін уағыздаушы адамға көбірек үқсайды.
Өзінің ерлігімен, батырлығымен ол тек өзін ғана қүтқармайды, өз күшімен
нирванаға жете алмайтындардан бәрін қүтқарады. Сөйтіп, нирвана өзінің
бүрынғы мағынасынан айырылып, "жұмақ" ұғымға пара-пар ұғымға айналады.
Буддизмге сенушілер ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.