Адамның тұқымқуалайтын аурулары. Тұқымқуалайтын аурулардың негізгі топтары

Пән: Медицина
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 4 бет
Таңдаулыға:

Дәрістің құрылымы

Тақырыбы: «Адамның тұқымқуалайтын аурулары. Тұқымқуалайтын аурулардың негізгі топтары».

Мақсаты: Адамның тұқымқуалайтын ауруларын, тұқымқуалауға бейімділік туралы түсінікті оқу».

Дәріс жоспары:

1. Тұқым қуалайтын және орта факторларға байланысты тұқым қуалайтын патологияның жіктелуі.

3. Патологияның дамуындағы дараның генетикалық бағдарламасының ролі.

Дәріс тезистері

Тұқым қуалаушылық дегеніміз-ағзалардың құрылымдық-қызметтік біртұтастығын ұрпақтан-ұрпаққа жалғастырып отыратын қасиеті, яғни бұл-генетикалық тетіктер (механизмдер) жиынтығы. Ал тұқым қуалау дегеніміз - нақтылы биологиялық түрлердің ұрпақтарында өздеріне тән структуралық-қызметтік құрылымының, жекелеген белгілері мен қасиеттерінің берілуі болып табылады. Тұқым қуалаудың екі түрі белгілі: моногендік және полигендік.

Генетикалық көзқарас жағынан барлық аурулар тұқым қуалайтын және орта факторлардың маңыздылығы бойынша, олардың дамуы бойынша 3 топқа бөлуге болады: тұқым қуалайтын аурулар, тұқым қуалауға бейім аурулар, тұқым қуаламайтын аурулар.

Тұқым қуалайтын аурулардың этиологиялық факторлары мутация болып табылады. Мутацияның патологиялық әсерінің көрінуіне орта жағдайына байланысты болмайды. Осы топқа жататын аурулар: толық көрінетін генді және хромосомды тұқысм қуалайтын аурулар (Даун ауруы, нейрофиброматоз, гемофилия, фенилкетонурия, муковисцидоз, ахондроплазия және т. б. ) . Аурудың бала кезінде көрінуі міндетті емес, бірақ генді экспрессияның уақытша заңдылығына байланысты кез келген жаста көрінуі мүмкін (мысалы, Гентингтон хореи ауруының орташа көріну жасы 38-40 жаста) .

Этиологиялық қатаң детерминирленген тұқым қуалаушы (гендік, хромосомдық) немесе орта факторлары (жарақат, күйік) ауруларының қатарында белгілі фактор (мутация және аллельдердің үйлесуі) және орта факторы әсер еткенде ғана дамуы анықталатын үлкен және ерекше аурулар тобы бар. Бұл аурулар тобын тұқым қуалауға бейім аурулар тобы деп атайды. Берілген аурулардың этиологиясы және патогенезі күрделі және анық емес. Ауруларға тұқым қуалаушылық бейімділіктің негізінде адам популяцисының ферменттер, құрылымдық және транспорттық белоктар, Аг бойынша кең генетикалық балансирленген полиморфизмі жатыр. Адам популяциясында екі немесе одан артық аллельден тұратын 25-30 % (40 000 ішінен) локустар бар. Олар әр адамның генетикалық бірегейлігін қамтамасыз етеді, ол адамның тек қабілеттілігінде, физикалық ерекшелігінде ғана көрініп қоймай, сонымен қатар ағзаның қоршаған ортаның патогенді факторы реакциясында да байқалады.

Тұқым қуалауға бейім арулар ортаның әсер еткен генотипі бар адамдарда пайда болады. Ауруларға тұқым қуалау бейімділгі полигенді немесе моногенді негізден тұруы мүмкін. Моногенді тұқым қуалау бейімділігі бір генмен анықталуы мүмкін, яғни берілген геннің патологиялық мутациясымен байланысты, бірақ мутацияның патологиялық көрінуі үшін сыртқы орта факторының (бір емес, бірнеше) әсер етуі міндетті.

Полигенді тұқым қуалауға бейімділік бірнеше гендердің аллельдерінің бірігуімен анықталады. Әр жеке аллель қалыпты болып табылады. Ауруға олардың белгілі комбинациясы бейімделеді. Өздерінің патологиялық потенциалдарын олар бірнеше сыртқы орта факторларының жиынтығымен бірге көрсетеді. Ол мультифакториальді ауру .

Тұқым қуалауға бейім ауруларды келесі негізгі топтарға бөлуге болады:

1) туабіткен даму ақауы;

2) таралған психикалық және жүйкелік аурулар;

3) орта жастағы таралған аурулар. Ауруға тұқымқуалаушылық бейімділік келесі назологиялық аурулардың түрлерінде жиі кездеседі. Сан сүйегінің шығуы 2-5, маймақ аяқ 5, шизофрения 10-20, эпилепсия 8-10, псориаз 10-20, асқазанның және он екі елі ішектің ойық жарасы 20-50, жүректің ишемиялық аурулары 50-100, гипертониялық аурулар 100-200, диабет 10-20 (1000 адамға шаққандағы таралулар) .

Аурудың патогенезі- күрделі процесс, сондықтан тұқым қуалаушылық факторлардың белгілері барлық жағдайларда анықтала бермейді. Тұқым қуалауға бейімділігі бар аурулардың нозологиялық түрі негізінен генетикалық гетерогенді топ. Жеке аурулар (мысалға, ойық жара ауруы, қант диабеті) шын мәнінде бір ғана ауру болып қоймай, бірдей клиникалық көрінісінен тұратын аурулар тобы.

Тұқым қуалауға бейім аурулардың себептері: 1) орталық (жанұялық және популяциондық) ; 2) генетикалық (бейімделуші гендер және генетикалық фон) ; 3) стохастикалық (кенеттік) . Осы әр себептердің сандық сәйкестігі аурудың дамуы кезінде әр адамда әр түрлі жүруі мүмкін.

Тұқым қуалауға бейім аурулардың көрінуі үшін тұқым қуалау және сыртқы факторлардың нақты сәйкес келуі міндетті. Тұқым қуалауға бейімділіктің айқындалуы және ортаның зиянды әсерлері неғұрлым жоғары болса, соғұрлым индивидтің ауруға шалдығу мүмкіндігі де жоғары болады.

Тұқым қуалауға бейімділіктің (ТБ) 3 дәрежесі және ортаның әсер етуінің 3 дәрежесі бар: әлсіз, орташа, күшті.

Әлсіз ТБ кезінде және ортаның әлсіз әсері кезінде аурудың пайда болуына гемостаз төтеп бермейді, бірақ зиянды факторлардың әсері жоғарлаған сайын ауру пайда бола бастайды. ТБ жоғары дәрежесі кезінде және дәл сол факторлардың әсер етуі нәтижесінде науқастардың саны барынша жоғарлайды.

ТБ аурулар клиникалық көрінісі жағынан басқа тұқым қуалайтын патологиялардан (генді және хромосомды) ерекшеленеді.

ТБ аурулар жынысы мен жасына байланысты дамуының, олардың ағымының ерекшеліктері болады. Мұндай аурулардың популяцияда таралуы тұқым қуалау бейімділігінің генетикалық сипаттамасының және орта факторларының өзгеруіне байланысты өзгеруі мүмкін.

Моногенді түрлері. ТБ моногенді ерекше түрінің генетикалық негізі - жеке гендердің мутациясы. Бұл бейімділік негізінен аутосомды-рецессивті немесе Х-ілмекті рецессивті тип бойынша беріледі. Алайда ауру тұқымының ұрпақтарда таралуы менделдік тұқым қуалау типіне сәйкес келмейді, өйткені тасымалдаушы өмір бойына әсер етуші фактормен қатынаста болу керек. Адам популяциясында тұқым қуалаушы патологияның сақталуының себептері әлі белгісіз. Осындай мутацияның жоғары концентрациясының популяционды-генетикалық түсіндірмесі: гетерозиготалық тасымалдаушылардың осындай орта факторына толықтай генетикалық бейімділігін және оларда қалыпты гомозиготалармен салыстырғанда селективті қасиеттің бар екенін мойындау болып табылады.

“Үнсіз” гендердің патологиялық әсері, қоршаған орта факторы әсер еткеннен кейін ғана көрінеді. Осы уақытқа дейін 40-тан астам локус белгілі олардың мутациялары қосымша жағдайлар кезінде ауруларды тудыруы мүмкін.

Полигенді түрі . Ауруларға тұқымқуалаушылық бейімділігінің полигенді табиғатын дәлелдеу үшін 3 негізгі әдіс қолданылады: клинико-генеалогиялық, егіздік және популяционды-статистикалық. Аурудың осы тобын зерттеу кезінде әр әдістің белгілі шегі болады (моногенді түрдің әдістерімен салыстырғанда), оны зерттеулер жүргізу кезінде ескеру керек. Полигенді түрді зерттеу кезінде моногенді зерттеумен салыстырғанда егіздік жұптар көптеп қажет етіледі.

ТБ-ң адамның тұқым қуалау патологиясында маңыздылығы жоғары (ауыршаңдық, өлім, әлеуметтік дизадаптация) . Созылмалы және ауыр кең таралған аурулардың таралу жиілігі жоғары (гипертониялық аурулар, атеросклероз, аллергия, шизофрения, қант диабеті, ойық жара аурулары, псориаз, туабіткен даму ақаулары) . Жас ұлғая түсе ТБ жиілігі жоғарлай түседі, бірақ жас шақта да аз деп айтуға болмайды. Бұл тек туабіткен даму ақаулары емес, сонымен қатар атопиялық иммунды жағдайлар, целиакия, кейбір тағамдық заттарға сезімталдықтың жоғарылығы туралы айтылып отыр.

Тұқым қуалаушы ауруларға тұқым қуалаушылық бейімділік балалық шақта 10%, орта жаста ол шама жоғарылай түседі, қарттық кезеңде 25-50 %-ды құрайды. Бұл дәрігерге шағымдалушылардың санынан да белгілі, емханада жататын орындардың босамауынан да, мүгедектікпен зейнетке шағушылар санының жоғарылау және ұзақ өмір сүрушілердің санының азайып бара жатқанынан да байқауға болады.

Адам геномын жетік зерттеу, ТБ зерттеуде көптеген жетістіктерге қол жеткізуге мүмкіндік береді. Гендердің «инвентаризациясы» негізінде тұқым қуалаушы аурулардың алдын алу шаралары жатады, мысалы: ауруға тұқым қуалаушылық бейімділігі бар адамдарды диспансеризациялау.

Көптеген маркерлер бойынша мутация диагностикасының және генотипирлеуінің молекулярлы-генетикалық әдістері тұқым қуалаушылық бейімділіктің клиникаға дейінгі диагностикасын жүргізуге мүмкіндік береді. Қазірдің өзінде көптеген гендер үшін мүмкінді, мысалы: 1) қатерлі ісіктерді тудырушылар (ретинобластома, Вильмс қатері, колоректальді рактардың бірнеше түрлері, сүт безінің қатерлі ісігі және т. б. ) ; 2) атеросклероздың дамуына әкелетіндер ( қан ұю жүйесі, ЛПНП рецепторы, АроВ) ; гипертониялық ауруларды анықтаушылар. Тұқым қуалаушылық және тұқым қуалау терминдері бір-біріне синоним емес.

Соңғы жылдары адамдардың аурушылдық және дүние салу (өлу) құрамына айтарлықтай көп үлес қосатын кең таралған аурулардың (атеросклероз, эссенциалдық гипертензия, қант ауруы (диабет), демікпе - бронх (ауа тамыр) астмасы, қатерлі ісік ауруының кейбір түрлері, дамудың туа біткен ақаулықтары т. б) генетикалық тетіктерін зерттеуге көп көңіл аударыла бастады.

Осы аурулардың дамуына генетикалық факторлармен бірге орта факторлары да бірлесе әсер етеді. Мұндай ауруларды мультифакторлы немесе тұқым қуалауға бейім аурулар деп атайды.

Қазіргі кезде адам популяцияларының осы тобы медициналық - генетикалық кеңес беруде және денсаулық сақтау практикасында маңызды рөлге ие болуда, себебі тұрғындардың 10%-ы түрліше мультифакторлы аурулармен ауырады, ал адамның жалпы тұқым қуалайтын патологиясында олардың үлесіне 50% тиесілі болады. Адам геномындағы 3-нан астам гендердің 89%-ы полигенді, мультифакторлы аурулардың дамуын бағыттайды. Аурудың дамуын бақылау олардың аддитивтік әрекет етуі (әр ьір ген аурудың дамуына шамалы ғана үлес қосады, ал бәрі бірлесіп біртұтас белгіні (ауруды) дамытады), не көптеген гендердің ішінен біреуі негізгі, маңызды рөл атқарып, қалғандары модификациялаушы әсер етуі күйінде болуы мүмкін, мысалы BRCA 1 және BRCA 2 гендерінің сүт безі рагының дамуындағы рөлі.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.