Қазақ және ағылшын тілдері фонологиялық жүйесінің салғастырмалы сипаты

Пән: Тілтану, Филология
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 45 бет
Таңдаулыға:

Тақырыбы: Қазақ және ағылшын тілдері фонологиялық жүйесінің салғастырмалы сипаты

Мазмұны

Кіріспе . . .

Кіріспе. . .: 1. Қазақ және ағылшын тілдерінің фонологиялық жүйесінің типологиялық ерекшеліктері

Кіріспе. . .: 1. 1 Қазақ және ағылшын тілдерінің фонологиялық жүйесі . . .

3: 4

Кіріспе. . .: 1. 2 Диалектілерге қатысты қалыптасқан фонетикалық ерекшеліктер . . .

3: 28

Кіріспе. . .: 1. 3 Қазақ және ағылшын тілдеріндегі тұлғасы мен мазмұны сәйкес лексемалар . . .

3: 34

Кіріспе. . .: 1. 4 Қазақ және ағылшын тілдеріндегі имитатив негізді сөздердегі дыбыс сәйкестіктері . . .

3: 37

Кіріспе. . .: Қорытынды . . .

3: 41

Кіріспе. . .: Пайдаланылған әдебиеттер тізімі . . .

3: 43

Сөздік

Агглютинация - қосымшалардың бірінен соң бірінің жалғануы

Ассимиляция - дауыссыз дыбыстардың өзара үндесуі мен бір-біріне ықпалы

Грамматика - тілдің грамматикалық құрылысы туралы ілім

Дивергенция - ажырасу деген сөз бойынша жасалған термин

Конвергенция - бірдейлесу сөзі бойынша жасалған термин

Лексикология - тілдің лексикасы және оның тарихи даму заңдылықтары туралы ілім

Лексика - тілдегі барлық сөздердің жиынтығы

Лингвистика - тіл туралы ғылым

Лингвист - тіл маманы

Морфология - тілдегі сөздің формаларын, өзгеруін, түрленуін зерттейтін ілім

Морфема - сөз формасының ең қысқа мағыналы бөлшегі

Ономасиология - заттың аталу себебін, аталуы мен белгіленуін зерттейтін ілім

Омофон - грек тілінің біркелкі, бірдей және дыбыс деген сөздерінен жасалған термин

Омограф - грек тілінің біркелкі, бірдей және жазу деген сөздерінен жасалған термин

Пунктуация - тілдегі тыныс белгілерін зерттейтін сала

Просодия - сөйлеу легін мүшелеу принциптері мен құралдары туралы ілім

Проклитика-өзінен кейінгі атауыш сөздердің фразалық екпіні ішіне кіре айту құбылысы

