Айналым активтерінің сипаттамасы және оны басқару саясаттары

1 Айналым активтерінің сипаттамасы және оны басқару саясаттары
2 Айналым активтерін басқару саясаты
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

Кәсіпорынның айналым активтері экономикада жалпы кәсіпорын мүлігінің негізгі бөлігін құрайды. Осы айналым активтерінің жағдайын және тиімділігін қамтамасыз ету – кәсіпкерлік қызметтің тиімді дамуының бірден-бір негізгі көзі. Айналым қорлары өз кезегінде ақшалай, өндірістік және тауарлық формада болып, олар өндірістік қорларға және айналым қорларына бөлінеді. Мұнда өндірістік қорларға еңбек күші мен еңбек құралдары жатады, ал жылдың өнім, ақша қаражаттары айналым қорын қалыптастырады.
Кәсіпорын қорларының айналымы ақшалай формада немесе өндіріске қажетті шикізаттар, материалдар және тағы басқа өндірістік қажеттіліктерді пайдаланудан басталады. Мұны кейде 1-ші кезең деп те атайды.
2-ші кезеңде өндіріс құралдарын және материалдарды пайдаланып бастаған кездегі қатынастар. Олар жаңа өнім шығаруға бастайды және бұл кезеңде өнім құны өндірістік құнынан тауарлы құнға өтеді.
3-ші кезең кәсіпорынның жалпы шығарған өнімдерін сатудан туынайтын және ақшалай табыс алады. Бұл аралықта өндірілген құн тауарлы формадан ақшалай формаға өтеді. Яғни, өндірісте ұдайы ұлғаймалы өндіріс қалыптасады. Бұл дегеніміз бастапқы бір айналым жасаған активтер үстеме активтерді қалыптастырады. Бұл өз кезегінде кәсіпорын пайдасын қалыптастырады.
Ұдайы өндiрiс өндiрiстiк капиталды пайдалану негiзiнде жүредi. Осы процесте өнеркәсiп капиталы үш функционалдық форма алады. Ұдайы өндiрiстiк процестi осыған қатынасатын өнеркәсiптiк капиталдың функционалдық формаларының өзгеруi бағытынан қарасақ, оны мынадай түрде бейнелеуге болады:
А – Т ... Ө ... Т1 – А1
Бұл мынадай заңды сатылардан тұрады:
А – Т ...
Өндiрiс факторлары нарығында тауар формасын алған өндiрiс факторларына ақша капиталы жұмсалады. Сөйтiп, ақша капиталы өндiргiш капиталға айналады. Бұл капиталдың функциясы - өндiрiске жағдайлар жасау:
... Ө ...
Өндiрiс процесiнде өндiргiш капитал тауарлық капиталға айналады және ол үстеме құн өндiру функциясын атқарады:
... Т1 – А1
Тауарларға сiңген үстеме құн, оны нарықта өткiзген соң, кәсiпкердiң қарамағына түседi. Бұл сатыда тауар капиталы тағы да жаңадан ақша капиталына айналады. Тауар капиталының функциясы – үстеме құнды өткiзу және сату.
Капиталдың iр формадан екiншi формаға айналатын қозғалысын оның ауыспалы айналымы деп атайды. Формула көрсетiп тұр - капиталдың ауыспалы айналымы пайда жасауды көздейдi:
d = A1 – A
Авансталған капиталдың барлығының қозғалысын үзiлмей қайталанып жүрiп отыратын жеке акт емес процесс деп қарасақ, онда бұл капиталдың айналымы болады.
Капиталдың айнылымы мен оның ауыспалы айналымы бiр-бiрiмен тура келмейдi. Ауыспалы айналымның әрқайсысының нәтижесiнде кәсiпкерге ақшалай формада авансталған капиталдың тек бiр бөлшегi қайтып келедi, барлық капиталдық құн өз иесiне өзiнiң бастапқы ақшалай формасында толық қайтып түскенде капитал толық айналым жасады деп есептеледi.
Капиталдың әр түрлi элементтерiнiң айналымы бiрдей жүрмейдi. Капиталдық құнның айналымдағы әр қилы функцияларына сәйкес, капитал негiзгi және айнымалы болып бөлiнедi.

1. В.В.Бочаров Корпоративные финансы. – СПб: Питер, 2002. – 544 с.
2. Шуляк П.Н. Финансы предприятия. – Москва, - 2003г. – 712 стр.
3. Мельников В.Д. Ли В.Д. Общий курс финансов. Учебник. – Алматы: Институт развития Казахстана, 2001. – 285с.
4. Iлиясов Қ.Қ., Құлпыбаев С. Қаржы: Оқулық. – Алматы: 2003. – 448 бет.
5. Любушкин Н.П. Анализ финансово-экономической деятельности предприятия. Учебное пособие для вузов. – Москва, 2000г.
6. Дробазина Л.А. Финансы. Учебник для вузов. – Москва: Приор, 2000. –527с.