Қазіргі ақпараттық қоғам

Пән: Философия
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

Қазіргі заман қоғамы - бұл, әр алуан экономикалық, ұлттық, саяси, мәдени өзгерістер. Қоғамдық өмірінің әртүрде көрінуі қазіргі заман қоғамының анықтамаларында берілген. Оны постиндустриальдық, компьютерлік, постмодерн қоғамы, жоғарғы модерн, «желілі ұлт», телематикалық, өзін-өзі басқарушы, қазіргі заманнан кейінгі, ақпараттық, «білім қоғамы», адамдық капитал және т. б.

Бұрынғы әлеуметтіліктен оның айырмашылығы неде? Қазіргі заманның әлеуметтік философиясында қоғамды мына тектес негізгі үлгілерге бөледі: әдеттегі-жабайы, дәстүрлі (ауылшаруашылық), өнеркәсіптік және постиндустриальдық.

Әдеттегі-жабайы қоғам үшін еңбек құрал-саймандарын ең аз деңгейде қолдануымен сипатталады; қарекет түрлерінің кең таралғаны терімшілдік, аң аулау, балық аулау; көзқарастары: әлем табиғи терминдерде, мифтерде бірілумен сипатталды.

Келесі саты - дәстурлі - егін шаруашылық, мал шаруашылығы және табиғат энергияларын ең аз қолдануымен байланысты кәсіптермен; қол еңбегіне негізделген, мыс, темір құрал-саймандары., жабайы технологиялар, атты және кемені қолдануымен байланыс-ты көлік жүйелері көп таралған болатын.

Ауылшаруашылық қоғам жергілікті экономикамен және жергілікті базармен сипатталады. Жер байлықтың негізгі қайнар көзі болып табылды. Жанұяда айқын еңбек бөлінісі болды. Әлем символдармен берілген болатын, байланыс жүйелері - хат (қолмен, топографиялық), негізгі діни жүйелер мен ғылымдар қалыптасты. Мәдениеттегі байланыстылық дәстүрлерге бағыну арқылы іске асты, сол себептен қоғам дәстүрлі деп аталады.

Ауылшаруашылық қоғамды өнеркәсіптік алмастырды. Онда тоқыма, жағармай, металлургия, машина жасау және басқа өндіріс көздері дамды. Технологиялық құрастырулар, көлік жүйелері - темір жолдар, автомобилдер, су көліктері пайда болды; бұқаралық ақпараттар дами бастады.

Стандартталған өндірістердің ұлттық рыноктары қалыптасты. Капитал байлықтың қайнар көзіне айналды. Жанұядағы нуклеарлық еңбек бөлінісі ақырына жетті. Негізгі рухани тенденциялар арасынан ғылыми-техникалық революцияны, жекешілдікті либералшылдықты, рационалшылдықты айрықша атауға болады.

XX ғ. екінші жартысына адамзат өзінің тарихи дамуының -жаңа постиндустриальдық қоғам сатысына бірте-бірте енді. Олар: атомдық, ғарыштық, биотехнологиялық, компьютерлік, интернеттің ақпарат технологиясы сияқты өнеркәсіптің жаңа үлгілерінің көрінуімен және қарқынды дамуымен сипатталады. Бірігуге бет алған жаһандық экономика қалыптасты; экономикаға бірқалыпшылдықтырмау, көпшіліктендірмеу, капиталды орталықтандырмау тән. Білім өндірісі және «адамдық капитал» байлықтың қайнар көзіне айналды. Мәдениетте әр түрлілік, өмір сапасы, өзін-өзі маңыздандыру, «жастар» мәдениеті бағаланды.

Енді, біз осы айтылған постиндустриальдық, ақпараттық ұғымдары қалай қалыптасқандығына тоқталамыз.

Постиндустриалдық концепция ағылшын философы және соц-иолоғы Д. Беллдің өнеркәсіптік (индустриалды) қоғам теориясының негізінде пайда болды.

«Постиндустриальдық қоғам» терминінің өзі алғашқыда 1950-ші жж пайда болды. Қоғам дамуы бастапқыда экономикалық өсу, еңбекті техникаландыру ретінде қарастырылды. 60- шы жж. жаңа (Д. Белл және А. Турен) мазмұнмен толықтырылды және олар өнеркәсіпті қоғамға тән емес зерде еңбегіне жататын шығармашылық ойдың бұқаралық деңгейде таратылмағандығын атап өтті.

70-ші жылдары «постиндустриальдық», термині басым болды, мыс. : А. Туреннің «Болашақтағы постиндустриальдық қоғам (1971) » еңбегі жарық көрді. Ал, Д. Белл постиндустриальдық қоғамның мына белгілерден тұратылдығын атап көрсетті:

өнеркәсіптік өндірістен сервистік қызметке өту;
инновацияларды жүзеге асыруда кодифицирияланған

теориялық білімдердің шешуші ролі;

зерделік технологияны жүйелі талдау және шешімдерді қабылдау теориясының маңызды құралына айналдыру.

1976 ж. «постиндустриальдық» термин ресми турдегі идеологиялық мәртебеге ие болды. Қоғамды постиндустриальдық ретінде түсіну, қоғамындағы негізгі басымдылықтар қызмет көрсету және тұтыну сияқты өрістерге өтетіндігін білдіреді. «Пост» термині жоғары автоматтандырылған индустриалдық өндірістің дамуының жалғасын білдіреді, қоғам бұрынғы экономикалық сипаттағы қарекетін және өкімет құрылымын сақтайды.

Бұл, негізінен дамудың өсіңкілігін, жаңартыл қайта кұру қарекеттерін, білімдер индустриясын дамытуды, технологиялық басқару тәсілдерімен және бақылаудың арасындағы қайшылықтарды ұстап қалуды және әрбір адамға өзін өзі жетілдіру қажеттілігін сақтайтын индустриаландырудың жалғасы сияқты. Бір бағыт қоғамды белгілі бір өндірістің үдерісі, бөлісу, тұтынудың арақатынас жүйесі сияқты деп, және қоғамдағы бүткіл ұдайы өндірістік құрылымды жылдам қайта өзгертсе жеткілікті деп түсіндіруге тырысады.

Әрине, қоғам туралы қазіргі заман теорияларының екі бағытқа шектеп бөлу тым қарапайымдылққа жеберуі мүмкін, бірақ, қазіргі заманды көру тарихына реттілік пен жүйелілік беретіні сөзсіз.

Екінші бағыт, «ақпараттық», даму негізін 70-80-ші жж. алды. Бұл бағыттың белгілі өкілдері - социологтар Дж. Масуда, А. Тоффлер, М. Кастелъс. «Ақпараттық қоғам» термині Жапонияда 60-шы жж. пайда болды. Жапон социологі Дж. Масуда постиндустриальдық қоғам дегеніміз сол бұрынғы өнеркәсіптік қоғамнан айырмашылығы бар ақпараттық қоғам дейді.

Ақпараттық қоғам дамуындағы жаңа саты микропроцессорлы технологияның таратылумен күшіне енді. Дж. Нэйсбит, Д. Беллге қарсы шығып алдағы қоғамда қызмет көрсету өрісіне қарағанда ақпаратты өндеу басымды маңыздылыққа ие болады, - дейді.

Бұл ақпараттық байланыс өнеркәсіптіктің барлық өрістерінде түбегейлі ауыстырады деген ойды, А. Тоффлер де ұстанады. «Үшінші толқын» (1980) деп аталатын жұмысында американдық футур-олог қоғамды ақпараттылық ретінде қарастырады, өйткені онда ақпараттың көлемі мен ақпараттық ағымның өсуі орталықтандырмауға , көпшіліктендірмеуге әкеледі. «Қуаттылықтың жылжуы» еңбегінде (1990) ол ақпараттық қоғамдық дамуын білім факторы (К - фактор) мен білім өрісі анықтайды, анықтаушы қызмет атқарады дейді.

Ол, білім өрісі: «білім, ғылым, технология, ұлттық стратегиялық тұжырымдамалар, халықаралық зерде құралдары, тіл, басқа мәдениеттер туралы жалпы білім, әлемнің мәдени және идеологиялық ұғынылуы, әр алуан байланыс каналдар, жаңа идеялар, пайымдау спектрлері» - деп түсінеді.

А. Тоффлер қоғамды, жүйе ретінде үш негіздердің арасында таралатын қуат: күш, ақша, ақпарат - дейді. Күш - индустриальдыққа дейінгі дәуірдің даму негізі, ақша - өнеркәсіптіліктің; ақпарат, білім қазіргі жеделденген қоғамның негізін құрайды. Адамдардың қатынастары тұрақты түрде алмасып отыратындықтан, биліктің де қатынасы (күші) өзгеріп отырады. Биліктің негізгі құралдарына - күш, байлық, білім жатады. Биліктің ең қуатты, сонымен бірге иілгіш күшінің қайнар көзі - білім. Сонымен қатар ақпараттық қоғам канадтық социолог М. Маклюэннің еңбектерінде де орын алды. Оның ақпараттық қоғам тұжырымдамасында кеңістік уақыт межелері жойылады, өмір жеделдейді, адамдар қатынастарын реттейтін жаңа мәселелер пайда болдыртатын «жаһандық ауыл» (1964) ең жаңа дәуірдің тұжырымдары ретінде қызығушылық танытты.

Оның теорияларындағы ақпараттық қоғам - бұл адамзаттың да-му тарихындағы, адамның тайпалық заманын ауыстырған (ауызша сөйлеу, адам толық әрекетке қатыстыру, қоғам мен адамдың бірлігі) үшінші кезең.

Ақпараттық қоғамның қалыптасу туралы қазіргі заман тұжырымдамаларының арасында Дж. Бенигердің теориясы өзінің тереңдігімен ерекшеленеді. Ол, ақпараттық қоғамды адамдар қарекеттерінің барлық жүйелерін бақылауға алу революциясының нәтижесі, деп есептейді, ойы ең маңыздысы оның идеясы: қоғамдағы бақылауды күшейту, қоғам жүйелілігін сақтау үшін жасалады. Дж. Бенигер Д. Беллге қарсы шығады, өйткені революция экономикадағы бір сектордың басқаға ауысуының нәтижесінде болған жоқ, жалпыға бірдей бақылаудың тәсілдері арқылы болды. Сондықтан да әртүрлі қайшылықтағы жағдайларды туындатпас үшін Дж. Бенигер өз дамуынды күнделікті басқарып отыру керек дейді.

Қоғамды әртүрлі факторлардың өзара қарым-қатынасының жүйесі ретінде қарастырып, ақпараттық қоғам - дамудың жаңа сапалық түрі, иңдустриаландырудың жалғасы емес.

Д. Беллдің түсінігі бойынша революция ең алдымен өндіріс секторында болады, ал ол содан соң механикалы реіте бақылауға және басқаруға жататын секторларда сол жағдайларға сәйкес өзгерістер жасайды. Өзінің «Бақылау революциясы. Ақпараттық қоғамның технологиялық және экономикалық алғы шарттары» кітабында Дж. Бенигер мұндай тұрғыны сынға алады. Атап айтқанда, қоғамдық байланыстардың дамуы, бюрократияның ұйымдық түрлерінің көрінуі, банк жүйелері, үкімет өлшемдері индустриаландырудың негізіне орын дайындады өз кезегінде ол басқарудың бұрынғыдан да жаңа әмбебаб түрлерін әкелді, деп көрсетті. дәуірдің артынан 1890-шы ж. 1939 ж. дейінгі аралық бақылау түріндегі инновация революцияның себебі болды, нәтижесінде ақпараттық қоғам пайда болды.

Ақпараттық қоғам кейінгі өзгерісткрдің нәтижесі емес, ал процес, бұдан 100 жыл бұрын басталған ағымдағы материалдық селдердің және материалдық өндірістің жеделдеуімен байланысты үдеріс. Дайындығы жоқ қоғамға енгізілген компьютерлер, ақпараттық технология кездейсоқ нәтиже емес, басқару революциясының жеделдетуінің нәтижесінде болған инновациялар. «Бақылау рево-люциясы дейді Бенингер, - ақпараттар жиналатын, сақталатын, өндірілетін, ауыстырылатын, солар арқылы формалдық және бағдарламалық шешімдер әлеуметтік бақылауға әсер ететін технологиялық және экономикалық кәсіпорындарда жылдам өзгеретін кешендер».

Сонымен, ақпараттық қоғамды, іс-қызметінің барысында экономикалық, техника - технологиялық, танымдық, зерделі тіршілік қарекеттеріне қажетті жағдайлар жасайтын өзін-өзі ұйымдастырушы жүйе деп айқындадық.

Ол, әрбір әлеуметтік орында бақылаудың ең негізгі факторы ретінде жинау, сақтау, тапсырыс, ақпараттарды тарату сияқты жүйелерді жасаумен сипатталады. Бұл жүйенің өзін-өзі ұйымдастыруы дәл сол тарихи кезенде үдеріс ретінде өтеді, бір жағынан, адамның күнделікті қарекетін ақпараттандыру, басқа жағынан, жаһандық тіршілік әрекетіне жағдай жасау.

Алайда, ақпараттық қоғамның қалыптасуын барлық елдерге, аймақтарға тән бірыңғай жол деп түсінуге болмайды. Өзінің объективтітілік сипатына қарамастан ақпараттық қоғам әрбір елде өз ерекшеліктерімен болады.

Ақпараттық қоғам барлық елдерге ортақ әмбебап ықпалдар арқылы, не жеке ерекшеліктер арқылы да қалылтаса береді. Әмбебап факторларға мылалар жатады: жалпы технологиялық өзгерістер, экономикалық өсу жаңа мүмкіншіліктері, ғылымның дамуының маңыздылығы, мемлекеттік органдардың ғылыми - ақпараттылықпен жабдықталғандығы, ұзақ мерзімдерге есептелген ғылыми бағдарламалардың қажеттілігі, білім мен ғылымның тығыз байланыстылығы, әлемдік ғылыми және мәдени бірлестіктермен ынтылақтастық.

Өзгешеліктер және жеке ұлттық ақпараттандыру ерекшеліктері мына факторлармен анықталады:

- топтардың және қоғамдық партиялар жағынан жаңа технологияларға қажеттіліктерімен;

- ақпараттандырудың ұлттық саясатымен

- аймақтық немесе елдердің институциональдық және құқықтық ерекшеліктерімен;

- әлеуметтік кеңістік ерекшеліктерімен (ұлттың нарықтық байлығы және мөлшері, мүдделес инвесторлардың бар болуы, бейнебайланыстық құрылымдардық тұрғындар үшін маңыздылығы, халықаралық қауымдастықтарға ұлттық бағдарлану) ;

- байланыс мәдениетінің ұлттық үлгісімен.

Енді осы аталғандардың ең маңыздыларына тоқталалық.

Ұлттықтардың ақпараттылық ерекшеліктерін зерттеуде ең қызығы ұлттық ақпараттық мәдениет болып келеді, атап айтқанда элитарлық және бұқаралық құндылықтар, компьютерлерге және БАҚ-на деген әдеттері. Ұлттық байланыс мәдениеті - бұқаралық байланыс құралдарына қоғамдық қабілеттілік, мәдениеттегі плюрализм, мәдениеттердің қоғам мүшелері үшін байланыстардың маңыздылығы.

Жаңа технологияларға деген қабілеттілік ұлттарда бірінен бірі айырмашылықта болады. Дәстүрлі қоғамға қарағанда өздерінің тұтынушыларына бағытталған барлық жоғары дамыған елдер үлкен қабілеттілік көрсетуде. Әр алуан ақпараттық технологиялардың ішінен американдықтар электрондық желілерді, жапондықтар газеттерді тандайды, француздар ұлттық бейнебайланыс жүйелеріне сенім артады және американдықтарға қарағанда теледидар алдында екі есе аз уақыттарын шығындайды.

Ақпараттық қоғам - қоғамдастықтың даму жаңа денгей, ақпараттық қауымдар, жазалау институттарының бақылауына жатпайтын жаңа тәуелсіз орта, билікпен күрес жүргізу құралы (АҚШ, Ресей) . Ақпараттық қоғам табыс табу құралы (АҚШ, Жапония) .

Қоғамның және бүгінгі кунгі Европа мәдениеттің дамуының нәтижесі әлемді ғылыми - рационалды тануға бағытталған және сонымен байланысты әлеуметтік-мәдени жүйе - ғылым болып келеді.

XIX ғ. өзіне-ақ әр түрлі елдердің ғалымдарының күш-жігерін біріктірген ғылымның әлемдік болуылың алғашқы белгілері көрінді. Бұдан былай ғылыми байланыстарды интернационалдыру дамыды. XIX ғ. соңыда - XX ғ. басында ғылымның қолдану аясының кеңейуі жаңа өнеркәсіпті елдерде өмір сүрген миллиоңдаған адамдардың тіршілігін өзгертуіне, және оларды жаңа экономикалық жүйеге біріктіруге әкелді. XX ғ. қалылтасқан әлемдік ғылыми біртұтастық, бүкіл дүниежүзілік экономикалық бірігудегі басталым болды. Бұл үдерістің көріністерінің бірі болып бірыңғай ұйымдастырушылық мәдениетінің түрлерімен жұмыс жүргізетін оншақты елдердегі және әртүрлі континенттердегі ұлтаралық бірлестіктер саналды.

Табиғатқа техногендік қатынас - рухани қанағаттану құралы ретінде емес текелей техникалық қажеттіліктерге бағытталуы XX ғ. бірінші жартысындағы еуропалық мәдениеттің дамуындағы негізгі беталысы еді.

Ғылыми ойлардың дүниежүзілік өнеркәсіптері және техникаларының табыстарылен себепті болған, әлемді сезінудің оптимистік түрі, адамдарға тән сипаттардың туындауына қызмет етті. Өз болмысының ғарыштылығын сезінді. Бірақ XX ғ. еуропалық мәдениеті техногендік өркениет біртіндеп енген сол дағдарысты бейнеледі. Жаңа өркениеттің үлгісі, индустриалды қоғамды туғызған қазіргі заманның өндірісі шын мәніндегі нағыз мәдениеттің дара «менімен» байланысты тірі адам қарекетінің орнына, жансыз экомикалық, технологаялық, саяси құрылымдардың үстемдігін жасады. ХХ-шы ғ. ортағасырдың қираған орындарында пайда болған техногендік өркениеттің дағдарысты құбылыстары толық анықталды. Бұл өркениеттің мәдениеті адам мен табиғаттың ерекше қатынастарының негізінде құралып шықты, адам табиғаттың тәуелділігінен босануға ұмтылды және мәдениеттің ең жақсы құндылықтары ретінде адамның табиғатқа үстемдігін орнату, озықтылық, жаңару, технологиялық және ғылыми білімдерді өсіру саналды. Адамның табиғатқа үстемдігін орнатудағы құралы болып саналатын техника мен технологияны дамыту қоғамдық дамудық ең негізгі мақсаттарының бірі болды. Нәтижесінде өзге жағдайлар пайда болды, техниканы жаңартудың негізіңде материалдық байлықтың тұрақты өсуі адамды экономикалық қарекеттің тиімділігінің жәй қарапайым құрал-сайманына айналдырды. XX ғ. көрнекті гуманисттері және ойшылдары асқан үрейімен мәдениеттің құлдырау үдерісі туралы айтқан.

XX ғ. еуропалық мәдениетінде қарама-қайшы екі бағыт-бағдар: сциентистакалыққа қарсы және сциентистикалық дамыды. Сциентизмнің негізінде ғылыми білімді жоғары мәдени құндылық деп есептейтін тусінік жатты. Сциентистер, ғылым абсолюта эталон ретінде, адамзаттың алдында тұрған экономикалық, саяси, адамгершілік және т. б, барлық мәселелерді шешуге қабілетті деп есептейді.

Алайда әлемдегінің бәрі бірдей ғылым емес. Мысалы, өнер өрісі, сенім, адамдық сезімдер, қатынастар да бар болады. Ғылымның рольдерін шектен тыс ұлғайтылу кертартпалығына байланысты антисциентизм (сциентизмге қарсы) пайда болды. Оған ғылыми білімнің маңыздылығын төмендету тән, ғылымды: экономикалық, экологиялық, ұлттық дағдарыстарды туындатты деп айылтайды. Жалпы бұл екі бағыттағылар бір бірін бұрмаланған күйде түсінеді.

Алғашқыда Еуропада сонан соң, әлемге таралған ғылыми -техникалық мәдениет үлгісі адам бостандығылың дамуына өте кептеген мәселелерді шешіп берді. Бірақ оның сонымен қатар ақаулар да болды. Техногендік өркениеттікте табиғат адам қарекетінің объектісі, шексіз қанау, пайдалану обьектісі ретіндегі адам мен табиғаттың өзаралық қатынасына негізделген. Оған бір сөзбен айтқанда дамудың бір ғана үлгісі тән: көбірек. Материалдық игіліктерді, байлықтарды, көбірек жинауға байланысты оның негізгі мақсаты адамдардың барлық мәселелерін шешуден, әсіресе әлеуметтік, мәдени және т. б тұрады.

Техногендік өркениетке, табиғат адайның қанау объектісі ретінде еш уақытта сарқылмайды деген түсінік тән. Экономикалық дағдарысты тереңірек түсіну ондай көзқарастардың соңғы нүктесін қойды. Соңғы он жылдықтардағы идеялық және ғылыми -теориялық қозғалыс жаңа экологиялық мәдениетті жасау мәселесін қойды. Экологиялық дағдарыс экономикалық дамудың қазіргі үлгісіне шектеулер қоюын туындатты. Мәселе, табиғатпен және адамдардың арасындағы өзара жаңа қатынас орнатуында болып отыр. Белгілі философ Ю. Бохенъский анықтап қарай осы уақыттағы рухани жағдайды қарастыра отырып, адамзаттың алдында тұратын маңызды деген төрт сұрақты ерекше атап көрсетті:

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.