Шекарадағы және кедендік пунктегі ветеринарлық-санитарлық қадағалауды ұйымдастыру
Нормативтік сілтемелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Анықтамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Қысқарту мен белгілер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1. ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
2. ӨЗІНДІК ЗЕРТТЕУЛЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..33
2.1 Зерттеу шаралары мен әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..33
2.2 Қазақстан Республикасы ауыл шаруашылық министрлігі Солтүстік.Батыс аймақтық инспекциясының шекара мен көліктегі мемлекеттік ветеринарлық бақылаудың Батыс.Қазақстан облысы бойынша инспекциясының қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..37
2.3 Мемлекеттік ветеринарлық қадағалау бақылауында болатын жүктерді
импорттау және экспорттау кезінде қойылатын ветеринарлық.санитарлық талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 38
2.4 Жануарларды, мал шаруашылығы өнімдерімен жануар тектес шикізаттарды экспортқа шығарғандағы мемлекеттік ветеринарлық.санитарлық қадағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..42
2.5. Мемлекеттік ветеринарлық.санитарлық қадағалау бақылауында болатын жүктерге ветеринарлық жолдама құжаттарын рәсімдеу тәртібі ... ... ... ... ... 47
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 62
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Анықтамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Қысқарту мен белгілер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1. ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
2. ӨЗІНДІК ЗЕРТТЕУЛЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..33
2.1 Зерттеу шаралары мен әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..33
2.2 Қазақстан Республикасы ауыл шаруашылық министрлігі Солтүстік.Батыс аймақтық инспекциясының шекара мен көліктегі мемлекеттік ветеринарлық бақылаудың Батыс.Қазақстан облысы бойынша инспекциясының қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..37
2.3 Мемлекеттік ветеринарлық қадағалау бақылауында болатын жүктерді
импорттау және экспорттау кезінде қойылатын ветеринарлық.санитарлық талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 38
2.4 Жануарларды, мал шаруашылығы өнімдерімен жануар тектес шикізаттарды экспортқа шығарғандағы мемлекеттік ветеринарлық.санитарлық қадағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..42
2.5. Мемлекеттік ветеринарлық.санитарлық қадағалау бақылауында болатын жүктерге ветеринарлық жолдама құжаттарын рәсімдеу тәртібі ... ... ... ... ... 47
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 62
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Шекарадағы және көліктегі ветеринарлық-санитарлық қадағалау бұл мемлекеттік және мал дәрігерлігінің мекемелерімен ұйымдарын жүзеге асыратын ветеринарлық-санитарлық шаралардың кешені.
Еліміздің нарықты экономиканың түріне өтуі ветеринарлық жұмыстарды жүзеге асыру әдіс–тәсілдерінің түбегейлі өзгеруін, агроөнеркәсіп қадағалау кешені, мемлекеттік шекара және көліктегі мемлекеттік ветеринарлық қадағалауды күшейтуді талап етеді.
Біздің еліміз жан-жақты сыртқы сауда қатынастарын жасай отырып, шет мемлекеттерден асыл тұқымды, спорттық (жарыстық), сойыстық, және шаруашылықта пайдаланылатын малды, зоопарктік және цирктік жануарларды, алуан түрлі мал өнімдері мен жануартектес шикізаттарды тасымалдайды.
Шет мемлекеттермен экономикалық қарым-қатынастардың ұлғаюына қарай жұқпалы аурулардың, әсіресе, мал шаруашылығы үшін аса қауіпті экзотикалық індеттердің әкелу мен таралу мүмкіндігі арта түсті. Осы жайлар мемелекеттік ветеринарлық қадағалауды қатаң жүргізуді қажет етеді.
Жануарларды, мал өнімдері мен жануартектес шикізаттарды шет мемлекетке шығару және шет мемлекеттен әкелу кездеріндегі мемлекеттік ветеринарлық-санитарлық қадағалауды жүзеге асыру үшін, республикамыздың мемлекеттік шекарасында, негізінен, кедендік бекеттер бар жердің бәрінде шекаралық ветеринарлық бақылау бекеттері ұйымдастырылған.
Шекаралық ветеринарлық бақылау бекетінің негізгі міндеті-елімізді сырттан, яғни басқа шет мемлекеттер аумағынан тарайтын жануарлардың жұқпалы ауруларының қоздырушыларының енуінен қорғау, сондай-ақ Республикамыздан шығарылатын жануарлардың аурудан таза болуы.
Көліктегі ветеринарлық қадағалау нысандары болып жануарлар, соның ішінде құстар, балықтар сонымен қатар тасымалдауға ұсынылған ет пен ет өнімдері және жануар тектес шикізаттар, тасымалдауға қолданылатын көлік құралдары (вагондар, кемелер, баржалар, автокөліктер, ұшақтар) және де жүкті тиеу–түсіру алаңдары, құрал-жабдықтар, суару құбырлары және жануарлар мен жануар т ектес шикізаттарды қысқа мерзімді ұстау орындары саналады.
Малды және мал шаруашылығындағы малдардан өндірілетін өнімдерін тиегенде, тасымалдағанда, түсіргенде және тасымалдау алдындағы дайындық жұмыстарын жүргізу барысында қаралған тиісті ветеринарлық-санитарлық ережелердің орындалуын бақылап отыру жұмысын тікелей көліктегі және шекарадағы ветеринарлық бақылау пункттері, ветеринарлық бақылау күзеттері іске асырады.
Темір жол көлігі мен су жолы көлігіндегі, теңіз және өзен порттарындағы, халықаралық қатынастағы автомобильдегі шекаралық ветеринарлық бақылау пункттерінде бірнеше ветеринар мамандарының ұжымын біздің еліміздің аумағын шет елден енетін жануарлардың жұқпалы ауруларының қоздырғыштарының таралуынан қорғауға жұмылдырылған.
Жүктерді тасымалдау кезінде жүргізілетін шаралардың тиімділігі, жануарлардың ет пен жануар тектес шикізаттардың шығарылатын жерінің эпизоотиялық сәттілігіне, тасымалдау вагондарының техникалық күйінің материалдық техникалық қамтылуына, суару пункттерінің жабдықталуына, көңді және вагондарды зарарсыздандыру технологиясының сақталуына, жолшыбай мал өлекселерін уақытылы түсіріп алуына байланысты болады.
Еліміздің нарықты экономиканың түріне өтуі ветеринарлық жұмыстарды жүзеге асыру әдіс–тәсілдерінің түбегейлі өзгеруін, агроөнеркәсіп қадағалау кешені, мемлекеттік шекара және көліктегі мемлекеттік ветеринарлық қадағалауды күшейтуді талап етеді.
Біздің еліміз жан-жақты сыртқы сауда қатынастарын жасай отырып, шет мемлекеттерден асыл тұқымды, спорттық (жарыстық), сойыстық, және шаруашылықта пайдаланылатын малды, зоопарктік және цирктік жануарларды, алуан түрлі мал өнімдері мен жануартектес шикізаттарды тасымалдайды.
Шет мемлекеттермен экономикалық қарым-қатынастардың ұлғаюына қарай жұқпалы аурулардың, әсіресе, мал шаруашылығы үшін аса қауіпті экзотикалық індеттердің әкелу мен таралу мүмкіндігі арта түсті. Осы жайлар мемелекеттік ветеринарлық қадағалауды қатаң жүргізуді қажет етеді.
Жануарларды, мал өнімдері мен жануартектес шикізаттарды шет мемлекетке шығару және шет мемлекеттен әкелу кездеріндегі мемлекеттік ветеринарлық-санитарлық қадағалауды жүзеге асыру үшін, республикамыздың мемлекеттік шекарасында, негізінен, кедендік бекеттер бар жердің бәрінде шекаралық ветеринарлық бақылау бекеттері ұйымдастырылған.
Шекаралық ветеринарлық бақылау бекетінің негізгі міндеті-елімізді сырттан, яғни басқа шет мемлекеттер аумағынан тарайтын жануарлардың жұқпалы ауруларының қоздырушыларының енуінен қорғау, сондай-ақ Республикамыздан шығарылатын жануарлардың аурудан таза болуы.
Көліктегі ветеринарлық қадағалау нысандары болып жануарлар, соның ішінде құстар, балықтар сонымен қатар тасымалдауға ұсынылған ет пен ет өнімдері және жануар тектес шикізаттар, тасымалдауға қолданылатын көлік құралдары (вагондар, кемелер, баржалар, автокөліктер, ұшақтар) және де жүкті тиеу–түсіру алаңдары, құрал-жабдықтар, суару құбырлары және жануарлар мен жануар т ектес шикізаттарды қысқа мерзімді ұстау орындары саналады.
Малды және мал шаруашылығындағы малдардан өндірілетін өнімдерін тиегенде, тасымалдағанда, түсіргенде және тасымалдау алдындағы дайындық жұмыстарын жүргізу барысында қаралған тиісті ветеринарлық-санитарлық ережелердің орындалуын бақылап отыру жұмысын тікелей көліктегі және шекарадағы ветеринарлық бақылау пункттері, ветеринарлық бақылау күзеттері іске асырады.
Темір жол көлігі мен су жолы көлігіндегі, теңіз және өзен порттарындағы, халықаралық қатынастағы автомобильдегі шекаралық ветеринарлық бақылау пункттерінде бірнеше ветеринар мамандарының ұжымын біздің еліміздің аумағын шет елден енетін жануарлардың жұқпалы ауруларының қоздырғыштарының таралуынан қорғауға жұмылдырылған.
Жүктерді тасымалдау кезінде жүргізілетін шаралардың тиімділігі, жануарлардың ет пен жануар тектес шикізаттардың шығарылатын жерінің эпизоотиялық сәттілігіне, тасымалдау вагондарының техникалық күйінің материалдық техникалық қамтылуына, суару пункттерінің жабдықталуына, көңді және вагондарды зарарсыздандыру технологиясының сақталуына, жолшыбай мал өлекселерін уақытылы түсіріп алуына байланысты болады.
1. Дәулетбаев К.Д. «Государственный ветеринарный надзор на границе и транспорте РК». - Алматы, С. 365-368.
2. Бутко М.П., Шупляков И.Д., Тарасенко Т.А., Любаков Н.П. «Ветеринарная санитария на транспорте». Москва. Колос С 101-117
3. Ветеринарлық журнал 2006 №6 С 11-14
4. Талий А.И. «Автомобильные перевозки Транспорт, С 56-62
5. Крючков А.А. «Грузовые перевозки на воздушном транспорте». Москва Колос, С 74-96
6. Третьяков А.Д. «Ветеринарное законадательство» Том 1,2,3,4. Москва Колос С 187-196
Бутко М.А. «Веретинарная санитария на транспорте». - Москва.: Колос, 1998. – С. 144 – 149.
7. Песков П.Г. «Вет.сан. надзор на железно-доржном транспорте». - Москва С. 178-180.
«Ветеринария саласындағы нормативтік құқықтық актілердің жинағы» Астана, 2003 ж.
8. Полояков А.А. «Руководство по ветеринарной санитарии» Москва Колос С 46-52
9. . Леонтьева А.П., Тертеров М.Н. «Технология перевозки и подготовки скоропортиящихся грузов». М. Транспорт С 117-133
10. . Бакулов И.А. Таршис М.Г. «География болезней животных зарубежных стран» Издательство Колос. Москва 87-92
11. Бутко М.П., Шупляков И.Д., Касюк В.И. «Ветеринарно-санитарный контроль перевозок убойных животных и профилактика транспортного стресса». М. Агрониитэиммп, 1987 г.
12. Ярных В.С., Бутко М.П. «Дезинфекция рефрижераторных вагонов электроаэрозолями химических веществ». Журнал.Ветеринария №1. С 12-14
13. Ақатов Ж.Б., Даулетбаев К.Д., Қосжанов Б.М., Жанұзақов Н.Ж. «Государственный ветеринарный надзор на границе и транспорте Республики Казахстан» Алматы. Алатау, С 84-89
14. . Зудин П.Г. «Ветеринарно-санитарный надзор при железнодорожных перевозках» Ветеринария С 135-161
15. Жуков Е.И., Письменный М.Н. «Технология морских перевозок». М. Транспорт С 202-214
16. Винокуров А.Д., Дюбоко А.Д. «Справочник по перевозке скоропортящихся грузов». М.Транспорт С 7-17
17. Қазақстан Республикасының Заңнамасы. 1,2,3 томдары, Астана С 257-269
18. Қосжанов Б.М Даулетбаев К.Д., Ақатов Ж.Б.,., Жанұзақов Н.Ж. «Государственный ветеринарный надзор на границе и транспорте Республики Казахстан» Алматы. Алатау, С 48-56
19. Шуклин Н.Ф., Кирикбаев С.К. «Ветеринарно-санитарная экспертиза, стандартизация и сертификация продуктов» том 1, 2. Алматы, «КомСнаб». С 223-257
20. Фельдштейн М.Р. Тихонин А.И. «Автомобильные перевозки животных» Москва Транспорт С 67-83
21. Тілеуғали А.И., Қырықбай С. «Мал дәрігерлік-санитарлық сараптау және мал шаруашылығы өнімдерінің технологиясы мен стандарттау негіздері». - Алматы.: Бастау, 1998 ж. – 104 -109 б.
22. Елемесова К.Е., 14. Зудин П.Г. «Ветеринарно-санитарный надзор при железнодорожных перевозках». Ветеринария С 102-117
23. Т.Сайдулдин Індеттану және аурулардың жұқпалы аурлары Алматы
С 331-317
24. Урбан В.П. «Практикум по эпизоотологии и инфекционным болезнням с ветеринарной санитарией» Агропромиздат С 21-47
25. Песков П.Г. «Көліктегі ветеринарлық-санитарлық бақылау», - Москва, 1982. – С. 209-214.
26. Поляков А.А. «Ветеринарная санитария» Москва Колос С 158-178
27. Полояков А.А. «Основы ветеринарной санитарной санитарии» С 45-87
28. Песков П.Г., Малуша П.М., Фих Л.Э. «Вет.санит.надзор на транспорте» Москва С 89-102
29. Тян В.Т. «Темір жол көлігімен тасымалдау кезіндегі ветеринарлық-санитарлық бақылау» №9 Ветеринария журналы, С 17-19
30. Тихонин А.И. «Автомобильные перевозки животных» М. Транспорт
С 12-14
2. Бутко М.П., Шупляков И.Д., Тарасенко Т.А., Любаков Н.П. «Ветеринарная санитария на транспорте». Москва. Колос С 101-117
3. Ветеринарлық журнал 2006 №6 С 11-14
4. Талий А.И. «Автомобильные перевозки Транспорт, С 56-62
5. Крючков А.А. «Грузовые перевозки на воздушном транспорте». Москва Колос, С 74-96
6. Третьяков А.Д. «Ветеринарное законадательство» Том 1,2,3,4. Москва Колос С 187-196
Бутко М.А. «Веретинарная санитария на транспорте». - Москва.: Колос, 1998. – С. 144 – 149.
7. Песков П.Г. «Вет.сан. надзор на железно-доржном транспорте». - Москва С. 178-180.
«Ветеринария саласындағы нормативтік құқықтық актілердің жинағы» Астана, 2003 ж.
8. Полояков А.А. «Руководство по ветеринарной санитарии» Москва Колос С 46-52
9. . Леонтьева А.П., Тертеров М.Н. «Технология перевозки и подготовки скоропортиящихся грузов». М. Транспорт С 117-133
10. . Бакулов И.А. Таршис М.Г. «География болезней животных зарубежных стран» Издательство Колос. Москва 87-92
11. Бутко М.П., Шупляков И.Д., Касюк В.И. «Ветеринарно-санитарный контроль перевозок убойных животных и профилактика транспортного стресса». М. Агрониитэиммп, 1987 г.
12. Ярных В.С., Бутко М.П. «Дезинфекция рефрижераторных вагонов электроаэрозолями химических веществ». Журнал.Ветеринария №1. С 12-14
13. Ақатов Ж.Б., Даулетбаев К.Д., Қосжанов Б.М., Жанұзақов Н.Ж. «Государственный ветеринарный надзор на границе и транспорте Республики Казахстан» Алматы. Алатау, С 84-89
14. . Зудин П.Г. «Ветеринарно-санитарный надзор при железнодорожных перевозках» Ветеринария С 135-161
15. Жуков Е.И., Письменный М.Н. «Технология морских перевозок». М. Транспорт С 202-214
16. Винокуров А.Д., Дюбоко А.Д. «Справочник по перевозке скоропортящихся грузов». М.Транспорт С 7-17
17. Қазақстан Республикасының Заңнамасы. 1,2,3 томдары, Астана С 257-269
18. Қосжанов Б.М Даулетбаев К.Д., Ақатов Ж.Б.,., Жанұзақов Н.Ж. «Государственный ветеринарный надзор на границе и транспорте Республики Казахстан» Алматы. Алатау, С 48-56
19. Шуклин Н.Ф., Кирикбаев С.К. «Ветеринарно-санитарная экспертиза, стандартизация и сертификация продуктов» том 1, 2. Алматы, «КомСнаб». С 223-257
20. Фельдштейн М.Р. Тихонин А.И. «Автомобильные перевозки животных» Москва Транспорт С 67-83
21. Тілеуғали А.И., Қырықбай С. «Мал дәрігерлік-санитарлық сараптау және мал шаруашылығы өнімдерінің технологиясы мен стандарттау негіздері». - Алматы.: Бастау, 1998 ж. – 104 -109 б.
22. Елемесова К.Е., 14. Зудин П.Г. «Ветеринарно-санитарный надзор при железнодорожных перевозках». Ветеринария С 102-117
23. Т.Сайдулдин Індеттану және аурулардың жұқпалы аурлары Алматы
С 331-317
24. Урбан В.П. «Практикум по эпизоотологии и инфекционным болезнням с ветеринарной санитарией» Агропромиздат С 21-47
25. Песков П.Г. «Көліктегі ветеринарлық-санитарлық бақылау», - Москва, 1982. – С. 209-214.
26. Поляков А.А. «Ветеринарная санитария» Москва Колос С 158-178
27. Полояков А.А. «Основы ветеринарной санитарной санитарии» С 45-87
28. Песков П.Г., Малуша П.М., Фих Л.Э. «Вет.санит.надзор на транспорте» Москва С 89-102
29. Тян В.Т. «Темір жол көлігімен тасымалдау кезіндегі ветеринарлық-санитарлық бақылау» №9 Ветеринария журналы, С 17-19
30. Тихонин А.И. «Автомобильные перевозки животных» М. Транспорт
С 12-14
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жәңгір хан атындағы Батыс Қазақстан аграрлық-техникалық университеті
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ветеринарлық медицина және биотехнология факультеті
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қорғауға жіберілсін
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ветеринарлық медицина және биотехнология
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
факультетінің деканы, в.ғ.д., профессор ___________ Кушалиев Қ.Ж.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
" _____" _________ 2011 г.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
"Алдын ала қорғаудан өтті "
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Эпизоотология, паразитология және ВСС
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
кафедрасының меңгерушісі, в.ғ.д., профессор __________ Шалменов М.Ш.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
"_____" ___________ 2011 г.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ТАҚЫРЫБЫ: "Шекарадағы және кедендік пунктегі
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ветеринарлық-санитарлық қадағалауды ұйымдастыру "
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Орындаған: Ветеринарлық санитария
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
мамандығының ВС-51 топ студенті _______________ Ғазизова С.А.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Дипломдық жұмыс жетекшісі:
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
в.ғ.д., профессор ________________ Таубаев Ө.Б.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Сын пікір беруші:
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
в.ғ.к., доцент БҚВҒЗС-ның
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
аға ғылыми қызметкері, ________________ Тұяшев Е.К.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Орал, 2011
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
МАЗМҰНЫ
Бет.
Нормативтік сілтемелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Анықтамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қысқарту мен белгілер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 3
1. ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
2. ӨЗІНДІК ЗЕРТТЕУЛЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..33
2.1 Зерттеу шаралары мен әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 33
2.2 Қазақстан Республикасы ауыл шаруашылық министрлігі Солтүстік-Батыс аймақтық инспекциясының шекара мен көліктегі мемлекеттік ветеринарлық бақылаудың Батыс-Қазақстан облысы бойынша инспекциясының қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...37
2.3 Мемлекеттік ветеринарлық қадағалау бақылауында болатын жүктерді
импорттау және экспорттау кезінде қойылатын ветеринарлық-санитарлық талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..38
2.4 Жануарларды, мал шаруашылығы өнімдерімен жануар тектес шикізаттарды экспортқа шығарғандағы мемлекеттік ветеринарлық-санитарлық қадағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 42
2.5. Мемлекеттік ветеринарлық-санитарлық қадағалау бақылауында болатын жүктерге ветеринарлық жолдама құжаттарын рәсімдеу тәртібі ... ... ... ... ... 47
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..62
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
К І Р І С П Е
Шекарадағы және көліктегі ветеринарлық-санитарлық қадағалау бұл мемлекеттік және мал дәрігерлігінің мекемелерімен ұйымдарын жүзеге асыратын ветеринарлық-санитарлық шаралардың кешені.
Еліміздің нарықты экономиканың түріне өтуі ветеринарлық жұмыстарды жүзеге асыру әдіс - тәсілдерінің түбегейлі өзгеруін, агроөнеркәсіп қадағалау кешені, мемлекеттік шекара және көліктегі мемлекеттік ветеринарлық қадағалауды күшейтуді талап етеді.
Біздің еліміз жан-жақты сыртқы сауда қатынастарын жасай отырып, шет мемлекеттерден асыл тұқымды, спорттық (жарыстық), сойыстық, және шаруашылықта пайдаланылатын малды, зоопарктік және цирктік жануарларды, алуан түрлі мал өнімдері мен жануартектес шикізаттарды тасымалдайды.
Шет мемлекеттермен экономикалық қарым-қатынастардың ұлғаюына қарай жұқпалы аурулардың, әсіресе, мал шаруашылығы үшін аса қауіпті экзотикалық індеттердің әкелу мен таралу мүмкіндігі арта түсті. Осы жайлар мемелекеттік ветеринарлық қадағалауды қатаң жүргізуді қажет етеді.
Жануарларды, мал өнімдері мен жануартектес шикізаттарды шет мемлекетке шығару және шет мемлекеттен әкелу кездеріндегі мемлекеттік ветеринарлық-санитарлық қадағалауды жүзеге асыру үшін, республикамыздың мемлекеттік шекарасында, негізінен, кедендік бекеттер бар жердің бәрінде шекаралық ветеринарлық бақылау бекеттері ұйымдастырылған.
Шекаралық ветеринарлық бақылау бекетінің негізгі міндеті-елімізді сырттан, яғни басқа шет мемлекеттер аумағынан тарайтын жануарлардың жұқпалы ауруларының қоздырушыларының енуінен қорғау, сондай-ақ Республикамыздан шығарылатын жануарлардың аурудан таза болуы.
Көліктегі ветеринарлық қадағалау нысандары болып жануарлар, соның ішінде құстар, балықтар сонымен қатар тасымалдауға ұсынылған ет пен ет өнімдері және жануар тектес шикізаттар, тасымалдауға қолданылатын көлік құралдары (вагондар, кемелер, баржалар, автокөліктер, ұшақтар) және де жүкті тиеу - түсіру алаңдары, құрал-жабдықтар, суару құбырлары және жануарлар мен жануар т ектес шикізаттарды қысқа мерзімді ұстау орындары саналады.
Малды және мал шаруашылығындағы малдардан өндірілетін өнімдерін тиегенде, тасымалдағанда, түсіргенде және тасымалдау алдындағы дайындық жұмыстарын жүргізу барысында қаралған тиісті ветеринарлық-санитарлық ережелердің орындалуын бақылап отыру жұмысын тікелей көліктегі және шекарадағы ветеринарлық бақылау пункттері, ветеринарлық бақылау күзеттері іске асырады.
Темір жол көлігі мен су жолы көлігіндегі, теңіз және өзен порттарындағы, халықаралық қатынастағы автомобильдегі шекаралық ветеринарлық бақылау пункттерінде бірнеше ветеринар мамандарының ұжымын біздің еліміздің аумағын шет елден енетін жануарлардың жұқпалы ауруларының қоздырғыштарының таралуынан қорғауға жұмылдырылған.
Жүктерді тасымалдау кезінде жүргізілетін шаралардың тиімділігі, жануарлардың ет пен жануар тектес шикізаттардың шығарылатын жерінің эпизоотиялық сәттілігіне, тасымалдау вагондарының техникалық күйінің материалдық техникалық қамтылуына, суару пункттерінің жабдықталуына, көңді және вагондарды зарарсыздандыру технологиясының сақталуына, жолшыбай мал өлекселерін уақытылы түсіріп алуына байланысты болады.
Мемлекет тарапынан мал шаруашылығын қолдауға республикалық бюджеттен қомақты қаражат бөлінуде. Осының нәтижесінде ауыл шаруашылығы саласындағы субъектілердің әл-ауқаттары жақсарып, мал шаруашылығы өнімін өндірумен айналысатын жаңа шаруашылық субъектілерінің қатары көбейіп келеді. Осылайша ауылдық жерлерде қосымша жұмыс орындарының саны көбейіп, ауыл тұрғындарының әлеуметтік мәселелері шешіліп жатыр. Отандық мал шаруашылығы өнімдерін бәсекелестікке сәйкестендіру және сыртқы рынокқа шығару Қазақстанның негізгі стратегиялық бағыты болып табылады.
Жануарлардан алынатын өнімдерді облыс сыртына тасымалдау (орнын ауыстыру) техникалық шарттарды сақтап, арнайы жабдықталған автокөліктерде жүзеге асырылады (етті қатарлау және асып қою, температуралық режим, тоңазыту жүйесінің әсер ету тәртібі).
Жануарлардан алынатын өнімдерді тасымалдау (орнын ауыстыру) кезінде осы Ереженің 1-қосымшасына сәйкес температуралық режим сақталады.
Автокөлік құралымен жануарлардың етін тоңазытылған, мұздатылған немесе суыған қалпында тасымалдауға (орнын ауыстыруға) жол беріледі (кебу қабығы пайда болып, 6 сағат бойы суытылған).
Малды,құсты тасымалдау арнаулы көліктермен немесе қарапайым жүк машиналарын осы мақсатқа арнайы жабдықталғаннан кейін жүргізіледі. Бұл үшін автокөліктер тасымалдау жағдайына байланысты жабдықталуы тиіс. Ірі қара, қой, шошқа, ешкі малдарын тасымалдайтын автокөлік қорабының қалқаны қажетті 100 - 150 биіктелуі тиіс.
Осыған байланысты, дипломдық жұмысты орындау барысында келесі мақсаттар мен міндеттерді қоямын:
- Жануарларды, өнімдер мен шикізаттарды және басқа да қадағалау бақылаудағы жүктерді бір жерден екінші жерге ел ішінде тасымалдағанда, импорттағанда және экспорттағанда сонымен қатар ел арқылы алып өту кезінде мемлекеттік ветеринарлық қадағалауды жүргізу.
- Көліктегі ветеринарлық санитарлық бақылау пункттері қажет болған жағдайда шекара мен көліктегі мемлекеттік ветеринарлық қадағалаудың аймақтық басқармасының нұсқауы бойынша, шекаралық ветеринарлық - санитарлық бақылау пунктінің қызметін атқарады.
- Жануарларды, өнімдер мен шикізаттарды және басқа да қадағалау бақылаудағы жүктерді бір жерден екінші жерге ел ішінде тасымалдағанда, импорттағанда және экспорттағанда сонымен қатар ел арқылы алып өту кезінде мемлекеттік ветеринарлық қадағалауды жүргізу.
1.ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ
К.Д Даулетбаевтың [1]мәлімдеуінше шекарадағы ветеринарлық-санитарлық бақылау пәні Ветеринарлық санитария ғылымының негізгі бір саласы болып табылады.
Шекарадағы ветеринарлық-санитарлық бақылау бұл мемлекеттік ветеринарлық мекемелері мен ұйымдары жүргізетін ветеринарлық - санитарлық шаралар кешені.
Қазақстан Республикасы ауыл шаруашылығы министрлігінің шекара мен көліктегі мемлекеттік ветеринарлық қадағалаудың Оңтүстік-Шығыс және Солтүстік-Батыс аймақтық басқармалары, республика аумағына сырттан басқа мемлекеттерден енетін және тарайтын жұқпалы және экзотикалық аурулардан қорғауда өзінің құзырының тиісті шегінде атқарушы және қадағалау- бақылау қызметін атқаратын аумақтық орган болып табылды.
Қазақстан Республикасы ауыл шаруашылығы министрлігінің шекара мен көліктегі мемлекеттік ветеринарлық қадағалаудың Оңтүстік-Шығыс және Солтүстік-Батыс аймақтық басқармаларының Қазақстан Республикасы ауыл шаруашылығы министрлігі бекіткен тізімге сәйкес, барлық облыстарда бөлімшелері мен шекаралық ветеринарлық-санитарлық бақылау пункттері (ШВСП) ұйымдастырылған.
Шекара мен көліктегі мемлекеттік ветеринарлық қадағалаудың аймақтық басқармасы Қазақстан Республикасы ауыл шаруашылығы министрлігіңің заңды ұйым құқығындағы дербес бөлімшесі болып табылады және ол мемлекеттік мекеме ретінде Қазақстан Республикасы ауыл шаруашылығы министрлігінің ветеринария департаментінің құрамына кіреді.
М.П. Бутконың [2] айтуынша көліктегі ветеринарлық -санитарлық бөлімшелері мен шекарадағы ветеринарлық бақылау пунктінің жұмыс жоспарына-жануарларды тиеу және түсіру кезіндегі ветеринарлық -санитарлық бақылау, өздерінің аумағындағы жануар тектес шикізаттар мен өнімдерді, түрлі шаруашылықтағы ветеринарлық-санитарлық жағдайы бақылау және де басқа қаржылық мақсатта жүктерді тиеу кезінде міндетті жүйелі түрде өткізіліп отыру қажет. Комиссия құрамына (ең кемінде жылына бір) көліктің мемлекеттік ветеринарлық бақылау бөлімшесінен, қалалық ветеринарлық инспекторы, қалалық санитарлық қызмет өкілі мен темір жол қызмет өкілі кіреді.
Шаруашылықта тексеру қорытындысы бойынша акт толтырылып, ескертулер болса жазылады.
Тиеу кезінде тасымалданатын дайын өнімнің санитарлық жағдайын, көлік тазалығын, жұмысшылардың жұмыс киім жағдайларын тексереді.
Малды, құсты тасымалдау арнаулы автокөліктермен немесе қарапайым жүк машиналарын осы мақсатқа арнайы жабдықтағаннан кейін жүргізіледі.
Бұл үшін автокөліктер тасымал жағдайына байланысты жабдықталуы тиіс. Ірі қара, шошқа, қой мен ешкі малдарын тасымалдайтын автокөлік қорабының қалқаны қажетті 100-150 сантиметрге биіктелуі тиіс.
Жануарларды тасымалдау кезінде қолайсыз ауа райының әсерінен (қатты ыстық, жаңбыр, қар) қорғау үшін автокөлік қорабының едені таза, жуылған, бұқырланған және едені төселгішпен (сабын, ағаш ұнтағы және т.б.) жабылуы тиіс.
Тез бұзылатын жүктерді темір жол көлігімен тасымалдау кезінде температурасынан қорғалуы керек жүктер. Мұздатқыш вагондарда мұздатылған жүктерді тасымалдау уақыты шектелмейді. Тез бұзылатын жүктерді тасымалдауға тек қана тасымалдау жағдайы сапасына сәйкес болса, орамда орнатылған стандарттарға және техникалық шарттарға сәйкес болса тасымалдауға жіберіледі. Орамы бүтін, мықты, таза, аққаның ізі жоқ болуы керек.
П.Г. Песковтың мәлімдеуінше жануар тектес шикізаттарды теміржол көліктерімен тасымалдау жұқпалы аурулардан таза шаруашылығынан ғана рұқсат етіледі. Жүкті жөнелтуші тұлға өнімдер мен жануар тектес шикізаттардың әрбір вагонына белгілі үлгідегі ветеринарлық куәлігін ұсынады.
Теміржол бекетінің әкімшілігі көліктегі ветеринарлық санитарлық бақылау пунктінің мамандырын, мемлекеттік ветеринарлық қадағалаудағы жануартектес шикізаттың тиелетіндігі туралы 12 сағат бұрын хабар беруі тиіс.
Мемлекеттік ветеринарлық қадағалаудағы жүктер тек қана ветеринарлық куәлікте көрсетілген бекетте және жүкті қабылдаушы тұлғаны көрсетілген мекен жайына дейін тасымалдауға қабылданады. Баратын бекеттің немесе жүкті қабылдаушының мекен-жайын өзгерту тек қана тиісті аумақтық бас мемлекеттік ветеринарлық инспекторының рұқсатымен жұргізіледі. Жүкті жөнелтуші бекетінің қызметкерлері ветеринарлық куәлікке күнтізбелік таңба басады, бұл осы куәліктің қайта қолдануда жарамсыз екенін білдіреді.
Темір жол көлігімен тасымалданбақшы мал жұқпалы аурудан сәтті шаруашылықтардан шығуы тиіс және дені сау болу шарт. Малды темір жол көлігімен тасымалдау оның қалыптасқан жағдайын өзгертеді. Тасымалдау кезінде мал организмі әр түрлі өзгерістерге ұшырайды. Сондықтан малды тасымалдауға дайындау шаруашылықтарда 5-7 күн бұрын жүргізілуі тиіс. Тасымалдауға жататын мал оның жынысына, жасына, тірілей салмағына, құндылығына байланысты топтарға бөлініп, малды азықтандыру тәртібі, тасымалдау кезіндегі азықтандыру кестесіне сәйкестендіреді. Жануарларды жөнелтпекші шаруашылықтың әкімшілігі, мал жолда болатын күнде есептен азық қорымен, төсенішпен малды жолда күту үшін қажетті құрал - сайман, жабдықтармен, малды күтуге арналған жолсеріктерімен қамтамасыз етілуі тиіс.
Акттың бір данасын тасымалдау құжаттарына тіркейді. Сұрыптау бекетінде мал шаруашылық шикізаттары үшін, қоймаларда биіктігі 2,5 метр қарағай қабырғаларымен бөлінген орындар, алаңдар болуға тиіс.
Шикізаттың тиісті станциясына жеткізілген туралы станциясының бастығы мал дәрігерлік-санитарлық бақылауына хабар береді.
Ветеринария журналының жазбалары бойынша басқа мемлекеттерден жануарлардың жұқпалы және экзотикалық аурулардың әкелуі мен таралуының алдын алу мақсатында мемлекеттік ветеринарлық қадағалауды жүзеге асыру үшін ветеринария саласындағы уәкілетті мемлекеттік органның шекара мен кеден пункттерінде шекараның ветеринарлық санитарлық бақылау пункттерін ұйымдастырады,
Шекара мен ветеринарлық-санитарлық бақылау пунктінің міндетті түрде мемлекеттік ветеринарлық қадағалау бақылауында болатын жүктер алып өтілетін шекара мен кеден пункттерінде ұйымдастырады.
Шет елге шығарылатын немесе шет елде әкелінетін өнімдердің жануар тектес шикізаттардың және тағы да басқа бақылаудағы жүктердің ветеринарлық санитарлық жағдайларын тексереді.
Шекарадағы ветеринарлық санитарлық бақылау пунктінің ветеринария саласындағы уәкілетті орган шекара мен көліктегі мемлекеттік ветеринарлық қадағалаудың аймақтық басқармасының құрылымдық бөлімшесі болып саналып, соның басшылығымен бақылауымен өзінің қызметін атқарады.Шекарадағы ветеринарлық санитарлық бақылау пунктінің Республикалық бюджет есебінен ұсталады.
Шекара мен мемлекеттік ветеринарлық қадағалаудың аймақтық басқармасы өз жұмысында Қазақстан Республикасының Коснтитуциясы мен заңдарын, Қазақстан Республикасының Президентінің және үкіметтің жарлықтар мен өзге де ветеринария саласындағы кесімдерін (актілерін) басшылыққа алады.
Шекара мен көліктегі мемлекеттік ветеринарлық қадағалаудың аймақтық басқармасы өзіне жүктелген міндеттерге сәйкес мынадай қызметтерді атқарады:
- Қазақстан Республикасының аумағы сырттан басқа мемлекеттерден енетін және тарайтын жұқпалы және экзотикалық аурулардан қорғау;
- мемлекеттік ветеринарлық қадағалаудағы жүктерді бір жерден екінші жерге тасымалдағанда, импорттағанда және экспорттағанда, сондай - ақ осы жүктерді көліктердің барлық түрлерімен (темір жол, су, әуе, автокөлік қатынасы) тасымалдағанда және жөнелткенде, қол жүктерін қоса есептегенде, жүктердің ветеринарлық-санитарлық қауіпсіздігін қамтамасыз ету.
Мемлекеттік ветеринарлық қадағалау бақылауындағы жүктер тек қана (ауылдан, шаруашылықтардан, ұйымдардан) жұқпалы аурулардан таза және карантинде емес жерлерде шығуы керек. Аудан көлемінен шығарылатын бүкіл бақылаудағы жүктерге, жүк жіберуші тасымалдаушыға орнатылған үлгідегі ветеринарлық куәлікті көрсетуге тиіс. Егер бақылаудағы жүктер тек қана аудан көлемдегі тасымалданса, онда ветеринарлық анықтама беріледі.
А.И. Талий [4] мәлімдеуінше ірі малдар (жылқы, сиыр, бұқа) автокөлікте басымен алға қарай орналастырылып байланады. Ірі қара малдың екі автокөлікте басымен алға қарай орналастырылып байланады. Ірі қара малдың екі жасқа дейінгісі, шошқа, қой және ешкі басқа ұсақ жануарлар байлаусыз бос тасымалданады. Егер сыртқы ортаның ауа температурасы + 300С жоғары болса, шошқаны тасымалдауға жіберіледі.
Жануарларды тасымалдау кезінде малдың санына қарамастан, автокөлік жүргізушісінен өзге, міндетті түрде арнайы тағайындалған жолсерігі болуы қажет.
Жануарлар ұзақ сапарға 6 сағаттан астам тасымалданатын болса, онда жөнелтуші шаруашылық міндетті түрде малдарды қажетті мөлшерде азықпен қамтамасыз етеді. Жолда малды тәулігіне кем дегенде екі рет азықтандырып, сұрау қажет. Малдар жол бойында 12 сағаттан астам уақыт тасымалданса, оларды әр 10-12 сағаттан кейін 2-3 сағатқа демалдырады. Тынықтыру кезінде жолсерік міндетті түрде жануарларды суарып,азықтандырады және автокөлік қорабын қидан тазалап, жаңа төсеніш салады.
Малды тынықтандыратын, қиды түсіретін жер, тасымалдау бағыты жергілікті әкімшілікпен мемлекеттік мал дәрігерлік қызмет органдарымен күні бұрын келісіледі. Жануарларды тасымалдау бағытында әрдайым белгіленген және орналастырылған мал суаратын орны болу керек. Жануарлар автокөлікте бірқалыпты, қатты жұлқымай, оқыс тежемей, жайлы жүріспен сағатына жүру жылдамдығы 60 шақырымнан аспайтын жағдайда тасымалдануы тиіс. Малдың тірілей салмағын төмендетпей жарқат және өлім-жітімге ұшыратпау үшін тасымалдау ұзақтығы 24 сағаттан аспағаны жөн.
Тасымалданбақшы малдар мал дәрігерінің бақылауынан өткізіліп, малдардың жалпы жағдайын және тасымалдауға жарамдылығы анықталады.
Малды тиеу кезінде денесіне жарақат түсірмеу үшін арнайы баспалдағы бар қондырғылар қондырады.
Жүк жіберуші ветеринарлық куәлікті автокөлік жүргізушісіне немесе бірнеше автокөлікке тиелсе, автоколонна бастығына беруі тиіс, соңыра жүргізушінің жол құжатына ветеринарлық куәліктің рет санын, берілген күнін көрсетіп, жүк жіберушінің мөрімен бекітіледі. Жүк жіберуші міндетті түрде, егер керек болса, жол бойында бақылау жүргізетін қызметтің қызметкерлері сұрауы бойынша ветеринарлық куәлікті көрсетуі қажет.
Жануарлар және құстар тасымалына арналған автокөліктер тасымал жағдайына байланысты жабдықталуы керек. Ірі қара мал, шошқа, қой, ешкі тасымалдайтын автокөлік қорабы керек (100-110 см) биіктікте болу қажет.
Жануарлар тасымалдау кезінде қолайсыз ауа райынан ( өте ыстық, қыс, күз уақытында) сақтау үшін автокөлік қорабы брезентпен немесе басқа материал мен жабдықталуы тиіс. Автокөлік қорабы тесіксіз және бүтін болуы керек.
Жануар тасымалына арнаулы (мал тасымалдайтын көлік) ағаш едені бар көлік пайдалануы керек. Автокөлік қорабы таза болып, қорап едені төселгішпен (сабан, ағаш ұнтағы және т.б) төселінуі тиіс.
А.А. Крючков [5]мәліметтеріде көрсетілгендей республиканың көлік жүйесінде халық шаруашылығының жүктерінің, соның ішінде үй, жабайы, зертханалық жануарларын ет пен ет өнімдерін, жануар тектес шикізаттарды, биологиялық препараттарды, консервіленген қанды, малдың ұрықтарын,асыл тұқымды жұмыртқаларды өсіруге пайдаланатын балықтарды, араларды тағы да басқа жүктерді жедел тасымалдауда әуе жол көлігінің алатын орыны ерекше. Осы аталған жүктердің бәрі де жедел тасымалдауда, сонымен қатар тиеу, тасымалдау, үсіру және әуежайда уақытты сақтау кезегіндегі тиісті арнайы жағдайды сақтауды қажет етеді.
Бұдан басқа әлемнің әртүрлі елдерінің авиакомпаниялары асыл тұқымды, цирктік, спорттық және жабайы жануарларды, ондай-ақ ветеринарлық қадағалаудағы бақыланатын тағы да басқа жүктерді тасымалдайды. Бұл жүктерді түсіру және жүктерді алушының көлігі кідірген жағдайда оларды әуежайда уақытша ұстау кездерінде қолайлы жағдай туғызу үшін, сондай-ақ елімізге жұқпалы ауруларды енгізбеу мақсатында арнайы шараларды жүргізу үшін тиеп-түсіру және дезинфекциялау кезінде оларды арнайы техникамен жабдықтау қажет.
Автомобиль көлігімен жануарлар еті ауданнан сырт жерлерге, тек қана мұздатылған, салқындатылған және суытылған күйлерінде тасымалдауға жіберіледі. Жаңа сойылған ет кем дегенде 6 сағат ішінде табиғи жағдайда суытылып,беткі жағы кебіңкіреген қабықшамен жабылған жағдайда ғана тасымалдауға рұқсат етіледі. Жаңа сойылған еттерді суытылмаған күйінде немесе жібітілген сәтінде тасымалдауға тиым салынады. Ірі қара малдар (жылқы, сиыр, бұқа) автокөлікте басымен алға қарай орналастырып малдар қорапқа қатты байланады.
Жануарларды тасымалдау кезінде малдың санына байланыссыз, автокөлік жүргізушісінен басқа, міндетті түрде арнайы бөлінген жолсерік болуы керек. Егер керек болса жолсерік жануарларды жол бойында қарайлау үшін, автокөлік қорабында малдардың жанына орналастырады. Бұл үшін жолсерікке арнаулы (ірі жануарларды тасымалдағанда қораптың алдыңғы жағынан) жануарлардан бөлек орын дайындайды.
А.Д. Третьяковтың [6] мәлімдеуінше малдарды сою, өнімдерді дайындау, өңдеу, сақтау және тасымалдаумен айналысатын заңды және жеке тұлғалардың шаруашылықтарының індеттенулік және ветеринарлық-санитарлық жағдайларын зерттейді.
Жануарларды, мал өнімдері мен шикізаттарды тиегенде, түсіргенде, еліміз арқылы тасымалдағанда тексеруден өткізіп, ветеринарлық құжаттардың толтырылуының белгіленген талаптарға сәйкестігін салыстырып қарап дұрыс болған жағдайда ветеринарлық куәліктерге өздерінің қолтаңбаларын қойып тасымалдауға рұқсат береді.
Тасымалдау барысында жолшыбай жұқпалы аурулармен ауырған малдар табылған уақытта ол туралы тез арада шекара мен көліктегі Мемлекеттік ветеринарлық қадағалау бекетіне хабар берілуі тиіс. Тасымалдау кезінде жолшыбай өлген мал өлекселерін тасымал бекетінің күшімен түсірілуін және тазартылуын бақылап отырады.
Жануар тектес шикізаттарын тасымалдау жұқпалы аурудан сәтті шаруашылықтардан, елді-мекендерден ауданның немесе қаланың бас мемлекеттік ветеринарлық инспекторымен рұқсат етіледі.
Шет елден әкелінген және жинақы заттар қатаң ветеринарлық-санитарлық бақылауда болуы тиіс. Бұл шикізаттар, соның ішінде жануарлар мен аң терісі міндетті түрде ветеринарлық зертханада Асколи бөлімінде преципитация реакциясымен (ПР) топалаң індетіне тексерілуі қажет.
Тасымалдау кезінде ветеринарлық-санитарлық және зоогигиеналық талаптардың орындалмау салдарынан әртүрлі аурулардың шығуы ықтимал.
Малды күтуші жолсеріктерінің жиі кездесетін жұқпалы емес аурулар туралы түсініктері болуға тиіс, сондай-ақ олар жолшыбай ауырған малдарға алғашқы мал дәрігерлік көмек көрсете білуі қажет.
Тасымалданатын малдар арасында жұқпалы емес аурулардың алатын үлесі қомақты. Бұл аурулардың ерекшелігі, тек айқын ауру малдардан өзге (тасымалдауға жіберілмейтін), клиникалық сау немесе резистенттілігі төмен деңгейлі, сондай-ақ олар жолшыбай ауырған малдарға алғашқы мал дәрігерлік көмек көрсете білуі қажет.
П.Г. Песковтың[7] мәлімдеуінше жануарларды, құстарды, терілерді, сүйектерді және тағы да басқа шикізаттарды тасымалдаудан және ет комбинатында әрбір түсіруден кейін міндетті түрде тазартып дезинфекциялайды. Ет пен ет өнімдерін тасымалдау кезінде күн сайын, тасымалды аяқтағаннан кейін көлік құралдарын тазартып, ыстық сумен жуып, профилактикалық мақсатпен дезинфекциялайды.
Ауырған жануарларды немесе олардың сойыс өнімдерін тасымалдаған арнайы автокөліктерді микроорганизімдердің вегетативті, сонымен қатар спораланатын түрлерімен зақымдалған нысаны деп әрдайым саналу қажет.
Автокөліктегі аэрозольді дезинфекциялауды саңылаулары бекітілген бөлімшелерде формальдегиттің 38-40% ерітіндісімен әрбір текше метріне 60 мл есебінен, 20 мин бойы жүргізеді. Бөлме ішінің ауа температурасы 100С төмен болмауы тиіс және ылғалдылығы 50-95% болу шарт. Дезинфекциялық заттың әсер ету мерзімі өткен соң нашатыр спиртінің 12,5% ертіндісінің аэрозольмен әрбір текше метріне 50 мл есебінен ұзақтығы 10-15 мин бойы бейтараптандыруды жүргізеді. Бейтараптандырудан кейін автомобиль жүргізушісінің кабинасын 10-30 мин бойы желдетеді.
Жолшыбай тасымалдау кезінде мал ауырса немесе өлім-жітімге ұшыраса жолсерік міндетті түрде жақын арада орналасқан мемлекеттік ветеринарлық мекемеге хабарлауы тиіс. Баратын жеріне түсіру тек қана мемлекеттік ветеринарлық инспекторы малдарды бақылаудан өткізгеннен кейін, бұл туралы ветеринарлық куәлікте көрсетілгеннен соң рұқсат береді.
Егер аумақ жұқпалы аурудан сәтсіз болса малдарды тасымалдау бағытын тиісті ветеринарлық органдар жергілікті атқару әкімшілігінің келісімімен белгілейді.
А.А. Поляковтың [8] мәлдімдеуінше бақылауда болатын жүктердің залалданғаны немесе ветеринарлық-санитарлық талаптармен нормаларға сәйкес келмеуі, сондай-ақ осы жүктерді әкелгенде осы ереже талаптарының бұзылуы анықталған жағдайда жүк экспорттаушы елге қайтарылуға немесе заңда белгіленген тәртіппен жүк иесінің қаражаты есебінен залалсыздандыруға тиіс.
Бақылауда болатын жүктерді залалсыздандыру жүктің келіп түскен тағайындалған пункте, арнайы бөлінген жерлерде, аумақтық (облыстық, қалалық, аудандық) бас мемлекеттік ветеринарлық инспектордың нұсқауы және бақылауы бойынша заңдарда белгіленген тәртіппен жүк иесінің күшімен және оның қаражаты есебінен жүзеге асырылады.
Бақылауда болатын импорттық жүктерді тағайындалған жерінен басқа жерге апару үшін бағытын алмастыру, оларды пайдаланудың тәртібі мен жайларын өзгерту жүк апаратын жерлердің аумақтық, облыстық органдардың мәлімдемелеріне сәйкес, уәкілетті органдардың рұқсаты бойынша жүзеге асырылады.
Қазақстан Республикасының аумағына мемлекеттік шекара арқылы (бұралқы, шығу тегі белгісіз) мал өткен жағдайда, аталған мал ұсталынып,шекара төңірегінде орналасқан жергілікті мемлекеттік ветеринарлық қадағалау органдарына карантинге қою үшін беріледі және осы малдардың арғы тағдыры туралы шешім қабылданады. Уәкілетті орган белгіленген тәртіпке сәйкес.