Семиотика - таңбалар жүйесі

Семантика - мағына деген ұғымды білдіреді

Сема - морфеманың семантикалық жағының ең қысқа бөлігі

Семасиология - сөз мағынасын зерттейтін тіл білімінің саласы

Синтаксис - сөз тіркестері, сөйлем құрылысы мен жүйесін зерттейтін сала

Синхрония - гректің бір кездегі

Супплетивизм - итілдегі грамматикалық мағына білдірудің синтетикалық тәсілі

Сингармонизм - сөз ішіндегі дауыстылардың бір-бірімен үндесуі

Фразеология - тілдегі тұрақты тіркестерді зерттейтін ілім

Фонетика - тіл дыбыстарын зерттейтін тіл білімінің саласы

Фузия - аглютинацияға қарама-қарсы құбылыс

Этимология - жеке сөздердің шығу тегін, даму жайын зерттейтін ілім

Энклитика - өзінің алдындағы атауыш сөз екпіні ішіне кіре айту құбылысы

КІРІСПЕ

Жұмыстың өзектілігі. Агглютинативті тілдер мен флективті тілдердің өзіндік ерекшеліктері мен ортақ тұстарын айқындау алдымен жекелеген тілдерді салғастыра зерттеуді қажет етеді. Сол себепті де агглютинативті сипатқа ие түркі тілдері жүйесіндегі қазақ тілі мен флективті сипаттағы герман тілдеріне жататын ағылшын тілінің фонетикалық құрылымындағы ерекшеліктерді, екі тілдегі дыбыстық өзгерістердің табиғатын салғастырмалы деңгейде зерттеу қазақ тіл білімінде ғана емес жалпы түркі тіл білімі үшін де өзекті мәселе болып табылады. Қазіргі таңда ұлтаралық қатынастардың дамуына байланысты, әртүрлі тілдік топтарды және құрылымы жағынан мүлдем алшақ тілдерді типологиялық тұрғыдан зерттеу қажеттілігі де туындап отыруы да қазақ және ағылшын тілдерін салғастыра қарастырудың көкейкестілігін айқындап отыр.

Зерттеу нысаны - қазақ және ағылшын тілдеріндегі дыбыстық өзгерістер.

Зерттеу пәні - қазақ және ағылшын тілдерінің фонетикалық жүйесі.

Зерттеудің мақсаты - қазақ және ағылшын тілдері фонетикалық жүйесіндегі дыбыстық өзгерістердің типологиялық сипаттамасын жасау. Осы мақсатқа орай мынадай міндеттерді шешу көзделді:

Қазақ және ағылшын тілдеріндегі жергілікті диалектілерге қатысты орныққан дыбыстық ерекшеліктерді көрсету;

Қазақ және ағылшын тілдеріндегі дауысты, дауыссыз дыбыстардың типологиялық ерекшеліктері айқындау;

Қазақ және ағылшын тілдеріндегі имитатив негізді сөздердегі дыбыс сәйкестіктерін саралау.

Зерттеудің теориялық және әдіснамалық негізі ретінде ретінде Аракин В. Д., Буранов Дж., Исаев М. К., Айғабылов А., Нұрмағамбетова Ә., Аманжолов С., Омарбеков С., Жүнісов Н., Жүсіпов М., Құсайынов К. Ш., т. б. еңбектері алынды.

Зерттеудің әдіс-тәсілдері. Тіларалық қатынастардың дамуына байланысты қазіргі тіл білімінде салғастырмалы-типологиялық әдісті қолдану - генетикалық жағынан алыс тілдерді бір-бірімен салыстырғанда аса маңызға ие. Бұл әдіспен зерттеу нәтижесінде жеке тілдерге тән ерекшеліктер мен тіларалық сәйкестіктерді жан-жақты зерттеуге мүмкіндік туады. Сондықтан жұмысты орындау барысында негізгі тәсіл ретінде салғастырмалы-типологиялық әдіс қолданылды, сондай-ақ салыстырмалы-тарихи әдіс, жинақтау, қорыту, сипаттау әдістері қолданылды.

Зерттеу жұмысының құрылымы. Жұмыс кіріспеден, бір тараудан, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1. ҚАЗАҚ ЖӘНЕ АҒЫЛШЫН ТІЛДЕРІНІҢ ФОНОЛОГИЯЛЫҚ ЖҮЙЕСІНІҢ ТИПОЛОГИЯЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

1. 1 Қазақ және ағылшын тілдерінің фонологиялық жүйесі

Компаративистика үшін фонологиялық типологияның практикалық мәні зор. Фонологиялық типологияның aлғы шарты әлем тілдері әртүрлі болса да, барлық адамзат атаулының сөйлеу аппаратының құрылымы бірдей екендігінен шығады. Дәл осы мәселеге байланысты көптеген зандылықтар қалыптасқан. Мәселен, әлемнің әртүрлі тілдеріне тән палатализация құбылысын айтуға болады. Бұның мәні тіл арты дауыссыздары (орыс тіліндегі - к, г, х) езінен кейін тіл алды дауыстылары (орыс тілінде - и, е) келсе, өз характерін өзгертіп, айтылуын «жұмсартады». Бұл кұбылысты лиигвотехникалық тұрғыдан түсіндіруге болады: тілдік аппаратты тіл арты дыбыстарының артикуляциясынан тіл алды дыбыстарының артикуляциясына тез бейімдеп, ауыстыру өте қиын. Кейде палатизация тіл арты дыбыстары (к, г) африкаттарға (ч, ц, дз қос дыбыстар типтеріне) ауысуымен де ерекшеленеді. Тіл жүйесінде палатизация құбылысы кездесетін тілдердің ортақ ештенесі жоқ, бірақ, типологиялық ортақ ерекшеліктердің кездесуін, мысалы, орыс тілінде пеку-печет , итальян тілінде аmісо- аmісі (дос-достар), ағылшын тілінде lieutenant [lu`tɛnənt] (лейтенант), ал канадалық ағылшын тілінде lieutenant [ lɛf`tenənt ] дегендерді тілдердің фонологиялық жүйесіндегі универсалды типологиялык заңдылықтар деп түсінуіміз керек.

Тіл білімі фонетикасы жалпы фонетика және жеке тілдердің фонетикасы деп екіге бөлінеді. Көптеген зерттеулерге қарағанда, жалпы фонетика сөйлеу дыбыстарын акустикалық және артикуляциялык жақтан зерттейді де, олардың сөз мағынасына қатынасы есепке алынбайды. Бұл заңды жағдай. Өйткені жалпы фонетика жеке бір тілге қатысты емес, ол жалпы тілдерге ортақ фонетикалық заңдылықтарды тексереді.

Жеке тілдердің фонетикасы барлық тіл дыбыстарын үш аспектіде -акустикалық, физиологиялық, лингвистикалық жақтан зерттейді. Қазақ тілі фонетикасы жөнінде де осыны айтуға болады.

Фонетика мен фонологияның зерттелу тарихына көз жүгіртсек көптеген талас пікірлерді кездестіреміз. Бірсыпыра еңбектерде фонология фонетиканың синонимі ретінде қолданылады. Ал кейбір Батыс Еуропа лингвистері бұл екеуін бір-біріне қарсы қояды. Ағылшын тілінде дәстүр бойынша фонология қолданылады. Француз тілінде фонетика мен фонологияны бір-бірінен ажыратып қарамайды. Ф. де Соссюрдің пікірінше, фонология дыбыстардың атқаратын функциясына қарап зерттелуі тиіс.

Фонемалардың тіркесу теориясының негізін салушылардың бірі Н. С. Трубецкой болды. Ол өзінің «Основы фонологии» деген еңбегінде: «В каждом языке фонемы сочетаются по специфическим для данного языка законам, которые необходимо устанавливать для каждого языка отдельно, » - деген болатын [1, 274] .

XX ғасырдың 30 жылдарында Прага лингвистерінің ұсынған
программасында фонология мен фонетиканың айырмашылығы шектеліп,
айқын бөлініп көрсетілді. Бұлайша бөлу сөйлеу дыбыстары ішінен
фонемаларды табуға сүйелініп жасалды. Сонымен бірге, бұл бағдарламада
тілді жүйе ретінде қарау және түрлі тілдер фонологиялық жүйесінің
структуралық заңдарын белгілеу талап етілді [2] . Олардың концепциясы
бойынша, тілдің жалпы грамматикалық және лексикалық кұрылысын
фонема жүйесі мен осы жүйенін, ерекшеліктері анықтайды. Сондықтан да
фонология структуралық зерттеулердегі негізгі пән ретінде тіл білімінде
оқшауланып бөлініп шығарылды. _: .

Жоғарыда структуралистердің фонетика мен фонологияға шек қоятынын айтып кеттік. Мәселен, Н. С. Трубецкой фонетиканы тілдегі дыбыстардың физика-физиологиялық табиғатын, ал фонология әрбір нақтылы тілдегі дыбыстардың мағына ажырату функциясын зерттейтін ғылым деп түсіндірді.

Тілдердің фонетикалық және фонологиялық жүйесіне типологиялық
тұрғыдан талдау жүргізілгенде, ондай талдау-сипаттамалар жіктеліп,
әрқайсысы өз алдына дербес сала ретінде берілуі қажет. Ал дәстүрлі
фонетикамызда оның бәрі араласып кеткені дау туғызбайды. Дыбыстардың
жасалымы (артикуляциясы), айтылымы (акустикасы), естілімінің
(перцепциясы) өзіне тән ұғымдары мен атаулары бар. Оларды бір-бірімен
араластырмай, жеке-жеке талдап шығу - фонетикалық зерттеудің басты ұстанымы.

Фонологиялық талдау үндесім (сингармонизм) заңына лайық жүргізіледі. Себебі қазақ фонологиясы дегеніміз үндесім фонологиясы болып табылады. Қазақ фонологиясының ақиқат табиғатын тек үндесім фонологиясы тұрғысынан талдағанда ғана дұрыс танимыз. Сондықтан да, қазақ дыбыстары үндесім заңы тұрғысынан өз алдына дербес талдануы тиіс [3, 12] .

50-шы жылдары А. А. Реформатский өзінің «Тіл, структура және фонология» атты мақаласында фонологияға байланысты басты ұғымдардың негізін салды. Ол кіснің айтуынша, фонология - кез келген тілге тән фонема туралы, оның жүйелік-құрылымдық бірлігі туралы ілім. Ғалым: « Члены системы взаимосвязаны и взаимообусловлены в целом, поэтому и число элементов и их соотношение отражаются на каждом из членов. В понятие системы входят не только однородные элементы, составляющие систему, но и отношения между ними», - дейді [4, 516] .

А. А. Реформатский орыс тілінін дауыссыз дыбыстарының ерекшелігіне тоқталады: Егер орыс тіліндегі жуан дауыссыздарды жіңішке дауыссыздармен алмастырса, ол сөздер әртүрлі мағына береді. Мысалы: кон-конь, мол-молъ, кров-кровь т. б. Дыбыстардың мұндай әртүрлі сөз құру қабілетінің өзі орыс тілінің фонетикасына қандай фонемалар кіретінінің айғағы. Бұл сөздер қосағының екеуі де жіңішке дыбысқа аякталса, онда орыс тілінің дауыссыз дыбыстары жуан және жіңішке болып жіктелетінін аңғармаған болар едік. Ағылшын және неміс тілінде дауыссыз дыбыстардағы жуан-жіңішкелік ешқандай рөл атқармайды. Бүл тілдерде ондай белгі жоқ. Есесіне бұл тілдерде дауысты дыбыстардың созылыңқы және қысқа айту белгісі бар (ол орыс тіліне тән емес) : салыстыр. нем. іһm /і:m/ «оған» - іm предлог; ағыл. Sit «отыру» - seat /si:/t «орьіндық».

А. А. Реформатский. «жүйе» және «құрылым» сөздеріне анықтама бере келе: «С и с т е м a - единство или совокупность однородных взаимообусловленных элементов. Структура - единство разнородных элементов (например, система рычагов, система мер, энергетическая система, система фонем или структура почвы, структура книги, структура предложения, структура языка) [5, 25], - дегенді айтады.

Тілді жүйелердің жүйесі түрінде алып қарастыру тіл білімінің негізгі тұжырымдарының бірі болып саналады. Тіл бір-біріне тәуелді бірнеше кіші жүйелердің байланысынан, тығыз қарым-қатынасынан тұратын біртұтас жүйені құрайды. Жалпы «жүйе», «кұрылым» ұғымдарын айқындау тілдің жүйелі сипаты мен құрылымдық қасиетін танып білуге көмектеседі. «Тілдік жүйе - табиғи тілдің ішкі заңына лайық (үйлес), сөздік құрам грамматикалық құрылыстың тұрақты қарым-қатынасқа түскен элементтерінің бірлігі мен тұтастығы» [6, 246] .

Тілдің белгілі бір құрылымы және қызметі бар, бірбүтін жүйелі құбылыс ретінде өмір сүреді. Тілдің жүйелілік сипатын айқындау тілдің ішкі заңдылықтарымен жақынырақ танысуға мүмкіндік береді. Сондықтан көптеген ғалымдар тілдің осы қасиетіне ерекше назар аударған. Тілдің біртұтас жүйе екендігі алғаш peт XIX ғасырда неміс тілшісі В. фон Гумбольдтің еңбектерінде сөз етілді. Ғалым: «Тілде жеке дара ештене жоқ, оның әрбір элементі тек бүтіннің бөлшегі түрінде ғана көрініс береді», - деп тілдің өзі бірнеше бөлшектердің жиынтығынан, олардың өзара байланысынан тұратын түтас құбылыс екенін айтты [7, 268] .

XX ғасырдан бастап лингвистикада тілдің жүйелілігі, тілдің
құрылымы деген қағидалар тұрақты ғылыми теория ретінде орнығып,
ғалымдар тарапынан кен колданысқа ие бола бастады. Бүл кезендегі
зерттеулердің теориялық негізін салушы ғалымдар қатарында Ф де Соссюр
мен Бодуэн де Куртене болды. Тіл жүйесі теориясын жасауда әсіресе Ф. де
Соссюр үлкен үлес қосты. Ғалымның ойынша, әрбір тіл бөлек-бөлек
жүйелер. Ол жүйелер өзара тығыз байланыста тұратын әртүрлі элементтерден құралады.

Жүйе элементтерінің мәні оларды бір-біріне ұқсастыру немесе қарама-қарсы қоя қарау арқылы айқындалады. Тілдік жүйе дегеніміз - таңбалар жүйесі, элементтер қатынастарының жүйесі. Ф. де Соссюр тіл жүйесінің диахрондық, синхрондық күйде даму сипатын ашты. Алайда ол тілдік жүйені тек синхрондық түрғыда зерттелуі керек, оны диахрондық сипатта зерттеу тілдің жүйелік қалпын нақты көрсетпейді деп тұжырымдады. Ғалым тілдік жүйені таңбалардан тұратын таңбалық жүйе деп карастырды.

Жүйе, құрылым үғымдары күрделі обьектінің ерекшеліктері екендігін Ф. де Соссюр «система - совокупность единиц, в которой каждая единица определяется всеми другими, т. е. получает, свою характеристику» деп көрсеткен [8, 42] . Одан әрі ғалым: « . . . тіл - барлық элементтері бір бүтінді құрайтын жүйе, ал бір элементтің маңыздылығы тек өзгелермен қатар колданғанда ғана айқындалады», - деп, тілдің жүйелілігіне баса назар аударды [8, 147] .

Ғалымның тілді элементтері бір-бірімен тығыз байланыста болатын, өзінің тәртібіне бағынатын жүйе ретінде анықтауы қазіргі тіл білімі үшін де өз маныздылығын жойған жоқ. Өйткені тілді жүйелік касиеті бар құбылыс, барлық элементтері бір-бірімен тығыз байланысты, өзара бағынышты (тәуелді), біртұтас кұбылыс деп қарау тілдің табиғатын, бүтін мен оны кұрастырушы бөлшектердің арақатысын, атап айтқанда, бүтіннің оны құрастырушы бөлшектерге (тілдік элементтерге) тәуелділігін, керісінше, бөлшектердің бүтінге (тілдің бүтіндей жүйесіне) тәуелділігін айқындауға мүмкіндік береді [9, 68] .

Тілдік жүйе - кез келген табиғи тілдің бір-бірімен қатынаста, байланыста тұрып, белгілі бір тұтастықты, бірлікті тудыратын тілдік элементтердің жиынтығы. Жүйе кұрамындағы бөлшектер, тұлғалар жүйе элементтері деп аталады. Тілдік жүйе құрамындағы бөлшектердің өзара жымдасып, берік бірлікте, шартты қатынаста болуын талап етеді.

Б. Қалиев тілдік жүйе болу үшін бес шарт орындалуын алға тартады: бірінші, бір заттан ешқандай жүйе тумайды. Жүйе болу үшін бірнеше зат болу керек. Екінші, ол көп заттың біртектес болуы шарт. Үшінші, кез келген біртектес көп зат жүйелі бола бермейді. Ол үшін олар белгілі бір тәртіпке келтірілген болуы керек (мәселен, жіктік, септік жалғауларының реті т. б. ) . Төртінші, тәртіпке келтірілген заттардың элементтері өзара байланысты, шартты қатынаста болуы қажет. Бесінші, ол элементтер бүтінге тәуелді болуы шарт. Міне, осы сияқты «керектер» мен «шарттар» түгел болса ғана жүйелілікті іздеуге болады.

Тілдік жүйе деп бір-бірімен байланысып түрған, тәртіпке түскен, біртектес тілдік элементтер мен олардың өзара қатынастарының, байланыстарының жиынтығын айтамыз» [10, 69] .

Жүйенің қасиеттерін, оның құрылымы мен субстанциясының бүтіннің элементтерінің арасындағы қатынастардың схемасын құрылым деп атайды. Ал жүйе, қалай болған күнде де, белгілі бір құрылымның болуын аңғартады. Дегенмен, жүйе тек құрылымнан ғана тұрмайды. Әрбір жүйе оған өте-мөте тән және бір-бірімен байланысты үш түрлі атрибуттың - кұрылым мен субстанцияның және қызметтің (функция) ұштасып келуінен және олардың диалектикалық бірлігінен құралып, өмір сүреді және дамиды.

Тілдік жүйе, тілдік құрылым (структура) деген терминдер өзара тығыз байланысты. Бірақ олар тепе-тең емес, бір-бірінен өзгешеліктері бар. Екеуі де тілдік элементтер қарым-катынасы мен байланыстарының жиынтығы. Бұлардың бір-бірінен айырмашылығы: жүйе - тілдік элементтердің және олардың қатынастары мен байланыстарының жиынтығына қатысты үғым болса, ал құрылым - тек қатынастар мен байланыстарға ғана қатысты ұғым [2, 23] .

Құрылымсыз жүйе болмайды, жүйе бар жердің бәрінде құрылым бар. Құрылым қатынастардың қаңқасы (схемасы) дегенді білдірсе, осыған орай құрылым ұғымы жүйенің бір ғана шағын жағы - оның реляциялы (қатынасты білдіруші) қаңқасын сипаттайды. Ал жүйе ұғымы - құрылым үғымынан әрі кең, әрі күрделі ұғым. Жүйе - рет-ретімен орналасып, ұйымдасқан біртұтас құбылыс. Сонымен жүйе құрылымға ие болатын, белгілі бір мақсатты орындау үшін осы құрылымды субстанция арқылы іске асыратын ұйымдасқан, ретке келген бір бүтін (организованное целое) ретінде қаралады.

Тілдегі құрылым әртектес элементтердің арақатынасынан және бірлігінен тұрады. Ол элементтер мыналар: а) дыбыс (фонема), э) морфема, б) сөз, в) сөйлем. Бұл элементтердің арасындағы айырмашылықтар -сапалық айырмашылықтар. Демек, аталған тілдік элементтер бір-бірінен сапасы жағынан ажыратылады. Әрбір элементтің сапасын оның қызметі айқындап береді.

Тілдік жүйе - өте көп қабатты құбылыс. Қазіргі тіл деңгейлерінің әрқайсысы жеке-жеке жүйе болып табылады. Сонымен бірге, олар өз ішінде бірнеше шағын не ұсақ жүйелерге бөлінеді. Мысалы, тілдің фонетикалық деңгейі өз ішінде дауысты-дауыссыз дыбыстар жүйесіне дауыстылар - жуан-жіңішке, ашык-қысаң, еріндік-езулік болып, дауыссыздар үннің қатысына қарай - қатаң, ұяң, үнді, жасалуына қарай тағы бірнеше топқа бөлінеді. Осындай жағдайды басқа тіл деңгейлерінен де көруге болады. Сонда біртұтас тіл жүйесі дегеніміз - фонетика, лексика, морфология, синтаксис ірі деңгейлердің жүйесінен тұратын жүйелердің жүйесі болып шығады.

Тілдік жүйе бір-бірімен тығыз байланысты: тіл деңгейлері, тіл бірліктері, парадигматика, синтагматика, тілдің таңбалылығы, тілдің формасы мен функциясы, тілдің сыртқы және ішкі жағы, диахрония-синхрония, анализ-синтез, гетрогендік-гомогендік т. б. ұғымдармен байланысты жеке тілдердің даму ерекшеліктеріне сай, тереңдетіліп зерттелуде.

Тіл атаулыға тән құрылымдық-жүйелік сипат оның зерттелетін «обьектіні тұтас күйінде танып білуге мүмкіндік тудыратын» қызметімен анықталады. К. Аханов «Жүйесіз нәрсені еске сақтау киын» деген қағидаға сүйене келе, тілдік бірліктердің құрылымдық деңгейлеріне, олардың тығыз

байланысқа түсер сатылы қарым-қатынасына аса зор мән береді. Ғалым жекелеген элементтер арасында сақталатын заңдылықтар, тілдің құрылымдық жүйесі өзгеше танымдық процесті құрайды деп есептейді [11, 34] .

Тілдерді жүйелеу - сайып келгенде дүние жүзіндегі тілдерді белгілі бір таксономиялық топқа жатқызу. Тілдерді жүйелеу мәселесі тілдерді салғастырған кезде пайда болады.

Тілдерді жүйелеудің негізгі екі түрі болады: генеологиялық (тектік) және типологиялық жүйе. Генеологиялық жүйенің негізін «туыстық» түсінігі құраса, типологиялық жүйеде негізге «ұқсастық» түсінігі алынады (формалды не семантикалық ұқсастық) [12, 242] .

Тілді бір-бірімен байланысты жүйе және құрылым бойынша тілдің әр түрлі деңгейінде қарастыру (мәселен, фонема, морфема, сөйлемнің құрылымы және т. б. ) әр тілдің табиғатын толық ашуға мүмкіндік береді. Бір тілдің құрылымын екінші тілдің құрылымымен салыстыру арқылы оларға тән жеке және жалпы зандылықтарды анықтауға болады.

Әлем тілдерінің жалпы лингвистикалық табиғатын неғұрлым терең танып білуде, тілдің грамматикалық құрылысын тұтас бір жүйе ретінде, оның грамматикалық құрылысындағы құбылыстарды, тілдік бірліктерді өзара тығыз байланысты қарауды лингвистикалық типология өз үлесіне алған.

Күрделі иерархиялық құрылымға ие деңгейлер арасында ең біріншісі де, негізгісі де - тілдік бірлігі фонема болып табылатын фонологиялық деңгей. Оны анықтау үшін фонетика мен фонологияның, дыбыс пен фонеманың ара жіктерін ашып алған абзал.

Фонетика гректің «Phone» (дыбыс, дауыс) деген сөзінің негізінде қолданысқа еніп, қалыптасқан. Фонетика - тіл дыбыстарының жүйесін, олардың жасалу жолдарын, тіркесу заңдарын, бір-бірімен қатынасын, сөздердің фонетикалық құрылысын зерттейді. Тіл білімінің фонетика деп аталатын бөлімініңнегізгі обьектісі- дыбыс.

Кез келген сөз дыбыстардан құралады. Бірақ дыбыс болған жердің бәрі сөз болып қалыптаса бермейді. Сөзді фонемалық дыбыстар ғана құрайды. Фонемалық дыбыстар да қалай болса солай тіркесіп, сөз құрай бермейді. Сөз бен дыбыстың арасында заңды бірліктің болуы шарт. Сөз бен дыбыстың бірлігі мынада: 1. Сөз болмаған жерде дыбыс жоқ. 2. Дыбыссыз сөз жоқ. Дыбыс - сөздің материалы. Фонема - тіл дыбыстарының мағына айқындайтын кезеңін қарастырады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.