Ветеринария тәжірибесінде қолданылып жүрген мал бруцеллезіне қарсы шаралар жүйесі

МАЗМҰНЫ

НОРМАТИВТIК СIЛТЕМЕЛЕР

Осы диссертацияда келесi стандарттарға сiлтемелер жасалған:

АНЫҚТАМАЛАР

Осы диссертацияда келтiрiлген терминдердiң анықтамалары:

БРУЦЕЛЛЕЗ - жаппай iш тастаумен, дене қызуының көтерiлуiмен және сыртқы белгiлерiнiң әр түрлiлiгiмен сипатталатын малдан адамға жұғатын індет.

ИММУНИТЕТ - ағзаның генетикалық тұрғыдан алғанда бөгде инфекциялық және инфекциялық емес агенттердi жұқтырмаушылығы.

АНТИГЕНДЕР - ағзада иммунды жауап тудыратын бөгде заттар

АНТИДЕНЕЛЕР - жұқпалы аурулар қоздырушыларына және генетикалық тұрғыдан алғанда бөгде заттарға қарсы бағытталған ағзаның лимфоидтық жасушаларынан тұратын маңызды қорғаныс факторлары.

АГГЛЮТИНАЦИЯ - антиген мен антидененiң желiмделуi.

АГГЛЮТИНАТ - антиген мен антидене кешенi.

АЛЛЕРГИЯ - ағзаға қайтадан енген кезде жоғарғы сезiмталдылықпен бiлiнетiн белгiлi бiр антигенге бағытталған жай-күй реактивтiлiгi.

СЕРОЛОГИЯЛЫҚ РЕАКЦИЯ - антиген мен антидененiң әрекеттесуi нәтижесiнде жүретiн реакция.

ДИССОЦИАЦИЯ - бактерияның даму кезіндегі, оның биологиялық қасиетiнiң өзгеруiне ұласатын, терең морфологиялық, функциональдық және биохимиялық өзгерiстердің өтуi.

ИДЕНТИФИКАЦИЯ - микроорганизмдердің белгілі бір түрге, туысқа т. б. жататындығын анықтау, олардың биологиялық белгілері жиынтығын (морфологиясы, биохимиялық белсенділігі, антигендік қасиеті, малға ауру тудыруы, т. б. ) зерттеуге негізделген.

Санация - ағзадағы дерттік өзгерістерді емдеп жазу, сауықтыру.

Патогендік зардаптылық- патологиялық процесстің немесе күйдің даму механизмі. Микробтардың індеттік ауруды қоздыру қабілеті.

Иммундеу- ағзаға белгілі бір вакциналарды жіберу арқылы белгілі жұқпалы ауруларға қарсы төтеп беретіндей қасиеттер дарыту.

Балау- жан-жақты зерттеулер нәтижесінде ауруды анықтау, ауырған ағзаның хал-жағдайы туралы қорытынды.

Биологиялық сынама- зертханалық жолмен жануарларға патологиялық материалдарды жұқтырып, соны зерттеу арқылы жұқпалы ауруларды балаудың бір тәсілі.

Вакцина- микроорганизмдерден, олардың жекелеген компоненттерінен, антигендерінен немесе олардың өмір сүру процессі кезінде түзілетін заттардан дайындалатын биологиялық дәрмек.

Уыттылық- белгілі бір микроб штаммының уыттылығы, оның ауырту қабілетінің күштілігі.

БЕЛГIЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР

Кіріспе

Бруцеллез зооантропоноздық ауру болғандықтан, ол біздің елімізде үлкен әлеуметтік-экономикалық мәселелердің бірі болып табылады.

Қазақстанда бруцеллезбен ауыратын адамдар мен жануарлар саны бұрынғы одақ және ТМД елдерімен салыстырғанда алғашқы орындардың бірін алып отыр.

Бруцеллез нозеареалы әр қилы, шаруашылықтың экономикалық, табиғи-географиялық жағдайына, халықтың тұрмысы және арнайы ветеринариялық шаралардың жүргізілу деңгейіне байланысты болып келеді.

Адамдардың негізгі бруцеллез жұқтыру көзі жануарлар болып табылатын болғандықтан, бруцеллезбен күресу шаралары өте жоғары дәрежеде және тиімді болуы керек.

Республика аумағында ауыл шаруашылық малдар арасындағы бруцеллез індетінің таралуы әлі күнге дейін әр жылы әр түрлі дәрежеде, көбіне бруцеллезге қарсы арнайы шаралардың орындалуына да байланысты болып келеді [1] .

Бруцеллез қазіргі кезде адамдар мен жануарлардың өте күрделі ауруы екендігі дәлелденіп, оны жою үлкен экономикалық және әлеуметтік мәселеге айналып отыр [2, 3, 4] .

Бруцеллезбен күрес шараларының тиімді болу үшін, олар міндетті түрде ғылымның жетістіктеріне негізделуі қажет [5, 6, 7] .

Бүгінгі таңда індетті ауруларға қарсы белсенді иммундеу заттарын ойластырудың екі жолы бар. Олардың бірі - тірі, ал екіншісі - экологиялық жағынан қауіп төндірмейтін өлі вакцина қолдану [8, 9, 10] .

Бруцеллезбен күрес шараларының тиімді болуы ең бірінші бұл індетті дер кезінде әрі нақты балауға да байланысты [11, 12] .

Осы күнге дейін қолданып келген бруцеллезді балау, дауалау әдістері әлі де қанағаттандырарлық дәрежеде емес. Өйткені соңғы уақытта кең таралған мал өсіру технологиясы (жекелеген шаруа қожалықтары, жеке меншік үлесіндегі малдар) бруцеллезді балау, дауалау және онымен күрес шараларын сәйкесінше, өзгеше жүргізуді қажет етеді [13, 14] .

Соңғы бесжылдықта жыл сайын Қазақстанда бруцеллезге шалдыққан адамдар саны 3000-нан кем емес, эпидемиологиялық жағдай әсіресе республикамыздың оңтүстік аймағында күрделі болып отыр [15, 16] . Бұл фактілер ветеринария және медицина қызметкерлеріне үлкен жауапкершілік жүктейді.

Қазіргі кезде ветеринария тәжірибесінде қолданылып жүрген мал бруцеллезіне қарсы шаралар жүйесі шаруашылықтарды бруцеллез індетінен толықтай сауықтыруды қамтамасыз ете алмай отыр.

Айтылғандарды ескере отырып жүргізілген, осы ғылыми зерттеу жұмыстарында жануарлар бруцеллезін балау, дауалау және оған қарсы жүргізілетін арнайы шараларды жетілдіру мәселелері қарастырылды.

Зерттеудің мақсаты мен міндеттері. Жұмыстың мақсаты БҚО мал шаруашылығындағы бруцеллез індетінің таралуын зерттеу, осы індетті балау, дауалау және шаруашылықты одан сауықтыру шараларын ұсыну.

Бұл мақсатқа жету үшін алға келесі міндеттер қойылды:

1. Батыс Қазақстан облысы бойынша ірі қара мал арасында 2008-2010 жылдары бруцеллезге шалдығу деңгейін зерттеу;

2. Батыс Қазақстан облысының территориясын 3 табиғи-климаттық аймақтарға бөліп, сол аймақтардағы бруцеллездің таралуын анықтау;

3. Құрамында бруцеллаларға тиімді әсер ететін антибиотиктер (тетрациклин, фармазин), пролонгаторлар (полиэтиленгликоль, глицерин) және иммуностимуляторы (имидазол туындысының ерітіндісі, левзей экстрактісі) бар композицияның тиімділігін зерттеу;

4. Бруцеллезге қарсы сауықтыру шараларының жүйесінде ҚазВҒЗИ өлі вакцинасының тиімділігін зерттеу;

.

1 Әдебиетке шолу

1. 1 Бруцеллез індеті туралы қысқаша мәліметтер

Бруцеллез деп аталып жүрген жануарлар ауруын XIX ғасырда Англияда Д. Брюс анықтаған. Кейіннен бұл аурудың адамдарға ешкі сүтін ішу арқылы жұққаны белгілі болған. Бұл ауру онда кеңінен таралып, жануарларға тән белгісі бойынша "жаппай іш тастау" деп аталған. Оның этиологиясы көп уақыт бойына белгісіз болып келген. Д. Брюс өзінің ауру қоздырушысын таза түрінде өсіріп, оны Мальта микрококкі деп атаған [1, 2] .

Бруцеллез індеті созылмалы өтетін, іш тастау, шуы түспеу, эндометрит, орхит және жануарлардың жыныстық қабілетінің төмендеуіне алып келетін жұқпалы ауру Онымен сиыр, қой-ешкі, түйе, жылқы, киік, шошқа, ит, кеміргіштер мен құстар да ауырады. Адамдарға ауру көзі болып жануарлар саналады, сондықтан бруцеллез зооантропоноздық аурулар қатарына жатқызылады. Ауруды қолдан салқын қанды жануарларға а жұқтыруға болады. Бруцеллез қоздырушысы белгілі болғаннан бері қаншама уақыт өтіп, қаншама ғалымдар осы індеттің эпизоотологиясын, клиникалық және ауруды балау саласында жетістіктерге жете отырып, бруцеллез ауруының берілу жолдары мен таралу көздерін жете зерттеген. Бірақ та, осы жүргізілген жұмыстардың жетістіктеріне қарамастан жануарлар арасындағы бруцеллез індетін жою мәселесі толығымен шешілген жоқ [3, 4, 5, 6] .

Бруцеллездің қоздырушысы анықталған уақыттан ветеринария мен медицина ғалымдары осы инфекцияның індеттанулық ерекшеліктерін, клиникалық белгілерін және ауруды балауды зерттеу саласында үлкен жетістіктерге жетіп, осы аурудың әр түрлі жағдайларға байланысты байқалуы мен өтуінің ерекшеліктерін зерттеді. Дегенмен, осы жетістіктерге қарамастан бруцеллезді жануарлар арасында жою мәселесі түпкілікті шешімін таппай отыр. Олар еліміздегі мал шаруашылықтарына үлкен экономикалық шығын келтіріп, адамға жұғу қауіпін туғызады [7] .

Аурудың қоздырғышы табылып, оның адамдар мен жануарларға тигізетін зияны туралы білген кезден бастап, бруцеллезді зерттеу жолындағы ғылыми мәліметтер үлкен теориялық және тәжірибелік маңызы бар жаңалықтармен толықтырылды.

Ірі қара малда бруцеллез көп жағдайда клиникалық белгілері анық білінбей, үстіртін не латентті (жасырын) түрде өтеді. Ауырған аналық малдың негізгі белгісі - іш тастау (аборт) . Буаз аналықтардың іш тастауы 3-4 айлық немесе 6-8 айлық кезінде болады. Іш тастау мезгілі ауру микробының жұғуына тығыз байланысты. Жаппай іш тастау көп жағдайда алғаш туатын құнажындарда байқалады. Оның мөлшері 30-50 пайызға дейін жетеді [8] .

Ауру сиырда іш тастау бір рет болады, ал екі не үш рет іш тастауы өте сирек кездеседі. Сиырда іш тастауына 2-3 күн қалғанда оның сыртқы жыныс органдары ісініп, қызырады және жатыр алды бөлімінен қызғылт иіссіз кілегей ағады. Мұндай малдың буындары қабынып, жүргенде қатты қиналады, көпке дейін оның шуы түспейді, жатыр ішінде шіриді. Ақырында мал эндометритке, метритке, вагинитке ұшырайды. Оның желіні қабынады. Мұндай жағдайда аналық малдың ұрықтану қабілеті төмендейді немесе жойылады.

Ауырған ірі қараның негізгі белгісінің бірі - буындарының ісініп қабынуы, әсіресе, тобық, тізе буындары. Бастапқы кезде буын іспей, ұстап қарағанда мал ауырсынады, содан соң ісініп, ісігі күнннен күнге ұлғая береді. Бара-бара буынға ірің микробтары түсіп, буын ісігі қатты қызып, мал мүлдем жүре алмай қалады. Ісік тесіліп, одан ірің ағады. Буында өзіне тән емес ұлпалар өсіп, ол әк тұздарымен қапталып, буын қозғалысы бұзылады.

Бруцеллезбен ауырған бұқаларда іріңді орхит, эпидидимит, артриттер және синовиттер болады.

Бруцеллезбен ауырған сиырларда патологиялық өзгерістер лимфа бездерінде, паренхиматозды ұлпаларда және жыныс мүшелерінде болады. Жыныс мүшелерінің кілегей қабықтары ісініп, қызарады, жатыр алды бөлімінен қоңыр-қызыл түсті кілегей ағады. Хорион мен жатырдың кілегей қабығының арасында іріңді-фибринді эксудат пайда болады, хорион ворсинкасы мен жатыр карункулында көп нүктелі қанталаулар, кей жағдайда өлі плацент қалдықтарымен жабылады.

Дүние жүзіндегі ауыл шаруашылығы өндірісінің ең маңызды міндеттерінің бірі болып халықты жоғары сапалы, экологиялық таза, мал шаруашылығы өнімдерімен қамтамасыз ету саналады, бұл B. abortus, B. melitensis, B. suis сияқты түрлерінің тудыратын жануарлар бруцеллезі сияқты антиропозооноздардың алдын алуда, балауда және жоюдың жаңа әдістерін жасау және бар әдістерді жетілдіру болып табылады.

Барлық ғылыми жұмыстар мен ветеринарлық тәжірибелік қызметтің біріге отырып жасаған жұмыстары арқасында бруцеллез ауруын жоюда біршама жетістіктерге жеткенбіз, бірақ та жануарлар бруцеллезін жою мәселесі әлі де толығымен шешілмеген күйінде.

Қазіргі уақытта бруцеллезбен күресу және алдын алудың заманауи жүйесі жалпы ветеринарлық санитарлық шараларды жүргізуге, ауру көзін анықтауға ауру жануарларды табу және жою, арнайы алдын алу шараларын қодануға негізделген. Бұл жүйеде маңызды бөлімдерінің бірі болып бруцеллезді балау саналады, ауруды жою кезіндегі экономикалық зиян мөлшері ауруды балау тиімділігіне байланысты.

Бруцеллезді балауда біршама қиындықтар ды сыртқы ортада айналымда жүрген бруцеллез қоздырғыштарының өзгерген нұсқалары тудырады: R, RS, SR және L формалар, бұл формалардың тіршілігін бірқатар зерттеушілер растаған [П. А. Вершилова және т. б., 1972; Н. П. Потапов, 1974; К. М. Салмаков және т. б. 1974; И. А. Косилов, 1975; П. А. Триленко, 1976; Е. С. Мозесюк, 1982; А. Абуталип, 1988; В. Г. Ощепков, 1990; Л. Н. Гордиенко, 1999 және т. б. ] .

Соңғы уақытқа дейін бруцеллалардың алты түрін ажыратып келді: В. melitensis - қойлар мен ешкілерде бруцеллез тудырады. (бұл қоздырғыштың 3 биотипі бар, ол адамдарда бруцеллездің қиын, жіті түрін тудырады), B. аbortus - сиырдың ауру қоздырғышы болып табылады. 9 биотипі бар, B. suis - шошқаларда кездеседі. 4 биотипі бар., B. neotomае - АҚШ-та шөл атжалмандарының қоздырғышы, B. ovis және B. canis. Қазіргі уақытта B. abortus, B. ovis, B. suis, B. canis қоздырушылары B. melitensis деген ортақ атпен топтастырылды [9] . Бруцеллалардың түрлі жануарларға көшіп-қону мүмкіндігі белгілі бір эпизоотологиялық мағынаға ие болады. Brucella melitensis-тің ешкілер мен қойлардан сиырлар мен шошқаларға; Brucella suis-тің шошқалардан қойлар мен ешкілерге көшуі дәлелденген [5, 6] .

Бруцеллалар: грамм теріс, жиі кокк тәрізді формада кездеседі, (таяқша, овоид тәрізді), капсула болуы мүмкін. Олар өздігінен қозғалмайды, спора түзбейді. Өсуі, қоректік орталарда 37-38 ^о С температураларда, аэробтық жағдайда жүреді.

Бруцеллезбен зарарланған мал ағзасынан ауру қоздырушысы сыртқы ортаға сүтімен, несебімен, нәжісімен және т. б. жолдармен бөлінеді. Сыртқы ортаға бөлінген ауру қоздырушысы ұзақ мерзімге дейін - бірнеше айдан, екі жылға дейін сақталады.

Адам ағзасына ауру қоздырушысы асқорыту, тыныс алу жолдары арқылы, сонымен бірге ауру малға іш тастау және төлдеу мерзімінде көмек көрсету кезінде, жанасу арқылы жұғады. Соның ішінде, зарарланған малдың шикі сүті мен одан жасалынған тағамдарды пайдалану, адамның ауру қоздырушысын жұқтыруының басты себептерінің бірі. Сонымен бірге, бруцеллез микробы өте ұсақ болғандықтан, зақымданбаған тері арқылы да ағзаға еніп кетеді. Ағзада, енген бруцеллез қоздырушысының мөлшері мен қасиетіне және жануардың жалпы күйіне байланысты, белгілі бір уақыттан кейін иммунды жүйеде оған қарсы тиісті антиденелер түзіледі [10, 11, 12, 13] .

Бруцеллез қоздырушысымен зарарланған малдардың кейбірінде ауруға тән белгілер байқалмай, ұзақ мерзімге дейін індет таратушы болып қала береді [14, 15, 16] .

Бруцеллалардың өзгерген түрлері, өздерінің вируленттілігінің төмендегеніне қарамай, бастапқы формасына келген соң реверсия шақырып, бруцеллездің жаңа көздерін тудыруы мүмкін.

Бруцеллез қоздырғыштарының антигендік құрылысының өзгеруі бактериологиялық балауды қиындатады, серологиялық балауда бруцеллез қоздырғышын балауды қиындатады, себебі қолданылып жүрген балаулық средства бруцеллалардың S-формасының құрылысына негізделіп дайындалған.

Осыған байланысты бруцеллелардың өзгергіштігін ескеріп, жаңа, тиімді балаулық препаратарды жасау жолында жұмыстар маңызды болып табылады. Бруцеллезге қарсы шараларды қолдану жүйесінде кеңінен қолданылатын RS антигендік құрылысты B. abortus 82 штаммының әлсіз агглютиногенді вакцинасы ауру жануарлардың поствакцинальді реакциясының байқалуын дифференциальді ажырату бойынша ауруды балау кезінде қиындықтар тудырады.

Осы мәселе сонымен қатар, жануарларды иммундеуден кейін ұзақ уақыттан соң ғана емес, азғана уақыт өткен соң да қолдануға болатын жаңа надежный балаулық әдістерді және дифференциациялық балау әдістерін жасауға бағытталған зерттеулер жүргізу қажеттігін тудырады.

Бруцеллезге қарсы вакциналар егілген және егілмеген малдарда бруцеллезді серологиялық балаудың негізгі әдістері болып АР, КБР, РБС саналады. Бірақ та, ауру жануарларды инфекциялық үрдістің барлық сатыларында анықтау мақсатында бұл реакцияларды қою жеткіліксіз боылп табылады. Бруцеллездік антиденелерді мал қанының сарысуында және сүтінде балаудың тез орындалатын, жалпылай тексеруге жарамды экспресс әдістерді жасау қажеттілігі туындап отыр.

Мұндай балаулық әдістер бруцеллезден сәтсіз шаруашылықтарда ауру жануарларды анықтау үшін ғана емес, сонымен қатар аурудан таза аймақтарда бірқатар жағдайларда бруцеллезге өзіне тән емес реакция беретін күрделі жүргізілетін АР-дың орнына қолданылуы оңай, бруцеллезді балаудың тиімді әдістерін енгізген дұрыс.

ТМД бойынша эпизоотологиялық және экономикалық жағынан ең маңыздысы - сиыр бруцеллезі, содан кейін қой-ешкі, солтүстіктегі бұғылар және шошқалар болып табылады. Эпидемиологиялық тұрғыдан адамдарға 91, 2-100 пайыз бір-бірімен тығыз байланысты болғаннан кейін ең қауіптісі қой-ешкі бруцеллезі болып саналады [17] . Басқа жануарлардан (сиыр, шошқалар, бұғылар, түйелер) бруцеллездің адамдарға жұғу қаупі эпидемиологиялық сараптама бойынша өте төменгі дәрежеде. B. ovis қоздырушысынан зарарланған адамдар еш жағдайда тіркелмеген.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс