Ветеринария тәжірибесінде қолданылып жүрген мал бруцеллезіне қарсы шаралар жүйесі

НОРМАТИВТIК СIЛТЕМЕЛЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
АНЫҚТАМАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
БЕЛГIЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 5
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1 ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1.1 Бруцеллез індеті туралы қысқаша мәліметтер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 8
1.2 Бруцеллезді балау әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 11
1.2.1 Індеттанулық әдіс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 12
1.2.2 Клиникалық әдіс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
1.2.3 Бактериологиялық әдіс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 12
1.2.4 Аллергиялық әдіс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.2.5 Серологиялық әдіс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
14
1.2.5.1 Агглютинация реакциясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.2.5.2 Комплементті байланыстыру реакциясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 14
16
1.2.5.3 Комплементті ұзақ байланыстыру реакциясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 17
1.2.5.4 Роз бенгал сынамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2.6 Иммуноферменттік талдау (ИФТ) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2.7 Иммунофлуоресценция реакциясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.3 Бруцеллезді дауалау және онымен күрес шаралары ... ... ... ... ... ... ... ...
1.4. Иммуномодуляторлар және оларды ветеринарияда қолдану ... ... ... . 18
19
20
25
30
2 ӨЗІНДІК ЗЕРТТЕУЛЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 38
2.1 Шаруашылықтың жалпы сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.2 Қолданылған материалдар мен зерттеу әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... . 38
42
2.3 Батыс Қазақстан облысы мал шаруашылығындағы ірі қара бруцеллезінің таралуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
43
2.4 Антибактериальды дәрмектерді қолдана отырып сауықтыру шараларын жүргізу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
47
2.5 Мал бруцеллезін індетанулық зерттеу, алдын.алу және онымен күрес жүргізу шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
54
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 56
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 57

Бруцеллез зооантропоноздық ауру болғандықтан, ол біздің елімізде үлкен әлеуметтік-экономикалық мәселелердің бірі болып табылады.
Қазақстанда бруцеллезбен ауыратын адамдар мен жануарлар саны бұрынғы одақ және ТМД елдерімен салыстырғанда алғашқы орындардың бірін алып отыр.
Бруцеллез нозеареалы әр қилы, шаруашылықтың экономикалық, табиғи-географиялық жағдайына, халықтың тұрмысы және арнайы ветеринариялық шаралардың жүргізілу деңгейіне байланысты болып келеді.
Адамдардың негізгі бруцеллез жұқтыру көзі жануарлар болып табылатын болғандықтан, бруцеллезбен күресу шаралары өте жоғары дәрежеде және тиімді болуы керек.
Республика аумағында ауыл шаруашылық малдар арасындағы бруцеллез індетінің таралуы әлі күнге дейін әр жылы әр түрлі дәрежеде, көбіне бруцеллезге қарсы арнайы шаралардың орындалуына да байланысты болып келеді [1].
Бруцеллез қазіргі кезде адамдар мен жануарлардың өте күрделі ауруы екендігі дәлелденіп, оны жою үлкен экономикалық және әлеуметтік мәселеге айналып отыр [2, 3, 4].
Бруцеллезбен күрес шараларының тиімді болу үшін, олар міндетті түрде ғылымның жетістіктеріне негізделуі қажет [5, 6, 7].
Бүгінгі таңда індетті ауруларға қарсы белсенді иммундеу заттарын ойластырудың екі жолы бар. Олардың бірі – тірі, ал екіншісі – экологиялық жағынан қауіп төндірмейтін өлі вакцина қолдану [8, 9, 10].
Бруцеллезбен күрес шараларының тиімді болуы ең бірінші бұл індетті дер кезінде әрі нақты балауға да байланысты [11, 12].
Осы күнге дейін қолданып келген бруцеллезді балау, дауалау әдістері әлі де қанағаттандырарлық дәрежеде емес. Өйткені соңғы уақытта кең таралған мал өсіру технологиясы (жекелеген шаруа қожалықтары, жеке меншік үлесіндегі малдар) бруцеллезді балау, дауалау және онымен күрес шараларын сәйкесінше, өзгеше жүргізуді қажет етеді [13, 14].
Соңғы бесжылдықта жыл сайын Қазақстанда бруцеллезге шалдыққан адамдар саны 3000-нан кем емес, эпидемиологиялық жағдай әсіресе республикамыздың оңтүстік аймағында күрделі болып отыр [15, 16]. Бұл фактілер ветеринария және медицина қызметкерлеріне үлкен жауапкершілік жүктейді.
Қазіргі кезде ветеринария тәжірибесінде қолданылып жүрген мал бруцеллезіне қарсы шаралар жүйесі шаруашылықтарды бруцеллез індетінен толықтай сауықтыруды қамтамасыз ете алмай отыр.
Айтылғандарды ескере отырып жүргізілген, осы ғылыми зерттеу жұмыстарында жануарлар бруцеллезін балау, дауалау және оған қарсы жүргізілетін арнайы шараларды жетілдіру мәселелері қарастырылды.

1 Совершенствование существующих и разработка новых средств и методов диагностики и профилактики бруцеллеза животных: отчет о НИР (промежуточный) /Каз«НИВИ». - Алматы, 2007. - 482 с. – Инв. № 0208 РК 00558.
2 Вершилова П.А. Бруцеллез. - М.: Медгиз, 1961. - 256 с.
3 Вершилова П.А., Голубева А.А. Бруцеллез в СССР и пути его профи-лактики. - М.: Медгиз, 1970. - 190 с.
4 Амиреев С.А., Саттаров А.И., Иванов Н.П. Эпидемиология и эпизоото-логия бруцеллеза. - Алма-Ата: Наука, 1986. - 176 с.
5 Триленко П.А. Бруцеллез сельскохозяйственных животных. - Л.,
1976, - 280 с.
6 Мустафин М.К. Специфическая профилактика бруцеллеза крупного рогатого скота: автореф. ... док. вет. наук:. 16.00.03. - Алматы, 2004. - 44 с.
7 Абуталип А. Диагностика и профилактика бруцеллеза верблюдов: автореф. ... док. вет. наук:. 16.00.03. - Алматы, 2006. - 48 с.
8 Бруцеллез (под редакцией Жованика П.Н.). - Киев: Урожай, 1975.
- 223 с.
9 Косилов И.А. Бруцеллез сельскохозяйственных животных. - Новосибирск, 1999. - 344 с.
10 Иванов Н.П. Бруцеллез животных: Методы и средства борьбы с ним. - Алматы, 2002. – 351 с.
11 Студенцов К.П. Бруцеллез животных. - Алма-Ата: Кайнар, 1975.
- 236 с.
12 Триленко П.А. Бруцеллез сельскохозяйственных животных //Труды ХХХХІV пленума ветеринарный секции ВАСХНИЛ. -М., 1955. - С. 5-17.
13 Есімова Ж. Атырау облысы шаруашылықтарындағы түйе бруцеллезі-нің эпизоотологиясы: вет. ғыл. канд. ... автореф.: 16.00.03. – Алматы, 2008. – 33 б.
14 Шаймерденов С.А. Эпизоотология и профилактика бруцеллеза мелко-го рогатого скота в Южно-Казахстанской области: автореф. ... кан. вет. наук: 16.00.03. – Алматы, 2008. – 29 с.
15 Байкеева К.Т., Балгимбеков Ш.А., Торгаутов Б.К. Эпидемиологичес-кая ситуация по бруцеллезу в Южном Казахстане //Наука и образование Южного Казахстана. – Шымкент, 2000. - №11. – С. 141-144.
16 Белоног А.А. Текущая ситуация по бруцеллезу в Казахстане и меры, предпринимаемые по ее стабилизации //Тезисы докл. на семинаре по проблемам бруцеллеза у людей и животных (Казахстан, Узбекистан, Грузия). –Алматы, 2004. – 242 с.
17 Николаев В.А. Бруцеллез.- Ленинград, 1954.- 269 с.
18 Юсковец М.К. Бруцеллез сельскохозяйственных животных. - М., 1960. - 496 с.
19 Жованик П.Н. Бруцеллез. - Киев, 1975. - 222 с.
20 Hall W.H. History of Brucella as a human pathogen //In: Young, E.J., Corbel, M.J. (Eds.), Brucellosis. Clinical and Laboratory Aspects. CRC Press, Boca Raton.- 1989. -P. 1-10.
21 Young E.J. An overview of human brucellosis //Clin. Infect. Diseases.-1995.- № 21. –P. 283-290.
22 Степанов И.Н. К эпидемиологии бруцеллеза в Туркмении //Сов. здравохранение в Туркмении. - 1936. - №1. - С. 23-28.
23 Камбулин Н.А. Заразный выкидыш (бруцеллез). Заразные болезни верблюда и меры борьбы с ними. - Москва, 1937. - С. 20-21.
24 Garcia Carrillo C. Animal and human brucellosis in the Americas. Paris // OIE Publication. – 1990. – P.287.
25 Garin–Bastuji B. Epidemiology of animal brucellosis //WHO Consultancy Report. Ulaan–Bataar, Mongolia.- 1999.
26 Madkour M.M. Historical aspects of brucellosis // In: Madkour, M.M. (Ed.), Brucellosis. Butterworths, Boston. -1989.- P.1-10.
27 Dafni J., Hoyda G., Feinhaken D. et al. Eradication of bovine brucellosis in Izrael/,' Izrael J. Veter. Med. – 1985. - Vol.45, №4. - P. 233-244.
28 Mylrea P.I. The origins of tiovind bruesilosis in Мал-Soutn Wales and Hseradication //Austral. Veter. J. - 1991. - Vol. 68, №6. - P. 139-192.
29 Schiavo A. Norme di profilassi e bruceliosi ovi caprina //ODV. Obiettivi Dos. veter. -1988. -Vol. 9, №4.- P.21-24.
30 Abu Damir.,H., M.H. Tageldin, S.J. Kenyon, and O.F. Idris. Isolation of Brucella abortus from experimentally infected dromedary camels in Sudan. A preliminary report //Vet.Res.Comm., - 1989. - №13. - Р. 403-406.
31 Waghela, S., M.A. Fazil, J.M.Gathuma, and D,K. Kagunya. A serological survey of brucellosis in camels in north-eastern province of Kenya //Trop. Anim. Hlth. Prod. - 1978. - №10 (1). - Р. 28-29.
32 Radwan, A.I., S.I/ Bekairi, A.A. Mukayel, A.M. Albokmy, P.V.S. Prasad, F.N. Azar,and E.R. Colovan. Control of Brucella-melitensis infection in large camel herd in Saydi Arabia using antibiotheerapy and vaccination with Rev-1 vaccine //Revue Scientifique de L office Internation Des Epizooties. - 1995. - №14(3). - Р. 719-732.
33 Okoh, A.E.J. A survey of brucellosis incameks in Kano, Nigeria //Trop. Anim. Hlth. Prod. - 1979. - №11(4). – Р. 213-214.
34 Al Khalf Sultan El Kaban. Brucellosis of Camels in Kuwait //Comp. Microbiol. and Inf. Diseases. - 1989. - Vol. 12, № 1-2. – 718 р.
35 Объеденный комитет экспертов ФАО/ВОЗ по бруцеллезу (6 доклад). - Женева, 1986. - 95 с.
36 Султанов А.А. Оптимизация специальных противобруцеллезных меро-приятий в овцеводстве: автореф. …. докт. вет. наук: 16.00.03. - Алма-Ата, 1992. – 44 с.
37 Арбузов П.Н. Воспримчивость верблюдов к бруцеллезу //Сов. ветери-нария. - 1933. -№10. - С. 19-21.
38 Жалобовский И.А., Пальгов А.А. Реакция связывания комплемента как метод диагностики бруцеллеза верблюдов //Ветеринария. - 1941. - № 5. - С. 19-22.
39 Солоницин М.О., Пальгов А.А. Эпизотологическое значение возраст-ных групп при бруцеллезе верблюдов //Сб. науч. тр. КазНИВИ. – Алматы, 1950. - Т.5. - С. 68-74.
40 Островидов П.И. Бруцеллез верблюдов и методы его диагностики //Известия Казахского фил. АН ССР. - 1945. - №2. - С. 74-90.
41 Островидов П.И. Материалы по изучению спонтанного и эксперимен-тального бруцеллеза верблюдов: дисс… канд. вет. наук:. – Москва, 1947. - 170 с.
42 Пальгов А.А. Серологическая диагностика бруцеллеза у верблюдов и опыт выращивания здоровых верблюжат: автореф.…канд. вет. наук:. - Алма-Ата, 1949. - 11 с.
43 Ременцова М.М. Бруцеллез диких животных. - Алма-Ата, 1962. - С. 54-55.
44 Иванов Н.П. Сравнительная эффективность некоторых методов диаг-ностики бруцеллеза: дис... кан. вет. наук:. - Алма-Ата, 1968. - 170 с.
45 Бельченко В.Б. Диагностическая эффективность РБП с дозой антигена 0,015 мл в сравнении с некоторыми серологическими реакциями //Сб. науч. тр. КазНИВИ. – Алматы, 1986. - С. 62-66.
46 Софронов Н.В. Диагностическая ценность кровяно-капельного метода при бруцеллезе овец //Ветеринария. - 1983. - № 10. - С. 39-41.
47 Чичибабин Е.С. Об антигене для ПРА при диагностике бруцеллеза //Ветеринария. - 1967. - № 8. - С. 53-54.
48 Минжасов К.И. Пути повышения эффективности применения противо-бруцеллезных вакцин: автореф. … докт. вет. наук:. - Алматы, 1996. - 55 с.
49 Сейдахметова Р.Д. Аллергический метод диагностики бруцеллеза верблюдов: дисс. … канд. вет. наук:. - Алматы, 1994. - 145 с.
50 Студенцов К.П., Мирошниченко К.Т. Появление иммунологических реакций у вакцинированного крупного рогатого скота //Сб. науч. тр. КазНИВИ. – Алматы, 1961. - Т.10. - С. 69-71.
51 Белобаб В.И., Тен В.Б. Эффективность антибактериального препарата в борьбе с бруцеллезом с.-х. животных //Методы профилактики и диагностики бруцеллеза и туберкулеза с.-х. животных: сб. науч. тр. ВАСХНИЛ, ВНИИБТЖ. - Омск, 1991. - С. 87-91.
52 Барамова Ш.А. Эритроцитарные антительные диагностикумы для индикации S- и R- форм бруцелл: автореф. ... канд. вет. наук:. - Новосибирск, 1988.- 23 с.
53 Сайдоллаұлы Т. Індеттану. – Алматы, 1993. - 156 б.
54 Булашев А.К., Ескендерова С.З., Ромахов В.А. и др. Использование моноклональных антител в диагностике бруцеллеза животных //ВНИИЭВ, Москва, 1990, В. 73-74. - С.84-89.
55 Боровиков С.Н. Методы иммунодиагностики бруцеллеза на основе моноклональных антител: автореф. ... канд. биол.наук.: - Москва, 1993. - 23 с.
56 Domenech, J. 1977. Enquete serologique sur la brucellose du dromadaire en Chal. Revue Elev. Med.vet. рfes. тrop. - №130(2). - Р. 141-142.
57 Пинигин А.Ф. Лабораторная диагностика бруцеллеза и методы работы с культурами бруцелл. - Иркутск, 1960. - С. 10-12.
58 Сейдахметова Р.Д. Бруцеллез верблюдов (распространенность, свойства возбудителя, проявление иммунобиологических реакций, диагнос-тика): дисс…докт. биол. наук: 16.00.03. - Алматы, 2004. - 342 с.
59 Andreani, E., A. H.Salim, and A.M. Arush. 1982. Serological and bacteriological investigation on brucellosis in domestic ruminants of Somali Democratic Republic. Revue Elev. vet. med. Pays Trop. – 1982. - №35(4). - Р. 329-333.
60 Domenech, J. 1977. Enquete serologique sur la brucellose du lromadaire en Chal. Revue Elev. med. vet. Pays Trop. – 1977. - №130(2), – Р. 141-142.
61 Afzal, M. and M.Sakkir. 1994. Survery of antibodies against various infections disease agents in racing camels in Abu Dhabi, United Arab Emirates //Rev. Sci Tech. Off. Int.Epiz. – 1994. - №13(3). - Р. 787-792.
62 Юсковец М.К., Тузова Р.В. Иммунобиологические реакции в диагнос-тике бруцеллеза. - М., 1960. - 36 с.
63 Первушин В.П. Вопросы микробиологии и иммунологии при диагностике бруцеллеза у человека. - М., 1962. - С. 120-165.
64 Fagard P. Die I important de la fixation du complement pour I interpretation erologique post vaccinale an B. 19 et post infectiouse de la brucellose //Bull. Off. Inter. Epiz. -1959. - Р. 5-7.
65 Сайдашева С.Е. Испытание РБП при оздоровлении неблагополучного по бруцеллезу хозяйства //Сб. науч. тр. КазНИВИ. – Алматы, 1980. - С. 15-20.
66 Alton G.G. Regent developments in vaccination against Bovine Brucellosis.-Aust. S. - 1978. -Vol. 54, № 12. - P. 551-557.
67 Новицкий А.А. Оптимизация специальных мероприятий против бруцеллеза крупного рогатого скота: дис. ... докт. вет. наук:. - Казань, 1989, - 46 с.
68 Аракелян П.К., Косилов И.А., Димов С.К., Хлыстунов А.Г. Бруцеллез сельскохозяйственных животных. - Новосибирск, 1999. - 343 с.
69 Morgan M.J. Me Diarmid. Adjuvant vaccints prepared from killed Brucella abortus strain 43170 // Vet. Res. – 1968. - Vol. 83. - 8 р.
70 Elberg S., Faunce K. Immunization against Brucella infection. VI. Immunity conferred on goats by a nondependent mutant from a streptomycin–dependent mutant strain of Brucella melitensis // J. Bacteriol. 73. - 1956.- P.211–217.
71 Alton G.G., Jones L.M., Garcia-Carrillo C., Trencye A. Brucella melitensis Rev-1 and Brucella abortus 45320 gacc ines in goate immunity //Amer J. Vet.Res., 1972. - V. 33, № 9. - P. 1741-1751.
72 Elberg S. S. Rev. 1 Brucella melitensis vaccine //Vet. Bull. 66. - 1996.- Part III.
73 Vebich F.,Wiegand B. Vergleichende experimentelle untersuchungen an Ridern uder die wirksamkeit des Brucella - Lebendigimpfs toffen “Stamm 19” und des Absorbet-Totipfstoffes “Sielbeck” Zde //Vet. Med. - 1960. -Vol. 7. № 3. - Р. 244-261.
74 Campbell M., Rodwell H/ The relatioship of dosage and site of inoculation to the agglutination in resporse to Brucella abortus strain 19 vaccine a comparison of the subcutaneous, intraaculaneous and intracaudal routes //Vet. Rec. - 1945. -Vol. 58, №21. - 238 р.
75 Angelloff S. Versuche zuraktiven Immynisirurg der Rinder gegen Brucellose mit Stamm 19 in Butgarien. Monatshfte //Vet. Med. - 1956. -Vol. 11, № 16. - P. 361-363.
76 Студенцов К.П. Диагностика, специфическая профилактика бруцелле-за и материалы по его терапии: автореф. .... докт. вет. наук:. - Алма-Ата, 1961. - 46 с.
77 Сайдулдин Т.С. Основы серологии. - Алма-Ата, 1992, - 272 с.
78 Тевосов А.М. К вопросу повышения чувствительности пробирочной реакции агглютинации при бруцеллезе //Тр. Азербайджан «НИВИ». – Азербайджан, 1962. - Т. CUII. - C. 11-13.
79 Morgan W. Br. The serological diagnosis of bovine brusellosis //Vet. Rec.. - 1967. - Р. 80-82.
80 Жалобовский И.Л., Пальгов А.А. О значении реакции агглютинации в диагностике бруцеллеза верблюдов //Сб. науч. тр. ВАСХНИЛ. - 1954. - Т. V. - С. 24-28.
81 Баландин Г.А. Диагностическая ценность реакции агглютинации по Хеддельсону //Тр. Ростов. Гос. науч.-иссл. противочумного института. - 1955. - Т. XI. - С. 99-133.
82 Давыдов Н.Н. Пластинчатая РА с антигеном розбенгал у северных оленей при диагностике бруцеллеза //Науч. тех. бюл. Якут. НИИСХ. - 1982. - № 9. - С. 13-14.
83 Чичибабин Е.С. Сравнительная эффективность некоторых методов диагностики бруцеллеза верблюдов: автореф. … канд.вет.наук:. - Белая церковь, 1972. -19 с.
84 Cameron H.S. Diagnosis of brucellosis by agglutinins in milk //N.Z.Veterin. - 1960. - Р. 8-12.
85 Pandit S.R., Wilson G.S. The relation between specific and non-specific aggiutination in the Brucella grcup //J. Hig. - 1932. - Р. 45-54.
86 Аливердиев А.А. Ускоренный способ диагностики бруцеллеза сельскохозяйственных животных //Ветеринария. - М., 1948. - № 11. - С. 17-18.
87 Бурмакин А.В. Реакция сероагглютинации Хеддельсона-Кайтмазовой при диагностике бруцеллеза //Лабораторное дело. - 1955. - № 5. - С. 13-15.
88 Дегтяренко В.И., Кондауров Б.И. Получение и испытание бруцеллезного антигена, окрашенного розовым бенгальским для пластинчатой реакции агглютинации //Сб. науч. тр. СибНИВИ. – 1978. - № 32. - С. 28-32.
89 Третьяков Ю.К., Иванов Н.П., Белобаб В.И. Пластинчатая РА с роз-бенгал антигеном при диагностике бруцеллеза //Тр. КазНИВИ. – Алматы, 1979. - Т. 28. - С.43-46.
90 Вашкевич Р.Б. Серологические методы диагностики бруцеллеза северных оленей //Ветеринария. - 1968. - № 4. - С. 16-18.
91 Чернышева М.И., Вершилова П.А. Диагностическая ценность ускорен-ной реакции РБП при бруцеллезе людей //Тезисы докл. Всес. науч.-прак. конф. по бруцеллезу. - МЗ СССР. - М., 1978. - С.15-16.
92 Уласевич П.С. , Касьянов А.Н., Малахова Т.И. и др. Результаты испытания Розбенгал пробы при диагностике бруцеллеза животных //ВИЭВ. 1981. - Бюл. № 43. - С. 42-46.
93 Nicoletti P. Utilization of the Card test in Brucellosis eradication //J. Am. Vet. Med. Ass. - 1967. - Vol. 151, № 12. - P. 177-178.
94 Бельченко В.Б., Сайдашева С.А., РБП при диагностике бруцеллеза у крупного рогатого скота //Вестник с.-х. науки Казахстана. -Алма-Ата, 1986. -№5. - 56 с.
95 Студенцов К.П. Оценка РА и РСК при диагностике бруцеллеза овец и изменение показания в зависимости от длительности заболевания //Ветеринария. - 1948. - № 11. - С. 15-17.
96 Тимофеева В.П., Филиппов А.И. Диагностика бруцеллеза методом РСК //Тр. Троицкого ГВЗИ. - 1936. - Т.11. - С. 101-104.
97 Цветков Н.Е., Стрелков Н.М. РСК при бруцеллезе //Ветеринария. -1936. - № 12. - С. 37-41.
98 Лактионов А.М., Марков С.И. К вопросу сравнительной ценности реакций Райта, Хеддлсона и связывания комплемента //Сов.ветеринария. - 1936. - №1. - С.22-26.
99 Орлов Е.С., Чернышева И.И. Реакция связывания комплемента при бруцеллезе овец //Ветеринария. - 1944. - №1. - С. 12-14.
100 Петров Л.Г., Сидорова А.В. РСК при диагностике бруцеллеза у крупного рогатого скота и овец //Ветеринария. - 1951. - №12. - С.26-29.
101 Иванов Н.П. Разработка диагностических препаратов из различных форм бруцелл. дис. ... докт. вет. наук:. - Алма-Ата, 1985. - 610 с.
102 Даулетярова А.С. Эффективные средства диагностики и профилак-тики бруцеллеза крупного рогатого скота: автореф. ...канд. вет. наук: 16.00.03. - Алматы, 2008.- 23 с.
103 Триленко П.А. Реакция длительного связывания комплемента при бруцеллезе //Сб. тр. Лен.НИВИ. - 1956. - Т.6. - С.8-13.
104 Павлов Е.Г. Диагностика бруцеллеза крупного рогатого скота с помощью РДСК //Ветеринария. - 1968. - №10. - С. 108-109.
105 Висневский Е. (Wisniowski J.) Значение результатов серологического исследования в борьбе с бруцеллезом крупного рогатого скота //С-х за рубежом (Животноводство). - 1962. - № 5. - С. 55-56.
106 Студенцов К.П., Мирошниченко К.Т. Появление иммунологических реакций у вакцинированного мелкого рогатого скота //Тр. КазНИВИ. – Алматы, 1961. - Т. Х. - С. 19-22.
107 Салмаков К.М., Сахарова П.В. Применение РДСК для выявления специфического антигена при бруцеллезе. //Ученые записки Казанского ветеринарного института. - Казань, 1970. - С. 55-58.
108 Ниязов У.Э., Ромахов В.А., Косилов И.А. и др. Испытание активности и специфичности антигенов для РДСК при диагностике инфекционного эпидидимита баранов //Тр. ВИЭВ. - Москва, 1983. - Т.58. - С.72-79.
109 Триленко П.А. Испытание кольцевой реакции при диагностике бруцеллеза //Ветеринария. - 1951. - №8. - С. 59-61.
110 Триленко П.А. Особенности реакции агглютинации и кольцевой реакции при исследовании на бруцеллез сыворотки крови и молока овец //Ветеринария. - 1954. - №1. - С. 34-39.
111 Лебедева Е.Г., Либшиц А.А. Диагностическая ценность кольцевой реакции с цветным антигеном в определении зараженности молока бруцеллами //ЖМЭИ. -1954. - № 2. - С. 68-71.
112 Студенцов К.П., Мирошниченко К.Т. Появление иммунологических реакций у вакцинированного крупного рогатого скота //Тр. КазНИВИ. – Алматы, 1961. - Т.10. - С. 69-71.
113 Белобаб В.И., Тен В.Б. Эффективность антибактериального препарата в борьбе с бруцеллезом с.-х. животных //Методы профилактики и диагностики бруцеллеза и туберкулеза с.-х. животных: сб. науч. тр. ВАСХНИЛ, ВНИИБТЖ. - Омск, 1991. - С. 87-91.

Пән: Ветеринария
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 62 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

НОРМАТИВТIК СIЛТЕМЕЛЕР 3
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
.
АНЫҚТАМАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
... ... ... ... ... ... ... ... .. ..
БЕЛГIЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР 5
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ...
Кіріспе 6
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... .. ...
1 Әдебиеттерге шолу 8
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... .
1.1 Бруцеллез індеті туралы қысқаша мәліметтер 8
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...
1.2 Бруцеллезді балау әдістері 11
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
...
1.2.1 Індеттанулық 12
әдіс ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ...
1.2.2 Клиникалық 12
әдіс ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... .
1.2.3 Бактериологиялық 12
әдіс ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ...
1.2.4 Аллергиялық 13
әдіс ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .14
... ... ... ...
1.2.5 Серологиялық
әдіс ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... .
1.2.5.1 Агглютинация 14
реакциясы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
...
1.2.5.2 Комплементті байланыстыру
реакциясы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... .
1.2.5.3 Комплементті ұзақ байланыстыру 17
реакциясы ... ... ... ... ... ... . ... ... ...
1.2.5.4 Роз бенгал 18
сынамасы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .19
... ... ... . 20
1.2.6 Иммуноферменттік талдау 25
(ИФТ) ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... .. 30
1.2.7 Иммунофлуоресценция
реакциясы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ...
1.3 Бруцеллезді дауалау және онымен күрес шаралары
... ... ... ... ... ... ... ...
1.4. Иммуномодуляторлар және оларды ветеринарияда қолдану ... ... ... .
2 Өзіндік зерттеулер 38
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ...
2.1 Шаруашылықтың жалпы 38
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 42
2.2 Қолданылған материалдар мен зерттеу әдістері
... ... ... ... ... ... ... ... .
2.3 Батыс Қазақстан облысы мал шаруашылығындағы ірі қара бруцеллезінің
таралуы 43
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ...
2.4 Антибактериальды дәрмектерді қолдана отырып сауықтыру шараларын
жүргізу 47
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ..
2.5 Мал бруцеллезін індетанулық зерттеу, алдын-алу және онымен күрес
жүргізу шаралары 54
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ..
Қорытынды 56
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ...
ПАЙДАЛАНЫЛҒан әдебиеттер тізімі 57
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ..

НОРМАТИВТIК СIЛТЕМЕЛЕР

Осы диссертацияда келесi стандарттарға сiлтемелер жасалған:

МСТ 5962-67 Ректификатталған этил спирті. Техникалық шарт.
МСТ 10394-72 Зертханалық стакандар, құтылар.
МСТ 6709-72 Дистилденген су. Техникалық шарт.
МСТ 20292-74 Сыйымдылығы 10 см 3 дейін, 0,1 см 3 белгісі бар
құтылар.
МСТ 20292-74 Сұйықтық бөлуге арналған түтікше.
МСТ 1770-74 Е Зертханалық өлшегіш шыны ыдыс. Цилиндрлер,
мензуркалар, құтылар, пробиркалар. Техникалық шарт.
МСТ 10515-75 Шыны пробиркалар.
МСТ 20730-75 Қоректік орталар. Етпептон сорпасы (ветеринариялық
мақсатта). Техникалық шарт.
МСТ 6259-75 Глицерин. Техникалық шарт.
МСТ 9656-75 Бор қышқылы. Техникалық шарт.
МСТ -11086-76 Натрий гидрохлориді. Техникалық шарт.
МСТ 4233-77 Хлорлы натрий. Техникалық шарт.
МСТ 6038-79 Д-глюкоза. Техникалық шарт.
МСТ 9147-80Е Зертханалық фарфор қондырғылар және ыдыстар.
Техникалық шарт.
МСТ 5556-81 Гигроскопиялық медициналық мақта.
МСТ 28085-89 Биологиялық дәрмектер. Стерилділiкті бақылаудың
бактериологиялық әдісі.
МСТ 29227-91 Зертханалық шыны ыдыс. Градуирленген түтікшелер. 1
бөлім. Жалпы талаптар.
МСТ 29169-91 Зертханалық шыны ыдыс. Бір белгісі бар түтікше.
МСТ 29112-91 Қатты қоректік орта. Техникалық шарт.
ТШ 64-2-104 Шыны құтылар.
МСТ 9001-2000 Егуге арналған медициналық шприцтер.
МСТ 25336 Бактериологиялық пробиркалар.
МСТ 25377 Егуге арналған инелер.
МСТ 12026 Зертханалық сүзгіш қағаз.
МСТ 17206 Микробиологиялық агар.
МСТ 13805 Пептон.
МСТ 5833 Сахароза.

АНЫҚТАМАЛАР

Осы диссертацияда келтiрiлген терминдердiң анықтамалары:

БРУЦЕЛЛЕЗ – жаппай iш тастаумен, дене қызуының көтерiлуiмен және сыртқы
белгiлерiнiң әр түрлiлiгiмен сипатталатын малдан адамға жұғатын індет.
ИММУНИТЕТ – ағзаның генетикалық тұрғыдан алғанда бөгде инфекциялық және
инфекциялық емес агенттердi жұқтырмаушылығы.
АНТИГЕНДЕР – ағзада иммунды жауап тудыратын бөгде заттар
АНТИДЕНЕЛЕР – жұқпалы аурулар қоздырушыларына және генетикалық тұрғыдан
алғанда бөгде заттарға қарсы бағытталған ағзаның лимфоидтық жасушаларынан
тұратын маңызды қорғаныс факторлары.
АГГЛЮТИНАЦИЯ – антиген мен антидененiң желiмделуi.
АГГЛЮТИНАТ – антиген мен антидене кешенi.
АЛЛЕРГИЯ – ағзаға қайтадан енген кезде жоғарғы сезiмталдылықпен
бiлiнетiн белгiлi бiр антигенге бағытталған жай-күй реактивтiлiгi.
СЕРОЛОГИЯЛЫҚ РЕАКЦИЯ – антиген мен антидененiң әрекеттесуi нәтижесiнде
жүретiн реакция.
ДИССОЦИАЦИЯ – бактерияның даму кезіндегі, оның биологиялық қасиетiнiң
өзгеруiне ұласатын, терең морфологиялық, функциональдық және биохимиялық
өзгерiстердің өтуi.
ИДЕНТИФИКАЦИЯ – микроорганизмдердің белгілі бір түрге, туысқа т.б.
жататындығын анықтау, олардың биологиялық белгілері жиынтығын
(морфологиясы, биохимиялық белсенділігі, антигендік қасиеті, малға ауру
тудыруы, т.б.) зерттеуге негізделген.
Санация – ағзадағы дерттік өзгерістерді емдеп жазу, сауықтыру.
Патогендік зардаптылық- патологиялық процесстің немесе күйдің даму
механизмі. Микробтардың індеттік ауруды қоздыру қабілеті.
Иммундеу- ағзаға белгілі бір вакциналарды жіберу арқылы белгілі жұқпалы
ауруларға қарсы төтеп беретіндей қасиеттер дарыту.
Балау- жан-жақты зерттеулер нәтижесінде ауруды анықтау, ауырған ағзаның
хал-жағдайы туралы қорытынды.
Биологиялық сынама- зертханалық жолмен жануарларға патологиялық
материалдарды жұқтырып, соны зерттеу арқылы жұқпалы ауруларды балаудың бір
тәсілі.
Вакцина- микроорганизмдерден, олардың жекелеген компоненттерінен,
антигендерінен немесе олардың өмір сүру процессі кезінде түзілетін
заттардан дайындалатын биологиялық дәрмек.
Уыттылық- белгілі бір микроб штаммының уыттылығы, оның ауырту
қабілетінің күштілігі.

БЕЛГIЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР

ЕМК - Еншілес мемлекеттік кәсіпорын
РМК - Республикалық мемлекеттік кәсіпорын
АБФБДҰ - Аграрлық бірлестіктің федерациясыБүкіләлемдік
денсаулық сақтау ұйымы
РБС - роз-бенгал сынамасы
ПРА - пластинкадағы агглютинация реакциясы
АР - агглютинация реакциясы
КБР - комплементті байланыстыру реакциясы
КҰБР - комплементті ұзақ байланыстыру реакциясы
СР - сақина реакциясы
ИФР - иммунды флуоресценция реакциясы
ДНҚ - дезоксирибонуклеин қышқылы
ЕПС - ет-пептон сорпасы
ЛПС (LPS) - липополисахарид
м.ж. - микроб жасушасы
г- грамм
см3 - сантиметр куб
ҚТАР- қан тамшысымен агглютинация реакциясы
ПАР- пластинкадағы агглютинация реакциясы
ВҒЗИ- ветеринария ғылыми-зерттеу институты
ҒЗС- ғылыми-зерттеу станциясы
АҚ- акционерлік қоғам
әмбебаб ондық жүйе
ӘОЖ-
МП- миолопид
БХВ- бруцеллездің химиялық вакцинасы
ТМД- Тәуелсіз мемлекеттер достастығы
ПВП- поливинилпирролидон
ОФР- офсонофагоцитарлық реакция
БҚО- Батыс Қазақстан облысы
КСРО- Кеңестік социалистік республикалар одағы.

Кіріспе

Бруцеллез зооантропоноздық ауру болғандықтан, ол біздің елімізде үлкен
әлеуметтік-экономикалық мәселелердің бірі болып табылады.
Қазақстанда бруцеллезбен ауыратын адамдар мен жануарлар саны бұрынғы
одақ және ТМД елдерімен салыстырғанда алғашқы орындардың бірін алып отыр.
Бруцеллез нозеареалы әр қилы, шаруашылықтың экономикалық, табиғи-
географиялық жағдайына, халықтың тұрмысы және арнайы ветеринариялық
шаралардың жүргізілу деңгейіне байланысты болып келеді.
Адамдардың негізгі бруцеллез жұқтыру көзі жануарлар болып табылатын
болғандықтан, бруцеллезбен күресу шаралары өте жоғары дәрежеде және
тиімді болуы керек.
Республика аумағында ауыл шаруашылық малдар арасындағы бруцеллез
індетінің таралуы әлі күнге дейін әр жылы әр түрлі дәрежеде, көбіне
бруцеллезге қарсы арнайы шаралардың орындалуына да байланысты болып келеді
[1].
Бруцеллез қазіргі кезде адамдар мен жануарлардың өте күрделі ауруы
екендігі дәлелденіп, оны жою үлкен экономикалық және әлеуметтік мәселеге
айналып отыр [2, 3, 4].
Бруцеллезбен күрес шараларының тиімді болу үшін, олар міндетті түрде
ғылымның жетістіктеріне негізделуі қажет [5, 6, 7].
Бүгінгі таңда індетті ауруларға қарсы белсенді иммундеу заттарын
ойластырудың екі жолы бар. Олардың бірі – тірі, ал екіншісі – экологиялық
жағынан қауіп төндірмейтін өлі вакцина қолдану [8, 9, 10].
Бруцеллезбен күрес шараларының тиімді болуы ең бірінші бұл індетті дер
кезінде әрі нақты балауға да байланысты [11, 12].
Осы күнге дейін қолданып келген бруцеллезді балау, дауалау әдістері әлі
де қанағаттандырарлық дәрежеде емес. Өйткені соңғы уақытта кең таралған
мал өсіру технологиясы (жекелеген шаруа қожалықтары, жеке меншік үлесіндегі
малдар) бруцеллезді балау, дауалау және онымен күрес шараларын сәйкесінше,
өзгеше жүргізуді қажет етеді [13, 14].
Соңғы бесжылдықта жыл сайын Қазақстанда бруцеллезге шалдыққан адамдар
саны 3000-нан кем емес, эпидемиологиялық жағдай әсіресе республикамыздың
оңтүстік аймағында күрделі болып отыр [15, 16]. Бұл фактілер ветеринария
және медицина қызметкерлеріне үлкен жауапкершілік жүктейді.
Қазіргі кезде ветеринария тәжірибесінде қолданылып жүрген мал
бруцеллезіне қарсы шаралар жүйесі шаруашылықтарды бруцеллез індетінен
толықтай сауықтыруды қамтамасыз ете алмай отыр.
Айтылғандарды ескере отырып жүргізілген, осы ғылыми зерттеу
жұмыстарында жануарлар бруцеллезін балау, дауалау және оған қарсы
жүргізілетін арнайы шараларды жетілдіру мәселелері қарастырылды.
Зерттеудің мақсаты мен міндеттері. Жұмыстың мақсаты БҚО мал
шаруашылығындағы бруцеллез індетінің таралуын зерттеу, осы індетті балау,
дауалау және шаруашылықты одан сауықтыру шараларын ұсыну.
Бұл мақсатқа жету үшін алға келесі міндеттер қойылды:
1. Батыс Қазақстан облысы бойынша ірі қара мал арасында 2008-2010
жылдары бруцеллезге шалдығу деңгейін зерттеу;
2. Батыс Қазақстан облысының территориясын 3 табиғи-климаттық
аймақтарға бөліп, сол аймақтардағы бруцеллездің таралуын анықтау;
3. Құрамында бруцеллаларға тиімді әсер ететін антибиотиктер
(тетрациклин, фармазин), пролонгаторлар (полиэтиленгликоль, глицерин) және
иммуностимуляторы (имидазол туындысының ерітіндісі, левзей экстрактісі)
бар композицияның тиімділігін зерттеу;
4. Бруцеллезге қарсы сауықтыру шараларының жүйесінде ҚазВҒЗИ өлі
вакцинасының тиімділігін зерттеу;
.

1 Әдебиетке шолу
1.1 Бруцеллез індеті туралы қысқаша мәліметтер
Бруцеллез деп аталып жүрген жануарлар ауруын XIX ғасырда Англияда Д.
Брюс анықтаған. Кейіннен бұл аурудың адамдарға ешкі сүтін ішу арқылы
жұққаны белгілі болған. Бұл ауру онда кеңінен таралып, жануарларға тән
белгісі бойынша "жаппай іш тастау" деп аталған. Оның этиологиясы көп уақыт
бойына белгісіз болып келген. Д. Брюс өзінің ауру қоздырушысын таза түрінде
өсіріп, оны Мальта микрококкі деп атаған [1, 2].
Бруцеллез індеті созылмалы өтетін, іш тастау, шуы түспеу, эндометрит,
орхит және жануарлардың жыныстық қабілетінің төмендеуіне алып келетін
жұқпалы ауру Онымен сиыр, қой-ешкі, түйе, жылқы, киік, шошқа, ит,
кеміргіштер мен құстар да ауырады. Адамдарға ауру көзі болып жануарлар
саналады, сондықтан бруцеллез зооантропоноздық аурулар қатарына
жатқызылады. Ауруды қолдан салқын қанды жануарларға а жұқтыруға болады.
Бруцеллез қоздырушысы белгілі болғаннан бері қаншама уақыт өтіп, қаншама
ғалымдар осы індеттің эпизоотологиясын, клиникалық және ауруды балау
саласында жетістіктерге жете отырып, бруцеллез ауруының берілу жолдары мен
таралу көздерін жете зерттеген. Бірақ та, осы жүргізілген жұмыстардың
жетістіктеріне қарамастан жануарлар арасындағы бруцеллез індетін жою
мәселесі толығымен шешілген жоқ [3, 4, 5, 6].
Бруцеллездің қоздырушысы анықталған уақыттан ветеринария мен медицина
ғалымдары осы инфекцияның індеттанулық ерекшеліктерін, клиникалық
белгілерін және ауруды балауды зерттеу саласында үлкен жетістіктерге жетіп,
осы аурудың әр түрлі жағдайларға байланысты байқалуы мен өтуінің
ерекшеліктерін зерттеді. Дегенмен, осы жетістіктерге қарамастан бруцеллезді
жануарлар арасында жою мәселесі түпкілікті шешімін таппай отыр. Олар
еліміздегі мал шаруашылықтарына үлкен экономикалық шығын келтіріп, адамға
жұғу қауіпін туғызады [7].
Аурудың қоздырғышы табылып, оның адамдар мен жануарларға тигізетін
зияны туралы білген кезден бастап, бруцеллезді зерттеу жолындағы ғылыми
мәліметтер үлкен теориялық және тәжірибелік маңызы бар жаңалықтармен
толықтырылды.
Ірі қара малда бруцеллез көп жағдайда клиникалық белгілері анық
білінбей, үстіртін не латентті (жасырын) түрде өтеді. Ауырған аналық малдың
негізгі белгісі – іш тастау (аборт). Буаз аналықтардың іш тастауы 3-4 айлық
немесе 6-8 айлық кезінде болады. Іш тастау мезгілі ауру микробының жұғуына
тығыз байланысты. Жаппай іш тастау көп жағдайда алғаш туатын құнажындарда
байқалады. Оның мөлшері 30-50 пайызға дейін жетеді [8].
Ауру сиырда іш тастау бір рет болады, ал екі не үш рет іш тастауы
өте сирек кездеседі. Сиырда іш тастауына 2-3 күн қалғанда оның сыртқы жыныс
органдары ісініп, қызырады және жатыр алды бөлімінен қызғылт иіссіз кілегей
ағады. Мұндай малдың буындары қабынып, жүргенде қатты қиналады, көпке дейін
оның шуы түспейді, жатыр ішінде шіриді. Ақырында мал эндометритке,
метритке, вагинитке ұшырайды. Оның желіні қабынады. Мұндай жағдайда аналық
малдың ұрықтану қабілеті төмендейді немесе жойылады.
Ауырған ірі қараның негізгі белгісінің бірі – буындарының ісініп
қабынуы, әсіресе, тобық, тізе буындары. Бастапқы кезде буын іспей, ұстап
қарағанда мал ауырсынады, содан соң ісініп, ісігі күнннен күнге ұлғая
береді. Бара-бара буынға ірің микробтары түсіп, буын ісігі қатты қызып, мал
мүлдем жүре алмай қалады. Ісік тесіліп, одан ірің ағады. Буында өзіне тән
емес ұлпалар өсіп, ол әк тұздарымен қапталып, буын қозғалысы бұзылады.
Бруцеллезбен ауырған бұқаларда іріңді орхит, эпидидимит, артриттер
және синовиттер болады.
Бруцеллезбен ауырған сиырларда патологиялық өзгерістер лимфа
бездерінде, паренхиматозды ұлпаларда және жыныс мүшелерінде болады. Жыныс
мүшелерінің кілегей қабықтары ісініп, қызарады, жатыр алды бөлімінен қоңыр-
қызыл түсті кілегей ағады. Хорион мен жатырдың кілегей қабығының арасында
іріңді-фибринді эксудат пайда болады, хорион ворсинкасы мен жатыр
карункулында көп нүктелі қанталаулар, кей жағдайда өлі плацент
қалдықтарымен жабылады.
Дүние жүзіндегі ауыл шаруашылығы өндірісінің ең маңызды міндеттерінің
бірі болып халықты жоғары сапалы, экологиялық таза, мал шаруашылығы
өнімдерімен қамтамасыз ету саналады, бұл B.abortus, B.melitensis, B. suis
сияқты түрлерінің тудыратын жануарлар бруцеллезі сияқты
антиропозооноздардың алдын алуда, балауда және жоюдың жаңа әдістерін жасау
және бар әдістерді жетілдіру болып табылады.
Барлық ғылыми жұмыстар мен ветеринарлық тәжірибелік қызметтің біріге
отырып жасаған жұмыстары арқасында бруцеллез ауруын жоюда біршама
жетістіктерге жеткенбіз, бірақ та жануарлар бруцеллезін жою мәселесі әлі де
толығымен шешілмеген күйінде.
Қазіргі уақытта бруцеллезбен күресу және алдын алудың заманауи жүйесі
жалпы ветеринарлық санитарлық шараларды жүргізуге, ауру көзін анықтауға
ауру жануарларды табу және жою, арнайы алдын алу шараларын қодануға
негізделген. Бұл жүйеде маңызды бөлімдерінің бірі болып бруцеллезді балау
саналады, ауруды жою кезіндегі экономикалық зиян мөлшері ауруды балау
тиімділігіне байланысты.
Бруцеллезді балауда біршама қиындықтар ды сыртқы ортада айналымда
жүрген бруцеллез қоздырғыштарының өзгерген нұсқалары тудырады: R, RS, SR
және L формалар, бұл формалардың тіршілігін бірқатар зерттеушілер растаған
[П.А. Вершилова және т.б., 1972; Н.П. Потапов, 1974; К.М.Салмаков және т.б.
1974; И.А.Косилов, 1975; П.А.Триленко, 1976; Е.С. Мозесюк, 1982; А.
Абуталип, 1988; В.Г.Ощепков, 1990; Л.Н. Гордиенко, 1999 және т.б.].
Соңғы уақытқа дейін бруцеллалардың алты түрін ажыратып келді: В.
melitensis - қойлар мен ешкілерде бруцеллез тудырады. (бұл қоздырғыштың 3
биотипі бар, ол адамдарда бруцеллездің қиын, жіті түрін тудырады), B.
аbortus - сиырдың ауру қоздырғышы болып табылады. 9 биотипі бар, B. suis -
шошқаларда кездеседі. 4 биотипі бар., B. neotomае - АҚШ-та шөл
атжалмандарының қоздырғышы, B. ovis және B. canis. Қазіргі уақытта B.
abortus, B. ovis, B. suis, B. canis қоздырушылары B. melitensis деген ортақ
атпен топтастырылды [9]. Бруцеллалардың түрлі жануарларға көшіп-қону
мүмкіндігі белгілі бір эпизоотологиялық мағынаға ие болады. Brucella
melitensis-тің ешкілер мен қойлардан сиырлар мен шошқаларға; Brucella suis-
тің шошқалардан қойлар мен ешкілерге көшуі дәлелденген [5, 6].
Бруцеллалар: грамм теріс, жиі кокк тәрізді формада кездеседі, (таяқша,
овоид тәрізді), капсула болуы мүмкін. Олар өздігінен қозғалмайды, спора
түзбейді. Өсуі, қоректік орталарда 37-38 оС температураларда, аэробтық
жағдайда жүреді.
Бруцеллезбен зарарланған мал ағзасынан ауру қоздырушысы сыртқы ортаға
сүтімен, несебімен, нәжісімен және т.б. жолдармен бөлінеді. Сыртқы ортаға
бөлінген ауру қоздырушысы ұзақ мерзімге дейін – бірнеше айдан, екі жылға
дейін сақталады.
Адам ағзасына ауру қоздырушысы асқорыту, тыныс алу жолдары арқылы,
сонымен бірге ауру малға іш тастау және төлдеу мерзімінде көмек көрсету
кезінде, жанасу арқылы жұғады. Соның ішінде, зарарланған малдың шикі сүті
мен одан жасалынған тағамдарды пайдалану, адамның ауру қоздырушысын
жұқтыруының басты себептерінің бірі. Сонымен бірге, бруцеллез микробы өте
ұсақ болғандықтан, зақымданбаған тері арқылы да ағзаға еніп кетеді. Ағзада,
енген бруцеллез қоздырушысының мөлшері мен қасиетіне және жануардың жалпы
күйіне байланысты, белгілі бір уақыттан кейін иммунды жүйеде оған қарсы
тиісті антиденелер түзіледі [10, 11, 12, 13].
Бруцеллез қоздырушысымен зарарланған малдардың кейбірінде ауруға тән
белгілер байқалмай, ұзақ мерзімге дейін індет таратушы болып қала береді
[14, 15, 16].
Бруцеллалардың өзгерген түрлері, өздерінің вируленттілігінің
төмендегеніне қарамай, бастапқы формасына келген соң реверсия шақырып,
бруцеллездің жаңа көздерін тудыруы мүмкін.
Бруцеллез қоздырғыштарының антигендік құрылысының өзгеруі
бактериологиялық балауды қиындатады, серологиялық балауда бруцеллез
қоздырғышын балауды қиындатады, себебі қолданылып жүрген балаулық средства
бруцеллалардың S-формасының құрылысына негізделіп дайындалған.
Осыған байланысты бруцеллелардың өзгергіштігін ескеріп, жаңа, тиімді
балаулық препаратарды жасау жолында жұмыстар маңызды болып табылады.
Бруцеллезге қарсы шараларды қолдану жүйесінде кеңінен қолданылатын RS
антигендік құрылысты B. abortus 82 штаммының әлсіз агглютиногенді
вакцинасы ауру жануарлардың поствакцинальді реакциясының байқалуын
дифференциальді ажырату бойынша ауруды балау кезінде қиындықтар тудырады.
Осы мәселе сонымен қатар, жануарларды иммундеуден кейін ұзақ уақыттан
соң ғана емес, азғана уақыт өткен соң да қолдануға болатын жаңа надежный
балаулық әдістерді және дифференциациялық балау әдістерін жасауға
бағытталған зерттеулер жүргізу қажеттігін тудырады.
Бруцеллезге қарсы вакциналар егілген және егілмеген малдарда
бруцеллезді серологиялық балаудың негізгі әдістері болып АР, КБР, РБС
саналады. Бірақ та, ауру жануарларды инфекциялық үрдістің барлық
сатыларында анықтау мақсатында бұл реакцияларды қою жеткіліксіз боылп
табылады. Бруцеллездік антиденелерді мал қанының сарысуында және сүтінде
балаудың тез орындалатын, жалпылай тексеруге жарамды экспресс әдістерді
жасау қажеттілігі туындап отыр.
Мұндай балаулық әдістер бруцеллезден сәтсіз шаруашылықтарда ауру
жануарларды анықтау үшін ғана емес, сонымен қатар аурудан таза аймақтарда
бірқатар жағдайларда бруцеллезге өзіне тән емес реакция беретін күрделі
жүргізілетін АР-дың орнына қолданылуы оңай, бруцеллезді балаудың тиімді
әдістерін енгізген дұрыс.
ТМД бойынша эпизоотологиялық және экономикалық жағынан ең маңыздысы -
сиыр бруцеллезі, содан кейін қой-ешкі, солтүстіктегі бұғылар және шошқалар
болып табылады. Эпидемиологиялық тұрғыдан адамдарға 91,2-100 пайыз бір-
бірімен тығыз байланысты болғаннан кейін ең қауіптісі қой-ешкі бруцеллезі
болып саналады [17]. Басқа жануарлардан (сиыр, шошқалар, бұғылар, түйелер)
бруцеллездің адамдарға жұғу қаупі эпидемиологиялық сараптама бойынша өте
төменгі дәрежеде. B. ovis қоздырушысынан зарарланған адамдар еш жағдайда
тіркелмеген.
Қазақстанда бруцеллезді зерттеу ісіне К.П. Студенцов, И.Г. Галузо,
В.Г. Уваров, В.К. Антонов, Г.Н. Удинцев, В.П. Рощин, Н.Д. Беклемишев, П.П.
Очкур, И.Қ. Қарақұлов, М.И. Иванов, П.А. Буланов, П.А. Карасев, М.И.
Солоницин, П.И. Островидов, И.Л. Жалобовский, А.А. Пальгов, М.М. Ременцова,
Б.Р. Узбекова, Ф.И. Усманова, В.М. Киселева, К.Т. Мирошниченко, З.И.
Парамонова, Н.В. Сафронов, В.С. Чичибабин, Н.П. Иванов, В.Б. Бельченко,
А.Ә. Сұлтанов, Қ.И. Мыңжасов, В.И. Белобаб, В.Б. Тен, Р.Ж. Сейдахметова,
Ш.А. Барамова, Т. Сайдуллин, М. К. Мустафин, Ә. Әбутәліп, Е. Канжигитов
және басқа ғалым-мамандар зор үлес қосып, республикадағы, облыстардағы
немесе тікелей шаруашылықтардағы мал дәрігерлік қызметке басшылық етті,
көптеген нақтылы мәселелерді шешуге қатысты [17, 18, 19, 20, 21, 22, 23,
24, 25, 26, 27].
Елді-мекендерде адамдардың бруцеллез ауруымен ауруы өте жоғары
көрсеткіштер көрсетіп отыр, себебі олардың басым көпшілігі қой
шаруашылығымен айналысуымен байланыстырылады [28]. Эпидемиологиялық
көрсеткіштер мәліметіне сүйенсек негізінен адамдардың бруцеллезбен ауруы
қайта өңдеу кешендерінде, қойларды күтіп-бағу, қолдан ұрықтандыру, қырқын
кезі, қораны тазалау уақыттарында тіркелген.
Бұнымен қатар, патологиялық материалдардан бруцеллез қоздырғышын тез,
әрі сенімді анықтау тәсілдерін ойластыру немесе жетілдіру де ветеринария
ғылымының өзекті мәлелелерінің бірі болып саналады.

1.2 Бруцеллезді балау әдістері
Бруцеллезге қарсы жүргізілетін шаралардың негізгі мақсаты, еліміздегі
етек жайып кеткен бруцеллез індетінің адамдар арасында таралуына жол
бермеу. Осы мақсатқа жету үшін алдымен мал арасындағы індет көздерін жою,
аталған бруцеллез індетінің алдын-алу шараларын уақытында қолдану және оның
тиімді болуы қажет. Қолданылатын балаулық әдістердің белсенділігі,
жүргізілетін ветеринариялық-санитариялық шаралардың тиімділігі ауруды тез
анықтап, оларға шектеу қоюға мүмкіндік туғызады.
Бруцеллезге балау кешенді түрде індеттанулық, клиникалық, аллергиялық
және бактериологиялық, серологиялық тексерудің нәтижесінде қойылады [9].
1.2.1 Індеттанулық әдіс
Індеттанулық деректерден бұл жерде бұрынғы уақытта бруцеллездің бар-
жоғын, өткен жылдардағы бруцеллезге тексерудің қорытындылары есепке
алынады. Айрықша көңіл бөлетін мәселе шеттен әкелінген жануарлар және оны
карантиндеу ретінің орындалуы. Соңғы жылдары алынған төлдің санына, аналық
малдың іш тастауы мен қысыр қалуына және оның себептеріне мұқият талдау
жасалынады [29].
1.2.2 Клиникалық әдіс Жануарлар бруцеллезінің айқын көрінетін
белгілері: іш тастау, шудың түспеуі, шалажансар төлдің туылуы және жыныс
жолдарының қабынуы, еннің ісуі, орхит, эпидидимит. Саулықтар буаздықтың 3-4
айлығында іш тастайды. Шудың түспей қалуы қойларда сирек кездеседі.
Қошқарларда орхит, эпидидимит жиі байқалады. Мұндай белгілер байқалғанда
сипау арқылы анықтауға болады. Алайда бруцеллезге клиникалық әдіспен
қорытынды диагноз қоюға болмайды. Жоғарыда келтірілген клиникалық белгілер
басқа ауруларда да байқалуы мүмкін, сондықтан олар бруцеллезге тек қана
күдік туғызады. Аса қауіпті инфекция ретінде бұл белгілер байқалғанда
ауруды балауға, инфекцияның таралуын тоқтатуға шұғыл шаралар қолдану керек,
осы жағдайда барлық тастанды төлдер зертханаға жеткізіліп, бактериологиялық
әдіспен тексерілуі қажет [30]. Қойдың бруцеллезі негізінен ешбір клиникалық
белгілерінсіз өтеді. Ауруды дер кезінде балау - сауықтыру шаралар
кешеніндегі ең маңызды фактор. Дүние жүзінде медицина және ветеринария
ғылымында бруцеллезді балау үшін организмнің гуморальді және торшалық
тұрғыдан иммундік бейімділікті анықтайтын әдістерді міндетті түрде қолдану
қажет деген пікір қалыптасқан.
1.2.3 Бактериологиялық әдіс Ауру малдан бруцеллез өсінін бөліп алу
инфекцияның бар екенінің даусыз дәлелі болып табылады, бірақ басқа
нәтижелердің теріс екеніне сенім бере алмайды. Бруцеллезді бактериялық
әдіспен балау үшін тастанды төлді, қағанақты, сүтті зерттеу ауруды толық
анықтауға негіз береді. Қоздырушыны қаннан, жілік майынан, өттен, несептен,
сөл түйіндерінен, қақырықтан, жұлын және қынап сұйықтығынан бөліп алуға
болады. Біздің елдің территориясындағы жануарлардан бөліп алынған
В.melitensis өсіндісі уыттылығы жағынан жоғары, іш тастау және аурудың
басқа да клиникалық өзгерістерін туғызады. Кеңестік зерттеушілердің
мәліметтері бойынша қойлардың арасында бруцеллез қоздырушысы В.melitensis-
тің биоварларының барлық типтері тараған [31, 32].
Бірақ қоздырушының әрбір түрі белгілі бір иесіне бейімделіп,
бруцеллалар миграциясы жиі кездеседі. Әсіресе В. melitensis қоздырушысының
сиырға миграциясы қауіпті [33]. Сиырларда тараған В. melitensis жоғары
зардаптылыққа ие болады. П.А.Вершилованың мәліметі бойынша адамға В.
melitensis осы қоздырушы бар сиырдың сүті арқылы жұғуы мүмкін [34].
Бактериологиялық әдістің тиімділігі материалды егіп тексеретін қоректік
орталардың сапасына байланысты. Бактериологиялық зерттеу барысында
патологиялық материалды қоректік ортаға егумен қатар биосынама қойылады.
Осы мақсатта патологиялық материалдың суспензиясын зертханалық жануарларға
(теңіз тышқанына және үй қояндарына) егіледі. Қоздырушы болған жағдайда
зертханалық жануарлар бір ай бір ай арасында ауруға шалдығады [35].
Бруцеллезді балау кезінде табиғатта айналымда жүрген бруцеллалардың R, RS,
SR және L-формалары зор қиындықтар тудырды. Бруцеллалардың өзгерген
түрлері, олардың вируленттілігінің төменділігіне қарамастан бастапқы
формаларына реверсиялануына қабілетті және індеттің шығуына әкеп соғады
[35, 36, 37].
Инфекцияның адамға жұғуының негізгі бастауы бруцеллезбен ауырған қой
мен ешкі болып табылады. В.melitensis қоздыратын бруцеллезді - эпиде-
миялық, ал бруцеллалардың басқа түрі туғызатындарын - спорадиялық деп
атайды [38, 39].
Бұрынғы Кеңес Одағындағы қойлар арасындағы бруцеллез жайылымға
шығарылатын мал шаруашылықтары бар аймақтарда кеңінен тарады, атап айтқанда
Орта Азия, Қазақстан, Солтүстік Кавказ, Еділ жағалауы, Сібір аймақтарында
және т.б. [14].
Соңғы мәліметтерге қарағанда Қазақстан ТМД-дағы бруцеллезден таза
емес елдердің біріне жатады. Ветеринариялық есеп мәліметтері бойынша (1981-
1990 жылға дейінгі) қой бруцеллезінен таза емес шаруашылықтар 20% астамын
құрап отыр. Олардың көпшілігі Жамбыл, Оңтүстік Қазақстан, Ақмола, Батыс
Қазақстан, Қарағанды және т.б. облыстарда тіркелген. Осыған байланысты
республикадағы адамдардың бруцеллезбен ауырғандығы байқалды. 1980 жылдары
Кеңестер Одағы бойынша Қазақстан адамдардың ауыру деңгейі жөнінде Қазақстан
орташа көрсеткіштен 7,1 есе арта отырып, бірінші орынды иеленді [16].
Жануарлар бруцеллезімен күресу және оның алдын-алу жүйесі қазіргі
уақытта жалпы ветеринариялық-санитариялық шараларды жүргізуге, індет көзі
ауру малды анықтап, жоюға, арнайы сақтандыру шараларын қолдануға
негізделген. Бұл шаралардың ішінде маңыздысы бруцеллезді дер кезінде балау.
Балаудың тиімділігі ауруды оқшаулау кезіндегі экономикалық шығынға тікелей
байланысты.
Сонымен, бруцеллез ауруына нақты және дәл диагноз қою бактериологиялық
әдіс арқылы, яғни бруцеллез қоздырушысын патологиялық жадығаттардан бөліп
алу негізінде жүзеге асады. Алайда, бұл әдіс өте күрделі, оны орындау үшін
бір айға дейін уақыт қажет болады. Айта кететін жайт, көп жағдайда,
әсіресе, патологиялық жадығат бөлме температурасында тұрып қалған немесе
сүт, қоршаған орта нысандарын зерттегенде олардан бактериологиялық әдіспен
бруцеллаларды бөліп алу мүмкін болмайды. Сондықтан да бруцеллез
қоздырғышының индикациялаудан жаңа әдістерін ойластыру өзекті мәселелердің
бірі болып есептелінеді.
1.2.4 Аллергиялық әдіс Бруцеллезді иммунологиялық балау үшін баяу
типті сезімталдық феномені қолданылады. Ғалымдардың пікірінше бруцеллезді
балау кезінде аллергиялық әдістің тиімділігі жоғары. Қазіргі кезде
бруцеллин парапрепарально қолданылып жүр. Кейбір зерттеушілер тері
сынамасын, аллергендер қалғандары аллергиялық реакцияны in vitro
жүргізгенді (лейкоциттердің бласттрансформация реакциясы, лейкоциттердің
миграциясын тежеу реакциясы, лейкоцитолиз реакциясы) қолдайды. Авторлар
бірнеше иммунологиялық реакцияларды қолдануды оларды аурудың инфекциялық
процестің әртүрлі бағыты мен сатысында шешуші роль атқаратындығығымен
түсіндіреді. Көптеген авторлар бруцеллезді балау үшін қолданылатын әртүрлі
реакциялардың нәтижелерінің сәйкессіздігін дәлелдей отырып, диагностикалық
тесттердің барлығын қолданып, түпкілікті қорытынды жасау кезінде бірін-бірі
толықтыратынын көрсетеді [40, 41, 42].
1.2.5 Серологиялық әдіс Бруцеллезден сау емес шаруашылықтарды
сауықтыру мал басын түгел ауыстыру немесе жаппай серологиялық тексеруден
өткізу және ауру деп табылған малды жою арқылы іске асырылады. Бірқатар
мемлекеттерде қойдың бруцеллезін балау үшін төмендегі серологиялық әдістер
қолданылады: АР, КБР, КҰБР, РБС, ПАР модификацияланған түрі РБСМ, КГАР, КР,
(толық емес антиденелерді анықтау үшін), ИФР (тура және тура емес
варианттарында), ИФТ, ИЭОФР немесе қарама-қарсы иммуноэлектрофорез [44, 45,
46, 47, 48, 49, 50]. Бұлардың ішінде АР, КБР, КҰБР, РБС заңдастырылып,
кешенді түрде пайдаланылады.
Бруцеллезге қарсы вакцина егілген және ауру жануардың қан сарысуында
антидененің 3 фракциясы: IgG, IgM, IgA табылған. IgM AP-да және КБР-да
комплементті байланыстыруға қатысады, оның ішінде IgM, IgG және IgG2
антигендердің агглютинациясында және преципитациясында, сондай-ақ жедел
типті сезімталдық реакциясына жауапты. Секреторлық IgA сүтпен қойылатын
сақина реакциясында анықталады. Бруцеллезді серологиялық балау үшін
антиденелер мен телімді антигендердің өзара әрекеттесуіне негізделген
иммунологиялық реакциялар қолданылады [51].
Иммуноглобулиндердің биосинтезі заңдылықтарын адам мен жануарлар-дың
бруцеллезі кезіндегі олардың індет процесінің әртүрлі кезеңдерімен
байланысты зерттеуге көптеген ғалымдардың жұмыстары бағытталған [52, 53,
54, 55, 56].
1.2.5.1 Агглютинация реакциясы 1897 жылы Райт пен Семпл ұсынған
агглютинация реакциясы бруцеллезді балауда осы уақытқа дейін өз мәнін
жойған жоқ. Агглютинация деген телімді антиденелердің әсерінен микроб,
эритроцит немесе бөгде торшалардың жабысып, тұнбаға түсуі. Агглютинация
реакциясы өзінің нақтылығы мен қарапайымдылығына байланысты адам мен
жануарлардың бруцеллезін балауда кең қолданысқа ие болды. АР-ның
диагностикалық маңызы оның телімділігі мен инфекциялық процестің ерте
кезеңінде бруцеллезді анықтауға мүмкіндік беретіндігінде [51, 52, 53].
АР-ның көрсеткіштері тұрақсыз болуы мүмкін, әсіресе жануар буаз
кезінде, cау малдарда иерсиниоздің, пастереллездің, сальмонеллездің,
туляремияның қоздырушыларының қабаттасуы кезінде АР-ның көрсеткіштері
телімсіз болуы мүмкін [37, 54, 55, 56, 57].
Кейбір авторлар бруцеллалардың диссоциацияланған штамдары өздігінен
агглютинацияға ұшырауға бейім деп көрсетті. Сонымен қатар бұл құбылысты
NaCl физиологиялық ерітіндінің pH 7,2-7,4 дейін жоғарылату үшін буфер
ерітінділерін қолданумен, NaCl концентрациясын 10%-ға дейін көтеру арқылы
жоюға тырысты [58, 59].
Көптеген зерттеушілер назары бруцеллезді балау үшін тиімді экспресс
әдісін ойлап шығару идеясына ауды. Осы мақсатта 1967 жылы P. Nicoletti S
бруцеллез антигенімен қышқыл буферді ұсынды. Бұл реакцияны зерттеуге және
жетілдіруге көптеген ғалымдар еңбектенді [60, 61, 62].
АР-ның артықшылықтарының бірі жануарлар мен адамда инфекцияның
бастапқы кезеңін анықтауға мүмкіндік беретіндігінде. Бұл әдіспен бірнеше
рет тексеру және індетке қарсы барлық шараларды сақтай отырып реакция
бойынша оң нәтиже берген жануарларды бөлу арқылы шаруашылықты сауықтыруға
болады. Осындай зерттеу жұмыстарының нәтижелері көптеген авторлардың
еңбектерінде көрсетілген [63, 64, 65, 66, 67].
Ғалымдар тобы осы реакцияны қолдана отырып, барлық санитарлық-
гигиеналық және шектеу шараларды жүргізумен қатар бірнеше рет зерттеу
жолымен шаруашылықты бруцеллезден сауықтыруға болатынын атап көрсетті.
АР-да бруцеллезді балауда прозона құбылысы байқалған, яғни алғашқы
езінділерде агглютинацияның болмауы және антигеннің белсенді орталықтарын
толық емес антиденелердің болуымен байланысты қан сарысуының жоғары
титрлерінде көрінді [68, 69, 70].
Ғалымдардың пікірінше АР-ның көрсеткіштері ортаның иондық
концентрациясына байланысты (хлорлы натрий концентрациясы) екенін көрсетті
[71, 72].
Осы шешімді дамыта келе П.А.Триленко, Ф.П.Локтева және П.А.Беляева
осы реакцияны 10-12%-қ хлорлы натрий ерітіндісімен жүргізуді ұсынған. Бірақ
ФАОВОЗ сарапшыларының комитеті өзінің ұсынысында АР-н қою үшін қой мен
ешкінің бруцеллезін балау кезінде 5%-қ хлорлы натрий ерітіндісін қолданумен
шектелген.
АР-сын қолдана отырып 6 жыл жүргізілген тәжірибелік жұмыстардың
авторлары төл іште болғанда немесе туғаннан кейін инфекцияның берілу
мүмкіндігі туралы қорытындыға келген. А.Н.Касьянов, А.И.Климанов,
Ю.К.Третьяков, В.Б.Бельченко және басқалары бруцеллезден таза
шаруашылықтарда қойылған АР-ның телімсіз көрсеткіштерінің анықталу
себептерін зерттеген. Жүргізілген зерттеу жұмыстары көрсеткендей,
жануарлардың қан сарысуында АР-мен анықталатын антиденелердің пайда болуы
организмнің жеке-дара ерекшелігіне, физиологиялық жағдайына, әртүрлі
стрестерге және ең бастысы жануарлардың арасында сальмонеллез және
лептоспироздың қоздырушыларының айналымда болуына байланысты [73, 74, 75].
Жоғарыда аталған мәліметтер бойынша АР-ның бруцеллездің жіті кезінде
диагностикалық құндылығы жоғары, бірақ жануарларды бруцеллезден сауықтыру
үшін тек қана АР-сын қолдана отырып, тиісті нәтижеге жету мүмкіндік
бермейді. Сондықтан қосымша КБР-сын қолдану бұл кемшілікті біраз деңгейге
жояды [76].
1.2.5.2 Комплементті байланыстыру реакциясы Бруцеллез дерт-тенуінің
кейінгі кезеңдерінде инфекциялық процесті анықтау үшін алғаш рет Борде мен
Жангу (1901) КБР-сын қолдануды ұсынған. Бұл әдіс антигендер мен
антиденелерді анықтау үшін өте сезімтал болып табылады. Компоненттердің
өзара әрекеттесу механизмі мен феноменологиялық құбылы- сына байланысты.
Лимиттеуші фактор қызметін комплемент атқаратын гемо- лиздің шектелген
нұсқасы болып саналады. Реакцияда комплементтен басқа екі кешен антиген-
антидене бар. Олардың бірі алдын-ала белгілі және стандарттал-
ған индикаторлық немесе гемолитикалық жүйе. Ол гемолизинмен сезімталдан-
дырылған қошқар эритроциті.
Екінші кешен зерттелінетін жүйеден тұрады. Мұнда зерттеу мақсатына
байланысты антиген-антидене белгілі, ал оның антиподы ізделінеді. Антиген-
антидене кешені мен комплементтің арасында классикалық ұғым бойынша
комплементтің иммундік кешенге бекемделіп, өзара әрекеттесу нәтижесінде
комплемент жүйесі белсендіріледі. Комплементтің белсендірілуі оның кейбір
аралық фрагменттерінің антиген-антидене кешенінде байланысуына ұласады. КБР-
сы екі кезеңді серологиялық реакция болып табылады. Егер бірінші кезеңде
зерттелінетін жүйеде комплементпен өзара әрекеттесе алатын антиген-антидене
кешені түзілсе, екінші кезеңде комплементтің болмауына байланысты
эритроциттер өзгермейді. Ал егер бірінші сатыда комплемент реакцияға
қатыспаса эритроциттер гемолизге ұшырап, теріс нәтиже көрсетсе оның тежелуі
оң нәтиже деп есептелінеді.
КБР-сы бруцеллезді балау мақсатында 1908 жылдан бері қолданылып
келеді. Жануарлар бруцеллезін балау үшін бұл реакцияның диагностикалық
құндылығын көптеген авторлар анықтап зерттеген: [77, 78, 79, 80, 81, 82].
Бұл ғалымдардың зерттеуінде КБР-сын АР-мен салыстырғанда телімділігі және
тұрақтылығы жоғары, бруцеллез кезінде көп мөлшерде ауру малды анықтауға
мүмкіндік берген. КБР-ның көрсеткіштерінің жоғары сезімталдығы мен
тұрақтылығы бұл реакцияда IgM-мен қатар бруцеллездің жіті және созылмалы
кезеңінде анықталынатын IgG қатысады [53, 93, 94, 95].
КБР-ның сезімталдығы антигендік штамдардың биологиялық қасиеттеріне
ғана емес, диагностикумдарды дайындау тәсіліне де байланысты. Бірқатар
зерттеушілер микроб торшаларынан ақуыздық және полисахаридтік фракцияларды
бөліп алу мақсатында оған механикалық, химиялық факторлардың әсерін
қолданған [96, 97, 98, 99].
Көптеген зерттеушілердің пікірінше S-формадағы бруцеллалардан
дайындалған корпускулалық антигендердің антигендік экстрактар мен
лизаттарға қарағанда сезімталдығы байқалмаған [11, 20, 100, 101].
Қазіргі уақытта КБР, КҰБР-на арналған корпускулалық диагностикум РФ-
ның практикасында ауылшаруашылық жануарларының көптеген түрлерінің
бруцеллезін балау мақсатында пайдаланылды [102].
Диссоциацияланған жүйедегі бруцелла микроб торшаларынан антигендік
кешендерді бөліп алу мақсатында ультрадыбыстық дезинтеграция қолданылды.
Әртүрлі режимдегі ультрадыбыстық толқындар әсерімен алынған R және RS
антигендері телімді, белсенді және сезімталдығы жоғары болып, олардың
көмегімен диссоциацияланған бруцеллалармен, сондай-ақ В. аbortus 82 вакци-
налық штамымен сенсибилизацияланған жануарды балауға мүмкіндік туды [103].
КБР-ның жануарлар бруцеллезін балаудағы телімділігі мен жоғары
сезімталдылығы отандық және шетелдік ғалымдардың еңбектерінде расталған
[13, 17, 28, 39, 42, 56, 71, 104]. Көптеген авторлардың көрсетуінше, АР
және РБС-сын салыстырғанда КБР-ның ауру жануарларды көбірек анықтауға
мүмкіндігі жоғары [105]. Бруцеллездің әртүрлі өту кезеңінде қан сарысуларын
АР-сы мен КБР-да кешенді зерттеу нәтижелері жүргізілген. Аурудың жіті кезе-
інде зақымданғаннан 2-3 айдан кейін КБР-сы мен салыстырғанда АР-сы мен оң
нәтиже 11 есе артық алынған. Бруцеллез індеті өршіген соң 1 жылдан кейін
КБР-cы арқылы зерттегенде АР-сы мен салыстырғанда 3 есе артық ауру мал
анықталған. Бруцеллезден таза емес сиыр табынын зерттегенде жалпы оң нәти-
же берген қан сарысуынан КБР бойынша 83,2%, АР-да 65% анықталып, 60 бас іш
тастаған қойлардың 30%-ы АР-да, 80%-ы КБР-да оң нәтиже берген [106].
Зерттеушілердің КБР-сы мен АР-ның нәтижелерін салыстырмалы талдауы
бойынша, КБР-сы АР-на қарағанда кеш анықталып, бірақ оның көрсеткіштері
ұзақ және тұрақты екенін дәлелдеді. Кейбір ғалымдардың мәліметтері бойынша
КБР-да ауру жұқтырған жануарларда оң нәтиже АР-мен салыстырғанда ертерек
анықталуы мүмкін [27, 38, 49, 60, 81, 93, 107, 108]. Cолай болғанмен
зерттеу жұмыстарында КБР-сы АР-сын алмастыра алмайтынын көрсетті, өйткені
АР-ның оң немесе күдікті нәтижесін растамайды және бұл реакциялардың бір
сынамаға берген нәтижесі сәйкес келмейтіндігін дәлелдеді. Осылайша
зерттеулердің нәтижесінде АР-сы және КБР-ның серологиялық кешені ұсынылды
[39, 85, 86, 90, 105, 109].
Серологиялық реакцияларды кешенді қолдану аурудан таза емес
шаруашылықтарды сауықтыруға мүмкіндік берді [13, 44, 55]. Дегенмен кешенді
түрде зерттеуді енгізу бруцеллезді оқшаулау мәселесін түпкілікті шеше
алмады.
1.2.5.3 Комплементті ұзақ байланыстыру реакциясы Реакцияны қою әдісі
реакцияның бірінші кезеңі (зерттелінетін қан сарысуы, антиген және
комплементтің бірігуі) 0-4°С температурада ұстауға негізделген. Оның
ұзақтығы анық көрсетілмеген, бірақ оптималды уақыт 16-18 сағат. Сонымен
қатар бұл реакция қан сарысуын инактивациялау кезінде жоғары
температурасымен және комплементтің жоғары мөлшерімен ерекшеленеді.
Комплементтің титріне 50% қосу арқылы алынады. Дегенмен зерттеудің нақты
нәтижесіне индикаторлық жүйені титрлеу арқылы жетуге болады. Oған еліміздің
ветеринариялық зертханаларында қабылданған реакцияны қою әдісі негізделген
[96].
КҰБР-сын қолдану диагностикалық зерттеулердің тиімділігін арттырып,
ветеринариялық практикада бұл реакцияның көмегімен бруцеллезді, инфекциялық
эпидидимитті, Ку қызбасын, хламидиялық абортты және басқа ауруларға балау
қойылды [84].
Алғаш рет бруцеллезді балау үшін ұсынып, осы ауруға байланысты КҰБР-
ның телімділігі мен сезімталдылығын зерттеп, бұрынғы келтірілген
мәліметтерді қорытып, бруцеллезді балау кезінде ең сезімтал, яғни КБР-на
қарағанда көбірек ауру жұқтырған жануарларды анықтап, күдікті нәтижені аз
беретіндігі дәлелденді [77, 108, 109].
КҰБР-сын тастанды төлдің қарынындағы сұйықтықтағы бруцеллездік
антигенді анықтау үшін қолданған.Жануарлардың бруцеллезі жаңадан байқалған
кезде АР-сы мен КБР-да антидене анықталмағанда оң нәтиже берген. Вакцина
егілгеннен кейін 30 күнннен соң 80 қойды зерттегенде АР-да 20 сынама оң
нәтиже берсе, КБР-да 19, ал КҰБР-да 55 сынама анықталған [50, 85, 110].
А.Н.Касьянов, А.И.Климанов және өзге де авторлар шошқаларда телімсіз
АР-сын ажырату үшін КҰБР-сын қолдануды ұсынады [81]. Т.Сайдулдиннің
мәліметтері бойынша бруцеллезден сау шаруашылықтағы 48206 сиырдың қан
сарысуын тексергенде, КБР-сы бойынша 210 жағдайда, ал КҰБР-сы бойынша 365
жағдайда ауру анықталған. Инфекциялық процесс пен аурудың ағымына
байланыссыз КҰБР-ның КБР-нан сезімталдығы жоғары [103].
Аталған әдістердің әрқайсысы, тіпті оларды кешенді түрде қолданғанның
өзінде барлық ауру малды анықтауға және бруцеллезден таза емес
шаруашылықтарды сауықтыруды жеделдетуге мүмкіндік бермеді.
1.2.5.4 Роз бенгал сынамасы Бруцеллезді балауды жетілдіру мақсатында
антигенмен пластинкалық реакцияны жасап шығаруда тәжірибе жүргізіліп, соның
негізінде телімді агглютининдердің қышқыл ортадағы белсенділігін анықтау
жаңа бір реакцияға арқау болды [79].
Rose Bengal бояуымен боялған, рН қышқыл ортасының әсерінен
телімсіз реакцияның болуына жол бермейтін пластинкалық АР-сын шығарды.
Пластинкалық агглютинация реакциясына арналған буферленген, қышқыл бояумен
боялған антигенді ұсынып, бұл реакция роз-бенгал сынамасы (РБС) деген
атаққа ие болды. Осы тест үшін антигенді pH 3,65 сүт-қышқылды буферде
суспензияланған бенгал ақшыл-қызғылтымен боялған өлтірілген бруцеллардан
даярланды. Бұл антигеннің артықшылығы арнайы иммуноглобулинді анықтап,
қышқыл реакцияның әсерінен G иммуноглобулині инактивацияланды [54, 71].
Ұсынылған әдісті отандық және шетелдік ғалымдар әртүрлі жануарлар-
дың бруцеллезі кезінде кеңінен зерттеп, оның телімділігі мен жоғары
диагностикалық тиімділігін көрсеткен [56, 75, 88, 91, 110].
Франция, Англия, АҚШ және басқа да шет мемлекеттерде РБС-сы
бруцеллезді жедел анықтау үшін кеңінен қолданылады. Еуропалық экономикалық
одақ мемлекеттерінде бұл тест барлық жануарлардың бруцеллезін анықтау үшін
1977 жылдан бері ресми түрде қабылданған.
РБС-сы індеттік жағдайды бақылау үшін тиімді. А.С.Панкратов,
О.И.Морякова телімділігі бойынша классикалық реакциялармен салыстырғанда
бұл реакцияның ешбір кемшілігі жоқ деп есептейді. Бірақ қазіргі кезде
отарлардың аурудан таза екенін алдын-ала бағалау үшін, басқа серологиялық
реакциялармен кешенді қолданылады. РБС-ның диагностикалық маңызын шетел
ғалымдары толық зерттеген [16, 27, 36, 59, 107].
АР-мен және КБР-мен салыстырғандағы РБС-ның маңызы көптеген
авторлардың еңбектерінде көрсетілді. Кейбір зерттеушілер РБС-сын балау үшін
экспресс-әдіс ретінде басқа серологиялық реакциялармен кешенді түрде
қолданған [100, 101].
РБС-сын қою кезінде қан сарысуының орнына қанның өзін қолдануды
ұсынған. Бұл әдіс аз уақытта ауру малды анықтауға мүмкіндік берді. Жаппай
зерттеу кезінде РБС-ның артықшылықтарымен қатар, кейбір авторлар РБС-ның
жалпы мәлімет беретіндігін дәлелдеп, диагностикалық маңызын төмендетті
[103].
Кейінгі кезде ғалымдар бруцеллезге қарсы иммунделген жануарларда РБС-
сын осы ауруды балау үшін қолдануға болмайтыны туралы пікір қалыптастырды.
1.2.6 Иммуноферменттік талдау (ИФТ) 1972 жылы Е.Энгвал мен П.Перлман
иммуноферменттік анализді шығарып, оны enzume-linred immunosorbent assay
(ELIZA) деп атаған. Бұл әдіс антидене молекулалары мен фермент молекулалары
әрекеттескенде өздерінің функционалдық белсенділігін сақтап, антидене
антигенді қосып алады да, ал фермент субстратты ыдыратып жібереді.
Классикалық нұсқасында (қатты фазалы ИФТ) антиген қатты фазалық негізінде
бекемделеді. Антиген-антидене коньюгатымен байланысқаннан кейін реакцияға
субстратты енгізді. Гетерогендік (қатты фазалық) ИФТ-ден басқа гомогендік
ИФТ тіркелген. Бұлардың әрқайсысының тура және тура емес (жанама) нұсқалары
анықталған. Олардың кез-келгені шектелген (тежелген) реакция ретінде
жүргізілуі мүмкін.
Осы негізгі нұсқаларынан басқа әртүрлі ферменттерді қолдануға
байланысты бір-бірінен ерекшеленетін ИФТ-дың көптеген түрлері бар [96].
Сиыр бруцеллезін балаудағы ИФТ-дың диагностикалық тиімділігін басқа
серологиялық реакциялармен (АР, КБР, РБС, КҰБР, ГАР, ИФР) салыстыра отырып
зерттеген. Табиғи бруцеллездік инфекция кезінде антиденелердің жоғарғы
титрлері ИФТ мен СР-да байқалған. Автор ИФТ-ны жүргізу әдістемесін
өндірістік ветеринариялық зертханаларға ыңғайластырып жасап, сондай-ақ осы
реакциядағы бруцеллез антиденелерінің титріне диагностикалық баға берді.
Ғалымдар көбейту мақсатында әкелінген бруцеллезге қарсы егілмеген
жануарлардың қан сарысуын қолдануды ұсынды [26, 89].
Қорыта айтқанда ИФТ болашақта зертханалық және клиникалық зерттеулерге
арналған иммунохимиялық талдаулардың ішіндегі ең басты тәсілдердің бірі
болмақ деп ойлаймыз.
Серологиялық реакциялар бруцеллезді балаудың негізгі құралы болып
табылады, оларды тез және көп талдау жасау үшін осы реакцияларды
тиімділігін және қолайлылығын жоғарылату қажеттілігі туындады. Мұндай
реакциялардың бірі - энзим-байланыстырушы иммуносорбент тесті – cELISA, ол
толығымен флуоресентті резонанс энергия тасымалдау (TR-FRET) тестіне
сәйкес. Антибруцеллездің моноклональді антиденелердің маркировать
флуорохром донорының өмірі ұзақтығы және бруцллалар липополисахриді
акцепторымен оқу жағдайын қолайландырады.
Бұл тест 96-орынды пластинада жасалынады,минимальді инкубациялау
кезеңі 30, оларды бөлмеген және оны нәтижесін оқу бір ғана пластинкада
жүзеге асады. Бұл тесттік нәтижесі бойынша залалданған сарысулар үлгілері
(n = 73) және заладанбаған (n =480), бұл нәтижелерді тексеру cELISA
нәтижесімен, қосымша iELISA және поляризациялық флуоресценция әдісімен
(FPA) жүргізілді. TR-FRET тестінің нәтижесі сәйкес iELISA тестінің
қорытындысына сәйкес келді, оның сезімтадығы 100% көрсетті, және зіне
тәнділігі бойынша ФПА мен cELISA –дан асып түсті. Сонымен қатар, алынған
нәтижелер бойынша TR-FRET тестісін қолдану облыс сарысулары сапсының төмен
үлгілерінде тиімділін көрсетті. Бұл техника түрлі жағдайда қолайлы, түрлі
жұқпалы ауруларды анықтауға арналған басқа да сынақтар өткізілді.
1.2.7 Иммунофлуоресценция реакциясы
Люминесценция – температуралық жарқырау заңдарына бағынбайтын кейбір
заттардың жарқырау құбылысы. Ол бір жүйеге кіретін заттардың атомдары түрлі
энергияны жұтуы нәтижесінде қозған жүйенің жарқырау құбылысы болып
табылады.
Люминесценция феномені кезінде қоздырушы энергияның жұтылуы мен
люминесцентті жарқыраудың эмиссиясының арасында белгілі бір уақыт өтеді.
Егер бұл уақыт 10-4 минуттан көп болса, бұл құбылыс фосфоресценция деп
аталады; егер жарқырау бұдан аз уақыт сақталса флюоресценция деп аталады.
Ультрафиолет сәулесі түскен заттың өзінің жарқырау құбылысы біріншілік
флюоресценция немесе аутофлюоресценция деп аталады. Ал егер жарқырау
зерттелетін зат қаныққан арнайы субстанцияларда (флюорохромдарда) байқалса,
бұл құбылыс екіншілік флюоресценция деп аталады.
Белгілі бір спектральдік аумақта белгілі температурада дененің жылулық
жарқырауынан артық қалатын энергияның ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.