К.Д. Даулетбаевтың [2] мәлімдеуінше темір, әуе, автомобиль жолдарымен тасымалданатын малды (құс, бал арасы, өсіруге және жерсіндіруге арналған су шаяны, балық, ұрықтандырылған уылдырық), етті және басқа өнімдер мен шикізаттарды мал дәрігерлік санитарлық қадағалау үшін тасымалданатын малдардың және мал өнімдерінің тазалығын және осы өнімдер жөнелтілетін жердің жұқпалы аурулардан сәттілігін куәләндырылатын арнайы мал дәрігерлік куәлігінсіз көліктермен тасымалдауға мүлдем тыйым салынады.
Мал дәрігерлік куәлікті беру құқығы қаланың немесе ауданның бас мемелекеттік мал дәрігерлік инспекторының рұқсатымен жүргізіледі. Ол осы мал дәрігерлік куәлікті беруге құқығы бар мал дәрігерлердің тізімін жасақтап, облыс бас мемелекеттік мал дәрігерлік инспекторына шекарадағы және көліктегі мал дәрігерлік қадағалау пунктіне, ет комбинатына жолдайды. Мал дәрігерлік куәлік беру құқығы мемлекеттік мал дәрігерлік қызмет мамандарына жүктелген. Жануарларды, соның ішінде құсты, балықты, ұрықтанған уылдырықты, шаянды, бал арасын тасымалдағанда № 1 үлгілі; етті, ет тағамдарын, сүтті және жұмыртқаны тасымалдағанда № 2 үлгілі; ал жануарлар тектес шикізаттарды тасымалдағанда № 3 үлгілі мал дәрігерлік куәлік беру белгіленген.
Мемлекеттік ветеринарлық қадағалау бақылауындағы жүктер әуе транспортымен тасымалданса, жүк жіберуші ветеринарлық куәлікті, жүк құжаттарымен бірге, аэропортты қамтитын мемлекеттік ветеринарлық қадағалауының ветеринарлық инспекторларына көрсетеді. Жүктің жай күйі тексерілгеннен кейін, ветеринарлық инспекторларына көрсетеді. Жүктің жай күйі тексерілгеннен кейін, ветеринарлық куәліктің дұрыс толтырылғанын анықталғаннан соң, мемлекеттік ветеринарлық қадағалаудың ветеринарлық инспекторы қол қойып жүктердің басқа құжаттарына қосады.
А.П. Леонтьевтің [9] мәлімдеуінше егер шекаралық ветеринарлық-санитарлық пунктері міндетті түрде мемлекеттік ветеринарлық қадағалау бақылау болатын жүктер алып өтілетін шекара және кеден бекеттерінде ұйымдастырылады. Шекара маңындағы көршілес мемлекеттердің аумағында жануарлардың аса қауіпті аурулары шыққан кезде өткізу пункттерінде ветеринария саласындағы заңнамамен белгіленген кезде және тәртіппен көлік құралдарын дезинфекциялаудан өткізуді ұйымдастырады.
Шекаралық ветеринарлық-санитарлық бақылау пункттерінің мемлекеттік ветеринарлық инспекторлары мемлекет шекара арқылы өткізу пункттерінде бақылауда болатын жүктерге берілген ветеринарлық сертификатты, уәкілетті органның рұқсатының бар - жоғын, жүктің атауына, салмағына, буып - түйілуіне, берілген құжаттардың санына, тасымалдау жағдайына сәйкестігін тексереді, шетелдік ветеринарлық сертификаттың орнына ветеринарлық куәлікті рәсімдеп берді.
Шекаралық ветеринарлық-санитарлық бақылау пункттері өз міндеттері мен іс-әрекеттерін шекара қызметі, кедендік бақылау, ішкі істер, санитарлық-эпидемиологиялық қадағалау, көлік және коммуникациялық органдары және басқа да мүдделі органдармен өзара іс-қимыл жасай отырып өз құзыреті шегінде жүзеге асырады.
ҚР ветеринария заңнамасы (2005) деректерінде Қазақстан Республикасының аумағына басқа мемлекеттерден жануарлардың жұқпалы және экзотикалық ауруларының әкелінуі мен таралуының алдын-алу мақсатында мемлекеттік ветеринариялық қадағалауды жүзеге асыру үшін ветеринария саласындағы уәкілетті мемлекеттік орган шекарамен кеден пункттерінде (мемлекеттік шекара арқылы өткізу пункттерінде) шекаралық ветеринариялық бақылау бекеттерін ұйымдастырады (бұдан әрі-бекеттер).
Бекеттер міндетті түрде мемлекеттік ветеринариялық қадағалау бақылауда болатын жүктер алып өтілетін шекара және кеден пункттерде ұйымдастырылады. Шекара маңындағы мемлекеттердің аумағында жануарлардың ерекше қауіпті аурулары шыққан кезде өткізу пункттерінде ветеринария саласындағы заңнамамен белгілеген кезде және тәртіппен көлік құралдарын дезинфекциялау ұйымдастырылады.
Бекеттер ветеринария саласындағы уәкілетті мемлекеттік органның шекарамен көліктегі мемлекеттік ветеринариялық қадағалау аймақтық бөлімшелердің бөлімшелері болып табылады.
Бекеттер мемлекеттік шекара арқылы өткізудің осы пунктінде белгіленген режимде жұмыс істейді және ветеринарлық инспекторлардың қажетті санымен жинақталады. Қазақстан Республикасының аумағына жануарлар жұқпалы және экзотикалық ауруларының қоздырғыштарын әкелудің және таратудың алдын алу, сондай-ақ басқа мемлекеттерден адамдардың денсаулығына, жануарлармен қоршаған ортаға қауіп төндірмеу мақсаты болып табылады. Көршілес мемлекеттердің аумағында жануарлардың жұқпалы аурулардың шығуына және таралуына жол бермеу мақсатында шекаралас облыстардың (аудандардың) мемлекеттік ветеринарлық органдары жұқпалы аурулардың шығу жөнінде бір-біріне дер кезде хабарлап, керек болса шекаралас аудандармен бірлесе отырып, аудандармен бірлесе отырып, аурудың жоюдың кезек күттірмейтін шараларын жүргізеді.
И.А Бакуловтың [10] мәлімдеуінше егер тасымал бекетінде тиеуге әкелінген малдардың арасында топалаңмен ауырған немесе осы ауруға күдік туғызған малдар анықталса, онда барлық малдар ұсталып тиеуге жіберілмейді. Барлық малдар мұқият тексерістен өткізіп, дене қызуын өлшейді. Ауру және ауруға күдікті малдар бөлектеліп ұстап топалаңға қарсы арналған қан сарысуын тиісті белгіленген мөлшерде енгізеді. Жергілікті мал дәрігер емдеу оқшауханасына жануарларды зарарсыздандыруға күмән тудырған қалған малдарды енжарлы тәсілмен иммундап, жөнелтуші шаруашылыққа кейін қайтарады. Топалаңға қарсы шараларды жүргізу үшін,ауру және ауруға кудікті малдармен жанасқан құрал-жабдықтар мен құрал-саймандарды дезинфекциялайды. Ал, құнсыз заттар мен азықтарды өртейді.
Лажсыздан сойылған малдың ішкі үлпершек ағзаларының өзгеріске ұшыраған бөліктері, міндетті түрде көкбауыр, шошқаның жұтқыншақ, жақ асты сөл түйіндері алынып, целлофан немесе пергамент қағазына оралып, темір қорапқа салынып, жолдама хатпен бірге шұғыл түрде зерттеуге ветеринарлық зертханаға жіберіледі.
Дайындайтын, сақтайтын, өңдейтін және жануар текті өнімдердің экспорт-импортымен айналысатын шаруашылықтары, ет комбинаттары, сүт зауыттары, фабрикалары, жүнді және басқа шикізаттарды өндейтін кәсіпорындарды ведоствалық бағыныштылығына және ұйымдық-құқық түрлеріне қарамастан, өз мемлекетінің орталық ветеринарлық органның рұқсатын алу керек және үнемі мемлекеттік ветеринарлық қызметтің ресми бақылауында болуға тиісті.
Қазақстан Республикасының ветеринария заңнамасында (2005) малдарды экспортқа арнап іріктеу үшін Республикалық мал дәрігерлік қадағалау департаментінің келісімі қажет болады. Алдын-ала малды өткізуден үш ай бұрын оларды іріктеу үшін облыстық мал дәрігерлік қадағалау болімінің өкілінен, аудандық бас мал дәрігері мен малды жөнелтуші шаруашылықтың бас мал дәрігерінен құрылған комиссия тағайындалады.
Мүйізді ірі қара малын шетелге жөнелту алдында АР және КБР-мен бруцеллез ауруына, ППД туберкулинімен туберкулез ауруына, құс альттуберкулинімен-паратуберкулез ауруына, клиникалық және серологиялық әдіспен лейкоз ауруына, микроагглютинация реакциясымен лептоспирозға, микроскопиялық әдіспен кампилобактериоз және трихомоноз ауруларына, капрологиялық әдіспен фасциолез, ішек және өкпе, гельминттеріне зерттеледі.
З.В. Половинщиковтың [11] мәлімдеуінше көліктегі ветеринарлық-санитарлық бақылау пункттері (КВСП) ветеринария саласындағы уәкілетті мемлекеттік органның шекара мен көліктегі мемлекеттік ветеринарлық қадағалаудың аймақтық басқармасының құрылымдық бөлімшелері болып саналып, соның басшылығымен және бақылауымен өздерінің қызметтерін атқарады.
Көліктегі ветеринарлық-санитарлық бақылау пункттері негізінен теміржол бекеттерінде, су жағалауының аялдамаларында, әуежайларда, автокөлік жолдарында жануарларды, өнімдер мен шикізаттарды және басқа да қадағалау-бақылаудағы жүктерді тиегенде, тасымалдағанда, түсіргенде мемлекеттік ветеринарлық қадағалауды жүзеге асыру үшін ұйымдастырылады.
Көліктегі ветеринарлық-санитарлық бақылау пункттеріне қадағадлау жұмыстары жүргізілетін аймағы анықталып беріледі және оларға осы аймақта орналасқан көліктегі ветеринарлық-санитарлық бақылау орындары (күзеттері) бағынышты. Көліктегі ветеринарлық-санитарлық бақылау пункттерінің мемлекеттік ветеринарлық инспекторлары өз жұмыстарында Қазақстан Республикасының ветеринария саласындағы нормативтік құқықтық кесімдерін (актілерін) басшылыққа алады.
В.С. Ярныхтың [12] мәлімдеуінше жуу-дезинфекциялау жұмыстарын тексеріп-бақылайтын ветеринарлық-санитарлық зкртхана, ветеринария саласындағы уәкілетті мемлекеттік органның шекара мен көліктегі мемлекеттік ветеринариялық қадағалаудың аймақтық басқармасының құрылымдық бөлімшесі болып саналып, соның басшылығымен өзінің қызметін атқарады.Зертхана негізінен жуу-дезинфекциялау бекеттерінде ұйымдастырылады.
Зертхана директорымен басқарылады-ветеринария дәрігерімен, ол сонымен қатар бір мезгілде шекара мен көліктегі мемлекеттік ветеринариялық қадағалаудың аймақтық басқармасының мемлекеттік ветеринарлық инспекторы болып табылады. Зертхананың директоры және басқа да қызметкерлері шекара мен көліктегі мемлекеттік ветеринариялық қадағалаудың аймақтық басқарма бастығының бұйрығымен лауазымға тағайындалады және лауазымнан босатылады.
Зертхана республикалық бюджет есебінен ұсталып, шекара мен көліктегі мемлекеттік ветеринарлық қадағалаудың аймақтық басқармасымен қаржыландырылады.
Зертхана директоры, аталған қызметті ұйымдастырады, оған жетекшілік жасайды және өзіне жүктелген міндеттер мен қызметтік талаптардың орындалуына жеке жауапкершілікте болады.
Жуу-дезинфекциялау бекеттері-темір, су және әуе жол қатынасы бекеттерінде ұймдастырылады және шекара мен көліктегі мемлекеттік ветеринарлық қадағалаудың аймақтық басқармасының тікелей қарамағында болып, соның басшылығымен және бақылауымен өздерінің қызметтерін атқарады.
Ж.Б. Ақатовтың [13] мәлімдеуінше уәкілетті органның облыстық аумақтық бөлімшесіне жазбаша өтініш ұсынады, онда негізінен жүктердің атауы мен сипаттамасы, шыққан елі импорт мақсаты, көлік құралының түрі, жүру бағыты, мемлекеттік шекараны қиып өту нүктелері (соның ішінде ТМД және Қазақстан елінің жерлері), карантинде болған, өңделген жері, өткізу мерзімдері және басқада да ақпараттар түпнұсқада мемлекеттік немесе орыс тілінде міндетті түрдегі аудармасымен көрсетіледі.
Уәкілетті органның облыстық аумақтық бөлімшелері импортталған жүкті өз аумағына әкелудің нақты қажеттілігін қарастырады (өтінішті қарау мерзімі 15 күннен аспауы тиіс). Сұраныс оң шешімін тапқан жағдайда жүк иесіне, нақты жүк түріне қойылатын ветеринарлық-санитарлық талаптарды табыс етіп, бақылаудағы жүктерді біздің елге әкелуге рұқсат беру үшін уәкілетті органға (ҚР АШМ ветеринария департаментіне) жазбаша түрде өтініш білдіреді.
Уәкілетті орган көрсетілген жүктерді біздің елге әкелуге рұқсат береді немесе рұқсат бермеу себептерін мәлімдеп, жазбаша түрде шешім қабылдайды. (5жұмыс күні ішінде).
Уәклетті органның бақылаудағы жүктерді біздің елге әкелуге берген рұқсатының жарамды мерзімі 30 күннен аспауы тиіс. Тараптардан экспортқа шығару кезінде Халықаралық эпизоотиялық бюроның ветеринарлық-санитарлық кодексінің талаптарына жауап беретін шекарадағы мемлекеттік ветеринарлық қадағалаудың бақылауындағы жүктердің ветеринарлық сертификатты жіберуші - мемлекеттің шекарасындағы ветеринарлық бақылау пункті тұрған жерде рәсімделеді. Экспортталатын жүктер басқа тараптардың аумақтары арқылы транзитпен тасымалдағанда олардың ветеринарлық органдарының рұқсаттары керек. Тараптар шекарасындағы мемлекеттік ветеринарлық қадағалаудың бақылауындағы жүктердің импортында бірыңғай ветеринарлық талаптар пайдаланылады. Осылардың негізінде тараптар екі жақты тәртіппен келісе алады және импортталатын жануар текті жүктердің ветеринарлық сертификаттарын экспортер-мемлекеттің ветеринарлық қызметімен алдын-ала сәйкестендіріп қол қояды. Осы жағдайда ветеринарлық сертификаттардың үлгілерін жүк тасымалын іске асыратын шекарадағы бақылау пункттеріне береді.
Жүктердің импорты мен халықаралық транзитында, тараптардың аумақтарына әкелетін және аумақтары арқылы тасымалданатын бақылаудағы жүктерді алып кіруге немесе транзитпен өткізуге, міндетті түрде тараптардың орталық мемлекеттік ветеринарлық органдарының рұқсаты алдын-ала рәсімделеді. Осылармен қатар қозғалыс маршруты келісіледі.
Алдына қойылған тапсырмалар мен жүктелген міндеттерді орындау кезінде шекара мен көліктегі ветеринарлық қадағалаудың аймақтық басқармасының мемлекеттік ветеринарлық инспекторлары қызмет атқарылатын шекара аймағында мынандай құқықтарға ие болады: мемлекеттік ветеринарлық қадағалаудағы жүктерді басқа мемлекеттерден әкелгенде немесе шет елге шығарғанда оларға үнемі ветеринарлық тексеру жүргізіп отыруға және тасымалдауға қадағалап-бақылауға және оның барысы жөнінде тиісті шешім қабылдауға. Қазақстан Республикасының ветеринария саласындағы заңдылық талаптарын орындалуын тексеру, сондай-ақ ветеринария саласындағы жеке және заңды тұлғалардың қызметі туралы ақпарат алу мақсатында мемлекеттік ветеринарлық қадағалау нысандарына заңнамада белгіленген тәртіппен (қызметтік куәлігін көрсете отырып) кедергісіз кіруге.
Импорт өнімдерінің иелерімен бірге елдің аумағына келген шетелдердің ветеринарлық сертификаттары шекарадағы ветеринарлық пункте ветеринарлық куәліктерге алмастырылады. Ауданның бас мемлекеттік ветеринарлық инспекторлары ветеринарлық жолдамалық құжаттар беруге құқылы адамдардың тізімін облыстың, республикаға бағынышты қалалардың бас мемлекеттік инспекторларына және шекара мен көліктегі ветеринарлық бақылау пункттеріне ұсынады.
Ветеринарлық куәліктер мен ветеринарлық анықтамалар орыс тілінде, ал ветеринарлық сертификаттар-орыс тілінде және экспортер елдің (импортер) елдің тілінде немесе орыс және ағылшын тілдерінде сиямен (пастамен) немесе басқа құралдарымен толтырылады.
Әуе жолымен, су және темір жол көлігімен тасымалданатын жүктердің ветеринарлық куәлігі бір нөмірімен 2 дана толтырылады. Бір жүктердің ветеринарлық куәлігі бір нөмірімен 2 дана толтырылады. Бір данасының оң жақ жоғарғы бұрышында (жүкпен бірге жүретін адамға берілетін) Дубликат жазуы болады. Бас мемлекеттік ветеринарлық инспекторлар ветеринарлық жолдамалық құжаттар беруге құқылы мамандардың жұмысына үнемі бақылау жүргізіп және есебін алып отырады.
П.Г. Зудиннің[14] мәлімдеуінше атап өткендей жануарларды теміржол көлігімен тасымалдау аса күрделі де жауапты қызмет. Тасымалдау кезінде мал құндылығын төмендетпеу, тасымалдау әсерінен болатын аурулардың алдын-алу, малдың жарақаттанбауын болдырмау, тасымалдауға жұқпалы аурумен ауырған малдарды жібермеу мал дәрігерінің, шаруашылық қызметкерлерінің басты міндеті.
Малды, құсты тағайындалған жеріне ауру-сырқаусыз, шаршатпай жеткізу көптеген жағдайларға байланысты. Оған малдың жалпы жағдайы, малды тасымалдауға алдын-ала дайындау, тасымалдау көлігінің түрі, сапасы, малды көлікке тиеу және түсіру кезінде денесіне жарақат түсірмеу үшін арнаулы қондырғыларды пайдалану, тасымалдау жылдамдығы, жол жағдайы, ветеринарлық-санитарлық ережелерді сақтау және т.б. жатады.
Теміржол көлігімен тасымалданбақшы мал жұқпалы аурудан сәтті шаруашылықтардан шығуы тиіс және дені сау болу шарт. Малды теміржол көлігімен тасымалдау оның қалыптасқан жағдайын өзгерту. Тасымалдау кезінде мал организмі әр түрлі өзгерістерге ұшырайды. Сондықтан малды тасымалдауға дайындау шаруашылықтарда 5-7 күн бұрын жүргізілуі тиіс.
Тасымалдауға жататын мал оның жынысына, жасына, тірілей салмағына, құндылығына байланысты топтарға бөліп, малды азықтандыру тәртібі, тасымалдау кезіндегі азықтандыру кестесіне сәйкестендіріледі. Жануарларды жөнелтпекші шаруашылықтың әкімшілігі, мал жолда болатын күнге есептеп азық қорымен, төсенішпен малды жолда күту үшін қажетті құрал-сайман, жабдықтармен, малды күтуге арналған жолсеріктерімен қамтамасыз етуі тиіс.
Теміржол көлігімен жануарларды ет комбинатына союға, сонымен қатар, малды әр түрлі көрмелерге және асыл тұқымды малды, цирк пен хайуанат бағы жануарларын шет елге жеткізу мақсатымен тасымалдайды. Мал арнайы вагондармен немесе арнайы жабдықталған жүк вагондарымен тасымалданады.
Арнайы мал таситын вагондар бір қабатты ірі қара малын, екі қабатты қой мен шошқаларды, сондай-ақ үш-төрт қабатты құстарды тасымалдауға арналған. Жол бойында жануарлар ауырса немесе өлсе, жолсерік міндетті түрде жақын арадағы ветеринарлық мекемеге хабарласуы қажет. Баратын жеріне жүру тек қана мемлекеттік ветеринарлық қадағалаудың ветеринарлық инспекторы малдарды байқаудан өткізгеннен кейін, бұл туралы ветеринарлық куәлікке көрсетілгеннен соң рұқсат береді.
Өңделмеген аң терісі шикізатын аудан (қала) ішінде тасымалдағанда, сонымен қатар әрі қарай өңдейтін жерлерде шоғырланғанда, таңбаның барлығы есепке алынбастан № 4 формадағы ветеринарлық анықтама беріледі, бірақ аулада, сою пункттерінде сойылған немесе атып алынған жануарлардың терілері міндетті түрде сырғаланған жағдайда беріледі.
Н.И. Жуковтың [15] мәлімдеуінше тірі балықты орналастыру және суда аэрациялау (тазарту) үшін арнайы жабдықталған вагондарды пайдаланады. Көліктегі мал дәрігерлік қадағалау бөлімі бақ пен су құбырының санитарлық жағдайына ерекше назар аудара отырып, бұл вагондармен тауарлы жанды балықтар, әсіресе жұқпалы аурумен қызылшамен зардаптанған балықтар тасымалдандыма әлде жоқпа, соны анықтайды.
Балықтарды тиеуге белгіленген вагондар жуылып дезинфекцияланады және қайта екінші рет шайылған болу керек. Жүк берушінің тасымалдауға берілген жанды балықтар әрбір партиясына № 1 үлгілі мал дәрігерлік куәлігі болу тиіс. Тасымалдауға тек қана механикалық зақымданудан сау, денесіне өңес буылтығынсыз, қабыршақты және тері жабыны, жүзу қанаттары, әрі таза, көздеріне зақым келмеген, дене ісігінсіз, дене бетінде жұқа кілегейі бар балық жіберіледі. Көліктегі мал дәрігерлік-санитарлық қадағалау, қызметкерлері: балықтарда құрсақ (іш) ісінуінің, теріде ойық жаралардың болмауын, желбезектің ақ және сұр түске боялуын, жүзу қанаттары мен желбезекте көптеген ұсақ ақ нүктелердің болмауын балықтың ауру екендігін көрсететін т.б. белгілерін бақылап отырады. Егерде тиеуге ұсынылған балық партиясында жоғарыда аталған аурудың бір ғана белгісі байқалса, дәл диагнозы анықталғанша барлық балық партиясы тасымалға жіберіледі.
Мемлекеттік ветеринарлық қадағалау бақылауындағы жүктерді, жүк және пошталық тасымалдауға, ветеринария саласындағы тиісті аумақтық мемлекеттік ветеринарлық инспекторлар берген ветеринарлық құжаттарды көрсеткен кезде жүктер тасымалдауға қабылданады.
Жануарлардан алынған өнімдерді қол жүкпен және пошта арқылы жіберіп тасымалдау үшін оларды дайындау және қаптау қажет. Шикі ет, құс еті, ысталған, жартылай қолдануға дайын ет өнімдері басқа жүктерден бөлек, міндетті түрде қатты немесе жұмсақ тығыз ылғал өтпейтін орауға қапталады. Құс еті тасымалдауға тек қана ішкі құрылыс мүшелері тазаланған немесе жартылай тазаланған түрінде қабылданады.
Шикі жұмыртқалар қатты су өткізбейтін орауларда.
Балық, уылдырық, асырауға арналған шаяндар-сәлемдемеде және жүк салынатын жай қораптарда.
Тері, үлбірлі тері, жүн, қауырсын, шаш сүйек, ішек, қарын, қатты немесе жұмсақ су өткізбейтін орауда.
Қазақстан Республикасына келіп түскен халықаралық сәлемдемелер және қол жүктерді ветеринарлық қарау халықаралық ауыстыру орындарында атқарылады, поштамттарда, аэропорттарда, теңіз порттарында, теміржол станцияларында, автотрассаларда мемлекеттік ветеринарлық қадағалау шекара мен көлік ветеринарлық бекетінің аумақтық басқармалардың ветеринарлық инспекторлары жүргізіледі.
Кедендік мекемелер ветеринарлық қадағалау бақылауындағы жүктер шет елден қол жүгімен келсе бұл туралы шекарадағы ветеринарлық бекеттің қызметкеріне хабарлау керек, ал халықаралық пошталық жіберумен келсе, кедендік декларацияның барлығына Ветеринарлық қадағалауға көрсету деп белгі қояды.
Ветеринарлық жолдамалық құжатпен әкелінген өнімдер, оның ішінде: ет ұшалары, жартылай ұшалар, төрт бөліктер, ветеринарлық таңбасы анық емес, таңбасыз, сонымен бірге ветеринарлық-санитарлық сараптау белгілері жүргізілген, белгілері жоқ өнімдерді өңдеуге және сатуға болмайды, бірақ ветеринарлық құжаттарын жеткізгенше немесе ветеринарлық-санитарлық қауіпсіздігін растайтын лабораториялық зерттеулердің нәтижесін алғанша оқшаулап сақтау үшін қабылданады.
А.Д Винокуровтың [16] мәлімдеуінше тасымалдануға келіп түскен жануар тектес шикізаттардың клеймосы (таңбасы) және дайындалған ауданы (жері) көрсетілген қалақшалары болуға тиіс. Бұл сібір жарасының қоздырғыштарымен ластанған шикізаттар табылған жағдайда, сол сәтсіз ауданды тез анықтауға мүмкіншілік береді. Теміржол бекетінің бастығы шикізаттарды вагондарға тиеуден 12 сағат бұрын, бұл жөнінде көліктегі малдәрігерлік-санитарлық бақылау орнына хаабарлайды, ал шикізаттарға мал дәрігерлік куәліктің № 3 үлгісі ұсынылады, онда барлық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жәңгір хан атындағы Батыс Қазақстан аграрлық-техникалық университеті
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ветеринарлық медицина және биотехнология факультеті
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қорғауға жіберілсін
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ветеринарлық медицина және биотехнология
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
факультетінің деканы, в.ғ.д., профессор ___________ Кушалиев Қ.Ж.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
" _____" _________ 2011 г.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
"Алдын ала қорғаудан өтті "
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Эпизоотология, паразитология және ВСС
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
кафедрасының меңгерушісі, в.ғ.д., профессор __________ Шалменов М.Ш.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
"_____" ___________ 2011 г.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ТАҚЫРЫБЫ: "Шекарадағы және кедендік пунктегі
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ветеринарлық-санитарлық қадағалауды ұйымдастыру "
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Орындаған: Ветеринарлық санитария
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
мамандығының ВС-51 топ студенті _______________ Ғазизова С.А.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Дипломдық жұмыс жетекшісі:
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
в.ғ.д., профессор ________________ Таубаев Ө.Б.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Сын пікір беруші:
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
в.ғ.к., доцент БҚВҒЗС-ның
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
аға ғылыми қызметкері, ________________ Тұяшев Е.К.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Орал, 2011
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
МАЗМҰНЫ
Бет.
Нормативтік сілтемелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Анықтамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қысқарту мен белгілер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 3
1. ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
2. ӨЗІНДІК ЗЕРТТЕУЛЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..33
2.1 Зерттеу шаралары мен әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 33
2.2 Қазақстан Республикасы ауыл шаруашылық министрлігі Солтүстік-Батыс аймақтық инспекциясының шекара мен көліктегі мемлекеттік ветеринарлық бақылаудың Батыс-Қазақстан облысы бойынша инспекциясының қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...37
2.3 Мемлекеттік ветеринарлық қадағалау бақылауында болатын жүктерді
импорттау және экспорттау кезінде қойылатын ветеринарлық-санитарлық талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..38
2.4 Жануарларды, мал шаруашылығы өнімдерімен жануар тектес шикізаттарды экспортқа шығарғандағы мемлекеттік ветеринарлық-санитарлық қадағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 42
2.5. Мемлекеттік ветеринарлық-санитарлық қадағалау бақылауында болатын жүктерге ветеринарлық жолдама құжаттарын рәсімдеу тәртібі ... ... ... ... ... 47
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..62
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
К І Р І С П Е
Шекарадағы және көліктегі ветеринарлық-санитарлық қадағалау бұл мемлекеттік және мал дәрігерлігінің мекемелерімен ұйымдарын жүзеге асыратын ветеринарлық-санитарлық шаралардың кешені.
Еліміздің нарықты экономиканың түріне өтуі ветеринарлық жұмыстарды жүзеге асыру әдіс - тәсілдерінің түбегейлі өзгеруін, агроөнеркәсіп қадағалау кешені, мемлекеттік шекара және көліктегі мемлекеттік ветеринарлық қадағалауды күшейтуді талап етеді.
Біздің еліміз жан-жақты сыртқы сауда қатынастарын жасай отырып, шет мемлекеттерден асыл тұқымды, спорттық (жарыстық), сойыстық, және шаруашылықта пайдаланылатын малды, зоопарктік және цирктік жануарларды, алуан түрлі мал өнімдері мен жануартектес шикізаттарды тасымалдайды.
Шет мемлекеттермен экономикалық қарым-қатынастардың ұлғаюына қарай жұқпалы аурулардың, әсіресе, мал шаруашылығы үшін аса қауіпті экзотикалық індеттердің әкелу мен таралу мүмкіндігі арта түсті. Осы жайлар мемелекеттік ветеринарлық қадағалауды қатаң жүргізуді қажет етеді.
Жануарларды, мал өнімдері мен жануартектес шикізаттарды шет мемлекетке шығару және шет мемлекеттен әкелу кездеріндегі мемлекеттік ветеринарлық-санитарлық қадағалауды жүзеге асыру үшін, республикамыздың мемлекеттік шекарасында, негізінен, кедендік бекеттер бар жердің бәрінде шекаралық ветеринарлық бақылау бекеттері ұйымдастырылған.
Шекаралық ветеринарлық бақылау бекетінің негізгі міндеті-елімізді сырттан, яғни басқа шет мемлекеттер аумағынан тарайтын жануарлардың жұқпалы ауруларының қоздырушыларының енуінен қорғау, сондай-ақ Республикамыздан шығарылатын жануарлардың аурудан таза болуы.
Көліктегі ветеринарлық қадағалау нысандары болып жануарлар, соның ішінде құстар, балықтар сонымен қатар тасымалдауға ұсынылған ет пен ет өнімдері және жануар тектес шикізаттар, тасымалдауға қолданылатын көлік құралдары (вагондар, кемелер, баржалар, автокөліктер, ұшақтар) және де жүкті тиеу - түсіру алаңдары, құрал-жабдықтар, суару құбырлары және жануарлар мен жануар т ектес шикізаттарды қысқа мерзімді ұстау орындары саналады.
Малды және мал шаруашылығындағы малдардан өндірілетін өнімдерін тиегенде, тасымалдағанда, түсіргенде және тасымалдау алдындағы дайындық жұмыстарын жүргізу барысында қаралған тиісті ветеринарлық-санитарлық ережелердің орындалуын бақылап отыру жұмысын тікелей көліктегі және шекарадағы ветеринарлық бақылау пункттері, ветеринарлық бақылау күзеттері іске асырады.
Темір жол көлігі мен су жолы көлігіндегі, теңіз және өзен порттарындағы, халықаралық қатынастағы автомобильдегі шекаралық ветеринарлық бақылау пункттерінде бірнеше ветеринар мамандарының ұжымын біздің еліміздің аумағын шет елден енетін жануарлардың жұқпалы ауруларының қоздырғыштарының таралуынан қорғауға жұмылдырылған.
Жүктерді тасымалдау кезінде жүргізілетін шаралардың тиімділігі, жануарлардың ет пен жануар тектес шикізаттардың шығарылатын жерінің эпизоотиялық сәттілігіне, тасымалдау вагондарының техникалық күйінің материалдық техникалық қамтылуына, суару пункттерінің жабдықталуына, көңді және вагондарды зарарсыздандыру технологиясының сақталуына, жолшыбай мал өлекселерін уақытылы түсіріп алуына байланысты болады.
Мемлекет тарапынан мал шаруашылығын қолдауға республикалық бюджеттен қомақты қаражат бөлінуде. Осының нәтижесінде ауыл шаруашылығы саласындағы субъектілердің әл-ауқаттары жақсарып, мал шаруашылығы өнімін өндірумен айналысатын жаңа шаруашылық субъектілерінің қатары көбейіп келеді. Осылайша ауылдық жерлерде қосымша жұмыс орындарының саны көбейіп, ауыл тұрғындарының әлеуметтік мәселелері шешіліп жатыр. Отандық мал шаруашылығы өнімдерін бәсекелестікке сәйкестендіру және сыртқы рынокқа шығару Қазақстанның негізгі стратегиялық бағыты болып табылады.
Жануарлардан алынатын өнімдерді облыс сыртына тасымалдау (орнын ауыстыру) техникалық шарттарды сақтап, арнайы жабдықталған автокөліктерде жүзеге асырылады (етті қатарлау және асып қою, температуралық режим, тоңазыту жүйесінің әсер ету тәртібі).
Жануарлардан алынатын өнімдерді тасымалдау (орнын ауыстыру) кезінде осы Ереженің 1-қосымшасына сәйкес температуралық режим сақталады.
Автокөлік құралымен жануарлардың етін тоңазытылған, мұздатылған немесе суыған қалпында тасымалдауға (орнын ауыстыруға) жол беріледі (кебу қабығы пайда болып, 6 сағат бойы суытылған).
Малды,құсты тасымалдау арнаулы көліктермен немесе қарапайым жүк машиналарын осы мақсатқа арнайы жабдықталғаннан кейін жүргізіледі. Бұл үшін автокөліктер тасымалдау жағдайына байланысты жабдықталуы тиіс. Ірі қара, қой, шошқа, ешкі малдарын тасымалдайтын автокөлік қорабының қалқаны қажетті 100 - 150 биіктелуі тиіс.
Осыған байланысты, дипломдық жұмысты орындау барысында келесі мақсаттар мен міндеттерді қоямын:
- Жануарларды, өнімдер мен шикізаттарды және басқа да қадағалау бақылаудағы жүктерді бір жерден екінші жерге ел ішінде тасымалдағанда, импорттағанда және экспорттағанда сонымен қатар ел арқылы алып өту кезінде мемлекеттік ветеринарлық қадағалауды жүргізу.
- Көліктегі ветеринарлық санитарлық бақылау пункттері қажет болған жағдайда шекара мен көліктегі мемлекеттік ветеринарлық қадағалаудың аймақтық басқармасының нұсқауы бойынша, шекаралық ветеринарлық - санитарлық бақылау пунктінің қызметін атқарады.
- Жануарларды, өнімдер мен шикізаттарды және басқа да қадағалау бақылаудағы жүктерді бір жерден екінші жерге ел ішінде тасымалдағанда, импорттағанда және экспорттағанда сонымен қатар ел арқылы алып өту кезінде мемлекеттік ветеринарлық қадағалауды жүргізу.
1.ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ
К.Д Даулетбаевтың [1]мәлімдеуінше шекарадағы ветеринарлық-санитарлық бақылау пәні Ветеринарлық санитария ғылымының негізгі бір саласы болып табылады.
Шекарадағы ветеринарлық-санитарлық бақылау бұл мемлекеттік ветеринарлық мекемелері мен ұйымдары жүргізетін ветеринарлық - санитарлық шаралар кешені.
Қазақстан Республикасы ауыл шаруашылығы министрлігінің шекара мен көліктегі мемлекеттік ветеринарлық қадағалаудың Оңтүстік-Шығыс және Солтүстік-Батыс аймақтық басқармалары, республика аумағына сырттан басқа мемлекеттерден енетін және тарайтын жұқпалы және экзотикалық аурулардан қорғауда өзінің құзырының тиісті шегінде атқарушы және қадағалау- бақылау қызметін атқаратын аумақтық орган болып табылды.
Қазақстан Республикасы ауыл шаруашылығы министрлігінің шекара мен көліктегі мемлекеттік ветеринарлық қадағалаудың Оңтүстік-Шығыс және Солтүстік-Батыс аймақтық басқармаларының Қазақстан Республикасы ауыл шаруашылығы министрлігі бекіткен тізімге сәйкес, барлық облыстарда бөлімшелері мен шекаралық ветеринарлық-санитарлық бақылау пункттері (ШВСП) ұйымдастырылған.
Шекара мен көліктегі мемлекеттік ветеринарлық қадағалаудың аймақтық басқармасы Қазақстан Республикасы ауыл шаруашылығы министрлігіңің заңды ұйым құқығындағы дербес бөлімшесі болып табылады және ол мемлекеттік мекеме ретінде Қазақстан Республикасы ауыл шаруашылығы министрлігінің ветеринария департаментінің құрамына кіреді.
М.П. Бутконың [2] айтуынша көліктегі ветеринарлық -санитарлық бөлімшелері мен шекарадағы ветеринарлық бақылау пунктінің жұмыс жоспарына-жануарларды тиеу және түсіру кезіндегі ветеринарлық -санитарлық бақылау, өздерінің аумағындағы жануар тектес шикізаттар мен өнімдерді, түрлі шаруашылықтағы ветеринарлық-санитарлық жағдайы бақылау және де басқа қаржылық мақсатта жүктерді тиеу кезінде міндетті жүйелі түрде өткізіліп отыру қажет. Комиссия құрамына (ең кемінде жылына бір) көліктің мемлекеттік ветеринарлық бақылау бөлімшесінен, қалалық ветеринарлық инспекторы, қалалық санитарлық қызмет өкілі мен темір жол қызмет өкілі кіреді.
Шаруашылықта тексеру қорытындысы бойынша акт толтырылып, ескертулер болса жазылады.
Тиеу кезінде тасымалданатын дайын өнімнің санитарлық жағдайын, көлік тазалығын, жұмысшылардың жұмыс киім жағдайларын тексереді.
Малды, құсты тасымалдау арнаулы автокөліктермен немесе қарапайым жүк машиналарын осы мақсатқа арнайы жабдықтағаннан кейін жүргізіледі.
Бұл үшін автокөліктер тасымал жағдайына байланысты жабдықталуы тиіс. Ірі қара, шошқа, қой мен ешкі малдарын тасымалдайтын автокөлік қорабының қалқаны қажетті 100-150 сантиметрге биіктелуі тиіс.
Жануарларды тасымалдау кезінде қолайсыз ауа райының әсерінен (қатты ыстық, жаңбыр, қар) қорғау үшін автокөлік қорабының едені таза, жуылған, бұқырланған және едені төселгішпен (сабын, ағаш ұнтағы және т.б.) жабылуы тиіс.
Тез бұзылатын жүктерді темір жол көлігімен тасымалдау кезінде температурасынан қорғалуы керек жүктер. Мұздатқыш вагондарда мұздатылған жүктерді тасымалдау уақыты шектелмейді. Тез бұзылатын жүктерді тасымалдауға тек қана тасымалдау жағдайы сапасына сәйкес болса, орамда орнатылған стандарттарға және техникалық шарттарға сәйкес болса тасымалдауға жіберіледі. Орамы бүтін, мықты, таза, аққаның ізі жоқ болуы керек.
П.Г. Песковтың мәлімдеуінше жануар тектес шикізаттарды теміржол көліктерімен тасымалдау жұқпалы аурулардан таза шаруашылығынан ғана рұқсат етіледі. Жүкті жөнелтуші тұлға өнімдер мен жануар тектес шикізаттардың әрбір вагонына белгілі үлгідегі ветеринарлық куәлігін ұсынады.
Теміржол бекетінің әкімшілігі көліктегі ветеринарлық санитарлық бақылау пунктінің мамандырын, мемлекеттік ветеринарлық қадағалаудағы жануартектес шикізаттың тиелетіндігі туралы 12 сағат бұрын хабар беруі тиіс.
Мемлекеттік ветеринарлық қадағалаудағы жүктер тек қана ветеринарлық куәлікте көрсетілген бекетте және жүкті қабылдаушы тұлғаны көрсетілген мекен жайына дейін тасымалдауға қабылданады. Баратын бекеттің немесе жүкті қабылдаушының мекен-жайын өзгерту тек қана тиісті аумақтық бас мемлекеттік ветеринарлық инспекторының рұқсатымен жұргізіледі. Жүкті жөнелтуші бекетінің қызметкерлері ветеринарлық куәлікке күнтізбелік таңба басады, бұл осы куәліктің қайта қолдануда жарамсыз екенін білдіреді.
Темір жол көлігімен тасымалданбақшы мал жұқпалы аурудан сәтті шаруашылықтардан шығуы тиіс және дені сау болу шарт. Малды темір жол көлігімен тасымалдау оның қалыптасқан жағдайын өзгертеді. Тасымалдау кезінде мал организмі әр түрлі өзгерістерге ұшырайды. Сондықтан малды тасымалдауға дайындау шаруашылықтарда 5-7 күн бұрын жүргізілуі тиіс. Тасымалдауға жататын мал оның жынысына, жасына, тірілей салмағына, құндылығына байланысты топтарға бөлініп, малды азықтандыру тәртібі, тасымалдау кезіндегі азықтандыру кестесіне сәйкестендіреді. Жануарларды жөнелтпекші шаруашылықтың әкімшілігі, мал жолда болатын күнде есептен азық қорымен, төсенішпен малды жолда күту үшін қажетті құрал - сайман, жабдықтармен, малды күтуге арналған жолсеріктерімен қамтамасыз етілуі тиіс.
Акттың бір данасын тасымалдау құжаттарына тіркейді. Сұрыптау бекетінде мал шаруашылық шикізаттары үшін, қоймаларда биіктігі 2,5 метр қарағай қабырғаларымен бөлінген орындар, алаңдар болуға тиіс.
Шикізаттың тиісті станциясына жеткізілген туралы станциясының бастығы мал дәрігерлік-санитарлық бақылауына хабар береді.
Ветеринария журналының жазбалары бойынша басқа мемлекеттерден жануарлардың жұқпалы және экзотикалық аурулардың әкелуі мен таралуының алдын алу мақсатында мемлекеттік ветеринарлық қадағалауды жүзеге асыру үшін ветеринария саласындағы уәкілетті мемлекеттік органның шекара мен кеден пункттерінде шекараның ветеринарлық санитарлық бақылау пункттерін ұйымдастырады,
Шекара мен ветеринарлық-санитарлық бақылау пунктінің міндетті түрде мемлекеттік ветеринарлық қадағалау бақылауында болатын жүктер алып өтілетін шекара мен кеден пункттерінде ұйымдастырады.
Шет елге шығарылатын немесе шет елде әкелінетін өнімдердің жануар тектес шикізаттардың және тағы да басқа бақылаудағы жүктердің ветеринарлық санитарлық жағдайларын тексереді.
Шекарадағы ветеринарлық санитарлық бақылау пунктінің ветеринария саласындағы уәкілетті орган шекара мен көліктегі мемлекеттік ветеринарлық қадағалаудың аймақтық басқармасының құрылымдық бөлімшесі болып саналып, соның басшылығымен бақылауымен өзінің қызметін атқарады.Шекарадағы ветеринарлық санитарлық бақылау пунктінің Республикалық бюджет есебінен ұсталады.
Шекара мен мемлекеттік ветеринарлық қадағалаудың аймақтық басқармасы өз жұмысында Қазақстан Республикасының Коснтитуциясы мен заңдарын, Қазақстан Республикасының Президентінің және үкіметтің жарлықтар мен өзге де ветеринария саласындағы кесімдерін (актілерін) басшылыққа алады.
Шекара мен көліктегі мемлекеттік ветеринарлық қадағалаудың аймақтық басқармасы өзіне жүктелген міндеттерге сәйкес мынадай қызметтерді атқарады:
- Қазақстан Республикасының аумағы сырттан басқа мемлекеттерден енетін және тарайтын жұқпалы және экзотикалық аурулардан қорғау;
- мемлекеттік ветеринарлық қадағалаудағы жүктерді бір жерден екінші жерге тасымалдағанда, импорттағанда және экспорттағанда, сондай - ақ осы жүктерді көліктердің барлық түрлерімен (темір жол, су, әуе, автокөлік қатынасы) тасымалдағанда және жөнелткенде, қол жүктерін қоса есептегенде, жүктердің ветеринарлық-санитарлық қауіпсіздігін қамтамасыз ету.
Мемлекеттік ветеринарлық қадағалау бақылауындағы жүктер тек қана (ауылдан, шаруашылықтардан, ұйымдардан) жұқпалы аурулардан таза және карантинде емес жерлерде шығуы керек. Аудан көлемінен шығарылатын бүкіл бақылаудағы жүктерге, жүк жіберуші тасымалдаушыға орнатылған үлгідегі ветеринарлық куәлікті көрсетуге тиіс. Егер бақылаудағы жүктер тек қана аудан көлемдегі тасымалданса, онда ветеринарлық анықтама беріледі.
А.И. Талий [4] мәлімдеуінше ірі малдар (жылқы, сиыр, бұқа) автокөлікте басымен алға қарай орналастырылып байланады. Ірі қара малдың екі автокөлікте басымен алға қарай орналастырылып байланады. Ірі қара малдың екі жасқа дейінгісі, шошқа, қой және ешкі басқа ұсақ жануарлар байлаусыз бос тасымалданады. Егер сыртқы ортаның ауа температурасы + 300С жоғары болса, шошқаны тасымалдауға жіберіледі.
Жануарларды тасымалдау кезінде малдың санына қарамастан, автокөлік жүргізушісінен өзге, міндетті түрде арнайы тағайындалған жолсерігі болуы қажет.
Жануарлар ұзақ сапарға 6 сағаттан астам тасымалданатын болса, онда жөнелтуші шаруашылық міндетті түрде малдарды қажетті мөлшерде азықпен қамтамасыз етеді. Жолда малды тәулігіне кем дегенде екі рет азықтандырып, сұрау қажет. Малдар жол бойында 12 сағаттан астам уақыт тасымалданса, оларды әр 10-12 сағаттан кейін 2-3 сағатқа демалдырады. Тынықтыру кезінде жолсерік міндетті түрде жануарларды суарып,азықтандырады және автокөлік қорабын қидан тазалап, жаңа төсеніш салады.
Малды тынықтандыратын, қиды түсіретін жер, тасымалдау бағыты жергілікті әкімшілікпен мемлекеттік мал дәрігерлік қызмет органдарымен күні бұрын келісіледі. Жануарларды тасымалдау бағытында әрдайым белгіленген және орналастырылған мал суаратын орны болу керек. Жануарлар автокөлікте бірқалыпты, қатты жұлқымай, оқыс тежемей, жайлы жүріспен сағатына жүру жылдамдығы 60 шақырымнан аспайтын жағдайда тасымалдануы тиіс. Малдың тірілей салмағын төмендетпей жарқат және өлім-жітімге ұшыратпау үшін тасымалдау ұзақтығы 24 сағаттан аспағаны жөн.
Тасымалданбақшы малдар мал дәрігерінің бақылауынан өткізіліп, малдардың жалпы жағдайын және тасымалдауға жарамдылығы анықталады.
Малды тиеу кезінде денесіне жарақат түсірмеу үшін арнайы баспалдағы бар қондырғылар қондырады.
Жүк жіберуші ветеринарлық куәлікті автокөлік жүргізушісіне немесе бірнеше автокөлікке тиелсе, автоколонна бастығына беруі тиіс, соңыра жүргізушінің жол құжатына ветеринарлық куәліктің рет санын, берілген күнін көрсетіп, жүк жіберушінің мөрімен бекітіледі. Жүк жіберуші міндетті түрде, егер керек болса, жол бойында бақылау жүргізетін қызметтің қызметкерлері сұрауы бойынша ветеринарлық куәлікті көрсетуі қажет.
Жануарлар және құстар тасымалына арналған автокөліктер тасымал жағдайына байланысты жабдықталуы керек. Ірі қара мал, шошқа, қой, ешкі тасымалдайтын автокөлік қорабы керек (100-110 см) биіктікте болу қажет.
Жануарлар тасымалдау кезінде қолайсыз ауа райынан ( өте ыстық, қыс, күз уақытында) сақтау үшін автокөлік қорабы брезентпен немесе басқа материал мен жабдықталуы тиіс. Автокөлік қорабы тесіксіз және бүтін болуы керек.
Жануар тасымалына арнаулы (мал тасымалдайтын көлік) ағаш едені бар көлік пайдалануы керек. Автокөлік қорабы таза болып, қорап едені төселгішпен (сабан, ағаш ұнтағы және т.б) төселінуі тиіс.
А.А. Крючков [5]мәліметтеріде көрсетілгендей республиканың көлік жүйесінде халық шаруашылығының жүктерінің, соның ішінде үй, жабайы, зертханалық жануарларын ет пен ет өнімдерін, жануар тектес шикізаттарды, биологиялық препараттарды, консервіленген қанды, малдың ұрықтарын,асыл тұқымды жұмыртқаларды өсіруге пайдаланатын балықтарды, араларды тағы да басқа жүктерді жедел тасымалдауда әуе жол көлігінің алатын орыны ерекше. Осы аталған жүктердің бәрі де жедел тасымалдауда, сонымен қатар тиеу, тасымалдау, үсіру және әуежайда уақытты сақтау кезегіндегі тиісті арнайы жағдайды сақтауды қажет етеді.
Бұдан басқа әлемнің әртүрлі елдерінің авиакомпаниялары асыл тұқымды, цирктік, спорттық және жабайы жануарларды, ондай-ақ ветеринарлық қадағалаудағы бақыланатын тағы да басқа жүктерді тасымалдайды. Бұл жүктерді түсіру және жүктерді алушының көлігі кідірген жағдайда оларды әуежайда уақытша ұстау кездерінде қолайлы жағдай туғызу үшін, сондай-ақ елімізге жұқпалы ауруларды енгізбеу мақсатында арнайы шараларды жүргізу үшін тиеп-түсіру және дезинфекциялау кезінде оларды арнайы техникамен жабдықтау қажет.
Автомобиль көлігімен жануарлар еті ауданнан сырт жерлерге, тек қана мұздатылған, салқындатылған және суытылған күйлерінде тасымалдауға жіберіледі. Жаңа сойылған ет кем дегенде 6 сағат ішінде табиғи жағдайда суытылып,беткі жағы кебіңкіреген қабықшамен жабылған жағдайда ғана тасымалдауға рұқсат етіледі. Жаңа сойылған еттерді суытылмаған күйінде немесе жібітілген сәтінде тасымалдауға тиым салынады. Ірі қара малдар (жылқы, сиыр, бұқа) автокөлікте басымен алға қарай орналастырып малдар қорапқа қатты байланады.
Жануарларды тасымалдау кезінде малдың санына байланыссыз, автокөлік жүргізушісінен басқа, міндетті түрде арнайы бөлінген жолсерік болуы керек. Егер керек болса жолсерік жануарларды жол бойында қарайлау үшін, автокөлік қорабында малдардың жанына орналастырады. Бұл үшін жолсерікке арнаулы (ірі жануарларды тасымалдағанда қораптың алдыңғы жағынан) жануарлардан бөлек орын дайындайды.
А.Д. Третьяковтың [6] мәлімдеуінше малдарды сою, өнімдерді дайындау, өңдеу, сақтау және тасымалдаумен айналысатын заңды және жеке тұлғалардың шаруашылықтарының індеттенулік және ветеринарлық-санитарлық жағдайларын зерттейді.
Жануарларды, мал өнімдері мен шикізаттарды тиегенде, түсіргенде, еліміз арқылы тасымалдағанда тексеруден өткізіп, ветеринарлық құжаттардың толтырылуының белгіленген талаптарға сәйкестігін салыстырып қарап дұрыс болған жағдайда ветеринарлық куәліктерге өздерінің қолтаңбаларын қойып тасымалдауға рұқсат береді.
Тасымалдау барысында жолшыбай жұқпалы аурулармен ауырған малдар табылған уақытта ол туралы тез арада шекара мен көліктегі Мемлекеттік ветеринарлық қадағалау бекетіне хабар берілуі тиіс. Тасымалдау кезінде жолшыбай өлген мал өлекселерін тасымал бекетінің күшімен түсірілуін және тазартылуын бақылап отырады.
Жануар тектес шикізаттарын тасымалдау жұқпалы аурудан сәтті шаруашылықтардан, елді-мекендерден ауданның немесе қаланың бас мемлекеттік ветеринарлық инспекторымен рұқсат етіледі.
Шет елден әкелінген және жинақы заттар қатаң ветеринарлық-санитарлық бақылауда болуы тиіс. Бұл шикізаттар, соның ішінде жануарлар мен аң терісі міндетті түрде ветеринарлық зертханада Асколи бөлімінде преципитация реакциясымен (ПР) топалаң індетіне тексерілуі қажет.
Тасымалдау кезінде ветеринарлық-санитарлық және зоогигиеналық талаптардың орындалмау салдарынан әртүрлі аурулардың шығуы ықтимал.
Малды күтуші жолсеріктерінің жиі кездесетін жұқпалы емес аурулар туралы түсініктері болуға тиіс, сондай-ақ олар жолшыбай ауырған малдарға алғашқы мал дәрігерлік көмек көрсете білуі қажет.
Тасымалданатын малдар арасында жұқпалы емес аурулардың алатын үлесі қомақты. Бұл аурулардың ерекшелігі, тек айқын ауру малдардан өзге (тасымалдауға жіберілмейтін), клиникалық сау немесе резистенттілігі төмен деңгейлі, сондай-ақ олар жолшыбай ауырған малдарға алғашқы мал дәрігерлік көмек көрсете білуі қажет.
П.Г. Песковтың[7] мәлімдеуінше жануарларды, құстарды, терілерді, сүйектерді және тағы да басқа шикізаттарды тасымалдаудан және ет комбинатында әрбір түсіруден кейін міндетті түрде тазартып дезинфекциялайды. Ет пен ет өнімдерін тасымалдау кезінде күн сайын, тасымалды аяқтағаннан кейін көлік құралдарын тазартып, ыстық сумен жуып, профилактикалық мақсатпен дезинфекциялайды.
Ауырған жануарларды немесе олардың сойыс өнімдерін тасымалдаған арнайы автокөліктерді микроорганизімдердің вегетативті, сонымен қатар спораланатын түрлерімен зақымдалған нысаны деп әрдайым саналу қажет.
Автокөліктегі аэрозольді дезинфекциялауды саңылаулары бекітілген бөлімшелерде формальдегиттің 38-40% ерітіндісімен әрбір текше метріне 60 мл есебінен, 20 мин бойы жүргізеді. Бөлме ішінің ауа температурасы 100С төмен болмауы тиіс және ылғалдылығы 50-95% болу шарт. Дезинфекциялық заттың әсер ету мерзімі өткен соң нашатыр спиртінің 12,5% ертіндісінің аэрозольмен әрбір текше метріне 50 мл есебінен ұзақтығы 10-15 мин бойы бейтараптандыруды жүргізеді. Бейтараптандырудан кейін автомобиль жүргізушісінің кабинасын 10-30 мин бойы желдетеді.
Жолшыбай тасымалдау кезінде мал ауырса немесе өлім-жітімге ұшыраса жолсерік міндетті түрде жақын арада орналасқан мемлекеттік ветеринарлық мекемеге хабарлауы тиіс. Баратын жеріне түсіру тек қана мемлекеттік ветеринарлық инспекторы малдарды бақылаудан өткізгеннен кейін, бұл туралы ветеринарлық куәлікте көрсетілгеннен соң рұқсат береді.
Егер аумақ жұқпалы аурудан сәтсіз болса малдарды тасымалдау бағытын тиісті ветеринарлық органдар жергілікті атқару әкімшілігінің келісімімен белгілейді.
А.А. Поляковтың [8] мәлдімдеуінше бақылауда болатын жүктердің залалданғаны немесе ветеринарлық-санитарлық талаптармен нормаларға сәйкес келмеуі, сондай-ақ осы жүктерді әкелгенде осы ереже талаптарының бұзылуы анықталған жағдайда жүк экспорттаушы елге қайтарылуға немесе заңда белгіленген тәртіппен жүк иесінің қаражаты есебінен залалсыздандыруға тиіс.
Бақылауда болатын жүктерді залалсыздандыру жүктің келіп түскен тағайындалған пункте, арнайы бөлінген жерлерде, аумақтық (облыстық, қалалық, аудандық) бас мемлекеттік ветеринарлық инспектордың нұсқауы және бақылауы бойынша заңдарда белгіленген тәртіппен жүк иесінің күшімен және оның қаражаты есебінен жүзеге асырылады.
Бақылауда болатын импорттық жүктерді тағайындалған жерінен басқа жерге апару үшін бағытын алмастыру, оларды пайдаланудың тәртібі мен жайларын өзгерту жүк апаратын жерлердің аумақтық, облыстық органдардың мәлімдемелеріне сәйкес, уәкілетті органдардың рұқсаты бойынша жүзеге асырылады.
Қазақстан Республикасының аумағына мемлекеттік шекара арқылы (бұралқы, шығу тегі белгісіз) мал өткен жағдайда, аталған мал ұсталынып,шекара төңірегінде орналасқан жергілікті мемлекеттік ветеринарлық қадағалау органдарына карантинге қою үшін беріледі және осы малдардың арғы тағдыры туралы шешім қабылданады. Уәкілетті орган белгіленген тәртіпке сәйкес.
К.Д. Даулетбаевтың [2] мәлімдеуінше темір, әуе, автомобиль жолдарымен тасымалданатын малды (құс, бал арасы, өсіруге және жерсіндіруге арналған су шаяны, балық, ұрықтандырылған уылдырық), етті және басқа өнімдер мен шикізаттарды мал дәрігерлік санитарлық қадағалау үшін тасымалданатын малдардың және мал өнімдерінің тазалығын және осы өнімдер жөнелтілетін жердің жұқпалы аурулардан сәттілігін куәләндырылатын арнайы мал дәрігерлік куәлігінсіз көліктермен тасымалдауға мүлдем тыйым салынады.
Мал дәрігерлік куәлікті беру құқығы қаланың немесе ауданның бас мемелекеттік мал дәрігерлік инспекторының рұқсатымен жүргізіледі. Ол осы мал дәрігерлік куәлікті беруге құқығы бар мал дәрігерлердің тізімін жасақтап, облыс бас мемелекеттік мал дәрігерлік инспекторына шекарадағы және көліктегі мал дәрігерлік қадағалау пунктіне, ет комбинатына жолдайды. Мал дәрігерлік куәлік беру құқығы мемлекеттік мал дәрігерлік қызмет мамандарына жүктелген. Жануарларды, соның ішінде құсты, балықты, ұрықтанған уылдырықты, шаянды, бал арасын тасымалдағанда № 1 үлгілі; етті, ет тағамдарын, сүтті және жұмыртқаны тасымалдағанда № 2 үлгілі; ал жануарлар тектес шикізаттарды тасымалдағанда № 3 үлгілі мал дәрігерлік куәлік беру белгіленген.
Мемлекеттік ветеринарлық қадағалау бақылауындағы жүктер әуе транспортымен тасымалданса, жүк жіберуші ветеринарлық куәлікті, жүк құжаттарымен бірге, аэропортты қамтитын мемлекеттік ветеринарлық қадағалауының ветеринарлық инспекторларына көрсетеді. Жүктің жай күйі тексерілгеннен кейін, ветеринарлық инспекторларына көрсетеді. Жүктің жай күйі тексерілгеннен кейін, ветеринарлық куәліктің дұрыс толтырылғанын анықталғаннан соң, мемлекеттік ветеринарлық қадағалаудың ветеринарлық инспекторы қол қойып жүктердің басқа құжаттарына қосады.
А.П. Леонтьевтің [9] мәлімдеуінше егер шекаралық ветеринарлық-санитарлық пунктері міндетті түрде мемлекеттік ветеринарлық қадағалау бақылау болатын жүктер алып өтілетін шекара және кеден бекеттерінде ұйымдастырылады. Шекара маңындағы көршілес мемлекеттердің аумағында жануарлардың аса қауіпті аурулары шыққан кезде өткізу пункттерінде ветеринария саласындағы заңнамамен белгіленген кезде және тәртіппен көлік құралдарын дезинфекциялаудан өткізуді ұйымдастырады.
Шекаралық ветеринарлық-санитарлық бақылау пункттерінің мемлекеттік ветеринарлық инспекторлары мемлекет шекара арқылы өткізу пункттерінде бақылауда болатын жүктерге берілген ветеринарлық сертификатты, уәкілетті органның рұқсатының бар - жоғын, жүктің атауына, салмағына, буып - түйілуіне, берілген құжаттардың санына, тасымалдау жағдайына сәйкестігін тексереді, шетелдік ветеринарлық сертификаттың орнына ветеринарлық куәлікті рәсімдеп берді.
Шекаралық ветеринарлық-санитарлық бақылау пункттері өз міндеттері мен іс-әрекеттерін шекара қызметі, кедендік бақылау, ішкі істер, санитарлық-эпидемиологиялық қадағалау, көлік және коммуникациялық органдары және басқа да мүдделі органдармен өзара іс-қимыл жасай отырып өз құзыреті шегінде жүзеге асырады.
ҚР ветеринария заңнамасы (2005) деректерінде Қазақстан Республикасының аумағына басқа мемлекеттерден жануарлардың жұқпалы және экзотикалық ауруларының әкелінуі мен таралуының алдын-алу мақсатында мемлекеттік ветеринариялық қадағалауды жүзеге асыру үшін ветеринария саласындағы уәкілетті мемлекеттік орган шекарамен кеден пункттерінде (мемлекеттік шекара арқылы өткізу пункттерінде) шекаралық ветеринариялық бақылау бекеттерін ұйымдастырады (бұдан әрі-бекеттер).
Бекеттер міндетті түрде мемлекеттік ветеринариялық қадағалау бақылауда болатын жүктер алып өтілетін шекара және кеден пункттерде ұйымдастырылады. Шекара маңындағы мемлекеттердің аумағында жануарлардың ерекше қауіпті аурулары шыққан кезде өткізу пункттерінде ветеринария саласындағы заңнамамен белгілеген кезде және тәртіппен көлік құралдарын дезинфекциялау ұйымдастырылады.
Бекеттер ветеринария саласындағы уәкілетті мемлекеттік органның шекарамен көліктегі мемлекеттік ветеринариялық қадағалау аймақтық бөлімшелердің бөлімшелері болып табылады.
Бекеттер мемлекеттік шекара арқылы өткізудің осы пунктінде белгіленген режимде жұмыс істейді және ветеринарлық инспекторлардың қажетті санымен жинақталады. Қазақстан Республикасының аумағына жануарлар жұқпалы және экзотикалық ауруларының қоздырғыштарын әкелудің және таратудың алдын алу, сондай-ақ басқа мемлекеттерден адамдардың денсаулығына, жануарлармен қоршаған ортаға қауіп төндірмеу мақсаты болып табылады. Көршілес мемлекеттердің аумағында жануарлардың жұқпалы аурулардың шығуына және таралуына жол бермеу мақсатында шекаралас облыстардың (аудандардың) мемлекеттік ветеринарлық органдары жұқпалы аурулардың шығу жөнінде бір-біріне дер кезде хабарлап, керек болса шекаралас аудандармен бірлесе отырып, аудандармен бірлесе отырып, аурудың жоюдың кезек күттірмейтін шараларын жүргізеді.
И.А Бакуловтың [10] мәлімдеуінше егер тасымал бекетінде тиеуге әкелінген малдардың арасында топалаңмен ауырған немесе осы ауруға күдік туғызған малдар анықталса, онда барлық малдар ұсталып тиеуге жіберілмейді. Барлық малдар мұқият тексерістен өткізіп, дене қызуын өлшейді. Ауру және ауруға күдікті малдар бөлектеліп ұстап топалаңға қарсы арналған қан сарысуын тиісті белгіленген мөлшерде енгізеді. Жергілікті мал дәрігер емдеу оқшауханасына жануарларды зарарсыздандыруға күмән тудырған қалған малдарды енжарлы тәсілмен иммундап, жөнелтуші шаруашылыққа кейін қайтарады. Топалаңға қарсы шараларды жүргізу үшін,ауру және ауруға кудікті малдармен жанасқан құрал-жабдықтар мен құрал-саймандарды дезинфекциялайды. Ал, құнсыз заттар мен азықтарды өртейді.
Лажсыздан сойылған малдың ішкі үлпершек ағзаларының өзгеріске ұшыраған бөліктері, міндетті түрде көкбауыр, шошқаның жұтқыншақ, жақ асты сөл түйіндері алынып, целлофан немесе пергамент қағазына оралып, темір қорапқа салынып, жолдама хатпен бірге шұғыл түрде зерттеуге ветеринарлық зертханаға жіберіледі.
Дайындайтын, сақтайтын, өңдейтін және жануар текті өнімдердің экспорт-импортымен айналысатын шаруашылықтары, ет комбинаттары, сүт зауыттары, фабрикалары, жүнді және басқа шикізаттарды өндейтін кәсіпорындарды ведоствалық бағыныштылығына және ұйымдық-құқық түрлеріне қарамастан, өз мемлекетінің орталық ветеринарлық органның рұқсатын алу керек және үнемі мемлекеттік ветеринарлық қызметтің ресми бақылауында болуға тиісті.
Қазақстан Республикасының ветеринария заңнамасында (2005) малдарды экспортқа арнап іріктеу үшін Республикалық мал дәрігерлік қадағалау департаментінің келісімі қажет болады. Алдын-ала малды өткізуден үш ай бұрын оларды іріктеу үшін облыстық мал дәрігерлік қадағалау болімінің өкілінен, аудандық бас мал дәрігері мен малды жөнелтуші шаруашылықтың бас мал дәрігерінен құрылған комиссия тағайындалады.
Мүйізді ірі қара малын шетелге жөнелту алдында АР және КБР-мен бруцеллез ауруына, ППД туберкулинімен туберкулез ауруына, құс альттуберкулинімен-паратуберкулез ауруына, клиникалық және серологиялық әдіспен лейкоз ауруына, микроагглютинация реакциясымен лептоспирозға, микроскопиялық әдіспен кампилобактериоз және трихомоноз ауруларына, капрологиялық әдіспен фасциолез, ішек және өкпе, гельминттеріне зерттеледі.
З.В. Половинщиковтың [11] мәлімдеуінше көліктегі ветеринарлық-санитарлық бақылау пункттері (КВСП) ветеринария саласындағы уәкілетті мемлекеттік органның шекара мен көліктегі мемлекеттік ветеринарлық қадағалаудың аймақтық басқармасының құрылымдық бөлімшелері болып саналып, соның басшылығымен және бақылауымен өздерінің қызметтерін атқарады.
Көліктегі ветеринарлық-санитарлық бақылау пункттері негізінен теміржол бекеттерінде, су жағалауының аялдамаларында, әуежайларда, автокөлік жолдарында жануарларды, өнімдер мен шикізаттарды және басқа да қадағалау-бақылаудағы жүктерді тиегенде, тасымалдағанда, түсіргенде мемлекеттік ветеринарлық қадағалауды жүзеге асыру үшін ұйымдастырылады.
Көліктегі ветеринарлық-санитарлық бақылау пункттеріне қадағадлау жұмыстары жүргізілетін аймағы анықталып беріледі және оларға осы аймақта орналасқан көліктегі ветеринарлық-санитарлық бақылау орындары (күзеттері) бағынышты. Көліктегі ветеринарлық-санитарлық бақылау пункттерінің мемлекеттік ветеринарлық инспекторлары өз жұмыстарында Қазақстан Республикасының ветеринария саласындағы нормативтік құқықтық кесімдерін (актілерін) басшылыққа алады.
В.С. Ярныхтың [12] мәлімдеуінше жуу-дезинфекциялау жұмыстарын тексеріп-бақылайтын ветеринарлық-санитарлық зкртхана, ветеринария саласындағы уәкілетті мемлекеттік органның шекара мен көліктегі мемлекеттік ветеринариялық қадағалаудың аймақтық басқармасының құрылымдық бөлімшесі болып саналып, соның басшылығымен өзінің қызметін атқарады.Зертхана негізінен жуу-дезинфекциялау бекеттерінде ұйымдастырылады.
Зертхана директорымен басқарылады-ветеринария дәрігерімен, ол сонымен қатар бір мезгілде шекара мен көліктегі мемлекеттік ветеринариялық қадағалаудың аймақтық басқармасының мемлекеттік ветеринарлық инспекторы болып табылады. Зертхананың директоры және басқа да қызметкерлері шекара мен көліктегі мемлекеттік ветеринариялық қадағалаудың аймақтық басқарма бастығының бұйрығымен лауазымға тағайындалады және лауазымнан босатылады.
Зертхана республикалық бюджет есебінен ұсталып, шекара мен көліктегі мемлекеттік ветеринарлық қадағалаудың аймақтық басқармасымен қаржыландырылады.
Зертхана директоры, аталған қызметті ұйымдастырады, оған жетекшілік жасайды және өзіне жүктелген міндеттер мен қызметтік талаптардың орындалуына жеке жауапкершілікте болады.
Жуу-дезинфекциялау бекеттері-темір, су және әуе жол қатынасы бекеттерінде ұймдастырылады және шекара мен көліктегі мемлекеттік ветеринарлық қадағалаудың аймақтық басқармасының тікелей қарамағында болып, соның басшылығымен және бақылауымен өздерінің қызметтерін атқарады.
Ж.Б. Ақатовтың [13] мәлімдеуінше уәкілетті органның облыстық аумақтық бөлімшесіне жазбаша өтініш ұсынады, онда негізінен жүктердің атауы мен сипаттамасы, шыққан елі импорт мақсаты, көлік құралының түрі, жүру бағыты, мемлекеттік шекараны қиып өту нүктелері (соның ішінде ТМД және Қазақстан елінің жерлері), карантинде болған, өңделген жері, өткізу мерзімдері және басқада да ақпараттар түпнұсқада мемлекеттік немесе орыс тілінде міндетті түрдегі аудармасымен көрсетіледі.
Уәкілетті органның облыстық аумақтық бөлімшелері импортталған жүкті өз аумағына әкелудің нақты қажеттілігін қарастырады (өтінішті қарау мерзімі 15 күннен аспауы тиіс). Сұраныс оң шешімін тапқан жағдайда жүк иесіне, нақты жүк түріне қойылатын ветеринарлық-санитарлық талаптарды табыс етіп, бақылаудағы жүктерді біздің елге әкелуге рұқсат беру үшін уәкілетті органға (ҚР АШМ ветеринария департаментіне) жазбаша түрде өтініш білдіреді.
Уәкілетті орган көрсетілген жүктерді біздің елге әкелуге рұқсат береді немесе рұқсат бермеу себептерін мәлімдеп, жазбаша түрде шешім қабылдайды. (5жұмыс күні ішінде).
Уәклетті органның бақылаудағы жүктерді біздің елге әкелуге берген рұқсатының жарамды мерзімі 30 күннен аспауы тиіс. Тараптардан экспортқа шығару кезінде Халықаралық эпизоотиялық бюроның ветеринарлық-санитарлық кодексінің талаптарына жауап беретін шекарадағы мемлекеттік ветеринарлық қадағалаудың бақылауындағы жүктердің ветеринарлық сертификатты жіберуші - мемлекеттің шекарасындағы ветеринарлық бақылау пункті тұрған жерде рәсімделеді. Экспортталатын жүктер басқа тараптардың аумақтары арқылы транзитпен тасымалдағанда олардың ветеринарлық органдарының рұқсаттары керек. Тараптар шекарасындағы мемлекеттік ветеринарлық қадағалаудың бақылауындағы жүктердің импортында бірыңғай ветеринарлық талаптар пайдаланылады. Осылардың негізінде тараптар екі жақты тәртіппен келісе алады және импортталатын жануар текті жүктердің ветеринарлық сертификаттарын экспортер-мемлекеттің ветеринарлық қызметімен алдын-ала сәйкестендіріп қол қояды. Осы жағдайда ветеринарлық сертификаттардың үлгілерін жүк тасымалын іске асыратын шекарадағы бақылау пункттеріне береді.
Жүктердің импорты мен халықаралық транзитында, тараптардың аумақтарына әкелетін және аумақтары арқылы тасымалданатын бақылаудағы жүктерді алып кіруге немесе транзитпен өткізуге, міндетті түрде тараптардың орталық мемлекеттік ветеринарлық органдарының рұқсаты алдын-ала рәсімделеді. Осылармен қатар қозғалыс маршруты келісіледі.
Алдына қойылған тапсырмалар мен жүктелген міндеттерді орындау кезінде шекара мен көліктегі ветеринарлық қадағалаудың аймақтық басқармасының мемлекеттік ветеринарлық инспекторлары қызмет атқарылатын шекара аймағында мынандай құқықтарға ие болады: мемлекеттік ветеринарлық қадағалаудағы жүктерді басқа мемлекеттерден әкелгенде немесе шет елге шығарғанда оларға үнемі ветеринарлық тексеру жүргізіп отыруға және тасымалдауға қадағалап-бақылауға және оның барысы жөнінде тиісті шешім қабылдауға. Қазақстан Республикасының ветеринария саласындағы заңдылық талаптарын орындалуын тексеру, сондай-ақ ветеринария саласындағы жеке және заңды тұлғалардың қызметі туралы ақпарат алу мақсатында мемлекеттік ветеринарлық қадағалау нысандарына заңнамада белгіленген тәртіппен (қызметтік куәлігін көрсете отырып) кедергісіз кіруге.
Импорт өнімдерінің иелерімен бірге елдің аумағына келген шетелдердің ветеринарлық сертификаттары шекарадағы ветеринарлық пункте ветеринарлық куәліктерге алмастырылады. Ауданның бас мемлекеттік ветеринарлық инспекторлары ветеринарлық жолдамалық құжаттар беруге құқылы адамдардың тізімін облыстың, республикаға бағынышты қалалардың бас мемлекеттік инспекторларына және шекара мен көліктегі ветеринарлық бақылау пункттеріне ұсынады.
Ветеринарлық куәліктер мен ветеринарлық анықтамалар орыс тілінде, ал ветеринарлық сертификаттар-орыс тілінде және экспортер елдің (импортер) елдің тілінде немесе орыс және ағылшын тілдерінде сиямен (пастамен) немесе басқа құралдарымен толтырылады.
Әуе жолымен, су және темір жол көлігімен тасымалданатын жүктердің ветеринарлық куәлігі бір нөмірімен 2 дана толтырылады. Бір жүктердің ветеринарлық куәлігі бір нөмірімен 2 дана толтырылады. Бір данасының оң жақ жоғарғы бұрышында (жүкпен бірге жүретін адамға берілетін) Дубликат жазуы болады. Бас мемлекеттік ветеринарлық инспекторлар ветеринарлық жолдамалық құжаттар беруге құқылы мамандардың жұмысына үнемі бақылау жүргізіп және есебін алып отырады.
П.Г. Зудиннің[14] мәлімдеуінше атап өткендей жануарларды теміржол көлігімен тасымалдау аса күрделі де жауапты қызмет. Тасымалдау кезінде мал құндылығын төмендетпеу, тасымалдау әсерінен болатын аурулардың алдын-алу, малдың жарақаттанбауын болдырмау, тасымалдауға жұқпалы аурумен ауырған малдарды жібермеу мал дәрігерінің, шаруашылық қызметкерлерінің басты міндеті.
Малды, құсты тағайындалған жеріне ауру-сырқаусыз, шаршатпай жеткізу көптеген жағдайларға байланысты. Оған малдың жалпы жағдайы, малды тасымалдауға алдын-ала дайындау, тасымалдау көлігінің түрі, сапасы, малды көлікке тиеу және түсіру кезінде денесіне жарақат түсірмеу үшін арнаулы қондырғыларды пайдалану, тасымалдау жылдамдығы, жол жағдайы, ветеринарлық-санитарлық ережелерді сақтау және т.б. жатады.
Теміржол көлігімен тасымалданбақшы мал жұқпалы аурудан сәтті шаруашылықтардан шығуы тиіс және дені сау болу шарт. Малды теміржол көлігімен тасымалдау оның қалыптасқан жағдайын өзгерту. Тасымалдау кезінде мал организмі әр түрлі өзгерістерге ұшырайды. Сондықтан малды тасымалдауға дайындау шаруашылықтарда 5-7 күн бұрын жүргізілуі тиіс.
Тасымалдауға жататын мал оның жынысына, жасына, тірілей салмағына, құндылығына байланысты топтарға бөліп, малды азықтандыру тәртібі, тасымалдау кезіндегі азықтандыру кестесіне сәйкестендіріледі. Жануарларды жөнелтпекші шаруашылықтың әкімшілігі, мал жолда болатын күнге есептеп азық қорымен, төсенішпен малды жолда күту үшін қажетті құрал-сайман, жабдықтармен, малды күтуге арналған жолсеріктерімен қамтамасыз етуі тиіс.
Теміржол көлігімен жануарларды ет комбинатына союға, сонымен қатар, малды әр түрлі көрмелерге және асыл тұқымды малды, цирк пен хайуанат бағы жануарларын шет елге жеткізу мақсатымен тасымалдайды. Мал арнайы вагондармен немесе арнайы жабдықталған жүк вагондарымен тасымалданады.
Арнайы мал таситын вагондар бір қабатты ірі қара малын, екі қабатты қой мен шошқаларды, сондай-ақ үш-төрт қабатты құстарды тасымалдауға арналған. Жол бойында жануарлар ауырса немесе өлсе, жолсерік міндетті түрде жақын арадағы ветеринарлық мекемеге хабарласуы қажет. Баратын жеріне жүру тек қана мемлекеттік ветеринарлық қадағалаудың ветеринарлық инспекторы малдарды байқаудан өткізгеннен кейін, бұл туралы ветеринарлық куәлікке көрсетілгеннен соң рұқсат береді.
Өңделмеген аң терісі шикізатын аудан (қала) ішінде тасымалдағанда, сонымен қатар әрі қарай өңдейтін жерлерде шоғырланғанда, таңбаның барлығы есепке алынбастан № 4 формадағы ветеринарлық анықтама беріледі, бірақ аулада, сою пункттерінде сойылған немесе атып алынған жануарлардың терілері міндетті түрде сырғаланған жағдайда беріледі.
Н.И. Жуковтың [15] мәлімдеуінше тірі балықты орналастыру және суда аэрациялау (тазарту) үшін арнайы жабдықталған вагондарды пайдаланады. Көліктегі мал дәрігерлік қадағалау бөлімі бақ пен су құбырының санитарлық жағдайына ерекше назар аудара отырып, бұл вагондармен тауарлы жанды балықтар, әсіресе жұқпалы аурумен қызылшамен зардаптанған балықтар тасымалдандыма әлде жоқпа, соны анықтайды.
Балықтарды тиеуге белгіленген вагондар жуылып дезинфекцияланады және қайта екінші рет шайылған болу керек. Жүк берушінің тасымалдауға берілген жанды балықтар әрбір партиясына № 1 үлгілі мал дәрігерлік куәлігі болу тиіс. Тасымалдауға тек қана механикалық зақымданудан сау, денесіне өңес буылтығынсыз, қабыршақты және тері жабыны, жүзу қанаттары, әрі таза, көздеріне зақым келмеген, дене ісігінсіз, дене бетінде жұқа кілегейі бар балық жіберіледі. Көліктегі мал дәрігерлік-санитарлық қадағалау, қызметкерлері: балықтарда құрсақ (іш) ісінуінің, теріде ойық жаралардың болмауын, желбезектің ақ және сұр түске боялуын, жүзу қанаттары мен желбезекте көптеген ұсақ ақ нүктелердің болмауын балықтың ауру екендігін көрсететін т.б. белгілерін бақылап отырады. Егерде тиеуге ұсынылған балық партиясында жоғарыда аталған аурудың бір ғана белгісі байқалса, дәл диагнозы анықталғанша барлық балық партиясы тасымалға жіберіледі.
Мемлекеттік ветеринарлық қадағалау бақылауындағы жүктерді, жүк және пошталық тасымалдауға, ветеринария саласындағы тиісті аумақтық мемлекеттік ветеринарлық инспекторлар берген ветеринарлық құжаттарды көрсеткен кезде жүктер тасымалдауға қабылданады.
Жануарлардан алынған өнімдерді қол жүкпен және пошта арқылы жіберіп тасымалдау үшін оларды дайындау және қаптау қажет. Шикі ет, құс еті, ысталған, жартылай қолдануға дайын ет өнімдері басқа жүктерден бөлек, міндетті түрде қатты немесе жұмсақ тығыз ылғал өтпейтін орауға қапталады. Құс еті тасымалдауға тек қана ішкі құрылыс мүшелері тазаланған немесе жартылай тазаланған түрінде қабылданады.
Шикі жұмыртқалар қатты су өткізбейтін орауларда.
Балық, уылдырық, асырауға арналған шаяндар-сәлемдемеде және жүк салынатын жай қораптарда.
Тері, үлбірлі тері, жүн, қауырсын, шаш сүйек, ішек, қарын, қатты немесе жұмсақ су өткізбейтін орауда.
Қазақстан Республикасына келіп түскен халықаралық сәлемдемелер және қол жүктерді ветеринарлық қарау халықаралық ауыстыру орындарында атқарылады, поштамттарда, аэропорттарда, теңіз порттарында, теміржол станцияларында, автотрассаларда мемлекеттік ветеринарлық қадағалау шекара мен көлік ветеринарлық бекетінің аумақтық басқармалардың ветеринарлық инспекторлары жүргізіледі.
Кедендік мекемелер ветеринарлық қадағалау бақылауындағы жүктер шет елден қол жүгімен келсе бұл туралы шекарадағы ветеринарлық бекеттің қызметкеріне хабарлау керек, ал халықаралық пошталық жіберумен келсе, кедендік декларацияның барлығына Ветеринарлық қадағалауға көрсету деп белгі қояды.
Ветеринарлық жолдамалық құжатпен әкелінген өнімдер, оның ішінде: ет ұшалары, жартылай ұшалар, төрт бөліктер, ветеринарлық таңбасы анық емес, таңбасыз, сонымен бірге ветеринарлық-санитарлық сараптау белгілері жүргізілген, белгілері жоқ өнімдерді өңдеуге және сатуға болмайды, бірақ ветеринарлық құжаттарын жеткізгенше немесе ветеринарлық-санитарлық қауіпсіздігін растайтын лабораториялық зерттеулердің нәтижесін алғанша оқшаулап сақтау үшін қабылданады.
А.Д Винокуровтың [16] мәлімдеуінше тасымалдануға келіп түскен жануар тектес шикізаттардың клеймосы (таңбасы) және дайындалған ауданы (жері) көрсетілген қалақшалары болуға тиіс. Бұл сібір жарасының қоздырғыштарымен ластанған шикізаттар табылған жағдайда, сол сәтсіз ауданды тез анықтауға мүмкіншілік береді. Теміржол бекетінің бастығы шикізаттарды вагондарға тиеуден 12 сағат бұрын, бұл жөнінде көліктегі малдәрігерлік-санитарлық бақылау орнына хаабарлайды, ал шикізаттарға мал дәрігерлік куәліктің № 3 үлгісі ұсынылады, онда барлық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz