Бастауыш мектеп дидактикасының оқыту принциптерін қолдану жұмыстарын жетілдіру
КІРІСПЕ
1 БАСТАУЫШ МЕКТЕП ДИДАКТИКАСЫНЫҢ ҚҰРЫЛЫМДЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
1.1 Бастауыш мектеп дидактикасының құрылымдық компоненттері
1.2 Бастауыш мектеп дидактикасының құрылымына мазмұндық талдау
2 БАСТАУЫШ МЕКТЕПТЕ ДИДАКТИКАЛЫҚ БЕРІКТІК МӘСЕЛЕЛЕРІНІҢ ШЕШІЛУ ЖОЛДАРЫН ЖЕТІЛДІРУ
2.1 Бастауыш мектепте білім беру мазмұнын анықтау принциптері
2.2 Бастауыш мектепте оқыту принциптеріне қойылатын дидактикалық талаптарды жетілдіру
2.3 Бастауыш мектепте дидактикалық беріктік принципін колдану тиімділігін арттыру
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1 БАСТАУЫШ МЕКТЕП ДИДАКТИКАСЫНЫҢ ҚҰРЫЛЫМДЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
1.1 Бастауыш мектеп дидактикасының құрылымдық компоненттері
1.2 Бастауыш мектеп дидактикасының құрылымына мазмұндық талдау
2 БАСТАУЫШ МЕКТЕПТЕ ДИДАКТИКАЛЫҚ БЕРІКТІК МӘСЕЛЕЛЕРІНІҢ ШЕШІЛУ ЖОЛДАРЫН ЖЕТІЛДІРУ
2.1 Бастауыш мектепте білім беру мазмұнын анықтау принциптері
2.2 Бастауыш мектепте оқыту принциптеріне қойылатын дидактикалық талаптарды жетілдіру
2.3 Бастауыш мектепте дидактикалық беріктік принципін колдану тиімділігін арттыру
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Педагогиканың «Оқыту теория» саласы жалпы педагогикалық маңызы бар мәселелермен қатар дидактикалық мәселелерді де зерттеуде. Оқыту және білім беру процесін зерттеу барлық дидактикалық ізденулердің негізі етіп алынады. Біздің елімізде педагогика ғылымының ең негізгі саласы - оқыту теориясы (дидактика) өте жоғары табыстарға жеткенімен бүгінгі жаңа педагогикалық парадигманың жаңа шешімдерін толық қанағаттандыруға әлі қабілетсіз деп санауда (Қазақстан Республикасының жалпы білім беретін орта мектептерінің білім мазмұны концепциясында).
«Дидактика» ғылым ретінде кеңестік дәуірде өте үлкен табысқа жеткенін ешкім жоққа шығара алмайды.ХХ ғасырдың басынан ғасырдың басы аралығына тарихи -әдіснамалық талдау жасалынса,дидактиканың, оның ішінде бастауыш мектеп дидактикасының қалыптасу және даму тарихы маңызды материалдар тауып берер еді: Осы мақсатты жүзеге асыру үшін біз жоғарыда аталған кезеңде бастауыш мектеп дидактикасының даму барысы жан-жақты зерттелу қажет.
Қазақстанның білім беру жүйесінің реформалаудың жаңа кезеңі елбасы Н.Ә. Назарбаевтың «Қазақстан - 2030» стратегиялық жолдауында, Үкіметін, Білім және ғылым министрлігінің құжаттарында көрсетілген идеялар кешінін енгізуді талап етеді. Мұның мәні 2007 жылы шілдеде қабылданған Қазақстан республикасының «Білім туралы» заңында көрсетілгендей қоғамның экономикалық және әлеуметтік жағынан ілгерлеуінің маңызды факторы ретінде білім берудің ұлттық моделін дамыту, шығармашыл тұлға қалыптастыруға дағды алу, ақыл-ой қорын жинау сияқты мақсаттарды көздейді. Ол Қазақстан Республикасы жариялаған білім беру басымдылығына, «жалпыға білім беру» моделінен «әр адамға таңдау бойынша білім беру» моделіне көшуге негізделген. Сонымен қоса, бағдарлама жалпы орта білім берудің басты аспектілерін танытып осы саланың нақты жағдайына баға берді, оны ретке келтіру мен одан әрі дамытуға қажетті шаралар мен басым бағыттарды нұсқайды.
Сондықтан да жалпы білім беретін орта мектепте білім мазмұнын анықтау және оған қойылатын дидактикалық заңдылықтар мен принциптерді орынды қолдану мұғалімнің тікелей психологиялық және педагогикалық білім деңгейіне байланысты. Сондықтан ол балалардың жас ерекшеліктерін есепке ала отырып, физиологиялық, психология және педагогика ғылымдарындағы құбылыстардың негізгі ұғымдарын, заңдылықтарын, принциптері мен ережелерін және олардың табиғи байланыстылығын есепке алуы тиіс. Атақты физиологтар И.М. Сеченов, И.П. Павлов, белгілі психологтар А.А. Смирнов, А.Н. Леонтьев, А.А. Давыдов, белгілі педагогтар Б.П. Есипов, М.А. Данилов. Л.В. Занков, М.Н. Скаткин т.б. ғылымдардың еңбектерін қол үзбей терең оқып меңгеру арқылы білім мазмұнының дидактикалық формаларын толық меңгеруге болады делінген «Бастауыш мектептің білім мазмұны» тұжырымдамасында.
Дидактика ғылымының негізгі проблемаларының бірі - оқушылардың танымдық әрекеттерін белсендіретін оқу құралдары мен көрнекіліктер арқылы бастауышта оқытуды жетілдіру бағдарламаларын оқу процесіне енгізу қажеттігін атақты психолог-педагог ғалымдар И.Павлов, В.Бехтерев, А.Ухтомский, С.Шацкий ұсынды және білім беру мазмұнының әрекеттік жүйесі ретінде пайдалану қажеттігін ескертеді. Сол сияқты шетел ғалымдар, атап айтқанда американ педагогы Прессни бақылау тапсырмаларын тексеруді механикаландыру туралы құралдарды пайдаланудың тиімді жолдарын іздеу дидактиканың бірізділік пен жүйелік принципін қамтамасыз ететіндігін көрсетті.
«Дидактика» ғылым ретінде кеңестік дәуірде өте үлкен табысқа жеткенін ешкім жоққа шығара алмайды.ХХ ғасырдың басынан ғасырдың басы аралығына тарихи -әдіснамалық талдау жасалынса,дидактиканың, оның ішінде бастауыш мектеп дидактикасының қалыптасу және даму тарихы маңызды материалдар тауып берер еді: Осы мақсатты жүзеге асыру үшін біз жоғарыда аталған кезеңде бастауыш мектеп дидактикасының даму барысы жан-жақты зерттелу қажет.
Қазақстанның білім беру жүйесінің реформалаудың жаңа кезеңі елбасы Н.Ә. Назарбаевтың «Қазақстан - 2030» стратегиялық жолдауында, Үкіметін, Білім және ғылым министрлігінің құжаттарында көрсетілген идеялар кешінін енгізуді талап етеді. Мұның мәні 2007 жылы шілдеде қабылданған Қазақстан республикасының «Білім туралы» заңында көрсетілгендей қоғамның экономикалық және әлеуметтік жағынан ілгерлеуінің маңызды факторы ретінде білім берудің ұлттық моделін дамыту, шығармашыл тұлға қалыптастыруға дағды алу, ақыл-ой қорын жинау сияқты мақсаттарды көздейді. Ол Қазақстан Республикасы жариялаған білім беру басымдылығына, «жалпыға білім беру» моделінен «әр адамға таңдау бойынша білім беру» моделіне көшуге негізделген. Сонымен қоса, бағдарлама жалпы орта білім берудің басты аспектілерін танытып осы саланың нақты жағдайына баға берді, оны ретке келтіру мен одан әрі дамытуға қажетті шаралар мен басым бағыттарды нұсқайды.
Сондықтан да жалпы білім беретін орта мектепте білім мазмұнын анықтау және оған қойылатын дидактикалық заңдылықтар мен принциптерді орынды қолдану мұғалімнің тікелей психологиялық және педагогикалық білім деңгейіне байланысты. Сондықтан ол балалардың жас ерекшеліктерін есепке ала отырып, физиологиялық, психология және педагогика ғылымдарындағы құбылыстардың негізгі ұғымдарын, заңдылықтарын, принциптері мен ережелерін және олардың табиғи байланыстылығын есепке алуы тиіс. Атақты физиологтар И.М. Сеченов, И.П. Павлов, белгілі психологтар А.А. Смирнов, А.Н. Леонтьев, А.А. Давыдов, белгілі педагогтар Б.П. Есипов, М.А. Данилов. Л.В. Занков, М.Н. Скаткин т.б. ғылымдардың еңбектерін қол үзбей терең оқып меңгеру арқылы білім мазмұнының дидактикалық формаларын толық меңгеруге болады делінген «Бастауыш мектептің білім мазмұны» тұжырымдамасында.
Дидактика ғылымының негізгі проблемаларының бірі - оқушылардың танымдық әрекеттерін белсендіретін оқу құралдары мен көрнекіліктер арқылы бастауышта оқытуды жетілдіру бағдарламаларын оқу процесіне енгізу қажеттігін атақты психолог-педагог ғалымдар И.Павлов, В.Бехтерев, А.Ухтомский, С.Шацкий ұсынды және білім беру мазмұнының әрекеттік жүйесі ретінде пайдалану қажеттігін ескертеді. Сол сияқты шетел ғалымдар, атап айтқанда американ педагогы Прессни бақылау тапсырмаларын тексеруді механикаландыру туралы құралдарды пайдаланудың тиімді жолдарын іздеу дидактиканың бірізділік пен жүйелік принципін қамтамасыз ететіндігін көрсетті.
1. Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған бағдарламасы.- Астана, 2011
2. Білім туралы Қазақстан Республикасының заңы. -//Егемен Қазақстан, 15-маусым, 2007 ж.
3. Қоянбаев Ж.Б., Қоянбаев Р.М. Педагогика. Астана, 1998.
4. Дидактика средной школы /под ред. М.Н. Скаткина.- М., 1982г.
5. 2. Ш.А.Амонашвили Воспитательная и образовательная функция оценки учения школьников. - М., 1984 г.
6. Ш.А.Амонашвили Как живете дети? - М.: Просвощение, 1986 г.
7. Ш.А.Амонашвили Здравствуйте, дети. - М.: Просвещение, 1983 г.
8. Н.Р. Юсуфбекова Общий основы педагогической инноватики, опыт разработки тоерии инновационных процессов в образовании. - М., 1991г.
9. Ш. Т. Таубаева О структуре инновационного процессе в школе. – Алматы, 1996г,
10. Ш.Т. Таубаева Передовой педагогической опыт от теоритического осмысления к практике. - Алматы, 1997 г.
11. Ш.Т. Таубаева Теоретические основы педагогичксой инноватики. - Алматы, 1992г.
12. Н.Р. Юсуфбеков Инновационные процессы в образовании сущность закономерность тенденция . - Алматы, 1993 г.
13. Н.Р. Юсуфбекова Педагогическая инноватика как направления методологических исследовании. - М., 1992
14. Н.Р. Юсуфбекова Тенденции и законы инновационных прцессов в оброзовании. - М., Педагогика, 1991г.
15. Ю.К. Бабанский Методика обучения в современный общеобразовательной школе. - М., Просвещение, 1985 г.
16. Ю.К. Бабанский Проблема повышения эффективнсти педагогических исследований - . М., Просвещение, 1982 г.
17. Ю.К. Бабанский Педагогикалық процесті оптималдандыру. /сұрақтар мен жауаптар/ - Алматы, Мектеп, 1984 г.
18. Т. Бегалиев Педагогика. – Тараз: ТарМУ ,1999 ж.
19. Ш. Беркімбаева Ұлттық мектептің ұлы мұратын ұмытпайық// Егем. Қазақстан,11.12.2001
20. Ш. Беркімбаева Алдағы мақсаттарды айқындайды (баяндама) //Қазақстан мұғалімі, 13.03.2002.
21. В.П. Беспалко Программированное обучения дидактические основы. - М., 1970
22. В.П. Беспалко Слагаемые педагогической технологии.- М., 1989 г.
23. Н.И. Болдырев Мектеп тәрбие жұмысының методикасы. - Алматы, 1987
24. В.В. Давыдов Поблемы разивающего обучения – М., Педагогика 1986 г.
25. Дидактика средной школы /под ред. М.Н. Скаткина.- М., 1982г.
26. Г. Жаманқұлова Педагогикалық жүйеге жаңашылдық керек// Қазақстан мектебі, 2002 ж.
27. Л.В. Занков Дидактика и жизнь.- М., 1968 г.
28. ҚР жалпы білім беретін мектептерінің тұжырымдамасы//Республикалық баспа кабинеті – Алматы, 1995 ж.
29. В.Ф. Шаталов Точка опоры.- М., Педагогика, 1987 ж.
30. В.Ф. Шаталов Куда и как исчезли тройки.- М., Педагогика , 1980г.
31. В.Ф. Шаталов Эксперимент продолжается.- М., Педагогика , 1989г.
32. Г.И. Шукина Роль деятельности в учебном процессе. – М., 1986 г.
33. Г.Б. Эльконин Психология обучения младшего школьника.- М.: Знания 1974 г.
34. Педагогика. Дәріс курсы /Қүраст. Хмель Н.Д., Жампейсова Қ.К. т.б. -А., Нұрлы әлем, 2003.
35. Лихачев Б.Л. педагогика. Курс лекций. М., 1992.
36. Харламов ИЛ>. Педагргика. М., 2000.
37. Подласый И.П. Педагогика. М., 2000.
38. Қалыбекова Ә.А., Ысқаков Ж.Ы., Әлсатов Т.М.'. Мүғалімдердің педагогикалық сөздігі мен аныктамалары, А., 2002.
39. Қоянбаев Ж:Б. Семья және балалар мен жеткіышектер тәрбиесі. А., Рауан, 1990.
40. ҚР Білім туралы Заңы. Астана, 1999.
41. ҚР этникалық мәдени білім беру түжырымдамасы. А., 1996.
42. Хмель Н.Д. Педагогический процесс как обьект деятелы-юсти учителя. А., Мектеп, 1978.
43. Жарықбаев Қ. Психология. А., Білім, 1995.
44. Аймауытов Ж. Психология. Қаз. мектебі. №2, 1993.
45. Мұқанов М. Жас және педагогикалық психология. А., 1981.
46. Петровский А.В. Педагогикалық және жас ерекшелігі психологиясы. А., Мектеп, 1989.
47. Елікбаев Б.Ж. Ұлттық психология. А., 1992.
48. Меңжанова А. Жастарды адамгершілікке тәрбиелеудің актуальды проблемалары. А., Білім, 1954.
49. Қалиев С, Майғаранова Ш. Оқушылардың тұлғалық қасиеттерін дамытудың педагогикалық негіздері. А., Білім, 2001.
50. Сарманова К., Пернос Н.К. Экологиялык білім беру бағдарламасы. Қаз. мектебі, №8, 1993. :
51. Ұзақбаева С.А. Балаларға эстетикалык тәрбие берудегі халық дәстүрі.А., 1990.
52. Табылдаев Ә. Тәрбие өрнектері. А., Мектеп, 1989.
53. Мектеп кеші көңілді:Сценарийлер, әдеби-музыкалық қойылымдар, пьесалар./құраст. Т.Боранғалиев. А., Өнер,1990.
54. Макаренко А.С. Ұстаздык дастан. Шығ. Жинағы 5-том. А., 197].
55. Сухомлинский В.А.Коллективтің құдіретті күші. А., 1971.
56. Болдырев Н.И. Методика работы классного руководителя. М., 1984.
57. Болдырев Н.И.Класс жетекшісі. А., 1986.
58. Уманов Г.А. Бала бақыты. А., 1988.
59. Қожахметова К. Сынып жетекшісі. А., Әлем, 2000.
60. Белкин А. Ситуация успеха. Как ее создать .М., 1991.
61. Г.К.Нұрғалиева Оқыту әдістері. А., 1991.
62. Хмель Н.Д. Жалпы білім беретін мектептегі педагогикалық процесс. А.,Мектеп, 1984.
63. Н.Д.Иванова, Қ.Қозғамбаева. Оқыту процесі оның мәні. А., 1991.
64. Б.Айтмамбетова .Оқыту процесін үйымдастыру. А., 1991.
65. Б.Р.Айтмамбетова. Дидактиканың принциптері. А., 1991.
66. ҚР 2015ж. дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасы. А., 2003.
67. М.Н.Махмудов. Мектепте проблемалық оқуды үйымдастыру. А., 1981.
68. Б.Р.Айтмамбетова. Пеадгогика пәні және оның міндеттері. А., 1991.
69. Т.С. Сабиров. Оқудың оқу белменділігін дамыту жолдары. А., 1998.
70. Г.Кертаев. Окытудың кейбір әдістері. А., 1998.
71. Архимед Ысқақов және оның мектебіУ/Қазақстан мектебі-№9, 1998,
72. Б.Р.Айтмамбетова. Жаңашыл педагогтар идеялары мен тәжірибелері. А., 1991.
73. Педагогикалық ізденістер.//қүраст. Ж.Баженова. А., 1987.
74. Н.Көшекбаев. Оқыту теориясы. А., 1986.
2. Білім туралы Қазақстан Республикасының заңы. -//Егемен Қазақстан, 15-маусым, 2007 ж.
3. Қоянбаев Ж.Б., Қоянбаев Р.М. Педагогика. Астана, 1998.
4. Дидактика средной школы /под ред. М.Н. Скаткина.- М., 1982г.
5. 2. Ш.А.Амонашвили Воспитательная и образовательная функция оценки учения школьников. - М., 1984 г.
6. Ш.А.Амонашвили Как живете дети? - М.: Просвощение, 1986 г.
7. Ш.А.Амонашвили Здравствуйте, дети. - М.: Просвещение, 1983 г.
8. Н.Р. Юсуфбекова Общий основы педагогической инноватики, опыт разработки тоерии инновационных процессов в образовании. - М., 1991г.
9. Ш. Т. Таубаева О структуре инновационного процессе в школе. – Алматы, 1996г,
10. Ш.Т. Таубаева Передовой педагогической опыт от теоритического осмысления к практике. - Алматы, 1997 г.
11. Ш.Т. Таубаева Теоретические основы педагогичксой инноватики. - Алматы, 1992г.
12. Н.Р. Юсуфбеков Инновационные процессы в образовании сущность закономерность тенденция . - Алматы, 1993 г.
13. Н.Р. Юсуфбекова Педагогическая инноватика как направления методологических исследовании. - М., 1992
14. Н.Р. Юсуфбекова Тенденции и законы инновационных прцессов в оброзовании. - М., Педагогика, 1991г.
15. Ю.К. Бабанский Методика обучения в современный общеобразовательной школе. - М., Просвещение, 1985 г.
16. Ю.К. Бабанский Проблема повышения эффективнсти педагогических исследований - . М., Просвещение, 1982 г.
17. Ю.К. Бабанский Педагогикалық процесті оптималдандыру. /сұрақтар мен жауаптар/ - Алматы, Мектеп, 1984 г.
18. Т. Бегалиев Педагогика. – Тараз: ТарМУ ,1999 ж.
19. Ш. Беркімбаева Ұлттық мектептің ұлы мұратын ұмытпайық// Егем. Қазақстан,11.12.2001
20. Ш. Беркімбаева Алдағы мақсаттарды айқындайды (баяндама) //Қазақстан мұғалімі, 13.03.2002.
21. В.П. Беспалко Программированное обучения дидактические основы. - М., 1970
22. В.П. Беспалко Слагаемые педагогической технологии.- М., 1989 г.
23. Н.И. Болдырев Мектеп тәрбие жұмысының методикасы. - Алматы, 1987
24. В.В. Давыдов Поблемы разивающего обучения – М., Педагогика 1986 г.
25. Дидактика средной школы /под ред. М.Н. Скаткина.- М., 1982г.
26. Г. Жаманқұлова Педагогикалық жүйеге жаңашылдық керек// Қазақстан мектебі, 2002 ж.
27. Л.В. Занков Дидактика и жизнь.- М., 1968 г.
28. ҚР жалпы білім беретін мектептерінің тұжырымдамасы//Республикалық баспа кабинеті – Алматы, 1995 ж.
29. В.Ф. Шаталов Точка опоры.- М., Педагогика, 1987 ж.
30. В.Ф. Шаталов Куда и как исчезли тройки.- М., Педагогика , 1980г.
31. В.Ф. Шаталов Эксперимент продолжается.- М., Педагогика , 1989г.
32. Г.И. Шукина Роль деятельности в учебном процессе. – М., 1986 г.
33. Г.Б. Эльконин Психология обучения младшего школьника.- М.: Знания 1974 г.
34. Педагогика. Дәріс курсы /Қүраст. Хмель Н.Д., Жампейсова Қ.К. т.б. -А., Нұрлы әлем, 2003.
35. Лихачев Б.Л. педагогика. Курс лекций. М., 1992.
36. Харламов ИЛ>. Педагргика. М., 2000.
37. Подласый И.П. Педагогика. М., 2000.
38. Қалыбекова Ә.А., Ысқаков Ж.Ы., Әлсатов Т.М.'. Мүғалімдердің педагогикалық сөздігі мен аныктамалары, А., 2002.
39. Қоянбаев Ж:Б. Семья және балалар мен жеткіышектер тәрбиесі. А., Рауан, 1990.
40. ҚР Білім туралы Заңы. Астана, 1999.
41. ҚР этникалық мәдени білім беру түжырымдамасы. А., 1996.
42. Хмель Н.Д. Педагогический процесс как обьект деятелы-юсти учителя. А., Мектеп, 1978.
43. Жарықбаев Қ. Психология. А., Білім, 1995.
44. Аймауытов Ж. Психология. Қаз. мектебі. №2, 1993.
45. Мұқанов М. Жас және педагогикалық психология. А., 1981.
46. Петровский А.В. Педагогикалық және жас ерекшелігі психологиясы. А., Мектеп, 1989.
47. Елікбаев Б.Ж. Ұлттық психология. А., 1992.
48. Меңжанова А. Жастарды адамгершілікке тәрбиелеудің актуальды проблемалары. А., Білім, 1954.
49. Қалиев С, Майғаранова Ш. Оқушылардың тұлғалық қасиеттерін дамытудың педагогикалық негіздері. А., Білім, 2001.
50. Сарманова К., Пернос Н.К. Экологиялык білім беру бағдарламасы. Қаз. мектебі, №8, 1993. :
51. Ұзақбаева С.А. Балаларға эстетикалык тәрбие берудегі халық дәстүрі.А., 1990.
52. Табылдаев Ә. Тәрбие өрнектері. А., Мектеп, 1989.
53. Мектеп кеші көңілді:Сценарийлер, әдеби-музыкалық қойылымдар, пьесалар./құраст. Т.Боранғалиев. А., Өнер,1990.
54. Макаренко А.С. Ұстаздык дастан. Шығ. Жинағы 5-том. А., 197].
55. Сухомлинский В.А.Коллективтің құдіретті күші. А., 1971.
56. Болдырев Н.И. Методика работы классного руководителя. М., 1984.
57. Болдырев Н.И.Класс жетекшісі. А., 1986.
58. Уманов Г.А. Бала бақыты. А., 1988.
59. Қожахметова К. Сынып жетекшісі. А., Әлем, 2000.
60. Белкин А. Ситуация успеха. Как ее создать .М., 1991.
61. Г.К.Нұрғалиева Оқыту әдістері. А., 1991.
62. Хмель Н.Д. Жалпы білім беретін мектептегі педагогикалық процесс. А.,Мектеп, 1984.
63. Н.Д.Иванова, Қ.Қозғамбаева. Оқыту процесі оның мәні. А., 1991.
64. Б.Айтмамбетова .Оқыту процесін үйымдастыру. А., 1991.
65. Б.Р.Айтмамбетова. Дидактиканың принциптері. А., 1991.
66. ҚР 2015ж. дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасы. А., 2003.
67. М.Н.Махмудов. Мектепте проблемалық оқуды үйымдастыру. А., 1981.
68. Б.Р.Айтмамбетова. Пеадгогика пәні және оның міндеттері. А., 1991.
69. Т.С. Сабиров. Оқудың оқу белменділігін дамыту жолдары. А., 1998.
70. Г.Кертаев. Окытудың кейбір әдістері. А., 1998.
71. Архимед Ысқақов және оның мектебіУ/Қазақстан мектебі-№9, 1998,
72. Б.Р.Айтмамбетова. Жаңашыл педагогтар идеялары мен тәжірибелері. А., 1991.
73. Педагогикалық ізденістер.//қүраст. Ж.Баженова. А., 1987.
74. Н.Көшекбаев. Оқыту теориясы. А., 1986.
КІРІСПЕ
Педагогиканың Оқыту теория саласы жалпы педагогикалық маңызы бар
мәселелермен қатар дидактикалық мәселелерді де зерттеуде. Оқыту және білім
беру процесін зерттеу барлық дидактикалық ізденулердің негізі етіп
алынады. Біздің елімізде педагогика ғылымының ең негізгі саласы - оқыту
теориясы (дидактика) өте жоғары табыстарға жеткенімен бүгінгі жаңа
педагогикалық парадигманың жаңа шешімдерін толық қанағаттандыруға әлі
қабілетсіз деп санауда (Қазақстан Республикасының жалпы білім беретін орта
мектептерінің білім мазмұны концепциясында).
Дидактика ғылым ретінде кеңестік дәуірде өте үлкен табысқа жеткенін
ешкім жоққа шығара алмайды.ХХ ғасырдың басынан ғасырдың басы аралығына
тарихи -әдіснамалық талдау жасалынса,дидактиканың, оның ішінде бастауыш
мектеп дидактикасының қалыптасу және даму тарихы маңызды материалдар тауып
берер еді: Осы мақсатты жүзеге асыру үшін біз жоғарыда аталған кезеңде
бастауыш мектеп дидактикасының даму барысы жан-жақты зерттелу қажет.
Қазақстанның білім беру жүйесінің реформалаудың жаңа кезеңі елбасы
Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан - 2030 стратегиялық жолдауында, Үкіметін,
Білім және ғылым министрлігінің құжаттарында көрсетілген идеялар кешінін
енгізуді талап етеді. Мұның мәні 2007 жылы шілдеде қабылданған Қазақстан
республикасының Білім туралы заңында көрсетілгендей қоғамның экономикалық
және әлеуметтік жағынан ілгерлеуінің маңызды факторы ретінде білім берудің
ұлттық моделін дамыту, шығармашыл тұлға қалыптастыруға дағды алу, ақыл-ой
қорын жинау сияқты мақсаттарды көздейді. Ол Қазақстан Республикасы
жариялаған білім беру басымдылығына, жалпыға білім беру моделінен әр
адамға таңдау бойынша білім беру моделіне көшуге негізделген. Сонымен
қоса, бағдарлама жалпы орта білім берудің басты аспектілерін танытып осы
саланың нақты жағдайына баға берді, оны ретке келтіру мен одан әрі дамытуға
қажетті шаралар мен басым бағыттарды нұсқайды.
Сондықтан да жалпы білім беретін орта мектепте білім мазмұнын анықтау
және оған қойылатын дидактикалық заңдылықтар мен принциптерді орынды
қолдану мұғалімнің тікелей психологиялық және педагогикалық білім деңгейіне
байланысты. Сондықтан ол балалардың жас ерекшеліктерін есепке ала отырып,
физиологиялық, психология және педагогика ғылымдарындағы құбылыстардың
негізгі ұғымдарын, заңдылықтарын, принциптері мен ережелерін және олардың
табиғи байланыстылығын есепке алуы тиіс. Атақты физиологтар И.М. Сеченов,
И.П. Павлов, белгілі психологтар А.А. Смирнов, А.Н. Леонтьев, А.А.
Давыдов, белгілі педагогтар Б.П. Есипов, М.А. Данилов. Л.В. Занков,
М.Н. Скаткин т.б. ғылымдардың еңбектерін қол үзбей терең оқып меңгеру
арқылы білім мазмұнының дидактикалық формаларын толық меңгеруге болады
делінген Бастауыш мектептің білім мазмұны тұжырымдамасында.
Дидактика ғылымының негізгі проблемаларының бірі - оқушылардың
танымдық әрекеттерін белсендіретін оқу құралдары мен көрнекіліктер арқылы
бастауышта оқытуды жетілдіру бағдарламаларын оқу процесіне енгізу
қажеттігін атақты психолог-педагог ғалымдар И.Павлов, В.Бехтерев,
А.Ухтомский, С.Шацкий ұсынды және білім беру мазмұнының әрекеттік жүйесі
ретінде пайдалану қажеттігін ескертеді. Сол сияқты шетел ғалымдар, атап
айтқанда американ педагогы Прессни бақылау тапсырмаларын тексеруді
механикаландыру туралы құралдарды пайдаланудың тиімді жолдарын іздеу
дидактиканың бірізділік пен жүйелік принципін қамтамасыз ететіндігін
көрсетті.
ХХ ғасырдың соңында білім беруді реформалау басталып, көп вариантты
оқу орындарын ашу, дарынды балалар мектептерін ұйымдастыру, балалардың
өзіндік шығармашылығын ұйымдастыру қолға алынғанымен оқыту процесін
ұйымдастырудың тиімді формалары анықталынбады. Сол себепті түрлі
альтернативті оқу жоспарлары дайындалып, білім мазмұнының стандарты түрлі
мағынамен жасалынды. Қазақстан Республикасында 28 оқу жоспары дайындалып,
олардың жоспарсыз қолданылу барысында жалпы білім беретін орта мектептерде
оқушылардың білім сапасы күрт төмендеп кетті. Көптеген ғалымдар, педагогтар
білім мазмұнының стандарттық нормасының дұрыс анықтау ғана жеткілікті
десе, біраз ғалымдар оқытуды ұйымдастырудың формалары мен мазмұнының қатар
өзгерту қажеттігін дұрыс деп санайды (И.Я. Лернер).
Қазақстан мектептерінің практикалық материалына сүйене отырып, жалпы
педагогикалық, дидактикалық маңызы бар тақырыптар бойынша көп жұмыстар
жүргізілді. Жалпы педагогикалық мазмұнды жұмыстар мынадай мәселелер
төңірегіне тапсырылды: оқытудың даму дәрежесімен байланысты мектепті
политехникаландыру, түрлі жастағы мектеп оқушылармен жұмыс істеудің
ерекшеліктері тағы басқа жөнінде Р.Г. Лембергтің, С. Қожахметовтың, Д.Т.
Тұрсыновтың, Г.Мейрамовтың, А.И. Көшкінбаевтың, М.Құдайқұловтың,
Х.Арғыновтың, Т.Ақшолақовтың, Е.И.Ривлиннің, Н.Көшекбаевтың, П.Д.
Устименконың, Б.З. Ақназаровтың, Э.И. Шыныбекованың, Т.Мұсақұловтың тағы
басқа жұмыстарында мектеп жағдайындағы оқыту - білім беру процесінің
ерекшеліктері қарастырылды. Жоғарыда көрсетілген ғалымдардың көпшілігінің
еңбектері жеке оқу пәндерін оқыту методикасына арналған, сондықтан да олар
дидактиканың негізгі міндеттерін шешуге қызмет еткен деп саналады.
Жоғарыда әңгімеленгендерден басқа оқыту теориясына байланысты соңғы
жылдарда Х.А. Бекмұхамедова, Г.Ф. Гуревич,К.Ш. Губашева, Р.В. Ревина, К.
Бейсенбаева, Ш. Ахметов, Ш. Имашев, И.М. Ломоносов, Х.Сұрағанов, Р.Я.
Кеслер, И.Нұғыманов, Қ.Бадырақов, С.Жортанов т.б. авторлар бір қатар
байсалды зерттеулер жүргізді.
Бұл еңбектердің мектептегі оқу жұмысының сапасын артыруға әсері
болатыны сөзсіз. Алайда дидактиканың диалектикалық заңдылықтарға
бағынатындығынан оқыту заңдылықтарының өзгеруіне қатысты оқыту процесін
ұйымдастыру формаларында жаңа түрге келтіру қажеттігі туындайды.
Педагогика ғылымының ең ірі саласы болып табылатын дидактика
ғылымының мазмұндық және құрылымдық ерекшелігі үнемі өзгеру және даму
үстінде болатындықтан, оның негізгі үш мәселесіне жауап беру өзекті
мәселенің бірі болып табылады. Бүгінгі педагогика ғылымының сұранысы мен
дидактикалық талап шарттардың арасындағы қарама-қайшылықтан дар болуынан
зерттеу проблемасының тақырыбы анықталынады. Зерттеу тақырыбы: Бастауыш
мектепте дидактикалық беріктік мәселелерін шешу жолдарын жетілдіру.
Зерттеу мақсаты: Бастауыш мектеп дидактикасының оқыту принциптерін
қолдану жұмыстарын жетілдіру.
Зерттеу нысанасы: Бастауыш мектепте оқыту принциптерін пайдалану
процесі
Зерттеу пәні: Бастауыш мектеп дидактикасындағы беріктік принципінің
қолданылу ерекшелігі
Зерттеу болжамы: Бастауыш мектеп дидактикасының мазмұндық ерекшелігі
мен құрылымын концентрлік жүйе бойынша анықтау концепциясы жүзеге асырылса,
дидактиканың мазмұндық стандарты мен құрылымдық элементтерін анықтау
әлдеқайда жеңіл, ал оқыту процесін ұйымдастыру мәселесі тиімді болар еді.
Зерттеу болжамынан төмендегі міндеттер туындайды:
1. Зерттеу тақырыбы бойынша ғылыми-педагогикалық, әдістемелік әдебиеттерге
шолу және талдау жасау;
2. Бастауыш мектепте жиі қолданылатын оқыту принциптері және оларға
жалпыдидактикалық түсініктеме беру;
3. Бастауыш мектеп дидактикасының мазмұндық ерекшелігін анықтайтын
нормативтік құжаттармен танысу және оларды мемлекеттік стандартқа
сәйкестігін анықтау;
4. Бастауыш мектептің оқу-тәрбие процесінде беріктік принципін қолдану
әдістемесін жетілдіру;
5. Бастауыш мектеп дидактикасының маңыздылығы туралы және оның практикалық
қажеттілігі жөнінде жазылған ғылыми шығармаларға сілтеме жасау.
Зерттеу әдістері: талдау, салыстыру, әңгімелесу, баяндау,жинақтау,
шоғырлау.
Зерттеу кезеңдері:
1-ші кезеңде (2010-2011 ж.ж.) зерттеу проблемасының методологиялық негізі
талқыланып, тақырыптың өзектілігі дәлелденді. Ғылыми, әдістемелік және оқу
әдебиеттеріне талдау жасалынды, зерттеу проблемасының ғылыми болжамы
құрылып, міндеттері айқындалды.
2-ші кезең (2011-2012 ж.ж.) бастауыш мектепте беріктік принципін қолдану
білім беру мазмұнына арнайы талдау жасау арқылы жүзеге асатындықтан,
бастауыш білім беру мазмұны мемлекеттік стандартқа сәйкес зерттелініп,
оның өзгеру динамикасы дайындалды, оның тәуелділік заңдылығына байланысты
негізгі әсер етуші факторлары анықталынды. Бастауыш мектепте беріктік
принципін қолдану арқылы оқыту процесінің сапасын арттыру мүмкіндігі
қарастырылды және бастауыш мектеп дидактикасының құрылымдық элементтері мен
компоненттері, олардың түрлі өзгерістері жаңа педагогикалық технологияларға
қатысты қайта зерттелінді.
Қорғауға ұсынылады:
1. Бастауыш мектеп дидактикасының білімдік мазмұны.
2. Бастауыш мектепте беріктік принципін қолдану әдістемесін жетілдіру
жолдары.
1 БАСТАУЫШ МЕКТЕП ДИДАКТИКАСЫНЫҢ ҚҰРЫЛЫМДЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
1.1 Бастауыш мектеп дидактикасының құрылымдық компоненттері
Қазақстан республикасында жастарға білім беру процесі халқымыздың
ұлттық дәстүр-салтына, мәдениетіне, экономикасына және саяси өміріне
негізделіп іске асырылады. Педагогикада оқытудың мәні оқушылардың танымдық
іс-әрекетін ұйымдастырудағы дәстүрлі қалыптасқан кезеңдер тұрғысынан да
қаралады.
Бірінші кезең – оқу материалын қабылдауды қамтиды. Оқушылар танымдық
міндетті объектіні бақылау немесе нақты материалмен алдын ала танысу
негізінде ұғынады. Екінші кезеңде теориялық тәуелділіктер мен оқу міндетін
шешудің тәсілдерін мағыналы ойлау жүреді. Оқушылар оқу материалын түсіну
деңгейіне келіп, жаңа білім алады. Үшінші кезеңде алған білімдерді
жаттығулар, өз бетімен жұмыс, қосымша түсіндірулер жүйесі арқылы бекіту
жүреді. Төртінші кезеңде игерілген білім мүмкіндігіне қарай оқушылардың
мектеп учаскесіндегі, тұрмыстағы, өндірістегі практикалық іс-әрекетіне
қосылады.
Барлық кезеңдерде де оқушылардың білімі бақыланып, тексеріледі. Бұл
мұғалімге оқыту үдерісіне танымдық іс-әрекеттің бірінші кезеңінен
келесілеріне қарай қозғалыстың жалпы барысын сақтай отырып түзетулер
енгізуге мүмкіндік береді.
Оқытудың мәнін дұрыс түсіну мұғалімге оқу-тәрбие үдерісін тиімді
басқаруға көмектеседі. Оқу себептері оқушының қоғамдық мәнінің
бағыттылығын, оның жетістіктері мен сәтсіздіктерін анықтайды. Бастауыш
сынып оқушылары оқуының орынды себептері білімге ұмтылу, жақсы баға алу
ынтасы, мұғалім мен ата-ананың алғысын алу, құрдастарының арасында сыйлы
болу, мамандық алу, Отанға пайдалы азамат болу ынтасы, сүйікті ұстаздарына,
көркем әдебиет кейіпкерлеріне еліктеу т.с.с. болып табылады. Мақсат – осы
себептерді дамыту және бекіту.
Бастауыш сынып оқушыларының оқуын тежейтін себептер де жеткілікті.
Мысалы, солардың ішінде оқуға ынтасының болмауы, оқи алмауы, оқу еңбегін
ұйымдастыра білмеуі, оқудан артта қалуы, білім, білік, дағдыларының
жеткіліксіздігі, тәртіпсіздігі, жолдастарының және жанұя жағдайларының
теріс ықпалы т.с.с. болуы мүмкін. Кейде мұғалімнің балаларға деген
құрметінің жеткіліксіздігі оқуға теріс қатынасты қалыптастырады. Бұның бәрі
үлгермеушілікке, білімнің үстірттігіне әкеліп соғады. Ең бастысы – оқушының
қоғамдық мәнінің адамгершілікті дамуына кері ықпал жасайтындығы. Осыдан
оқушы өзінің орта дәрежедгі немесе үлгермеуші екендігіне дағдыланады,
оқудағы кемшіліктерін жоюға, оқу еңбегін және өзінің моральдық сапаларын
жетілдіруге белсенді күш-жігерін жұмсайды.
Нәтижесінде, мұғалімнің алдында оқушыны қайта тәрбиелеу сияқты қиын
міндет пайда болады. Оқушыны қолдау, оған өз күшіне деген сенімге ие
болуына көмектсеу – мұғалімнің басты жұмысы. Жалпы нашр оқығысы, үлгермеуші
болғысы келетін оқушы жоқ. Мұғалім өз ісін осы қағиданы басшылыққа алып
бастауы керек.
Оқудың орынды себептерін дамыту мен қалыптастыру негізгі оқу іс-
әрекетін, оқудағы танымдық қызығуды дамыту болып табылады. Бастауыш сынып
балалардың өзін-өзі басқару, тәрбиелеу тәжірибесі жеткіліксіз. Сондықтан
мұғалім шешуші роль атқарады. Педагогикалық шеберлікті игерген, сынып
оқушыларының мүддесін, олардың жеке қабілеттері мен бейімділіктерін жақсы
түсінетін мұғалім танымдық қызығуды дамытуға себепші болатын материал
мазмұнын оқушылардың жеке тәжірибелерімен орынды байланыстырады. Сабақ
мазмұны оқушы тәжірибесіне жақын, түсінікті, қызық бола бастайды.
Оқушылардың оқу ынтасына қызық ұйымдастырылған практикалық жұмыс,
экскурсиялар, бақылаулар, сонымен қатар, балалардың сыныптан және мектептен
тыс жұмыстарға белсенді қатысуына айрықша көмектеседі.
Міне, осыған орай, заңда көрсетілген білім беру жүйесінің негізгі
міндеттерін еске түсірген жөн. Олар:
➢ жеке адамның рухани және күш-қуат мүмкіндіктерін ашу, адамгершілік пен
салауатты өмір салтының берік негіздерін қалыптастыру, әрбір адамды
дамыту үшін жағдайлар жасау;
➢ азаматтық, үйілменнің, халықтың, қоғамның және мемлекеттің алдындағы
жеке адамның құқылары мен міндеттерін ұғынуды, сондай-ақ республиканың
мәдени, қоғамдық, экономикалық және саяси өміріне қатысуы қажеттігін
тәрбиелеу;
➢ республика тұрғындарына жалпы және кәсіптік білім алу үшін мүмкіндіктер
жасау;
➢ жеке адамның шығармашылық қабілеттерін және эстетикалық тәрбие беруді
дамыту;
➢ қазақ халқының мәдениеті мен салт-дәстүрін оқып үйрету үшін жағдайлар
жасау.
Халыққа білім беру жүйесінің міндеттерін іске асыруда кейбір
факторлардың ықпалын ескерген жөн. Олардың бірі – қоғамдық өндірістің дамуы
және оның ғылыми техникалық негіздерін жетілдіру. Қоғамдық өндірістің
үдемелі ғылыми техникалық деңгейін көтеру жеке адамның және техникалық
білім алу сапасына барынша ықпал жасайды, білім беру жүйесін жоғары сатыға
көтереді және үнемі дамытуын талап етеді.
Осыған орай, егеменді Қазақстан жағдайында жалпы білім және тәрбие
беретін мекемелер желісінің ұлғая түсуі кәсіптік техникалық, арнайы орта
және жоғарғы оқу орындарының жаппай мамандар дайындау жөніндегі ролі одан
әрі арта беруі тиіс. Халыққа білім беру жүйесінің міндеттерін жүзеге асыру
білім берудің мемлекеттік саясат принциптеріне тәуелді.
Қазақстан республикасының заңы бойынша мына мемлекеттік принциптер
басшылыққа алынады:
Қазақстан республикасы барлық азаматтарының білім алу құқықтарының
теңдігі. Бұл принципке сай Қазақстан республикасының әрбір азаматы
әлеуметтік және мүлік жағдайына, ұлтына, жұмысына, тіліне, ұстайтын дініне
қарамастан білім алуға құқы бар.
Білім берудің мемлекеттік стандарттары шегінде білім беру қызметтерінің
теңдігі. Әртүрлі үлгідегі білім беру мекемелерінің бітірушілеріне қойылатын
талаптардың қажеті ең аз деңгейін анықтайтын мемлекеттік стандартты
республика үкіметі жасап бекітеді. басқаша жаңа түрде қолданылуы.
Жаңалықтарды сонымен қатар, қолданылу кезеңіне байланысты жіктеуге
болады. Соған байланысты, қолдану, мүмкіндік, өзгеріс деген ұғымдарды
пайдаланамыз. Қолданылу сөзі жаңалықты әр түрлі мақсатта қолданғанда
айтылады.
Инновациялық әрекет жаңалық пен жаңа енгізуден туындайтын сұрақтар
шешімін де қарастырады: нақты жаңалықтың протипі бола ма, егер бар болса,
басқа білім аймағына тән түрі бар ма?
Ал оқу-тәрбие үрдісі ұйымдастырудың дидактикалық жүйесі педагогикалық
негіздеу арқылы басқаша қаралады:
а) алты күндік немесе бес күндік оқу аптасы сақталғандай білім беру
мекемесін тұтастай ұйымдастыру әрекеті (мектеп - балабақша, мектеп - оқу-
тәрбие жиынтығын, мектеп – жоғары оқу орны);
б) мұғалімдер жұмысын ұйымдастыру: оқу-тәрбие үрдісінің ұйымдастыруымен
сабақ берудегі әдіс пен әдістемелердің өзара байланысы, сабақ пен сабақтан
тыс жұмыстар ерекшелігі;
в) белгілі бір бағдар берушілік пен мемлекеттік деңгейін қамтамасыз ететін
оқушылар жұмысын ұйымдастыру; жеке бас қызығушылығы мен мүмкіндіктерін
дамыту үшін жағдай жасау.
Оқу-тәрбие үрдісін ұйымдастырудың әрекеттік мазмұндық құрылымын
мынадай сурет (1 сурет) арқылы көрсетуге болады:
Сыртқы мазмұны
факторлар
Ішкі ұғым
факторлар
жаңалықтың нәтижесіне ықпал
ететін факторлар
1 сурет. Оқу-тәрбие үрдісін ұйымдастырудың әрекеттік мазмұндық құрылымы
Дидактикалық міндеттерді іс жүзінде асыру басшылыққа тығыз
байланысты. Сондықтан, мектеп басшыларына ең бірінші жаңартуларды, өзгеріс
бұрынғы немесе қазіргі оқу-тәрбие үрдісіне қажеттігі жағынан қарастыру
керек.
Қазіргі кезде шет елдердегі эксперименттік мектептер өз жұмыстары
үшін көмекті педагогикалық институттардан алып отыр. Олар радикалды
өзгерістерді қажет теіп, косметикалық операциялардан бас тарту керек дейді.
Кез-келген білімнің жаңа саласы бірталай әдістемелік мәселелер
тудырады. Жаңа ғылыми сала пәні, құрылымы мен қызметі жағынан белгілі білім
беру жүйесінің қайта құрылуын, педагогикалық жаңалықтарды жасауын қажет
етеді. Сонымен, инновациялық жаңалық ашумен байланысты зерттеуші
ғалымдардың айтуы бойынша кез-келген жаңалық бірден нәтиже бере алмайды.
Себебі, 1) жаңа тәжірибе әр уақытта көкейкесті мәселелерді шеше бермейді.
2) кез-келген жаңалық белгілі бір педагогикалық мәселені шешу үшін
пайдаланылады.
Білім беру оның дидактикалық мазмұнына тікелей байланысты болғандықтан
дидактикалық құрылымының компоненттерін нақтылап алған дұрыс. Дидактикалық
құрылымдық компоненттер оқытудың принциптеріне сәйкес анықталынып,
ұйымдастыру формаларына түр береді. Оқытудың меншікті түрлері, қызмет ету
бағыттары, тәрбие беру мен оқыту түрлері бойынша білім беру мекемелерінің
әртүрлі болуы дидактикалық компоненттердің қолданылу орындарын дұрыс
анықтауды қажет етеді.
Білім мазмұнының дидактикалық құрылымының компоненттік жүйесі
төмендегідей түрде беріледі:
➢ білім беру процесінің осы саладағы сатылардың сабақтастығы қамтамасыз
ететін үздіксіздігі.
➢ бұл барлық білім беру саласындағы мекемелерде, әсіресе бастауыш, орталау
және орта мектептерде білім берудің сабақтастығын, соған байланысты
қисыңдылық бірізділігі мен жүйелігін қамтамасыз етеді;
➢ ғылымның, техниканың, мәдениеттің жаңа табыстарының негізінде білім
беруді ғылыми бағытта үнемі жетілдіру;
➢ білім беру кеңесі заңды ұйым, оның өзіндік мүлкі болады, өз атынан
мүліктік және жеке мүлікті емес құқыққа ие болады;
➢ білім беру мекемесі айналадағы табиғи ортаны қорғайды, оның үнемі
жақсарып отыруына белсенді көмектеседі.
Білім берудің озыңқы дамуы. Халық шаруашылығының барлық салаларының
жетілуі білім берудің озыңқы дамуына байланысты. Білім беру ісі неғұрлым
ғылым негізінде тиімді ұйымдастырылса, өндіргіш күштердің, халықтың
материалдық жағдайының дамусыз өсуіне игі әсер етеді.
Білім беру жүйесіндегі басқару демократизмі. Халыққа білім беру ісінің
шешуші шарттарының бірі демократиялық жолымен басқару. Демократияландыру –
бұл білім беру мекемелерінің ведомоствалардан, жергілікті мұқтаждықтардан
құтылып, қоғамның және жеке адамның мүдесіне бет бұруы, қоғамдық күштерде
білім беру ісін басқаруға қатысуы.
Мемлекеттік білім беру мекемелеріндегі білім берудің зиялылық сипаты.
Барлық оқу орнындарында және халық арасында оқыту мен тәрбиенің зиялылығын
сипаттау, табиғат құбылыстарын қоғамдық өмірді ғылыми материалистік
көзқарас негізінде түсіндіру, халық мәдениетіне зиян келтіретін
ымырашылдықпен, жоққа дамушылықпен күресу.
Ақиқат білім алуға кедергі болатын саяси және идеологиялық ықпалдарда
білім берудің тәуелсіздігі. Қазіргі кезеңде ғылымның соңғы табыстарына
негізделіп мектеп өмірінде жүзеге асырыла бастаған және асырылатын ең басты
мәселелер: оқытудың ғылыми негіздерінің өмір және еңбекпен байланыстылығы;
оқытудың политехникалық принципі; арнаулы факультативтік курстар,
бағдарламалар және дифференциялық оқыту, қоғамдық пайдалы және өнімді
еңбектердің оқу және тәрбие жұмысында алатын орны, кәсіптік бағдар беру,
техникалық құралдарды компьютерлерді, оқыту машиналарын кеңінен қолдану
т.б. болып отыр.
Білім мазмұнын, оның құрылымын анықтауда дамыта отырып оқытудың осы
айтылған іргелі үш ұстанымынан басқа мазмұнның интегративті сипатын
қамтамасыз ету, оқушының адамгершілігін эстетикалық талғамын, экологиялық-
салауатты өмір сүру мәдениетін халықтың озық салт-дәстүрі, рухани-мәдени
мұрасы негізінде тәрбиелеу сияқты ұстанымдар да басшылыққа алынады.
Бастауыш сатыдағы оқытудың мақсаты мен білім мазмұнының негізіне
алынған дамыта оқыту идеясына, оның ұстанымдарына сәйкес білім мазмұныны
төмендегідей түрде беріледі: дүние туралы (көркем, мифтік, т.б.
түсініктермен байытылған дүниенің ғылыми бейнесі); оқушыда қалыптасуы тиіс
әрекет түрлері (ойын, оқу, еңбек, қарым-қатынас); дүниені танып білудің
әдіс-тәсілдері (логикалық, ғылыми) туралы білім біліктер.
Бастауыш саты оқушысының жас ерекшелігіне сай таным мүмкіндігін және
оқыту мақсатының оқушы тұлғасын тәрбиелеуге бағындырылатынын ескерсек, онда
бұл сатыда оқытылатын пәндерді ғылымдар негіздері түрінде құруға болмайтыны
түсінікті: мұнда, негізінен оқушыда мәдениеттің базистік қырларын
қалыптастыру бірінші орынға шығады. Осымен байланысты, білім мазмұнын әлі
де жете сараламай былайша жіктеуге болады: коммуникативтік мәдениет, ақыл-
ой мәдениеті, эстетика және адамгершілік мәдениеті, еңбек мәдениеті, дене
тәрбиесі.
Әрине бұдан білім мазмұнында ғылым негіздерінен ештеңе қамтылмайды
деген түсінік тумауы керек: оқу әрекетін қалыптастыру приоритетті мақсат
және мұның өз білімінің теориялық деңгейін көтерумен тікелей байланысты
болғандықтан әр пән ғылыми білім элементтерін, ұғымдар жүйесін міндетті
түрде қамтиды және танымдық, дамытушы ролімен қоса пропедевтикалық та
қызмет атқарады.
Бүкіләлемдік педагогикалық қатынастар ассоциациясының отырыстарында,
дидактика саласының коммуникативті әдістер жүйесін анықтауға зерттеу
жұмыстары жүргізіліп, оқыту теориясының жаңа технологияларын жүйелеу,
оқушылардың жас кезеңдеріне сәйкестендіру проблемалары талқылануда.
Англиядан М.Кларк, Д.Хокридж, АҚШ-тан Д.Финн, Щвециядан К.Бруслинг,
Жапониядан Т.Сакамото, Россиядан Т.Илъина, С.шаковаленко, т.б қатысты.
Жаңашыл педагогтардың тәжірибелері жинақталып, талқыланды. Педагогикалық
процесті ізгілендіру (гуманизация), педагогикалық ынтымақтастық, оқу
қызметі теориясы туралы теориялық тұжырымдар тағайындалды. Педагогикалық
технология педагогикалық процестің екі жақтылығын жүйелі қамтамасыз ететін,
концептуалды, нормативті, инвариантты қызмет (Ф.А. Фридман) ретінде
қабылданды. Осы анықтамаға сәйкес түсініктер көптеп берілді (И.Я. Лернер,
В. Беспалько, М. Кларк т.б.). Бастауыш мектептің оқыту процесін жетілдіру
жоғары дәрежеде дайындалған дидактикалық талаптар мен материалдарға
тәуелді, сондықтан осы тәуелділікті тиімді шешуде жаңа технологиялық
әдістер мен әдістемелер қажет дейді (И. Марев, С. Архангельский). В. Гиннер
дидактиканың педагогикалық проблемалары оқу процесіне қатысатын әртүрлі
факторлардыңөзара байланысын көрсететін диалектикалық заңдлықтарды оқып-
үйренумен тікелей байланысты.
Дидактикалық құрылым жөніндегі түсініктер төмендегідей болып берілді:
- оқытудың мақсатын барынша нақтылау;
- оқу мақсатын нәтиже алуға бағыттау;
- оқу мақсаттарына сәйкес оқыту барысы мен оқыту материалдарын дайындау;
- ағымдық нәтижелерді бағалау, қойылған мақсатқа жетуді коррекциялау;
- нәтижені қорытындылап бағалау.
2002 жылдардан бері педагогика ғылымында білім беруді жаңартудың
қоғамдық-педагогикалық қозғалысы қалыптасты. Педагогикалық технология
теориясы, ізгіліктік, әлеуметтік педагогика қалыптасты, оқушы мен
мұғалімнің ынтымақтастық идеясы ұсынылды. Жаңа технологияларды жоспарлау
және ендіру, оқыту процесін компьютеризациялау, мұғалімдекрге методикалық
көмек беру (дискета, бағдарлама) шаралары ұсынылды. Жоғарыда талқылаған
тарихи мәліметтерге сапалық талдау жасау арқылы нақты тұжырым жасауға
болады: дидактика жалпы педагогика ғылымдарының білімділік функциясын жан-
жақты шешетін және үнемі даму үстіндегі сала. Бастауыш мектеп
дидактикасының қалыптасу және даму сапасында төмендегідей жүйе бар екенін
тиянақтауға болады.
Қазіргі кезде біздің республикамызда білім берудің жаңа жүйесі
жасалып, әлемдік білім беру кеңістігіне енуге бағыт алуда. Бұл педагогика
теориясы мен оқу-тәрбие үрдісіндегі елеулі өзгерістерге байланысты болып
отыр, білім беру парадигмасы өзгереді, білім берудің мазмұны жаңарып, жаңа
көзқарас, басқаша қарым-қатынас, өзгеше металитет пайда болуда:
- білім мазмұны жаңа үрдістік біліктерімен, ақпаратты қабылдау
қабілеттерінің дамуымен, ғылымдағы шығармашылық және нарық жағдайындағы
білім беру бағдарламаларының нақтылануымен баий түсуде;
- ақпараттың дәстүрлі әдістері – ауызша және жазбаша, телефон және
радиобайланыс – қазіргі заманғы компьютерлік құралдарға ығысып орын
беруде;
- баланың жеке басын тәрбиелеуде, оның жан дүниесінің рухани баюына,
азамат, тұлға ретінде қалыптасуына көңіл бөлінуде;
- мектеп, отбасы және қоршаған әлеуметтік ортаның бала тәрбиесіндегі
бірлігіне ұмтылыс жасалуда;
- қоғамдық біліммен бара бар педагогикалық технологияның кеңінен
қолданылуына және ғылымның роліне мән берілуде.
Оқыту технологиясын жетілдірудің психологиялық-педагогикалық бағыттағы
негізгі ой-тұжырымдары төмендегіше сипатталады:
- есте сақтауға негізделген оқып білім алудан, бұрынғы меңгергендерді
пайдалана отырып, ақыл-ойды дамытатын оқуға көшу;
- білімнің статистикалық үлгісінен ақыл-ой әрекетінің динамикалық құрылым
жүйесіне көшу;
- оқушыға орташа деңгейде білім беретін бағдарламадан жекелеп, саралап
оқыту бағдарламасына өту.
Қазіргі республика оқу орындары педагогикалық ұжымдары ұсынылып
отырған көпнұсқалыққа байланысты өздерінің қалауына сәйкес кез келген үлгі
бойынша қызмет етуіне мүмкіндік алды. Бұл бағытта білім берудің әртүрлі
нұсқадағы мазмұны, құрылымы, ғылымға және тәжірибеге негізделген жаңа
идеялар, жаңа технологиялар бар. Сондықтан әртүрлі оқыту технологияларын
оқу мазмұны мен оқушылардың жас және психологиялық ерекшеліктеріне орай
таңдап, тәжірибеде сынап қараудың маңызы зор.
Бір технологияның өзі әртүрлі атқарушылардың шеберлігіне байланысты
әрқилы жүзеге асырылуы мүмкін. Қазіргі кезде әдебиеттерден қазіргі заманғы
білім берудің даму бағыты мен тенденцияларын қамтитын 50-ден астам
педагогикалық технология қолданылып жүргендігі мәлім. Бірақ мұғалімдер оны
өз тәжірибелерінде жүйелі қолдануға дағдыланбаған және оны әдістемеден
ажырата алмайды. Сондықтан біз оқытудың жаңа технологияларын таңдаудың
Поташник ұсынған критерийлерін көрсете отырып, олардың кейбіреуіне талдау
жасаймыз.
Критерийлер:
- елдің, аймақтың, қаланың талап-тілегі - әлеуметтік сұраныс;
- мектептің дамуы туралы мемлекеттік құжаттар – мемлекеттік сұраныс;
- қазіргі ғылымның адам туралы жетістіктері мен табыстары;
- педагогикалық азат тәжірибе;
- мұғалімдердің, мектеп басшыларының іс-тәжірибесі, интуициясы,
шығармашылығы;
- мектептің жұмыс үрдісі мен нәтижелерінің талданысы.
Бұдан педагогикалық технология барысында;
- алынып отырған технологияның мектептің мүмкіндігі мен нақты жағдайға сай
болуы;
- жүйелігі;
- тиімділігі т.б. ескрілуі керек деген қорытынды шығады.
Педагогикалық технология оқу үрдісімен – мұғалім мен оқушының іс-әрекетімен
тығыз байланысты. Оның құрылымына мыналар кіреді:
а) тұжырымдық негізі.
ә) оқыту мазмұндық бөлімі.
- оқытудың нақты және жалпы мақсаты;
- оқу материалдарының мазмұны.
б) үрдістік бөлім технологиялық процесс:
- оқу үрдісін ұйымдастыру;
- оқушылардың оқу қызметінің әдістері мен формалары;
- мұғалім жұмысының әдістері мен формалары;
- мұғалімнің материалды меңгеруді басқарудағы іс-әрекеті;
- оқу-үрдісінің диагностикасы.
Қазіргі кезде жүрген жаңа педагогикалық технологияның негізіне
жататындар:
- әрбір оқушының жеке және дара ерекшеліктерін ескеру;
- оқушылардың қабілеттері мен шығармашылықтарын арттыру;
- оқушылардың өз бетінше жұмыс істеу, іздену дағдыларын қалыптастыру;
Жаңа педагогикалық технологиялар:
- ынтымақтастық педагогикасы;
- білім беруді іздендіру технологиясы;
- проблемалы оқыту технологиясы;
- тірек сигналдары арқылы оқыту технологиясы;
- түсіндіре басқарып озат оқыту технологиясы;
- деңгейлік саралап оқыту технологиясы;
- міндетті нәтижелерге негізделген саралап оқыту технологиясы;
- модульдік оқыту технологиясы;
- жобалап оқыту технологиясы.
Ынтымақтастық педагогикасының негізгі мақсаты – талап ету
педагогикасынан қарым-қатынас педагогикасына көшу, балаға ізгілік
тұрғысынан қарау, оқыту мен тәрбиенің ажырамас бірлігі. Ынтымақтастық
педагогикасының ерекшеліктері:
- мұғалім-оқушы, оқушы-мұғалім, оқушы-оқушы. Оқушы да субъект, мұғалім де
субъект;
- оқушының жеке басына ізгілік қарым-қатынас;
- оқушы мен мұғалім арасындағы өзара түсінушілік, ынтымақтастық қарым-
қатынас.
Білім берудің ізгілендіру технологиясының негізін қалаған Ш.А.Амонашвили
білім берудің ізгілендіру технологиясының мақсаты – баланы азамат етіп
тәрбиелеу, баланың танымдық күшін қалыптастыру және дамыту, баланың жаны
мен жүрегіне жылулық ұялату.
Проблемалы оқыту технологиясының негізгі мақсаты – оқушыны өз бетімен
ізденуге үйрету, олардың танымдық және шығармашылық икемділіктерін дамыту
проблемасы оқыту технологиясының ерекшеліктері:
- оқушының белсенділіктерін арттыру;
- оқу материалында баланы қызықтыратындай құпиясы бар мәселеге туғызу;
- оқушы материалды сезім мүшелері арқылы қабылдап қана қоймайды, білімге
деген қажеттілігін қанағаттандыру мақсатында меңгереді.
Тірек сигналдары арқылы технологияның негізін қалаған В.Ф. Шаталов
болып табылады. Тірек сигналдары арқылы оқыту технологиясы төмендегідей
мақсатты көздейді:
- білім, білік дағдыны қалыптастыру;
- барлық баланы оқыту;
- оқытуда жеделдету.
Тірек сигналдары арқылы оқыту технологиясының ерекшеліктері:
- үнемі қайталау, міндетті кезендік бақылау, жоғары деңгейдегі қиыншылық,
блокпен оқыту, тіректі қолдану;
- жеке бағдарлы қарым-қатынас, ықпал;
- ізгілік, еркімен оқыту;
- әр оқушының жобасынан жариялылығы, түзетуге, өсуге, табысқа жетуге жағдай
жасау;
- оқыту мен тәрбиенің бірлігі.
Түсіндіре басқарып оза отырып оқыту технологиясының авторы – жаңашыл
мұғалімдердің бірі, ресейлік мұғалім С.Н. Лысенкова. Бұл
технологияның негізгі мақсаты – барлық баланы табысты оқыту. Түсіндіре
басқарып оза отырып оқыту технологиясы төмендегідей ерекшеліктермен
сипатталады:
- оқу материалдарының бірізділігі, жүйелілігі;
- саралау, әр оқушыға берілетін тапсырманың қолайлығы;
- бағдарламаның, кейбір тақырыптардың қиыншылығын жеңу, қиын тақырыптарды
біртіндеп оңайлату әдісін қолдану, сабақты пысықтауға әуелі озаттар,
сосын орташалар, ең соңынан нашар оқушылар қатыстырылады;
- бірте-бірте толық дербестікке жету;
- сыныпта қалыпты жағдай қалыптастыру: түсіністік, өзара көмек,
ынтымақтастық қарым-қатынас;
- оқушының қателігін ескерту, бірақ еш жазғырмау;
- үй тапсырмасы тек әр оқушының мүмкіндігіне қарай (әркім өзі орындай
алатын жағдайда ғана) беріледі;
- білім, білік, дағдыны дамыта меңгерту;
- түсіндіруді қабылдау.
Міндетті нәтижелерге негізделген деңгейлік саралап оқыту технологиясы
төмендегідей ерекшеліктермен сипатталады:
- білімнің базалық деңгейінің барлық оқушылар үшін міндеттілігі;
- оқушыларға берілген тапсырманың саралануы, тапсырма оқушының күші
жететіндей және қолайлы болуы шарт;
- білімнің базалық деңгейі оқытудың жаңа технологиясының механизмі ретінде
оқушының бірте-бірте өрістей дамуына мүмкіншілік жасауы тиіс;
- оқушыға оқу деңгейін таңдауға ерік беру;
- оқушы өз мүмкіндігіне орай тек міндетті деңгейден кем емес білім алуға
ерікті.
Модульдік технология дамыта оқыту идеясына негізделген. Модульдік оқытудағы
негізгі мақсат – оқушының өз бетінше жұмыс істей алу мүмкінділігін дамыту,
оқу материалын өңдеудің жекелеген тәсілдері арқылы жұмыс істеуге үйрету.
Модульдік оқытудың өзегі – оқу модулі. Оқу модулі.
- ақпараттардың аяқталған блогынан;
- бағдарламаны табысты жүзеге асыру бойынша берілген мұғалімнің
нұсқауларынан;
- оқушы іс-әрекетінің мақсатты бағдарламасынан тұрады.
Модульдік оқыту білім мазмұны, білімді игеру қарқыны, өз бетінше жұмыс
істей алу мүмкіндігі, оқудың әдісі мен тәсілдері бойынша оқытудың
дербестігін қамтамасыз етеді.
Барлық жаңа технологияның алдына қоятын мақсаты – оқушының жеке
басының дара және дербес ерекшеліктерін ескеріп, олардың өз бетінше
ізденуін арттырып, шығармашылықтарын қалыптастыру. Қазіргі кезе біздің
республикамызда білім берудің жаңа жүйесі жасалып, әлемдік білім беру
кеңістігіне енуіне бағыт алуда. Бұл педагогика теориясы мен оқу-тәрбие
үрдістеріндегі елеулі өзгерістерге байланысты болып отыр: білім беру
парадигмасы өзгерді, білім берудің мазмұны жаңарып, жаңа көзқарас, жаңаша
қарым-қатынас пайда болуда:
- білім мазмұны жаңа үрдістік біліктермен, ақпаратты қабылдау
қабілеттерінің дамуымен, ғылымдағы шығармашылық және нарық жағдайындағы
білім беру бағдарламаларының нақтылауымен байи түсуде;
- баланың жеке басын тәрбиелеуден, оның жан дүниесінің рухани баюына азамат
тұлға ретінде қалыптасуына көңіл бөлуде;
- мектеп, отбасы және қоршаған ортаның бала тәрбиесіндегі бірлігіне ұмтылыс
жасауда;
- қоғамның біліммен бара-бар педагогикалық технологияның кеңінен
қолданылуына және ғылымның роліне мән беруінде.
Мемлекеттік білім стандарты деңгейінде оқыту үрдісін ұйымдастыру жаңа
педагогикалық технологияны ендіруді міндеттейді. Ғалымдарымыз қазіргі кезде
қолданылып жүрген педагогикалық технология терминін әр қырынан ашып
көрсетуде.
А.В.Беспалко Дидактикалық практикасыз іске асатын нақты педагогикадық
жүйе бос әңгіме десе Монахов Педагогикалық технология – оқыту үрдісін
жобалаудың, ұйымдастырудың және өткізудің дидактикалыцқ түрде
ойластырылатын моделі деген анықтама берілді.
Әрбір педагогикалық технология жеке тұлғаның өзін-өзін дамытуға, оның
өзіндік шығармашылық қабілеттерін арттыруға, қажетті іскерліктері мен
дағдыларын қалыптастыруға өзін-өзі дамуына қолайлы жағдай жасауға қажетті
объективті әдістемелік мүмкіндіктерді қамтиді.
Дидактиканың құрылымдық компоненттері жаңа технолгияны қолдану
барысында төмендегідей кезеңдер арқылы іске асады:
І кезең: оқып үйрену
ІІ кезең: меңгеру
ІІІ кезең: өмірге ендіру
ІV кезең: дамыту.
Дидактикалық құрылым жаңа технологиямен жұмыс істеу үшін төмендегідей
алғышарттар қажеттігін ұсынады:
- оқу үрдісін интенсивтендіруді жаппай қолға алу;
- оқушылардың сабақтастылығын болдырмау шараларын кешенді түрде қарастыру.
Оның ғылыми әдістемелік, оқыту әдістемелік, ұйымдастырушылық себептеріне
үнемі талдау жасап, назарда ұстау;
- оқыту үрдісін ізгілендіру мен демократияландыруды үнемі басшылыққа алу.
Педагогика ғылымдарында баланы оқыту мен тәрбиелеудің міндеті жан-
жақты дамыған жеке тұлғаны қалыптастыру болғандықтан дидактикалық жүйенің
басты бөлігі – оқытудың мақсаты болып табылады. Сондықтан танымдылық іс-
әрекеті белгілі бір дәрежеде белсенділуі қажет. Бұл әдістемелік жүйенің
басқа бөліктерінің де (мазмұнын, әдіс, оқыту түрлері мен құралдарының),
өзара байланысы қалпында өзгертілуін талап етеді. Оқыту теориясының мақсаты
– оқытуды ізгілендіру, яғни оқу құралдары оқушылардың өздеріне танымдық іс-
әрекетін жүргізе алатындай болу керек.
Жаңаша оқытуды ұйымдастырудың негізгі түрлері: оқытудың дербес және
топтық түрлері табылады. Бұл жерде алға қойылатын басты мақсат – оқушыға
деген сенім, оның өз ісіне жауап беруі мүкіндігіне сүйеніп беделі мен қадір-
қасиет сезімін дамыту.
Оқу-тәрбие үрдісінде қолданып, айтарлықтай нәтиже беріп жүрген жаңа
педагогикалық технологиялар:
- дамыта отырып оқыту әдістемесі, (Л.В. Занков, Д.В. Эльконин, В.В.
Давыдов, В.В. Репин, В.А. Левин).
- өзара отырып оқыту (С.Н. Лысенкова)
- іс әрекетті бағалау (Ш.А. Амонашвили, И.П. Волков)
- тірек және тірек конспектілері арқылы оқыту (В.Ф. Шаталов)
- саралап оқыту;
- шоғырландырып қарқындап оқыту жүйесі;
- деңгейлік тапсырмалар арқылы дамыта оқыту;
- жобалап оқыту технологиясы.
Жаңа технологияларды ұйымдастырудың дидактикасының педагогикалық негізгі
қағидалары.
- балаға ізгілік тұрғысынан қарау;
- оқыту мен тәрбиенің бірлігі;
- баланың танымдық күшін қалыптастыру және дамыту;
- баланың өз бетімен әрекеттену әдістерін меңгеру;
- баланың танымдылық және шығармашылық икемділігін дамыту;
- әр оқушының оның қабілеті мен мүмкіндік деңгейіне орай оқыту;
- барлық оқушылардың даму үшін жүйелі жұмыс істеу;
- оқу үрдісін оқушылардың сезінуі.
Дидактикалық құрылым оқушының шығармашылық қабілеттерін арттыруға өз
үлесін қосады. Оқушылар шығармашылығын арттыруда деңгейлік тапсырмалардың
маңызы бар.
Оқулықтағы жаттығулар - өтілген ережелер бойынша қайталау, пысықтау,
бекіту жұмыстарын арналған тілдік, грамматикалық жұмыстар жүйесі. Деңгейлік
тапсырмалар құрамына мәтіндер, сөзжұмбақ, қызықты грамматика, тестік
сұрақтар, іскерлік ойындар мен тренингтер жүйесі қамтылады. Бұл оқушылардың
деңгейіне сәйкес оқушыны саралап оқуға ыңғайлы әрі оқу бағдарламасы бойынша
оқушының жас ерекшелігі мен білім деңгейіне сай құралып, оқулыққа қосымша
пайдалануға беріледі.
Оқушыны деңгейге бөліп оқыту үшін сабаққа жаңаша жоспарланады.
Оқушыларға деңгейлік тапсырма беру арқылы сан түрлі жұмыс жүргізіледі.
Оқушының алған білімін жүзеге асыра алатындығы тексеріледі. өз бетімен
жұмысты орындауға бейімділігі бақылауға алынады. Қорытындысында деңгейлік
тапсырмалар арқылы жұмыс жасаудың тиімділігі байқалады. Оқушының
белсенділігі мен іскерлігі артып, шығармашылыққа ұмтылады. Деңгейлік оқыту
барысында біліктілікке жетеді.
Бірінші деңгей – тапсырмаларды білімнің минималдық шегі, мемлекеттік
стандарт талабына сәйкес бағдарлама мөлшеріне аспайтын, оқушының жас
ерекшеліктеріне сай болады. Сынып бағдарламасына сәйкес лексикалық
тақырыптар мен грамматикалық тапсырмалар, тілдік ережелер, жазба жұмыстарын
орындайды. Мәтінмен жұмыс жасайды.
Екінші деңгей - тапсырмалар түрленіп, күрделене түседі, сынып
бағдарламасына сай лингвистиканың барлық түрлерімен жұмыс істейді. Оқушы өз
бетімен керегінше қызмет етді. Оқу мативтері қанағаттанарлық дәрежеде.
Ықыласы жоғары. Оқушының қабылдауы, жазба жұмыстарын орындау көрсеткіштері
міндетті деңгейден әлдеқайда жоғары болады.
Үшінші деңгей – оқушылардың шығармашыққа деген мативтердің айқын
көрінуімен, логикалық ойлау дәрежесінің жоғары болуымен, өз жеке басының
белсенділігімен, ісіне талдау жасай білумен, білімді жаңа жағдайға
пайдаланумен сипатталады. Оқушы талдау, салыстыру жұмыстарын жүргізеді.
Танымдық-іздену (эвристикалық) түрдегі жұмыстарды ізденіп өз бетімен
орындайды.
Төртінші деңгей – дарынды, ізденімпаз, қабілеті жоғары, талапты
балаларға арналады. Ондай оқушыларға мұғалім тек тақырын ғана береді,
оқушының өзі мақсатын қояды, әдістерін іздейді. Нәтижесіне жетеді, жазба
жұмыстарын өз бетінше орындайды.
Оқу-тәрбие үрдісінде жаңа педагогикалық технологияларды пайдалану
сөзсіз білім сапасының артуына алып келеді, сондықтан жаңа технологияны
әрбір ұстаздың пайдалануы - өмір талабы болмақшы.
Педагогикалық технология ұғымы үш деңгейде қолданылады:
Жалпы педагогикалық – педагогикалық жүйе ұғымының синонимі. Оған:
мақсат, мазмұн оқытудың құралдары мен әдістері, оқыту процесінің
субъектілері мен объектілерінің әрекет алгоритмі кіреді.
Салалық (пәндік) – бір пән шеңберіндегі оқыту, тәрбие мазмұнын, жүзеге
асыруға негізделген әдістер мен құралдар жиынтығы.
Локальдік (модульдік) – жеке әрекеттер технологиясы; ұғымды
қалыптастыру; дара қасиеттерді қалыптастыру және дамыту сабағының
технологиясы; жаңа материалды меңгерту технологиясы; қайталау және
бақыламауды ұйымдастыру технологиясы; жеке жұмысты ұйымдастыру
технологиясы.
Салалық (пәндік) және локальдық (модульдік) деңгейлеп оқыту әдісімен
үндес, тек айырмашылық технологияда процессуалдық өлшемдік, сапалық және
вариативтік-бағдарлық компоненттерге бассым көңіл бөледі.
Жаңа технологияның дидактикалық негізі әдістемеден оқыту
әрекеттерінін өндеуге болатындығымен ерекшеленеді.
Педагогикалық технология құрылымы:
1. Концептуалдық негізі.
2. Мазмұндық бөлігі;
а) жалпы оқыту мақсаты;
ә) нақты оқыту материалының мазмұны;
3. Процессуалды бөлігі – технологиялық процесс:
а) оқыту процесін ұйымдастырру;
ә) оқушының оқу әрекетінің әдістері мен түрлері;
б) ұстаздың оқу материалын меңгеру процесін басқару әрекеті;
г) оқу процесін диагностикалау.
Сонымен бірге, кез-келген педагогикалық технология негізгі
методологиялық талаптарды қанағаттандыру керек.
Методологиялық талаптар:
1. Концептуалдық негізінің болуы. Қандай технология болса да философиялық,
педагогиклық, психологиялық ғылыми тұжырымдамаға негізделуі тиіс.
2. Жүйелігі. Педагогикалық жүйенің барлық бөліктерінің логикалық байланыста
болуы шарт.
3. Басқаруға оңтайлығы. Диагностикалық болжау жасауға жоспарлауға, нәтижені
өңдеу, өзгеріс енгізу мақсатында әдіс-тәсілдерді кезектеп пайдалану
мүмкіндігі болуы керек.
4. Тиімділігі. Білім беру стандартын қанағаттандыру тиіс.
5. Қайталауға жарамдылығы. Басқа ұжымда дәл осы күйде қолдануға
мүмкіндіктің болуы.
Педагогикалық технологияның даму көзі мен құрамдас бөліктері болып:
- әлеуметтік өзгеріс және педагогикалық жаңаша ойлау;
- педагогика, психология, қоғамдық ғылымдары;
- отандық, шет елдік тәжірибелер, ескі мен жаңа;
- этнопедагогика болып табылады.
Дидактикалық құрылым компоненттерін мынандай топтарға жинақтауға болады:
1. Педагогикалық қарым-қатынасты демократиялық және ізгілік негізінде құру
педагогикалық технологиясы.
- ынтымақтастық педагогикасы;
- ізгілікті-тұлғалы оқыту технологиясы;
- адамгершілікті қалыптастыруға негізделген әдебиетті оқыту жүйесі (Е.Н.
Ильин).
2. Оқушы әрекетін жандандыру және жетілдіру негізіндегі оқыту технологиясы;
- ойын-сабақ технологиясы;
- проблемалық оқыту;
- модульдік оқыту технологиясы (М.М. Жанпейісов)
- Шаталованың тірек конспектісі негізінде оқыту технологиясы;
- Е.И. Пассовтың коммуникативтік оқыту жүйесі.
3. Оқу процесін ұйымдастыру және басқару тиімділігіне негізделген оқыту
технологиясы:
- бағдарламалап (программалап) оқыту;
- дифференциялдап оқыту;
- даралап оқыту;
- ұғымдық және топтық оқыту тәсілдері;
- компьютерлік технология.
4. Әдістемелік жетілдіру және дидактикалық қайта өңдеу негізіне қарай
құрылған оқыту технологиясы:
- ірілендірілген дидактикалық бірліктер (Эрдниев П.М.);
- Мәденеит диалогы, (В.С. Библер, С.Ю. Курганов);
- Экология және диалектика жүйесі, (Л.В. Тарасов);
- ақыл-ой әрекетін сатылап дамыту теориясын жүзеге асыру технологиясы (М.Б.
Волович).
5. Табиғаттәнділік, ұлттық педагогика әдістерін пайдалануға негізделген
оқыту технологиясы:
- Салауаттылыққа тәрбиелеу - Кушир технологиясы;
- М. Монтессори технологиясы;
6. Алтернативті оқыту технологиясы:
- Вальдорф педагогикасы (Р. Штейнер);
- Еркін еңбек технологиясы (С.Френе).
7. Кешенді политехнологиялар:
- Школа самоопределения (А.Н. Тубельский);
- Школа для всех (Е.А. Ямбург);
- Школа парк (М. Балабин).
Жалпы білім беретін мектептердің оқу-тәрбие үрдісінде оқытудың
инновациялық әдіс-тәсілдерді пайдалану мүмкіндіктерін қарастыра отырып,
оқытудың жаңа технологиясына қойылатын педагогикалық талаптар мен
шарттардың теориялық негізі айқындалды.
Оқу-тәрбие үрдісінде жаңа педагогикалық технологияның түрлері,
әдістері мақсаттары, міндеттемелері, мазмұны айқындалып, зерттелінді.
Қазіргі кезеңде жалпы орта білім беретін мектептердің оқу-тәрбие
жүйесінде практикада пайдаланып, оңды нәтижесін беріп жүрген жаңа
педагогикалық технологияның классификациясы жасалынды.
Сонымен қатар оқушы тұлғасын дамыту оқытудың мақсаты ма, әлде мақсатқа
жетудің амалы ма (құралы ма) деген сауалға нақтылы түсінік берілмеген және
тұлға дамытудың өзіне тән-түрлі көзқарастары бар. Біздің елде білім беру
мекемелері, мектеп мұғалімдері және көптеген педагогикалық ғылымның
зерттеушілері тәлім-тәрбие беру үрдісінің негізгі мақсатын оқушы тұлғасын
дамыту деп таниды. Бірақ, тұлға дамуы туралы ізденістегі психологтердің
айтуы бойынша әр адамның дамуы өз қолында, оны сырттан әсер етер күшпен
дамытуға болмайды, тек оңтайлы ықпал жасауға болады. Осы пікірден туған
білім беру мақсатының басқа да тұжырымы бар. Оқушы тұлғасын дамыту, ол оның
толық өзіндік қалыптасуының, өзіндік жетілуінің амалы ретінде
қарастырылады. Сондықтан, мектеп мақсаты баланың табиғи күштері мен
мүмкіншіліктерінің өзіндік ашылуына қолайлы жағдай жасау болып табылады. Ол
үшін тұлғасының дамуын көздейтін білім беру үрдісін ұйымдастырудың түрлі
әдістері мен амалдарын анықтап, жүзеге асыру қажет.
2. Бастауыш мектеп дидактикасының құрылымына мазмұндық талдау
Әлемдік тәжірибелерде бірнеше түрлі өзара балама мектептер баршылық
әрбіреуінің ұтымдылығы әртүрлі. Мысалы, дәстүрлі мектеп түлектерінің
білімдлік деңгейі жүйелік, теориялық, ғылымилық тұрғыдан қарастырғанда
жоғары, бірақ сол білімдердің қолдануға іскерлік қасиет-қабілеттерінің
шеңбері тар болып келеді. Ал қызығу қажеттілікке негізделген еркін тәрбие
мектептеріндегі білім беру үрдісі оқушылардың еріктері мен танымдылық
дамуын шектейді, мұнда психиканың механикалық еске сақтау қызметі жөнінде
дамымайды және кейбір қажетті дағдылар мен ебдейліктер игерілмейді деген
астарлы пікір бар.Сондықтан,болашағы мол болып көрінетін дәстүрлі оқыту
элементтері мен болама оқыту әдістемеліктерінің үйлестірілген түрі керек.
Мұнда тасада қалдырмайтын мәселе – қайсысына қандай элементтер, қандай
негізде таңдалынып, қандай қатынаста құрастырылатындығы.
Оқушы тұлғасының дамуына айтарлықтай ықпал жасауды дәстүрлі мектеп
іргесінде іске асыру – қазіргі кездегі білім беру жүйесінің дамуындағы
елеулі бағыт. Яғни, мемлекеттік білім беру стандарты бойынша, базистік оқу
жоспарына негізделген, сыныпты-сабақты ұстанымын сақтайтын, бірақ үнемі
өзгерістегі, заманға қарай икемделудегі білім жүйесі және психологиялық-
педагогикалық жетістіктерге ашық мектеп болуы керек.
Оқушы тұлғасының дамуына масималды себептер болу үшін дамыта оқыту
идеясы бойынша ұстанымдар жүйесі қалыптасқан. Соның ішінен сабақ беруде
басшылыққа алып, қолдануға ыңғайлысын келтіре кетейік.
1. Оқыту үрдісінде танып –білу арналған матеиалға және оны игеру уәжіне
оқушының қызығуын тудыру.
2. Мұғалім білім беру мазмұнын өңдеп жоспарлағанда оқыту үрдісін оқушы
есептің шешуін табу, не басқа оқу мәсілесін шешу барысында өзінің өзекті
даму аймағына сүйенетіндей етіп, ал нәтижесін оның жақын даму аймағына
әкелетіндей етіп жасау керек. Басқаша айтқанда , оқыту үрдісі оқушының
өзіне берілген есепті шешу барысында оны шешуге қабілеті, білімі
жеткендіктен оны ұжымдық талқылап, ойланып, гипотеза ұсынып, оны
тексеруіне, қосымша әдебиеттермен жұмыс істеуіне негізделуі қажет.
3. Оқушының тиімді даму жолдарын ашу үшін олардың әрқайсысының жеңістік
жағдаятын алдын-ала ескеру қажеттігі туады, яғни оларға өз күштерімен
шығара алатын есептер мен атқара алатын оқу тапсырмаларын беру керек.
Сонда бала өзін жеңімпаз, қиын шыңды басып өтуші, меншікті жеңісті
иеленуші ретінде сезінеді.
4. Жұмысты тексеруде баға оқушының жеткен нәтижесіне емес, оның еңбегінің
мөлшеріне сәйкес қойылуы керек.
5. Сырттағы білімді іштегі білімге алмастыруға арналған іс-әрекеттер
тізбектерін алдын-ала болжау қажет. Бұл нәтижеге топтық талдау,
пікірталастар және т.б. жеткізеді.
6. Дидактикалық жүйеде дамыта оқыту үрдісінде білім дайын берілмеуі тисі,
оқушы білім тереңіне қарқынды ой еңбегін қажет ететін тапсырманы орындау
арқасында өзі жетуі керек.
1 кесте. Дидактикалық міндеттерді жүзеге асыру құрылымы
Мақсаты Дидактикалық міндеттер Дидактикалық әрекеттер
Мәні Білім ептілік дағдыны Баланың өзін өзі субъект
меңгерту ретінде өзгертуі
Мақсаты Білім ептілік дағдыны Әрбір оқушыға оқып тану
игерту үрдісінің өзіндік
өзгерістің субъектісі
ретінде дамуға жағдай
жасау, қажет қабілеттерін
дамыту.
Дамытудың негізгі Білім ептілік дағдының Соған қоса маңызды
факторы дәрежелері психикалық қызметтерін
ақыл-ой жұмысының
тәсілдерін
қалыпатастыруға мүмкіндік
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Педагогиканың Оқыту теория саласы жалпы педагогикалық маңызы бар
мәселелермен қатар дидактикалық мәселелерді де зерттеуде. Оқыту және білім
беру процесін зерттеу барлық дидактикалық ізденулердің негізі етіп
алынады. Біздің елімізде педагогика ғылымының ең негізгі саласы - оқыту
теориясы (дидактика) өте жоғары табыстарға жеткенімен бүгінгі жаңа
педагогикалық парадигманың жаңа шешімдерін толық қанағаттандыруға әлі
қабілетсіз деп санауда (Қазақстан Республикасының жалпы білім беретін орта
мектептерінің білім мазмұны концепциясында).
Дидактика ғылым ретінде кеңестік дәуірде өте үлкен табысқа жеткенін
ешкім жоққа шығара алмайды.ХХ ғасырдың басынан ғасырдың басы аралығына
тарихи -әдіснамалық талдау жасалынса,дидактиканың, оның ішінде бастауыш
мектеп дидактикасының қалыптасу және даму тарихы маңызды материалдар тауып
берер еді: Осы мақсатты жүзеге асыру үшін біз жоғарыда аталған кезеңде
бастауыш мектеп дидактикасының даму барысы жан-жақты зерттелу қажет.
Қазақстанның білім беру жүйесінің реформалаудың жаңа кезеңі елбасы
Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан - 2030 стратегиялық жолдауында, Үкіметін,
Білім және ғылым министрлігінің құжаттарында көрсетілген идеялар кешінін
енгізуді талап етеді. Мұның мәні 2007 жылы шілдеде қабылданған Қазақстан
республикасының Білім туралы заңында көрсетілгендей қоғамның экономикалық
және әлеуметтік жағынан ілгерлеуінің маңызды факторы ретінде білім берудің
ұлттық моделін дамыту, шығармашыл тұлға қалыптастыруға дағды алу, ақыл-ой
қорын жинау сияқты мақсаттарды көздейді. Ол Қазақстан Республикасы
жариялаған білім беру басымдылығына, жалпыға білім беру моделінен әр
адамға таңдау бойынша білім беру моделіне көшуге негізделген. Сонымен
қоса, бағдарлама жалпы орта білім берудің басты аспектілерін танытып осы
саланың нақты жағдайына баға берді, оны ретке келтіру мен одан әрі дамытуға
қажетті шаралар мен басым бағыттарды нұсқайды.
Сондықтан да жалпы білім беретін орта мектепте білім мазмұнын анықтау
және оған қойылатын дидактикалық заңдылықтар мен принциптерді орынды
қолдану мұғалімнің тікелей психологиялық және педагогикалық білім деңгейіне
байланысты. Сондықтан ол балалардың жас ерекшеліктерін есепке ала отырып,
физиологиялық, психология және педагогика ғылымдарындағы құбылыстардың
негізгі ұғымдарын, заңдылықтарын, принциптері мен ережелерін және олардың
табиғи байланыстылығын есепке алуы тиіс. Атақты физиологтар И.М. Сеченов,
И.П. Павлов, белгілі психологтар А.А. Смирнов, А.Н. Леонтьев, А.А.
Давыдов, белгілі педагогтар Б.П. Есипов, М.А. Данилов. Л.В. Занков,
М.Н. Скаткин т.б. ғылымдардың еңбектерін қол үзбей терең оқып меңгеру
арқылы білім мазмұнының дидактикалық формаларын толық меңгеруге болады
делінген Бастауыш мектептің білім мазмұны тұжырымдамасында.
Дидактика ғылымының негізгі проблемаларының бірі - оқушылардың
танымдық әрекеттерін белсендіретін оқу құралдары мен көрнекіліктер арқылы
бастауышта оқытуды жетілдіру бағдарламаларын оқу процесіне енгізу
қажеттігін атақты психолог-педагог ғалымдар И.Павлов, В.Бехтерев,
А.Ухтомский, С.Шацкий ұсынды және білім беру мазмұнының әрекеттік жүйесі
ретінде пайдалану қажеттігін ескертеді. Сол сияқты шетел ғалымдар, атап
айтқанда американ педагогы Прессни бақылау тапсырмаларын тексеруді
механикаландыру туралы құралдарды пайдаланудың тиімді жолдарын іздеу
дидактиканың бірізділік пен жүйелік принципін қамтамасыз ететіндігін
көрсетті.
ХХ ғасырдың соңында білім беруді реформалау басталып, көп вариантты
оқу орындарын ашу, дарынды балалар мектептерін ұйымдастыру, балалардың
өзіндік шығармашылығын ұйымдастыру қолға алынғанымен оқыту процесін
ұйымдастырудың тиімді формалары анықталынбады. Сол себепті түрлі
альтернативті оқу жоспарлары дайындалып, білім мазмұнының стандарты түрлі
мағынамен жасалынды. Қазақстан Республикасында 28 оқу жоспары дайындалып,
олардың жоспарсыз қолданылу барысында жалпы білім беретін орта мектептерде
оқушылардың білім сапасы күрт төмендеп кетті. Көптеген ғалымдар, педагогтар
білім мазмұнының стандарттық нормасының дұрыс анықтау ғана жеткілікті
десе, біраз ғалымдар оқытуды ұйымдастырудың формалары мен мазмұнының қатар
өзгерту қажеттігін дұрыс деп санайды (И.Я. Лернер).
Қазақстан мектептерінің практикалық материалына сүйене отырып, жалпы
педагогикалық, дидактикалық маңызы бар тақырыптар бойынша көп жұмыстар
жүргізілді. Жалпы педагогикалық мазмұнды жұмыстар мынадай мәселелер
төңірегіне тапсырылды: оқытудың даму дәрежесімен байланысты мектепті
политехникаландыру, түрлі жастағы мектеп оқушылармен жұмыс істеудің
ерекшеліктері тағы басқа жөнінде Р.Г. Лембергтің, С. Қожахметовтың, Д.Т.
Тұрсыновтың, Г.Мейрамовтың, А.И. Көшкінбаевтың, М.Құдайқұловтың,
Х.Арғыновтың, Т.Ақшолақовтың, Е.И.Ривлиннің, Н.Көшекбаевтың, П.Д.
Устименконың, Б.З. Ақназаровтың, Э.И. Шыныбекованың, Т.Мұсақұловтың тағы
басқа жұмыстарында мектеп жағдайындағы оқыту - білім беру процесінің
ерекшеліктері қарастырылды. Жоғарыда көрсетілген ғалымдардың көпшілігінің
еңбектері жеке оқу пәндерін оқыту методикасына арналған, сондықтан да олар
дидактиканың негізгі міндеттерін шешуге қызмет еткен деп саналады.
Жоғарыда әңгімеленгендерден басқа оқыту теориясына байланысты соңғы
жылдарда Х.А. Бекмұхамедова, Г.Ф. Гуревич,К.Ш. Губашева, Р.В. Ревина, К.
Бейсенбаева, Ш. Ахметов, Ш. Имашев, И.М. Ломоносов, Х.Сұрағанов, Р.Я.
Кеслер, И.Нұғыманов, Қ.Бадырақов, С.Жортанов т.б. авторлар бір қатар
байсалды зерттеулер жүргізді.
Бұл еңбектердің мектептегі оқу жұмысының сапасын артыруға әсері
болатыны сөзсіз. Алайда дидактиканың диалектикалық заңдылықтарға
бағынатындығынан оқыту заңдылықтарының өзгеруіне қатысты оқыту процесін
ұйымдастыру формаларында жаңа түрге келтіру қажеттігі туындайды.
Педагогика ғылымының ең ірі саласы болып табылатын дидактика
ғылымының мазмұндық және құрылымдық ерекшелігі үнемі өзгеру және даму
үстінде болатындықтан, оның негізгі үш мәселесіне жауап беру өзекті
мәселенің бірі болып табылады. Бүгінгі педагогика ғылымының сұранысы мен
дидактикалық талап шарттардың арасындағы қарама-қайшылықтан дар болуынан
зерттеу проблемасының тақырыбы анықталынады. Зерттеу тақырыбы: Бастауыш
мектепте дидактикалық беріктік мәселелерін шешу жолдарын жетілдіру.
Зерттеу мақсаты: Бастауыш мектеп дидактикасының оқыту принциптерін
қолдану жұмыстарын жетілдіру.
Зерттеу нысанасы: Бастауыш мектепте оқыту принциптерін пайдалану
процесі
Зерттеу пәні: Бастауыш мектеп дидактикасындағы беріктік принципінің
қолданылу ерекшелігі
Зерттеу болжамы: Бастауыш мектеп дидактикасының мазмұндық ерекшелігі
мен құрылымын концентрлік жүйе бойынша анықтау концепциясы жүзеге асырылса,
дидактиканың мазмұндық стандарты мен құрылымдық элементтерін анықтау
әлдеқайда жеңіл, ал оқыту процесін ұйымдастыру мәселесі тиімді болар еді.
Зерттеу болжамынан төмендегі міндеттер туындайды:
1. Зерттеу тақырыбы бойынша ғылыми-педагогикалық, әдістемелік әдебиеттерге
шолу және талдау жасау;
2. Бастауыш мектепте жиі қолданылатын оқыту принциптері және оларға
жалпыдидактикалық түсініктеме беру;
3. Бастауыш мектеп дидактикасының мазмұндық ерекшелігін анықтайтын
нормативтік құжаттармен танысу және оларды мемлекеттік стандартқа
сәйкестігін анықтау;
4. Бастауыш мектептің оқу-тәрбие процесінде беріктік принципін қолдану
әдістемесін жетілдіру;
5. Бастауыш мектеп дидактикасының маңыздылығы туралы және оның практикалық
қажеттілігі жөнінде жазылған ғылыми шығармаларға сілтеме жасау.
Зерттеу әдістері: талдау, салыстыру, әңгімелесу, баяндау,жинақтау,
шоғырлау.
Зерттеу кезеңдері:
1-ші кезеңде (2010-2011 ж.ж.) зерттеу проблемасының методологиялық негізі
талқыланып, тақырыптың өзектілігі дәлелденді. Ғылыми, әдістемелік және оқу
әдебиеттеріне талдау жасалынды, зерттеу проблемасының ғылыми болжамы
құрылып, міндеттері айқындалды.
2-ші кезең (2011-2012 ж.ж.) бастауыш мектепте беріктік принципін қолдану
білім беру мазмұнына арнайы талдау жасау арқылы жүзеге асатындықтан,
бастауыш білім беру мазмұны мемлекеттік стандартқа сәйкес зерттелініп,
оның өзгеру динамикасы дайындалды, оның тәуелділік заңдылығына байланысты
негізгі әсер етуші факторлары анықталынды. Бастауыш мектепте беріктік
принципін қолдану арқылы оқыту процесінің сапасын арттыру мүмкіндігі
қарастырылды және бастауыш мектеп дидактикасының құрылымдық элементтері мен
компоненттері, олардың түрлі өзгерістері жаңа педагогикалық технологияларға
қатысты қайта зерттелінді.
Қорғауға ұсынылады:
1. Бастауыш мектеп дидактикасының білімдік мазмұны.
2. Бастауыш мектепте беріктік принципін қолдану әдістемесін жетілдіру
жолдары.
1 БАСТАУЫШ МЕКТЕП ДИДАКТИКАСЫНЫҢ ҚҰРЫЛЫМДЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
1.1 Бастауыш мектеп дидактикасының құрылымдық компоненттері
Қазақстан республикасында жастарға білім беру процесі халқымыздың
ұлттық дәстүр-салтына, мәдениетіне, экономикасына және саяси өміріне
негізделіп іске асырылады. Педагогикада оқытудың мәні оқушылардың танымдық
іс-әрекетін ұйымдастырудағы дәстүрлі қалыптасқан кезеңдер тұрғысынан да
қаралады.
Бірінші кезең – оқу материалын қабылдауды қамтиды. Оқушылар танымдық
міндетті объектіні бақылау немесе нақты материалмен алдын ала танысу
негізінде ұғынады. Екінші кезеңде теориялық тәуелділіктер мен оқу міндетін
шешудің тәсілдерін мағыналы ойлау жүреді. Оқушылар оқу материалын түсіну
деңгейіне келіп, жаңа білім алады. Үшінші кезеңде алған білімдерді
жаттығулар, өз бетімен жұмыс, қосымша түсіндірулер жүйесі арқылы бекіту
жүреді. Төртінші кезеңде игерілген білім мүмкіндігіне қарай оқушылардың
мектеп учаскесіндегі, тұрмыстағы, өндірістегі практикалық іс-әрекетіне
қосылады.
Барлық кезеңдерде де оқушылардың білімі бақыланып, тексеріледі. Бұл
мұғалімге оқыту үдерісіне танымдық іс-әрекеттің бірінші кезеңінен
келесілеріне қарай қозғалыстың жалпы барысын сақтай отырып түзетулер
енгізуге мүмкіндік береді.
Оқытудың мәнін дұрыс түсіну мұғалімге оқу-тәрбие үдерісін тиімді
басқаруға көмектеседі. Оқу себептері оқушының қоғамдық мәнінің
бағыттылығын, оның жетістіктері мен сәтсіздіктерін анықтайды. Бастауыш
сынып оқушылары оқуының орынды себептері білімге ұмтылу, жақсы баға алу
ынтасы, мұғалім мен ата-ананың алғысын алу, құрдастарының арасында сыйлы
болу, мамандық алу, Отанға пайдалы азамат болу ынтасы, сүйікті ұстаздарына,
көркем әдебиет кейіпкерлеріне еліктеу т.с.с. болып табылады. Мақсат – осы
себептерді дамыту және бекіту.
Бастауыш сынып оқушыларының оқуын тежейтін себептер де жеткілікті.
Мысалы, солардың ішінде оқуға ынтасының болмауы, оқи алмауы, оқу еңбегін
ұйымдастыра білмеуі, оқудан артта қалуы, білім, білік, дағдыларының
жеткіліксіздігі, тәртіпсіздігі, жолдастарының және жанұя жағдайларының
теріс ықпалы т.с.с. болуы мүмкін. Кейде мұғалімнің балаларға деген
құрметінің жеткіліксіздігі оқуға теріс қатынасты қалыптастырады. Бұның бәрі
үлгермеушілікке, білімнің үстірттігіне әкеліп соғады. Ең бастысы – оқушының
қоғамдық мәнінің адамгершілікті дамуына кері ықпал жасайтындығы. Осыдан
оқушы өзінің орта дәрежедгі немесе үлгермеуші екендігіне дағдыланады,
оқудағы кемшіліктерін жоюға, оқу еңбегін және өзінің моральдық сапаларын
жетілдіруге белсенді күш-жігерін жұмсайды.
Нәтижесінде, мұғалімнің алдында оқушыны қайта тәрбиелеу сияқты қиын
міндет пайда болады. Оқушыны қолдау, оған өз күшіне деген сенімге ие
болуына көмектсеу – мұғалімнің басты жұмысы. Жалпы нашр оқығысы, үлгермеуші
болғысы келетін оқушы жоқ. Мұғалім өз ісін осы қағиданы басшылыққа алып
бастауы керек.
Оқудың орынды себептерін дамыту мен қалыптастыру негізгі оқу іс-
әрекетін, оқудағы танымдық қызығуды дамыту болып табылады. Бастауыш сынып
балалардың өзін-өзі басқару, тәрбиелеу тәжірибесі жеткіліксіз. Сондықтан
мұғалім шешуші роль атқарады. Педагогикалық шеберлікті игерген, сынып
оқушыларының мүддесін, олардың жеке қабілеттері мен бейімділіктерін жақсы
түсінетін мұғалім танымдық қызығуды дамытуға себепші болатын материал
мазмұнын оқушылардың жеке тәжірибелерімен орынды байланыстырады. Сабақ
мазмұны оқушы тәжірибесіне жақын, түсінікті, қызық бола бастайды.
Оқушылардың оқу ынтасына қызық ұйымдастырылған практикалық жұмыс,
экскурсиялар, бақылаулар, сонымен қатар, балалардың сыныптан және мектептен
тыс жұмыстарға белсенді қатысуына айрықша көмектеседі.
Міне, осыған орай, заңда көрсетілген білім беру жүйесінің негізгі
міндеттерін еске түсірген жөн. Олар:
➢ жеке адамның рухани және күш-қуат мүмкіндіктерін ашу, адамгершілік пен
салауатты өмір салтының берік негіздерін қалыптастыру, әрбір адамды
дамыту үшін жағдайлар жасау;
➢ азаматтық, үйілменнің, халықтың, қоғамның және мемлекеттің алдындағы
жеке адамның құқылары мен міндеттерін ұғынуды, сондай-ақ республиканың
мәдени, қоғамдық, экономикалық және саяси өміріне қатысуы қажеттігін
тәрбиелеу;
➢ республика тұрғындарына жалпы және кәсіптік білім алу үшін мүмкіндіктер
жасау;
➢ жеке адамның шығармашылық қабілеттерін және эстетикалық тәрбие беруді
дамыту;
➢ қазақ халқының мәдениеті мен салт-дәстүрін оқып үйрету үшін жағдайлар
жасау.
Халыққа білім беру жүйесінің міндеттерін іске асыруда кейбір
факторлардың ықпалын ескерген жөн. Олардың бірі – қоғамдық өндірістің дамуы
және оның ғылыми техникалық негіздерін жетілдіру. Қоғамдық өндірістің
үдемелі ғылыми техникалық деңгейін көтеру жеке адамның және техникалық
білім алу сапасына барынша ықпал жасайды, білім беру жүйесін жоғары сатыға
көтереді және үнемі дамытуын талап етеді.
Осыған орай, егеменді Қазақстан жағдайында жалпы білім және тәрбие
беретін мекемелер желісінің ұлғая түсуі кәсіптік техникалық, арнайы орта
және жоғарғы оқу орындарының жаппай мамандар дайындау жөніндегі ролі одан
әрі арта беруі тиіс. Халыққа білім беру жүйесінің міндеттерін жүзеге асыру
білім берудің мемлекеттік саясат принциптеріне тәуелді.
Қазақстан республикасының заңы бойынша мына мемлекеттік принциптер
басшылыққа алынады:
Қазақстан республикасы барлық азаматтарының білім алу құқықтарының
теңдігі. Бұл принципке сай Қазақстан республикасының әрбір азаматы
әлеуметтік және мүлік жағдайына, ұлтына, жұмысына, тіліне, ұстайтын дініне
қарамастан білім алуға құқы бар.
Білім берудің мемлекеттік стандарттары шегінде білім беру қызметтерінің
теңдігі. Әртүрлі үлгідегі білім беру мекемелерінің бітірушілеріне қойылатын
талаптардың қажеті ең аз деңгейін анықтайтын мемлекеттік стандартты
республика үкіметі жасап бекітеді. басқаша жаңа түрде қолданылуы.
Жаңалықтарды сонымен қатар, қолданылу кезеңіне байланысты жіктеуге
болады. Соған байланысты, қолдану, мүмкіндік, өзгеріс деген ұғымдарды
пайдаланамыз. Қолданылу сөзі жаңалықты әр түрлі мақсатта қолданғанда
айтылады.
Инновациялық әрекет жаңалық пен жаңа енгізуден туындайтын сұрақтар
шешімін де қарастырады: нақты жаңалықтың протипі бола ма, егер бар болса,
басқа білім аймағына тән түрі бар ма?
Ал оқу-тәрбие үрдісі ұйымдастырудың дидактикалық жүйесі педагогикалық
негіздеу арқылы басқаша қаралады:
а) алты күндік немесе бес күндік оқу аптасы сақталғандай білім беру
мекемесін тұтастай ұйымдастыру әрекеті (мектеп - балабақша, мектеп - оқу-
тәрбие жиынтығын, мектеп – жоғары оқу орны);
б) мұғалімдер жұмысын ұйымдастыру: оқу-тәрбие үрдісінің ұйымдастыруымен
сабақ берудегі әдіс пен әдістемелердің өзара байланысы, сабақ пен сабақтан
тыс жұмыстар ерекшелігі;
в) белгілі бір бағдар берушілік пен мемлекеттік деңгейін қамтамасыз ететін
оқушылар жұмысын ұйымдастыру; жеке бас қызығушылығы мен мүмкіндіктерін
дамыту үшін жағдай жасау.
Оқу-тәрбие үрдісін ұйымдастырудың әрекеттік мазмұндық құрылымын
мынадай сурет (1 сурет) арқылы көрсетуге болады:
Сыртқы мазмұны
факторлар
Ішкі ұғым
факторлар
жаңалықтың нәтижесіне ықпал
ететін факторлар
1 сурет. Оқу-тәрбие үрдісін ұйымдастырудың әрекеттік мазмұндық құрылымы
Дидактикалық міндеттерді іс жүзінде асыру басшылыққа тығыз
байланысты. Сондықтан, мектеп басшыларына ең бірінші жаңартуларды, өзгеріс
бұрынғы немесе қазіргі оқу-тәрбие үрдісіне қажеттігі жағынан қарастыру
керек.
Қазіргі кезде шет елдердегі эксперименттік мектептер өз жұмыстары
үшін көмекті педагогикалық институттардан алып отыр. Олар радикалды
өзгерістерді қажет теіп, косметикалық операциялардан бас тарту керек дейді.
Кез-келген білімнің жаңа саласы бірталай әдістемелік мәселелер
тудырады. Жаңа ғылыми сала пәні, құрылымы мен қызметі жағынан белгілі білім
беру жүйесінің қайта құрылуын, педагогикалық жаңалықтарды жасауын қажет
етеді. Сонымен, инновациялық жаңалық ашумен байланысты зерттеуші
ғалымдардың айтуы бойынша кез-келген жаңалық бірден нәтиже бере алмайды.
Себебі, 1) жаңа тәжірибе әр уақытта көкейкесті мәселелерді шеше бермейді.
2) кез-келген жаңалық белгілі бір педагогикалық мәселені шешу үшін
пайдаланылады.
Білім беру оның дидактикалық мазмұнына тікелей байланысты болғандықтан
дидактикалық құрылымының компоненттерін нақтылап алған дұрыс. Дидактикалық
құрылымдық компоненттер оқытудың принциптеріне сәйкес анықталынып,
ұйымдастыру формаларына түр береді. Оқытудың меншікті түрлері, қызмет ету
бағыттары, тәрбие беру мен оқыту түрлері бойынша білім беру мекемелерінің
әртүрлі болуы дидактикалық компоненттердің қолданылу орындарын дұрыс
анықтауды қажет етеді.
Білім мазмұнының дидактикалық құрылымының компоненттік жүйесі
төмендегідей түрде беріледі:
➢ білім беру процесінің осы саладағы сатылардың сабақтастығы қамтамасыз
ететін үздіксіздігі.
➢ бұл барлық білім беру саласындағы мекемелерде, әсіресе бастауыш, орталау
және орта мектептерде білім берудің сабақтастығын, соған байланысты
қисыңдылық бірізділігі мен жүйелігін қамтамасыз етеді;
➢ ғылымның, техниканың, мәдениеттің жаңа табыстарының негізінде білім
беруді ғылыми бағытта үнемі жетілдіру;
➢ білім беру кеңесі заңды ұйым, оның өзіндік мүлкі болады, өз атынан
мүліктік және жеке мүлікті емес құқыққа ие болады;
➢ білім беру мекемесі айналадағы табиғи ортаны қорғайды, оның үнемі
жақсарып отыруына белсенді көмектеседі.
Білім берудің озыңқы дамуы. Халық шаруашылығының барлық салаларының
жетілуі білім берудің озыңқы дамуына байланысты. Білім беру ісі неғұрлым
ғылым негізінде тиімді ұйымдастырылса, өндіргіш күштердің, халықтың
материалдық жағдайының дамусыз өсуіне игі әсер етеді.
Білім беру жүйесіндегі басқару демократизмі. Халыққа білім беру ісінің
шешуші шарттарының бірі демократиялық жолымен басқару. Демократияландыру –
бұл білім беру мекемелерінің ведомоствалардан, жергілікті мұқтаждықтардан
құтылып, қоғамның және жеке адамның мүдесіне бет бұруы, қоғамдық күштерде
білім беру ісін басқаруға қатысуы.
Мемлекеттік білім беру мекемелеріндегі білім берудің зиялылық сипаты.
Барлық оқу орнындарында және халық арасында оқыту мен тәрбиенің зиялылығын
сипаттау, табиғат құбылыстарын қоғамдық өмірді ғылыми материалистік
көзқарас негізінде түсіндіру, халық мәдениетіне зиян келтіретін
ымырашылдықпен, жоққа дамушылықпен күресу.
Ақиқат білім алуға кедергі болатын саяси және идеологиялық ықпалдарда
білім берудің тәуелсіздігі. Қазіргі кезеңде ғылымның соңғы табыстарына
негізделіп мектеп өмірінде жүзеге асырыла бастаған және асырылатын ең басты
мәселелер: оқытудың ғылыми негіздерінің өмір және еңбекпен байланыстылығы;
оқытудың политехникалық принципі; арнаулы факультативтік курстар,
бағдарламалар және дифференциялық оқыту, қоғамдық пайдалы және өнімді
еңбектердің оқу және тәрбие жұмысында алатын орны, кәсіптік бағдар беру,
техникалық құралдарды компьютерлерді, оқыту машиналарын кеңінен қолдану
т.б. болып отыр.
Білім мазмұнын, оның құрылымын анықтауда дамыта отырып оқытудың осы
айтылған іргелі үш ұстанымынан басқа мазмұнның интегративті сипатын
қамтамасыз ету, оқушының адамгершілігін эстетикалық талғамын, экологиялық-
салауатты өмір сүру мәдениетін халықтың озық салт-дәстүрі, рухани-мәдени
мұрасы негізінде тәрбиелеу сияқты ұстанымдар да басшылыққа алынады.
Бастауыш сатыдағы оқытудың мақсаты мен білім мазмұнының негізіне
алынған дамыта оқыту идеясына, оның ұстанымдарына сәйкес білім мазмұныны
төмендегідей түрде беріледі: дүние туралы (көркем, мифтік, т.б.
түсініктермен байытылған дүниенің ғылыми бейнесі); оқушыда қалыптасуы тиіс
әрекет түрлері (ойын, оқу, еңбек, қарым-қатынас); дүниені танып білудің
әдіс-тәсілдері (логикалық, ғылыми) туралы білім біліктер.
Бастауыш саты оқушысының жас ерекшелігіне сай таным мүмкіндігін және
оқыту мақсатының оқушы тұлғасын тәрбиелеуге бағындырылатынын ескерсек, онда
бұл сатыда оқытылатын пәндерді ғылымдар негіздері түрінде құруға болмайтыны
түсінікті: мұнда, негізінен оқушыда мәдениеттің базистік қырларын
қалыптастыру бірінші орынға шығады. Осымен байланысты, білім мазмұнын әлі
де жете сараламай былайша жіктеуге болады: коммуникативтік мәдениет, ақыл-
ой мәдениеті, эстетика және адамгершілік мәдениеті, еңбек мәдениеті, дене
тәрбиесі.
Әрине бұдан білім мазмұнында ғылым негіздерінен ештеңе қамтылмайды
деген түсінік тумауы керек: оқу әрекетін қалыптастыру приоритетті мақсат
және мұның өз білімінің теориялық деңгейін көтерумен тікелей байланысты
болғандықтан әр пән ғылыми білім элементтерін, ұғымдар жүйесін міндетті
түрде қамтиды және танымдық, дамытушы ролімен қоса пропедевтикалық та
қызмет атқарады.
Бүкіләлемдік педагогикалық қатынастар ассоциациясының отырыстарында,
дидактика саласының коммуникативті әдістер жүйесін анықтауға зерттеу
жұмыстары жүргізіліп, оқыту теориясының жаңа технологияларын жүйелеу,
оқушылардың жас кезеңдеріне сәйкестендіру проблемалары талқылануда.
Англиядан М.Кларк, Д.Хокридж, АҚШ-тан Д.Финн, Щвециядан К.Бруслинг,
Жапониядан Т.Сакамото, Россиядан Т.Илъина, С.шаковаленко, т.б қатысты.
Жаңашыл педагогтардың тәжірибелері жинақталып, талқыланды. Педагогикалық
процесті ізгілендіру (гуманизация), педагогикалық ынтымақтастық, оқу
қызметі теориясы туралы теориялық тұжырымдар тағайындалды. Педагогикалық
технология педагогикалық процестің екі жақтылығын жүйелі қамтамасыз ететін,
концептуалды, нормативті, инвариантты қызмет (Ф.А. Фридман) ретінде
қабылданды. Осы анықтамаға сәйкес түсініктер көптеп берілді (И.Я. Лернер,
В. Беспалько, М. Кларк т.б.). Бастауыш мектептің оқыту процесін жетілдіру
жоғары дәрежеде дайындалған дидактикалық талаптар мен материалдарға
тәуелді, сондықтан осы тәуелділікті тиімді шешуде жаңа технологиялық
әдістер мен әдістемелер қажет дейді (И. Марев, С. Архангельский). В. Гиннер
дидактиканың педагогикалық проблемалары оқу процесіне қатысатын әртүрлі
факторлардыңөзара байланысын көрсететін диалектикалық заңдлықтарды оқып-
үйренумен тікелей байланысты.
Дидактикалық құрылым жөніндегі түсініктер төмендегідей болып берілді:
- оқытудың мақсатын барынша нақтылау;
- оқу мақсатын нәтиже алуға бағыттау;
- оқу мақсаттарына сәйкес оқыту барысы мен оқыту материалдарын дайындау;
- ағымдық нәтижелерді бағалау, қойылған мақсатқа жетуді коррекциялау;
- нәтижені қорытындылап бағалау.
2002 жылдардан бері педагогика ғылымында білім беруді жаңартудың
қоғамдық-педагогикалық қозғалысы қалыптасты. Педагогикалық технология
теориясы, ізгіліктік, әлеуметтік педагогика қалыптасты, оқушы мен
мұғалімнің ынтымақтастық идеясы ұсынылды. Жаңа технологияларды жоспарлау
және ендіру, оқыту процесін компьютеризациялау, мұғалімдекрге методикалық
көмек беру (дискета, бағдарлама) шаралары ұсынылды. Жоғарыда талқылаған
тарихи мәліметтерге сапалық талдау жасау арқылы нақты тұжырым жасауға
болады: дидактика жалпы педагогика ғылымдарының білімділік функциясын жан-
жақты шешетін және үнемі даму үстіндегі сала. Бастауыш мектеп
дидактикасының қалыптасу және даму сапасында төмендегідей жүйе бар екенін
тиянақтауға болады.
Қазіргі кезде біздің республикамызда білім берудің жаңа жүйесі
жасалып, әлемдік білім беру кеңістігіне енуге бағыт алуда. Бұл педагогика
теориясы мен оқу-тәрбие үрдісіндегі елеулі өзгерістерге байланысты болып
отыр, білім беру парадигмасы өзгереді, білім берудің мазмұны жаңарып, жаңа
көзқарас, басқаша қарым-қатынас, өзгеше металитет пайда болуда:
- білім мазмұны жаңа үрдістік біліктерімен, ақпаратты қабылдау
қабілеттерінің дамуымен, ғылымдағы шығармашылық және нарық жағдайындағы
білім беру бағдарламаларының нақтылануымен баий түсуде;
- ақпараттың дәстүрлі әдістері – ауызша және жазбаша, телефон және
радиобайланыс – қазіргі заманғы компьютерлік құралдарға ығысып орын
беруде;
- баланың жеке басын тәрбиелеуде, оның жан дүниесінің рухани баюына,
азамат, тұлға ретінде қалыптасуына көңіл бөлінуде;
- мектеп, отбасы және қоршаған әлеуметтік ортаның бала тәрбиесіндегі
бірлігіне ұмтылыс жасалуда;
- қоғамдық біліммен бара бар педагогикалық технологияның кеңінен
қолданылуына және ғылымның роліне мән берілуде.
Оқыту технологиясын жетілдірудің психологиялық-педагогикалық бағыттағы
негізгі ой-тұжырымдары төмендегіше сипатталады:
- есте сақтауға негізделген оқып білім алудан, бұрынғы меңгергендерді
пайдалана отырып, ақыл-ойды дамытатын оқуға көшу;
- білімнің статистикалық үлгісінен ақыл-ой әрекетінің динамикалық құрылым
жүйесіне көшу;
- оқушыға орташа деңгейде білім беретін бағдарламадан жекелеп, саралап
оқыту бағдарламасына өту.
Қазіргі республика оқу орындары педагогикалық ұжымдары ұсынылып
отырған көпнұсқалыққа байланысты өздерінің қалауына сәйкес кез келген үлгі
бойынша қызмет етуіне мүмкіндік алды. Бұл бағытта білім берудің әртүрлі
нұсқадағы мазмұны, құрылымы, ғылымға және тәжірибеге негізделген жаңа
идеялар, жаңа технологиялар бар. Сондықтан әртүрлі оқыту технологияларын
оқу мазмұны мен оқушылардың жас және психологиялық ерекшеліктеріне орай
таңдап, тәжірибеде сынап қараудың маңызы зор.
Бір технологияның өзі әртүрлі атқарушылардың шеберлігіне байланысты
әрқилы жүзеге асырылуы мүмкін. Қазіргі кезде әдебиеттерден қазіргі заманғы
білім берудің даму бағыты мен тенденцияларын қамтитын 50-ден астам
педагогикалық технология қолданылып жүргендігі мәлім. Бірақ мұғалімдер оны
өз тәжірибелерінде жүйелі қолдануға дағдыланбаған және оны әдістемеден
ажырата алмайды. Сондықтан біз оқытудың жаңа технологияларын таңдаудың
Поташник ұсынған критерийлерін көрсете отырып, олардың кейбіреуіне талдау
жасаймыз.
Критерийлер:
- елдің, аймақтың, қаланың талап-тілегі - әлеуметтік сұраныс;
- мектептің дамуы туралы мемлекеттік құжаттар – мемлекеттік сұраныс;
- қазіргі ғылымның адам туралы жетістіктері мен табыстары;
- педагогикалық азат тәжірибе;
- мұғалімдердің, мектеп басшыларының іс-тәжірибесі, интуициясы,
шығармашылығы;
- мектептің жұмыс үрдісі мен нәтижелерінің талданысы.
Бұдан педагогикалық технология барысында;
- алынып отырған технологияның мектептің мүмкіндігі мен нақты жағдайға сай
болуы;
- жүйелігі;
- тиімділігі т.б. ескрілуі керек деген қорытынды шығады.
Педагогикалық технология оқу үрдісімен – мұғалім мен оқушының іс-әрекетімен
тығыз байланысты. Оның құрылымына мыналар кіреді:
а) тұжырымдық негізі.
ә) оқыту мазмұндық бөлімі.
- оқытудың нақты және жалпы мақсаты;
- оқу материалдарының мазмұны.
б) үрдістік бөлім технологиялық процесс:
- оқу үрдісін ұйымдастыру;
- оқушылардың оқу қызметінің әдістері мен формалары;
- мұғалім жұмысының әдістері мен формалары;
- мұғалімнің материалды меңгеруді басқарудағы іс-әрекеті;
- оқу-үрдісінің диагностикасы.
Қазіргі кезде жүрген жаңа педагогикалық технологияның негізіне
жататындар:
- әрбір оқушының жеке және дара ерекшеліктерін ескеру;
- оқушылардың қабілеттері мен шығармашылықтарын арттыру;
- оқушылардың өз бетінше жұмыс істеу, іздену дағдыларын қалыптастыру;
Жаңа педагогикалық технологиялар:
- ынтымақтастық педагогикасы;
- білім беруді іздендіру технологиясы;
- проблемалы оқыту технологиясы;
- тірек сигналдары арқылы оқыту технологиясы;
- түсіндіре басқарып озат оқыту технологиясы;
- деңгейлік саралап оқыту технологиясы;
- міндетті нәтижелерге негізделген саралап оқыту технологиясы;
- модульдік оқыту технологиясы;
- жобалап оқыту технологиясы.
Ынтымақтастық педагогикасының негізгі мақсаты – талап ету
педагогикасынан қарым-қатынас педагогикасына көшу, балаға ізгілік
тұрғысынан қарау, оқыту мен тәрбиенің ажырамас бірлігі. Ынтымақтастық
педагогикасының ерекшеліктері:
- мұғалім-оқушы, оқушы-мұғалім, оқушы-оқушы. Оқушы да субъект, мұғалім де
субъект;
- оқушының жеке басына ізгілік қарым-қатынас;
- оқушы мен мұғалім арасындағы өзара түсінушілік, ынтымақтастық қарым-
қатынас.
Білім берудің ізгілендіру технологиясының негізін қалаған Ш.А.Амонашвили
білім берудің ізгілендіру технологиясының мақсаты – баланы азамат етіп
тәрбиелеу, баланың танымдық күшін қалыптастыру және дамыту, баланың жаны
мен жүрегіне жылулық ұялату.
Проблемалы оқыту технологиясының негізгі мақсаты – оқушыны өз бетімен
ізденуге үйрету, олардың танымдық және шығармашылық икемділіктерін дамыту
проблемасы оқыту технологиясының ерекшеліктері:
- оқушының белсенділіктерін арттыру;
- оқу материалында баланы қызықтыратындай құпиясы бар мәселеге туғызу;
- оқушы материалды сезім мүшелері арқылы қабылдап қана қоймайды, білімге
деген қажеттілігін қанағаттандыру мақсатында меңгереді.
Тірек сигналдары арқылы технологияның негізін қалаған В.Ф. Шаталов
болып табылады. Тірек сигналдары арқылы оқыту технологиясы төмендегідей
мақсатты көздейді:
- білім, білік дағдыны қалыптастыру;
- барлық баланы оқыту;
- оқытуда жеделдету.
Тірек сигналдары арқылы оқыту технологиясының ерекшеліктері:
- үнемі қайталау, міндетті кезендік бақылау, жоғары деңгейдегі қиыншылық,
блокпен оқыту, тіректі қолдану;
- жеке бағдарлы қарым-қатынас, ықпал;
- ізгілік, еркімен оқыту;
- әр оқушының жобасынан жариялылығы, түзетуге, өсуге, табысқа жетуге жағдай
жасау;
- оқыту мен тәрбиенің бірлігі.
Түсіндіре басқарып оза отырып оқыту технологиясының авторы – жаңашыл
мұғалімдердің бірі, ресейлік мұғалім С.Н. Лысенкова. Бұл
технологияның негізгі мақсаты – барлық баланы табысты оқыту. Түсіндіре
басқарып оза отырып оқыту технологиясы төмендегідей ерекшеліктермен
сипатталады:
- оқу материалдарының бірізділігі, жүйелілігі;
- саралау, әр оқушыға берілетін тапсырманың қолайлығы;
- бағдарламаның, кейбір тақырыптардың қиыншылығын жеңу, қиын тақырыптарды
біртіндеп оңайлату әдісін қолдану, сабақты пысықтауға әуелі озаттар,
сосын орташалар, ең соңынан нашар оқушылар қатыстырылады;
- бірте-бірте толық дербестікке жету;
- сыныпта қалыпты жағдай қалыптастыру: түсіністік, өзара көмек,
ынтымақтастық қарым-қатынас;
- оқушының қателігін ескерту, бірақ еш жазғырмау;
- үй тапсырмасы тек әр оқушының мүмкіндігіне қарай (әркім өзі орындай
алатын жағдайда ғана) беріледі;
- білім, білік, дағдыны дамыта меңгерту;
- түсіндіруді қабылдау.
Міндетті нәтижелерге негізделген деңгейлік саралап оқыту технологиясы
төмендегідей ерекшеліктермен сипатталады:
- білімнің базалық деңгейінің барлық оқушылар үшін міндеттілігі;
- оқушыларға берілген тапсырманың саралануы, тапсырма оқушының күші
жететіндей және қолайлы болуы шарт;
- білімнің базалық деңгейі оқытудың жаңа технологиясының механизмі ретінде
оқушының бірте-бірте өрістей дамуына мүмкіншілік жасауы тиіс;
- оқушыға оқу деңгейін таңдауға ерік беру;
- оқушы өз мүмкіндігіне орай тек міндетті деңгейден кем емес білім алуға
ерікті.
Модульдік технология дамыта оқыту идеясына негізделген. Модульдік оқытудағы
негізгі мақсат – оқушының өз бетінше жұмыс істей алу мүмкінділігін дамыту,
оқу материалын өңдеудің жекелеген тәсілдері арқылы жұмыс істеуге үйрету.
Модульдік оқытудың өзегі – оқу модулі. Оқу модулі.
- ақпараттардың аяқталған блогынан;
- бағдарламаны табысты жүзеге асыру бойынша берілген мұғалімнің
нұсқауларынан;
- оқушы іс-әрекетінің мақсатты бағдарламасынан тұрады.
Модульдік оқыту білім мазмұны, білімді игеру қарқыны, өз бетінше жұмыс
істей алу мүмкіндігі, оқудың әдісі мен тәсілдері бойынша оқытудың
дербестігін қамтамасыз етеді.
Барлық жаңа технологияның алдына қоятын мақсаты – оқушының жеке
басының дара және дербес ерекшеліктерін ескеріп, олардың өз бетінше
ізденуін арттырып, шығармашылықтарын қалыптастыру. Қазіргі кезе біздің
республикамызда білім берудің жаңа жүйесі жасалып, әлемдік білім беру
кеңістігіне енуіне бағыт алуда. Бұл педагогика теориясы мен оқу-тәрбие
үрдістеріндегі елеулі өзгерістерге байланысты болып отыр: білім беру
парадигмасы өзгерді, білім берудің мазмұны жаңарып, жаңа көзқарас, жаңаша
қарым-қатынас пайда болуда:
- білім мазмұны жаңа үрдістік біліктермен, ақпаратты қабылдау
қабілеттерінің дамуымен, ғылымдағы шығармашылық және нарық жағдайындағы
білім беру бағдарламаларының нақтылауымен байи түсуде;
- баланың жеке басын тәрбиелеуден, оның жан дүниесінің рухани баюына азамат
тұлға ретінде қалыптасуына көңіл бөлуде;
- мектеп, отбасы және қоршаған ортаның бала тәрбиесіндегі бірлігіне ұмтылыс
жасауда;
- қоғамның біліммен бара-бар педагогикалық технологияның кеңінен
қолданылуына және ғылымның роліне мән беруінде.
Мемлекеттік білім стандарты деңгейінде оқыту үрдісін ұйымдастыру жаңа
педагогикалық технологияны ендіруді міндеттейді. Ғалымдарымыз қазіргі кезде
қолданылып жүрген педагогикалық технология терминін әр қырынан ашып
көрсетуде.
А.В.Беспалко Дидактикалық практикасыз іске асатын нақты педагогикадық
жүйе бос әңгіме десе Монахов Педагогикалық технология – оқыту үрдісін
жобалаудың, ұйымдастырудың және өткізудің дидактикалыцқ түрде
ойластырылатын моделі деген анықтама берілді.
Әрбір педагогикалық технология жеке тұлғаның өзін-өзін дамытуға, оның
өзіндік шығармашылық қабілеттерін арттыруға, қажетті іскерліктері мен
дағдыларын қалыптастыруға өзін-өзі дамуына қолайлы жағдай жасауға қажетті
объективті әдістемелік мүмкіндіктерді қамтиді.
Дидактиканың құрылымдық компоненттері жаңа технолгияны қолдану
барысында төмендегідей кезеңдер арқылы іске асады:
І кезең: оқып үйрену
ІІ кезең: меңгеру
ІІІ кезең: өмірге ендіру
ІV кезең: дамыту.
Дидактикалық құрылым жаңа технологиямен жұмыс істеу үшін төмендегідей
алғышарттар қажеттігін ұсынады:
- оқу үрдісін интенсивтендіруді жаппай қолға алу;
- оқушылардың сабақтастылығын болдырмау шараларын кешенді түрде қарастыру.
Оның ғылыми әдістемелік, оқыту әдістемелік, ұйымдастырушылық себептеріне
үнемі талдау жасап, назарда ұстау;
- оқыту үрдісін ізгілендіру мен демократияландыруды үнемі басшылыққа алу.
Педагогика ғылымдарында баланы оқыту мен тәрбиелеудің міндеті жан-
жақты дамыған жеке тұлғаны қалыптастыру болғандықтан дидактикалық жүйенің
басты бөлігі – оқытудың мақсаты болып табылады. Сондықтан танымдылық іс-
әрекеті белгілі бір дәрежеде белсенділуі қажет. Бұл әдістемелік жүйенің
басқа бөліктерінің де (мазмұнын, әдіс, оқыту түрлері мен құралдарының),
өзара байланысы қалпында өзгертілуін талап етеді. Оқыту теориясының мақсаты
– оқытуды ізгілендіру, яғни оқу құралдары оқушылардың өздеріне танымдық іс-
әрекетін жүргізе алатындай болу керек.
Жаңаша оқытуды ұйымдастырудың негізгі түрлері: оқытудың дербес және
топтық түрлері табылады. Бұл жерде алға қойылатын басты мақсат – оқушыға
деген сенім, оның өз ісіне жауап беруі мүкіндігіне сүйеніп беделі мен қадір-
қасиет сезімін дамыту.
Оқу-тәрбие үрдісінде қолданып, айтарлықтай нәтиже беріп жүрген жаңа
педагогикалық технологиялар:
- дамыта отырып оқыту әдістемесі, (Л.В. Занков, Д.В. Эльконин, В.В.
Давыдов, В.В. Репин, В.А. Левин).
- өзара отырып оқыту (С.Н. Лысенкова)
- іс әрекетті бағалау (Ш.А. Амонашвили, И.П. Волков)
- тірек және тірек конспектілері арқылы оқыту (В.Ф. Шаталов)
- саралап оқыту;
- шоғырландырып қарқындап оқыту жүйесі;
- деңгейлік тапсырмалар арқылы дамыта оқыту;
- жобалап оқыту технологиясы.
Жаңа технологияларды ұйымдастырудың дидактикасының педагогикалық негізгі
қағидалары.
- балаға ізгілік тұрғысынан қарау;
- оқыту мен тәрбиенің бірлігі;
- баланың танымдық күшін қалыптастыру және дамыту;
- баланың өз бетімен әрекеттену әдістерін меңгеру;
- баланың танымдылық және шығармашылық икемділігін дамыту;
- әр оқушының оның қабілеті мен мүмкіндік деңгейіне орай оқыту;
- барлық оқушылардың даму үшін жүйелі жұмыс істеу;
- оқу үрдісін оқушылардың сезінуі.
Дидактикалық құрылым оқушының шығармашылық қабілеттерін арттыруға өз
үлесін қосады. Оқушылар шығармашылығын арттыруда деңгейлік тапсырмалардың
маңызы бар.
Оқулықтағы жаттығулар - өтілген ережелер бойынша қайталау, пысықтау,
бекіту жұмыстарын арналған тілдік, грамматикалық жұмыстар жүйесі. Деңгейлік
тапсырмалар құрамына мәтіндер, сөзжұмбақ, қызықты грамматика, тестік
сұрақтар, іскерлік ойындар мен тренингтер жүйесі қамтылады. Бұл оқушылардың
деңгейіне сәйкес оқушыны саралап оқуға ыңғайлы әрі оқу бағдарламасы бойынша
оқушының жас ерекшелігі мен білім деңгейіне сай құралып, оқулыққа қосымша
пайдалануға беріледі.
Оқушыны деңгейге бөліп оқыту үшін сабаққа жаңаша жоспарланады.
Оқушыларға деңгейлік тапсырма беру арқылы сан түрлі жұмыс жүргізіледі.
Оқушының алған білімін жүзеге асыра алатындығы тексеріледі. өз бетімен
жұмысты орындауға бейімділігі бақылауға алынады. Қорытындысында деңгейлік
тапсырмалар арқылы жұмыс жасаудың тиімділігі байқалады. Оқушының
белсенділігі мен іскерлігі артып, шығармашылыққа ұмтылады. Деңгейлік оқыту
барысында біліктілікке жетеді.
Бірінші деңгей – тапсырмаларды білімнің минималдық шегі, мемлекеттік
стандарт талабына сәйкес бағдарлама мөлшеріне аспайтын, оқушының жас
ерекшеліктеріне сай болады. Сынып бағдарламасына сәйкес лексикалық
тақырыптар мен грамматикалық тапсырмалар, тілдік ережелер, жазба жұмыстарын
орындайды. Мәтінмен жұмыс жасайды.
Екінші деңгей - тапсырмалар түрленіп, күрделене түседі, сынып
бағдарламасына сай лингвистиканың барлық түрлерімен жұмыс істейді. Оқушы өз
бетімен керегінше қызмет етді. Оқу мативтері қанағаттанарлық дәрежеде.
Ықыласы жоғары. Оқушының қабылдауы, жазба жұмыстарын орындау көрсеткіштері
міндетті деңгейден әлдеқайда жоғары болады.
Үшінші деңгей – оқушылардың шығармашыққа деген мативтердің айқын
көрінуімен, логикалық ойлау дәрежесінің жоғары болуымен, өз жеке басының
белсенділігімен, ісіне талдау жасай білумен, білімді жаңа жағдайға
пайдаланумен сипатталады. Оқушы талдау, салыстыру жұмыстарын жүргізеді.
Танымдық-іздену (эвристикалық) түрдегі жұмыстарды ізденіп өз бетімен
орындайды.
Төртінші деңгей – дарынды, ізденімпаз, қабілеті жоғары, талапты
балаларға арналады. Ондай оқушыларға мұғалім тек тақырын ғана береді,
оқушының өзі мақсатын қояды, әдістерін іздейді. Нәтижесіне жетеді, жазба
жұмыстарын өз бетінше орындайды.
Оқу-тәрбие үрдісінде жаңа педагогикалық технологияларды пайдалану
сөзсіз білім сапасының артуына алып келеді, сондықтан жаңа технологияны
әрбір ұстаздың пайдалануы - өмір талабы болмақшы.
Педагогикалық технология ұғымы үш деңгейде қолданылады:
Жалпы педагогикалық – педагогикалық жүйе ұғымының синонимі. Оған:
мақсат, мазмұн оқытудың құралдары мен әдістері, оқыту процесінің
субъектілері мен объектілерінің әрекет алгоритмі кіреді.
Салалық (пәндік) – бір пән шеңберіндегі оқыту, тәрбие мазмұнын, жүзеге
асыруға негізделген әдістер мен құралдар жиынтығы.
Локальдік (модульдік) – жеке әрекеттер технологиясы; ұғымды
қалыптастыру; дара қасиеттерді қалыптастыру және дамыту сабағының
технологиясы; жаңа материалды меңгерту технологиясы; қайталау және
бақыламауды ұйымдастыру технологиясы; жеке жұмысты ұйымдастыру
технологиясы.
Салалық (пәндік) және локальдық (модульдік) деңгейлеп оқыту әдісімен
үндес, тек айырмашылық технологияда процессуалдық өлшемдік, сапалық және
вариативтік-бағдарлық компоненттерге бассым көңіл бөледі.
Жаңа технологияның дидактикалық негізі әдістемеден оқыту
әрекеттерінін өндеуге болатындығымен ерекшеленеді.
Педагогикалық технология құрылымы:
1. Концептуалдық негізі.
2. Мазмұндық бөлігі;
а) жалпы оқыту мақсаты;
ә) нақты оқыту материалының мазмұны;
3. Процессуалды бөлігі – технологиялық процесс:
а) оқыту процесін ұйымдастырру;
ә) оқушының оқу әрекетінің әдістері мен түрлері;
б) ұстаздың оқу материалын меңгеру процесін басқару әрекеті;
г) оқу процесін диагностикалау.
Сонымен бірге, кез-келген педагогикалық технология негізгі
методологиялық талаптарды қанағаттандыру керек.
Методологиялық талаптар:
1. Концептуалдық негізінің болуы. Қандай технология болса да философиялық,
педагогиклық, психологиялық ғылыми тұжырымдамаға негізделуі тиіс.
2. Жүйелігі. Педагогикалық жүйенің барлық бөліктерінің логикалық байланыста
болуы шарт.
3. Басқаруға оңтайлығы. Диагностикалық болжау жасауға жоспарлауға, нәтижені
өңдеу, өзгеріс енгізу мақсатында әдіс-тәсілдерді кезектеп пайдалану
мүмкіндігі болуы керек.
4. Тиімділігі. Білім беру стандартын қанағаттандыру тиіс.
5. Қайталауға жарамдылығы. Басқа ұжымда дәл осы күйде қолдануға
мүмкіндіктің болуы.
Педагогикалық технологияның даму көзі мен құрамдас бөліктері болып:
- әлеуметтік өзгеріс және педагогикалық жаңаша ойлау;
- педагогика, психология, қоғамдық ғылымдары;
- отандық, шет елдік тәжірибелер, ескі мен жаңа;
- этнопедагогика болып табылады.
Дидактикалық құрылым компоненттерін мынандай топтарға жинақтауға болады:
1. Педагогикалық қарым-қатынасты демократиялық және ізгілік негізінде құру
педагогикалық технологиясы.
- ынтымақтастық педагогикасы;
- ізгілікті-тұлғалы оқыту технологиясы;
- адамгершілікті қалыптастыруға негізделген әдебиетті оқыту жүйесі (Е.Н.
Ильин).
2. Оқушы әрекетін жандандыру және жетілдіру негізіндегі оқыту технологиясы;
- ойын-сабақ технологиясы;
- проблемалық оқыту;
- модульдік оқыту технологиясы (М.М. Жанпейісов)
- Шаталованың тірек конспектісі негізінде оқыту технологиясы;
- Е.И. Пассовтың коммуникативтік оқыту жүйесі.
3. Оқу процесін ұйымдастыру және басқару тиімділігіне негізделген оқыту
технологиясы:
- бағдарламалап (программалап) оқыту;
- дифференциялдап оқыту;
- даралап оқыту;
- ұғымдық және топтық оқыту тәсілдері;
- компьютерлік технология.
4. Әдістемелік жетілдіру және дидактикалық қайта өңдеу негізіне қарай
құрылған оқыту технологиясы:
- ірілендірілген дидактикалық бірліктер (Эрдниев П.М.);
- Мәденеит диалогы, (В.С. Библер, С.Ю. Курганов);
- Экология және диалектика жүйесі, (Л.В. Тарасов);
- ақыл-ой әрекетін сатылап дамыту теориясын жүзеге асыру технологиясы (М.Б.
Волович).
5. Табиғаттәнділік, ұлттық педагогика әдістерін пайдалануға негізделген
оқыту технологиясы:
- Салауаттылыққа тәрбиелеу - Кушир технологиясы;
- М. Монтессори технологиясы;
6. Алтернативті оқыту технологиясы:
- Вальдорф педагогикасы (Р. Штейнер);
- Еркін еңбек технологиясы (С.Френе).
7. Кешенді политехнологиялар:
- Школа самоопределения (А.Н. Тубельский);
- Школа для всех (Е.А. Ямбург);
- Школа парк (М. Балабин).
Жалпы білім беретін мектептердің оқу-тәрбие үрдісінде оқытудың
инновациялық әдіс-тәсілдерді пайдалану мүмкіндіктерін қарастыра отырып,
оқытудың жаңа технологиясына қойылатын педагогикалық талаптар мен
шарттардың теориялық негізі айқындалды.
Оқу-тәрбие үрдісінде жаңа педагогикалық технологияның түрлері,
әдістері мақсаттары, міндеттемелері, мазмұны айқындалып, зерттелінді.
Қазіргі кезеңде жалпы орта білім беретін мектептердің оқу-тәрбие
жүйесінде практикада пайдаланып, оңды нәтижесін беріп жүрген жаңа
педагогикалық технологияның классификациясы жасалынды.
Сонымен қатар оқушы тұлғасын дамыту оқытудың мақсаты ма, әлде мақсатқа
жетудің амалы ма (құралы ма) деген сауалға нақтылы түсінік берілмеген және
тұлға дамытудың өзіне тән-түрлі көзқарастары бар. Біздің елде білім беру
мекемелері, мектеп мұғалімдері және көптеген педагогикалық ғылымның
зерттеушілері тәлім-тәрбие беру үрдісінің негізгі мақсатын оқушы тұлғасын
дамыту деп таниды. Бірақ, тұлға дамуы туралы ізденістегі психологтердің
айтуы бойынша әр адамның дамуы өз қолында, оны сырттан әсер етер күшпен
дамытуға болмайды, тек оңтайлы ықпал жасауға болады. Осы пікірден туған
білім беру мақсатының басқа да тұжырымы бар. Оқушы тұлғасын дамыту, ол оның
толық өзіндік қалыптасуының, өзіндік жетілуінің амалы ретінде
қарастырылады. Сондықтан, мектеп мақсаты баланың табиғи күштері мен
мүмкіншіліктерінің өзіндік ашылуына қолайлы жағдай жасау болып табылады. Ол
үшін тұлғасының дамуын көздейтін білім беру үрдісін ұйымдастырудың түрлі
әдістері мен амалдарын анықтап, жүзеге асыру қажет.
2. Бастауыш мектеп дидактикасының құрылымына мазмұндық талдау
Әлемдік тәжірибелерде бірнеше түрлі өзара балама мектептер баршылық
әрбіреуінің ұтымдылығы әртүрлі. Мысалы, дәстүрлі мектеп түлектерінің
білімдлік деңгейі жүйелік, теориялық, ғылымилық тұрғыдан қарастырғанда
жоғары, бірақ сол білімдердің қолдануға іскерлік қасиет-қабілеттерінің
шеңбері тар болып келеді. Ал қызығу қажеттілікке негізделген еркін тәрбие
мектептеріндегі білім беру үрдісі оқушылардың еріктері мен танымдылық
дамуын шектейді, мұнда психиканың механикалық еске сақтау қызметі жөнінде
дамымайды және кейбір қажетті дағдылар мен ебдейліктер игерілмейді деген
астарлы пікір бар.Сондықтан,болашағы мол болып көрінетін дәстүрлі оқыту
элементтері мен болама оқыту әдістемеліктерінің үйлестірілген түрі керек.
Мұнда тасада қалдырмайтын мәселе – қайсысына қандай элементтер, қандай
негізде таңдалынып, қандай қатынаста құрастырылатындығы.
Оқушы тұлғасының дамуына айтарлықтай ықпал жасауды дәстүрлі мектеп
іргесінде іске асыру – қазіргі кездегі білім беру жүйесінің дамуындағы
елеулі бағыт. Яғни, мемлекеттік білім беру стандарты бойынша, базистік оқу
жоспарына негізделген, сыныпты-сабақты ұстанымын сақтайтын, бірақ үнемі
өзгерістегі, заманға қарай икемделудегі білім жүйесі және психологиялық-
педагогикалық жетістіктерге ашық мектеп болуы керек.
Оқушы тұлғасының дамуына масималды себептер болу үшін дамыта оқыту
идеясы бойынша ұстанымдар жүйесі қалыптасқан. Соның ішінен сабақ беруде
басшылыққа алып, қолдануға ыңғайлысын келтіре кетейік.
1. Оқыту үрдісінде танып –білу арналған матеиалға және оны игеру уәжіне
оқушының қызығуын тудыру.
2. Мұғалім білім беру мазмұнын өңдеп жоспарлағанда оқыту үрдісін оқушы
есептің шешуін табу, не басқа оқу мәсілесін шешу барысында өзінің өзекті
даму аймағына сүйенетіндей етіп, ал нәтижесін оның жақын даму аймағына
әкелетіндей етіп жасау керек. Басқаша айтқанда , оқыту үрдісі оқушының
өзіне берілген есепті шешу барысында оны шешуге қабілеті, білімі
жеткендіктен оны ұжымдық талқылап, ойланып, гипотеза ұсынып, оны
тексеруіне, қосымша әдебиеттермен жұмыс істеуіне негізделуі қажет.
3. Оқушының тиімді даму жолдарын ашу үшін олардың әрқайсысының жеңістік
жағдаятын алдын-ала ескеру қажеттігі туады, яғни оларға өз күштерімен
шығара алатын есептер мен атқара алатын оқу тапсырмаларын беру керек.
Сонда бала өзін жеңімпаз, қиын шыңды басып өтуші, меншікті жеңісті
иеленуші ретінде сезінеді.
4. Жұмысты тексеруде баға оқушының жеткен нәтижесіне емес, оның еңбегінің
мөлшеріне сәйкес қойылуы керек.
5. Сырттағы білімді іштегі білімге алмастыруға арналған іс-әрекеттер
тізбектерін алдын-ала болжау қажет. Бұл нәтижеге топтық талдау,
пікірталастар және т.б. жеткізеді.
6. Дидактикалық жүйеде дамыта оқыту үрдісінде білім дайын берілмеуі тисі,
оқушы білім тереңіне қарқынды ой еңбегін қажет ететін тапсырманы орындау
арқасында өзі жетуі керек.
1 кесте. Дидактикалық міндеттерді жүзеге асыру құрылымы
Мақсаты Дидактикалық міндеттер Дидактикалық әрекеттер
Мәні Білім ептілік дағдыны Баланың өзін өзі субъект
меңгерту ретінде өзгертуі
Мақсаты Білім ептілік дағдыны Әрбір оқушыға оқып тану
игерту үрдісінің өзіндік
өзгерістің субъектісі
ретінде дамуға жағдай
жасау, қажет қабілеттерін
дамыту.
Дамытудың негізгі Білім ептілік дағдының Соған қоса маңызды
факторы дәрежелері психикалық қызметтерін
ақыл-ой жұмысының
тәсілдерін
қалыпатастыруға мүмкіндік
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz