Бастауыш мектеп оқушыларына адамгершілік қасиеттерінқалыптастыруда алатын орны

Бастауыш сынып оқушыларына мінез – құлық, тәртіп қоғамдық құбылыс, адамдардың еңбегі, отаны, туған елі, жері еңбекке қатысы, адалдық, шыншылдық, батылдық, ерлік сияқты адамгершілік құндылықтар жайында айтып отыруы керек. Бұл білімдердің қайнар –көзі -өмірдің өзі, ал олардың меңгерту жолы – ойын, еңбек оқу тәрбие - жұмысы. Бастауыш сынып жасында қалыптасқан моральдық сана – сезім мен мінез – құлық барлық оқушылар іс - әрекетімен балалар арасындағы, оқушылар мен үлкендер арасындағы өзара қарым – қатынастары кішкене шешуші ықпал жасайды. Адамгершілікке, еңбекке тәрбиелеу күнделікті өмірде ойын үстінде жүзеге асады. Ұлттық ойын ойнау баланың өз салт – дәстүріне, әдет – ғұрпына деген сүйіспеншілігін арттырады және адамгершілік құндылықтарын қалыптастырады. Мәселен ойында ұнамды әдеттері өзара қарым – қатынастар, адамгершілік сезімдер дамиды. Еңбек ету барысында ұйымшылдық жауапкершілік,парыздық сезімдер сияқты қасиеттер қалыптасады.
Бастауыш мектеп оқушыларын адамгершілікке, кішіпейілділікке, сүйіспеншілікке тәрбиелеуде көркем шығарманың маңызы зор. Балалардың ой – санасын дамытуға, мінез – құлқын қалыптастыруға, дүнетанымын кеңейтуге көркем әдебиет шығармаларындағы кейіпкерлердің өмірі мен іс - әрекеттері үлкен әсер етеді. Әсіресе бастауыш сыныптардың балалары өздерінің жас талантарына қарай ертегі, аңыз - әңгімелерді, батырлар туралы шығармаларды сүйіп оқиды. Ондағы бас кейіпкердің іс - әрекеттеріне еліктейді, тәтті қиялдарға беріледі, өзінше қорытынды жасауға тырысады.
Жалпы ана – тілі, қазақ – тілі сабақтарының мазмұны ұлттық құндылықтарға бағыттап отыратын білімдік – тәрбиелік сипатымен ерекшеленеді. Мәтінді талдау кезінде оның құрылымы мен мазмұны жеке тұлғаның рухани дүниесін байытатындай, сөйтіп, оның өзіндік пікірін туғызатындай деңгейде ұйымдастырылған жағыдайда жеке тұлғаның ұлттық құндылық бағдарының дамуына мүмкіндік туады.
Адамгершілік сезім дегеніміз - әлеуметтік және табиғи өмірдің саны алуан жақтарына эмоциялық қатынас.
Бастауыш мектеп оқушыларын адамгершілік тәрбиесіне баулу, олардың бір – бірімен достық – жолдастық, қарым – қатынасының нығаюын қарастыру, олардың әрдайым жақсы қатынаста болуын қамтамассыз ету адамгершілік сезімнен туындайды. Адамгершілік тәрбиесі бірінші міндеттерді шешуге көмектеседі.
- Өмір талабына сай моральдық нормасын орындауға лайықты шәкірттерді тәрбиелеу.
- Оқушының бойында адамгершілік қасиеттерді қалыптастыру.
- Оқушылардың санасына және мінезіне ұстаздық ықпал жасау.
- Отанға халқымызға, еңбек және қоғамдық іс - әрекетке жауапкершілік сезімін күшейту.
Бұл міндеттерді жүзеге асыру үшін тәрбие моральды балалардың жас ерекшеліктеріне, жеке бас ерекшеліктеріне, қызығушылығына лайықты жасалады.
Адамгершілік тәрбиесі оқу - тәрбие үрдісінің барлық салаларында, яғни оқыту, білім беру барысында және еңбек үрдісіне жүзеге асырылады. Тәрбиелі болу үшін адамгершілік нормаларының құр жаттап алу жеткіліксіз, оны терең ой елігінің өткізу, бастан кетіру және толғандыруда мінез – құлыққа бекіту керек.
Адамгершілік тәрбиесі – үзіліссіз жүргізілетін үрдіс, ол адамның өмірге келген күнен бастап өмір бойы жалғаса береді. Оның мазмұны оқушының жеке басы қасиеттерінің кең шеңберін қамтиды. Сондықтан оқу – тәрбие жұмыстарын ұйымдастыруда оқушылардың жеке бас ерекшеліктерін ескеру негізгі орын алмақ. Бастауыш мектеп жасындағы оқушыларды мейрімділікке, адамгершіліке тәрбиелеу, оның адамдық қасиетін ашу, инабатты, кішіпейілш, зейінді етіп щығару ата – ана мен мұғалімнің тікелей міндеті.
Ата-бабаларымыз ұлан байтақ елін, байлыққа толы жерін ғасырлар бойы қорғап, халқының бостандығы мен тәуелсіздігі үшін ел қамын ойлаған батырларын, халқының сөзін сөйлеп, ел қамын жеген білімпаз шешендері мен билерін мақтан еткен. Шежіреге толы Отанымызды қорғау, шешен де өткір тілімізді, дәстүрімізді сақтау, оны зерттеп, білу- азаматтық парыз. Әр ұлттың өзіне тән ғасырлар бойы қалыптасып, ұрпақтан – ұрпаққа жалғасын тауып келген ұлттық психологиялық ерекшеліктің болғаны. Сондықтан барлық халықтың мақсаты өзінің ұрпағына тәрбие беруде күнделікті айналысатын шаруашылығын, шұғылданатын кәсібін ұлттық психологиялық арнада ұйымдастырып және рухани-адамгершілік тәрбиесімен ұштастыра білген.
Қазақстан Республикасының «Ұлттық энцикиклопедиясында» адамгершілік ұғымына былай деп анықтама берілген: «Адамгершілік – адам бойындағы гуманистік құндылық, әдеп ұғымы». «Кісілік», «Ізгілік», «Имандылық» тәрізді ұғымдармен мәндес. Халықтық дүниетанымда мінез-құлықтың әр түрлі жағымды жақтары осы ұғымнан таратылады. Мінез-құлық пен іс-әрекеттерде көзге түсетін төмендегідей адамгершілік белгілерін атап өтуге болады: Адамды қастерлеу, сыйлау, сену, ар-ұятты сақтау, имандылық пен рақымдылық, ізеттілік пен кішіпейілділік, әділдік, қанағатшылық т.б. Адамгершілікке тәрбиелеудің маңызды педагогикалық міндеттері – оқушылардың белсенді өміршілік позициясын, қоғамдық борышқа сапалық көзқарасын, сөз бен істің бірлігін, адамгершілік нормаларынан ауытқушыларға жол бермеуді қалыптастыру. Ол баланың жеке басын қалыптастыру мен дамытудың аса маңызды бір саласы.

1. «Бастауыш мектеп» - 3, 2008ж
2. «Бастуыш мектеп» - 11, 2008ж
3. «Бастауыш мектеп» - 8-9, 2007ж
4. «Бастауыш мектеп» - 1, 2004ж
5. «Мектеп» -- 8, 2009ж
6. «Мектеп» - 11-12, 2009ж