Жас ерекшелігіне қатысты атаулардың этнолингвистикалық тұрғыдан зерттеленуі
1 Тілге тән қасиеттер
2 Ұлттың түп қазығы . оның тілі
3 Халықтың рухани байлығының шоғырланатын жері
4 Этнолингвистика
2 Ұлттың түп қазығы . оның тілі
3 Халықтың рухани байлығының шоғырланатын жері
4 Этнолингвистика
Адамзат өзін қоршаған шындықты, әлемдегі сан алуан құбылыстар мен олардың сапа-қасиетін сезім мүшелері арқылы сіңіріп, санамен түйсініп қана қоймайды, оған жауап қайтарады, ақпаратты өзінше жаңғыртып, жаңа сапада қайта жасауға саналы-санасыз күйде талпыныс жасайды, өндейді, қорытады, елеп-екшейді, баға береді, тәжірибеде қолданады, бұлардың тұтас көрінісі ретінде әлемнің тілдік бейнесі жасалады.
Тілге тән қасиеттер көп. Солардың ең бастыларының бірі коммуникативтік, яғни танымдық қасиет. Екіншісі эстетикалық, яғни тәрбиелік қасиеті. Біздер бұған дейін тілдің тек бір-ақ қасиетін, атап айтқанда танымдық қасиетін сөз етіп, қай сөз қай сөз табына жатады, қай сөздің қандай мағынасы бар, - деген мәселелерді ғана сөз етіп келдік. Ал тілдің танымдақ қасиетімен бірге оның тәрбиелік те қасиеті болатындығына көңіл аудара бермейміз. Соның кесірінен жас ұрпақты тәрбиелеуде тілдің, тіл болғанда ұлттық тілдің рөлін жоққа шығарып алдық. Тіпті, тілде ондай рөлдің бар екенін ескере бермейтін жағдайға жеттік.
Шындыққа жүгінсек, тілде тәрбиелік қасиет өте мол. Ол – ұлттың ұлттық менталитетін жаңғыртып заманға қажетсізін алып тастап, ал жақсыларының бәрін қалыптастыру казіргі уақытта ең басты мәселелердің бір болып отыр. Ол үшін бірінші кезекте халқымыздың ғасырлар бойы қалыптасқан өзіндік ерекшелігін, болмыс-бітімі мен салт-дәстүрін, сана-сезімі мен әдет-ғұрыпын, өмірге көзқарасы мен ұғым-түсінігін зерттеуміз керек.
Санадан айырылған ұлтқа мәдениеттің де, әдебиеттің де, өнердің де қажеті жоқ болып қалады. Ендеше ұлттың ұлттық болмыс бітімін, тұрмыс – тіршілігін, ойын, көзқарасын, санасын зерттемей, оған қозғау салмай, оны дамытпай, қалыптастырмай болмайды.
Тілге тән қасиеттер көп. Солардың ең бастыларының бірі коммуникативтік, яғни танымдық қасиет. Екіншісі эстетикалық, яғни тәрбиелік қасиеті. Біздер бұған дейін тілдің тек бір-ақ қасиетін, атап айтқанда танымдық қасиетін сөз етіп, қай сөз қай сөз табына жатады, қай сөздің қандай мағынасы бар, - деген мәселелерді ғана сөз етіп келдік. Ал тілдің танымдақ қасиетімен бірге оның тәрбиелік те қасиеті болатындығына көңіл аудара бермейміз. Соның кесірінен жас ұрпақты тәрбиелеуде тілдің, тіл болғанда ұлттық тілдің рөлін жоққа шығарып алдық. Тіпті, тілде ондай рөлдің бар екенін ескере бермейтін жағдайға жеттік.
Шындыққа жүгінсек, тілде тәрбиелік қасиет өте мол. Ол – ұлттың ұлттық менталитетін жаңғыртып заманға қажетсізін алып тастап, ал жақсыларының бәрін қалыптастыру казіргі уақытта ең басты мәселелердің бір болып отыр. Ол үшін бірінші кезекте халқымыздың ғасырлар бойы қалыптасқан өзіндік ерекшелігін, болмыс-бітімі мен салт-дәстүрін, сана-сезімі мен әдет-ғұрыпын, өмірге көзқарасы мен ұғым-түсінігін зерттеуміз керек.
Санадан айырылған ұлтқа мәдениеттің де, әдебиеттің де, өнердің де қажеті жоқ болып қалады. Ендеше ұлттың ұлттық болмыс бітімін, тұрмыс – тіршілігін, ойын, көзқарасын, санасын зерттемей, оған қозғау салмай, оны дамытпай, қалыптастырмай болмайды.
1. Аханов К. Қазақ тілі лексикасының мәселелері. –Алматы., 1956. 91б.
2. Кеңесбаев І., Мұсабаев Ғ. Қазіргі қазақ тілі. Лексика.
Фонетика. -А., 1962.-312 б.
3. Белбаева М. Қазіргі казақ тілі лексикологиясы. А., 1976. – 114б.
4. А.Болғанбаев Ә. Қазақ тілінің лесикологиясы. -А., 1988.-146 б.
5. Қалиев Е, Болғанбаев Ә. Қазақ тілінің лексикологиясы мен фразеологиясы. -А., 1997.-256 б.
6. Толстой Н.И. О предмете этнолингвистики и ее роли в изучении языка и этноса// Ареальные исследования в языкознании и этнографии. 1983.-С. 176-198.
7. Толстой Н.И. Некоторые вопросы соотношения лингво-этнографических исследований // Проблемы картографирования в языкознании и этнографии.-Л.. 1974.-С.63-70.
8. Қайдаров А.Т. Тарихи лексикология және этнолингвистика //Қазақ тілі тарихи лексикалогиясының мәселелері. -А., 1988. -3.-24-6.
9. Шойбеков Р.Н. Лексика ювелирного исскуства в казахском языке: Автореф. дис.канд.-А.,1987.-22 с.
2. Кеңесбаев І., Мұсабаев Ғ. Қазіргі қазақ тілі. Лексика.
Фонетика. -А., 1962.-312 б.
3. Белбаева М. Қазіргі казақ тілі лексикологиясы. А., 1976. – 114б.
4. А.Болғанбаев Ә. Қазақ тілінің лесикологиясы. -А., 1988.-146 б.
5. Қалиев Е, Болғанбаев Ә. Қазақ тілінің лексикологиясы мен фразеологиясы. -А., 1997.-256 б.
6. Толстой Н.И. О предмете этнолингвистики и ее роли в изучении языка и этноса// Ареальные исследования в языкознании и этнографии. 1983.-С. 176-198.
7. Толстой Н.И. Некоторые вопросы соотношения лингво-этнографических исследований // Проблемы картографирования в языкознании и этнографии.-Л.. 1974.-С.63-70.
8. Қайдаров А.Т. Тарихи лексикология және этнолингвистика //Қазақ тілі тарихи лексикалогиясының мәселелері. -А., 1988. -3.-24-6.
9. Шойбеков Р.Н. Лексика ювелирного исскуства в казахском языке: Автореф. дис.канд.-А.,1987.-22 с.
УДК: ӘОЖ 306.44089
Жас ерекшелігіне қатысты атаулардың
этнолингвистикалық тұрғыдан зерттеленуі
Халтаев Жахонгир Махмуджанұлы
Қ. А. Яссауи атындағы халықаралық қазақ-түрік университетінің
магистранты
ҚР. ОҚО, Түркістан қаласы, Ж. Баласугун 49 үй
+77253377233, +77026215100
joha_ktl@mail.ru
Бұл мақалада қарастырылатын мәселе адамның жас ерекшелігіне қатысты
атаулардың этнолингвистикалық тұрғыдан зерттеленуі. Яғни, ұлттың түп қазығы
– оның тілі. Егер халық өзінің тілінен, дінінен, рухынан айрылса ол
санасызданады. өзінің қай халық екендігін ұмытады.
В этой статье рассматривается исследования наименований состоящих из
этнолингвистических особенностей возратных категорий людей. Основа каждый
национальности это его язык. Если народ теряет свой язык, веру или же
религию он не ценится, они забывают какой они национальности.
This article focuses on the study of names consisting of ethno-
linguistic features vozratnyh categories of people. The basis of every
nationality is his language. If people lose their language, faith or
religion, it is not appreciated, they forget what they nationality.
Адамзат өзін қоршаған шындықты, әлемдегі сан алуан құбылыстар мен
олардың сапа-қасиетін сезім мүшелері арқылы сіңіріп, санамен түйсініп қана
қоймайды, оған жауап қайтарады, ақпаратты өзінше жаңғыртып, жаңа сапада
қайта жасауға саналы-санасыз күйде талпыныс жасайды, өндейді, қорытады,
елеп-екшейді, баға береді, тәжірибеде қолданады, бұлардың тұтас көрінісі
ретінде әлемнің тілдік бейнесі жасалады.
Тілге тән қасиеттер көп. Солардың ең бастыларының бірі коммуникативтік,
яғни танымдық қасиет. Екіншісі эстетикалық, яғни тәрбиелік қасиеті. Біздер
бұған дейін тілдің тек бір-ақ қасиетін, атап айтқанда танымдық қасиетін
сөз етіп, қай сөз қай сөз табына жатады, қай сөздің қандай мағынасы бар, -
деген мәселелерді ғана сөз етіп келдік. Ал тілдің танымдақ қасиетімен бірге
оның тәрбиелік те қасиеті болатындығына көңіл аудара бермейміз. Соның
кесірінен жас ұрпақты тәрбиелеуде тілдің, тіл болғанда ұлттық тілдің рөлін
жоққа шығарып алдық. Тіпті, тілде ондай рөлдің бар екенін ескере бермейтін
жағдайға жеттік.
Шындыққа жүгінсек, тілде тәрбиелік қасиет өте мол. Ол – ұлттың ұлттық
менталитетін жаңғыртып заманға қажетсізін алып тастап, ал жақсыларының
бәрін қалыптастыру казіргі уақытта ең басты мәселелердің бір болып отыр. Ол
үшін бірінші кезекте халқымыздың ғасырлар бойы қалыптасқан өзіндік
ерекшелігін, болмыс-бітімі мен салт-дәстүрін, сана-сезімі мен әдет-ғұрыпын,
өмірге көзқарасы мен ұғым-түсінігін зерттеуміз керек.
Санадан айырылған ұлтқа мәдениеттің де, әдебиеттің де, өнердің де
қажеті жоқ болып қалады. Ендеше ұлттың ұлттық болмыс бітімін, тұрмыс –
тіршілігін, ойын, көзқарасын, санасын зерттемей, оған қозғау салмай, оны
дамытпай, қалыптастырмай болмайды.
Тек жоғарыда айтылған нәрселерді зерттеп қана қоймай оларды саралап,
даралап, кейінгі жастарымыздың бойына сіңіруіміз қәжет.
Қазіргі таңда ұлттық тәрбиеге байланысты еліміздің көптеген
мектептерінде Атамұра, Шаңырақ сияқты бағдарламалар қолға алынып,
жүзеге асырылуда. Әрине, бұл бағдарламалардың ұлттық мектептер үшін
пайдасы зор. Алайда, жастарымызға ұлттық тәлім-тәрбие берудің міндеттерін
аталған бағдарламалар түгелдей атқара алмайды. Ол үшін бұл бағдарламаларды
ғылыми тұрғыдан жетілдіріп, толықтырып, тереңдетіп алуымыз керек. Содан
кейін осы бағдарламадағы идеялармен ойлауды тек тәжірибе сабақтарында ғана
емес, сонымен бірге, оларды мектептерде, университеттерде өтілетін барлық
пәндерді бойына сіңіріп, айтпақ ойымызды, берер тәрбиемізді сол пәндер
арқылы жүзеге асыруға тиістіміз. Сонда ғана біз көздеген мүддемізге жете
аламыз.
Ұлттың түп қазығы – оның тілі. Егер халық өзінің тілінен, дінінен,
рухынан айрылса ол санасызданады. өзінің қай халық екендігін ұмытады.
Ендеше, жоғарыда аталған мәселеге біз тек тіл тұрғысынан, онда да
өзімізге етене жақын қазақ тілі тұрғысынан, қазақ тілінің лексикалық
байлығы тұрғысынан келгенді жөн көріп отырмыз.
Қазақ – ат қойғыш халық. Өзі тіршілік ететін кең даласына, оның аңдары
мен өсімдіктеріне, күнделікті бағып жүрген төрт түлік малына байланысты
қойылған сан мың атауларды былай қойғанда адамның өзіне қатысты
атаулардың саны қаншама көп. Оған адамның нәсілінен, есімінен бастап дене
мүшелері, ағзалары, киімі, тамағы, ұйқысы, денсаулығы, аурулары, қозғалысы,
күйі, өмірі түрлі қажеттіліктерді анықтайтын атауларының бәрі жатады.
Бұларды бір адамның түгел қамтуы мүмкін емес. Сондықтан біз өзімізге тағы
да шектеу қойып, тек адамның жас ерекшелігіне қатысты атауларды ғана сөз
етуді алдымызға міндет етіп қойып отырмыз.
Тіл ғылымы жоғарыда айтқанымыздай тілдік материалды бұған дейін таза
тілдік тұрғыдан ғана зерттеп келді [1.18]. Мұндай зерттеулер арқылы әрине,
тіл білімін талай жетістіктерге қолын жеткізді. Тіл білімінің қазіргі даму
деңгейі тұрғысынан қарасақ, адамның жас ерекшелігіне, жынысына қатысты
атауларды тек тілдік тұрғыдан зерттеу аз. Енді оны қоғамдық ғылымыдардың
басқа салаларымен байланыстыра зерттеу қажеттілігі туындап отыр.
Ондай байланыстылықты бірнеше ғылым салалары, атап айтқанда: тарих,
этнология (халықтану), этнография, философия, психология, әдебиет,
мәдениет тағы да басқа жүзеге асыра алады. Бұлардың ішінде тіл білімінің,
әсіресе, этнолингвистиканың алатын орны ерекше.
Тіл білімінің жоғарыда аталған ғылым салаларымен байланысы қоғамдық
аренада бір сөзбен этнолингвистика деп аталып жүр [6.28].
Этнолингвистика тілдік фактілердің өзін ғана зерттемейді, ол тілдік
материалдарды халықтың тарихымен, мәдениетімен, әдебиетімен, сондай-ақ,
таным-түсінігі, әдет-ғұрпы, салт-санасымен байланыстыра зерттейді. Ондағы
мақсат – тілдің лексикалық байлығы негізінде халықтың рухани, мәдени
өмірін, салт-дәстүрімен әдеп – ғұрпын, ой-жүйесі мен дүниетанымын жан-жақты
ашып көрсету.
Өйткені, В. Гумбольтд, Л. Блумфильд, Э. Сепир, Б. Уорф, Л. Вейсгербер
т.б сияқты беделді ғалымдардың зерттеулері бойынша әр халықтың тарихы мен
тұрмыс-тіршілігі, дүниетанымы мен наным-сенімі, әдет-ғұрпы мен салт-
дәстүрі оның тіліне (сөздері мен сөз тіркестеріне, идиома-фразалары мен
мақал-мәтелдеріне тағы да басқа) өз таңбасын, ізін қалдыратын көрінеді.
Ендеше, кез-келген этнолингвистикалық зерттеу-өзінің алдына әрі кең
көлемдегі ізденіске, әрі ұлттық ерекшеліктерге баса көңіл аударуды мақсат
етіп қояды. Мұндай іргелі зерттеудің нәтіжесінде белгілі бір халыққа тән
ерекшеліктер жан-жақты, әр қырынан, әрі бірі-бірімен байланысты түрде
айқындалады. [9.65]
Адамның жасына қатысты сөздер мен сөз тіркестерін сөз еткенде оларға
тән тілдік деректермен бірге сол сөздер мен тіркестерге (ұғымдарға)
байланысты экстралингвистикалық факторларға да ерекше назар аударылады.
Бұл ретте біздің басқа зерттеушілерден айырмашылығымыз: бізге
дейінгі зерттеушілердің көбі тілдік фактілердің өзін ғана алып,
оларды тек лингвистикалық тұрғыдан зерттейтін немесе сол тілдік фактілерді
тек этнолингвистикалық тұрғыдан ғана сөз ететін. Біз бұл жұмыста оның осы
екі жағын бір-бірімен байланыстыра, ұштастыра, бірлікте алып қарастырғанды
жөн көріп отырмыз.
Оған басты себеп: бізге нысан болып отырған лексика-семантикалық
топтарда ұлттық белгі, ұлттық мән-мағына басым. Басқаша айтсақ, ол сөздер
мен тіркестерде халқымыздың өмір тарихы, тұрмыс-тіршілігі, әдет-ғұрпы, салт-
санасы, дүниетанымы, философиясы, психологиясы, тәлім-тәрбиесі мен наным-
сенімі, бір сөзбен айтқанда, рухани қазынасы жатыр. Сондықтан болар,
академик Ә.Қайдаров өзінің "Этнолингвистика" деген мақаласында: "Этностың
өткендегі тарихы мен этнографиялық байлығын біз ең алдымен тілден іздеуіміз
керек",- деп жазды [2.45].
Этнолингвистика ғылымы "енді ғана қалыптасып келе жатқан жас сала"
дегенді біз жиі айтамыз. Қазақ тіл білімі үшін оның жас сала екендігі рас.
Ал Еуропа тіл білімі үшін оны жас деу әділетті бола қоймас.
Этнолингвистиканың біраз мәселелері 18-19 ғасырларда өмір сүрген атақты
И.Г.Гердер, В.Гумбольдт, М.Брэал, Я.Гримм сияқты ғалымдардың еңбектерінде-
ақ әжептәуір сөз болған [4.63].
Этнолингвистика мәселелерімен бұрынғы кеңес өкіметінің "құрамында
болған тәуелсіз Республикалардың тілші ғалымдары қазіргі кезде
жаппай айналысып жүр десек, мұнымыз өсіріп айтқандық емес. Оның ішінде
біздің Қазақстан ғалымдары да бар. Бұл ретте академик Ә.Қайдаровтың еңбегін
ерекше атағанымыз жөн. Ол кісінің өзі жазған еңбектерін былай койғанда, сол
кісінің жетекшілігімен этнолингвистикаға ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Жас ерекшелігіне қатысты атаулардың
этнолингвистикалық тұрғыдан зерттеленуі
Халтаев Жахонгир Махмуджанұлы
Қ. А. Яссауи атындағы халықаралық қазақ-түрік университетінің
магистранты
ҚР. ОҚО, Түркістан қаласы, Ж. Баласугун 49 үй
+77253377233, +77026215100
joha_ktl@mail.ru
Бұл мақалада қарастырылатын мәселе адамның жас ерекшелігіне қатысты
атаулардың этнолингвистикалық тұрғыдан зерттеленуі. Яғни, ұлттың түп қазығы
– оның тілі. Егер халық өзінің тілінен, дінінен, рухынан айрылса ол
санасызданады. өзінің қай халық екендігін ұмытады.
В этой статье рассматривается исследования наименований состоящих из
этнолингвистических особенностей возратных категорий людей. Основа каждый
национальности это его язык. Если народ теряет свой язык, веру или же
религию он не ценится, они забывают какой они национальности.
This article focuses on the study of names consisting of ethno-
linguistic features vozratnyh categories of people. The basis of every
nationality is his language. If people lose their language, faith or
religion, it is not appreciated, they forget what they nationality.
Адамзат өзін қоршаған шындықты, әлемдегі сан алуан құбылыстар мен
олардың сапа-қасиетін сезім мүшелері арқылы сіңіріп, санамен түйсініп қана
қоймайды, оған жауап қайтарады, ақпаратты өзінше жаңғыртып, жаңа сапада
қайта жасауға саналы-санасыз күйде талпыныс жасайды, өндейді, қорытады,
елеп-екшейді, баға береді, тәжірибеде қолданады, бұлардың тұтас көрінісі
ретінде әлемнің тілдік бейнесі жасалады.
Тілге тән қасиеттер көп. Солардың ең бастыларының бірі коммуникативтік,
яғни танымдық қасиет. Екіншісі эстетикалық, яғни тәрбиелік қасиеті. Біздер
бұған дейін тілдің тек бір-ақ қасиетін, атап айтқанда танымдық қасиетін
сөз етіп, қай сөз қай сөз табына жатады, қай сөздің қандай мағынасы бар, -
деген мәселелерді ғана сөз етіп келдік. Ал тілдің танымдақ қасиетімен бірге
оның тәрбиелік те қасиеті болатындығына көңіл аудара бермейміз. Соның
кесірінен жас ұрпақты тәрбиелеуде тілдің, тіл болғанда ұлттық тілдің рөлін
жоққа шығарып алдық. Тіпті, тілде ондай рөлдің бар екенін ескере бермейтін
жағдайға жеттік.
Шындыққа жүгінсек, тілде тәрбиелік қасиет өте мол. Ол – ұлттың ұлттық
менталитетін жаңғыртып заманға қажетсізін алып тастап, ал жақсыларының
бәрін қалыптастыру казіргі уақытта ең басты мәселелердің бір болып отыр. Ол
үшін бірінші кезекте халқымыздың ғасырлар бойы қалыптасқан өзіндік
ерекшелігін, болмыс-бітімі мен салт-дәстүрін, сана-сезімі мен әдет-ғұрыпын,
өмірге көзқарасы мен ұғым-түсінігін зерттеуміз керек.
Санадан айырылған ұлтқа мәдениеттің де, әдебиеттің де, өнердің де
қажеті жоқ болып қалады. Ендеше ұлттың ұлттық болмыс бітімін, тұрмыс –
тіршілігін, ойын, көзқарасын, санасын зерттемей, оған қозғау салмай, оны
дамытпай, қалыптастырмай болмайды.
Тек жоғарыда айтылған нәрселерді зерттеп қана қоймай оларды саралап,
даралап, кейінгі жастарымыздың бойына сіңіруіміз қәжет.
Қазіргі таңда ұлттық тәрбиеге байланысты еліміздің көптеген
мектептерінде Атамұра, Шаңырақ сияқты бағдарламалар қолға алынып,
жүзеге асырылуда. Әрине, бұл бағдарламалардың ұлттық мектептер үшін
пайдасы зор. Алайда, жастарымызға ұлттық тәлім-тәрбие берудің міндеттерін
аталған бағдарламалар түгелдей атқара алмайды. Ол үшін бұл бағдарламаларды
ғылыми тұрғыдан жетілдіріп, толықтырып, тереңдетіп алуымыз керек. Содан
кейін осы бағдарламадағы идеялармен ойлауды тек тәжірибе сабақтарында ғана
емес, сонымен бірге, оларды мектептерде, университеттерде өтілетін барлық
пәндерді бойына сіңіріп, айтпақ ойымызды, берер тәрбиемізді сол пәндер
арқылы жүзеге асыруға тиістіміз. Сонда ғана біз көздеген мүддемізге жете
аламыз.
Ұлттың түп қазығы – оның тілі. Егер халық өзінің тілінен, дінінен,
рухынан айрылса ол санасызданады. өзінің қай халық екендігін ұмытады.
Ендеше, жоғарыда аталған мәселеге біз тек тіл тұрғысынан, онда да
өзімізге етене жақын қазақ тілі тұрғысынан, қазақ тілінің лексикалық
байлығы тұрғысынан келгенді жөн көріп отырмыз.
Қазақ – ат қойғыш халық. Өзі тіршілік ететін кең даласына, оның аңдары
мен өсімдіктеріне, күнделікті бағып жүрген төрт түлік малына байланысты
қойылған сан мың атауларды былай қойғанда адамның өзіне қатысты
атаулардың саны қаншама көп. Оған адамның нәсілінен, есімінен бастап дене
мүшелері, ағзалары, киімі, тамағы, ұйқысы, денсаулығы, аурулары, қозғалысы,
күйі, өмірі түрлі қажеттіліктерді анықтайтын атауларының бәрі жатады.
Бұларды бір адамның түгел қамтуы мүмкін емес. Сондықтан біз өзімізге тағы
да шектеу қойып, тек адамның жас ерекшелігіне қатысты атауларды ғана сөз
етуді алдымызға міндет етіп қойып отырмыз.
Тіл ғылымы жоғарыда айтқанымыздай тілдік материалды бұған дейін таза
тілдік тұрғыдан ғана зерттеп келді [1.18]. Мұндай зерттеулер арқылы әрине,
тіл білімін талай жетістіктерге қолын жеткізді. Тіл білімінің қазіргі даму
деңгейі тұрғысынан қарасақ, адамның жас ерекшелігіне, жынысына қатысты
атауларды тек тілдік тұрғыдан зерттеу аз. Енді оны қоғамдық ғылымыдардың
басқа салаларымен байланыстыра зерттеу қажеттілігі туындап отыр.
Ондай байланыстылықты бірнеше ғылым салалары, атап айтқанда: тарих,
этнология (халықтану), этнография, философия, психология, әдебиет,
мәдениет тағы да басқа жүзеге асыра алады. Бұлардың ішінде тіл білімінің,
әсіресе, этнолингвистиканың алатын орны ерекше.
Тіл білімінің жоғарыда аталған ғылым салаларымен байланысы қоғамдық
аренада бір сөзбен этнолингвистика деп аталып жүр [6.28].
Этнолингвистика тілдік фактілердің өзін ғана зерттемейді, ол тілдік
материалдарды халықтың тарихымен, мәдениетімен, әдебиетімен, сондай-ақ,
таным-түсінігі, әдет-ғұрпы, салт-санасымен байланыстыра зерттейді. Ондағы
мақсат – тілдің лексикалық байлығы негізінде халықтың рухани, мәдени
өмірін, салт-дәстүрімен әдеп – ғұрпын, ой-жүйесі мен дүниетанымын жан-жақты
ашып көрсету.
Өйткені, В. Гумбольтд, Л. Блумфильд, Э. Сепир, Б. Уорф, Л. Вейсгербер
т.б сияқты беделді ғалымдардың зерттеулері бойынша әр халықтың тарихы мен
тұрмыс-тіршілігі, дүниетанымы мен наным-сенімі, әдет-ғұрпы мен салт-
дәстүрі оның тіліне (сөздері мен сөз тіркестеріне, идиома-фразалары мен
мақал-мәтелдеріне тағы да басқа) өз таңбасын, ізін қалдыратын көрінеді.
Ендеше, кез-келген этнолингвистикалық зерттеу-өзінің алдына әрі кең
көлемдегі ізденіске, әрі ұлттық ерекшеліктерге баса көңіл аударуды мақсат
етіп қояды. Мұндай іргелі зерттеудің нәтіжесінде белгілі бір халыққа тән
ерекшеліктер жан-жақты, әр қырынан, әрі бірі-бірімен байланысты түрде
айқындалады. [9.65]
Адамның жасына қатысты сөздер мен сөз тіркестерін сөз еткенде оларға
тән тілдік деректермен бірге сол сөздер мен тіркестерге (ұғымдарға)
байланысты экстралингвистикалық факторларға да ерекше назар аударылады.
Бұл ретте біздің басқа зерттеушілерден айырмашылығымыз: бізге
дейінгі зерттеушілердің көбі тілдік фактілердің өзін ғана алып,
оларды тек лингвистикалық тұрғыдан зерттейтін немесе сол тілдік фактілерді
тек этнолингвистикалық тұрғыдан ғана сөз ететін. Біз бұл жұмыста оның осы
екі жағын бір-бірімен байланыстыра, ұштастыра, бірлікте алып қарастырғанды
жөн көріп отырмыз.
Оған басты себеп: бізге нысан болып отырған лексика-семантикалық
топтарда ұлттық белгі, ұлттық мән-мағына басым. Басқаша айтсақ, ол сөздер
мен тіркестерде халқымыздың өмір тарихы, тұрмыс-тіршілігі, әдет-ғұрпы, салт-
санасы, дүниетанымы, философиясы, психологиясы, тәлім-тәрбиесі мен наным-
сенімі, бір сөзбен айтқанда, рухани қазынасы жатыр. Сондықтан болар,
академик Ә.Қайдаров өзінің "Этнолингвистика" деген мақаласында: "Этностың
өткендегі тарихы мен этнографиялық байлығын біз ең алдымен тілден іздеуіміз
керек",- деп жазды [2.45].
Этнолингвистика ғылымы "енді ғана қалыптасып келе жатқан жас сала"
дегенді біз жиі айтамыз. Қазақ тіл білімі үшін оның жас сала екендігі рас.
Ал Еуропа тіл білімі үшін оны жас деу әділетті бола қоймас.
Этнолингвистиканың біраз мәселелері 18-19 ғасырларда өмір сүрген атақты
И.Г.Гердер, В.Гумбольдт, М.Брэал, Я.Гримм сияқты ғалымдардың еңбектерінде-
ақ әжептәуір сөз болған [4.63].
Этнолингвистика мәселелерімен бұрынғы кеңес өкіметінің "құрамында
болған тәуелсіз Республикалардың тілші ғалымдары қазіргі кезде
жаппай айналысып жүр десек, мұнымыз өсіріп айтқандық емес. Оның ішінде
біздің Қазақстан ғалымдары да бар. Бұл ретте академик Ә.Қайдаровтың еңбегін
ерекше атағанымыз жөн. Ол кісінің өзі жазған еңбектерін былай койғанда, сол
кісінің жетекшілігімен этнолингвистикаға ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz